Skip to main content

Full text of "Slownik wyrazow obcego a mniej jasnego pochodzenia: uzywanych w jezyku polskim"

See other formats 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legał copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated ąuerying. 

We also ask that you: 

+ Make non-commercial use of the file s We designed Google Book Search for use by individuals, and we reąuest that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfrom automated ąuerying Do not send automated ąueries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machinę 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legał Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legał. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
any where in the world. Copyright infringement liability can be ąuite severe. 

About Google Book Search 

Google's mission is to organize the world's Information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the fuli text of this book on the web 



at |http : //books . google . com/ 




Jest to cyfrowa wersja książki, która przez pokolenia przechowywana była na bibliotecznych pólkach, zanim została troskliwie zeska- 
nowana przez Google w ramach projektu światowej biblioteki sieciowej. 

Prawa autorskie do niej zdążyły już wygasnąć i książka stalą się częścią powszechnego dziedzictwa. Książka należąca do powszechnego 
dziedzictwa to książka nigdy nie objęta prawami autorskimi lub do której prawa te wygasły. Zaliczenie książki do powszechnego 
dziedzictwa zależy od kraju. Książki należące do powszechnego dziedzictwa to nasze wrota do przeszłości. Stanowią nieoceniony 
dorobek historyczny i kulturowy oraz źródło cennej wiedzy. 

Uwagi, notatki i inne zapisy na marginesach, obecne w oryginalnym wolumenie, znajdują się również w tym pliku - przypominając 
długą podróż tej książki od wydawcy do biblioteki, a wreszcie do Ciebie. 

Zasady użytkowania 

Google szczyci się współpracą z bibliotekami w ramach projektu digitalizacji materiałów będących powszechnym dziedzictwem oraz ich 
upubliczniania. Książki będące takim dziedzictwem stanowią własność publiczną, a my po prostu staramy się je zachować dla przyszłych 
pokoleń. Niemniej jednak, prace takie są kosztowne. W związku z tym, aby nadal móc dostarczać te materiały, podjęliśmy środki, 
takie jak np. ograniczenia techniczne zapobiegające automatyzacji zapytań po to, aby zapobiegać nadużyciom ze strony podmiotów 
komercyjnych. 

Prosimy również o: 

• Wykorzystywanie tych plików jedynie w celach niekomercyjnych 

Google Book Search to usługa przeznaczona dla osób prywatnych, prosimy o korzystanie z tych plików jedynie w niekomercyjnych 
celach prywatnych. 

• Nieautomatyzowanie zapytań 

Prosimy o niewysyłanie zautomatyzowanych zapytań jakiegokolwiek rodzaju do systemu Google. W przypadku prowadzenia 
badań nad tłumaczeniami maszynowymi, optycznym rozpoznawaniem znaków łub innymi dziedzinami, w których przydatny jest 
dostęp do dużych ilości tekstu, prosimy o kontakt z nami. Zachęcamy do korzystania z materiałów będących powszechnym 
dziedzictwem do takich celów. Możemy być w tym pomocni. 

• Zachowywanie przypisań 

Znak wodny "Google w każdym pliku jest niezbędny do informowania o tym projekcie i ułatwiania znajdowania dodatkowych 
materiałów za pośrednictwem Google Book Search. Prosimy go nie usuwać. 

• Przestrzeganie prawa 

W każdym przypadku użytkownik ponosi odpowiedzialność za zgodność swoich działań z prawem. Nie wolno przyjmować, że 
skoro dana książka została uznana za część powszechnego dziedzictwa w Stanach Zjednoczonych, to dzieło to jest w ten sam 
sposób traktowane w innych krajach. Ochrona praw autorskich do danej książki zależy od przepisów poszczególnych krajów, a 
my nie możemy ręczyć, czy dany sposób użytkowania którejkolwiek książki jest dozwolony. Prosimy nie przyjmować, że dostępność 
jakiejkolwiek książki w Google Book Search oznacza, że można jej używać w dowolny sposób, w każdym miejscu świata. Kary za 
naruszenie praw autorskich mogą być bardzo dotkliwe. 

Informacje o usłudze Google Book Search 

Misją Google jest uporządkowanie światowych zasobów informacji, aby stały się powszechnie dostępne i użyteczne. Google Book 
Search ułatwia czytelnikom znajdowanie książek z całego świata, a autorom i wydawcom dotarcie do nowych czytelników. Cały tekst 



tej książki można przeszukiwać w Internecie pod adresem http : //books . google . com/ 



SŁOWNIK 

wyrazów obcego a mniej jasnego pochodzenia 



używanych w języku polskim 



UŁOŻYŁ 



JAN KARŁOWICZ. 




^"^^i^^^^-^^ 



KRAKÓW. 

NAKŁADEM AUTORA. 

SKŁAD GŁÓWNY W KSIĘGARNI G. GEBETHNERA I SPÓŁKI. 

W drukarni W. L. Anczyca i Spółki. 

1894- 1906. 



Od rodziny autora. 



S. p. Jan Karłowicz z olbrzymiego materjalu, nagromadzonego 
do tego dzielą, zdołał opracować tylko część: od początku do litery 
M (włącznie). 

Litery od A do K ukazały się w druku w dwóch zeszytach 
jeszcze za życia ś. p. Karłowicza (Kraków 1894 i 1897). Litery 
L, Ł, M, odsyłacze do liter poprzednich, oraz niewielka ilość 
wyrazów na litery od N do Z pozostałym w papierach po zmarłym 
przygotowane do druku. Niewątpliwie autor byłby je jeszcze przej- 
rzał, to i owo dodał, to i owo zmienił, lub odrzucił. Kilka wyrazów 
na litery L i M pozostało nie zredagowanych ostatecznie. Pozostały 
nadto bez wyjaśnień wyrazy: Łaboriicha, Łada, Lesztuk 
(grzbiet zwierzęcia), Leść, Melamed, 9 Mełkus i Mamls. 
Na okładce tymczasowej I zeszytu ś. p. Karłowicz dodał na- 
stępujące objaśnienie: 

»Na początku r. 1879, autorowi Słownika tego Akadem ja 
Umiejętności w Krakowie przyznała nag^rodę konkur- 
sową imienia Lindegro za rękopis p. n. » Słownik wy- 
razów cudzoziemskich, w języku polskim używanych, ze 
szczególnym względem na ich sIoworód«, obejmujący wy- 
razy od A do Cli wat włącznie. W obecnie wychodzącym 
zeszycie, rękopis ów z gruntu został przerobiony, a to skut- 
kiem pojawienia się po r. 1879 licznych prac etymologicz- 
nych, które uwzględnić należało. Teraz więc wydrukowanego 
początku Słownika niepodobna poczytywać za powtórzenie 
rękopisu pierwotnego i dlatego na tytule nie umieszczono 
wzmianki o odznaczeniu dawnej pracy autora na konkursie 
imienia Lindego «. 












*'* ^"tJCri V is^ -» , . y^-z - 



C^P<(J^t^^}Ju^OmK AdAk^^ 



A. 







Abelek, Chabelek, Habe 

lek pch.=„z cielęciapodrosłego wy- 
prawna skóra'' Ł. itebelkowy 

Enc. W. I, 34. II Ukr. habelok^by- 
czek, wołek; habelkovyj=ze skóry 
cielęcej; habeło, w piosnce =^ dziecko. 
^ZZ: Zap. 'Sic abellns= jagnię nowo- 
narodzone. 

Abin p. Abyiofii. 

9AbYanGłia= futrzana czapka u- 
szata, noszona przez lud na Litwie i Bia- 
łejrusi. O. i ustuziBr. abłauch := 
tzn.;zdrobn. abłauszka; abłauchi = 
uszaty (o koniu, świnia psie, czapce) 
[zlż. z nieużywanego w Br. przymiot- 
nika, odpowiadającego Pols. obły, Ukr. 
yibłyj, Rs. oblyj i ucho]. Por. Ka- 
szub. 9 klauchy blp.=„klapa na uszy 
u czapki, zwanej kapuzą.'' 

A bsy da = sklepienie; zagłębienie 
w ścianie kościoła na ołtarz. i%.b9y* 
dy blp. astronom. O. CUbsejda= 

plewnik O. CObsajdy= „przedłuże- 
nie (stodołowego) dachu na dupkach''. 
Obieida miejsc. 9^Ajdy=tyły, u- 

bocze. (I Rs. absidy^psidy. || 'Slc.ab- 
sida^ absidia. Wł. absiae. Nm. 
Absiden, Absis, Apsiden, Apsis, 
Abseite, 9-^'^^^^*^^? 9 Afsider, 
OAfside. HH Gr. apsis, hapsis, 
2 pp. apSido8=połączenie, wiązanie; 
koło, łuk^ sklepienie [hHpto=przymoco- 
wać, związać]. W 'Śle. podprowadzono 
Gr. ap- pod ab- i dodano końcówkę 
BBtrge V, 77. Niemcy przystosowali 
wyraz 'Sic. do swoich al)=od i Sei- 
te=8trona (AV. 162), ztąd nasze for- 
my gwarowe, ze sld. do *ob zajść, 
*obzejść, obejście, obchód. Por.DC. 
Absida i nastp. GWB. Wgd. Abseite. 
FWb. Abseite. 

Słownik ajyr, obc, w jft. polskim. 



A btnlec=cembrzy na w kopalniach 
Łb. ma. L. i O. n.izzNm. Haupt- 
holz (dsł.= drzewo główne)=u cieśh", 
„sztuka drzewa, położona na sztendrach. 
(stojakach) i słupach, wiążąca je i u- 
trzymująca" Cpe. Nm. Holz=drzewo, 
„sztuka drzewa, w wyrazach zapożycza- 
nych, przybiera u nas postać -ulec. np« 
bawulec, chomulec, hamulec, krę- 
pulec, strychulec i t. d. Por. Ap- 
lina. 

Abncht=„kontuz, salsesan, mor- 
tadella^' L.; „kożlina wędzona, z ormiań- 
skiego" RT. 182=Orm. kla8.apuxt 
=„came sałata e secca" RA. XI, 368 
p. w. buż^n. 

Abyss, Abis=otchłau L., ||Srb. 
czg. a mbis= przepaść; ambisati se 
=pęknąć. II Lc. póżn. abyssus. 'Sgnm. 
abyss. Wł. abisso. Fr. abfme pch. 
= Gr. śbyssos=bezdenny; ż. bez- 
dnie, otchłań; u póżn.=piekło. Do nas wy- 
raz dostał się zap.z łaciny. Mew.ambisii. 

Abzais p. Obsac. 

Achat p. Ajgai. 

Acłiatek p. Ag^at. 

Acłiates p. Agat. 

Aclmnt p. Aziinnt. 

Admirał, Amirał pch. L. || 
Słw. prawie bez zmian. || 'Sgr. ame- 
rals=wódz, amer=pan. 'Słc. amira- 
tus, admiratus, admiraldus^ ad- 
mirabilis i in. DC. Amir. Sfr. 
amirant, amirć, amiraut, amira- 
fle. Nfr. amiral. Wł. Hp. Pg. al- 
mirante. 'Sgnm. amiral, admirat. 

1 



ADONAI 



AGREST 



KiUD. Admirał, zmr Ar. amir^do-|żein=pers. rr= Tur. adiam, adia 



wódca^ toż co Clmlr i pokrewny z 
ffllrza^ k. p. [Druga część wyrazu nie- 
wyjaśniona: por. De. 31. 109. M. 1. AV. 
156. MM. U, 552 ods. 2. Dz. I Al- 
mirante. Mew. amira. Lpf. VII, 3. 
Początkowo w Europie zachód, wyraz 
ten oznaczał księcia saracenów wogó- 
le, później dopiero dowódcę morskiego]. 
Wstawka d w 'Słc. jest sld. doŁc. ad- 
mirare==podziwiać, wielbić, nasze ad- 
mirować. W zn. motyla mają francuzi, 
niemcy i t. d. Nazwisko rodowe Ami- 
rowicz RA. XI, 373. 

Adonul p. Adonaj. 

Adonaj, Adonal char. O błęd- 
nie objaśnia. ZZZZ Hb. a don a i = 
panie mój (dsł.=panowie moi, Im. tak 
zwana exceiientiae). Por. AdoiiiiS 
i MMR. 82. 

Adonis^^rodz. rośliny; kawaler, 
zalotnik. O. || Słw. Eur. w zn. rośli- 
ny. II Łc, Adonis = znane bóstwo; 
Adonidis horti=ogródki prędko za- 
kwitające i przekwitajace, jak poda- 
niowy Adonis, z Gr. kepoi Adóni- 
dos=tzn. Aaonium=rodz. krzewu. 
Fr. w zn. ładnego (jak Adonis) chłop- 
ca. ZZZZ 6r. Ad oni s= bóstwo fenic- 
kie; młodzieniec wogóle (z Fenie. por. 
Hb. adon=pan, bóg). Por. AdO" 
naj. MMR. 82. 

Adrjan = kaftanik damski L. || 
Wł. Nm. Andrienne nz: Fr. andrien- 
ne=długa suknia (od nazwy komedji 
Barona „Andrienne", przerobionej zTer- 
rencjusza „Andria"; grająca w niej 
aktorka Dancourt, na pierwszem przed- 
stawieniu r. 1703, miała na sobie suk- 
nię, którą potem naśladowano w Eu- 
ropie. Cpt. p. t. w.). Forma nasza jest 
sla. do zuanego imienia chrzestnego. 

Adziamiskl Kn. p. w. „Kobie- 
rzec perski". Adieiii= Persja L. || 
Srb. adżam, adżem=pers, Persja; 
adżamski=perski- adżamija=pers; 
niedoświadczony; adiamljanin= pers; 
adżamoyka=szabla perska. Bg. ad- 
żamija i in. Rs. azjami*. azjamecii, 
azjamćiki>=siermięga, letnia suknia 
tatarska. || Rum. adżemin, adżamiO. 
Ngr. atzames, atsam^s. Kurd. ad- 



me, adżćme (z Ar.) = obcy, niea- 
rabski; persld; niedoświadczony, głupi. 
Por. M. 1: „wzięliśmy ten wyraz od 
turków". Mt. I, 6 adżem. 

Adiem p. Adzlamiski. 

Aga=tytuł wojskowy turecki. L. 
y Srb. aga, haga. Bg. aga. U in. 
siowian char. || Eur. char. Rum. Alb. 
aga. Ngr. ag4s, agd^s r= Tur. 
a ga= starszy brat, pan, szlachcic („Da- 
wniej był to tytuł naczelnego dowód- 
cy janczarów. U tatarów aga zn. wog. 
pan" M. 1) Por. Mt. I, 6. Dc. Aga. 
Gg. I, 344, 353. 

Agat, Acliat, Affatekpch.^ 

rodź. kamienia L. Achatek Kn. 
Acliatei§» Be w. 2 Mojż. 28, 19. 39, 
12. II Słw. Eur. częściej g niż eh. Łc. 
achates. 'Słc. agates^ agathes. Nm. 
Achat, Agat. zm Gr. achates (ja- 
koby od nazwy rzeki sycylijskiej, na 
której brzegach a^at znajdowano. Plin. 
H. Ń. 37, 54). W wiekach średnich 
zdaje się, że mieszano Agat z Oa* 
Katem, k. p., ztąd wgłosowe g zam. 
CI); a może zbliżano z imieniem Aga- 
ta. Por. Mr. 95 Agat. Wgd. KI. Achat 

Agatek p. Agat. 

Agazant = rodź. mankietu L. 
Aiiffazant Grabowski, Ubiory. || 
Nm. li^ngageanten blp. mz Fr. en- 
gageant (dsł. = wabiący) dw.= ko- 
karda na piersiach; engageante = 
rodź. mankietu. 

Agier p. Ajer. 

Aarraiiian=rodz. koronki, forbot 
ust.; L. O. n. ||Rs. agramanty blp. 
zniFr. agrement mzn.=rodz. ozdób 
u sukni (Dz. II Agrćs). Por. Mr. 95 
ArpaMaHTu. 

AffreiSłt pch.=l, niedojrzałe ja- 
kiekolwiek jagody 2, sok z nich 3, 
znany krzew i jagoda Kn. CAgr^^t, 
Cl^gremU CAngrynU CHan- 
STW^U 9^^^B>i*^^9 Cllan»esi9 
CJangrrysi, CAgrjHt, C*''^ 
g^yst^l Słc. agrest. Cz. agrest, 
angrest. Dłż. hendryska. Słń. 



i 
I 
I 

I H 
I t 



U 



1 

T.1 

r 

ir 
<ii 
L 
li 






A6RĘ8T 



AKSAMIT 



agres. Ssrb. agresta. Nsrb. ogres- 
ta, greg = kwaśna jagoda. Ukr. 
agrest, agrus. Br. agryst, agrust, 
agrystnik. Bs. C agrusi. (zwykle 
kryżoyniki) ||Wł. agre8to=l, winna 
jagoda niedojrzała 2, sok z niej. Sfr. 
aigret=tzn. Hp. agraz=tzn. 'Sgnm. 
agraz, agrest. C Nm. (aostrjac.) 
ogros, agras. Węg. egres i t. d. 
^ZH 'Słc. agre8ta=kwaśny sok (nie 
z Łc. agresti8=polny, dziki, ale od 
acer = ostry, kwaśny). Por. Mew. 
agrestu. Mr. 169 Greś. Dz. I Agre- 
sto. GDW. Agrasz, Agrest. Znosowa- 
nie nagłosa zap. z czeskiego. Odpad 
t pogłosowego jak w Cjea, Okfes 
(fest), <J) hereś (areszt), C natykmias 
(natychmiast) i t. p. 

AgręMt p. Agretit. 

J^grjmt p. JLgremU 

Ahnec = „baranek boży, hostja 
święcona rnska'' L. — " Ukr. abneó 
tzn. (ze Ssłw. agnbcb=baranek, ja- 
gnię, zdrobn. od ag nę= jagnię). Por. 
agnusek, 9J^g^^^^^^* 

9 Ajer, 2 pp. aj er u, na Litwie 
= tatarak. Pch.: 9*J®rowy; 9*^J®' 
rówka= wódka na tatarak nalewana. 
Ag^ler, 2 pp. agrn=„żle zam. ta- 
tarak i t d." L. ||Br. jaer, javor. 
Ukr. air, aer, ajer, ir. Rs. airb. 
iri II Lit. ajerai w Mew. p. w. 
airb. z=z Gr. atra = rodź. trawy, 
Łc. aira=tź. Wyraz dostał się do nas 
nie z zielnków, więc chyba z języ- 
ków ruskich. M., Matzenauer Lpf VII, 
2 i Mew. p. w. airb mylnie, zdaniem 
mojem, wywodzą go z Tur. 

9 AJMra. „Pigwę w niektórych 
miejscach Ukrainy zowią ajwą" M. 
102 p. w. Pigwa. II Srb. avajlija, 
ayajlika, vaj li ka= rodź. jabłek. Ukr. 
a j V a = pig wa^ aj v5 wka = wódka pig- 
wo wa. Rs. ajva = pigwa. *— Tur. 
ajwa=pigwa Mt. I, 8. Mew. 2. Do 
nas wyraz przeszedł z Ukr. 

Akcyza pch. L. CiKa= „staro- 
dawny podatek" O. || Słw. i Eur. po 
Mriększej części bez zmiany. Może tu 
należy i Srb. 8iża=gatunek (Mr. 306 



wyraz ten wywodzi z Wł. gnisa).:nz: 
'Słc. accisia=tzn., z Rm. : fr. acci- 
se i t. d ; Rm. zaś formy, jak sądzę, 
są sid. do Rm. osnowy assis-, zkąd 
fr. assises, dw. assise=po8iedzenie 
sądu, wyrok jego, podatek i wogóle 
coś ustalonego, niby „nasadzonego" 
(por. Nm. gesetzt i Gesetz); Wł. assi- 
sa= podatek i t. d. zamiast pod Łc. 
as sid ere= przysiadać, zasiadać, pod- 
prowadzono pod accidere=obcinać, 
z myślą, iż podatek jest rodzajem ob- 
cinania. Por. Pr w. cizias=8tan, po- 
łożenie; Ag. size = wielkość; miara; 
taksa; kształt i in. zn.; Nm. Ziese= 
cło (T)z. II. c p. w. Assises), a ztąd, 
jak sądzę, nasz wyraz ciża; Hp. sisa 
(jeżeli nie od census, jak chce Dz. 
II, b. p. t. w.). Schmitthenner (u 
Weiganaa p. w. Accise) myśli, iż pod 
accidere podprowadzono wyraz ac- 
cisia przez przenośnię „karbowania" 
(podatków na lasce, por. nasze y^kar- 
bować [z Nm], na karb" = na rachu- 
nek) i przytacza Fr. taille==l, karb 
2, podatek i in. zn. od p'\jęcia naci- 
nania, karbowania (tailler). Por. Dz. 
II.c Assises. Wgd. Accise. DO. Assi- 
sa, Assisia. Wd. i Mag. p. w. Size. 
AV. 28. 

Afeaf|git= pewne nabożeństwo rus- 
kie L. II Rs. akathistii. r= Ukr. 
akafist=tż. (ze Ssłw. akathist'b, to 
zaś z Gr. póżn. ak4thistos dom. ka- 
non = dsł. (kanon) niesiadany tj. od- 
prawiany stojąc, złż. z a przeczącego 
i kathizó='Siadam). 

Aksiamit pch. Półaluamlt 
pch. Ilahusamlclć L. c Eikisa- 
mit, 9 AkfiiaiiiltoiBry, c Jak- 
giamItoivy potok. || Słc. aksamiet, 
żamat. Cz* aksamit. Glż. Dłż. so- 
mot. Siu. żamat, żamet Br. aksa- 
mit. Ukr. aks&myt, oksamit. Srs. 
aksamitu (dziś barchatik, patrz tu 
Barchan) || 'Słc. examitam, 
exametum, samittum, xametum 
i in. Wł. sciamito. Hp. xamete. 
Spr. samit. 'Sgnm. sami t. Nm. Sam- 
met, Sammt. Lit. Sómitas, sama- 
t^, aksómits. ZZZZ Biz. hexdmi- 
ton, hexamitos, zametos (=dsł. 
„sześcionit", z hćx=sześć i mitos = 
nić). MF. i Mew. Aksamifb. Mr. 377 



AŁAKANT 



AŁEMBIK 



Żamat. Dl. I Sciamito. Wgd. Sam- 
met KI. Samt. DC. £xaiiietiiiD. 

Alakant, A]luiiit=rodz. wi- 
na. L.mzOd nazify miasta Hp. Ali- 
cante [Łc. Lneentam]. 

AlambiJc p. Alembili:. 

Alamoda = modnońć. L. || Nm 
Alamode=tż.:zziZFr.fraze8a k la 
modę (d8ł.=wedłag mody; modę z 
Łc. modus mzn.=8po6Ób). 

Alarm, Allarm, Łaniia, 
Ijanno, Łar^m pch. L. CŁar- 
mo, cijarm, CŁaniia.llCz. 
lermo, lermujn (przez Nm,) (j Fr. 
alarme pch. Nm. Alarm^ Łarm 
= hałas, larmen = hałasować. =zi 
Z Wł. okrzyku alTarme (dsł.=do 
broni! Łc. ar ma blp.=brońy oręż, zkąd 
Armata, ArmoiBrać, Alma- 
rja i in.)} zkąd Wł. rzeczownik al- 
larme. Por. 6g. I, 280. Larum jest, 
jak się zdaje, podprowadzeniem Nm. 
Larm pod formę niby Łc. 

Alabarda p. Halabarda. 

Alberta(8 = drąęal; tchórz. L 
=Z t>Dwie fraszki wierszem druko- 
wane wprowadziły w takową wziętość 
imię to Albertos; jedna pod tytułem: 
Wyprawa plebańska Aibertnsa na woj- 
nę; droga: Aibertus z wojny (Krak. 
1596)" L. p. w. Być może, iż na wy- 
hÓT imienia dla głupieg*> ł)ohatera 
wpłynęły wyrazy Nm. albern, dw. 
alber=niedorzeczny; późn. Albertat 
= niedorzeczność. GW. 

Alcemra p. Alcymbra. 

Alchemja, dw. Alchynija^ 

Alclilmja pch. Kn. || Słw. i Eur. 
ZIZZ Ar. al-kimia (al przedimek^ 
kimia z 6r. pożn. chymeia, che- 
meia=chemja). U nas przemiaoa y, 
i na e zaszła pod wpływem później 
przyswojonego wyraża c hem ja. Por. 
Dc- 7. M. 2. Dz. I Alchimia. Gg. I, 
287. Pott Antikaulen, 35. 

Alebimfa p. Alchemia. 



Alehymja p. Alehemfa. 
Aleien p. AlidenB. 

Alcymbra, Alcemra, Al- 

cymra=najniźsze wiązanie w pod- 
szybiu; według Łb. wyraz dawny, 
używany w Wieliczce. *~* Druga po- 
łowa wyrazu jest niewątpliwie Nm. 
Zimmer = pokój, 'Sgnm. zimmer, 
zimer=budnlec; budowanie, zkąd na- 
sze Cembra, CTembronrać itd. 
Al' może odpowiadać nm. alt- (sta- 
ry), halb- (pół), a najprędzej halt- 
(=do trzymania, podtrzymujący, od 
h alt en= trzymać, porów, nasz wy- 
krzyknik halt! oraz poczthalter = 
dsł. trzymacz, trzymający pocztę), więc 
Alcymbra = niby *Haltzimmer= 
cembrunek podtrzymujący, fundamen- 
talny. Wyrazu jednak takiego w słow- 
nikach Nm. nie znalazłem. 

Alcymra p. Alcymbra. 

Alellja p. Alelnja. 

Alelnja, AUeliija L. OAle- 
liija, OAlellJa, c Alelo le- 

la, CHLo, ho, leluja, przy- 
śpiew w pieśni na hoie narodzenie 
9 lielnfa przyśpiew pieśni ku- 
palnej <p HLeJ, lelma przyśpiew 
pieśni kolędowej. C Łałoismlk, 
na Litwie = jeden ze śpiewaków cie- 
śni wielkanocnych; O Łatoi^ac^ 
śpiewać te pieśni. || Słw. i Eur. || Siriw. 
alilugija. Br. pięć łałom=śpie- 
wać ł. Ap. V, 8 N^ 174. Ukr. ały- 
łujkaty=śpiewać aleluja; ałyłujko 
= przezwisko księży rusińskich. ZUZ 
łlb halelu-iah (dsł. = chwalcie ł>oga, 
złż. z hillel=chwalić i iah, formy 
skróć, z Jahveh=bćg Jahwe)- Por. 
Dc. 24. M. 37. Tylor Primit. Cultu- 
re I, 171. 

Alela leln p. Alelofa. 

Alembllc L., dw. Alambllc 
Kn. pch. 9 ^^^n^^lkóiw^ba, na 

Litwie = wódka alembikowa. Alem« 
bikowae (nad kim)? Klub Pick- 
wicka, 132. || Cz. alembik, alam- 
bik. Srb. lambik (u L.) Ghrw. lam- 
bik. Bg. alambik. Bs alembiki. 



ALFABET 



ALKIERZ 



Br. alembik; alembikówka. ||Hp. 
alambique. Wł. lam biec o. Fr. 
alambie. Ag. alembic, lembic^ lim- 
bec. iiz:Ar. al*anbik (złż. zprzed- 
imka i 6r. &mbix 2 pp. ambikos= 
rodź. kielicha; naczynie do destylowa- 
nia) Dc. 5, M. 2. Dz II Lambicco 
Mr. 96. 236. Mt. I, 9. 

Alfabet pch L. || Słw. i Eur. = 
Łc. póżn. alphabetum == abecadło^ 
złoi. z Gr. nazw głosek alfa (A) i be- 
ta (B); te zaś nazwy z jeżyka fenic- 
kiego; por. Hb. aleph=wół, beith= 
dom, nazwy dwócb pierwszych głosek 
abecadła). 

Alg^ebra pch. L. || Słw. i Eur. 
Zizz Ar. al-ażebr = „zmocowanie, 
spojenie, sprowadzenie części do cs^o- 
óci... dż wymawia się w Afryce jak g 
i w takiem brzmieniu przeszło przez 
Hiszpanję do in. języków" M. 2. Dc. 
17. Dz. I Algebra. Wgd p. t. w. 

Algrory tm O. || Słw. i Eur. 'Sł?. 
algorismus. Hp. alguarismo i t. d. ziz: 
Od nazwiska arab. autora arytmetyki 
Al-chowaresrai (= ćhowarezmy- 
czyk, rodem z Chowarezmji). Dc. 17 
A^orithme. 

Alg^aasEil p. Alg^iiaxyl« 

Algua,xyh Alg^nazil, char. 
L. i OT n. II Słw. Eur. char. :^z:z Hp. 
alguaoil (z Ar. al-wazir=wezyr). 
Dc. 18 Alguazil. Dz. II Alguacil. Por. 
lilTezyr. 

Alldada. O. i L. n. || Eur. 

Ar. al-idada tzn. Dc. 22. 

Aligator. O. || Eur. = Up. 
Pg. lagarto=jaszczurka (z Łc. la- 
certa tzn. Z Łc. alligare wyraz 
nie ma nic wspólnego, chociaż pozor- 
nie zdaje się od Łc. alligator=przy- 
wiązywacz pochodzić). AV. 149. Dz. 
I Lacerta. Do nas wyraz przyszedł 
drogą naukową. 

Allg^erovrać=„kruszcu jakowe- 
go przymieszać" L. ir=Nm. al ligi e- 
ren, zwykle legieren tzn. (z Wł. 
allegaretzn.=Hp. alear, Fr.aloyer 



tzn., z Łc. ad iegem=dsł według 
prawa, t. j. mieszać kruszce ,,według 
przepisów prawnych"). Wgd. Legie- 
ren. Dz. I Lega. 

Allzaryn, Allzaryna. Li O. 

n. IJEur. = Zap. Ar. al asara = 
sok wyciśnięty z rośliny (od a8ar= 
sok wyciskać). Dc. 23. 

Alkad, Alkald char. O. Enc. 
W. II Eur. char. — " Hp. alcalde 
(z Ar. al-kadr=8ędzia). Dc. 7 Alca- 
de. Por. Kadjr. 

AlkaeM^t, Alkaliest O. || Eur. 
mi Ar. tak samo i tzn HB. Kr. 
p. t w. 

Alkalieiit; p. Alkaest. 

Alkald p. Alkad. 

Alkali pch. L. Mail, Kal- 

jnm O. II Eur. 1= Ar. al-kali= 
popiół sodowy; roślina soda. Dc 7 
Alkali M. 2. 

Alkant. p. Alakant. 

Alkanna=rodz. rośliny. O. || Srb. 
kna=? proszek do barwienia włosów; 
okniti = pofarbować. || Wł alcanna 
= rodz. rośliny. Fr. hennć tż. Rm. 
kćm = barwie. Ngr. knfts. nn Ar. 
Tur. hinna, hena= roślina alhenna 
lub alkanna. Do nas nazwa dostała 
się drogą naukową. Mt. 96. Dc 138 
Hennć. 

AlklermeM p. KarmasEyn. 

Alkierz pch. Kn. l^jKum^ 
L. CAlclene. II Cz. arker, arkyr, 
alk^r, yikyr, vykyr, vikćr, vy- 
tir, vikuś, vykuś. Głż. warkaf. 
Dłż haknaf; harknaf. Słń. ahker. 
Ukr. alkir, ańkir Ap. VII, 121 
w ankiru Ap. VIII, 4r;. || Sgnm. ar- 
chare=salka, ganek. Nnm. Aerker, 
Erker, Oerker. Węg. erkćly. Lit. 
arkćlis, erkćlis. z= Przez Gz. z 
Nm., to zaś ze 'Słc. arcora= balkon, 
niby Im. od Łc. arcu8=luk. sklepie- 
nie (ten sam wyraz co Arkas i Ar* 
kns^t pokrewny z arca, zkąd na- 



ALEOfiOŁ. 



car. S'^r. i*xi\c. 

r-b. ^;}. ?L ;. ń^. ii\ :• 




AItsck aur. t . I 

.'**•/*••- 1 i ł i i • ^ Tir 1 i , - 

^i|^K^ >.r. lir u. , : i^i^^^ ;: ,.^ 






•^ ALMAKJA 

r*»C C ▼ ił'łTI4i t CŁkfZJ .LiłL = aiaCŁ 

-^■■HlBMli ?»-il L I St i r.i. 
m&A i : 3iiii.*i = ti.*. .!♦£ -HłMrrŁ 

Llmr««:i 3i;i.;u*y'»ii 4::łit«r. aa iriM-'- "i 
3L'rii *H iiij:j-w'vij SH 4 JjI ł ł3 ♦.! • 1 - 

ŁArn;til;sr'l Sia- >»*-l»_»*ŁZL j«i ■— - i^D. 

i l-^- Ył _L. n 1:1.1 a : \ r 

i:;.»mxii i. ; » ł il a 1- ni. 4. . i.j j^ 

^TZf"^ 7~»a«» ^ Ti*: va aa A ł n s i- 
Ł.a.i-. i i-łai_iŁt. !•: HJ. i^- 



4. 



1. I S-.^T I -^r. 



♦i. m^r 






• '•'n.4.Ł •'TH-- -Tin. i.ni.-u a> ni- 
^« -:r- ^^ jin. 4-.~Ti Ł-r'_i. y n. Ca* 



ALMOMOR 



AMAZONKA 



Łc. armariuin=szafa (od arma = 
broń, więc początkowo = szafa do 
chowania broni; tegoż pochodzenia 
Alarm, Armata i in.). MF. 
Omara. Mew. Armara. Mr. 98 Armara. 

Almomor=kazalnica w świąty- 
ni żydowskiej L. ZUZ Hb. tak samo 
=^Ar. almemmor^ almemer Kr. HB. 

Almneja = „kożuszek z kapicą 
z fntra popieliczego" Kromer, tłumacz. 
Błaż. 631. L., a za nim O., mylnie 
piszą almuzja: Kromer, w miejscu 
przytoczonem, ma e; tak samo wynika 
z porównania z formami 'Słc. || Fr. au- 
musse. Hp. almucio, muceta. Wł. 
mozzetta. W językach Bm. wyraz 
oznacza właściwie = kaptur, a w zdrobn. 
= płaszczyk. """"' Ze 'Słc. al muc i a; 
inne formy: almucinm, aumucia^ 
armutia, amicia DC. (złż. z Arab. 
przedimka al i Nm. Mutze=czapka). 
Dz. I Almussa i Mozzo. 

Aloe, AloeiS, Alona, Ha^ 
leną, Helena pch. L Falimierz 
1534 (w Psałt. flor. i puławs. gutta). 
CElnaiSK, CElIjois, O Hale- 
nm, 9Hellja«i, CHelijaiii. || 'Słc. 
iCz.aloe. Glź.alowej. Słu. aloe, alo- 
evina. Br. alios. Ukr. ałoj ż. Ks. 
aloC; aloj. Ssłw. aHguj, aloj. || Wł. 
aloe. Fr. aloćs. Nm. Aloe i t. d. nzz 
6r. alóe, £c. aloe tż. (zdaje się, że 
wschodniego pochodzenia, por. Ub. 
ach al im =:= drzewo aloesowe, Gr. agal- 
lochontż.). Końcowe s dodano zap 
z 2. przyp, Gr. Por. MF. i Mew. ali- 
gu). M. 3. Formy Alona, Halena są 
zap. sld. Por. Wszechświat VI, 124. 

Aloeis p Aloe. 

Alona p. Aloe. 

Al8llclec9Ba=rodz. sukna L.= 
Podług J. Załuskiego ma być ^z Węg. 
alsó keczel—pewien rodzaj spódni- 
cy białogłowskiej" L. Alsó po Węg. 
=dolny,spodni; wyrazu keczel w słow- 
nikach Węg. nie znalazłem. Mamy 
dw. wyraz kiecza, tożsamy zapewne 
z kieca, kiecka, kietka k. p., ozna- 
czający „odzież sukienną na zbroję'^ 
O.; ten może pochodzi z Węg. kecse 



=rodz. płaszcza. Mr. 202 Kiecza. Por. 
M. 60 Kiecza. Mt. U, 5 podaje Tur. 
keŹe=grube sukno. Srb ćeća=pilśń, 
grube sukno. 

AlsiKtyn=naszyjnik z drogich ka- 
mieni L. =Nm. Halsstein (dsł.= 
kamień szyjowy, złż. z Hals=szyja 
i Stein=kamie6. Też same wyrazy 
mamy w alszbant, alsztuk — grab- 
sztyn, kroksztyn, Olsztyn, Mel- 
sztyn, Rabsztyn i t. d.). 

Altana pch. Kn. |ISłc. altana || 
Nm. Altan m., dw. Altanę ż z^ZZ 
Wł. altana=tż. (z Łc. altus=wy- 
soki). 

Altembas pch. L.=złotogłów. || 
Ukr. altembas. Rs. altabasi (Mi- 
klosich i za nim Matzenauer mylnie 
piszą altobasii). =lTur. alten, al- 
tun=złoto i bazz = tkanina, pfótno 
(z Ar. bez=tż.). M. 3. Mr. 96 Ajito- 
Gaci. Mt. 10 Alten; 27 Bezz. Por. 
Bezesttan. 

Ałtacli p. Allach. 

^ Atiin, VLBtun pch Kn. CHLa- 
non^ CHLai^oii. || Chrw. jelun. 
Słń. aluu, galun, jelun. Br. i 
Ukr. hąłun. || Hp. i Fr. aluu. Ag. 
alum. Śgnm. ałun. Nnm. Alaun.m: 
Łc. al urn en; do słowian przez Śgn. 
aluu. 

9 Aliira=rodz. łakoci, przywożo- 
nych ze wschodu, ust. II Srb. halva, 
alva=rodz. leguminy. Rs. alva = 
rodź. łakoci ||Rum. halya. Ngr. eh al- 
ba s. z:^Z Arab. helva=rodz. potra- 
wy. Mt. 69. 

AmalKama pch. L. || Słw. i Eur. 
IZZzZap Gr. malagma==pla8tr mięk- 
czący, miękki podkład, z dod. przed- 
imka arab. Dc. 29 szuka słoworo- 
du w Arab. Dz. I Amalgamare i 70G. 
M. 5. 

Aman p. Unema. 

Amazonka L. W znaczeniu ubio- 
ru nd., z Fr. || Slw. i Eur. = Gr 
amazón, Im. amazónes (niejasnego 



AllĄN 



AMEN 



pochodzenia; z pewnością nie od a -f* 
inazós=b6z piersi; bo naprzód w arna- 
z5n drugie a jest dłngie, w mazós 
krótkie, a powtóre na rzeźbach grec- 
kich amazonki zawsze z piersiami wi- 
dzimy; por. różne słoworody w Ro- 
schera Lexikon der griech. und rom. 
Mythologie p. w. Amazonen 8tr.270,271. 
Zabawny słoworód Bielskiego u Lin- 
dego p. t. w. Samo podanie o wyrzy- 
naniu piersi mogło powstać z wyżej 
przytoczonego wywodu). 

Amąn p. Amen. 

Am baje L.; gwan^bajki, nie- 
dorzeczności. ^=Łc. ambages blp.= 
zakręty, zawroty (złż. z ambo=oba 
i ag odpędzę, więc niby=obuchodne 
drogi, zawiłości). Do nas wyraz się 
dostał zap. wprost z Łc ; zmiana g na 
j nastąpiła albo skutkiem częstego 
zwyczaju, jak np. anioł, e w aniel ja, 
loika, albo tei pod wpływem sld. do 
bajania. Por. Androny. 

9 Ambałek = ^,spojenie krokwi 
u górv, belka poprzeczna^ || Cz. ham- 
balek=tż.; hambalkuju = kłamię, 
plotę. ^3Z Nm. Hahntialkeu albo 
Hahnenbalken=tż.(dsł.=„kuraa bel- 
ka," tak zwana dla tego, że w do- 
mach wiejskich kury na niej zwykle 
nocują) Sand. Por. JSelka, Bant. 

9 Ambar L. i O. n.; u Hucułów 
= spichrz; komora większa; rodź. la- 
musu, W Wilnie część Wielkiej ulicy 
nazywa się C Intbary blp. |l Cz. 
Chambar = spichrz. Srb. amoar, 
hambar=magazyn. Bg. ambar, ham- 
bar = tż. Ks. ambari, anbar'b, 
Carban'b=tż. Ukr. ambar, embar, 
vinbar. Br. amb&r=magazyn, bazar. 
II Rum. i Alb. ambar, hambar. Ngrec. 
amp4ri. riir: Tur. (z Pers.) anbar, 
ambar, hambar = stodoła; spichrz, 
skład okrętowy, skrzynia i t. d. Mt. 
11 anbar Mew. aniban*. M. 3. Im ba- 
ry zap. z Ukr. vi n bar. 

Ambari^o p. Embarg^o. 

Ambastada^ Ambassadapch. 

L. Wyraz znany u nas w postaci Łc. 
w XIV w.: „in ambasiata" BW. LIII, 
240 (1394). II Słw. Eur. Fr. ambassa- 



de. Wł. ambasciata, imbasciaia. 
Hp. ambaxada. Nm. Ambassade. 
'Słc. ambascia, ambasciare, am- 
basiata i in. = Wszystkie te po- 
staci rozwinęły się z 'Słc. ambactia 
=polecenie (to zaś z £c. ambactus= 
posługacz, Cezar De B. G. VI, 15; 
wyraz niewiad. pochodzenia. Por. Dz. 
I Ambasciata, oraz tmź. str. 706). M. 
3 mylnie wywodzi z Arab. DC. Am- 
bascia. 

Ambassada p. Ambaisada. 

Ambon p. Ambona. 

Ambona pch., dw. Ambon 
m. L.JJSsłw. am'bbon'b i in. formy 
ML. Br. i Ukr. ambona. Bs. am- 
yon'Ł irSłc. ambo, 4 pp. ambonem. 
Fr. amoon. ::=Z Gr. ambon mzn.= 
trybuna (nie od anabainein= wcho- 
dzić, Fk. III ab). Mr. 97. AmCoht.. 
DC. Ambo. Mew. amiboni. 

Ambra pch. L. || Sic. i Cz. am- 
bra. Srb. ambar, ambra. Bg. ambe- 
rija, amberja. Ks. ambra. || 'Słc 
ambar, ambra i in. Hp. ambar, 
alambar. Wł. ambra. Fr. ambrę. 
Nm. Ambra, Amber. Ngr. ampari. 
^ZZ Ar. 'anber=tzn. Mt. 11. Dz. I 
Ambra. Lpf. VII, 2 Ambar. 

Amelika p. Amelka. 

Anielka, Anielłka= puszka, 

torba, kaleta L||Srb. hamajlija = 
amulet; puszka w której się nosi amu- 
let. Br. amelka=torba pocztarską; 
prochownica. := Zap. tegoż pochodze- 
nia co Amulet, k. p. 

Anten W. często. ZDz. 49. C 
Amąn, 9 Haman; 9 lira a- 
men == nazawsze. 9 ^^ ^)vlekl 
amen=nazawsze, na wieczne czasy. 
II Słw. bez zmian szczególnych: 6łż. 
amjeń, hamjeń. Srb. amin; pch. 
aminanje=zaklinanie się; aminati 
-mówić amen. Ssłw. amini, aminb, 
ztąd Bs. aminb i Ukr. amin; Jemu 
budę amiń'*=będzie z nim po wszyst- 
kiem. Słowianie połudn., oprócz tych 
form, wziętych z greczyzny, zapoży- 
czyli od turków postaci aman, która 



AMCRSZLAE 



9 



ANDRONY 



pochodzi od takiejże Arab,, pokrewnej 
z Hb., z odcieniem znaczenia= obrona^ 
łaska, ])ardon Mt. I, 10 z^n Przez 
6r. amen, Łc. amen, z Hb. amen= 
zaprawdę; niech tak będzie, fiat. np. 
Jerem. XI, 5; XXVin, 6. (pień Hb 
aman ma główne znaczenie = wspie- 
rać, utrzymywać; przymiotnik amen= 
mocny, wierny. Żydzi używali przy- 
słówka amen przy stwierdzaniu przy- 
sięgą przymierza, oraz, zdwąjając wy- 
raz, na końcu śpiewu lub modlitwy. 
Gesenius hebr. nnd chald. Handwor- 
terb. p. t. w.). Muzułmanie mówią 
także amin. Dc. 31. Mew. aminii. 

AmeriSfzlak p. Hamerszlak. 

Ajlftliiek=rodz. rośliny Kn. We- 
dług Wagi (Flora, regestra) ma tę na- 
zwę Siennik. || Łc. ammi, ami, am- 
mium, amium. Fr. ammi. Nm. Am- 
me i. :^:: 6r. &mmi. Końcówka na* 
sza może przez upodobnienie do kmi- 
nek, bo aminek inaczej nazywa się 
kminkiem, lub raczej do omiauek. 

Amirał p. Admirał. 

Amomek, Amonek = rodź. 
rośliny L. ||Eur. ^ZZ Gr. amdmon= 
tż. Łc, amomum (z 6r.). Albo po- 
myłkowo, albo przez sld. u Lindego 
czytamy formę z n. Por. Karda- 
inoina z 6r. Kardamomon (kar- 
damo -f amómo Vn. i 100), na Li- 
twie CKardamonja lub CKor- 
dyiDLonJa przez sld. Mardamon, 
Mardamona i t. d. O. 

Amonek p. Amomek. 

Ampiitka L. O Jampntka, 

9 J[ampni¥ki. || Eur. ^= Lc. am- 
pulla=flaszka pękata z dwoma usz- 
kami. Ola tego wyraz ten zapisuję, 
ażeby poprawić pomyłkę Lindego, któ- 
ry go wywodzi z Łc. simpulum== 
rodzaj łyżki do czerpania. Mr. 97 
Ampułka. 

Amnlet L. ||Słc. amulet. Srb. 
bamal^ amal, amalin, hamajlija, 
amajlija. Bg. hamaliu, amalija, 
hamajlija, amajlija, majlija. || 
Hp. alhamel. Fr. amulette. Rum. 

Słownik wyr. obc, tt jfz, polskim. 



hamal, mahal. Ngr. chamailiziz: 
Nasza forma z Łc. amuletum Plin.; 
inne z Ar. (przez Tur.) hamulat = 
co się nosi (od hamal=nosić). Mt. 67. 
M. 4. Vn. L. 138. Forma Łc. zap. 
z Ar. Por. Amelka, 

Ananasa pch. L. || Słw. i Eur. = 
Z jakiegoś języka krajowców Amery- 
ki środkowej. Dz. L Ananas. Wgd. 
Ananas. 

Analcym = rodź. kamienia. O. 
(błędnie pisze Amal cym, por. tamże 
Kostkowiec). Eur. nauk. — "- 6r. 
anńlkeia = bezsilność, analkis = 
bezsilny; wyraz naukowy świeżo wy- 
myślony. 

Anczos = rodz. rybek solonych. 
Mr. 97 AH^oycb. Anczosy blp. 
O.: „wyraz przestarzały; rodzaj pokar- 
mu z mięsa solonego i wędzonego/ 
II Rs. anćousit. || Hp. anchoa. Pg. 
anchoya, enchora. Fr. anchoiś. Ag. 
anchoye, anchoyy. ZIzrDz. I Acciu- 
ga wywodzi z 6r. afye, Łc. aphya, 
apua = sardelka, sardynka. Tamże 
Mahn nasuwa słoworód baskijski. 

Andarak p. Inderak. 

Aiidraszek=rodz. rośliny. *— ^ 
Tak Waga przekręcił 6r. andrńchne 
= rodź. rośHny, na pamiątkę księdza 
Andraszka, miłośnika botauiki, zmar- 
łego r. 1837. 

Androny blp. L. ||Ukr. andro- 
ny i mandrony (Żelech. p. w. an- 
drony odprawia do mandrony, ale 
tego wyrazu n.). Br. andramony = 
rupiecie może tu należy, ^zr Gr. an- 
dr6n=pokój męski, w przeciwieństwie 
do gineceum, Łc. andron=przejście 
między dwiema ścianami. Śłc. andro* 
na=rozdroże, przecięcie ulic, galer ja, 
uliczka i t. d. DC. Wł. androna = 
uliczka. Mr. 97 sądzi, że nazwę miej- 
sca, gdzie tłumnie rozmawiano, prze- 
niesiono na oznaczenie samej rozmo- 
wy. Może raczej znaczenie zaułków, 
zakrętów, korytarzy, ciasnych a krę- 
tych przejść przeniesiono na wyraże- 
nie bajania bez sensu i miary, tak jak 
o mowie i myśli mówimy: manowce, 



ANDROT 



10 



ANGLICZKA 



zawiłości, zawiłe drogi dowodzeń, bez- 
droża djalektyczne, Łc. maeander dia- 
lecticae, por. Ambaje i t. p. Kr. S. 
I, 10 myśli, że ^wyraz (androny) wziął 
początek od nazwiska Andronika, 
którego dziełko w XVI w. wydane „Ad 
optimates polonos admonitio,'' z powo- 
du ostrej a niemiłej prawdy, chcąc 
obrócić w śmieszność, zaczęto nazywać 
andrykułami i andronami." Jed- 
nak dość znaczna różnica w brzmieniu 
każe wątpić o prawdopodobieństwie 
tego przypuszczenia. Może , zresztą 
pierwsze wyrazy Odysei: „Andramoi 
ćnnepe, Moflsa" posłużyły za osnowę ę 
wyrazu androny, w tern niby znacze- 
niu, w jakiem w wiekach średnich 
mawiano: graeca sunt, non leguntur, 
t. j. jako próbka niezrozumiałej gada- 
niny; por. Fr. ergoglu, ergoter. 
Czy wyraz AndryknZy zostaje 
w. związku z andronami? Por. Srb. 
andrak w >^yrażeniu: „neznam koji 
mti je andrak" = nie wiem co mu do 
głowy przyszło. Por. Aryiii^a. 

Androt^ Andrót pch. K n. 7, 
oraz 389 p. w. Marcepannik. ZZZZ 
Mr. 97 słusznie uważa wyraz ten za 
obcy. Zkąd pochodzi? Por. wand- 
rut=podpora górnicza z Nm. Wand- 
ruthe Łb. p. w. Kątownica; ale ja- 
każ wspólność w znaczaniu? Zdaje 
sie, iż pierwsza część wyrazu zawiera 
w*8obie Nm. Hand=ręka. Może an- 
drot=Nm. Eierbrod=rodz. ciastka 
na jajach. 



Andrót p. Androt. 

AndryknZy = baśnie, androny 
L. Por. Androny. 

9 Andryska = gruszka zi mowa 

ok(HO ś. Andrzeja dojrzewająca. ZZZZ 
Od imienia Andrzej w postaci Nm.: 
Andreasbime=rodz. gruszki. 

Andziar, Andzar, Clian- 
dziar^ Oandzlar, Handziar 
L. Kandźjar O. Koncerz, 
Koncyrz Kn. Oindzal L. Kin- 

dzal O. 9 Grańdziara= nicpoń, 
leniuch. || Cz konćir. Srb. (h)andżar. 
Słń. hanżar. Bg. haudżar, Rs. kon- 
ćar-b; kinżal-b; CćinźaliSće. || 



Hp. alfange, alfanje (al- przedi- 
mek) Fr. cangiar, khanjar, khan- 
djar, handjer (np. Revue des deux 
mondes 1874, l5 stycznia 8tr.3l8).Rum. 
handżer. Ngr. kantzari i in. = 
Przez Tur. chanczćr z Pers. chan- 
dżer. Ar. chandżar = rodź. szabli. 
Dc. 16 Alfange. M. 4. Mt. 71 Xan- 
cćr. Mr. 212 KoH^api, zbliża Gr. kon- 
tarion, zdrobn. od kontós mzn. = 
dzida. Zdaje się, że wszystkie formy 
powyższe pochodzą ze wschodu, tylko 
różnemi drogami: Andzlar i in. 
podobne wprost od turków; Kon- 
cerz z Cz ; Kindzai: z Rs. NB. 
^Koncerz abo dzida, to jest włó- 
cznia turecka'' Birk u L. 

Andzar p. Andzlar. 

Anffarja, Angary blp. pch. 
L. II Bg. angarija, garija (zap. przez 
Tur.).||'Słc. angariae = powinność 
dostarczania podwód; wogóle powinno- 
ści i ciężary. DC. pch. angariare, 
angarizare i in. Wł. angaria, czę- 
ściej angheria = ucisk. Rum. anga- 
ra. Tur. ankarijć, angarija=przy^ 
mus, gwałt, pańszczyzna. == Gr. ag- 
gareia=8łużba pocztowa, od 4gga- 
ros = konny posłaniec królów pers. 
Herod. Ksenof. (Wyraz podobno per- 
ski; zbliżają go z Skr. ańgiras = 
duch, poseł bóstwa i Gr. aggelos= 
posłaniec, zkąd anioł. Fk. I, ^. lY, 
13. Dc. 50 p. w. Avanie). Mt. 12. 
MF. Angariji.. Mew. angarya. Por. 
Anioł. 

Angary p. Ani^^^rja. 

Angazant p. Air^zant. 

Angiisterka = flaszeczka L. |l 
Nm. połudn. Angster = fla szka lub 
naczynie z długą szyją. = Wł. flo- 
renc. anguistara, inguistara (błc. 
angustrum, Łc. angustus^wązki). 
Byc może, iż na postać wyrazu nasze- 
ffo wpłynęła też forma Nm. Por. 
Schmeller Bayer. WB. I, 79. Wgd. 
Angster. 

Anjrllczka Mrong. p. w. Angel. 
Angliczló blp. = „kotewki żelazne, 
kotwiczki" Kn. p. w. Kotewki; rodź, 



ANGRES 



11 



ANERA 



pułapek żelaznych. ""^ Nm. Angel 
mzn.^haczyk u wędki; Fassangel 
znaczy właśnie to co angliczka, (dsł. 
= wędka lub łapka na nogi). Wyraz 
podprowadzono pod coś niby angiel- 
skiego. 

Angrem p. Agrest. 

Angryst p. Agrest. 

AngnreR=rodz. rośliiiy. O. =z: 
„Nazwa botaniczna angraecnm zap. 
z archipelagu indyjskiego, bo w języ- 
kach snnda i jawańskim brzmi ona 
anggrek i oznacza rodź. storczyka; 
ae zap. praez chęć podprowadzenia 
pod pochodzenie greckie." Dc. 32 An- 
grec. U nas wstawiono u zap. przez 
wpływ wyrazu ogórek, albo przez 
zmieszanie z angurją, k. p. 

An^nrja = rodź. rośl. O. || Wł. 
anguria. Nm. Angurie i t. d. *"— " 
Gr. aggourion, aggoura = arbuz. 
Od tegoż wyrazu Gr., tylko inną drp- 
gą, pochodzi i Ogórek, k. p. 



I 



Aniela p. Aniof, 

Anil, Anilina. £nc. mn. Org. 
Fr., Pg. a ni 1= roślina indygo i^:: 
Ar. nil, z dodaniem przedimka al-, 
którego 1 upodobnia się do następnego 
n, dsł. = roślina indygo. Dc. 32 Anil 
Anilinę nasamprzód wyrabiano z indy- 
go. (Wyraz Ar. pochodzi od Pers. 
nil, nileh, a perski od Skr. nila 
mzn.^ barwa ciemnobłękitna; roślina 
indygo; indygo). 

Animela=l, mleczko cielęce 2, 
klapka w pompie. L. Fr. ^nimelles, 
alimelles=testiculi arietis; potrawka 
i t. d. Nm. Animellen. "*— Wł. 
animella ], flaki cielęce 2, klapa 
(zap. z Łc. ani ma = dech, dusza, 
z przejściem znaczenia, jak u nas w wy- 
razie dusza, na oznaczenie wnętrzno- 
ści, środka i różnych (wewnętrznych) 
przyrządów). 

Anioł:, dw. Angioł pch. PF. 
ZDz. często. Rozanielic. IJa- 
nielić. Arclianiot p. Ar- 
cy- cj^^^niour, AnioDT, cja^ 



mioł:, OHaninół:, cjanie- 
11, ^9 JTaniÓMT, JanioMrek. 
cjknielo\¥ie9 Janiela 4 pp 

Ip. ||Słc. anjel, andel. Cz. andól^ 
anjel. Głż. jandżel. Dłź. jan 
żel. Srb. andio, andjeo, andjel 
Słń. angjel. Ssłw. aniigel-b. Bg. Ks, 
angeli. Ukr. anheł, anhoł. Br, 
anioł, anhieł.||Łc. angelus = po 
seł. 'Słc. angelus=anioł. Wł. ange 
lo, Fr. ange. Nm. Engel. Ag. an- 
gel i t. d. :zzz Gr. aggelos=poseł, 
posłaniec. Por. Ang;arja. MF. i 
Mew. Anigeli,. McT. § 47. Wgd. En- 
gel. Aniela=Łc. angelica dsł. == 
anielska. — Ponieważ dawniej pisano 
u nas angioł i angielski, więc od- 
różniać należy od tego ostatniego przy- 
miotnik angielski w zn. do Anglji na- 
leżący. Tak np. roślina anielski 
trank L. p. w. anielski i trank zna- 
czy napój czyli trunek anielski, z Nm. 
Engelstrank = tzn. Por. Trank 
i Trnnek. 

Ankier p. Ankra. 

Ankier pch. = beczka. O. H Rs. 
ankert. ||Fr. ancre. Ag. anchor, 
anker. z=r Z Nm. Anker— tzn. (to 
zaś z HI. anker, a to ze 'Słc. anche- 
ria (1318), anceria (1320); zkąd 
'Słc, nie wiadomo). GW. Wgd. KI. 
Mew. ankerT>. 

Ankorka p. Rankor. 

Anknr p. Rankor. 

Ankra, póżn. Ankier = klam- 
ra, spięcie pch. Kn. || Chrw. ankora= 
kotwica. Srb. lenger, enger (1, jak 
w Tur. lenger, jest przedimkiem 
włoskim MF. Jakorb Mt. II, 16 len- 
ger). Ssłw. an^kjura, anitkira tż. 
Rs. jakorb tż. || Hp. ancla, ancora. 
Fr. ancre ż.=kotwica, klamra i in. 
zn. Nm. Anker m.= kotwica. Ag. an- 
chor=tż. Wł. ancora. ZS: Łg. an- 
cora=kotwica (z Gr. dgkyra tzn.). 
Nazwa zegarka ankier, z powodu 
ankrowego czyli kotwicowego urządze- 
nia, pochodzi z Fr. ancre tzn. GW. 
Anker. KI. MF. Aifbkira i Jakorb. 
Mew. anbkjura. Od przedostatniego 
wyrazu nazwa towarzystwa ognio- 



ANSA 



12 



ANTYPKA 



wego. Ankra, sadząc z rodzaju, po 
chrazenia Fr., Anki er — Nm, 

Anisia L. O Ansja ust. ua Lv 
twie w wyraź, ^mieć, czuć do kogo 
ansję." ^ZZZ Łc. ansa = rączka, rę- 



kojeść, oraz przenośnie = sposobność, 
powód (do wymówki, zaczepki i t. d.). 
Dla tego zapisuję tu ten wyraz, aże- 
by usunąć wszelką myśl zbliżania 
?ansja z Wł. ansia (patrz Dz. 1 
nsia); wyraz ten i pokrewne mu 
Rom., cbociaż w znaczeniu stykają się 
nieco z ansa, Cansja, nic jednak 
wspólnego w słoworodzie nie mają. 
OAnsja ma sld. zakończenie niby 
Łac. Oba znaczenia ansy dostatecz- 
nie wyjaśniają się z łaciny. 

9^i^^Ja P- Ansa. 

Ansttrycli = „rozpora, krokiew 
poprzeczna w wiązamu cembrunku 
szybu" L. Anmtrjcliy blp. Łb. 
Z= Nm. Einstricn tzn. (zlź. z ein- 
=w- i Strich=sztrych). 

Ani»zkot=rodz. tkaniny L. uzi 
Gołębiowski Ubiory w Polsce 116 mó- 
wi: „gat. materyi w Szkocji może 
wyrabiany." Enc. W. p. t. w. opusz- 
cza „mjże." 

Antaba pch. Kn. ||Rs. antaba. 
Bs. antapka. = Nm. Handhabe 
(złż. z Hand=rcka; por. Alitlocll, 
Ant^waei, Cliędogi^ Hantri- 
cliarsp, Hantncli, i haben — 
trzymać, mieć). MF. Antaba. Wyrazy 
ruskie zap. z Pols. 

Antał pch. L. || Rs. antali. 
Ukr. antał. II Nm. Antel, Anthal, 
Antalak char. Fr. antal char. rzzz 
Węg. antalag, atalag, altalag = 
rodź. beczki tokajskiej. MF. Antał. 
Mew. Anitalt. GW. Antel. 

Antepedjnm p. Antepeii- 
djnin. 

AntependJniDL Kn. Ante- 
pendjmn , Antependja L. 
Antependjmii, Antepedjnin 

O. II £ur. ^:= Łc. antipendium, an- 
tependium tzn. (aDte=przed, pen- 
do=wiszę). Forma antepedjum, jest 



sld. i znaczy dsł. przednoże; por. Au- 
gusti. Handb. der christl. Arcbaologie, 
m, 510. 

Antloch p. Hantloch. 

AntrleliarK p. Handry- 
cliarz. 

Antnlarz^ Antnlai L.||Nm. 
Entoilage. izn Fr. entoilage = 
podkładka płócienna pod koronki; tka- 
nina naśladująca koronki (złż. z en-= 
Łc. in.=w i toile=Łc. tela=płótno). 

Antulai p. Aiitnlars, 

Antwaei p. Hantfanf. 

Antwerk p. Hantwerk. 

Antymiei L. mylnie objaśnia= 
misa ołtarzowa, uwodząc się zapewne 
zakończeniem wyrazu. Jest to=obru8 
święcony, pokrywający ołtarz w cer- 
kwi. II Ks. antimins-b. Ssłw. anti- 
misi*, antiminsii tzn. ^3Z Zap.^ z 
Ukr. antymyns (Gr. późn. antimin- 
sion, Łc. późn. antimensium= dsł. 
przedstole). Mew. an'Btimis'b. 

AiityiDLOnjnin Kn. Anty- 
mon pch. Madantymonjan. 

IPodantymonjan. O. I| Eur. nauk. 
Śłc. antimonium. r^Z Może Ar. al- 
uthmud, al-ithmid = spisglas; ith- 
mid może z Gr. 8timmi=8t{bi tzn., 
zkąd Łc. stibium. Dc. 33 Antimoi- 
ine. DC. Antimonium. 

Antypai8t= przekąska, to co się 
je nasamprzód, Nm. Yorsclimack. || Hp. 
antipasto. = Wł. antipasto tzn. 
(złż. z anti=przed i pa8to=strawa, 
jedzenie, z Łc. pastus=pokarm). 

Antypeclk= pasztecik L. Enc. 
W. błędnie pisze antypacik. z=z 
Może Sgr. antipessó, antipćttó = 
piekę powtórnie; por. biszkokt dsł. 
=dwakroć gotowany, pieczony. 

Antypka = cybuch czereśniowy, 
wiśniowy. O. || Ukr. antypka. ZZZ 
Zap. Tur. antep= wiśnia (turecka) 
Mt. 12. Albo może od miasta frap- 



ANTYPKO 



13 



APTEKA 



cnskiego Antibes, około &tórego w gó- 
rach dużo jest gajów wiśniowych i cze- 
reśniowych. 

9 Aiitypko=djabeł. = Ukr. 
antypko; antypka rhezpjatyj" (bez 
pięty) tzn. (Może od imienia chrzest- 
nego. Ukr. Antyp, Rs. Antipi», Gr. 
Antipas). 

Anyż, HanysK^ Hanyz pch. 
Według Wagi (Flora, regestra) nazwy 
te zawierają eię w rękopisie z XV 
w., o którym tmż. str. XXVIl5 ma je 
tez Szymon z Łowicza || Słc. onajż. 
Cz. anis, anyż, anyż. Srb. aniż, 
onaiz. Słń, janeż. Ukr. anyż. Rs. 
anisi>. Formy Bg. anason, anason- 
lijai anasoney, Srb. anason (oraz 
Rum. anason) (pochodzą z Tur. ani- 
sun, która również z Gr. pochodzi. || 
Wł. anice. Ag. anise. Nm. Anis. 
^= Gr. anison, zkąd Łc. anisum. 
Do nas wyraz dostał się zap. przez 
Niemcy i Czechy. MF. Aniż. Mew. 
anasoni. Mr. 183 Janeż. Mt. 12 Ani- 
9un. Wgd. i KI. Anis. 

Anzeatyckl, Anzeatycz- 
ny p. Chajsa. 

CApelcyna mówią czasami na 
Litwie, obok pomarańcza. || Rs. 
apeli>sin'b. || Hi. appelsina.:=:zNm. 
Apfelsine (naśladowane z Fr. pom- 
me de Sine=jabłko chińskie). GW. 
Wgd. Mr. 98 AriejibCHHii. 

9 Apem = otworem, np. ^drzwi 
zostawił apem" BW. LXXVIII, łom- 
żyńsk. QApen= otwarty. Słów. gie- 
ograf. lV, 2*29. ^^ Dnm. apen, o- 
pen = otwarty, Gnm. offen. Forma 
apem powstała przez przystosowanie 
do szóstoprzypadkowych przysłówków: 
otworem, raptem, bokiem, przodem 
i t. p. 

Apen p. Apem. 

Aplenclia p. Oplenelia. 

Aplina jakoby=lina Mr. 98; w 
słownikach pols. n. ^3Z Nm. Haupt- 
leine (dsł.=:lina główna)=góma lina 
w sieciach na ptastwo, Sanders. Co 



do przejścia Haupt- na ap- por. 
Abtnlec. Nm. Leine po Dnm. 
Lien ż. 

Apoe^nnin = rodź. rośliny. L. 
mylnie pisze Apocymum. ^ziz Gr. 
apókynon tzn. (zlż. z apo- mzn.=== 
od- i kyón=pies, niby = psi jad, u Li- 
neasza cynanchum). 

9 Aporty p. Oporty. 

Aprykoza=ro(lz. moreli L. O. 
||Gz. aprikoza, aprikosa. Rs. ab- 
rikosi), aprikosi*. Ukr. abrykosa. 
II Wł. albercocco, albicocco, ba- 
coco. Hp. albaricoqne. Pg. albri- 
coąue. Nm. Apricose, Abricose. 
Ag. apricock, apricot. Ngr. bery- 
kokon. ^= Zap. z* Łc. praecox, 
praecoquus= wczesny, wcześnie doj- 
rzewający; z Łc. do Śgr. praikók- 
kion, prekókkion; ztąd Ar. al-bar- 
kuk, al-birkuk; a ztąd dopiero wy- 
żej przytoczone formy Rom. i in. Dc. 
2 Abricot. Dz. I Albercocco. Mag. Ap- 
ricot. Wgd. Apricose. Mr. 98 Aapu- 
KOCI. M. 4. AV, 71. 159. Do nas z Nm. 

9 Aprztyflko^wac 8lc= „sma- 
lić cholewki, koperczaki stroić znaczy- 
ło co teraz nadskakiwać, umizgać się** 
Kg. Pozn. V. 188. Na Litwie C Ap- 
iitryflkotirać się tż. zn. ^= Mo- 
że wyraz improwizowany na wzór 
amplifikować i t. p. 

ApstryflkoMrać edę p. Aprz- 
tyflkoMrać się. 

Apteka pch. Kn. O Hapteka 
KGh. cciiapteka, 9 Japtyka, 
CHaptyka, c^^apteka, 9 Jap- 
tekarz, O Japtycarz^ O Jap- 
tekarz» c Japtekareyk. || Cz. 
apatćka, apatiKa. Głż. aptyka. 
Dłż. apteka, haptejka. Srb. apate- 
ka. Ssłw. apoteka. Ukr. aptyka. 
Rs. apteka. II Śłc. apotheca, pothe- 
ca, apothecar. botica, hypotheca, 
bothega=skład, magazyn, kram. Wł. 
iHp. bottega=kram. Fr. boatiqae= 
tż. Śgn. appoteke, apth^k; u Lutra 
Apoteker,= kupiec korzenny. :rzz 
Gr. apothŚke=skład, magazyn (złż. 
z przyimka apo- i thśk6=futerał. 



ARAK 



14 



ARCHANDRJA 



skrzynka i in. za. (ztąd teka na pa- 
piery i t. d.) od tithemi=kładnę). 
Dz. I Bottega. Wgd. Apotheke. DC. 
Apotheca. Do nas z Nm.; dzió jesz- 
cze w Prusiech wschód. Nm. Aptekę 
Frischbier, Preuss. Sprichw. 11, 230. 
W poznańskiem lud mówi Cap tyk a 
zam. hipoteka Kg. Pozd. I, 58. 

Arak L. Raki, Baklja u now- 
szych pisarzy, char. C Harak. || Gz. 

rak, arak. Srb. Bg. rakija. Rs. raki, 
araki, araka. Ukr. arak. || Hp. arac, 
erraca. Pg. araca, araque, orraca, 
rac. Fr. arack Nm. Arrack. Ag. 
arrack, rack, raki. Rum. rakie, 
rakiO, rakier. Ngr. raki. ^iz Tur. 
rake, erake, 'arak = wódka, arak 
(albo Ar. 'arak = pot; mleko, sok 
z palmy daktylowej; wszelki napój 
mocny. Dc. 33 Arack. M. 4 sądzi, że 
znaczenie „potu** przenosi się na „pa- 
rowanie alembikowe;" albo też Skr. 
rakszasnra dsł.=wódka djabelska^ 
z dodaniem przedimka Arab. złź. z 
rakszasa=zły duch i sura=mzn. 
napój gorący, wódka, tak nazwana 
z powodu, iż prawa bramińskie uży- 
wania jej zabraniają). Mt. 43. Wgd. 
Arrack. Mag. Arrack. 

Arap p. Harap. 

Aram^ Ara^^z, Arra^, Arnfii, 
IIara«(, HaraeiK, Hariiei^Ra- 
mti^ Rausza pch.=rodz. tkaniny; dy- 
wan. BW. LIV, 307, z r. 1394. CHa- 
raH=rodz. tkaniny. Cllara»ó^w- 
ka= tasiemka czerwona, którą wie- 
śniacy krakowscy i podolscy opasują 
kapelusze, zawiązują koszule i t. d. 
|ICz. haras. Ssrb. rasa. Srb. rasa. 
Słń. aras, aravica. ras, raśevi- 
na. Sslw. rasa = ubiór duchownego. 
Bg. rasT.. Ukr. haras, harus, hara- 
sywka. Br. harus; rasa; rassie, ra- 
si8zcze=łachmany. Rs. garus-b = 
kamelor, rjasa=ubiór duchownego. || 
Ś!c. arrasium, arracium, rasum, 
raxium. Wł. arazzo, razzo, raso, 
rascia. Pg. raz. Hp. raso = atłas. 
Nm. Arras, C Arreis, Harras, 
CRasch, CRasch. Ag. arras i t. d. 
^SS Wszystkie te formy od nazwy 
miasta fr. Arras (u starożytnych Atre- 
bate, od nazwy ludu Atrebatów), 



w którem pierwotnie tę tkaninę wy- 
rabiano. MF. Aras, Aravica, Rasa, Ras. 
Mew. arasŁ, aravica. Dz. I Raso, U 
Arazzo. Wgd. KI. Rasch. Mr. 173 
Haras. Zdaje mi się, że Miklosich, 
odosobniając formy wyżej przytoczone, 
oraz Diez, oddzielając arazzo od ra- 
so, nie mają słuszności: podobieństwo 
brzmienia i znaczenia wiążą te wyra- 
zy w jedno; wyraz zaś Łc. rasum 
(zkąd jakoby raso) żadnej tkaniny 
nie oznaczał. Formy Śłc. wskazują, 
jak rozmaicie wyraz przekręcano; po 
przejściu do różnych ludów, pod wpły- 
wem przeróżnych analogji, przekształ- 
cał sio on jeszcze bardziej. Siemień- 
ski zapowiedział rozprawę ,.0 arra- 
sach" (RA. I, XXIX), 

Ara«tny p. Haraśny. 

Araisiz p. Arai». 

Arbnz, Oarbnz, Harbnz, 
Karbnz pch. L (j> Arhnx^ c 

Harbnz = dynia zielona. Arbuz 
na Podolu, Ukrainie i Litwie nazywają 
Kawonem, k. p., a banię Dynią. || 
Srb. karpuza. Br. harbńz oprócz te- 
go używa się w znaczeniu = dziada, 
starego grzyba. Ukr. h ar buz używa 
się też w zn. = odkosza. Rs arbuzi*. 
II Rum. harbuz, harbus. Alb. kar- 
puz. Ngr. karpouzi. Fr. arbousse 
char. (arbouse=di'zewo poziemkowe 
pochodzi od Łc. arbutus). Nm. Kiir- 
biss pochodzi od Łc. cucurbita. i= 
Pers. i Tur. karpuz mzn.= arbuz. Mt. 
92. M. 4 32. MF. Arbuzb. WB. 20. 

Arc^by p. l¥arcaby. 
Arcerz p. Harcerz. 
Arcli- p. Arcy, 
Archi p. Arcy. 
Arciocli p. Karczoch. 

Archandrja, Archandza. 

:= L. objaśnia: ,,może złożony z 
dwóch greckich: archś i andreia, 
zwierzchność i męstwo znaczących, ni- 
by ^mnóstwo najcelniejszych mężów, 
orszak'' i t. d. Stosowniej skład wy- 
razu tłumaczyć z archi- k. p. pod 



ARCHANDZA 



15 



ARKA 



Arcy- i -andria, od anśr, 2 pp. an- 
d r ó 8 = mąż, mężczyzna, wchodzącego 
w skład takich np. złożonych, jak po- 
lyandria (dsł. wielomę8two)== wielkie 
zaludnienie. Na Litwie wyrazu ar- 
chandrja używają w zn. ironicznem 
zam. starszyzna, niby kahsd, sanhe- 
dryn. Że z Gr. składników i to pra- 
widłowo wyraz ten jest utworzony, 
niema wątpliwości; oznacza niby arcy- 
mężów grono, aroy-zwierzchnosć. Ale 
kto go utworzył? Żaden z dostęp- 
nych mi słowników podobnego wyrazu 
nie zawiera. Herodot II, 98 wymię 
nia miasto egipskie Archandrai imię 
syna Acheusowego, Archander. Ja- 
ką drogą powstał wyraz archandza? 
Porów. Haramza, Harandzia L. 

Arcliandza p. Areliandrja. 

Arcy, Arcy-, Arciii-, Arch-, 
Ardziakon zam. Arcydjakon. 

||Słc. arci-, Cz. arci, arcit', arciże 
=owszem, zapewne; bardzo; arci- ar- 
chi-. Głż, arcy-. Srb. Bg. Ssłw. Rs. 
archi- 1| Śłć. już w VII w. arci- obok 
archi*, np. arcipresbiter. DC, Wł. 
Hp. arci-. 'Sgn, erzi . Nm. erz-zuz 
6r. archi-=nad- w zn starszy, pierw- 
szy (arche = początek; starszeństwo; 
archo=przoduję). Wgd, KI. Erz-. 
W nazwie rosi. Arcydzięglel = 
angelica archangelica przetłumaczono 
pierwszą część wyrazu Łc, a angeli- 
ca wyrażono przez dzięgiel; nazwę 
tę zna już Syrenjusz. Por. Dzię- 
fflely Anioł. 

Ardziakon p. Arcy^Djakon. 

Arenda, Aręda, Haren- 
da pch. Poarendo^wae pch. 
SpóZarendarz, H^ispóYaren- 
darz. L. O Harendarka, c 
Haręda, CHarędarz. || Ukr. 
Rs. arenda. Ukr. arendar, oren- 
dar, orandar. randar. Br. arenda, 
arendar, ranaar, landar. II Wł. ren- 
dita. Fr. arrenter; rentę Rum. 
arinde. Nm. Arendę; Rentę. Węg. 
arenda. Szwed, arrende i t. d. :z::z 
Śłc. arrendare, arrentare=dzier- 
żawić, wydzierżawić; renda, renta= 
dochód (Łc. r edd er e= oddawać; przy- 
nosić (o dochodzie)). DC. Arrentare. 



Dz. I Rendere. MF. i Mew. Arenda. 
Wgd. KI. Rentę. Nasze wyrazy ren- 
ta i rantjer tegoż są pochodzenia, 
przez Fr. 

Areist p. Areiszt. 

Areiszt, dw. Areszt pch. Przy- 
areisfztoi^ać. Poareisizto^i^ać. 
Zaarefiiztonrać L. O Przylia- 
refiizt-, CHareiśit, CHareśto- 
i¥ać, 9 llereś», 9 llereś»taiit, 

ŁHerestant, OHereśt, 9 
eres^to^E^ać, 9 Herest. || Srb. 
ariśte. Ukr. areszt, aresztuwaty. 
Br. areszt (wykrzyknik)=8tój! areszt 
(rzeczownik). Rs. aresti, pch. || Fr. 
arrgf = wyrok; więzienie; arrgter= 
postanowić; uwięzić. Wł. arresto. Pg. 
aresto. Nm. Arrest. *— Śłc. are- 
sta blp., rzadziej arestum=wyrok 
sądowy; arestare=przytrzymać, uwię- 
zić (z Łc. ad -r es tarę; złź. z przyim- 
ka ad- i re8tare=pozostać, więc o 
wyroku— być stałym; por. co do zna- 
czenia: postanowić, postanowie- 
nie). Dz. I Arresto. DC. Arestum, 
Aresta. Wgd. p. w. Arrest bezzasadnie 
zbl. z Gr. arestón=wyrok. Od Łc. 
restare, przez Nm., pochodzi też i 
Reiszta, Reistancja, k. p. 

Aręda p. Arenda. 

Arfa p. Harfa. 

9 ^■'frnnK^jakaó roślina. GO. 
77. ZZZ Zap. Nm. Alpranke (z przy- 
głosem na a pierwszem) = solanum 
scandens, yiscum (złż. z Al p=: zmora, 
nocnica i Ranke==gałązka, wąsik, 
dsł.=:zmorowa gałąź). 6W., Wgd. p. t. 
w. Przygłos na pierwszej zgłosce tłu- 
maczy możność zmian brzmieniowych 
w wyrazie kaszubskim. 

Arka L. || Słc. rakev=trumna. Cz. 
ar eh a (Noego); rakev='rumna. Srb. 
raka=grób. Chrw. rakva=grób. Słn. 
raka=:mary, grób. Ssłw. raka=grób. 
Rs.raka=trumienka na relikwje. || Śłc. 
ar ca, archa=8krzynia i in. zn. Fr. 
arche wiele zn. Hp. TSł. arca tż. Ag. 
ark. Gt. arka. Nm. Arche *— *" Łc. 
arca=skrzynia; kasa; trumna. MF. Ra- 
Mr. 98 Archa. Wgd. KI. Arche. 



ARKABUZ 



16 



ARNAUTKA 



DC. Arca. Tegoż pochodzenia są Al- 
kierz, Arknfifz k. p.. Arkada. 

Arkabnz Kn. L. Harkabns 

pch. L. ||Scz. ,arkabuz Brl. 3. llkr. 
harkebuz. || Słc. archibusus, archi- 
bngins, arcusbasus. Sfr. harque- 
buse, Nfr. arąuebuse. Wł. arcobu- 
gio, archibuso Hp. arcabuz. Nm. 
Arkebu8ier(z Fr.)=arkabnzjer. r=l 
Dnra. haakbu8 = Gnni. niby Hack 
(en>buchse (zlż z haak=hak, por. 
Botsak, PóZliak i bus (=pnsz- 
ka)=strzelba, por. PnSKka)=8trzel- 
ba na hakn, na podporze. Dz. I Arco- 
bngio słusznie odrzuca wywód z Łc. 
arcus i Wł. bugio, buso=dziurawy, 
więc niby=łuk dziurawy. Mr. 98 Arka- 
buz. Wgd. Arkebusier. AV. 1 0. Moraw- 
skie Dzieje nar. pols. III, 70. Do nas 
zap. z Fr. przez Cz 

Arkan Ł. c^i^l^^i^^^^^i^^- 1| 
Bg. arkan=sznur do łapania kom. 
Ukr. arkan=l, taniec huculski 2, 
sznur do łapania koni. Rs. arkan'Ł= 
sznur takiż. ||Nm. Arkan char. Rum. 
arkan. z=I Tur. Tatar, argan, or- 
gan, arkan=sznur. powróz, lina. Mt. 
13. MF. i Mew. Arfean M. 4. Arkan 
z Tatar 

Arka^ L. zrrz Mr. 93 słusznie 
uważa wyraz ten za obcy. Por. Hp 
arcon, arcaz=duża skrzynia; Wł. 
ar ca cci a= stara skrzynia drewniana; 
może być jakiś związek z temi wyra- 
zami, bo 1-ód arkas się robi w formie, 
jak ser (por. Fr. fromage, Wł. for- 
maggio od forma), a 2-re podawany 
był w koszyczkach (Enc. W. p. w. 
Arkas), które może miewały kształt 
skrzyneczek. 

Arkni§i= brama w kształcie łuka. 
Arknisz (papieru, blachy i t. d.) 
9 Harkns. Cwierarknszo- 
wy 9 Pólarknisz pch. l8to- albo 
iStnarkiMZiiy pch En. M Słc. &rok 
h4rok (papieru). Cz. aren (tż.). Br, 
arkusz. Ukr. arkusz (Br. i Ukr. 
z Pols.). II Lit. arkftzas (papieru, z 
Pols.). Dnm. arkel^arkusz Dt. ZZIT 
Łc. arcus=łuk i in. zn. Por. Al« 
klers. Arka. Przęiócie znaczenia 
na taflę papieru i t. d. jak w Nm. [ 



Bogen=łnk i arkusz; o tym wyrazie 
w zn. tafli mówi Sanders: „tak na- 
zwany dla tego, że w fabrykach by- 
wał zginany we dwoje," nakształt łu- 
ka. Por. GW. Boge N. 9. 

Armada p. Armata. 

Armata, Harmata, Arma- 
da pch. Kn. L.=]y oręż 2, amuni- 
cja 3, wojsko 4, działo. Tu należy 
Armonrać pch. Harmonrać, 
SEharmoMrac, Armiistyejnm, 
Armlknł: k. p. ArmadAyl, Ar- 
mja. Alarm k. p., SEandarm 
pch. k. p. CHarmata pch. c Ar- 
matowy. || Ssrb. armata=: wojsko. 
Słń. armada tż. Ssłw. armatosati 
=zbroić. Br. Ukr. harmata=działo. 
Rs. armada = flota wojenna. || Śłc. 
i Wł. armata=wojsko; flota. Hp. ar- 
mada=flota. Rum. armad'b=wojsko. 
^3Z Łc. armata imiesłów żeńs. dsł. 
= uzbrojona. MF. i Mew. Armada. DC. 
Armata. W żadnym języku, prócz na- 
szego, nie znalazłem znaczenia działa. 
Kn. objaśnia Armatę jako „wojsko 
wodne.'' Tegoż pochodzenia są Al- 
marja. Alarm, k. p. 

Armider p. Harmlder. 

9 Armikn]: = oddział, korpus 
wojska. Ust. z Poznańskiego. rr= Nm. 
Armeecorps (z Fr. armee=wojsko 
i corps=korpu8); i powstało ze sły- 
szenia ścieśnionego e Nm., końcówka 
przez przystosowanie do artykuł i t.p, 

Arnaiitka=rodz. pszenicy. 0.|| 
Srb. Arnaut, Arnautin, Arnavutin, 
Arbanas, Arbanasin = albańczyk. 
Bg. Arnautin, Arnayilt, Arbanas= 
tż. Ukr. Arnaut=albańczyk; Arnaut- 
ka=l, rodź. tatarki 2, rodź. pszenicy. 
Rs. Carnaut-Ł^wyrodek, zwierz (ła- 
Janka); arnautka= rodź. pszenicy. || 
Rum. Arneut. Ngi\ Arnabites, Ar- 
banites, Albanites. Tur. Arnarud, 
Arnaut=ralbańczyk. izin Ukr. arna- 
utka==l, późna tatarka 2, rodź. psze- 
nicy. Mt. 13. Mew. amautin'b. M. 4 
przytacza z Twardowskiego Przeważ, 
leg. Arnaut w zn. albańczyk. Por. 
Tatarak i Tatarka od tatarów, 
Oryka od greków. 



ABON 



17 



ARYNGA 



Aron, Aronek, Arono^i^a 
broda, Arono^wy korzeii. Ł. 

= rodź. rośliny. II Cz. aron, aronov4 
brada. Rs. aronija, aronora boro- 
da, aronnik'b; aroni, aronije||Łc. 
ariSy arou,'9aram. 'Sgr. aronia = 
niesplik. Wł. jaro. Hp. aron. Nm. 
Aron, Aaronswurzel, Aram. — "" 
6r. aro n= rodź. rośliny (wyraz pokre- 
wny z Łc. arundo=trzcina). Z biblij- 
nym Aro nem, prócz podobieństwa w 
brzmienia, nic wyraz ten nie ma wspól- 
nego; sld. Hp. czy Nm. przystosował go 
do imienia i brody brata Mojżeszowe- 
go. Mr. 99. 383. Wgd. Aron. 

Arras p. Aras. 

Arstenal pcb. En. || Rs. arse- 
nale II blc. arsena. Wł. arsenale, 
arzana, darsena. Hp. arsenał, ata- 
razana. Fr. arsenał, darse, aarsi- 
ne. Pg. taracena, tercena=8zo- 
pa. z=I Arab. darsana=dom fabry- 
czny; warsztat okrętowy; Pers. tarsa- 
nah. Dz. I. Arsenale. Dc. 35. 278 
objaśnia nieco inaczej. Wgd. Arse- 
nał. 

Arsenlk p. Arszenik. 

Arssenlk^ rządzi^ Arisenik 
L. STadarfi^eiijaii, IPodarsen- 
jan, Prz;rar8enjaii9 Przv- 
podarsenjaii. 9 Ar^tzennik 

ast. na Litwie || Gz. arsenik. Ukr. 
arszenyk||Hp. arsenico. Fr. arse- 
nie. Nm. Arsenik. z=:Gr. arseni- 
kón, zkąd Łc. arsenicnm (arsenikós 
albo arrłi enikós=: męski. Jakie przej- 
ście znaczenia?) Pers. az-zernlch = 
złotołask zap. z Gr., nie odwrotnie. Dc. 
10 n. 29. Mag. Arsenie. Wgd. Arse- 
nik. Por. Otrn«(ik. 

Arfiizyn pch.Pó]:arfi»zynowy 
L. II Srb. arśin, hargin. Bg. arśin, 
resin. Ukr. Br. arszyn. Rs. ar sin'b|| 
Ram. Alb. arśin zzzz Tur. arśyn = 
łokieć (miara dłagości). MF. i Mew. 
Arsin. M. 4. Mt. I, 13. Niektóre języki 
europ, mają ten wyraz jako char. 

Artftil p. Hartftil. 

Artylerja p. Artyllerja. 

Słownik wyr. ohc. ^D j^z, polskim. 




ria, ze 'Słc. artiłIator=armatnik, ars 
=machina. Sfr. artiłlerie, Spg. arteł- 
haria=wóz wojenny, przyrząd do rzu- 
cania pocisków (niekoniecznie za pomo- 
cą prochu), później = wielkie działo. Sfr. 
artillier = obwarować; artilłeux = 
chytry. Wyraz artiłlerie ukaziye 
się w wieku XIV, u Joinvilła (Łc. ars. 
2. pp. artis=8ztuka; kunszt; ztąd też 
czasami używany nasz przysłówek ar te 
w zn. kunsztownie, znakomicie, oraz 
Artysta). Dz. I. Artiłha. DC. Ars, Ar- 
tillator. Wgd. Artiłlerie. Co do przej- 
ścia znaczenia por. myśliwy, prze- 
mysł od myśl; Fr. engin = narzę- 
dzie, ingćnieur = inżeąjer od Łc, ge- 
nias=gienjusz^ umysł i t. p. 

Artns p. Artnz. 

9 Artnz 9 Artn8=,yChleb po- 
święcony, który leżał na grobie Zba- 
wiciela w wielki piątek" Ap. III, 92. 
125. II Ukr. artos, artus=ohleb świę- 
cony wielkanocny. Ssłw. artousi = 
chleb, sakrament. = Gr. &rtos = 
chleb, przez Ukr. 

ArtyiSfta pch. Artyzm. O. Lin- 
de ma wyraz artysta i nazywa go 
„nie dosyć utartym/' oraz projektuje 
wyraz artystka na oznaczenie kobiet 
zajmcyących się sztuką. || Słw. Europ, 
prawie bez zmian. Br. artysta. Ukr. 
artyst. ^3Z Fr. artiste, ze 'Słc. ar- 
tista [co do pochodzenia p. Artyl- 
lerja]. 

Artyzm p. Artyista. 

Arnmszmalc = ,Jaja sadzone^ 
L. "*■— Nm. Eier im Schmalz dsł. 
= jaja w szmalcu. 

Arns p. Aras. 

Aryn§^a formuła, rota L. || Wł. 
aringo=szranki, miejsce lub plac na 
turnieje, przemowy, gonitwy, wyścigi 
i t. p.; aringhiera, ringhiera = 
mównica; aringa = mowa (publiczna). 
Fr. harangue=mowa. Hp. Pg. aren- 
ga tż. z=z Sgnm. hring = Ngnm. 



AS 



18 



ASTRYCH 



Ring (=ry nek)=koło, pierścień; plac, 
rynek; szranki, miejsce sądu. Przej- 
ście znaczenia nie trudne do zrozumie- 
nia; por. różne zn. Łc. forum, con- 
cio, naszego wiec; mowa i umowa, 
rzec, rzecz i rok; gadad, ugoda 
i Rs. god'b i t. d. Dz. I Aringo. DC. 
Arenga. Pon też Androny. 

JkM p. Eisf. . 

Afitper^ Afi^pergril, Aispreol 

=„w łacinie barbarzyńskiej asperio- 
lus= wie wiórkajskórKa wiewiórcza; po- 
datek skórkami popieliczemi płacony; 
pieniądze skórzane^' L. || Srb. aspra, 
j as pra=drobny pieniądz. Bg. a8pr'b= 
tż. Ssłw. as pry blp. = pieniądze. || 
'Słc. asperi, aspri, asprum, asprio 
= pieniążki srebrne. Wł. Hp. as per o, 
Fr. aspre = drobna moneta tur. Nm. 
Asperlein=tż. Alb. aspr'b=tż.:^iz 
Ngr. aspron (dom. nómisma) = 
biały pieniądz. Go do przejścia znacze- 
nia z barwy na monetę por. denarion 
leukón dsł.= denar biały; Śłc. albus, 
numus albus dsh = pieniądz biały; 
Słń. belić = halerz, fenig; Fr. un 
blanc=pięć denarów; Bg. ż'bltica= 
dukat; nasze czerwony zioty, czer- 
wieniec, czerwieńczyk, czerwoń- 
czyk; Rs. ćervonec'Ł=dukat. Form 
aspergil, aspreol DC. n.; Łc. as- 
pergillum znaczy kropidło; aspreol 
może jest zmieszaniem ze 'Śłc. aspe- 
r i olus= wie wiórka. Czy podanie opie- 
niądzacli skórkowych w Polsce maja- 
ka podstawę dziejową, o tem rozstrzyg- 
nąć może archeologiczne poznanie tej 
sprawy. Miechowita IV, 4 pierwszy, 
jak się zdaje, ma wiadomość o tern, iż 
jakoby przed wprowadzeniem pieniędzy 
(czeskich) do Polski, używano zamiast 
nich skórek asperiolów, czyli wie- 
wiórek. Naruszewicz, przytoczony u L., 
myśli, że przeciwnie nazwa skórek 
wiewiórczycn powstała z nazwy monet. 
Por. jednak u L. bielą, bielczany 
podatek i wogóle wzmianki o róż- 
nych surrogatach monet u ludów nie- 
ucywilizowanych. Łc. numus asper 
w zn. szorstki, nieogładzony, nowy pie- 
niądz zdaje się, że nic uie ma wspól- 
nego z Ngr. aspros. Wyżej podane 
formy wyrazu asper, oprócz 'Słc, 
zdają się być wziętemi od Turków. 



DC. p. w. wyżej przytoczonemi. A 
AsprŁ. Mew. aspra. Zft. VIII, 377, 

Ajspreol p. Ajsper. 



MF. 



Assanl:^ AsisanYa, Asisa- 
wnt^ AM»iŁ\¥nta9 Jeisisa^wnl: 
L. 9 AsdSiaMrnYa „na Podolu i Wo- 
łyniu znaczy polowy strażnik, dozor- 
ca" L. II Ukr. Asauł, Esauł, częściej 
Osauł= pomocnik, adjutant hetmana. 
Rs. esaulii. ^ziTat. jesawuł, je- 
sauł = „dowódca oddziału konnicy" 
M. 4. Mr. 185 Ecayjiii. Do nas przez 
Ukr. 

Aistrych En. Afiitryeli, Ja- 
strycli pch. L. Igtrycli (p. w. 

Strzecha) L. w zn. poddasze. O As- 
try cli = podłoga z ceęły. || Srb. 
jastrik (z wł. astrico). || Wł. pia- 
st r a=blaszka metalowa; moneta p i a s t r. 
lastrico = bruk, astrico = podłoga. 
Hp. piastro, plastra = piastr. Sfr. 
plai8tre=podłoga (kamienna lub ubi- 
jana). Nfr. piatre=gip8; zap. i atre 
= ognisko (z pewnością nie od Łc. 
atrium t. zn.), Sgnm. estirih, as- 
terih. Nnm. Estrich = podłoga, su- 
fit. 'Sic. astrum = dom, ognisko; as- 
tricu8=podłoga, bruk. =ir Wszystkie 
te formy zapewne z Gr. ómplastron, 
dw. ómplaston = piastr (na rany), 
maść [od plasso=maźę; tegoż pocho- 
dzenia jest nasz piastr (leczniczy) = 
Nm. Pflaster; piastr miodu, zdaje 
się byó 'sld. zamiast piast; co do 1, 
zamiast którego oczekiwałoby się tu \ 
por. Cplaskaty, oraz 9 plaski w zn. 
płaski]. Dz. I, Plastra. DC. Astrum, 
Astricus. MF. Astrych. Wgd. KI. Es- 
trich. Wyraz strych w wyrażeniu 
„na strychu" niepodobna z Lindem wy- 
wodzić ze strzechy: i brzmienia i 
znaczenie stoją na zawadzie; nie mówi- 
my „pod strychem," ale „na strychu." 
Leopolita (u Lindego) pisze: „wstąpić 
na wyższy strych domu." Strych 
w tem zn. nie może też pochodzić ani 
od Nm. Strich, ani od Streich, bo 
wyrazy te w znaczeniach swych nie 
mają z nim wspólności. Zdaje się więc, 
iż wyrażenia „na strych," „na stry- 
chu" powstały z „na astrych," „na astry- 
chu," zap. pod wpływem wyrazu 
strych, używanego w wielu innych 



ASYN 



19 



AUSZPlK 



znaczeniaehy a pochodzącego również 
jakisztrychzNm. Strich i Streich. 
Nie waham się Nm. Estrich wywo- 
dzić z emplastron raczej niż z óstra- 
kon, chociaż Mew. astry chi trzyma 
się tego ostatniego. 

9 Asyn = zap. krew (w pieśni 
postnej od Wadowic, RA. IX, 191). 
^3Z Wyraz dokładnie nie objaśniony. 
L, Malinowski wywodzi go zGr. ^zy- 
mos^przaśny i t. d. (tmż. 218); patrz 
inne zbliżenia w Pracach filol. I, 133. 

Aszleder^ C Ośledra = „na- 
tylnik," fartuch tylny n górników Łb. 
:=lNm. Arschleder (złż. z Ar8ch= 
tył i Leder=skóra). Por. Bergle- 
der, Faledra. 

9 Astycli=prędko, żywo. As- 
tyc5Bny=prędki, porywczyi^^Nm. 
hastig = żwawo, prędko; żwawy, 
prędki. 

Ataman p. Hetman. 

Attas, Hattafit pch. BW. LIII, 
236 ,,atlafi('' (z r. 1394). PóYatta^ 
0.9HaJ:t]:ais||Słc. Cz. Głż. atlas. 
Bg. atlaz. Ukr. atłas. Rs. atlasijl 
Nm. Atlas. Rum. atlas. Ngr. atlazi 
= Arab. Pers. Tur. atlas = gładki: 
atłas, Mt. 15. M. 5. Wgd. Atlas. 

9 At^wor = latawiec podaniowy 
Ap. IX, 58. :rrz Lit. atvaras, ńi- 
tvaras, w Marjampolskiem óicvaras. 
RT. 45=tzn. Zdaniem mojem nazwy 
Lit. wzięte z Pols. 9 oćwiara. Patrz 
Prace filol. I 180. 719—720; atwor 
zaś wrócił do nas w postaci zlitew- 
szczonej. 

Ancni^9 Ancnzek p. Anfi»- 
cng. 

Ancnk p. Aiscng^. 

Ancnzek p. Ansciig^. 

Ant nd. char. L. i O. n. || Ukr. 
auł=rchata tatarska. Bg. agil^hurty, 
koszary. Rs. aul'B==wieś kaukaska. |j 
Non. A ul char. z=r Tatar, dżagataj. 
auł „obóz ludu koczującego, wieś na 



Kaukazie." M. 5. Mt. I» 6 agel. Mew. 
agbli. Z Gr. aulś = aula nic nie ma 
wspólnego. 

Ans=„okrzyk górników po dzien- 
nej pracy, jako hasło wyjścia z kopal- 
ni.'' Łb. (z przed r. 1393). W niektó- 
rych okolicach osoba grająca w lo- 
teryjkę (czekino, loto) woła: anis! 
gdy dostanie tak zwane kwintemo.z=l 
Nm. ans! = koniec, po wszystkiem. 

Anscnff^ Anenk, AiMztnk, 
AncnzeK L., O Anisztncli ust. 
na Litwie, nsi: Nm. Anszug = wy- 
ciąg, wykaz dom. towarów (złż. z aus-= 
wy -i Zug (ten sam wyraz co nasz 
cug w różnych zn.)=ciąg i in. zn.). 
Formę ausztuk przystosowano do 
sztuk-, a ausztuch do halsztuch. 

Anisterja pch. 9 Oisteryja || 

Słń. oster, ośtir^ oStirja=tzn. ogta- 
rijaS=karczmarz. Br. Ukr. austerja. 
ZizrWł. osteria od oste=goś(5j go- 
spodarz, zŁchospes, 4pp. hospitem 
=rgość; gospodarz. Tegoż pochodzenia: 
Hotel i Szpital, k. p.). Dz. I 
Oste. MF. OStir. Au -w naszych wy- 
razach znalazło się przez sld. do Au- 
strja, auster, austryga. 

Anistry^a p. 0»tr jga. 

An»n»9 AnsnSK = złe, wybra- 
kowane płótno; papier lichy. L. izz= 
Nm. Aus8chuss=braki, wybierki (złż. 
z aus- = wy- i Schuss = pęd, strzał, 
rzut, ten sam wyraz co szus i sus 
w wyrażeniach „mieć szusa/' „dać su- 
sa"). Go do przestawki brzmienia szu- 
miącego z syczącem por. spiczasty 
zam. szpic as ty; być może, iż uczu- 
wano tu pień su eh * lub też końców- 
kę Łc. - us i zamieniono ją, jak 
zwykle, na- usz, jak w ratusz zam. 
*ratuz. 

9 AnfiK^plk np. w ,,Eucharce li- 
tew."=rodz. galarety do mięsa. || Zda- 
je mi się, że w Pradze czesk. słysza- 
łem aspik w tzn. Wyraz musi pocho- 
dzić z Nm., ale odpowiedniego w sło- 
wnikach Cz. i Nm. nie znalazłem rzn 
W Nm. jest wyraz ausspicken 
= naszpikować (mięso słoniną i t. p.); 
rzeczownika 6W. nie podaje. 



ASZTUCH 



20 



RACHMISTRZ 



AnsKtnch p. Anscn§^, 

Ansztnk p. Aniscni^. 

Azard p. Hazard. 

Azimnt, Aelmnt pch. O. 
nauk. II Słw. Eur. tak samo :^i= Arab. 
a8-Bemt=poziomołak. Ztąd też Ze- 
nity k. p. Dc. 54 Azimnth. 

Azot pch. O. nauk. || Słw. Eur. 
tak samo =nArab. az-zauk=żywe 
srebro, jako panacea i pierwsza zasada 
kruszców, G^z tak nazwał Layoisier 
w drugiej połowie XVIII w. Dc. 39 
Assogue, 54 Azoth. 

Aznka p. Haznka. 



Aznr p. Lazar. 

Azlclo8= szkło zmieszane z popio- 
łem, ,,wyraz huciany" L.; Łb. n.zzz 
Nm. Aschglas u L. (złź. z Asclie= 
popici, por. Hlauaz^ Potaż, i G las 
= szkło, por. Grlafiikopf, Grlaz, 
Glaznra, liptofrl^^^ ^ i^- ^^- ^^0- 

Azueka p. Haznka. 

Aznka p. Haznka. 

Aznista = rodź. ubrania. L. p. w. 
Adryan, Hazuka. Gołęb. Ubiory 

160 „Hazuka, Ażusta" i t. d. 

Fr. aj ust er mzn. = stroić, ajuste- 
ment mzn. = strój, aj ust e = węzeł 
marynarski it. d. L. i za nim Gołębiow- 
ski mylnie zestawają z Haznka, k.p. 



B. 



Babirnsa, Babli^nssa O. 

Enc. W. II Eur. char. Fr. babiroussa, 
Nm. Babirussa i t. d.r=:Malaj. ba- 
birusa=świnia-jeleń. Dc. 55 p. t. w. 

Babosze, Babnsze p. Pa- 
pnć. 



? 



Bac p. Pac. 

9 Baca, Q Baca, c Baczą, 
BacoMrac, c Baco^i^anle, 
Bacó^wka, c Baczówka, 

Słc. Cz. Moraw. baća=tzn. Srb. 
b'ać=tzn. baćija=C bacówka. Bg. 
baćilo = owczarnia. ^isWęg. bacs, 
bacsa, bacsó = pasterz. MF. baći- 
lo. Mew. 6 bacb. Zdaje się, że 
Mew. mylnie tu zbliża Rum. i Alb. 
bać w zn. brata starszego; wyrazy te 
należą raczej do Węg. ba csi= brach, 
braciszek. C zam. cz w niektórych 
naszych formach jest mazurzeniem. 

Bachmat pch. O Bachmaty 
=bachmatowaty L. || Ukr. bachm&t= 



rodzaj konia; bachmatyj=bachmato- 
waty. BR. bachmaczy blp. = choda- 
ki skórzane (zap. tak nazwane dla 
swej obszerności i niezgrabności). J| Nm. 
Bachmatt z Pols. GDW. Rs. bach- 
raet'b=bachmat. Mew. 8 odnosi to do 
ba Sm a ki, p. Baczmag;=Eoń- 
cówka - at dowodzi, że to wyraz Tu- 
recki at = koń; zap. złożony z przym. 
perskiego pechn, pechiu, wymawia- 
jącego się u Tatarów ba eh n= szeroki 
i at = koń; ... przenośnie znaczy czło- 
wieka małego, pękatego" M. 5. Po- 
równ. nazwisko rod. Rb. Bachme- 
t b e V t i nazwy miejsc w Sgg. od Bachm-. 

Bachml^trz pch. Bark- 

miisitrz pch. L. O. Łb. || Cz. perk- 
mistr. Rs. bergmejster-b. =zzNm. 
Bergmeister = przełożony w górnic- 
twie, dsł. mistrz górski, złż. z Berg 
=góra i Meister (zŁc. magister)= 
mistrz. L., a za nim i GDW. I, 
1062 mylnie od Packmeister. Por. 
Barkracht,Beri^ajist, Berg- 
ryn. Nm. er często u nas na ar 



BACHNIATKI 



21 



BACKA 



przechodzi; tutaj r wypada jako trud- 
ne dla nas do wymówienia, eh zaś 
uwydatnia Nm. g przydechowe. 

9 Bachniatki blp. = dziki a- 
grest. W zagadce od Pińczowa o mio- 
tle i izbie: 7,Zeby nie brzozowa kuku- 
rydza, zarosłaby bachmatka pod 
same kikindy" (zap.= gdyby nie mio- 
tła, toby śmiecia się zebrały aż po 
ręce, po pachy), zdaje się, że wydru- 
kowano błędnie zam. bachniatka 
Ap. VI, 11 N. 78. = Słc. bahniat- 
ko, Cz. b a hń a tko^bagniątko, pącz- 
ki na gałązkach, O bazie. Polskie 
formy brzmią: 9 o ogniąc, 9 ^^~ 
gniądz, 9b&giiH^^^i 9 '^^S^H" 
ci a. Wszystkie te wyrazy pochodzą 
od wyrazu ob-jagnió się, który, 
tracąc o i zmiękczenie a, przechodzi 
w 9 bagnió się = urodzić jagnię. 
Przejście znaczenia na dziki agrest 
zap. -z powodu, że agrest bardzo wcześ- 
nie na wiosnę wydaje bagniątka, 
więc jest bagnięciem per excel- 
lentiam. W Ap. II, 6. czytamy „Ba- 
gujądz = palma wielkanocna^; jest 
to pomyłka druku zam. bagniądz. 

Bachor p. Baehnr. 

Bachórz p. Baehnr. 

9 Bachórz pogardl. = brzuch. 
BachnroDraty = brzuchaty, pęka- 
ty L. ||Gz. bachor=brzuch, żołądek 
świni; wielka kiszka; brzuchal; ba- 
chora mzn. o dzieciach zaczynają- 
cych mówić; bachoraty, bachraty, 
bachoroyaty i in.= brzuchaty, pę- 
katy. Głż. bachor = gruby, pyzaty 
chłopiec. BR. bJtchur = mzn. brzu- 
cbalz^Zap. Gz. bachor i bacho- 
rovaty są źródłem wyrazów naszych; 
splątały się z niemi bachur pch. 
(z Hb.), k. p. Wątpię, aby bachur 
(z Nm.) miał tu wpływ jakiś; chyba 
raczej Nm. Bauch=brzuch. Porówn. 
Cz. bouchraty = brzuchaty; bou- 
chorka = pękaty ogórek i puchr, 
pucher=pęcherz, coś nadętego; pu- 
chor=brzuch; brzuchal. Por. 9 ^Ba- 
chorze = niziny pomiędzy jeziorami*^ 
Kg. Kuj. I. 25 i dużo nazw miejsco- 
wości polsKich od osn. Bachor-. 



9 Bachro = dzwono u koła || 
Ukr. bahor tzn.; hak rybacki. Rs. 
bagóri = bosak, hak rybacki = 
Słc. bahra = dzwono u koła, Kott; 
wyraz Słc. zap. z Ukr., Ukr. z Rs., 
Rs. może z HI. bagger=przyrząd do 
wyrzucania błota i piasku, zkąd Nm. 
Bagger. Mr. 100 Baropii. Przejście 
znaczenia może przez wspólne znamię 
zgięcia, hakowatości. 

Baehnr pch. = dziecko żydow- 
skie; dziecko wogóle. Też same znacze- 
nie mają 9 Bachor, Bachórz, 
9Bęchor i 9 Bachor (ą objaśnia 
Kg. Kuj. 11, 268. 282 N. 39), oraz 
w skróceniu 9 Bach, 9Bech (por. 
jednak tu Bękart). Przez niezna- 
ną mi przenośnię zap. z tegoż źródła 
idą rośI. Bachory = ziemowit je- 
sienny O. i 9 Bachory = przedłu- 
żenie krokwi (Kg. Krak. 1, 151) |l Ukr. 
(zap. z Pols.) bichur=l, dziecko 2, 
bękart 3, gach 4, włóczęga. BR. ba- 
chur = 1, żydziak 2, gach. || Nm. 
char. Bachur, Bacher, Bocher 
=zz Hb. bachur=młodzieniec. M. 5. 
Porówn. Bachórz. 

Bachnr==młody stadnik; kiernoz 
L. ||BR. bichur=mzn. kiernoz r^ 
Nm. myśliw. Bacher = dzik, od Ba- 
che = dzika świnia^ zkąd Śłc. baco, 
Sfr. i Ag. baco u i t. d. 

Bacliiirowaty p. Bachórz. 

Baclak p. Bat. 

9 Baclarz —oberwaniec, włóczę- 
ga; nieokrzesany Pfil. I, 311. RA. IX, 
157 nieobjaśn. ]l Słc. bet'ó.r=zuchwa- 
łe chłopisko; bet 4rit'=zuchwale, gru- 
bjańsko się znajdować — ~ Węg. b e- 
tyar = zuchwałe chłopisko, betya- 
r os— zuchwalec, grabjan i t. d. Przez 
sld. podprowadzono pod bat Pfil. 
tmż. 



9 Baczą pch. p. Baca. 

9 Bach:a=placek z mąki żytnwj 
Z=zNm. Batze=mzn. gałka, grudka 
ciasta^ rozczyny i t. p. (podobno od 
backen=:piec GDW. I, 1160). 



iiej 






BACZMAG. 



22 



BAHRO 



Bacsmag, Bai^mag^oprze- 
dawca L. Baszinaki char. Til. 
2 VIII, 207. IjSrb. paśmag, paśma- 
ga. Bg. basmak, paśmak. Mew. 
8 p. w. baśmaki zalicza tu i BR. 
bachmaczy; porówn. Bachmat. 
Ukr. baszmik. Rb. basmakL^zi 
Tur. baszmak, p as zm ak = sandał, 
trzewik. M. 5. Mt. I, 22 baśmak. Mew. 
8 baśmakt. JA. IX, 488. MtN. I, 12. 
Mew. 415. 

Badawja p. Bedew. 

Badiagra, 9 Badlok O.^^rroól. 
nadecznikzzzrllkr. b a d i a h a tzn. BR. 
badziaha, Rs. badjaga tzn. Zap. od 
czasownika, używanego w BR. ba- 
dziacca = C badziać się, k. p. 
Porówn. nazwę rośliny Włóczęga. 
BR. badziaha znaczy także włóczę- 
ga o człowieku. 

Badlok p. Badlaga. 

Badja „do r. 1850 zwana kiblem, 
miara, używana w kopalniach rządo- 
wych Królestwa Polskiego i t. d." 
Łb. 10 II Rum. badie=kosz, pudełko 
irzzRs. badbja, zdrob. badejka= 
kubeł, wębór.=rTur. badia=dzban. 
MtN. I, 8. Mr. 100 Ba^bH. Msg. 1, 25. 
188. Mew. 414 badja. 

Badjan=^ roślina O. Bodzlany 

Bodzieiilec=rodliuy O. |l Cz. b a- 
dyan albo badian. Ukr. bodian. 
Rs. badŁjauT). ||Fr. badiane, Wł. 
Hp. badiana :^zz Pers. badian — 
anyż. DC. 56 Badiane. Mr. 100 Ba- 
dy an. Formy bodzian iinnezkouco- 
wem n zmieszano u nas (i na Ukra- 
inie, bo bodian znaczy też wół ostro- 
rogi, bodący) z pochodnemi od pnia 
bod-* (bóść): bodak, bodłak i t. p., 
jak np. w słowniku O., który badjan 
odsyła do bodzian i miesza z bo- 
dziak i in. Byó może jednak, iż 
formę bodzian wzięliśmy Z Ukrainy. 

9 Badziać się, 9 Bodziać 

sIq == włóczyć się, tłuc się =: Br. 
badzi&cca = tzn. 

Ba§^. „Przytaczają też drugi ro- 



dzaj bocianów, na grzbiecie wszystek 
czarny, a pod brzuchem trochę biela- 
sy: ale te nie legą się przy ludziach, 
ale na bagnach i to tedy jest bag, 
nie bocian^ Siennik u L. I^= Zap. 
wyraz obcy. Mr. 100 Bag. Wątpię, 
aby miał jaki związek z nazwami bo- 
ciana Słc. bokan, Moraw, bogdal. 



^Bai^azja pch. L. O Bag^aey- 

ja||Węg. bagazia=iHótno glanso- 
wane ^z:z Ar. bagazija = „materja 
-" jedwabiu surowego" M. 5, przez 



Tur. bagazija=rodz. 
I, 8. 



tkaniny. MtN. 



Bag^azyja p. Bag^azja. 

9 Baglai»ty. „Mogiła bagla- 
stem zarosła zielskiem'^ Łepkowski 
O tradycjach^ 39 ""— Porówn. Srb. 
baglja = wiązka (siana lub słomy); 
bagljati==robić wiązki; bagljić = 
stóg siana. Węg. baglya=stóg. Mr. 
100 Baglja. 

Bag^net pch. || Gz. bagnet lub 
baj o net, częściej bodAk. Ukr ba- 
gnet i BR. bahnet, z Pols. z:ssFr. 
baionette tzn., od nazwy miasta 
Bąyonne we Francji, gdzie w końcu 
XVII w. bagnet miał być wprowadzo- 
ny w użycie. Wgd. p. w. Bajonnet. 
Zważyć należy inną etymologję 
w d'Avranches i de Mortain Les ety- 
mologics difficiks 1876, str. 60. Eur. 
z małemi zmianami. Inni Słowia- 
nie inaczej bagnet nazywają. Zdaje 
się, żę wyraz ten jest sld. Polskim, 
utworzonym na tle Nm. Bajonnet: g 
powstało jako uwydatnienie uczuwa- 
nego tu Nm. g i zarazem jako pod- 
prowadzenie pod bagno. Cz. bagnet 
zap. z Pols. 

Ba§^o ^sok tytuniowy; tytuń do 
żucia'' ustnie od J. Bystronia || Moraw. 
baga=sos w fajce. Ukr. baha szmer- 
giel; sos tytuniowy SZZ Węg. bagó 
mzn. = tytuń niedopalony, sos fajcza- 
ny. Porówn. Baknn. 

9 Baliro — f^dzwono koła" =: 
Słc. bahra=rtzn. 



BAHUN 



23 



BAJRAK 



Balilin=rośL bagno O. Na Litwie 
mieszają wyraz ten z wyr. Baknn, 
k. p. II Głż. bahno = ledum == BR. 
bahun=bagno (ledum palnstre). 

Baja albo Beja=rodzaj sukna. 
L. O. 9 llaja=8pódnica z barchanu 
lub flaneli, toż 9 Bajówka || Gz. 
paji P^jka tzn.; paja=8uknia ba- 
jowa. Głż. buj=barchan. Ukr. baja, 
bajka = baja. Rs. bajka = baja|| 
Fr. boie. Nm. Boi, Dnm. baje. Ag. 
boy, baize. Wł. bajetta i t. d. 
zr:z Dnm. baje=baja. Porówn. Mr. 
101 BaBKa. 400 Paj. Mag. Baize. 
GDW. Boi. 

Bajac pch. MtN. I, 9, p.w. 

bajmak, przytacza zbliżenie z Tur. 
bajmak =» wiązać; czarować; oszaki- 
wać; baj dży=czarownik; oszust, oraz 
zestawia Węg. b^j = czary, bijolni 
= czarować, baj o 8= czaro wny. Wąt- 
pię, aby zbliżenie to było zasadnem. 
Por. Mew. ba 2. 

Bajadera=l, tancerka indyjska 
2, woreczek noszony przez damy 
w Polsce w XVIII w. (O. pisze ba- 
jader, zap. pomyłkowo) O. Enc. W. 
II Wyraz znany jako char. we wszyst. 
językacłi Eur. r=r Pg. baladeira= 
tancerka, od bailar = tańczyć, zkąd 
(przez różne języki Rom.) bal, balet, 
ballada, balon. Dz. I Ballare. 

Bajbak p. Bobak. 

Bajbarak p. Bajborak. 

Bajborak L. O. O Bajba- 
rak ^ „sardak bez klinów'^ WH. 
87. 91. Ksy XV, 324. Ks. bajbaraki, 
bajbereki, bamberek-b = rodź. 
tkaniny; szuba kobieca.z:=zUkr. baj- 
barak=l, suknia zwierzchnia żeńska 
2, krótki ubiór tiuculski. Wyraz zap. 
wschodni. 

Bajdak Ł. O. O Bajdak == 

żerdź O. 9 Bajdak albo 9 Baj- 
tała=niezgrabjasz || Litews. (z Kusiń.) 
buidokćli8=czółenko JA. VI, 605. 
Nm. char. Baidak.izizZ Kusiń. Ukr. 
bajdak = statek o jednym maszcie. 
BR. bajdak tzn. (Nosowicz podaje 



tylko pch.) Zap. w związku z Ukr. 
Rs. baj d&r a = rodzaj statku; wyraz 
pochodzenia azjatyckiego. Przejście 
znaczenia na żerdź może przez maszt 
na bajdaku; z żerdzi (porówn. drą- 
gal od drąg i t. p.) na niezgrabjasza. 

OBaJdrak = oset Ukr. b a j- 

drak=czartopłoch, oset. 

Bajdnso L. 9 Bajdnse = 

bajbardzo zz= Ukr. bajdńże, baj- 
d&żkj, zdrobn. bajdużeńki, baj- 
dużliwo, stopień wyż. bajdużyj- 
sze tzn.; pch.: bajdftżyst'= obojęt- 
ność; baj dńż li w yj= obojętny. Zda- 
je się, że wyraz Ukr. naśladowany 
z Pols. bajbardzo, bo posiadamy 
inny jeszcze podobny utwór: baj pra- 
wie. Baj dużo jest sld., zastępują- 
cym Ukr. duże Polskiem dużo Baj- 
durzyć i t. p. nie ma związku 
z wyrazami powyższemi. 

Bajeroiwac = dzwonić porus^za- 
niem serca. PSK. 117 r=Z Nm. be- 
iern = tzn., z HI. beiieren = tzn.; 
HI beijart=serce (u dzwonu) GDW. 
I, 1368 Beiem. Wywód Pobłockiego 
od biskupa Bajera jest oczywiście 
mylnym, Porówn. FWb. Beiem. 

Bajor, Bajoro L. Bajnra 
O. 9 Bajuro, 9 Bajora=bagno. 
„Złe śmieje się na bajorach" Sienkie- 
wicz, Gaz. Pols 1877 N. 17. || BR. 
baj er = staw, sadzawka, zzn Zap. 
Nm. Weiher=staw, sadzawka (z Łc. 
yivarium tzn.), jak się domyślają 
L. i Mr. 101 Bajor. M. 6 wywodź 
z Tur. bair (Srb. bair=brzeg). Por. 
Bajrak. 

Bajorek L. 9 Bajorek || 

Ukr. bajor ok tzn. (z Pol8.)z=:Mr. 
101 Bajorek zbliża z Wł. bagliore= 
blask oślepiający (pochodzenie wyra- 
zu Dz. II, a Bagliore). Może Cz. 
vajir, vajerek=sznureczek z fręzli 
tu należy. 

9 Bajrak== sosna karłowata. O. 
„wyraz w Litwie używany'* KSL, O 
Bajraczek = krzak sosnowjr ZM. 
95. 9 Baraki = gęste krzaki Ap. 

II, 244 Ukr. bajrkk 1, dolina 

leśna; zarosłe 2, nizina krzakami po- 



BAJEAM 



24 



BAKI 



rośla 3, rózgi 4; siodło czerkieskie 5, 
wielki pies pasterski. Wyraz zap. 
wschodniego pochodzenia; Tur. baj- 
rak (Bg. baj rak, Srb. bar jak) = 
chorągiew; przejście znaczenia niejasne. 
9 Barak przez podprowadzenie baj- 
raka pod nazwę namiotów drewnia- 
nych; wyraz ten znany w tzn. w oko- 
licy, gdzie krzaki barakami nazy- 
wają Ap. II, 244. Na Litwie i w BR., 
ile wiem, wyraz baj rak nie jest zna- 
ny. A. A. Kryński słyszał go koło 
Międzyrzeca i Siedlec w zn. gęste 
krzaki. MtN. I, 9 łączy wyraz ten 
z Bajor, k. p. i podaje Bg. baj rak; 
l{um. baj nr, bair=góra. Por. Ba- 
rak. 

Bajrant, Bejrant pch. Boz- 
bajramonrać fiiię L. || Char. w Sł. 
i Enr. Bg. baj ram. Srb. bar jam 
pch. i t. d zizr Tur. fz Pers.) baj- 
r a m = święto po poście (ramazanie) 
Dc. Bairam. Mt. I, 18 bajram. M. 
podaje jeszcze formę baj eran, z Twar- 
dowskiego. MtN. I, i). 

Bajstrak p. Bastard. 

Bajtałaisizkl L. BataYa- 
ifzkl, FataZauzkl O. O BaJ- 
tała, ci Badała, O Bajta- 
Yacliy. Por. Bajdak. || Srb. ba- 
tal = zepsuty, pusty; bataliti, za- 
bataliti= opuścić, zapuścić. Bg. ba- 
tal, batalesam. || Wyraz znany 
w Rumun, i Alb. — Tur. (z Ar.) 
b a tt a 1 == bezczynny, próżny. Mt. I, 
22 battal M. 6. Bajtała, Bajdała 
w pieśniach znaczy tedy próżniak, co 
zupełnie do sensu przystaje. F w fa- 
ta łaszki przez przystosowanie do 
fatalny, fajt, fraszki. Forma ba j- 
tałaszki uległa zmianom, spotyka- 
nym nieraz w wyrazach nieustalo- 
nych; zakończenie jak we fraszki, 
baraszki i t. p. MtN- I, 22, oraz 
tamże str. 17 Tur. budala=głupi. 

Bajtko p. Batko. 

9 Bajtllk = torebka. Nowicki, 
Kozica^ 203. Zizr Nm. Beutel tzn. 
Jest to ten sam wyraz Nm., który po- 
siadamy w Pytel, k. p. 



Bajok p. Batnk. 

9 Bajnsy, O Bansy blp. = 
faworyty. z= Węg. b a j u s z lub 
b aj sz = wąsy. 

9 Baka = znak dla żeglujących 
(pływający, albo ogniowy) Mgp., Mgn. 
p. w. Bakę. || Rs. b a k e n i>; 'Słc. 
bace ha. z=z Dnm. bakę, Nm. 
Bakę (z III. b a k e n łub b a a k, 
HI. zaś z Ag., Ag. z Ags. GDW. Ba- 
kę, Mag. Beacon). Por. Mr. 101 Ba- 
Keu'b. 

Bąkać = wykrzykiwać; wołać L. 
rzz MtN. I, 9 wywodzi z Tur. bak- 
m a k= patrzeć, niby wołać: patrz! Myśl 
tę poddał mu M. Wątpię, aby wywód 
ten miał podstawę, gdyż wyrazy od 
pnia bak- bardzo są rozrodzone w ję- 
zykach Słw. i zawsze z zasadniczem 
znaczeniem „mówić'': Gz. b a k a t i = 
namawiać. Ukr. hakaty = zwalać 
winę na kogoś. Br. bąkać = dużo 
gadać. Rs. b a k a = gawędziarz; b a- 
kulitb=gawędzić i dużo pch. Zap. 
pień bak- jest wtórnym od ba-. 

Bakalje L. O. || Srb. bak al 
pch.=handlarz korzenny. Bg. b a k a 1, 
bakalija i in. Ukr. ba kały j a= 
słodycze, łakocie. Rs. bakaleja = 
suche owoce II Wyraz znany w Rum., 
Alb., Ngr. = Tur. (z Ar.) bakkal 
=handlarz korzenny. Mt. I, 18 bakkal. 
Mylny wywód u L. z Łc, u O. 
z Włosk. 

Bakcasysas p. BakfiiaEyistz. 

Bakembardy p. Baki. 

Baki albo Bakę iswiecić 

Ukr. baky 'swityty albo 

woczy 'świty ty=pocłilebiać. Ba- 
ko ś w i t= pochlebca. Wyrażenie Ukr. 
znaczy dosłownie: oczy świecić t. j. 
wpatrywać się (usłużnie) w oczy. Wy- 
raz baky w zn. oczy znajduje się 
też w BR. baki; pochodzi od pnia 
bak, zkąd nasze baczyć (porówn. 
patry, słuchy). Co do przenośni 
porówn. Gr. ophtalmodoulola 
= pochlebstwo, Łc. o c u 1 i s s e r v i- 
re=pochlebiać, Nm Augendienst 



BAKI 25 

pochlebstwo, nasze „w oozy patrzeć'' 
=czekaó SKinienia, być gotowym do z 
osłag. Bakę zamiast baki może b 



BAKUN 



=cze&ac BKimema, oyc goiowym ao 
osłag. Bakę zamiast baki może 
pod wpływem wyrazu Baka, k. p. 

ŁOBaki O. 9 Bakembardy, 
Bakentbardabista, 9 Sl^" 
lembrody, 9 Bokombar- 
dy, 9 Bokombrody, 9 Bo- 
kobrody, wyrazy głównie na Li- 
twie i Rusi używane = faworyty || 
^c. bokom brady. Srb. baken- 
bart. Rs. bakenbardy. Ukr. boko- 
b o r o d y. z^ Nm. Backenbart 
(Backe lub Backen = policzek, 
Bart»broda, por. Barta)=fawo- 
ryty. Być może, iż wyraz ten Nm. 
dostid się do nas przez Rs. W nie* 
których postaciach jego widać sld. do 
bok i broda. Baki zap. pod 
wpływem wyrażenia ^ńmeció baki'', 
patrz Baka. 

Baklembrody p. Baki. 

Bakier w wyrażeniu „na ba- 
kier^ || Ukr. i Br. na bakir (zPols.) 
= tzn. Rs. na bekrenb == tż. zn. z=: 
Mew. bakiin nie objaśnia. L. podaje 
dwa słoworody: od Nm. B a c k e = 
policzek, niby ,|na jeden policzek" 
(czapka włożona) i od Nm. Bak- 
b o r d » bakort^ lewa cześć statku. 
Mnie się zdaje, że .na bakier" jest 
w zwiąuu z rubakier == „rób ba- 
kier" t j. steruj na lewo, k. p.; ba- 
kier! znaczy, u naszych flisów kie- 
ruj w lewo! (KSL. 320); wyraz ten, 
sądzę składa się 1) z Dnm. bak 
= (właściwie tył [statku], w dalszym 
ciągu lewa strona [rzeki, statku], bo 
sternik, kierując rudlem^ obraca się 
w prawo i ma lewy brzeg [rzeki, stat- 
kuj z tyłu; porÓYHi. Bakort, Ag. 
back Mag. p. t. w.=tył, w tył, i 2) 
kier=Nm. k e h r'«kieruj, więc ba- 
kier =» kieruj w tył t. j. w lewo. 
Przejście znaczenia: na bakier = 
na lewą stronę (głowy), dalej: wogóle 
na bok (mógł tu dziiJać i sld. do 
b o k), na ukos. Trudno wyjaśnić ja- 
ką drogą powstido Rs. na bekrenb; 
że z Pols., jak Ukr. i Br., to pewna. 
Wywód Matzenaura z języka Dżaga- 
tajskiego (Lpf. YII, 5) wydaje mi się 
chybionym. Por. Bakier. 

Słcvmik wyr, ohc. vo j^t, polskim. 



S> Baklera = kosz r= Może 
nm. bakeberen, bakb^ren 
blp.3=manatki, ruchomość (dsł. to co 
się na plecach niesie). Por. Ba- 
elory. 

9 Baklesisty = okazały; kę- 
dzierzawy. 9 Balkieska = nazwa 
owej. II Moraw, b a k e s a lub v a- 
keśa = owca z czarnym pyskiem. 
Ukr. bakiesystyj=okazały (o owcy) 
WT. 44. Żl. n. Wswp.rrrWęg. b a k- 
k e c 8 k e (albo k e c s k e b a k, złż. 
z bak=cap i kec8ke==koza)=cap, 
kozieł. 

Bakord p. Bakort, 



Bakort, Bakord L. KSL. 245 
II Rs. b a k b o r 1 1 || Fr. b a b o r d. 
W ł. b a b o r d ozzizUnm. b a k b o r d, 
z HI. bakboord tzn. GDW. Bak- 
bord. Pierwszą część wyrazu objaśniam 

f). w. Bakier; druga Nm. Bord 
ub B o r t=brzeg, zkąd nasze Bart, 
Bnrt i (przez Fr.) Bordinra. Mr. 
101 EaK($ocT'b. B u nas wypadło 
z powodu niezwykłości zbitki kd. 



Bakfiiztyn (u L. zap. mylnie 
buksztyn) = 1, cegła 2, kamienie 
boczne w piecu Łb. 10=Nm. Back- 
8 tein (dsł. wypalony kamień, złż. 
z backen=piec, S t e i nx=kamień) 
= tzn. 

Bakfiizysz^ Bakc^y^iz = na- 
piwek, łapówka, char. L. O. n. || Srb. 
Bg. baksiSjj ITr. char. bakchich. 
Wyraz znany w Rum. i Alb.zzziTur. 
bagszesz (z Pers. podług Dc. 57 Bak- 
cluch) = gościniec. Por. Mt. I, 17 
Bagśeś. 

Baknn=lichy tytuń Til. serja 2 
N. 110 (Kunicki). Baknii = tzn. 
Przegląd tygodn. 1877 N. 45 str.515; 
i2ik też go nazywają na Litwie, mie- 
szając z wyrazem Bahnn, k. p. || 
Gz. bak u ń= tabaka, wyraz nd. Ukr. 
b a k A n=lichy tytuń =: Zap. z Rs. 
b a k A n !»= tytuń turecki, albo prosty. 
Mr. 102 Bakun. Porówn. Bag^O. 

Baknń p. Baknn. 



BAKWAN 



26 



BALDACHIM 



•ebr 



Balcwan = aąjsylber, nowe 
srebro II Cz. pakfong. || Fr. pac- 
fong. Nm. Pakf o ng::=z Wszyst- 
kie te wyrazy z ChMs. paktong» 
tzn. Nasz przez Nm. lub Gz. Patrz 
ta Pakfon§r. 

Bal w zn. sztuki drzwa || Głż. 
Bola ^=: Dnm. bal e==dyl, szczeg. 
podłogowy; odpowiedni wyraz Gnm. 
brzmi Bohle, zkąd Głż. Zmieszano 
u nas bal z Balk^, k. p. skut- 
kiem blizkości znaczema i uczuwania 
wyrazu b a 1 k a jako zdrobn. od b al. 

Bal^ Bela, O Belija, Bel- 
cla. Belka, Bellca, Ballca 

(towarów, papieru i t. d.) || Cz. bal, 
b a 1 i k = paczka, wiązka. Srb. Czg. 
bala=wiązka; na ba lat i se=ob- 
ciąiyć się || 'Słc. bala, bali a^juki, 
węzeł Fr. b a 1 1 e = bela, paka. Wł. 
balia. Hp. bala tzn. Ag. bale, 
bail tzn.=r:Nm. Balle=pęk, wę- 
zeł, paka. Mr. 102 Bala. Przejście a 
na e niejasne: wątpię, aby pod wpły- 
wem wyrazów Ag., które się wyma- 
wiają oeL Znaczenie w wyrażeniu: 
spił się jak bela" przeniesione z nie- 
łatwo się obala- 



Ukr. bal asy. Br. bal as a, ba- 
laska; balasnik=ogrodzenie ze 
sztachet. Rs. b a 1 j a s y; b a 1 j a s i- 
na=jeden balas; baljasniki^ 
tokarz sztachet :=:Wł. balaustro 
^sFr. baln8tre)»słupek balustra- 
dy, ogrodzenia słupkowego (Wł. ba- 
laustrata), od Łc. balaustium 
(gr. balaństion)=kwiat dzikiego 
granatu; przejście nazwy przez podo- 
bieństwo słupka do kwiatu. Prze- 
kształcenie wyrazu naszego może pod 
wpływem Buskicłi: Ukr. balasy = 
żarty; Br. b a 1 a s y = puste gawę- 
dy; b a 1 a s n i k=żartowniś; Rs. ba- 
Ijasysażarty, bali asnicatb= 
żartować, swawolić. Mr. ^ 103 Balas 
mylnie wywodzi z Nm. (nieistniejące- 
go pono) wyrazu Balleisen. 

Balasy p. Balas. 



zgrabnej, sztywnej, 
jącej paki. 

Balabach p. BałabiMzka. 

Balanda O. Bałanda L. = 

maruda, basałyk. Porówn. nazw. rod. 
Bałandowicz i miejsc. Bałan- 
dycze z=Z Ukr. bałanda albo 
bałanda== Wilkoń, gaduła; b ał au- 
dyt y=gadać. 

Balas» BallM albo Bale = 
rodzaj rubinu L. O. |l Scz. palejs. 
Bs. balasi || 'Słc. oales, bale- 
sius, balascus i in. Fr. ba- 
la i s. Wł. b a 1 a s c i o. Nm. B a 1- 
1 a s i t. d.iiizAr. balaksz (z Pers. 
Badakszan, nazwa krainy, z któ- 
rej kamień pochodzi). Nasza nazwa 
zap. przez Nm., a bale z Fr. Mr. 
102 Eajiaci. Dc. 57 Balais. 

Bala«» Bala«y^ Ballasy, 

ŁBala«a ż., 9 Bala«fca» 9 
iila0Oivanle==prze8trzeń, ogro- 
dzona 9 Baljerem = barjerami. 
Obala«owac Ł. O. Ap. I, 56 || 



Balbod p. Balbot. 

Balbots Balbod = L., a za 

nim O. mylnie z Łc. wyraz ten wy- 
wodzą. Należy on do Polskich pni 
nieustalonych: bałbotać, bołbo- 
tać, bełkotać i t. d., pokrewnych 
z £c. b alb u s= jąkała, Or. b&rbaros 
=:mówiący niezrozumiale (n i e m i e c), 
ale nie pochodzi z Łc. Pisownia z d 
jest tak zwanym zbytkiem gorliwości. 

Baldach, Baldadtlm, Bal- 
dachln, Baldafeln, Balda* 
meek^ Baldekln i pcb. od osn. 
baldasz- || Z małemi zmianami we 
wszystkich prawie językach Słów. 

i Europ. 'Słc. baldakinus^ 

tkanina złotojedwabna; opona z tej 
tkaniny; wyraz 'Słc. ze śreaniowiecznej 
nazwy miasta Bagdadu: Baldak, 
Wł. B a 1 d a c c o. Postać b a 1 d a c h 
i osn. baldasz- zapewne przez 
zbliżenie do wyrazu dach; balde- 
k i n z odpowiedniej formy 'Słc. b a 1- 
d e k i n i u s; końcowe m może przez 
mylne podprowadzenie pod Hebrajską 
końcówkę Im., jak serafim, che- 
rubim, Mizraim it. d. Poróym. 
Dc. 68 Baldaqnin. Mr. 103 Baldachin. 
M. 7 mylnie objaśnia. Mt. 17 bagda- 
di. DC. Baldakinus. 

Baldachim p. Baldacli. 



BALDACHIN 

Baldachin p. Baldaeh. 

Baldakln p. Baldacli. 

Baldaszek p. Baldaeh. 

Baldekin p. Baldaeh. 

Balderdasz O. = wino fałszo- 
wane ZZ= Ag. balderdash = 
mm. tzn. 

Baldrjan» 9 Bleldrzan, 9 
Bletdnuin L. 0.|| Gz. b al dr 7- 
an, paldran. Głz bałdrijan. 
Rs. b aldyrbj ani, boldyrb- 
jam, bnldyrbjani (porówn. 
Mt I, 19 balderan i JA. IX, 487) || 
Fr. yalóriane. Wł. yaleriana 
i t. d. ^=: Ze 'Słc. yaleriana 
przez Nm. sld. Baldrian AV. 97. 
Grimm, Deutsche Mythol. wyd. 3, str. 
1159. Formy gwarowe przez sld. do 
biały, drzeć. 

Bale p. Balas. 

Baleja p. Balja. 

Baliea p. Bal. 

Ballja p. Balja. 

Bąlfa, 9 Balejat 9 BaleJ- 
tca^ Q Ballja. L. podaje znacze- 
nie tylko łubu, obejmującego spodni 
kamień młyński. niJkr. ballja. Br. 
ba li ja (oba z Fols.) Zdaje się, ie 
i Rs. badBj& tu należy; Mr. 100 
EaxbH innego jest zdania || 'Słc. b ar- 
iula. Fr. baille. Wł. baglia. 
Nm. Balge. Hp. balie. ==Dnm. 
b a 1 j e:»6nm. Balge, tezaśzFr. 
Dz. II, c Bac. Mr. 103 Balia mylny 
podaje wywód, niepotrzebnie oddzie- 
faiąc znaczenie łubu kxAo kamienia 
mfyńskiego od naczynia: kształt łubu, 
podobnj do balji, spowodował prze* 
niesieme nazwy. GDW. Balge. Zft. 
I, 415; II, 49. FbW. Balge. 

Balk p. Balka. 

Balka, Balfc^ Belha^ Be« 
lebt O Bałka pch. AmbAłek, 
k. p., JnledsybalesEe, Spodo- 

belk, Uródbelk || Dłź. bałka. 
Bn b a 1 k a. Ukr. b al o k (oba z Pols.) 



27 BALWIERZ 

Rs. balka fzap. z Pols.) || Lit. bal- 
kis (z Pols.). Wł. balco, Fr. bal- 
eon (zkąd nasz Balkon) i in. Rm. 
(patrz Dz. I^ Balco). 'Słc. Balcus 
(oraz Balcius, Balcones i in.) 
^=: Nm. Balke lub Balken = 
bierwiono, tram. Dla czego u nas 
się pojawiło e w belka? 1, Albo 
dla tego, że obok wyrazu Nm., przy- 
były do nas Szw. bjelke, Dń. 
bjalke; 2, albo, ie nastąpiło jakieś 
podprowadzenie (pod bielic?); postać 
z a jest dawniejszą i ludową. Zmie- 
szano, u nas z powyiszemi wyrazami 
Bal^ k. p. Mr. 103 Bajina 6DW. 
i Ege Balke(n). 

Balkon p. Balka. 

Ballas p. Balas. 

9 BalmossB ^potrawa huculska 
II Ukr. bałmus, bałmusz = coń 

r^stego (o potrawach); b a m u s z, 
a n u s z = Juksza z kukuryzy. = 
Rum. balmosz=tzn. Mt I, 19 bal. 
JA. Vra, 650—651; tamże formy Rs. 
MtN. I, 9 baL Mew. 414 wywodzi 
z Węg. b ń 1 m o s. 

9 Balsada p. Palisada. 

Balsam poh. STabalsamo- 
i¥ać O. n.l Zabalaamoi^ać O.n.I 
Zbalsantonrać O. || Z małemi 
zmianami Słów. i Eur. =rr Gr. b&l- 
samon«wonna smółka krzewu bal- 
samowego; balsamin e=krzew bal- 
samowy. Łc. (z 6r.) balsa mum pch. 
Wyrazy te w starożytności jeszcze 
wzięte z podobnie brzmiących Arab. 
lub Pers. Mt. I, 20 balsam. M. 7. Do 
nas wyraz dostoł się drogą książko- 
wą, albo przez Nm. Balsam. MtN. 
1, 10 bezzasadnie odróżnia Pols. Bal- 
sam i Balzam. 

Balta p. Balta. 

BaliMtrada p. Balaa. 

Balwlens, Balwierz, Bar- 
blerz, Barwlers pch. || Srb. 
i Bg. berberin, berber (p rzez 
Tur. berber, Tur. zaś z mosk. 
b a r b i e r e) II 'Słc barberius. Fr. 
barbier i i. d.=Nm. Barbier, 



BAŁABAJE 



28 



BAŁAGDŁA 



9 Balbier, <J^ Balwier, z fiomań. 
M. 8 mylnie objaśnia. Mt. I, 26 ber- 
ber. MtN. I, 14. MF. Berberin. Nazwa 
rod. Balbierczyk Kg. Krak. IV, 
343 i miejsc. Balwierzyszki. Zmia- 
ny głogowe w naszych wyrazach 
w części z Nm., a w części przez sld. 
do barwa. 

Bałabaje p. Bala ban. 

Bałabajka O., 9 Bałałaj- 
ka Jacewicz lAłwa^ 199 =2^ Może 
z Ukr. lub Br. bałabajka = rodzaj 
narzędzia muzycznego; Rs. balalaj- 
k a=tzn. W ziemi Dobrzańskiej znana 
jest piosnka o ożenieniu Bałabai 
Ap. II, 120; w podobnej pieśni w Po- 
znańskiem występuj e Szałamaja^ 
Kg. Pozru IV, 233; być więc moie, 
iż wyraz bałabajka nie jest zapo- 
życzonym. Mew. 6 bałałajka. Por. 
Bałaban. 

Bałaban pch.= junak, fanfaron 
Ł. 9 Bałaban=l, drągal 2, wieł- 
ki kartofeł. O Bałabany, O Ba- 
łab4ny, C Bałabnnj, 9 S^^" 
łabajka, 9 Bałabaje ^ kar- 
tofle. Nazwy rod.: Bałaban pod 
Lwowem i niegdyś w Moskwie; Ba- 
łabanlk Kg. Krak. IV, 339; miejsc. 
Bałabanourlcase i sławna Ba- 
łabanóirka. || W innych języ- 
kach Słów. bałaban ma różne zna- 
czenia: sokoła, grubasa, garnka, ga- 
duły i t. d. II Tur. bałaban==gruby, 
tłusty; rodzaj jastrzębia. W innych 
językach Uralsko-Altajskich istnieje 
też wyraz ten w znacz, jastrzębia, 
bałwana i t. d. :^3 Nie łatwo wy- 
jaśnić rodowód wyrazów powyższych. 
Zdaje się, że wyraz Turecki przeszedł 
tylko do języków Południowosłowiań- 
skich i fiusskiego, gdyż wspólne ma 
w nich znaczenia; że u nas i u Ru- 
sinów znueszano osnowę bałaban 
z bałwan; że wreszcie zwrócić nale- 
ży uwagę na Słowiańską osnowę nie- 
ustaloną: bałaban i baraban, od 
której pochodzą wyrazy bałaban 
w znaczeniu krzykacza, gaduły (Pols. 
Ukr. Br.), Bs. barabiini^ bęben^ 
znany i na Litwie, oraz zbliżyć z nie- 
mi bałakać, bałabuch, bałuszyć, 
bałabajka i t. p.; ogólne znacze- 



nie, po zmieszaniu z bałwan, będzie: 
samochwał, krzykacz, chwalibur, drą- 
gal, a także wogóle coś dużego i nie- 
zgrabnego (duży kartofel, garnek i t.d.). 
Zdaje mi się tedy, że cała gromada 
należących tu wyrazów nie pochodzi 
jedyme z języków Uralsko-Ałtajskich, 
lecz jest mieszaniną tych ostatnich 
z nieustalonemi osnowami Słowiań- 
skiemi (tak zw. dżwiękonaśladowcze- 
mi) i z wyrazem bałwan, k. p» 
Porówn. Mew. balaban'b. JA. Ylli, 
651 (autor jednoczy bałabana 
z bałwanem i upatruje źródło obu 
w Pers. pehliwan). M. 6. Mt. I, 
19 bałaban. Til. ser. 2 t. VIII, 246, 
słup. 1 (objaśnienie Tatar, bałaban). 
Mr. 102 BajiafiaH-B. WD. 3 Bałaban. 
MtN. I. 10. Por. Bału^an. 

9 Balabasska p. Bała- 
buch. 

Bałabany p. Bałaban. 

9 Bałaboste nazywała żarto- 
bliwie w niektórych okohcach (nn. na 
Litwie) gospodarza lub gosDoaynię 
domu żydowskiego || Br. bal ab ós 
m., bałaboska ż. = tzn. Dnm. 
b a 1 b o e s=gospodarz domu :=: Hb. 
baał h a-b al t h == właściciel, pan 
domu. 

O Bałabncli (RT. 183 zap. 
mylnie ma Bałabuch), 9 Bała- 
bnfiizek, 9 Bałabnszka (O. 

mylnie drukuje Bałaba8zka)=bu- 
łeczka, pierożek i t* d. ||Br. bałabu- 
sza, bałabuszka := Ukr. bała- 
buch, bałabuszok, bałabusz- 
ka=bułeczka^ bochenek. 

Bałabnny p. Bałaban. 

Bałabnszek p. Bałabnch« 

Bałabuszka p. Bałabnch. 

9 Bałachan, 9 Bałaclion 

=lutel, letnik r= Ukr. bałaohón. 
Rs. balachón^b fam. 

Bałachon p. Bałachan. 

9 Bałagrnła, 9 Baragroła, 



BAŁAŁAJKA 



29 



BAŁUK 



9 Bara§^Ya pch. L. O. n. Bejła 

(Kzewuski) Mieszaniny obycz. I, 21. 
23 i dal. Filipowicz (Olizar) Pomiesza^ 
nie Bejły 15, 16 i dal. Ap. I, 63. RT. 
184. Kłosy XXIII, 291. = Kłosy 
V, 45 tak objaśniają wyraz: „Bi^agn- 
ły, farmani żydowscy z Kijowszczyzny, 
nazwa właściwa Bałagnłet od 
Hb. bał pan i a g u ł e t wóz, więc 
właściciel wozu; ztąd iydzi furmanów 
zwą bałagnłami." Istotnie Hb. 
baal=pany właściciel, agalath= 
wóz; Ukr. wyraz b a ł a g n ł a==l, wóz 
żydowski 2, forman żydowski. Ale 
wyraz nas obchodzący nie ztąd po- 
chodzi, lecz z Ukr. bałahjir= żar- 
towniś; bajarz, zkąd Ukr. b a ł a h n r- 
nyj, bałahiryty; w Br. też ba- 
łah&rliwyj = mowny, gawędzić 
lubiący; Hs. balagilir'b=: figlarz, 
ł>łazen, gawęda, świe^ot, pch. b a 1 a- 
gurka, balagnritB, balagur• 
s t y o i t. d. Na postać wyrazów na- 
szych wpłynął zapewne Ukr. bała- 
g u ł a, który zmieszano z Ukr. b a ł a- 
hjir; ale bałaguła i in. wprost 
z Ukr. bałahAr pch. pochodzą; 
Ruskie zaś t. j. Rs., Ukr. i BK. wyra- 
zy powyższe są Słowiańskiemi i z Hb., 
prócz przypadkowego podobieństwa, 
nic wspólnego nie mają. 

Bałałajka p. Balabajfca. 

9 Bałan p. Bnłany. 

BaYanda p. Balanda. 



9 BaYaisnry = paciorki i kol- 
czyki szklanne =; Ukr. hałasu- 
ry tzn. 

Batąh p. Balnk. 

BaYchan i pch., zamiast bał- 
wan (wodny, dyinowy) L. z^ Zap. 
przez zmieszanie nazwy gór Bałkań- 
skich, zwanych dawniej Bałchany, 
z wyrazem BałiM^an, k. p. 

9 Ba]:da=„worek na kij nabity, 
do zatykania komina" Atm. XIII, 
222. 9 Baldysa = 1, niezgrabny, 
nierówny a wielki kij albo łodyga 
2, człowiek podobnych przymiotów 
BW. LXXVIII, 749. 3, = nazwisko 



rodowe. Wyraz znany na Litwie w dm- 
giem tylko zn, C Bołdy, nazwa 
skał dziwacznych w Karpatach PŁ. 
VI, 34. || Moraw. bałda=l, bałwan 
2, tęgi Kij 3, bryła nieforemna. Bs. 
198. Kott p. w. Balda. Ukr. bołdy- 
cia zam. bałdy cia=gmb8zy ko- 
niec maczugi JA. IX, 360. Por, tu 
Beldonek. Rs. balda=l, grub- 
szy koniec ps^ki 2, wielki młot ko- 
walski. Porown. Bourdnr = Mo- 
że Uralsko-AItajs. pochodzenia. 

BaZka p. Balfea. 

Bałdyg^a p. BaZda. 

BaZta, Bełta L. Balta (mo- 
że pomyłka zam. bał ta) O. [| Słc, 
Słń i Srb. balta. Bg. baltija. 



Ukr. i Br. bałta. J Węg. balta. 
Rum. balte = Tur. bałt&=sie- 
kiera. MF. Balta. Dc. 58 Baltadji. Mt. 
I, 20 balta. Mew. 414. M. 7 wywo- 
dzi ztąd nazwę miasta Bałta; po- 
chodzi ona raczej od Ukr. bałta = 
błoto. B e 1 1 a może przez upodobnie- 
nie do Bełt^ k. p. Por. Barta. 

Baliwieras p. Bali^ieras. 

9 BaZncli (może zam. Białuch) 
= zając bielak RT. 184. — Żl. nie 



bil&k, po BR. bielika po Rs. b6- 
Ij&ki. Wątpię aby bałuch miał 
związek z bal uchy w zn. oczy, ani 
też z bałuch w zn. hałas. Na Litwie 
mówią 9 Blelah (h głośne, nie eh). 

Bałak, Bałyh^ Bajab L.O. 

?BaYąk w wyraź. ,,na b. chodzić." 
BaZnkoiBirac. Baf^^ffoi^ać 

tzn. II Cz. (z Pols.?) Srb. baluk=rośli- 
na rybitrutka. z= ^ Tur. b a ł y k 
albo bałAk = ryba; mówi si^ i po 
Tur. w zn. przenośnem: chodzić na 
bałuku, to jest pełzać raczkiem'' M. 7. 
Forma bajuk może przez sld. do 

f)ajuk, bałąk zań do pałąk, 
ub * przez poczucie częstej odpo?ded- 
niości obcego u polskiemu ą. Por. 9 
Bałyk. JA. IX, 487. MtN. I, 1(). 
Mew. 414 nie zgadza się z wywodem 
Muchlińskiego. 



BAŁWAN 



30 



BANADEE 



Baluran pch., Balclian, k. p. 
Rosbał^waniaćj Zbałnra- 
nlać, Bałwo-. PbF. i in. || Wsz. 
Słow.y z małemi zmianami w postaci 
i znaczeniiL Ssłw. bal'byaiirb, boli- 
yam || Lit i Łot. ze Słów. Węg. 
bilvany = tzn. oraz, jak w Srb., 
belka duża r= Bóżne rodowody po- 
dawano: Miklosicb Mew. 7 bal(ivanQ. 
McT. 37. ML. BajuBEHi. MP. Mr. 18 
BajEBEHi. Fk. YI ba podciąga wynus ten 
pod pień Słów. ba, zkąd baśń i t. d. 
M. 8 zbliża z bałaban, k. p. Najnow- 
sze zdanie o tem jest Eorscha JA. VIII, 
651. (zdanie to powtarza MtN. I, 10). 
Myśli on, że Tnr. bałab&n=l, ro- 
dzaj jastrzębia 2, gruby, grubas po- 
chodzi z Pers. pćhliyan = atleta, 
zapaśnik; bohater, w ustach Kirgizów 

rałwdn, bałw&n; że Pols. ba- 
aban, z Tur.^ daje wskazówkę 
przejścia znaczenia z zuch, chwalibur 
na statuę (np. hana w Moskwie). Bo- 
hater Tatarski jest atletą, grubasem, 
ztąd Tur. znaczenie: gruby, a dalej 
u Słowian: kawał (niezgrabny) czegoś, 
kloc, massa np. wody i t. d.; że 
wreszcie Turcy później znowu przyjęli 
wyraz Pers. w zn. atlety, kuglarza. 
Przjfpominając, com powiedział pod 
Bałaban* dodaję jeszcze, że na 
postać bałwo- mógł wpłynąć wy- 
raz 9. ^ A ł ^ ^ = gadanina, oraz że 
Bielskiego B a a 1 eh w a 1 o n (L. p. 
w. B^Kvan) musi być postacią sztucz- 
nie utworzoną, z chęcią wyjaśnienia 
Srrazu bałwochwalstwo. Porówn. 
ałeltan. 

Batuiers p. Balirierse. 

BaYyg^o^wać p. BaSnk. 

Balyk p. Balnk. 

9 Bałyk= „grzbiet wędzony je- 
siotra lub wyza" RT. 184=Rfl. b a- 
lykŁ=tzn., z Tur. balek=ryba. Mt. 
1, 19 p. t. w. 

Bantblza p. Bomblza. 

9 Bambry blp. 9 Bamberi- 
ka ż. = nazwa ludu pod Poznaniem. 
9 Bamberskl, 9 Bamber 
albo 9 Paiiiper==nazwa wołu ma- 



łego a grubego. 9 Bambry ^^^ kar- 
tofle wielkie pękate. L. O. n. || Może 
ztąd Ukr. bamburń.= gruba, duża, 
rzecz jakaś r= Od nazwy miasta 
B a m b e r g, zkąd zap. osadnicy pod 
Poznań przybyli. Porówn. Pamiętnik 
fizjograf. II, 497. Por. Bnrlakl. 
Go do nazwy kartofli por. Ban- 
darkl. 

Ban poh. Banat = Z Ghrw. 
ban; od Chorwatów wzięli ten wyraz 
jako char. bez zmiany postaci inni 
Słowianie, oraz Węgrzy; Mew. p. w. 
Bana i nazwę pieniądza tu podciąga, 
podając Rum. ban=pewien pieniądz. 
O pochodzeniu wyrazu patrz: Miklos. 
Yergl. Gram. I, 8 (wyd. 1). ML. Bam. 
Mr. 103. Zft XI, 287. Btrge II, 89. 
MsM. N<^ 14. Miklosich Slow. Elem. 
i. Rumun. DC. słownik grec. p. w. 
Boś.nos. Mt. I, 20 wywodzi z Pers. 
baucsstróż, obrońca, przez Tur. JA. 
IX, 487 z Mongoł, b aj &n = bogaty 
i t. d. Por. Mew. BanCi. MtN. I, 11. 

Bana = płaska część młota, ko- 
wa^ u górników. Łb.znr Nm. Bahn 
=mzn. tzn. GW. Bahn n® 12. Bahn 
zn. też droga; wyraz ten mamy 
w b a n h o f (Bahohof). 

. 9 Banach = 1^ niezgrabny mło- 
dzieniec, niezgrabjasz 2, dzieciak nie- 
grzeczny =: Z imienia Benedykt, 
Catrz Ap. VIII, 65. Kg. Krak- I, 241. 
'ak samo z imienia chrzestnego, naj- 
częściej przez wieśniaków używanego, 
znaczenie przechodzi na imiona pospo- 
lite ze zn. prostaka i t p.: Bartek, 
Biernat ^Bernard), C Hauryło 
(Gabrjel), Maciek, olszowy Mar- 
cin. Por. Banadek. 

9 Banadek WT. 9, 9 Ba^ 
nagdyk L.^ Benedykt O., na- 
zwy rośliny geum montanum || Nm. 
Benedicte, Wł. erba bene- 
detta, Fn benoite, Ag. herb 
b e n n e t. = £c. h e r b a b e n e* 
dicta 8B dosł. ziele t>łog08ławione. 
Nasze formy gwarowe pod wp^wem 
zmian, jakim megło u nas imię clirzest- 
ne Benedykt. Por. Banach. 
Wyraz dostał się do nas albo z ziel* 
ników 'Słc.y albo z Nm. 



BANAGDYK 



31 



BANDZWOŁ 



Banagdyk p. Banadek. 

BanalnŁa p. Banialuka. 

Banatki p. l¥anatkl. 

Banda, 9 Bando=l, zgraja, 
zastęp 2, brzeg (bilardu) || Słów. i Eur. 
z malemi zmianami ^=: Nm. Bandę 
ma oba zn. powyższe i pochodzi z Fr. 
bandę lub Wł. banda, Rom. za6 
wyrazy pierwej jeszcze z Gierm.: 
Sgnm. bant, Got. ban di. Por. 
Bandoch. Z tegoż źródła płyną 
bandera, banderola, bando- 
let i in., które, przeszedłszy przez 
usta Rom., wróciły do Nm. i do nas 
się dostały; ponieważ brzmią n nas 
bez zmiany, więc ich ta nie zamiesz- 
czam. Bando, k. p., zmieszano 
z wyrazem Banda; mówiono i dziś 
lud mówi pierwsze zam. drogiego. Por. 
Bont. 

Bandle^ Bandltczki patrz 
Bandy. 

Bando = obwieszczenie En. || Słń. 
bantiżati = skazać na wygnanie. 
Clurw. bandiźati, bantiti=tzn. 
Srb. bandiźan, bandjen= ba- 
nita, Ukr. banyta=tzn. I| Hp. Wł. 
Pg. b a n d o, Rr. b a n = ob?deszcze- 
nie; wywołanie (w obn znaczeniach); 
Wł. bandire, Fr. bannir=obwo- 
łać; wywołać, ztąd Wł. imiesłów ban- 
dito (zlLąd bandyta) i t. dzz^^Sło. 
bandnm, bannnm=l, chorągiew 
2, obwieszczenie 3, kara, wyklęcie 
i t. d.; bandire, b a n n i r e, b a n- 
d i z a r e = wywoływać (patrz liczne 
formy i zn. u DC. oraz Dz. I Bando), 
'Sło. wyrazy z Nm. B a n n = wywo- 
łanie, klątwa, banicja; d w wyrazach 
Rom. przez chęć nwydatnienia podwój- 
nego n, Z tegoż źródła płyną nasze: 
bandy ej a, banicja, bandy- 
zować, banit(a), bandyta 
i t. p. Por. Mr. 104 i 269 panati. 
Mew. bantiżik. Por. Banda. 

9 Bandocli m. C Bando- 

cha ż. = żniwiarze wędrowni; C 
BandochT blp. = wędrówka żm- 
wiarzy Kraj^ 1886 n« 17 str. 9 (z Ga- 
zety Pols. czerniawieckiejj. Bandois 



m., Bandoska ż. L. „O Po ban- 
doisacli bywać." „Po C bando- 
fiikn śpiewać.'' O Bandoisl Im. 

?Bandoi8ek. OBandosnlk. 
Bandofi^adia Winc. Pol w Kło- 
sach n® 215 str. 87 „Tak zwani 

zapewne, iż zbierają w pewne bandy 
czyli gromady z jednej wsi lub oko- 
Ucy'' Til. ser. I t. XI str. 161. Antor 
niewątpliwie ma słuszność; por. Ban« 
da. Zakończenie jak darmochy, 
darmosy. Bandoszką naz^a Pol 
„znachorkę, cygańską''; oczywiście wy- 
raz ten=bandoska Lindego. 

Bandofit pch. p. Bandocli. 

Bandura^ Pandara pch. 9 
Bańdor! przyśpiew. O Bańdn- 
ra=pleciuga, gad!:da.UCz. BR. Ukr. 
Rs. bandur a=tzn. || Fr. pandore, 
mandore, mandole, mando- 
linę. WŁ pandnra, pandora, 
mandola, mandolin o« Hp. i Pg. 
z małemi zmianami. Nm. Pandore 
Z=: Gr. p an do u ra= trzy strunowe 
narzędzie muzyczne, Łc. pandnra 
z Gr. Z tegoż źródła nasze: Bando- 
la, Mandora i Mandolina. 
Zn. cymbała, bałwana wyraz bandura 
ma też w BR. i Ukr.; przejście jak 
w cymbał, duda i t. p. Por. Dz. I, 
Panańra. Mew. Bandura. 

Bandyta p. Bando. 

9 Bandnrbl, O Bańbnrkt 

^kartofle z:^. Cz. ybandora, C 
handlarka, O band^ur = tzn. 
Formy te powstały z Cz. b r a m b o r 
=:kartofel, to zaś z Nm. nazwy kraju 
Brandenburg (Branibor), zkąd 
ziemniaki do Czech przybyły. 9 B am- 
bry w zn. kartofli jest zap. sld. do 
ludzi Bambry^ k. p. Por. Ba- 
rabola. 

9 Bandy, O Bońdy, 9 Ban- 
dle, 9 Bandllczkl blp.=wstąż- 
ka :=: Nm. Band uij., zdrobn. 
B a n d e 1 = tzn. Rodzaj ź. zap. pod 
wpływem Banda w zn. zgrai. Te- 
goż pochodzenia są Bant, Bont 
i in. 

BandziBiro]: p. BęeiraY. 



BANEfi 



32 



BANK 



Baner = ganek. „Stawił djabót 
Jezusa. . na ganku abo bauerze'^ Se- 
klucjan u L. = Może z Nm. B a n- 
n e r = chorągiew (bandera), niby 
dla tego, że na szczycie chorągiew 
bywa; ale po Nm. B a n n e r zn. tylko 
chorągiew. 

Bania w zn. naczynia pękatego 
i wogóle rzeczy pękatych. C Ban- 
czaK=dzban. 9 BanJca= dzwonka 
w kartach (nazwana z powodu ry- 
sunku, wyobrażającego bańki). 9 Ba- 
niacz = toż co bańczak. 9 Ba- 
niak, Baniaczek = garnek pę- 
katy. 9 Banlaty=baniasty. Ba- 
nlorąb, Baniorodne drzewo 
O., wyrazy zap. niedawno przez przy- 
rodników zaimprowizowane. Jeżeli 
poniższy wywód mój nie jest mylny, 
to należy tu i 9 Bania = łaźnia, 
z Russk. II Gz. bań, bańe. 6łż. banja 
=tzn. Inne języki Słów. mają z ma- 
łemi zmianami głosowemi wyraz ten 
w zn. kąpieli, Ukr. prócz tego w zn. 
kopuły (Z Pols.) z=: Zdaje mi się, 
iż źródłem wyrazów powjrższych nie 
jest Węg. b a n y a=kopalnia, dół; jak 
chce Mew. banja, bo trudno wy- 
jaśnić przejście znaczenia. Słuszniej, 
myślę, wywodzić banię z Wł. b a- 
g n o=kąpiel (Fr. b a i n, Hp. bano, 
'Słc. b a g n u m, wszystko to z Łc. 
balneum Dz. I Bagno). Przejście 
znaczenia takie: kąpiel — naczynie (pę- 
kate) kąpielowe — wszelka rzecz pę- 
kata. Por. Bania w zn. kopalni. 
Patrz tu 9 Bantka. 

Bania = kopalnia pch. O. Łb. 
i gwar. Może i Banior, Banior 

oraz 9 Baniory blp. = głębokie 
miejsca w wodzie || Gz. b & ń, bańe 
=tzn., oraz w zn. „złote góry'*: „zlatć 
banć slibovati'*. Słc. bana tzn. Ukr. 
bania = kopalnia soU = Węg. 
b a n y a == kopalnia, dół. Por. Mew. 
banja i u mnie Bania w zn. na- 
czynia. Miklosich pierwej odwrotnie 
Weg. banya wywodził ze Słów. 
MsM. str. 19 no 15. 

Banialnka , Banieinka , 

Banainka || Ukr. banału ki 
blp. (z Pols.) :^ Hjer. Morsztyn r. 
1650 wydał Jlniypasty maltenskie^ 



w których się znajduje y,HistorJa uciesz- 
na o zacnej królewnie Banialuce''; 
ztąd jakoby banialuki w zn. bzdur- 
stwa. Nasuwa się mimowoli jedno- 
brzmiąca nazwa miasta bośnijskiego 
Banja Łuka (dosł. bańska łąka); 
ale trudno zrozumieć, jaką drogą prze- 
niesionoby je na nazwisko bohaterki 
HisŁorju Blizkiemi też co do brzmie- 
nia są nazwy 'Słc. bannileuca, 
banleuca (DC. Bannum 3) == Fr. 
b a n 1 i e u e, oznaczające granicę dzia- 



terytoijum, np, 
'^ -' tu * 



łania praw 

miasta (Nm. Weichbild); ale i tu nie- 
podobna dopatrzyć związku z imie- 
niem bohaterki Morsztyna. Być może, 
iż wyraz samem swem brzmieniem 
zdawał się śmiesznym, jak np. Ba- 
sałyk, Berbeć, Gzurył o, Ga- 
majda, Haraburda, Haury- 
ło, Eandyba, Lejba, Safan- 
duła, Świdry gał i t. p. 

Banieinka p. Banialuka. 

Banior p. Bania. 

Bank pch. Bank-. Ban- 
krnt. Zbankrnt-. Zdebank-. 
9 Zbanlcret- || Słń. i Eur. bez 
zmiany osnowy bank-, w zn. ławki, 
banku i t. d:=z:'Słc. banca, ban- 
cha, bancus, banchus mzn.=stół 
do pieniędzy, wekslarski; banqua- 
rius, banquerius, bancherius 
mzn.=skarbnik; banana rupta = 
bankructwo. Wyrazy 'Słc. ze Sgnm. 
banch, 'Sgnm. ban c= ławka, stół 
(w temże znaczeniu mamy górn. i artyl. 
bank, bankiecik O.) I^eniesienie 
znaczenia z ławki na stół (wekslarski) 
jak np. w Bussk. layka = 1, ławka 
2, kram; nasze małomiasteczkowe kra- 
miki dotychczas otwierają się drzwia- 
mi, które, oparte na nogach, tworzą 
ławkę. Przenośnia stołu na bank zna- 
na już była Grekom: tr&peza, tra- 
p ó z i o n=l, stół 2, wekslamia; również 
przenośnia przewrócenia, zerwania ban- 
ku ('Słc. ba nqu a rupta) znana jest 
wGr.anaskeu&zein, anatrćpein 
ten tr&pezan. Łc. rupta^złamana. 
Bankrut z Fr. banoueroute, tak 
samo i po Nm. Por. DZ. I, Banco. 
Eleinpaul w Gegemoart 1881 N. 53. 



BANKAJZ 



33 



BABAE 



Bankajz O. Łb.r:^ Nm. Ban- 
keisen (dosł. idazo ławkowe t« j. 
hak do atrzymania ławki) tzn. 

9 Bankteeetla « bankocetla 
:= Nm. Banco-Zettely częściej 
Bankzettel (doi^. kartka bankowa); 
banco w formie Włoskiej; Zettel ze 
'Słe. scednla, schednla, zkąd na- 
sza ceduła, z 6r. schćde=tablicz- 
ka do pisania, zkąd nasza scheda. 

Banl£Oi¥ać=sąbać sól rodzimą 
na kawały Łb. || Nm. bank en ma 
nieco inne znaczenie: usypywać kopce 
np. kartofli nzz 'Słc. bancatus = 
w kawi^ zbity (o soli), bancus ^ 
bryła soli DC. 

Bankrot p. Baniu. 

9 Bano, 9 Banov7aĆ9 9 
Banoi¥aiiie=ial, tęskno, tęsknić 
i t d.; Ejyjbski podaje jeszcze 9 Ba- 
nourać (kogo) w zn. I, niepokoić^ 
zaczepiać 2, napełniać tęsknota [| 
Moraw, banoyatrriałowaći tęsknić 
Snsil, PisnS, 1872 str. 272. 495. Chrw. 
banóyati se. Bg. bannyam :=z: 
Wyrazy nasze z Ub. banno= tęskno, 
banówanie^t^^knota, bannwaty 
=tęsknić, gryić się; Ukr. zaś, Chrw. 
i Bg. z Węg. ban SI żidować. Por. 
Mew. banoya- i tamże 414. JA. Vn, 
494 mylnie zmieszano wyrazy powjri- 
z Węg. b&ntani i in. Zdaje mi się, 
źe i powyżej przetoczone znaczenie: 
niepokoić, zaczepiać jest takąż po- 
myłką; patrz Bantoi^ać. Porów, 
fiystroń S^on. i Łuc. 85. 

Bant, 9 Bont (raczej bant), 
9 Bąt» 9 Bantecsek = 1, za- 
wiasa np. banthij, na których drzwi 
są zawieszone BW. LIV, 320 z r. 1393 
2, wiązanie poprzeczne n krokwi, 
a ponieważ na mem knry zwykle sia- 
dują (por. AmbałeK) 3, grzęda 
(dla knr) || Bant w kilka in. języ^ 
kach Słów. = wstęga; toż zn. ma wy- 
raz poniższy w Ukr. ban ta, a nadto 
wiązanie krokwi, kurza grzęda = 
Nm. Band mzn. == zawiasa; wiązanie 
(ciesielskie). Od te^oż pnia Nm. po- 
chodzą: banda, bandy, bnnt, 
aluelbant, eybant i in. 

Słownik wyr, obc, w /fs. polskim^ 



O Bantka (ustnie, od Jastarni) 

9 nańtka=młoda flądra := Za- 
pewne zamiast bańka (por. tu Ba- 
nia; wyraz ten mzn.=ryba morska); 
t wstawione jak w Kaszub. 9 b^i^tki 
zam. barki, 9 strzodk zam. środek 
i t. p.; tem łatwiej to przypuścić, że 
wyraz niezdrobniały brzmi u Kasz. 
bez zmiękczenia n. 

O BantoiBirać = niepokoić kogo 
HSłń. bantoyati=urażaCy obrażać. 
Bg. bantuyam = tzn. Ukr. bantu- 
waty=prze8zkadzać, trącaćz=:Węg. 
bant = obrażać, zaczepiać. Porówn. 
JA. VII, 494. Bystroń, Sion. i Luc. 
85 i tutaj Bano. 

Bańbnrkl p. Bandnrkl. 

Bańcsak p. Bania. 

Bańdnr^' Bandura p. Ban- 
dura. 

Bańtka p. Bantka. 

9 Baraban pch. = bęben — 
Nd. z ięzyków Ruskich: BR., Ukr. 
baraban=tzn. Wyraz „dźwiękona- 
śladowczy", z rodziny taraban, Ukr. 
tarłab&n, tałaban i t. p. HtN. I, 

10 idzie za M. 6 i wywoozi bara- 
ban z Pers. 

9 Barabola=kartofelr=Ukr. 
barabola (barbola, barbil, ba- 
rabin, barąbonia, garagola 
i t. p.); zdaje się że wszystkie te 
odmianki poszły od Nm. nazwy miejsc. 
Brandenburg; porówn. 9 Ban-« 
durki. 

Bara^ota p. Bata§^u]:a. 

Baragrnta p. Bałamuta. 

Barak lub Baraka || Słów. 
i Europ, prawie bez zmiany — ^ Fr. 
baraque=chatka, namiot dostał się 
do nas zap. przez Nm. Barake. Wy- 
raz, jak się zdige, nie Ar. pochodze- 
nia 0^ ntrzymuje O. i inni), ale 
z Fr. barre=pręt. drjg. Dz. I, Ba 
racca. Por. 9 Baj 



ijrak. 



BARAKAN 



34 



BARDYSZ 



Barakan p. Barctian. 

Barakonda p. Barchan. 

Baran pch. PF. II Słów. bez zmian, 
oprócz Cz. beran, Głż. boran || Lit. 
(ze Słów.) barónas. Węg. (ze Słów.) 
b&r&ny = jagaię 3=: Zap. wyraz 
to obcy, chociaż Fk. VI barana ma 
go za rodzimy Litewskosłow. Zkąd 
pochodzi? Bóźnie na to odpowiadano. 
Mew. barani nasuwa Mordwiń. bo- 
ran=skop. M. wywodzi 2 Pers. bero 
= baran. Matzenauer Lpf. VII, 5 zbli- 
ża Gr. b&rion=owca. Może naj sto- 
sowniej wywodzićby należało z Arab. 
barran = dziki, obcy Dc. 72 Bran. 
Zbliżeniu z Skr. urana=: baran prze- 
szkadza ni^łos. Zasługuje też na 
uwagę Wł. 9 bar, C berro, C berr 
=baran, Lotaryńs. b6rra=tzn. Dz. 
I, Barone. Że baran jest wyrazem 
obcym, za tern przemawia istnienie 
rodzimych innych nazw Słów. i Lit. 
na oznaczenie owcy i barana. 

9 Barani€»=futro na nogi:=: 
Ukr. baranycia=tzn. 

9 Baraniec^baran ,, wyraz sło- 
wacki, tylko w pieśniach używany" 
Wswp. 3 :=: Słc. baranec=tzn. 

Barasskl p. Boryisiz. 

Barasznlk p. Boryisiz. 

Barasnilc pch. p. tŁorj»x. 

Barbierz p. Balwierz. 

Barbinek p. Barwinek. 

Barclian pch. Barakan pch. 
L. 9 Barakonda, 9 Bar- 
clianka. O Barclianiak = 

spódnica barcnauowa, por. Cz. bar- 
chanka=tzn. ||Słc. barchan, bar- 
kan. Cz. także, oraz berkan, par- 
k&n, perkan. Głż. barchan, bar- 
chant, barchent. Srb. brhan= 
spódnica, barśun = aksamit. Słń. 
b ars u n=' tkanina jedwabna Bs. ba- 
rakani»=ł)archan; bar chat i>=aksa- 
mit i t. d. IpSgnm. barkan, barra* 
gan, póżn. parchant, barchen. 



Nnm. Berkan, Barchent, Bar 
chet, Barchat. Hp. barragan. 
Wł. baracane i td. =: 'Słc. 
barrachanus, barracanus 
i in. z ,Ar. barrakan, barn a- 
kan = tzn.; Tur. także; por. Węg. 
b&rsony. Polskie formy z Nm., mo- 
że przez Cz. DC. p. t. w. Mr. 105 
Barchan, 109 Berkan, 118 Brhan, 271 
Park4n. Mew. barchatb. Dc. 71 Bou- 
racan. Dz. I Baracane. Brl. 4 Barkan. 
Mt. I, 21. JA. IX, 488. MtN. I, 11. 
Porówn. Aluamit. 

Barda p. Barta. 

Bardela = siodło słomiane. L. 
— ^ Przez Fr. bardelle, Wł. bar- 
della = tzn., 'Słc. bardella, z Ar. 
barda'a = siodło wypchane. Dc. 62 
Barde. Dz. I Barda. Mr. 104 Barde- 
la. DC. Barda. Por. Bardanica. 

Bardo, 9 Berdo pch. || Słc. 
Cz. Srb. brdo. GŁ. bardo. Ssłw. 
Bg. brido. Rs. Ukr. Br. berdoH 
Węg. borda = Może Got. baurd 
=Nm. Bort=deska. Mew. 10 berdo. 
Kge Bort. 

Bardon=narzędzie muzyczne Ł. 
II Cz. bardun = tzn. z=: Przez Cz. 
ze 'Sgnm. pardun = szałamaja (to 
zaś może ze 'Słc. barto=rodz. orga- 
nów; Brl. 4 innego jest zdania). Por. 
DC. Barto. Mr. 104 Bardon. Por. tu 
Bnrdiiilc i Bnrdon. 

9 Bardimka = różnokolorowa 
chusteczka na głowie u kobiet ZI^ 
Może ma związek ze 'Słc. barda &= 
zbroja końska, zkąd Bardela^ k. p., 
bo w 'Słc. używano b ar da tu s w zn. 
przykryty, Sfr. barder=okryć. 

Bardyfiiz, BerdyszJICz.bur- 
dór, burdyr = koncerz. Ukr. ber- 
deś = rodź. siekiery wojennej. Bs. 
berdyś'B = tzn. (oba ostatnie zap. 
z Pols.) :^= Zap. 'Słc. barducium 
== włócznia, lanca; siekierka, zdrobu. 
od 'Słc. b ar da= barta, k. p. Zdaje 
mi się, że Mr. ł)ez potrzeby oddziela 
Cz. burdćr 124 od bardysza 105. 
Mew. berdyŚŁ. „Berdysz żle piszą 
zam. bar dysz" Dudziński u Ł. p. w. 



BAHDtZANA 



36 



BARSZCZ 



Bardysz. Czy i jaki ma związek wy- 
raz ten z Bardyzaną, k. p.? Por. 
Barta. 

Bardyzana = bardysz || Cz. 
partaz&na, partyz&na=ŻNin. 
Partisane, dw. Parthisan, Bartę- 
san, to zań z Bm.: 'Słc. partesana 
„vox hispanica" DC. Wł. partigia- 
na. Fr. dw. partisaue, później przez 
sld. pertnisane (z podprowadze- 
niem pod p6rtuiser=przedzinrawić). 
Wyrazy Em. może od partisan = 
'Słc. partesanns = 8tronniky party- 
zant, więc broń niby partyzantka. 
Dz. I Partigiana. Mr. 105 Bardyzana, 
271 Partazana. BrI. 223 Partaz&na. 
Por. Bardysz. 

Bardziak p. Bardzink. 

Barsrlel. Bargiel = rodź. 
ptaszka Jl Cz. brhel. Słń. brglez. 
Rs. <f Der glezii :=^ Por. Nm. 
Bergamsely Bergmeise, Berg- 
merle=nazwy ptaszków, odpoYnada- 
jących Słowiańskim. Mew. lO-bergtlb. 
Podobnie też brzmi Wl. bargello, 
Hp. barrachel= dowódca siepaczy, 
ze 'Słe. barigidns; może przez ja- 
kąń przenośnię ptaszek tak nazwany; 
por. królik (ptaszek). 

Barg^leł p. Barg^lel. 

Barkaft p. Barkracht. 



Barkntifitrz 
mistrz. 



patrz Bach- 



JBIarkracht, Barkaft = „do- 
chód tygodniowy z żup solnych'' Łb. 
zXV wieku || 'Słc. Bergrecht, Perch- 
recht DC. mz: Nm. Bergrecht 
(złż. z Berg=góra i Recht=prawo, 
należytość) Por. Bacluitifiitrz. 

Barfoff pch. STabarłozyć. 
Obarłoźyć. „1¥ barlodzT- 

eck" flwich legowiskach) PF. Na 
Litwie <f heTŁOg = legowisko, 
Bzczególme niedźwiedzia. II Słc. b r 1 o c h. 
Cz. brloh. Gł. borło. Słń. i Srb. 
brlog. Ssłw. briilogi = legowisko 
zwierza dzikiego. JJkr. berłoha, 
częńciej (z Pols.) barłyh. Br. miar- 



łoha==legowisko (niedźwiedzia). Rs. 
berloga = tzn.; C merlog'b, C 
merlogall Węg. barlang = jaski* 
nia. Bnm. btrlog, berlog, bre- 
log. Nm. _9 Barlog ż. = łóżko 
(z Pols.) FWb. p. t. w. = Miklo- 
sich w ML. ostrzega, żeby wyrazu 
tego od Nm. Barenloch =s jama 
niedźwiedzia nie wywodzić. Zdaje się 
jednak, że pierwsza część wyrazu jest 
Nm. pochodzenia; druga albo = Nm. 
Lager = legowisko, albo jest naśla- 
dowaniem tego wyrazu; można więc 
myśleć, iż barłóg=Nm. Barlager 
(Bar = niedźwiedź). Por. JA. V, 553 
(Jagicz uważa wyraz za Słw.) i VI, 
470 (Dobrowski nie umie wyjaśnić). 
Przejście Nm. a na nasze a byłoby 
takie jak często przed r, np. bark- 
mistrz, marcha i t. d. Por. Mew. 
berlogi. Por. Berłonry. 

Barma p. Bar^wena. 

Barszcz pch. || Słc. Cz. brSt\ 
Głż. barSć. Słń. brść. Ukr. borść. 
Br. barszcz, borszcz. Rs. borśói 
II Lit. barszcziai blp.=ćwikła (ze 
Słów.). Węg. bar os. Rum. borś. 
:=z: Czy to wyraz Słowiański, rzecz 
niepewna. Mew. II, 415 berśtb nie 
wyraża zdania swojego. Jagicz JA. 
V, 692 nie wąpi, że to wyraz Sło* 
wiański i łączy go ze Słń. Srb. brst 
= latorośl; ale Mew. 23 brbstb od- 
dzielnie od barszczu grupę brst po- 
mieszcza i dołącza do niej Ukr. brost' 
= latorośl; pączek. Z Nm. nasuwają 
się: Borst^szczeć (może przez jakąś 
przenośnię, porówn. s ze z eć= roślina); 
Porst=roślinabagno; a także w gwa- 
rach Nm.=latorośl, pąk; C B ars che 
= kapusta MF. p. w. Broskva; Bo- 
retsch, Borretsch=rośl. buglossa, 
wołowy język (tegoż pochodzenia co 
bo rak, burak; ponieważ z rośliny 
barszczu i buraka robiono u nas po^ 
trawę barszcz, ydęc ta ostatnia mogła 
być nazwana od drugi raz w innej 
formie wziętego tegoż wyrazu; porówn. 
tu Bnrak); 6W. p. w. fiartsch 
(który inni za wzięty ze Słów. uwa- 
żają), przypuszcza skrócenie z Ba- 
rentatze =» dsł. niedźwiedzia łapa 
(=rośl. barszcz). Por. RA. YIII, 314 
~.339=Rostafińskiego Ze świata przy- 



BART 



36 



BARWINEK 



rody I, 297—317. Prawda 1881 Btr. 
176. 251- 

Bart = ^zasłona, rąbek, który 
rzymski fraucymer nosił" L. || Słc. 
p&rta = rodz. czepeczka. Cz. porta 
lamowanie. Głż. borta=strój głowy 
narzeczonej. Słń. parta=wst^a do 
włosów. II W^. p4rta=strój głowy 
dziewcząt węgierskicfa^=:Nm. Bortę 
^lamowanie, brzeg, obramowanie, te- 
goż pocbodzenia co Bord, p. Śa* 
li:ort» Bnrt. Por. Mn 271 Parta. 

Barta = rodź. siekiery En. C 
Barda = mały topór. Do Barto- 
dziej (= Bartłomiej: „vv gy [tj. 
Św. BartłomiejaH barthodzegem 
naszynacze" ZD^. 19) przystosowano 

Srzez sid. imię Bartłomiej. Barto- 
zieje miejsc. || Słń. parta = tzn. 
Dkr. bartka (w Mew. c. w. bordy; 
ŻI. n.) II '£9c. barda^siekiera podwój- 
na. Rom. i) ar da Dz. I Bardawróżn. 
znaczeniach. Węg. b&rd = Nm. 
B ar te= siekiera podwójna, niby bro- 
data, wyraz pokrewny z Nm. Bart 
=s broda. Wspólnoaryjsluego pocho- 
dzenia i z takąż przenośnią co do 
znaczenia (jeżli nie naśladowanym 
2 Nm.) jest wyraz Ssłw. brady lab 
bradiyb = siekiera, Słń. bradlja, 
Srb. Bg. brady a, patrz Mew. bordy. 
Bor. Mr. 271 Parta n^ 1. M. Barta 
zbliża z Tor., patrz tu Bałta. Bar- 
todziej niektórzy odnoszą do barć; 
zdaje mi się, że gdyby tak było, wy- 
razby brzmiał inaczej, ze zmiękcze- 
niem t. Por. Baraysa» Hala- 
barda. 

Barwa pcli. Łączy się z Bez- 
Clenmo- Czarno- Czenvo- 
no- Czoło- BiBirój- Bvira- 
Inno- Jasno- Jedno- Hr wlo- 
Martiro- Mnogo- STa- (^ 
(M- Prze- PrzenaJ- Przy- 
Pstro- Piękno- Hi^wno- 
Rózn€V Siedmio- Srebr(n)o- 
Sto- Surlezo- Troi- Ty- 
siączne- 11- l¥lelo- Wy- Za- 
Zbarwiczl£Oi¥a6 Z- Złoto-. 
Farba pch. Slcłada dę z Bez- 
Bo- Bwn- Jedno- Ma- Od- 
O- <tarnlo- Po- Pod- Prae- 
Przy- Pstro- Bózno- li- liitNi- 



mio- Srebrno- ,11- HTielo- 
Za- Zło- Złoto- Żółto- II Słc. 
barya, farba. Cz. barya. Głż, 
barba. Dłż. barwa. Słń. farba. 
Ukr. barwa, farba. Br. chwarba, 
farba. Rs. C farba, farblenyj 
(kolorowy); fabra=maść do wąsów, 
fabritb=ma6c]ą tą smarować, farbo- 
wać II Łot. p6rwe. Lit. ky&rbas, 
Edrbas, p&ryas m. ^=: Nm.Far- 
e, 'S^m. yarwe, Sgnm. farawa, 
Dnm. far w Kge. PWb. Por. Mew. 
7 barya. Barwa wcześniej zapoży- 
czona, farba później; pierwsza zap. 
przez Czechy do nas się dostała, dra- 
ga wprost od Niemców. 

Barurena pch. Bari¥eno- 
ryb. Berurana. Barma. Par- 
ma = rodź ryby (cyprinns łmrbiis). 
En. II Słc. i Cz. parma. Głż. barma- 
Srb. barbnn, arbnn. Bg. barbnn 
Ukr. barb&n. Rs. baryena, bar_ 
bnnbja, barabnnBja, barabnlb" 
ka, parma II Wł. barbo, barbio, 

?barbon. Fr. barbean. Nm. 
arbę, czasami Bar me. 'Słc. barbo, 
barbns, baryoiin. Tur. b a r- 
bnnja r=Z Łc. barbns == tzn. 
Nasze postacie barma i parma 
z Nm. i Cz.y barwenazaśiber- 
w a n a może z C Wł. b a r b o n, ze 
sld. do barwa. Por. Mew. 7 bar- 
bnn'Ł, 8 baryena. MF. Barbnn. Mr. 98 
Arbnn, 271 Parma. JA. IX, 488. Mt. 
I, 20 barbnnja. MtN. I, 11. 

Barwlerż p. Balwlers. 

Barwik p: Bamrlnek. 

Barwinek^ BarMnek, O 
Barwin Kn. Barwik JA. IV, 

88 = rodź. rośliny (peryinca). Bar- 
iivlnkoi¥a akała, miejsc. Wisła, 
I, 250 II Cz. barylnek. Głl bar- 
bjeńk, bar wjenc, barw j enk. 
Chrw. p a y e n k a. Ukr. barwin, 
barwinek; baryinźć w pie- 
śniach dodaje się do y i n ć ć « wie- 
niec; beryinok Ap. X, 7 || Fr. 
peryenche. Wł. peryinc a. Ag. 

Łe r i y i n c 1 e A V. 42, Mag. p. t w. 
m. 9 Barwinkel, C Brnnwin- 
kel AV. 42, Mgn. (zwykle po Nm. 
Singrnn). lit borwlkai bip. =» 



BARYCZ 



37 



BASTABD 



barwinek. =: Łg. p e r v i n c a. Do 
nas barwinek dostał się zap. przez 
Czechów, a do Czechów z Nm. C 
Barwinkel; ta ostatnia forma jest 
sld. do B & r=niedżwiedi i W i n k e 1 
=zakątek; Cz. postać jest znowu sld. 
do barwa. Barbinek i Barwik 
są też sld., pierwszy do Łc. b a r b a, 
imienia Barbara i t. d., drugi do 
barwa. Por. MF. Baryinok. Mr. 18 
BapBHHORb i 402 Payenka. Mew. 8 
Banrinitki. 

Barycz ż.= targowisko, bazar L 
(z Reja). r=Enc. W. p. t. w. zbliża 
WŁ baratto = szacherka; trudno to 
jednak uzasadnić ze względu na brzmie- 
nia. Mamy nazwy rzek, miejsc i lu- 
dzi: Baryoz, Baryka, Baryczka; 
uderza w nich r niezmiękozone. Na- 
suwają się różne słoworody: 1, Wł. 
bar(r)o = szuler, oszust i in. wyrazy 
Dz. I Baro. 2, Bg. b ora vja= targo- 
wica, por. Ukr. baryt y=bawić ("w zn. 
przebywać) Mew. 26 oy* 3, Najsto- 
sowniej możeby wpadało oddzielić 
nazwy miejsc i ludzi i zbliżać ba rycz 
ze zkądinąd przybyłym do nas wyra- 
zem boryszy znanym u nas jeszcze 
w postaci Barańnik, p. Borysz. 

Basa! Tk peh. = 1, rodź. kiście- 
nia, knut 2, niezgrabjasz||Bs. hasa- 
ły ki mzn.=kiścień. Zap. tu należy 
Br. basał4j=łobuz, szubrawiec r= 
Tur. basyłyk, basałyk dsŁ = coś 
gniotącego M. 8. Co do przejścia 
znaczenia na niezgrabjasza, por. be- 
la^ cep, drąg, drągal i t. p. MtN 
1,11. 

Basarmiek, Bassaranek, 
Basarynek, Baszaranek, 9 
Basarenek. W gwarach =» 1, ła- 
pówka 2, bicie, basy, lanie || BR. ba- 
si ary nka = podarunek (?) Zapołski 
Belorus. svadh6a, 28. Nosowicz n^isr 
Nm. Besserungss dsł. polepszenie, 
poprawienie, a w starem prawie Nm. 
odszkodowanie, kara sądowa GW. Bes- 
serung N* 3. Mt. I, 23 p. w. bazar. 
JA. I, 432 zbliża 9 Basior = kań- 
cznk i in. zn., k. p. Zakończenie 
-unek jak zwykle przy oddawaniu 
Nm. -ung: frasunek, rynsztunek i t. p. 
Basarynek ma y jak budynek. 



BaMirynek p. Basariuiek. 

9 Bastak = rodź. tytuniu || Słc. 
baśiak=stytuń turecki n:^ Węg. ba- 
sadoh&ny = maloliściasty tytuń tu- 
recki (dsł. tytuń baszowski, patrz Bn- 
chan), przez Słc. 

9 Baislor = batog, kańczuk 9 
Baj8tury=8ińce, znaki pobicia :=: 
Zap. jest w związku z Bajsy, k. p. 
JA. I, 432 zbliża 2 Basarunkiem. 

9 Basior, Baslar=:wilk w ję- 
zyku łowieckim KŁ. || Ukr. basiura 
= basetla czy ma jaki związek? Por. 
9 Baisior w zn. batog. 

Basisfan p. Bezestan. 

Bai»inr p. Basior. 

Bajskak = przriożony, starszy L. 
II Ukr. baskak = poborca podatków 
Hs. baskaki = 1, tatarski poborca 
podatków 9 2, śmiałek, zuchwalec= 
Tur. basgak=podatek. Do nas z Rs. 
lui) Ukr. Por. Baskakowskie je- 
zioro na Ukrainie iRs. rod. Baska- 
koyi>. Mew. baskakrb. M. 9. Baskak 
nie z Pers., jak chce Mew., ale z Tur. 
bas=ci8nąć, jak to już podał M. Por. 
JA. IX, 488. MtN. I, 11. Mew. 415. 

Ba«sariiiiek p.Baisaranek. 

Basta p. Baszta. 

Bastard^ Basztard, Baaz- 
tart, Bastert, Basztert, Bas- 
ter, Bastrzę, Bas(z)tarda» 
Bas(z)tardkat Batard, Ba- 
tarda pch. 9 Bastrak= chłopak 
od 8 do 12 lat. 9 Pastrak = tż. 
Baster nazw. rod. Eg. Krak. IV, 
340. 9 Bastrnk, O Bajstrak,9 
Bajstrnczek, 9 Bajstrnc^- 
ka na Litwie. II Cz. bastard. Br. 
bajstr&k pch. Ukr. bajstrAk, baj- 
struczka, bajstrja (bastrzę). Bs. 
nauk. bastardi; 9 b&<9ti*ySA=B^9.- 
wolnik, zuch; O bas tr juki, 9 ^^J' 
stryki=w3rroaek; l>ękart ||Eur. Hp. 
Wł. Pg. bastardo. Fr. batard it.d. 
:=: 'Słc. bastardus (od XI w.) = 
dziecię nieprawe (o pochodzeniu wy- 



BASTER 



38 



BASZTA 



razu patrz. Dz. I Bastardo. Może naj- 
pewniejsze domniemanie u El. p. w. 
Bastard, ie z Celt., bo Nowoirland. 
bais = rozpusta + Cymr. tardd = 
odrośl, więc dał. „owoc rozpusty". Por. 
Wgd. i 6W. Bastard^. Przejście zna- 
czenia (na armatę, wino i t. d.) łatwo 
zrozumiałe: wszystko, co nieprawe, 
niewłaściwe. Do nas wyraz dostał się 
zap. przez Niemcy ze 'Słc. Formy z j 
zap. z języków Ruskich. Por. Mew. 
bajstruk'b. DC. Bastardus. Ludowa 
nazwa dzieci wogóle bas trak nie dzi- 
wi, gdy porównamy inne również nie- 
pochlebne: bęben, hołota, smar- 
kacz i t. p. Baster, bastrzęzNm. 
Baster=Bastard, Basterlein. Por. 
Ba8tr%gi^ Bękart. 

Baster p. Bąstard. 

Bastert p. Bastard. 

Bastjon p. Baszta. 

Bastrak p. Bastard. 

Bastram L. nie objaśnia. || Srb. 
pastrma = mięso wędzone. Bg. 
pastr'bma=tż. Ukr. pastrkma, pos- 
tr&ma=tż. || Rum. pastrama, pas- 
tramar. Alb. i Ngr. formy w Mt. II, 
38 — ~ Tur. pasterma, basterma 
=mięso suszone. M. 9. Mew. pastrima. 

9 Bastrąffl blp.= „coś grubego 
a kosmatego (wBsy w nieładzie, kudły, 
powrozy)" Kg. Krak. IV, 303 = 
Może ma związek z Nm. Bast=łyko; 
por. też Baistard. 

Bastrzę p. Basitard. 

Bastura p. Baszta. 

Basnrenek p. Basarnnek. 

Basinriiiaii p. Bisarman. 



Basy w zn. bicia L.r:iiMoże z Nm. 
9 Bas8=: 1, policzek (w zn. jagoda) 
2^ policzek (w zn. uderzenia w poli- 
czek), np. w wyrażeniu: „Eins vor die 
Bass bekommen"= dostać w policzek. 
FWb. Basz. Por. także Nm. O bat- 
8chen=bió Dt. i Rs.bac'b=par! (o bi- 



ciu), oraz Żyd. a pac=bicie, uderze- 
nie. Por. także 9 Basior, oraz 
Br. bastolići=batożyć. 

Basz p. Basza. 

Basza, Pasza pob. Pasza- 
lik. Paszałyk. C Basz w piosn- 
ce ludowej Kg. Krak. II, 233 || Enr. 
Słów. z b lub p w nagłosie (b zdaje 
się świadczyć o przejęciu wyrazu Tur. 
z ust Arabów, którzy p nie mają Dc. 
56 p. w. Babouche) ^ziz Tur. pasza 
(jakoby z Pers., M. 9). Zakończenie 
-łyk w Tur. tworzy rzeczowniki, wy- 
rażające mniej więcej to, co nasze, za- 
kończone na -stwo, więc paszałyk 
=baszowstwo, okrąg władzy baszow- 
skiej. Mt. II, 38 i Mew. paSa. Por. 
Baszłyk. 



Baszarnnek 
nek. 



p. Basara- 



Baszlik p. Baszłyk. 

Baszłyk, Baszlik = kaptur, 
kapiszon. L. i O. n. |l Srb. basluk= 
1, kądziel (niby główka prząślicy) 2, 
kantar. Rs. baślyki == 1, naczelnik 
(głowa) 2, kaptur 3, kantar || Nm. 
Bascblik cbar. = kaptur = Tur. 
baszłyk=okrycie głowy (od basz= 
głowa Mt. I, ^1 bas; nie trzeba jednak 
z tym wyrazem łączyć naszego Ba- 
sza, k. p.; por. M. 9. Zakończenie 
-łyk objaśniono pod Basza). Zdaje 
się, że Szłyk, k. p.. jest skróce- 
niem wyrazu Baszłyk. Ostańi ten 
wyraz dostał się do nas niedawno 
z Russk. MtN. I, 11 p. w. bag. Mew. 
415. 

Baszmakl p. Baczma^. 

Baszta, Bas(z)tjoii L. c Ba- 
sta, 9, Bastwa. Może tu należy 
9 Baśka (w Lublinie) ^^koza, wię- 
zienie. II Gz. baSta. Głż. baSta, basta. 
Ukr. baszta, rzadziej basznia. Br. 
bakszta, baszta. Rs. basnja || Fr. 
(zdrobn.) bastille = bastylla. Wł. 
bastia. Nm. Bastei, dw. Bastie. 

Lit. bókszte. -^ 'Słc. bastia =^ 

warownia, wieża (o pochodzeniu wy- 
razu Dz. I Basto).. Do nas wyraz do- 



BASZTAN 



39 



BATKO 



stał się zap. z Czech. Nazwy rodowe 
Bokszozanin, Bokszański, nazwa 
ulicy w Wilnie Bakszta oraz wsi na 
Litwie Bakszty blp.^ jak równie Br. 
bakszta, pochodzą z postaci Lit, ta 
zaś z Pols.y ze wstawką k przed szt, 
dość częstą w Litewszczyźnie. Ba- 
stjon z Fr. bastion. Mr. 106 Baszta. 
Kge Bastei. Mew. bagnja. C Bastwa 
jest podprowadzeniem pod końcówkę 
-stw-. 

Baisztan = ogród melonowy, dy- 
niowy; nowina na stepie i t. d. O. Pa- 
dalica Opow. i krajob. I, 29. 34. Pol 
Pieiń o ziemi i t. d. RT. 184. Bo- 
stondBT char. = ogrodnik. || Srb. 
bostan, Dostaniste i in. Ukr. basz- 
tan. Rs. baśtani (częściej w tem 
zn. bakća) || Rum. bostan = arbuz 
i in. Ngr. mpostani. Fr. char. bo- 
stan g i=ogrodnik.=Pers. bostan, 
bustan = ogród warzywny, przez 
tak samo brzmiące Tur. Tur. bo- 
standży = ogrodnik. Zdaje się, że 
wyraz do nas dostał się z Ukr., .Ukra- 
ińcy zaś go podprowadzili pod wzięty 
z Pols. wyraz baszta. Mt. I, 30, 
Mew. 416 bostan. Dc. 71 Bostangi. 
Tur. - d ż y tworzy imiona zawodowe. 
MtN. I, 8 bagca; więc i Bakczy se- 
raj tu należy. 

Baf»ztard p. Bastard. 

BaiaisEtart p. Bastard. 

Baisiztert p. Bastard. 

Basztjon p. Baszta* 

Bafiiztyk=rodz. kija L. = Mo- 
że ma związek z Wł. b a s t o n e (Fr. 
b&ton) = kij. 

Bafiizybnziik, Bafitzyba- 
Bok, O. pisze Baii^zlbuziikl. || 

Słw. i Eur. char. =r Tur. baszy- 
b u z u k=(d8ł, szalona pałka) ochotnik; 
por. Baszłyk. Mt. I, 21 bag. JA. 
IX, 492. 



Baszybiiznk 
żuk. 



p. Baszybn- 
Baśka p. Baszta. 



Bat char. = rodź. miary L. |{ 'Słc. 
batus, batta = tzn. ~^ Hb. oath 
=rodz. miary płynów. WB. II, 50. 

Bat m. Bata ż. pch. L. 9 Ba- 
ciak. II Rs. b at i = 'Sło. bat(t)us. 
batellus=3rodz. statku. Wł. batto, 
battello. Hp. batel. Fr. bateau. 
Ag. boat. HI. i Nm. bo ot (wszystkie 
te formy może z Ags. bat Dz. I, 
Batto. Kge Boot). Do nas wyraz do- 
stał się zap. z Włoch. Formy z o ma- 
my w Bosakj Boisunaii i Pa- 
kietbots k. p. Por. Mr. 106 Bat. 

Bat = dw. kij, palica, dziś = bicz 
9 Batlei^liaiko = biczysko. || Cz. 
bat, batica = kij; młot; batati =: 
bić. Srb. bata, batina ^ kij, mą- 
tewka. Ssłw. biti (z XVI w.)= berło. 
Bs. 9 bot'b=żerdż rybacka; kierzen- 
ka; 9^^^^^^ = bełtać; bić masło 
i in. zn. || W językach Europ, dużo 
jest wyrazów podobnego brzmienia 
i znaczenia: Łc. batuere=bić. 'Słc. 
batare, battere = bić, zkąd Bom.: 
Fr. battre i t. d.; Ag. to beat = 
bić; Bum. bati.=kij. == Wspólno- 
aryjskim wyraz nie jest; Mew. p. w. 
bat-b nasuwa Węg. 1)ot=kij i wyżej 
podaną formę Bum. Por. tamże 415. 
Mr. 126 Bat i 127 Bitł. Mag. Beat. 
Dz. I Battere. 

Batalnla L. p. w. Patelnia== 
„niewiasty głowy zdobiły batalniami'^ 
z Compendium medic, 703 ^^Z Może 
ma związek z Wł. 9 battiballe » 
breloki, cacka przy zegarku. 

BatataiaizkI p-BajtaZaszkl. 

Batard p. Bastard. 

9 Batko, 9 Barko, 9 Bajt- 

ko char. L. || Sic. batia=tato (o ojcu 
i in. krewnych, zastępujących ojca). 
Scz. bat'a=brach. Moraw. bat'a= 

1, poufała nazwa każdego krewnego 

2, poczciwy głupiec. Srb. bata, ba- 
to=brat, czasem ojciec. Ssłw. ba Sta 
=ojciec; poba8timi>==za8tępca ojca. 
Bg. bat i i in. = starszy krewny; 
baSti = ojciec. Ukr. bafko pch. = 
ojciec. Br. baćka = ojciec; bać ki 
= rodzice. Bs. batja, b&tjuska = 



BATLEWISKO 



40 



BAZANKA 



tato; poc (por. Szląsk. 9 V^^ tata- 
lek=k8iądz) = Węg. bity a = 1, 
starszy brat 2, rodak. Por. MF. baSta. 
Mew. baSta. Mr. 18. p. w. Bati myśli, że 
wyrazy powyższe nie są obcego po- 
chodzenia. Wstawka j w baj tko mo- 
że wynikła z chęci zastąpienia zmiękczo- 
nego t' ukraińskiego; albo też w związ- 
ku ze wstawką j w O krójtki, O 
siojstra, C ojstry, 9 dojść (=dośó) 
i t. p. Nazwisko Batkowski zap. 
zamiast Bartkowski, jak Piet- 
kiewicz zam. Pietrkiewicz. 

Batleurlsko p. Bat. 

Batos pch.. dw. Patog, Pa- 
tok L. 9 jBatpgi = pręciki 
wiensbowe. ObatOByć. li¥y bato- 
Być. ZabatOBkowac. Zba- 
toBkoDrao. O BatoBysB€»e= 
rączka batoga fi Gz. batoh. Ssłw. 
batogi>=kij. IJkr. batih. Rs ba- 
togi, badligi, bad^gi, padógi 
i inne, przeważnie gwar. postacie || 
Lit. bot&gas, vot&gas. Łot. pa- 
taga. Rum. batog = sztokfisz. = 
H. wywodzi z Tor. bndak, botag 
= galąż. Mew. batogi uważiEi za wy- 
raz cienm^y ale MtN. I, 17 nie wątpi 
o wywodzie Muchlińskiego. 

Bausy p. Bajnsy. 

BaDrarje p. Brairerja. 

BaDrełnapch. En. 9 BaDroł- 
nianny. C Bawońcoi^y |J Słc. 
iCz.baTlna. Głż. bawłma, balma. 
Słń. payola. Ukr. bawoflna, ba- 
wnna. Br. b&wołna || Lit. ba- 
yilna, biimbale, h A m v n 1 a— ^ 
Nm. Banmwolle (dsł. wełna drzew- 
wna, z B a n m = drzewo, W o 1 1 e = 
wełna). Czesi przełożyli drogi wyraz 
Nm. na v 1 n a = wełna, a pierwszy 
przekształcili; m^ od nicn gotowy ten 
przetwór przejęhśmy; postacie gwaro- 
we mają o zap. pod wpływem nazwy 
Nm. Zwrócić też należy uwagę na 
Nm. O Bauwele, 9 Bawele. 
Por. Mew. bayli>na. 

Bairołiiianiiy p. Baurełna. 

Bairońicowy p. Bawełna. 



BaDTÓł En.y Bajwół L. pch. 
Bawoły 1 pp. Im. z r. 1894 BW. 
LIV, 310 1] Słc. 1 Moraw, b y v o 1. Cz. 
bfiyol, buvol. Głż bnwoł. Siń. 
biyol. Srb. biTO, 2 pp. biyola. 
Bg. biyol. Ssłw. byyoli, bu- 
yolŁ, bnjyoli. Ukr. bujwał, 
b u j w o ł, b u j ł o. Br. b a w o I (zap. 
z Pols.). Rs. b a j y o 1 i»y b a j 1 o {| 
Śłc. bnbalns, bnfalns, bnflns. 
Fr. buffle. Wł. bufalo, bufo- 
lo. Nm. (z Fr.) Buffel. W^. bi- 
yal. Rmn. biyol. Alb. bnaL Łc. 
b u b a 1 n s.^z:i6r. b o u b a 1 o s=ba- 
wół. ,|Zwierz, pochodzący z Indji (Skr. 
g a y a 1 a), dostał się podobno około 
r. 600 przez Awarów do Europy" Mew. 
p. w. byyolt. Dmgą część wyrazu 
wszyscy Słowianie podprowadzih pod 
wół; pierwszą także niektórzy pod pień 
b u j - (zkąd bujny i t. d.), inni mo- 
że pod by- (zkąd być i t. d.), u nas. 
może pod. baw-? Por. Mew. byyoli. 
Mr. 23 Byyoli przypuszcza wspólność 
aryjską wyrazu. Uczuwanie w dru- 
giej części wołu jest powodem, że 
w 2 i 4 pp. Ip. mówimy bawołu. 

Bais^nlec^^belka towarna KSL. 
520. O. ^=Nm. Bauholz (dż. 
z B a u== budowa, budowanie i H o 1 z 
ssdrzewo). Wyraz ten formalnie jest 
tożsamym z budulec; oba od Bau- 
holz pochodzą; bawulec jest sld. 
do bawić, czy bawół, budulec 
zaś ma pierwszą część wyrazu prze- 
tłumaczoną, a drugą, jak bawulec, 
przekształconą z H o 1 z, podobnie jak 
w krępulec, strychuleci szpi- 
kulec, gdzie -ulec uczuwa się ja- 
ko niby przyrostek Polski (porówn. 
-nek), jest wszi^że przekształceniem 
Nm. H o 1 z. Mylnie bawulec wy- 
wodzony jest z Baumholz Pfil. I, 
134. Por. Bada. 

Baasanka , BasanoDriec, 
Basanfea, Basanonriec pch. 
»rodz. rośliny. L. ma z, Kn. ż || Gz. 
b a z a n k a (podaje Mr. 107; Kott n.). 
Rs. baz&noyeci i baż^noyecb 
ssrodz. rośliny (zap. z Pols.)=:Mr. 
107 zbl. z Gz. bazalka = bazylika 
(rośl.); ale ponieważ posiadamy wy- 
raz bazylika = rośl. (tudzież b a- 
z y 1 j a), odpowiadający Linneusza 



BAZANOWIEC 



41 



BEBECH 



ocymum basilicum^ więc b a z a n k a 
i t. p. innego musi być pochodzenia: 
zdaje mi się ze ma związek z Ba« 
Bantem, k. p, bo jest i w Nm. 
nazwa rośliny od bażanta: Fasa- 
nenkraut, a Glż. postać bażan, oraz 
Nm. F a s a n pozwala mniemać, że 
mogła być i Pols. forma b a ź a n. 

BazanoDTiec p. Bazanfea. 

Bazar pch. Obazarnik L. || 

Słów. przeważnie bez zmian: Srb. pa- 
zar pch. Bg. bazar, pazar pch. Ss. 
bazari; bazaritb = krzyczeć Qak 
na rynka) || Enr. char. bez zmian 
ZZZZ Tur. Pers. (i na całym Wscho- 
dzie) bazar, pazar = rynek. M. 9. 
94. Mew. bazaru. Mt. I, 22 bazar. 
MtN. I, 12. Dc. 63 Bazar. Dość dziw- 
ny skład ma Obazarnik. 

Bazjn, BazjODry O. = Wyra- 
zy te, pomimo obcy pozór, są Polskie; 
dodano im, prze2 nieporozamienie, 
końcówkę niby Łacińską, jak w wy- 
razach nicponjum, postacjami, 
skrobja i t. p. 

Bazona = zap. narzędzie mu- 
zyczne. „Wziąwszy ba zonę, przyzy- 
wał pasterzy" Kg. Kuj. I, 331 (z Jas- 
kólskiego, 1827) = Zap. Wł. bas- 
sone, Fr. basson=fagot. Z zam. s 
jak w Galicji wschód.: b ran zole tka, 
konzul i t. p. 

Bazanka p. Bazanka. 

Bazanoiiriec p. Bazanka, 

Bażant pch. Fazan pch. En. 
||Słc. Cz. bażant. Głź. baźan. Słń. 
bezjan. Srb. Bg. fazan. Br. ba- 
zkn, baż^n. Ukr. bażknt. Bs. ba- 
żant i, częściej faz&n-b || Fr. Hp. 
faisan. Nm. Fasan i t. d. Łc. pha* 
sianus. Weg. fitz4ns=Gr. fasia- 
nós (od rzeki Fazys [Phasis] w Kol- 
chidzie). Bażant, przez Cz., ze 'Sgn. 
yasant; fazan z Nm. Por. Ba- 
zanka i in. 

Bąbon = cukierek. Bombo- 
njerka O. n. Ap. VII, 42. „bąm- 
bąm i koł&cze" Dd.4||Gz. bonbon, 

Siownik wyr, obc, w j^, piskim. 



bonbony = cukierłu. Bs. bombo- 
nberka || Nm. Bonbons ^z= Fr. 
bonbon = cukierek (wyraz ze zdwo- 
jenia dziecinnego, od bon = dobry). 
Wątpię, aby utożsamienie wyżej po- 
danego wyrazu Kaszubskiego z baba 
było słusznem Pfil I, 149. 

Bachor p. Bachiir. 

Bachory p* Bachnr. 

Bączka p. Bękart. 

Bącz(e)k p. Bękart. 

Bada p. Bonda. 

Bąk p. Bękart. 

Bąkart p. Bękart. 

Bąklel „w kopalniach Wielickich 
miejsce, gdzie się woda zbiera i ro- 
bić przeszkadza^ Łb. ^iz: Może Nm. 
Bankel, zdrob. od Bank=mzn« ła- 
wica (padwodna, piaskowa i t. p.), 
pokład (węgla, szyfru i t. p.). 

Bąkreta p. Bonkreta. 

Bąt p. Bant, Bunt. 

Bean, Bejan L. || Cz. bean 
||Nm. Beaunus. Wł. baggeo, bag- 
giano (z Fr.) = 'Słc. beanus, 
bejanus = fryc, nowicjusz, z Fr. 
bćjaune = tzn. [złóż. z hec = dziób 
i jaune=żółty, więc=źółtodziobekJ, 
Mr. 107 Bean. 

9 Bebechy częćciej 9 Bebe- 
chy blp. L. O. n.=l, wnętrzności, fla- 
ki; na Litwie mówią: „poczciwy z b e- 
bechami**-, „wypuścić bebechy" 2, 
wielki brzuch 3, szmaty, łaty 4, po- 
ściel nędzna, na Litwie żydowska 
(bety) |[ Ukr. bebechy 1, wnętrzności 
2, pościel. Br. bebuchi = 1, wnętrz- 
ności 2, bety. ^=i Znaczeniem i po- 
niekąd brzmieniem blizkie są wyrazy 
Słów.: Ssłw. boubrggb, Srb. bu- 
breg i in. (patrz Mew. bubrćgi, Mr. 
21 Boyep-BFB, MtN. I, 19) = nerka; 
wnętrzności. 



BEBŁEK 



4S 



BEDNARZ 



Beblek^rodz. YoSlinynnZ Łc. 
nazwy peplis = rodz. wilczomlecza, 
przerobił Kluk, przystosowując do 
beblić, beblać. 

Bech p. Baclinr. 

Becliter, Beclityr L.= kirys 
II Sukr. be eh ter Kieysk. Starina, 
aX, 96. Srs. bahterec'fc=rodz. kol- 
czugi z podługowatych płaskich pół- 
kółek i blaszek, naszywanych na kaf- 
tan sukienny, lub aksamitny; 9 ^- 
= rodz. kaftana aksamitnego ZUZ 
Zap. Tatar, pochodzenia, przez Rs. 
(bacht^ po Tatar. = tkanina bawełn.). 

Beclityr p. Becliter. 

Becoiirać p. Bejcować. 

, Beceka pch. Półbeezek pch. 
C^Tterćbeczek pch. Kn. || Słc. 
Cz. b e c V a, b e ć k a. Srb. b a c v a, 
buca, bucka. Słń. ba6va. Ssłw. 
bT>6ya, bićbka (bitarb). Bg. 
biióya, b:bcka (b'Bkel, bisklica, 
biklija). Br. Ukr. Bs. boćka j| 
Węg. bocska. Rm. b o ś k e. Lit. 
b a c z k ii = Miklosich (Mew. 25 
bićŁya) myóli; iż zap. z Nm.: Sgnm. 
botahha; \Sgnm. boteche, Nnm. 
Bottich = kadź. Por. Nm. Butte, 
Batte, Bitsche, Pitscbe, Biitsche 
= kufel drewniany. MF. pućel. Mr. 
102 Bakyica. 121 Buca. 122 Bucka. 
Wyraz Nm. wątpliwego pochodzenia: 
może z Gr. apotheke =^ skład i in.^ 
zkąd Apteka, k. p. Kge Bottich. 
Dz. I Botta. Mew 417. 

Beczka = rodz. ryby Ku. ^zi 
Nm. Butzkopf:=tzn. (złż. z butz= 
tępy i Ko pf -głowa). Sld. podprowa- 
dzenie przez podobieństwo brzmienia. 

Bedel, Pedel, dawniej Be- 
dellas. Betel. L. p. w. Sapient; 
Kg. Pozn. VII, 304 (z XVII w.) |J 
Słów. i Eur. prawie bez zmian; Wł. 
bidello, Fr bedeau i t. d.z=r'Słc. 
bedellus, bidel(l)us i in.=wożny; 
to zań ze Sgn. bit al, pi tal (od 
bietcn = pozywać). Nasze formy 
z Nm. i Cz. Por. Dz. I Bidello. Kge 



Pedeli. AV. 69. Tegoż pochodzenia 
od bieten jest Bntel, k. p. 

Beduin p. Bedei¥. 

BedeiET, Badanja = koń || 

Słń. bedoyija = klacz arab. Srb. 
bedev, bedeva, bedevija = koń 
arabski. Bg. beduh=:żrebiec || Rumun, 
bidiyiu ^=l Ar. bedevij=beduin; 
beduT=pHstyniowy; bedu=pu8tynia, 
żtąd Tur. bedevi at = koń arabski. 
Oczywiście beduin tegoż jest pocho- 
dzenia. Mt. II, 23 bedevij. M. 5. 9. 
Dc. 63 Bćdouiu. Nie zwrócono uwagi 
na Skr. b ad a v a— klacz. MtN. I, 13. 

Bednarz, Bednarz pch. Kn. 
9 Bębnarz. 9 Bebnarezyk: 

nazwisko rod. Bębnarz RA. VIII, 
218. Bednarka = klepka. || Słc. 
bodnńr. Cz. bednar. Głż. bótn&r. 
Słń, bedenj = kufa; kadź. Srb. ba- 
da nj=beczka. Ukr. bodną r, bon- 
dar, bodnia=kubełek. Br. bondar. 
Rs. bondarb. || Węg. bodn&r^= 
L. Malinowski I^lrge VI, 302 wywo- 
dzi z Nm. Biittner = bednarz; toż 
Mew. biidinb. Jeżeli koniecznie wy- 
raz ma być z Nm., to raczej z Ben- 
der, Binder (Fassbinder znamy 
w nazwisku rodowem Polaków) = 
bednarz (od b in den = wiązać, łą- 
czyć). Można jednak przypuszczać 
pochodzenie Słowiańskie. Porównywa- 
jąc nasze nazwy kubła C bednia, 
9 bodnia, c bodenka^ 9. będ- 
nia, 9 pntnia, oraz wyżej przy- 
toczone formy Słń., Srb., Ukr., wno- 
sićby można, iż mogła istnieć postać 
Słowiańska *bi>dna albo *bŁdnja, 
pochodząca od *b'bdno = dno (co 
do tej ostatniej formy porówn. Fk. I 
bhudhna i Kge Boden), a ztąd *b'bd- 
narb albo *bT>dnjarb, zkąd Słc. 
bodndr i t. d.; trudno bowiem po- 
jąć, jakim sposobem Nm. Biittner 
mogłoby wydać tak w brzmieniach 
zmienione, a tak siebie blizkie refleksy 
Słowiańskie. O Bednarz jest sld. 
do będę, a 9 ^ębnarz do bębnić. 
Zdaje się że Pols. bednarz dał po- 
czątek formom Rs. znosowanym; na- 
sza postać O Bondar z Ukr. (jak 
rąwnież Bąaarzewski, Bondar- 
czuk, Bondarówna i t. d.) Co do 



BEDNIA 



43 



BELUARDA 



przejścia znaczenia z dna na naczy- 
nie, por. Ssłw. dTbno=l, dno 2, na- 
czynie; Łc. alyeus, fundns i Gr. 
kytos też oba te znaczenia łączą. 
Por. JA. II, 710 Pfil. I, 307. 

Bediłia p. Bednarz. 

Bes» Bell, Bej, Bek || Srb. 
Bg. beg, bej; w in. Slow. i Enr. char. 
w podobnych formach ziZiTur. beg, 
bej=książę, pan. Mew. begt. Mt. I, 
20 beg. Dc. 67 Bey. Beglerbeff 
z Tur. beglerbej, bejlerbej (dsł. 
bej bejów) = rządca prowincji Dc. 
68 p. w. Bey. M. 10. MtN. I, 13. 

Be^iel, Bygiel=rodz. obwa- 
rzanka L. ^zz Pierwsza postać z Dnm. 
Bogel=obręcz; druga z Gnm. Biłgel, 
Biegel, dw. Bogel = kółko, kabłąk 
(od Bo gen =^ łuk, p. Bnkisztel). 
Po Nm. wyrazy powyższe oznaczają, 
w różnych gwarach, również obwa- 
rzanki. 

Be^lerbegr P- Beg^. 

Beh p* Beg^. 

Bej p. Beg. 

Beja p. Baja. 

Bejan p. Bean. 

Bejco IV ać, Becować, Be- 
mowsió L. [I Słń. pezoyati = tzn. 
ZZZl Nm. beitz en = wygryzać. Be- 
cować zap. pod wpływem blizko- 
brzmiących i bhzkoznacznych ecować, 
hecować, wecowaó, k. p.; beso- 
wać może przez zbliżenie do Nm. 
beissen = kąsać. Mr. 109 Besować. 
275 Pezoyati. 

9 Bejrsa=piwo bawarskie. Dd. 
108. 135 ^= Nm. bai(e)risch=ba- 
warski, dom. Bier = piwo. Ten sam 
wyraz mamy, w postaci złacińszczonej, 
w Bawarja pch., Baworów (t. j. 
Bawarów) i t. d. 

Bek p. Beg. 

Bekier p. Piiliar, 



Bekiesia p. Bekiesiza. 

Bekleetza, Bektei^a pch. L. 
II Gz. bekes; in. Słów. bekeś lub 
ł)ekeśa||Nm. Bekesche, Pekesche 
(z Pols.) ^=z Węg. bekes = futro, 
kapota futrzaoa (ale nie od człowieka 
Bekiesza, jak choą L., WD. 21 ods.). 

Bela p. Bal. 

Beleta p. Bal. 

9 Beldonek, 9 Bnldonek 

= niedołęga, id jota ZIZZ Cz. mora w. 
baldoń= bałwan, niezgrabjasz (Kott. 
w t. V). Por. tu BaZda, zap. tegoż, 
co ten wyraz, pochodzenia. W po- 
wieści A. Dygasińskiego Beldonek 1888 
na str. 11 znajduje się sld. wywód 
wyrazu: „Był-do-nic, Beldonek! Co 
miało znaczyć, że nazwisko Beldonek 
wyraża jakoby człowieka do niczego^, 

9 Belefóty = „zielsko lub tra- 
wa rozmaita, zarastająca inne jarzy- 
ny, chwasty"zz:zPor. Rs. b al ah y & s 1 1, 
balahlysti, balahrysti = wytrzy- 
kąt, darmozjad, pasorzyt. (Ukr. bała- 
fit = ręcznik). 

Belek p. Balka. 

Belfer, Belferka, Bel- 
fle)roiErać L. O. n. Nm. Bel- 
fer er = kłótnik, szczekacz, sprzeka; 
b elf en, b elfem = kłócić się, ujadać 
się, szczekać (zap. w związku z b e 1- 
1 e n = szczekać). Przejście znaczenia 
łatwe do pojęcia. 

BelfSrourać p. Belfer, 

Bellea p. Bal. 

Belka p. Bal i Balka. 

Bellov»arda p. Belnarda. 

Bellaurarda p. Belaarda. 

Belnarda , Belaiirarda , 
Belloierarda, Bellnwarda , 
Blofarek, Bolwarek, Bnl- 
urar, Bnlwark pch. I| Cz. bou- 
leyard, lub bulyar. Rs. DolyerkŁ; 
bulfcyar-B (Dal n.!) || Fr. bonie- 



BELUARDA 



44 



BERA 



yard = bulwar. Hp. balnarte = na- 
syp, bastjon. WŁ b a 1 u a r d o. 'Słc. 
boleyardas .-= nasyp, wał •— — 
Wyrazy nasze jedne z Wł., inne z Fr., 
Nm., a wszystide postaci powyższe, 
przez Fr., t Nm. Bohlwerk (Bohle 
=dyl, gruba deska i Werk=dzieło, 
robota), lub według innych, z Boll- 
werk (tak dziś Niemcy mówią) [złź. 
z bo(h)len=rzuca6, więc mhj dzieło 
nasypane (co do dzieło porówn. nasze 
działo, odpowiadające Nm. Werk) 
i W e r k = patrz wyżej] = nasyp, 
bastjon, bulwar. Por. GDW. Bollwerk. 
Dz. II, c Boulevard. Mr. 108 Be- 
luarda. Przejdcie a na e u nas może 
pod wpływem Łc. b e 1 1 u m = wojna. 

Belnwarda p. Belnarda. 

Bełcik p. Bełt. 

Bełcnn p. Bełk. 

9 Bel:k=brzuch, kałdun, miech, 
skóra z sierścią. 9 Bef enn (zap. 
=b e ł c z u n)=brzuch. O Bełko- 
ygsfBty = brzuchaty (9 Bełeli, C 
BeJ^k = 1, błoto 2, wir wodny są 
wyrazami Polsk.) ^zi Nm. B a 1 g = 
miech, kałdun, wór skórzany. Por. 
Blozbak i Balga. 

Bełt, BełeikEn. „Belcem 

strzelił" Kg. Krak. I, 375 (z r. 1562). 
„Co za naszych ojców była siekiera, 
to teraz Bełta" L. z Co nowego 
albo dwór M. Trzjrprztyckiego J| Rs. 
b o 1 1 1 = rodź. gwoździa (Br. i Ukr. 
boQt pch. = narzędzie do bełtania, 
jak również Pol. 9 bełty blp.= rze- 
czy „zbełtane", tu nie należą) || Ag. 
b o 1 1 = pocisk [thunderbolt = 
piorun! Rom. formy p. Dz. I Bolzone 
= Nm. 9 Bolte = Nm. Bolz, 
B o 1 z e n=krótka strzała, grot [może 
od tegoż pnia, co Boli- w Bollwerk, 
p. Belnarda]. Zamiana Nm. o na 
e u nas może pod wpływem osnowy 
bełt- (bełtaó). Por. herb Bełty 
i nazw. rod. Bełcikowski. Mr. 
115 EojiTi.. Por. Bałta. Vkottj. 

Bełta p. BaZta. 

9 Bembebij = „ciele nieżywe, 



wydobyte z krowy; pogardliwie także 
o rzeżniku'' Ap. I, 63. =? Por. Cz. 
bomba, beQibos = dzieciak py« 
zaty. 

Beii=rodz. rośliny lekarskiej. L. 
|l B e e n w różn. językach europ., 
cnar. ^ZzZap. z zielników. Łc. be en 
(to zaś z Ar. b a n = rodź. rośliny. 
Dc. 64 Ben). 

9 Ben = wewnątrz, do, w "-— 
Nm. 9 bin=:tzn. (złź. z be i in(ne), 
jak 9^uten z be iaussen, 9 
boven z be i oben. Por. C 
Buten, 9 Bnten). FbW. I, 83. 

Benedykt p. Banadek. 

Beneiel = kij L. c Benjel 

Derdowski, Jasiek, 17zr=:Nm. Ben- 
gel = 1, kij 2, drągal. 

Benjel p. Bengiel. 

Benzoan p. Benzoin* 

Benzoes p. Benzoin. 

Benzoin L. Benzoes. Ben- 
zyna. Benzoan, Przybeii- 
zoan. BQdźi¥ln pch. O. || Z ma- 
łemi zmianami u Słowian. || Fr. b e n- 
o i n. Wł. belzuino, belguino, 
en z o ino, be Ig i vi. Hp. benjui, 
menjui. Ag. benzoin, benja- 
min = Ar. luban dźawi=d8ł. 
kadzidło jawańskie, t. j. z Sumatry, 
bo tę wyspę Arabowie Jawą nazywa- 
li. Dc. 66 Bcnjoin. Forma b ę d ż w i n 
zdaje się sld., z Wł. benzoin o. 
Mew. 415. 

Benzyna p. Benzoin. 

Ber= szlak O. (odprawia do Czar- 
ny, ale ani tam, ani pod Szlak n.): 
„Czarnym szlakiem lub berem iść 
=kiedy człowiek schylony czając się 
podchodzi pod lotną zwierzynę" KŁ. 
14 =z= Ukr. ber = 1, kładka t^, 
ścieżka. 

Bera=rodz. gruszki || W in. ję- 
zykach b e u r r 6, z Fr.:zizFr. b e u r- 
r e = (dsł. maślny, masłem pociągnie- 



i 



BEBABEE 



45 



BEBEZYJE 



ty) (b e u r r e=masło, z Gr.-Łc. bu- 
ty r a m = tzn., podobno sld. Grecki 
z języka Scytyjskiego). Mr. 108 Bera 
(po czesku mśslenka). 

Berarek == świderek. Bero- 
Draćf Przeberoii¥ać. Wjhe^ 
rować. li¥yboroi¥ać. Boro- 
Drać = świdrować L. O. Łb. || Bs. 
buTŁ, buravi>, buraylb (JA. 
IX, 494 myśli, że z Tur.; Mew. 24 
burayb, że z Nm.)r=Nm. Bohrer, 
rzadziej Bohrer, Bohr = świder. 
Por. Centrumbor. Mew. 417 b u- 
ra VI.. 

Berbeć = malec, smarkacz O. 
Z=r Może Bum. b a r b e t=mąż, czło- 
wiek (dsł. brodacz). Co do przejścia 
znaczenia por. Bs. mużiki, Fr. 
manneqin| Fols. 9 żmogus(zLit. 
ż m o g ń s = człowiek). Por. też Węg. 
berbe, berbeć s=skop. (po Nm. 
S eh o p 8=1, skop 2, głupiec, dudek). 

9 Berbenica = rodź. naczynia 
na bryndzę; „18 mirtuków bryndzy, 
a nurtuk=lV2 kwarty = oko" EB. II, 
843 jl Ukr. berbenycia, bere- 
bojKa=tzn. || Bum. berbenitsa^ 
tzn. =r Węg. b e r b e n c e=cu8zka, 
faseczka. Mew. 9 i 415 berbenica. 

Berberyis pch, || Bs. barba- 
risi, berberisTb || ft. berberis. 
Nm. Berberis, Berberitze, Ber- 
bis (inne formy GD W. Berberis; ale 
por. Kge Preiselbeere) ^^ Tur. ber- 
b er i 8= tzn. MtN. 14 (por. Mt. I, 11 
anberbaris}. 

9 Beree b]p.=drąg, na którym 
się zawiesza zarżniętego wieprza (ustnie 
od J. Bystronia) n= Cz. b 6 r c e = 
waga wozowa, stelwaga. 

Berdebnetka = rodź. strzelby. 
L. KŁ. z Gospodarstwa jezd. 1690 
ZZH Druga cześć wyrazu zdaje się 
by6=Nm. Biichse = mzn. strzelba 
(p. BnlM^ Paetzka); pierwsza 
część por. Bardyss, 

Berdo p. Bardo. 

Berdysz p. Bardysz. 



9 Berebnlka=rodz. sikory:^^ 
Ukr. berehulk a=pliszka (Bs. b e- 
regovka =» rodź. ptaszka) = Pols. 
brzegówk a=:rodz. jaskółki. 

Berek, Bereka^ Brekinja 

= rodź. rośliny O. rzir Są to formy 
niepols., odpowiadające Pols. ^brzek 
(przez sld. brzęk), brzekinia 
(wyrazy to, jak mvśję, Słowiańskie: 
Słc. brek, Cz. bfek, Srb. brekinja 
i t. d., może = Nm. B i r k e= brzoza 
Mew. 10 berkynja). B e r e k a z Ukr. 
berek a=tzn.; Berek może przez 
sld. do ber; brekinja (sld. zam. 
brekinia) ze Słc. Por. Bereistka. 
Mew. 4 15. 

Berestka=rodz. rośliny O. ma 
być = Berek, Berek a, Brzęk, 
Brzekinia (por. Berek) ^ir 
Zap. sld. do Berek a (patrz Be- 
rek) i form Bs.: Ukr. berest = 
brzost; beresto = kora brzozowa. 
Br. biaraści^ń, Pols. brześcian 
(Bypiński, Białoruś ^2Qb) = garnek ko- 
rą brzozową obłożony. Pols. *brzek 
(=brzęk) może=Nm. Birke, a Bg. 
brcsti>=mzn. brzoza, Bs. beresta 
= kora brzozowa, beresklet-b i in. 
formy = rodź. rośliny. 

Berety Biret, Bleret, Ble- 

ryt II W Słw. i Eur. podobnież, np. 
Cz. biret, b i r y t, b i r e t a^ b i r y- 
ta. Srb. bar eta. Ssłw. beritaM 
Fr.barrette. Wł.barretta it.a. 
zn: 'Słc. barrctum, birretum, 
b e r e t a i in., podobno z Łc. b i r- 
rus lub birrum = rodź. płaszcza. 
Mr. 109 BepHTa. Dz. I Berretta, Bnjo. 
MtN. I, 11 szuka źródła w Tur. b a- 
reta. Por. BIrlet. 

9 Berezj^e, O SBberezyJe 

=niegodziwośc]. 9 Bereźnlk, O 
Zbereźnik = niegodziwiec. C 
Zberezeńistwo O. = figiel, psota. 
Z pozoru wyraz wygląda na Ukr., 
por. Pobereże, Pobereżnik. 
Może należy go zbliżyć z Scz. for- 
b e r e c n i k= oszust (Mr. 159 nasuwa 
Fr. fourbe, fourberie = tzn.; 
może raczej Nm. Yerbrecher = 
przestępca?); albo też z Cz. z b ó r i c- 
n y = motłochowy, {od z b 6 r i c e = 



BEREŹNIK 



46 



BESKURYJA 



motłoch (Rs. syoIoół). Berezy- 
j 6 oczywiście zam. herezje, jak 
herezyje, kierezyja i t. p. 
For. 9 Bezernik i B a r a ś n i k, 
pod Borysz. 

Bereźnlk p. Berezyje. 

9 Berg^ajst = skarbnik, duch 
kopalń (Por. Słc. permonik =- tzn., 
z Nm. Bergmannchen)^=:Nm. Berg- 
ge]8t=d8ł. duch gór. Por. Baeli- 
mlsitrz. 

9 Berjelt = gościniec za pilno- 
wanie czegoś zzuz Nm. Bergegeld 
(złożone z hergen = kryć, chować 
i 6eld=pieniądz)=d8ł. tzn., chociaż 
słowniki Nm. podają tylko znaczenie 
nagrody za przechowanie rzeczy z roz- 
bitego statku. 

Berkoi^leCf Bierkoierlec, 
Birkoier lec , Bler koierisko 

L. II Ukr. berkowećll Lit. b i r k a- 
vas i in. (Mew. 415 berkoYŁCb; 
Kurschat n.) Łot. b i r k a w s lub 
b i r k a w a == tzn, ^^ Bs. b e r k o- 
V e c Tb = 10 pudów. [Pochodzenie wy- 
razu podobno skandynawskie, od na- 
zwy dawnego miasta B j o r k o, na 
wysepce jeziora Malar; nazwa zaś 
miasta od b j o r k (Nm. B i r k e) == 
brzoza; u Adama z Bremy miasto to 
zwie się Birca; jako handlowe, na- 
dało nazwę wadze okrętowej. Patrz 
wywód Tamma; przytoczony przez J. 
Grota w JA. VII, 138. Mew. 415 
berkoYbCb]. 

Berkat p. Birkut. 

Berlaez = Nm. Barlatsche 
=tzn. (złż. z B ft r = niedźwiedź, por. 
b e r m y c a, Głź. b a r = niedźwiedź 
i L a t s c h e=stary pantofel) więc ni- 
by=pantofel nakształt łapy nieoźwie- 
dziej. GDW. 

'Berłog p. Barłóg. 

9 Berloi^y (o chlebie)=z ple- 
wami, najgrubszy im Br. b a r ł o- 
wy=tzn. (zap. wyraz ten jest w zwią- 
zku z Barl;o§^9 k. p.) 



Berilikla=gęś mityczna, rodzą- 
ca się z muszli^ jodły i t. d. || Gz. 
berneśkal|Fr. barnach e, bar- 
nacie. Ag. barnacle. Nm. B e r- 
nikelgans ZZZZ 'Słc. bernaca, 
bernacula, bernecela, berni- 
cla, bernicha = ,,ptak... z jodły 
się rodzący" DC. Do nas z Nm. Mr. 
109 Bemeśka. MM. II, 489—504. JA. 
III, 659. 

Beroi^ac p. Berarek. 

Bermana, Berzana = rodź. 
ryby L. (Linde pisze te formy razem 
z Bar wena, k. p.) || Głż. p j e r s k, 
pjerach. Rs. bers^b ZZZZ Wyra- 
zy te są w związku z Nm. B a r s c h, 
'bgnm. bars, bersie h, Nm. 9 
P e r s k e n (HI. b a a r s^ Ag. b a r s e) 
=tzn., zap. z Fr. perche, persc- 
g u e, Wł. p e r s e g a, te zaś z Łc. 
perca=Gr. pćrke=tzn. Mr. 109 
Bepmi. Kge Bersch myli się, sądzę, 
nie chcąc przyznać pochodzenia z Bom. 
Por. Wgd. Barsch. 

Berisiztyń p. Bnrsiztyii. 

Bertraiii=rodz. rośliny L. Pl- 
retrnin=tzn. 9 Pieletrnna[| 

Cz. pertram, peltram|| Wł. p i- 
latro, piretro. Fr. pyrfethre 
i t. d ZlziZ Gr. późn. pyrethron 
= rodź. rośliny, przez Nm. (sid. do 
imienia Bert ram AV. 79. GDW. 
Kge) Bertram=tzn., inaczej Berch- 
tram. Mr. 274 Pertram. 

Berwana p. Barwena. 

Berzana p. Beriaiana. 

Besiaty p. Blesa^a. 

Besknra p. Befiiknryja. 

Bcsikarcyja p. Beskaryja. 

Besknrdyja p. Beisiknryja. 

9 Benkaryja, c Beiskur- 
dyja, 9 Besknrcyja^ 9 Beis- 

kiira=rodz. przekleństwa, połajan- 
ki: bestja, niezdara, leniuch i t. p. || 
Gz. 9 b e 8 k u r i a=bcstja := Zap. 
Węg. b 6 s z = wściekłość; wściekły 
■""ęg. kurj a=krzyk, wrzask. 



BESOWAĆ 



47 



BEZOAB 



Befiioi¥ać p. Bejcoii^ac. 

Bei»(isi)eriii(i)aii p. Biisnr- 
niaii. 

Beisariiiaii p. Biisnrman. 

Besztefrant(y) p. Beśte- 
fSraiity. 

9 Besajycha=róża (choroba) || 
Srb. b e ś i k a = bąbel, krosta. = 
Ukr, beszycha == róża (choroba), 
z Rum. besika=pccherz; krosta. Mew. 
415 beSicha. 

9 BeśtefSranty^ O Beszte- 
firanty, 9 Blśten-anty, c 
BjestefSrant. 9 n^^ Beisizte- 

flrant mówić" z= Nm. b e s t e r 

F r e u n d = najlepszy przyjaciel(u); 
przejście znaczenia: łudzenie kogoś, 
mówiąc mu: b. f.! Por. Rs. S e r o m y- 
ga, śeromyżka, Seromyżniki, 
śeromyżitb i t. p. z Fr. cher 
ami; zapauŁ brat'b=za panie 
bracie, toż Ukr. za pan(e)brat, 
z Pols. 

Bet (w kartach) pch. p. Łabet. 

Betel p. Bedel. 

Beiireryja p. Braiirerje. 

Bezerman p. Blsnrinaii. 

Bezestan, Baisistaii=rynek. 
0.||Srb. Bg. bezistan, bezisten. 
Czy Ukr. b a s ań=galerja kryta ko- 
ło cerkwi wiejskiej tu należy? || Rum. 
bezestin, bezestie, bezesteu. Fr. 
Nm. char. beze stan *— — Tur. be- 
ze s t a n = rynek kryty (dsł. = niby 
"^płótnowiskO; złż. z bezz = płótno, 
por. AtlembaJS i -stan =: niby 
Pols, -isko, z " ' ■ 
68 Bezestan. Mt. 
bezz, MtN. I, 14. 
415. 



Arab. i Pers.). Dc 
I, 26 bezestan. 27 
JA. IX, 490. Mew. 



9 Bezliar = „nadmiar, zbytek 
czego, przesadzona cena, waga, nad- 
miar wzrostu*' ^zz Ukr. b e z h a r= 
tzn. (zap. z bezharnyj; harnyj 
[właść. hardnyjj = ładny, piękny, 
z Pols., a Pols. z Cz.?). Mew. 85 charb 
objaśnia inaczej. 



Bezlk pch. Fr. b ć z i q u e 

lub bćzigue=tzn, 

Bezmian , Przezmlan , 
Przemian pch. || Gz. prezmen 
(zap. z Pols.). Ukr. b^zmin. Rs. 
batm^n'B = pewna waga (około 10 
kilogr.); bezmćni, bezm6ni=bez- 
miau||Lit. bezmćnas (z Pols.) Nm. 
Besemr, Besmer, Desam, Desem, 
Desemer i t. p. mniej lub więcej 
gwarowe. Sskand. besman, bisman. 
Szwed, besman. Duńs. bismenzu^ 
Oczywiście postać bez mian starszą 
jest od przezmian; w tej ostatniej 
przodkowie nasi przetłumaczyli bez 
na przez i w tej formie Czesi od 
wyraz przejęli. Co do pochodzenia 
wyrazu, różne są zdania. Mr. 19 Bea- 
MCHi* szuka źródła we Fr. p e s o n = 
wagi. M. 10 zbliża z Arab. wazn, 
w e z n=waga (prawna) i m i z a n = 
szalki. Grot (Gt. 1, 475) myśli, że wy- 
razy Eur. pochodzą z Azjat. b atman 
= waga 7 do 25 funtów i że Rs. 
nasamprzód wyraz ten przyswoili. Mew. 
8 batmani» zestawia batmani i 
bezmgni* i oba razem wywodzi 
z Północnotur. Mt. I, 22 batman mnie- 
ma, że bezmeni* w Rosji wszedł 
w użycie przed batmani; że z Rosji 
dostał się do Polski, Szwecji i Danji, 
a ztamtąd do Niemiec półn. Por. JA. 
VII, 136. Korsch JA. IX, 489 wraca 
do przypuszczenia Muchlińskiego (nie 
wymieniając go zresztą) i zbliża Dżag. 
wazmin=ciężki. MtN. I, 12 za nim 
to powtarza. W każdym razie to na- 
rzecze Słów., które pierwsze wvraz 
wzięło, podprowadziło go pod oez 
i mień- (sld, do niby „waga 6ez 
zmiany % Por. Pfil. I, 463. Co do za- 
miany bez na przez por. przez- 
pieczny i odwrotnie beztowłosy, 
na bezrok i t. p. 

Bezoar = antydot Ł. N Gz. be- 
zoar. Stó. bezvar (Mr. 110 przyta- 
cza Słń. be ziaj, lecz wyraz ten zna- 
czy skok). Rs. bezoarii, bezftj || 
Eur. z małemi zmianami: Wł. bei- 
z u a r, Fr. b e z o a r d i t. d. ^zz 
Arab. badizahr, bazahr, z Pers. 
padzehr=dsł. *jadopęd, środek wy- 
pędzający truciznę. Dc. 68 Bezoard. Mt. 
II, 36 padzehr. Szujski Roztrząs. 71. 



BEŻKA 



48 



BIEDRUNKA 



9 Beźka= poduszka bez pierzy? 
Kg. Kuj\ II, 248:^= Może w związku 
z b e ź=:rodz. tkaniny O., z Fr. bigę, 
beige=tzn. 

Bębnarz p. Bednarz. 

Bednarz p. Bednarz. 

Bęclior p. Baclinr. 

Bęcoły p. Bęcwał:. 

9 Bęcwał^ 9 Bandzwoł== 

leniuch, ociężały. 9 Bęeoly blp. 
= kluski kartnflnwp — — jfoźe Z b u- 
cefał, bucyfał = koń, człowiek 
duży, niezgrabny [Gr. boukófalos 
= dsł. wołogłów, nazwa konia Ale- 
ksandra Macedońskiego], Kluski mo- 
że przez przeniesienie znaczenia, jak 
bela, gała i t. p. 

Będźwin p. Benzoin. 

Bękart pch., 9 Bąkart, STa- 
derbękart, ^^bękarcieć, 9 
Beks, 9 Bąk, O Bąezka ż,, 
9 Bacz(e)k, 9 ikęś || Słc Cz. 

pankhart, Cz. panchart, pan- 
kart, Cz. Moraw, bankarec, par- 
chant, barchant (przestawka i sld.), 
Cz. 9 Bańkart J| HI. bankard, 
b a n k e r d ^= Nm. Bankhart, 
zwykle Bankart, Bankert=dsł. 
imię męskie, utworzone na wzór Rein- 
hart, Gebhart i t. p., od Bank=ław- 
ka(p. Bank), więc niby *ław czak, 
*Ławomir, albo *Ławosław. 
z myślą o spłodzeniu nie na łożu (mał- 
żeńskiem), lecz dorywczo, w kącie, na 
ławce, pod ławą. Co do przejścia zna- 
czenia por. „Smrodzie, wychowany na 
gnoju, spłodzony na trycie 
(z Nm. T r 6 d e l=lichy rynek, tande- 
ta)« L. p. w. Tret. Por. Bastard. 
Nm. Bankling, Banksohn, Bank- 
k i n d=*ławczak, ławowy syn, ławo- 
we dziecko. Sskand. hornungr = 
dsł. *kąciak, w kącie spłodzony. 'Słc. 
scamnifex=dsł. na ławie zrobio- 
ny. O Pokrzywnik = w pokrzy- 
wach spłodzony. Jak b a s t a r d, b a- 
s t a r d a, k. p., znaczy wszystko „nie- 
prawe" t. j. nieprawdziwe, fałszywe, 
podrabiane, tak też 9 bąk, 9 beks 



i t d., oprócz dziecka nieprawego, 
oznacza ostatni snop, pieniądz (fałszy- 
wy), może i kasza 9 Hczka (jako 
mieszana z różnych rzeczy) i t. d. Mr. 
110 Bękart. GDW. Bankhart. 

Bękis p. Bękart. 

Bęś p. Bękart. 

Białka p. Bnła. 

9 Blbic=rośl. rzepik. =r Może 
w związku z Rs. b i b i k a=mzn. rośl. 
pegamum harmala, Steppenraute. Słc. 
b i b i c=czajka (ptak). 

9 Bicmacher^puszkarz, rusz- 
nikarz^ZZ:Nm. Biichsenmacher 
= dsł. robiciel strzelb (od B ii c h s e, 
nasze Bnkis i Pnisizka k. p.). 

Blczak = rodź. noża L. || Srb. 
bicak. Bg. bićkija. Ukr. (na 
Węgrzech) b i 6 o k || Węg. b i c s a k, 
b i c s a k zzn Tur. b i c z a k, b y- 
czak = nóż. Mt. I, 27 bicke. MtN. 
I, tż. JA. IX, 490. XI, 123. Lpf. 
VII, 7 BH'iarB; wyrazu tego Dal nie 
podaje. 

Biczka p. Bika. 

Bida, Bieda = rodź. wózka 9 
Bieda=kosz ręczny na dwie strony 
otwierający się. || Br. b ż d a (nie b i e- 
da) = tzn. im Łc. biga, częściej 
bigae blp. =tzn. (złź. z bi-=dwu- 
i j u g u m=jarzmo, igo); sld. do bie- 
da=nędza. Pfil. II, 258. 

Bieda p. Bida. 

Biedronka p. Biedrnnka. 

Biedrnniia, 9 Biedronka, 
9 Biedrzonka, 9 Patronka, 

inaczej Babinka, Babka, Boża krów- 
ka, Katanka i t. d. :^ Cz. b e- 
d r u ń k a=tzn., przez sld. do b e d r o 
= biodro, zamiast berunka; be- 
runka zaś lub bernśka = bara- 
nek (od b e r a n = baran); że nazwa 
baranek jest właściwą, na to do- 
wody mamy w innej nazwie Cz. te- 
goż owadu: Panny Marie be- 



BIEDRZENIEC 



49 



BIERET 



ruska i w Nm. Herrgottschaff- 
clien=dsł. baranek Pana Boga. Pa- 
tronka jest Bid. do patron. Czeskie 
przejście z osnowy beran na bedr 
u nas znalazło gotową już analog] q 
w nazwach bydląt gniadych biało na- 
krapianych: biedrony, biedrula 
i t. p. Być może jednak, że te ostatnie 
wyrazy z nazwy biedronki się 
utworzyły, z powodu podobieństwa 
barwy i nakrapiania 



B 



Bledrzentec = rodź. rośliny 
(pimpinclla) L. || Cz. be d mik. Ukr. 
bedrinfeć. Rs. bedrenćci. || Fr. 

imprenelle. Wł. Hp. pimpinela. 

m. Bibenel, Bibernelle, Pim- 
pernell. HI. bevernel ZZT 'Słc. 
pipinella, pimpinella i in. (może 
z Łc. *bipennula=dsŁ *dwupiórnik 
=*dwuliściennik, zdrobn. z bipennis 
= dwupiómy, dwuliściowy); z tego 
Nm. formy, a jedną z nich: Biber- 
nel (Biber=bóbr) przetłómaczono na 
Cz. czy Pols. Biber na bóbr. i pier- 
wotnie musiała być postać *biebr że- 
niec, z któreu przez rozróżniczkowa- 
nie dwóch b i sld. do biodro, bie- 
drunka, powstała forma biodrze- 
nieć. 

Biedrzonka p.Bledrnnka. 

9 Blelcznk = nalewka drew- 
niana, półgarncowej objętości, osadzo- 
na na długiej rączce drewnianej, ina- 
czej zwana C czerpakiem, 9 czer- 
paszką, na Litwie, w Wileóskiem 
— — Mn^A ma związek ze Ssłw. beli- 
cougT>, belbCoug'b=pier8cień, Srb. 
bioćug <= kółko żelazne, belenzuke 
blp.=bransoleta, naramiennik i t. d., 
z Tur, bilezik = bransoleta, nara- 
miennik. Mew. 13 bilezik-b. Mt. I, 27 
bilezik. MtN. I, 15 bilezik. Lpf. VII, 
21 BtJib^oynb. 

Bleidrzan p. Baldrjaii. 

Bieliili p. Bałncli. 

Blełdrzan p. Baldrjan. 

BIełka p. Bnła. 

Blełncha, BleYnga = ryba 
wyz O. ZZH Rs. bSluga=tzn. 

Słownik wyr, ohc w jft, polskim. 



Biełn^a p. Biełaclia. 

Biera, zdrobn. Bierka = 1, 
kostka szachowa, warcabowa 2, gał- 
ka, kreska (do głosowania) 3, dola, 
los. Bierki= warcaby En. L. Bier- 
nla lub Biriiia=dań, pobór. Mo- 
że tu należjr Blirki^ k. p, || Cz. 
biric=dawniej: herold, dziś zbir^ sie- 
pacz. 6łż. bjefna = podatek; taksa 
(Mew. 13 biritJL podaje Głż. formę 
bjerc, której słownik Pfulila nie ma). 
Dłż. beri z (tj. bjeric)= woźny, sie- 
pacz (Zwahr). Srb. bir = dziesięcina 
kościelna; birov=sołtys. Słń. bir lub 
bira = składka; podatek; birov = 
sołtys. Bg. bir, birija = podatek. 
Ssłw. bir'b=podatek; bir'bćij=po- 
borca, biriśtb=zbir, siepacz. Ukr. 
b i r c z y j =poborca; b y r c z e=rodz. 
taksy; byriw=wójt; birycz=he- 
rold. BK. b i r k a = laska do karbo- 
wania; b i r k a w k ć=karbować. Rs. 
O b i r 'b=pocłówne; b i r k a=la8ka 
do karbowania i t. p.; b i r ć i t b = 
karbować; Srs. b i r j 4 c l, b i r ć i j, 
b i r i ć *&=: herold; zbir. || Łot. b i r k a 
laska do karbowania (z BR.); be ri= 
= zsyp (sep). zz= Jakkolwiek po- 
zornie wyrazy powyższe zdają się od 
pnia br(ać) pochodzić, zdaje się 
jednak, że są Uralsko- Ałtajskiego po- 
chodzenia. Mew. 13 pod biritji zbliża 
Wł. b i r r o, s b i r r o; ale i te wyra- 
zy są niewiadomego rodu. Dal p. w. 
birka i birjuci nie wątpi, że są Ta- 
tarskiego pochodzenia. Mew. 13 od- 
dziela (zdaje mi się niesłusznie) bi- 
ritjb od biri, a przy drugim na- 
suwa Węg. ber=żołd, zapłata, czynsz. 
Korsch JA. IX, 491 przypuszcza z po- 
wodu „nieorganiczności zmiękczenia'' 
w Rs. birbka, że może być to Tur. 
bir-iki=:jeden dwa. Myślał już tak 
Grot w Spornyje voprosy russk. pra- 
\>opisanija^ 1876. str. 421. Zmiękczenie, 
myślę, tejże jest natury, co w powszechn. 
wymawianiu Rs.: perbvyj, sterb- 
va i t. p. Zbliżyć należy Tatar, ber- 
mćk=brać; Węg. bćr=żołd, opłata, 
czynsz; berenc = żołdak, najemnik; 
bir = posiadać; biró = sędzia i t. d. 
Por. Mr. 112 BapKa. Mew. 13. MtN. 
15 bir. Dz. II, a Birro. 

Bieret p. Biret. 



BIERKOWBEC 



50 



BIGOT 



Bierka^ Birka^ O BTrka 

=ro(lz. owcy Kn. |l Cz. blra, oirka 
=tzn. Moraw. birKa=l, biała owca 



2, wesz; bireóka = wełna białych 
owiec. Srb. birka = tzn. Ukr. byr, 
byr! wołanie na owce; a byr! odpę- 
dzanie owiec; by rka=l, owca 2, skór- 
ka owcza. Bs. bariy ban! albo 
byri, byrŁ!=wołanie na owce ZIZI 
Weg. birka = owca. Mr. 111 Biera 
(taBej formy Pols. n.) i 112 Birka. 
Mew. 415 birka. 

Bierko wiec p.Berkowiec. 

Biennanie patrz Bierzmo- 
wać. 

BiermoDranie p. Bierzmo- 
w^ać. 

Bieriiiniaizka=polewka piwna 
L. jl Głż. bórmuż, bcrmużk = po- 
lewka z cłileba =i:z Nm. Biermus 
= tzn. (złż. z Bier = piwo i Mus = 
polewka, kaszka). Por. Far(a)iiini9z- 
ka i tf arinnż* Zmiana i na e jak 
w 9 mielą (mila), wierteł i t. p. 

Bieryt p. Biret. 

Bierzmow^ać pch. Bierma- 
nie. Przebierzmow^ać pch. 
HTTbierzinowrac pch. Ęn. 9 
liVierziiioDrać pch. 9 Wler- 
mow^anie. 9 Blermowaiile. 
9 lii^iei*bowaiiie II Słc. birmo- 
vaf. Cz. bifmoyati. Głż. bjermo- 
wać, fyrmować. Srb. berma = 
bierzmowanie (MF. p. t. w.; słownik 
Karadżycza n.). Słń. berma, birma, 
firma=bierzmowanie || Węg. bór mai 
= bierzmować. Roman, z dodaniem 
przyimka Łc. eon- (=cum), od con- 
firmare, więc Fr. confirmation 
i t. d. ZZ= Łc. firmare = umocnić, 
ztąd formy Nm. firmen, firmelu = 
bierzmować, a z niej forma Cz., z tej 
dopiero Pols. Postać biermanie zda- 
je się że bezpośrednio z Nm. firmen; 
co do zmiany f na b, i na e por. 
barwa, bazanka, bażant — wier- 
teł; biermuszka i t. d. oraz bierz- 
mo=bierwiono. Formy gwarowe pod 
wpływem sld MF. Berma. Mew. 12 



berma-. Mr. 112 Binnovati. McT. n^ 
31. JA. L 61. 

Biesaga, częściej blp. Bie- 
isaKi pch. L. 9 BietaD^i blp. 9 
Biesag II Słc. bisahy. Cz. bisah, 
yisah = mantelzak u siodła (yisah 
jest sld. do vis eti= wisieć, żkąd vi- 
sdk = mantelzak u siodła); bis aha 
=więcierz, żak. Dłż. b i sagi. Srb. bi- 
sag, bisage. błń. besaga, bisa- 
ga. Bg. bisagi, disagi. Ukr. be- 
saha, be8eha.||'Słc. bisaccia, bi- 
saccus i in. Wł. bisaccia. Hp. bi- 
saza, biaza. Fr. besace, bissac. 
Rom. desaga ~"^ Łc. bisaccinm 
= worek podwójny, do przewieszania 
(złż. z bi-=dwu- i saccus= worek, 
zkąd nasze sak, żak, z Gr. sśkkos, 
to zaś podobno z Hebr.). Który z ję- 
zyków Słów. naj pierwej wyraz ten 
poznał i zamienił knag? 9^^^^' 
ty znaczy toż samo i ma postać Ukr.; 
w słowniku Żl. n. Mew. 13 bisaga. 
MF. Besaga. Mr. 19 Basaga. Dz. I 
Bisaccia. Może Nm.' O Beiseckel 
tu należy GDW. p w. Diebsack. Kge 
Sack. 

9 Biet]ca=klepkay np. „we łbie 
braknie piąty bietci"zz:zMoże z Nm. 
Biet = mzn. deski po obu końcach 
statku GDW. Biete. 

Bież = gra w karty O. = Dla 
tego wpisuję ten wyraz, że powstał 
on skutkiem pomyłki druku, zamiast 
B i c z; p« trz B i c z u L. = „ gra prostych 
ludzi w karty''. 

Big^a p. Biica. 



Bigiel p. Bygla. 



Bigos pch. Kn. || BR. bigus 
fg nie jak h wymawiane, bo z Pols ). 
Rs. bikus^ (z Pols.) :r=: 9 Nm. 
Beigus8 = 8os, podlewa. Cpe. p. w. 
Sauce podaje Hamburs. Bigote.'Sdnm. 
bigot = 9 Beiguss (dsł. *dolewa), 
w słowniku Schillera i Liib. Mr. Ul 
nie wie słoworodu. L. podaje niedo- 
kładny: Beguss; wyraz ten=polame 
(wodą, np. kwiatów). 

Bigot pch. L. II Cz. bigotni = 



BIJONY 



51 



BINDAS 



tzn.zizrFr. bigot=tzn. [Ze wszyst- 
kich wywodów wyrazu Fr. naiwięcej 
podobnym do prawdy jest z Dnm. 
bl gote = dalibóg; przez naśladowa- 
nie zaklinania się świętoszków tak 
ich nazwano; w XII w. tak już na- 
zywano Normandów, zapewne z po- 
wodu, iż używali tego zaklęcia. Por. 
mo 8 z ter dziej, panie-kochanku 
i t. p, Dz. I Bigot Wyraz przeszedł 
do in. Romańskich i do Nm. w po- 
staci Bigott i pch.] 

Bijony p. PiD^onja. 

Bik p. Bika. 

BIka = oskard L. Bi^a lub 

BIka tzn. O. Zapewne tu należą 
też 9 Biczka = deska mularska, 
używana zamiast bukszteli i Blk== 
drągal pch. L.. lITabtkoii^ać się 
L., przez metaforę, jak w drągal, 
cep, Rb. dabina, dubyna i t. p. 9 
Beka zdrob. C Bei^fea (e kaszub, 
zam. i) = „rodzaj motvW; Bekac^ 
Bgknąc = „uderzać beką, zlekka 
uderzać" Psk. 3 = Nm. Bicke = 
oskard, wyraz podobno Celt. pocho- 
dzenia, zkąd też Rom.: Fr. bec, bć- 
che, bćcasse = Pol. bekas, Wł. 
bece o i t. d. Dz. Becco GWB. wy- 
wodzi Bicke z Rom.; Kge słoworodu 
n. Przeiście k na g w Biga może 
pod wpływem Nm. biegen = giąć, 
B i egeis en = narzędzie do zginania. 
Por. przejście znaczenia dziob as, 
dziubas = koniec oskarda z Fran- 
cuzkiem bćche=rydel i bec=dziób. 
Mr. 111 Bika. JA. XI, 123. Pfil. III, 
361. 

9 Bllmez „wyraz na Podolu 
używany, w znacz, nic nie wiedzący, 
nic nie umiejący, np. ani słowa bel- 
mez albo bilmez" M. 10 1| Srb. bil- 
mez = ignorant Marinkowicz w Yer^ 
handL des V Orienialisten-Congres- 
es^ 307. Ukr. belmós = tzn. Rs. 
belbmesi^dureń; obelBmesitB= 
okpić. MtN. zbliża BR. bałbićs, bał- 
bós. Być może, iż i nasze wyrazy 
Bilbas, Belbas, Gilbas, Bimbas 
i t. p. są tegoż pochodzenia, zzn 
„Tur. bilmćz= nie wic, 3 osoba cz. 
teraźn. przeczącego od słowa bilmek 



= wiedzieć" M. 10. Mt. I, 28 bilmćz. 
MtN. 15 bilmćz. JA. IX, 491. 

Bimbajsza O ||Srb. bimbaśa 
= dowódca tysiąca żołnierzy. Bg. 
bimbaSija, bumbaSir = komisarz 
baszy, cesarza || Nm. Bim-baschi 
char. Rum. bumbaSir, bimba8z=r 
Tur. bin baszy (bin=tysiąc) Mt. I, 
28 bin. MtN. 15 bin. 

9 BIna p. Binda* 

BInda. Wyraz zapisuję 1, dla 
tego, że posiadamy go w Kaszub, 
przekształceniu C Bina oraz z Ukra- 
ińska: O bynda =1 przepaska, z Nm. 
Binde; 2, że O. mylnie ma Bi ud a. 
Por. Bant. 

Binda mzn.=rodz. ryby En.:=:= 
Nm. Bandel=tzn. [od Band^^pas, 
pasek; ryba nazwana od tego, że ma 
skórę w paski; por. liic. taenia=pa- 
sek, prążek i nazwa tej samej ryby. 
Wyraz Pol. jest sld. do Binda = 
przepaska]. 

Bindał:^ Bindalllc = prze- 

Saska L.=rNm. Bandel lub Ben- 
el=tzn. Wyraz nasz uległ sld. do 
binda i, co do zakończenia, do fu- 
terał, pastorał, pektorał i t. p. 
Por. 'Słc. b en dellum=: przepaska. 

BIndarz = szpaler, kryta ulica 
ogrodowa Kn. zzzT Mr. 111 wywodzi 
z Łe. yiridarium, zkąd Pol. wiry- 
darz. Raczej z Nm. Bindwerk = 
szpaler [GW. n. w tem zn.] Mgn., 
z podprowadzeniem zakończenia pod 
często u nas używane -ar z. 

Bindais»l, rodź. siekiery 2>rodz. 
rośliny 3, penis 4, binda =r Dnm. 
bindex (Gnm. bindaxt=:dsł. sie- 
kiera do pobijania; abbinden=mzn. 
pobijać; Axt=Okfii2a» k. p.)=:tzn. 
Zakończenie podprowadzono u nas 
pod częstą końcówkę -as. Pem's na- 
zwany tak żartobliwie od podobieństwa 
kształtu. Na binde przeniesiono zna- 
czenie przez blizkodc brzmienia. Rośli- 
na nazwana zap. przez podobieństwo 
kształtu kwiatów do siekiery. Czesk. 
bindas w zn. rośliny może z Pols. 



BINDUŁA 



52 



BISKUP 



9 Bindnła^kańczuk ^= Mo- 
że Nm. Blin doi ż.= wiązka, pęczek 
(rózeg i t. p.). 

Birba = ,, znacznego stann źe- 
brak*^ L. Birbant pch. Birbante 
roceo u Mickiewicza. Stara piosnka 
birbancka n Kolberga, Maz. II, 
272, gdzie jest jeszcze forma Bir- 
bnis, Birbuski = Wł. b i r b o 
lub birba= oszust; żebrak; toż zna- 
czy birbante; dużo jest też po- 
chodnych. Sfr. b r i b a n = włóczęga. 
[Co do pochodzenia por. Dz. I, Bribe. 
Mt. I, 26 mylnie z Pers. b ć r b a d= 
zniszczony, stracony]. Mr. lll Birba. 

Birbant p. Birba. 

Birbuisi p. Birba. 

Biret p. Beret. 

Birica p. Bierlia. 

Biricoieriee p. Bericoiiriee. 

Birlint lub Berliat=l, rodź. 
orła 2, rodź. strzał L. || Słc. i Cz. b i r k u t 
(z Pols.). Ukr. berkit. Rs. ber- 
ku t :b = „Tatar, b i r k A t = orzeł 
na Kaukazie ogromnej wielkości; że 
do strzał używano piór jego, więc 
i sama strzała zowie się birkutem^ 
M. 11. Mr. 109 BepKyTi. Mew. 415. 
Mt. I, 33 burgut. MtN. 15. JA. IX, 
494. 

Birlet = kapelusz żydowski O. 
^=1 Może pomyłka zam. biret? 
Por. Beret. 

9 Btrsa s^stanowisko fiakrów" 
9 Birxalc= „najemny woźnica, fia- 
kier'' ET. 254 == Rs. birża = ], 
giełda 2, stanowisko najemników 3, 
stanowisko dorożkarzy [Nm. Borse 
= 1, woreczek na pieniądze, bursa 
2, giełda, bursa. Patrz Bnrsia]. 
Nazwa miejsc. B i r ż e nie ma z temi 
wyrazami wspólności. 

Bifiiag^ p. Biesaga. 

BIsam p. Piżmo. 



Bisin p. Bisson. 

Bisior p. Biisiaion. 

Biiaiiorlca p. Biiaiiórlca. 

Bisiorlca pch. O. == paciorka, 
perełka. C Bisiórlca, częściej C 
Bietiórlci, 9 HTisiórl^i = na 

Litwie nazwa ozdób, wieszanych na 
szyi, głowie, kapeluszu i t. d. kobiet; 
o pochylone jak w 9 paciorki || 
Słc. b i s e r k a = konwalja (kwiatki 
ma jak perełki wiszące). Cz. b i s e r 
perła. Słń. Srb. Bg. b i s e r=perła. 
Ssłw. b i s e r i i in. formy =tzn. Ukr. 
b y s e r. BR. b i s i ii r k i blp. = pa- 
ciorki, perełki. Bs. b i s e r B=dętka, 
paciorka szklana || Alb. b i § e r z= 
Hilferding {Yestnik Ei^ropy 1868, IV, 
230) zbliża z Skr. b h a s u r a=świe- 
cacy, błyszczący; jako rzeczownik = 
kryształ. Go do zmieszania z Bis- 

SIOII9 p. t. w. 9 ^ i 8 i <^ ^ ^ i ^^d- <^^ 
wisieć. Mr. 112 Bncepi. Mew. 13 
bisers. 

Bififlcolit p. Bisziioiit. 

Biisiiioiit p. Bislcap. 

Biisiinp pch. Arcybfslcap 
pch. urspótbislcnp. O Blis- 
knp, 9Bi»li:ont, 9 Iwisloip^ 
9 Arey iriskap. Biskup pch. 
znajduje się się w ZDz., PF., BS. || 
Słc. Cz. Srb. biskup. Głż. biskop. 
Dłż. biskup. Słń. skof. Ssłw. bis- 
kupi*, episkupi^, piskupi^. Uki*. 
epyskop. Br. biskup. Rs. epls- 
kopŁ||Fr. ev6que. Wł.v6scovo. 
Hp. obispo. Nm, Bischof, dw. 
b 1 s c o f, p i s c o f. Łc. późn. e p i s- 
c o p u s zizi Gr. e p i s k o p o s=dsł. 
nadzorca (złż. z epi-=na, nad i sko- 
p ć S = patrzę). Wyraz do nas zap. 
z Cz., Cz. zaś z Nm. Episkopat, 
Episkopalny wzięliśmy wprost 
z 'Słc. Nazwa napoju B i s z o f z Nm. 
(por. napój Kardynał). Formy 
parowe przystosowują biskupa 
do 9 9 w 1 s k a ć, b 1 i z k i, kupić, 
nawet do Biszkunt, k. p. i t. d. 
Por. MeWj 13 biskupii. Kge Bischof. 
Mr. 325 Skof. JA. I, 61. 



BISMUT 



53 



BISZOP 



Bisiiniit^ Blzmiit, Wte- 
mnt, li¥lKmiit pcb. || Słów. i Enr. 
podobne nazwy, z b lub w w nagło - 
się nrr Ciemnego pochodzenia. Dc. 
Bismnth nasnwa źróało Arab. Mr. 369 

BHCMyTli. 

9 Blsnowaty = „opętany, na- 
pastliwy człowiek''. || Rs. besnoya- 
tyj=tzn. z=Z Ukr. bisnowatyj = 
tzn. (od bis^bies). 

Bison p. Bisison. 

Bission, Bison, Bisin, Bi- 
sior pch. L. Enapski ma tylko Bi- 
sior |jScz. bys, by88 = rodz. płótna 
(Głż. bisor, w słowniku Pfuhla str. 
1056 = rodź. rośliny, jest wyrazem, 
jak się zdaje nieludowym. zap. z Pols. 
wziętym). Ssłw. vysonŁ=rodz. płótna; 
yysonbn-B, yysSnii = płócienny || 
Snm. bissm. Wł. bisso=rodz. tka- 
niny nzr Gr. b y s s o s=len delikatny; 
płótno z niego; bawełna; toż Łc. bys- 
sus. Jak objaśnić Bisior? Pod wy- 
razem Bisiórlca znajdujemy odpo- 
wiedniki Słowiańskie, ale znaczenie 
icli jest inne. Trzeba przeto przy- 
puszczać dawne u nas zmieszanie bi- 
sonu, bisinu z wisiorem, wi- 
siorkami. Wisior O., Wi8iory= 
ozdoby architektoniczne Ż. 320 (rysu- 
nek str. 321); może przez wspólne 
znaczenie ozdoby zmieszano obce, ma- 
ło znane wyrazy bison, bisin, z bi 
sior i wisior. Na Litwie np. mó- 
wią o paciorkach i innych wieszadeł- 
kach na szyi kobiet (szczeg. żydow- 
skich) bez różnicy bisiórki i wi- 
siorki. ' Mr. 112 Bisior. Mew. 13 
biserŁ. M. 11. 

Bifi((g»)iiiiić p. Big^nrman. 

Bifiiarinaii, Bag^nmiaii, Bo- 
snrman, Beis(is)erinaii, Be- 
serman, Besiirman, Befiier- 
in(i)an-9 Pobisnirmanlć pch., 
Bozbisnrmanić pch., Zbifiiiir- 
manić pch. Bis(s)iinlć pch., L. 
II Słw. bardzo rozmaite postacie, z któ- 
rych kilka bardziej przekształconych 
wymieniam: Srb. muslomanin, 
musromanin, busromanin, buslo- 
manin. Ssłw. busromani. Ukr. 



busurman, bisurman. Rs. mus- 
ljumi», musulbmanin'B, basur- 
man^b, busurman'Ł, bosurmani, 
beserraenii pch. i t. p. || Pr. Mu- 
sulman. Nm. Muselmann i t. d. 
Z= Wszystko to są przekształcenia 
Ar. i Tur. miisiilman = wyznawca 
islamu, z Ar. muslim, Im. musi i- 
min = wyznawca tego, co się po a- 
rabsku nazywa islam=dsł. poddanie 
się woli bożej, a dalej religja maho- 
metańska. Trudno zbadać, który na- 
ród Słów. lub nie-Słow. którą z form 
pierwszy przekręcił; trudno też objaś- 
nić naszą formę bis(s)unić. Z wy- 
żej' podanych wyrazów pochodzą też 
nasze muzułmanin pch., mosle- 
min i islam. Mt. 2, 30 miisiilman. 
Dc. Musulman, Islam. M. 11. Por. 
nazwę miasta Węg. Boszormeny. 
Ukr. bisurka, b oso rka= czarowni- 
ca, znachorka; bosorkńn = upiór; 
Węg. b o s z o r k a=czarownica. 

Bliszlcolct, czasami Biszlcopt, 
dw. Bislcolct, L. II Gz. bis kot, 
piskot. Bs. biskylt'B[|Fr. biscuit. 
Wł. biscotto. Nm. Biscuit (z Fr.) 
i t. d. zzir 'Słc. biscoctus (dom. 
panis=chleb)=8uchar (z Łc. bis= 
dwakroć i coctus = gotowany). Do 
nas zdaje się wprost ze 'Słc. Wyraz 
zbudowany tak samo, jak Nm. Zwie- 
back, zkąd nasz C Cwejbak=8u- 
charek. Forma biszkopt ma p zani. 
k dla zróżniczkowania dwóch k i pod 
wpływem kopcić. 

Biszlcopt p. Biszlcolct, 

Biszlcnnt = rpsi figiel, sztuka, 

psota" L. (z Potockiego Arg) 

Może ze Snm. Birschhund, (Birsch 
= polowanie, Hund = pies) = pies 
myśliwski, gończy. „Psich pełen bisz- 
kuntów*\ powiada Potocki. Albo 
może z Nm. *Beisshund, wyrazu, 
któryby mógł być tak utworzony, jak 
Nm. Beissbar = niedźwiedź zjadli- 
wy, Beiss8chaf = owca kąsająca, 
zjadliwa, więc *Beisshund = pies 
zjadły. L. nasuwa bies i kunszt. 
Lud podprowadził tu biskupa: C 
bi8kont==biskup! 

Bififzof p. Bifiilciip. 



BIŚTEFRANTY 



54 



BLAJER 



Biśtefiranty p. Beśtefi-an- 

9 Blślteronrac = zmawiać się, 
sprzysięgać ZZIZ Wyraz ma obcy wy- 
gląd. Może Nm. beisteuer n=przy- 
czyniać się do składki? Por. Nm. C b i s- 
tern, C^^^^stern, C^^^^^tern 
= błąkać się; majaczyć. 

BItarnia = „\^oda słodka, od 
morskiej, przy warzeniu soli, oddzie- 
lona" Ł. (tak objaśnia dopełniacz 1 
Lindego) zrz: »Z Fr. b i 1 1 e r n = 
Pean m^re" [Fr. eau móre== płyn, 
pozostały po wydzielenia saletry, soli 
1 t. d.]. 

9 Bltnik pch. O. „Bitnikow- 
s t w o = pewnego rodzaju umowa, odno- 
sząca się do hodowania pszczół, w któ- 
rej jedna strona jest ich właścicielem, 
a druga daje miejsce i tsajmuje sie 
pielęgnowaniem onych; pożytkami zaś 
dzielą się w równych częściach obie 
strony" O. IIZZ Lit. b 1 1 i n i n k a s 
pszczelarz [od bitś=pszczoła]. Właś- 
ciwie po Lit. wspólnik pszczelny na- 
zywa si^ b i c z ń 1 i s [tegoż pocho- 
(izeniaj i w dalszym rozwoju znacze- 
nia wyraża przyjaciel. Ludwik z Po- 
kiewia (Jucewicz) Litwa^ od 243. Por 
lilabersti¥0. 

Bitnnek, Bntynek pch. || 
Cz. b i t = część, udział; b i t u ń k = 
zdobycz || Fr. bu ti n= zdobycz. Wł. 
b o 1 1 i n o = tzn. Hp. b o t i n = tzn. 
ZZZ 'Sgnm. biutunge = podział 
zdobyczy (dziś B e u t e = zdobycz). 
Mew. 13 bitova-. Kge Beute. Brl. 
8 Bitunk. Dz. I Bottino. 

Binda O. mylnie zam. Blnda^ 
k. p. 

Biiirel ^giniba wełniana materja" 
O. =z= Sfr. burel=tzn. Cpt. Burel. 
Por. Bura. 

BInro p. Bnra. 
Blzmat p. Blsmiit. 
Bizon p. Biznnt 



Bizim, Bizon. || Br. i Ukr. 
b i z u n. Rs. 9 ^ i 2 ^ ^ "^ II Lii^* b i- 
z i n a s (wszystkie z Pols.) nrr Może 
od nazwy zwierzęcia Gr. bis on = 
żubr, Łc. bison = tzn., z takiem 
przejściem znaczenia; jak bykowiec, 
Cz. bykovec= taurea e pene bo- 
yino facta, jak £c. taurea = bizun 
od t a u r u s=byk. Wywód M. 11 nie 
wydaje mi się prawdopodobnym. Mr. 
112 Bis. 

Bjeśteflrant p. Beśtefiran- 

9 Blacłi „zbrudzony, np. nawo- 
zem" GO. 160.== Zap. Dnm. blac- 
ke = plama, black = atrament (Ag. 
b 1 a c k = czarny, Dń. b 1 6 k = tzn.). 
6W. Blacke, Black. 

Blach« Blacha^ Bleełia, 
Flak, Fiek=: plama L.jjSłc. p la- 
ch a = pleśń. Cz. fl4k w in. zn., 
patrz Flak. Głż. blak w in. zn., 
r=r Nm. 9 Blacke, toż co Flecke 
= mzn. plama. GW. II, 69. Por. 
Blak. 

Blach p. Blacha. 

Blacha p. Blach. 

Blacha, dw. Blach pch.; 9 
Blachmistrz, Blachnilerz= 
blacharz; blasz- pch. || Słc. i Cz. 
plech. Głż. blach. Słń. pleh. 
bsłw. b 1 e h 6 1 j =1 kowal (w źródłach 
Rs.). Ukr. i Br. b 1 a c h a. Rs. b 1 j a- 
h a =: blaszka, tarcza || Lit. b 1 ć k i s 
zzn Nm. BI ech n. Mew. bleh-bćij. 
Mr. 114 Bjii^iiHft. 

Blachmal, Blakmal pch.= 
szumowiny na rozpuszczonym krusz- 
cu; emalja; rodzaj haftu; bielmo L. 
Łb. Blekman O. = tzn. || Ukr. 
blakman = bielmo, tuman. = 
Nm. Blachmal = szumowiny na 
kruszcu I złż. z b 1 a c h = płaski (dziś 
flach) i Mal^znak, plama]. GW. 
II p. w. Blach i Blachmal. Dalsze 
znaczenia może u nas się rozwinęły. 
Blekman może z Ukr. 

Blajer p. Blejer. 



BLAJGIEL(B) 



55 



BLECH 



BlajffieKb), Blejgrlel(b) L. 

II Rs. bij a g i r L, b 1 j a g i 1 b, b 1 a- 
girBZZizNm. Blejgelb [złż. zBlei 
=oł6w i gelb, C gel=żółtyj=farba 
żółta ołowiana. 

Blajwa/j)fi(, BlejwaJ)^ pch. 
L. II Srb. plaj vaz=ołówek [z Nm. 
9 BIeiwei88=tzn.]=zrNm. Blei- 
weiss [z\i. z Blei=oł6w i Weis8(e) 
= białość] = farba biała ołowiana. 

Blak=l, „u fli8Ów=mielizna L. 
2, u leśników =halizna, polana w le- 
sie O. KSL.zzz: Nm. blach (częściej 
flach)=pła8ki, np. Blach fel d= 
równina^ płaszczyzna. 

Blak, Blakonrac pch. lITad- 
blakonrac.Poblaknąć.Przy-, 
liVTblakiiąć pch. Zblakoii^ać. 

L. II Mew. bl6k mylnie zestawia 6iź. 
blak; wyraz ten nie ma zn. tracenia 
barwy, lecz inne i pochodzi z Nm. 
Fleck, patrz ta Blacha^ Flak, 
Flek. Przytoczyć raczej należy Głż. 
b ł u k i=wyblakfy, błuknyć=blak- 
nąć. Br. blaknuć=blaknąó, blak- 
ły j = wyblakły. Ukr. błeknuty = 
blaknąć. Bs. bleknutb, bleklyj 
^ZZ Dnm. bleek (=Nm. bleich) 
= blady. Mr. 113 BjieKHyTb. Por. 
Blech. 

Blakmal p. Blaclimal. 

Blamanz, dw. BIajma«t (Mr. 

113 podaje jeszcze Blamaisz) = 
galareta migdałowa || Nm. jak Fr. 
nzzFr. blanc manger[złż. zblanc 
= biały, manger=jedzenie, potrawa] 
=tzn. Mt. 113 Blamasz. 

Blamai^ p. Blamanz. 

Blank, częściej Blanki blp. 
1, deski, dyle 2, wierzch muru opa- 
sującego :i, poręcz galeni okrętowej 
L. 4 9 Blanki lub 9 lioboły 

=podsienie koło dzwonnnicy. Prasy- 
blankl O. Planki=bale i tarci- 
ce okrętowe. Tu też zap. należy 
i Błanek (może to forma gwaro- 
wa?;, np. „Ujrzysz na górze Skałce 
b t a n e k załamany, Gdzie niegdyś 
kosztowności ukrywały ściany'* Stę- 



czyński, Tałry^ 40. Tutaj też należą 
9 BląK» 9 ŁW. 9 Zabląie, 

inaczej C zapole, O sąsietnica 
= bal lub ścianka, oddzielająca kle- 
pisko od sąsieka. An uczuwano na 
równi z dw. Pols. an i zmieniono na 
ą; k zaś w pogłosie uczuwano jako 
ścichłe g, cały zaś wyraz podprowa- 
dzono pod pień lęg- i tą drogą b 
odpadło II Słc. planka=gruba deska. 
Cz. pianka, plańka=kół płotowy, 
sztacheta; plańk = ogrodzenie szta- 
chetowe i wog. drewniane; blanżet 
jest Fr. planchette=dsł. deseczka, 
zepsutem przez wymawianie Niemców 
(Blankscheit). Słń. pianka = kół 
płotowy. Bs. pianka = deseczka. 
II Fr. planche=deska. Wł. piana 
i 9 pianca = deska. Nm. Piankę, 
dw. blankę = dyl; parkan nrr Łc. 
planca=dyl, deska. B u nas zna- 
lazło się zap. pod wpływem dw. Nm. 
blankę. Zdaje mi się, że Palanka 
innego jest pochodzenia; patrz t w. 
Mew. palanka. Mr. 278 IIJiaHKa i Pian- 
ka; 383 Blank. 

Blansz, dawniej Blanksz. 
Blan(k)szoi¥ać L. || Gz. blans 
w wyrażeniu „karta b 1 a n ś" = Fr. 
carte blanche = dsł. karta biała 

Fr. blanche (dom. couleur 

= barwa) =biała. K wsunęło się przez 
naśladowanie wymawiania Niemców, 
którzy w wyrazach Fr. z nosówką 
w wielu razach brzmienia gardłowe 
dodają, przez conp. zFr. planchette 
(p. ta Blank) robi się Nm. Blank- 
scheit; z Fr. facon (dsł. = kształt, 
krój) robi się Nm. Fassung, zkąd 
Pols. Wafitągr^ k. p. 



9 Blagia. „Zaszumiały bory, la- 
sy, kiej ja jachił do ty blasy'^ Ap. 
VIII, 86. ZZ=: ? 



Blanaz = rodź. potażu. L. zz^ 
Nm. iBlauasche [zlż. z blau=błę- 
kitny i A s che = popiół] = tzn. Łb. 
Blauaż. Nm. As che mamy nadto 
w Ażklos^ Potaż. k. p. 

Blaff p. Blank. 

Blech^ Blieh pch. Przeble- 



BLECHA 



56 



BLOFAREK 



eliOi¥ac pcb. TI^]fblecłioi¥ać 

pcb. Zblechoi¥ac pch. || Łż. blej • 
cha = blech, blej eh ar = blecharz 
i t. d., oraz w tlumaezeniu do.4. z Nm. 
bledżcr=bleehai'z, bledżió = blecbo- 
waó i t. d. Br. bleeh. Ukr. blich, 
bliehar, bliebowaty i^rr Nm. 
Bleiehe=bleeh. Por. Blak. 

Bleclia p. Blacli. 

Blejer, Bląjer= modła, model, 
wzór, manjer, kopyto L. || Br.b laj er= 
model, wzór (z Pol.) zzn Zap. Nm. 
Blei=ołów jest tu podstawą; Bleier 
znaczyło dw. po Nm. odlewacz z oło- 
wiu. Por. Nm. Bleimulde = modła 
na odlewy ołowianej bleiern = oło- 
wiany; nasz więc b laj er musi zna- 
czyć po Nm. albo formę ołowianą, 
albo na ołów. 

Blejgriel(b) p. Blajgriel(b). 

Blejtram, dw. Blitram L. 

II Cz. plintram = futryna okienna 
■~~ Nm. Blendrahmen [złź. 
z blend-=ślepy i Rahmen=rama] 
= dsł. ślepa rama t. j. zakryta, jak 
kulisa, albo mająca na sobie płótno 
malarskie. Pierwszą część wyrazu pod- 
prowadzono u nas pod więcej znany 
STaz Nm. Blei = ołów, zkąd nasze 
laiwaisi^ Blajgiel^ BleJ- 

BleJwa(j)H p. BlaJiva(j)N. 

Blekiitan p. Blaełimal. 

9 Bleri¥a=pogardl. owca ^zz 
Dnm. blarren, blarren=beczeć. 

Blesiiy= szalony. Zblesiiee= 
zgłupieć, oszaleć II Srb. blesan=głu- 
piec; blesast = głupi r= Mr. 114 
Blesan nasuwa 1, Wł. besso = głupi 
(od Łc. bestia=zwierzę) 2, Śłc. blas 
lub blax=głupi (z 6r. blax=leniwy; 
głupi). Mew. blesasti nie podaje żadne- 
go słoworodu. 

9 Bleniiązka = 1, tasiemka 
2, smuga i^n Jest to oczywiście ten 
sam wyjaz, co Słc. blavuz=wązka, 
mała niwka. Może pierwotne znacze- 



nie tasiemka^ więc z Nm. blan (patrz 
Błaiiiry), z przejściem znaczenia od 
barwy na rzecz samą, jak w Bta- 
irat. Por. Cz. blavi, blayanka = 
barwa berlińska (Berlinerblau). 

Bleza p. miza. 

Bllcli p. Blech. 

Blichtr^ Blichtry blp., Blik- 
fry, dw. Btyktry L.|| Cz. blik- 

try blp.=tzn. "— " Zap. Nm. Blick 
= mzn. połysk, blask jest podstawą 
wyrazów powyższych, któreśmy zap. 
z Cz. wzięli; Czesi bowiem, oprócz 
bliktry, mają blikati=mzn. błys- 
kać (oczyma) i pch. Forma błyktry 
ma pozór Ukr., ale w słownikach Ukr. 
wyrazu podobnego n. Mr. 114 Blika- 
ti. Por. tu Bllkai¥y. 

Bllka^vry = jednooki; zezowaty 

BS. Cz. blikavy=tzn. (z Nm. 

1 blick eu=błyszczeć; spozierać). Mr. 
'114 Blikati. JA. VI, 176. 

Bliktry p. Blichtr. 

9 Blin (na Litwie) || Słc. b li- 
nę c. Cz. b 1 i n e k, b 1 i n u i k (z Bs.) 
i inne formy patrz Mew. pod mel- 1 
UZI Br. blin = tzn. 

9 Blindsela = „na Polesiu rodź. 
iwy, wierzby" O. ZZZ: Lit. blindć= 
tzn. Por. Ludwik z Pokiewia (Juce- 
wicz) Liiwa^ 81, oraz O p. w. Blin- 
da podanie. 

9 Bllrid blp.=gra w podrzuca- 
nie kamyków Kg. Kuj\ I, 228 ZZZZ 
Może pomyłkowo zam. bierki? Patrz 
tu Biera. 

Blls^knp p. Biisikiip. 

Blitram p. Blejtram. 

9 Bllza lub 9 Bleza=latarnia 
morska ZIZZ Dnm. bllse, bluse = 
tzn., Nm. Bliise |z Duń. blus; 
blu8fyr=ogień na latarni morskiej 
GW. II, 169. FWb. blise. Mgp. p. w 
Baka. 

Blofarek p. Belnarda. 



BLOZBAK 



57 



BŁĄKAĆ 



BlOKbak = miech kowalski Ł. 
zz= Nm. Bla8(e)balg = tzn. [złź. 
z blasenssdąć, nadymać i Balg=s 
łupina; miech; por. ta Bełk]. 

Blnda=misa L., char. zz= Ba. 
bIjado=mi8a, półmisek [z Nm.: 6t. 
binds, Sgnm. biet, piot. Mew. 15 
bljndo]. 

Blng^lder^ Blnzg^er=rodz. 

stroju kobiecego na szyję; rodź przy- 
krycia przodu żupana L. Gołębiowski, 
Ubiory 45. 123. =: Może pierwsza 
część wyrazu z Nm. Br ust = pierś? 
M(^e Nm. Brustwehr = mzn. rodź. 
ubrania na piersiach? 

Blnfi^zcz pch. IJblnsizczyć 

pch. Urinoblnisizez JA. lY, 87 
w XV— XVI w. 9 Blngisfacz = 1, 

narost na dębach i bukach 2, wikli- 
na wodna II Dłż. błygc. Słń. bljugć. 
Srb. bij ust = rodź. rośliny. Ssłw. 
bljugtB. Ukr. bluszcz. Bs. blju3ć'B 
pljusc'B =zi Zap. z Nm. Biust m. 
lub ż.=kwiat, 'Sgnm. bluost, plust, 
z niewiadomem mi przejściem znacze- 
nia. Mew. bljustJTi. Baudouin Nesk, 
słom o kuhAure Slavjant^ 13. 

Blazgrier p. Blneifeler. 

Błam pch. ObYamo^i^ać^ 

Zbłaiiio^)rać pch. L. || Ukr. błam, 
błan. Br. błam, obłam (oba z Pol.) 
zzizNm. Flamme, rzadziej Flamm, 
9 Flahme = kawał skóry, połeć, 
pas. Mr. 113 Błam. 

BYaneli: p. Blank. 

Blaural p. Błaury. 

Błai^at p. Błaury. 

Blaury. BYaurat pch. JHo- 
drobłaiiratny. 9 Bławy = 

blady, mdły. C Bf a^i^at=bawełna. 
II Cz. blayanka lub blayi = błękit 
berUński. Scz. plavy, plavaty, pla- 
yatny. Srb. blay, play==mzn. siny. 
Ssłw. playetb = barwa niebieska, 
playetbu^b^niebieski. Ukr. bławat, 
Dł^twateńasl, bławatek 2, błękitna 
tkanina jedwabna. Rs. 9 blayatka 

Siownik wyr, oł^, w jfu. polskim. 



« bławatek |[ Wł. 9 biayo. Sbp. 
b 1 a y o. Fr. b 1 e u, zkąd Wł. b 1 ń, 
a może i Ag. blue. 'Słc. blayus, 
b 1 a y i u s. 'Sgr. p 1 4 b o s mr Nm. 
blau = błękitny. Zakończenia -at, 
-aty (Spol. bławaty»niebieskawy) 
wzięliśmy od Czechów. Przejście zna- 
czenia z barwy na nazwę tkaniny 
jedwabnej ztąd poszło, że pierwotnie 
mateije jedwabne były barwy indy- 
gowej. Tak samo, jak się zdaje, 
powstała i ęwarowa nazwa bawefaiy 
bławat: mci bawełniane były po- 
czątkowo głównie niebieskie. Odróż- 
niać należy wyraz płowy = Ssłw. 
playi i t. d., jako czysto Słowiań- 
ski. Mew. 13 i 415 blayatb. Mr. 19 
Bławy i 278 Plavy. Dz. I Biayo. 
Mag. Blne. DC. Blayus. Gołębiowski 
Uiiory 123. Por. Blewlązka. 

Błąka p. Błąkać się. 

Błąkać isilę, dw. błękać »iB 
pch. OórobłąKacz. lITabłąkac 
się. Obłąkać się pch. Odbłą- 
kać się. Przybłąkać się pch. 
Bozbłąkać się pch. Tl^ybłą- 
kać się pch. Zabłąlcać się 
pch. Zbłąkać się pch. J| Cz. 
bloukati se, bloumati se. Moraw, 
blukati se. Ukr. błukaty sia, 
błukanje. Br. błukaćca, błukan- 
nia, błukaniaćca. Bs. O bluk&tB 
= błądzić, włóczyć się; C bluk&ti»- 
sja lub 9 ^lykJitBsja, C blu- 
kanj Jitbsj a=:tzn.; 9 blukala, 
Cblukagiy Cblukaći, 9 bly- 
k ń n 'B = włoczeca; O b 1 u ż i tbb, 9 
blugayitŁ=błąkacsię, np. o śydle 
w lesie. zz= Wyraz dotąd niewy wie- 
tlony co do pochodzenia. Mew. b len- 
ka- odsyła do blend-, zk^d bł^d, 
błądzić; ale jak objaśmć zmia- 
nę głosową? Chyba przypuszczając 
*błądk-? Por. Nm. 9 blanduc- 
ken= włóczyć sie. Mr. 113 nasuwa 
Skd. f 1 a k k a=błąkać się. Zdaje się, 
że wyrazy Cz., Ukr. i Br. pochodzą 
z Fols. Jednostajność znaczenia obłęd 
i obłąkanie niekoniecznie dowo- 
dzi jednostajności pochodzenia. Nie 
wiem czy i jaki ma związek z wyra- 
zami powyższemi 9 Błąl^a BA. 
VIIX, 239: „błąko ty!»; objaśniono 
jako „nagana pieszczotliwa^. 

8 



BŁĄEAO SIĘ 



68 



BODENKA 



Błęlcać się p. Błąkać (Slę. 

Błękit pch. Ciemiiobłę- 
kitny. Czamobłękitny. Na- 
błęldtniony. Przybłę^itny . 
idnaltonrobłękitny. ISliiir- 
konrobłękitny. Zbłękitnić 
pch. Złotobłękitny. L. Wyraz 
niedawny; En. go nie ma. || Gz. blan- 
kyt, blankytny. Słi. blaki- 
ten. Ukr. i Br. błakitnyj r= 
Przez Cz. z Nm. b 1 a n k = jasno-bia- 
ły, stalowo-błyszczący. Przejście zna- 
czenia w wyrazach, oznaczających 
barwy, zwykłem jest zjawiskiem: żółta 
miesza się z zieloną, czerwona z czar- 
ną i t. d. Por. Geiger Zur Entmicke- 
lungsgeschichte der Menschheiiy od 
str. 45. W tym razie może tern łatwiej, 
ie i po Nm. blank mówi się szcze- 
gólnie o niebieskawej jasności stali, 
żelaza, cyny. Tmdno wyiaśnić doda 
nie końcówki -it. Mew. blaDkytii. Mr. 
113 Błękit. Z Nm. też wzięte są wy- 
razy Bom.: Wł. bianco, Fr. blanc 
i t. d. w zn. biały. 

Błyktry p. Bliclitr. 

Błytld = (o prochn) prędko za- 
palający się r^ ? 

Bobak = świszcz; 9 Bajbak 
^ leninchi drągal (przenośnia wzięta 
z długiego snn bobaka) || Gz. i in. Słw. 
niedawno wzięte z Pols. Ukr. baj- 
b&k, bob&k, babdk. Br. baj- 
b & k, b o b & k. Rs. b a j b & k "B, b a- 
b&k'Ł II W językach £ur. ze Słw. 
Z=r Zap. do nas z Ukrainy; pocho- 
dzenie wschodnie. Nasze dziecinnne 
bobo, bobak, bubnk it. p. ta 
nie należą. Mr. 114 EoGaK-b. MtN. I, 
9 baj i M. 5 niewątpliwie mylnie sło- 
. woród objaśniają. 

9 Bobyl^ 9 Bobył pch. ^ 
wieśniak bez ziemi |i Bs. bo by Ił pch. 
s=tzn. ZZIZ Br. baDyl=tzn. 

Bobył p. Bobyl. 

Boclis=tnłów En. Zap. ta należy 
też Bocken pch., 9 Bochenię^ 
9 Boeheniątko, 9 Bochen- 



ka ż. Bochniak =^ drzewo gazo- 
waie. II Sło. bochnIk = kloc, bryła, 
bochen. Cz. boch=l, tułów 2, połeć; 
bochnik, bochen, boch4nek=bo- 
chen (chleba, sera). Słń. boh=połe6. 
Ukr. bóchon, bóchoneć, boohonik 
(ztąd 9 bochenię); por. Boch- 
niec w Biblji Szar. Br. bochon|| 
Sfr. i Ag. bacon = szynka, świniła; 
świnia. 'Słc. baco, bacho=połeć.=p: 
Nm. Bache = połeć; dzika świnia, 
Sgnm. bahho=s połeć, szynka. Mew. 
niesłosznie, zdaniem mojem, oddziela 
boch'b od boch'Łni>: wspólne zna- 
czenie jest: coś dużego, bezkształtne- 
go. Że wyrazy powyższe są zapoży- 
czone, dowodzi tego obecność ich 
w tych tylko językach Słów., które 
najwięcej z Giermańskich brały, Br. 
bowiem i Ukr. zdaje się że wyrazy 
powyższe wzięły z Pols. Mr. 1 15 Boch. 
Bochnia zap. od zdrob. imienia 
ludzkiego. O Bochenię i 9 Boche- 
niątko z Ukr. 

Bochen p. Boch. 

Bochniak p. Boch. 

Bochniec p. Boch. 

Bochnar = rodź. pieniądza „po* 
dobno od imienia sławnego w Polsce 
mincarza" L. 9 Bochnery=kar- 

tofle tak zwane (w Ostrzeszowskiem) 
od Bochnera Sasa, który je pirzy- 
wiózł za Augusta III. Kolberg Pozn. 
II, 179. r= Zap. oba wyrazy od 
nazwiska rodowego Bochnar, Nm. 
B o c h n e r. 

Bochnery p. Bochnar. 

9 Boczkor e (zam. boozkory) 
=:rodz. obuwia || Gz. baćkora z=:z 
Słc. boókor, baćkor==tzn. [z Węg. 
bocskor«=rodz. trzewika, od bo es 
=niedżwiadek, jak Nm. Barlatsche 
= berlacz, od Bar = niedźwiedź, p. 
BerlacHE]. 

Boćnriak p. Botuina. 

Boenrina p. Botirina. 

Bodenka p. Bednars. 



i 



BODIAE 



59 



BOJER 



9 Bodiak^ O Bodjak = 

Ukr. bodjak. Polskie fonny: Bo- 
dak, Bodła k, Bodzienieo. 

Bodjak p. Bodiak. 

Bodlocli^ Botloch= przeście- 
radło łaziebne, botach = Nm. Bad 
=kąpiel i L a ken= chusta, przeście- 
radło; w złożeniu słoymiki moje Nm. 
wyrazu tego nie podają. 

Bodmerja = pożyczanie pienię- 
dzy na wartość ładunku okrętowego 
[|R8. bodmerSjaJl Ag. bottomry 
(bottom^dno). Szw. bodmeri. Pr. 
bomerie mz Nm, Bodmerei = 
tzn. fze ShI. bo4merte, od ED. bo- 
dę m = Nm. B o d e n = dno (okrętu), 
więc niby pożyczka na wszystko, co 
„na dnie" okrętu leży]. Mr. 115 Bo^- 
Mepefl. Ege Boden. 

Bodnia p. Bednarz. 

Bodziać się p. Badziać 

Bodzlan p. Badjan. 

Bodzienlec p. Badjan. 

Boltater, Bohaterz. Bo- 
hatyr pch. ||Ukr. b o ha ty r=l, bo- 
gacz 2, rycerz. Br.bahatyr=bogacz. 
Srs. bogatyrB = dowódca oddziału 
tatarskiego. Rs. bogatyrb:= czło- 
wiek tęgi, silny; rycerz podaniowy || 
Lit. bagotyrus = bogacz (z Br.). 
Węg. bAtor = odważny (ztąd nazwa 
Batory Pfil. I, 465) = Źródłem 
wyrazów tvch jest Pers. bahadAr 
s= siłacz, atleta; ztąd Mong. bagha- 
t&r, bati!ir = śmiały. Benfey szuka 
źródła w Skr. bhagadhara [bhaga 
=udzii^, los; szczęście; potęga; dhara, 
w złożeniu, = dzierżący; takiego wy- 
razu dostępne mi słowniki Skr. nie 
podają. Pfil. I, 465]. Zdaje się że wy. 
raz Pers., przez języki Uralsko-altaj- 
skie, na Ukrainę, a ztamtąd do Pols. 
Pierwotniejszą formą u nas jest koń- 
cząca się na -yr. Rs. podprowadzili 
wyraz pod Słw. bogat-, a ztąd i 
w Lit. znaczenie bogacz. M. 12. Mew. 



16 i 416 bogatyrfc. MtN. I, 9. JA. 
m, 669. Pfil. I, 307 .królu buchał- 
terzeP Bagatór lub batyr ten- 
geri = duch męstwa u szamanistów 
w Sybeiji Nil, Buddiztm, 229. Wyraz 
batyr zanotowany też w Żywocie A. 
Januszkiewicza 1875, II, 85. 

Bohaterz p. Bohater, 

Bohater p. Bohater. 

Bojar^ Bojarz, Bojarzyn 
pch. 9 Bojar = posłaniec dworski. 
9 Bojareńka =» druchna. C Bo- 
jarzyn^czynszownik, cliłop me {pań- 
szczyźniany i in. 9 Bojarzyć == 
gospodarować, panoszyć się || Ssłw. 
boljarin'Ł=magnat, pan. Śrb. bo- 
ljar=tzn. Bg. bolerin, bojarin=s 
tzn. Ukr. bojaryn = 1, szlachcic 2, 
starosta weselny, swat; baryn=pan, 
szlachcic. Br. baj ar e blp.=panowie 
(wyraz tylko w pieśniach używany). 
Rs. bojarin'b, przez skrócenie ba- 
rin-B = szlachcic, pan. [I W łn. języ- 
kach Słw. i w niektórych Eur. jako 
char. Lit. bajor as=szlachcio. Albań. 
bnl&r. Rum. bojer. Węg. bojar. 
ZZ3 Do niedawnych czasów mnie- 
mano, że to wyraz Słw., pochodzący 
od osnowy boi-, zkąd np. Ssłw. 
b o 1 i j = większy (Pols. Bole sław). 
Lecz obecnie lingwióci szukają źródła 
jego w językach Uralsko-altąjskich. 
Mew. 17 boljarin'B nasuwa 'Sgr. boi- 
l&dai = panowie (bułgarscy) i Tur. 
bojlu = wysoki. Korsch w JA. IX, 
491—92 zbliża z Mong. bajar=być 
bogatym i przypomina, że w Eokaii- 
dzie b a j a r = magnat, pan. Mt. 30 
i MtN. I, 16 bojlija. . 



Bojarz p. Bojar. 

9 Bojalinr » tchórz Ap. I, 64 
l^^ Ułur. bojahuz = tzn. Gzy nie 
pomyłka druku, r zam. z? 

Bojer^ Bnjer = rodź. statku. 
O. |[Rs. b o e r i, b u e r 'B=tzn. || Wł. 
b o 1 e r a. Fr. b o y e r nzz Nm. B o- 
łer=tzn. [Z HI. boeij erastzn., od 
HI. b o e i =! drewno pływające na li- 
nie nad kotwicą, z Fr. bouć, dawniej 
boye, to zań z Łc. b o j a=rodz. 



BOKAŁ 



60 



BONDA 



uwięzi, łańcncha. Dz. I, Boja]. Mr. 
122 Byepi. 

BokA]:» PokaX= pnhar L. Tn 

należą zap. Bukat i BnhaJ. || 

Gz. pok&l, bok&l, buk&l. Słń. bo- 
kal. Srb. bokalj. Rs. bokal'B. po- 
kaliH Wł. boccale. Fr. bocal itd. 
Śłe. bocaluSy bancalis^ baucale 
I=rGr. bank&Iion=rodz. naczyiłia. 
Do nas wyraz dostał sie przez Km. 
Z Łc. pocnlnm nic wspólnego. Mew. 
16 bokalB. Mr. 115 Bokal. Dz. I Boc- 
cale. AY. 89. Por. Bukłak. 

BokYaszek p. Bnkłak. 

Bokobrody p. Baki. 

Bokombardy p. Baki. 

Bokombrody p. Baki. 

Boleń = rodź. ryby (barbns). || 
Cz. bolen = 1, rodź. łososia 2, aspios 
(?) rapas := ? 

Bolwark p. Belaarda. 
Boidnr p. Bourdnr. 
Bołdy p. BaZda. 
Boloz p. PoYoz. 

9 Bo]:tac=bełtać,kłócić.CBo]:- 
tnn = zaparsteky bełtan, C Boł- 
tnisznik = bójka, kierznia=Br. 
ba(it&ć= tzn.y baCItAn = tzn., bau- 
t n 8 z k a= mątewka. 

Bołtnn p. Bołtae. 

Bołtnisiziiik p. Bołtać. 

BoYtnsznik = rodź. garbarza 
L. ^zz Zap. Mr. 384 ma słuszność, 
wywodząc wyraz ten z Lit. b&ltas= 
biały; bołt uszni k musi być prowin- 
cjonalizmem Lit. Ale w słownikach 
litewskich niema odpowiedniego wy- 
razu, nie zna ęo też słownik Kosowi- 
cza. Wyrazy,Lit.^ oznaczające rzemieśl- 
ników, kończą się przeważnie na -in- 
kas (=sPols. -nik): b&ltininkas «= 
blecharz (bieliciel). Jest nazwa miejsc. 
Bałtoszyszki (Sejneńskie). Go do| 



znaczenia, por. białoskórnik i Nm. 
Weissgerber. 

9 Bołty blp.=łuczywa RA. III, 
368 =z= Czy^BeYt, k. p.; czy mo- 
że ma związek z Ukr. boiit =^ żerdź 
(rybacka), Br. Boflt = mątewka (od 
boutać, p. Bołtać). 

Bombaz, Bontbazyn O. 

Bomzyn L. zap. tu należy i 9 
Bznbzyna ~ rodzaj sukni bez rę- 
kawów, z i^ótna o żywych barwach. 
||Gz. pammasin. Rs. bombazin'B, 
bomazeja z=z Nm. Bómbasin = 
tzn. Fz Romans., Fr. bómbasin, Wł. 
bomoasino, bombagino itd., te zaś 
ze 'Słc. bamb acinum, bombaci- 
num, bambucinum, pambicium, 
bambasium ^ tkanina z bawełny, 
z Łc. bombycinus=jedwabny, bom- 
by ci na blp.=8uknie jedwaane, z Gr. 
bomby X = mzn. jedwabnik]. Forma 
bomzyn może pod wpływem Nm. 
Bómbasin, z przygłosem na pierw- 
szej zgłosce, oraz Gz., z takimże przy- 
głosem. Tegoż pochodzenia są: Cnrw. 
bumbak = bawełna, Bg. pambuk= 
tzn., oraz Rs. bumaga, k. p. 

Bomblza = 1, niezgrabjasz 2, 

Sogardliwie: ksiądz protestancki. O 
lamblza m. 9 Bantblzina z. 

w 2. znaczeniu (na Litwie) || R&. 
bambiza == niechluj, drągal. Dnm. 
bambusen blp.= robotnicy wędrow- 
ni, przybłędy FWb. r^i: Zap. ze 
'Słc. bombizare=być nadętym, ga- 
dać górnie (zkąd też Nm. Bomb as t 
»góma gadanina; Kge p. t. w. innego 
jest zdania); bombizare z Łc. bom- 
bus = brzęk, szmer, bombizare = 
brzęczeć; Wyraz należy do rzędu ta- 
kich, co samym składem swoim Pola- 
kowi wydają się śmiesznemi. 

BombODJerka p. Bąbon. 

Bomzyn p. Bombaz. 

Bon « bób II Głż. bu na =: 1, 
bób 2, kartofel ""~ Nm. Bohne = 
bób. 

9 Bonda^ 9 Bondeczka = 

bocnenek zziz Br. b o n d a = beczka, 
kadź; b6ndaczka = bochenek. 



BONDA 



61 



BORNUS 



9 Bonda=n8iaiue zboża na cu- 
dzej ziemi, z ustępstwem pewnej częś- 
ci plonu" O. =z: Br. bona a = 
„wysłużony kawi^ ziemi" (?) Noso- 
wic2. pfoże Nm. Bund, albo 'Sło. 
b o n d u 8 = chłop, bondagiu m= 
poddaństwo, czynszownictwo, dzierża- 
wa. Por. też Lit. b6ndras = wspól- 
nik]. 

9 Bon dar » ^bednarz, umieją- 
cy wyrabiać łyżki, grabie, wozy i t. 
d." Kunicki w JiL ser. 2 N. 11.0. 
nzr Br. Bondar = bednarz. Por. tu 
Bednarz. 

OBonlć = okrasą zaprawiać. 
9 AOnlenie okraszenie. 9 Obo- 
na=okrasa z mięsa. 9 Obonlć= 
okrasić jadło czemkolwiek i= Nm 
b o h n e n, 'Sgnm. b u e n e n=pierwot- 
nie okrasić, zaprawić jadło (jak to 
widać z przykładów w GDW. H, 226), 
a potem woskować, polerować. 

Bonie blp. = rnstykowe ozdoby 
w buhownictwie. Bonioi^anie. 

O. Łb. Ż. (Fr. b o s s a g e. Nm. B o s- 
8 en w er k) = Może w związku 
z Bon05 k. p. (Nm. Biihne, Buh- 
ne ^rusztowanie), albo z Fr. bigne, 
Sfr. b u g n e a guz. 

Bonloi^anle p. Bonie. 

Bonkreta^ Bąkreta = rodź. 
gruszki O. nzT Fr. b o n-c h r ć t i e n 
(dsł. dobry chrześcjanin)=tzn. Niem- 
cy naśladują tę nazwę, mówiąc Christ- 
birne; na Śzląsku przekręcają na 
Punkatine AV. 20. U nas daw- 
niej gruszki te nazywano chrześ- 
cjankami. Bon chrótien zna- 
czy też po Fr. głupiec. 



Bon05 9 Bono = u górników: 
ławka, ganeczek, rusztowanie O. Łb. 
U Cz. p i n a, p ć n a w in. zn. zz= 
NnL B u h n e mzn. = tzn. Por. Bo- 
nie. 



Bonoi¥ać pch. == labować, dob- 
rze żyć, hulać Ł. 9 Bonować 
(oprócz tych zn) = rządzić się, gos- 
podarować, panować. Przebono- 
urae* Zbonoi^ać. = Ł. mnie- 



ma, zap. słusznie, że z Łc. bonus= 
dobry; por. Fr. b o n v i v a n t = hu- 
laka (dsł. dobrze żyjący). 

Bont (bant) p. Bant. 
Bont p. Bant. 
Bończnlc p. Bnńezuli:. 
Boradeli: p. Bnra. 
Boragr p. BnralK. 
Borali p. BnralK. 



BoraliS,Borafi(pch.L. 9Bn- 
rai»z II Cz. borax. W in. ję- 
zykach Słów. prawie bez zmian. Rs. 
bura II Eur. z małemi zmianami: 
Nm. B o r a X z= Pers. b U r a h= 
tzn., przez Ar. baurak, bUrak. 
Myśmy wzięli albo z Nm., sdbo z 'Słc. 
borax. Rs. może drogą wschodnią, 
wprost z Pers. M. 12. Dc. 70 Borax. 
Mr. 124 i 385 Bypa. 

Boraks p. Bnrak. 
Boras p. Boraks. 
Boratek p. Bnra. 
Boraz p. Bnrak. 

9 Borba = agitacja, 9 Bor- 
bifaks = agitator == Ukr. bor- 
ba=walka. Drugi, niedawno w Ga- 
licji utworzony wyraz, urobiony jest 
żartobliwie na wzór Łc. arti/?;t, opi- 
fex itp. 

Borbifaks p. Borba. 

Borezneh p. Borsnk. 

Bordel p. Bnrdel. 

Bordinra p. Bakort. 

Bordonwikp. Hordoiioilk. 

Borknt p. Bnrknt. 

Bornns p. Bnrnns. 



BOROCZNO 



62 



BOSURMAN 



9 Boreczno = obrok L. z En. 
:=: Ukr. boroszńo lab bóro- 
8 z n o = mąka. Zmieniając sz na cz, 
podprowadzono n nas pod obrok, [Go 
do pochodzenia, p. Mew. 19 borŚBno]. 

Boronrać p. Berarek. 

O Boroivlk=grzyb prawdziwy 
(boletns boyinns) L. || Lit. barayykas 
== tzn. =:=z Br. barawik, Ukr. 
borowyk = tzn. Ba. O boro- 
wik'b = tzn.y z Br. Inb Ukr. 

Borisiak pch. En. 9 Borczneh. 

II Cz. b o r 8 n k, zap. z Pols., zwykle 
jezYcc (=jażwiec). Bg. bar8'Bk. 
Ukr. b o r 8 A k. Br. b a r s & k. B8. 
b a r 8 ^b ss rodź. pantery; b a r 8 ii k i 
= borsuk. II Lit. bars&kas ZZZI 
Zap. Tur. porsnk. M. 12 mniema, 
że Tnrcy od nas wyraz wzięli. Por. 
Węg. b o r z = borsuk. Eirgiz. b a r s 
=pantera Lpf. YII, 6 Bapci. Mr. 105 
Eapci, Mew. Barsiki. Pfil. I, 463. 

9 Bonszdiik = chustka na pier- 
siach z=zz Nm. Brusttuch = tzn. 
[Złź. z B r u s t = pierś i T u c h = 
chustka]. 

Bort p. Bort. 

Bortnica p. Bnrt. 

9 Borncłi = fartuch wefaiiany 
= Może, jeżeli bywa kosmaty, 
w związku z Ukr. boruchat7J = 
kosma^; albo przez jakąś przenośnię 
humorystyczną od imienia żydowskie- 
go Boruch. 

Borys = l, gbur 2, chleb gruby, 
nieczysty 3, rodź. rośliny 4, leśnik, 

Sjowy. Dwa pierwsze znaczenia po- 
je L., trzecie O., czwarte Enc. W. 
II Cz. b o r y s=l . gbur 2, chleb gru- 
by (oba zap. z Pols.). W Ukr. i Br. 
wyrazu tego nie znam; nie napotki^em 
go również w gwarach Pols. zzir 
Zap. od bór, jak np. Lit. medlnis 
(dsł. leśny) = dziki, niedomowy. Za- 
mieszczam wyraz tutaj dla tego, iż 
się mnie zdaje, że końcówka jeęo 
urobiono u nas na wzór nnienia 
Bs. BoriB'b (zap. skrócone Bo- 



rysław = Borzysław), jaknp. 
lukrecja na wzór imienia Lu- 
krecja, O fi orek (chlorek) na 
wzór Florka itp.; imię to Borjrs 
znano u nas oddawna przez kromkę 
t. zw. Nestora; posiadamy podanie 
o dwóch braciach, puszczonych, ja^ 
Mojżesz, na wodę, zwanych B o r u ś 
i Elebuś (oczywisty sld. do bo- 
rysa i chleba^Borysa i Hle- 
ba; nazwiska rod. Chlebowski, 
Hlebowicz, od Hleba) BP. 150. 
Por. WH. 65. 

Boryfi^z pch. = litkup, faktorne. 
L. 9 Borysz => zysk. Baraś- 
nik lub Barafitznik pch. L. 9 
Boryfi^zka ^ rodź. kartofli. Może 
tu należy Baraszkl= puste gawędy 
(niby targowe) pch. || Cz. (na Szląsku) 
O beresiti = dopomagać w ban- 
ału (zap. z Pols.). Bg. baras'Bk'B = 
umowa. Ukr. b a r y s z = zysk, fak- 
torne; litkup; bary 8znvk= faktor 
i in. Br. b a r y s z lub blp. b a r y- 
8 z y =liikup; zysk. Bs. b a r y % lub 
b a r y S 1 blp. = zysk; barysniki 
= przekupień, faktor, lichwiarz itd. 
— ■ Źró(fiem tych wyrazów jest. Tat. 
dżagat. b a r y 8 z = tzn. M. Mew. 414 
barygb zbl. Tur. bare = pokój 
(pas). Por. Baryoz» Berezyje. 

Boryszka p. Boryisz. 

Bofsa p. Bnza. 

BoiSak = osęka, hak L. = Nm. 
Bootshacken=tzn. (dsł. hak bato- 
wy, złż. z Boot = bat, Hacken = 
hak). Postać wyrazu podprowadzona 
pod bosy. Pfil. n, 254. Btrge VI, 
296. SOL Por. Bat. 

9 Bo8akler=rodz. rośliny r^ 
Może 2 Gz. bosakyr = tzn. 

Bosiiian=majtek L. ||Rs. bóc- 
mani =tzn. |l Fr. bosseman. Wł. 
bosman = Mm. Bootsmann = 
tzn. (złż. z Boot=bat i Mann=czło- 
wiek). Por. Bat, Bosak. 

Bostandsy p. Bamtan. 



BOSKAĆ 63 



BBAIA 



9 Boskać = całować z= Słc. 
boskati=tzn. 

Bot p. Bnt. 

Botlocłi p. Bodlodi. 

Botacłi == prześcieradło łaziebne, 
bodloch =zz Nm. Bad(e)tuch=tzii. 
(złż. z Bad = kąpiel i Tuch = prze- 
ścieradło). 

Boturlna, Boćnrina, 9 Bot- 
urlnlna^ Boći¥iak» Boti^ln- 
nlk^Boćwinnlk. CBoAwin- 

ko = rodź. rośliny (na Wołyniu). 
„Botwlnisko (lub Boćnrini- 

6ko) liitwinteko" || Cz. bot- 
V i n a = tzn. (z Pola.) Ukr. b o t w &, 
botwyna, butwyna=tzn. Br. bar- 
tw&, batwina, baćwina, bać- 
wińnia itd. Rs. botyd, botwinte, 
b o t w i n B j a itd. ||Fr. betterare 
(raTe=Łc. r n b r a=czerwona). Ag. 
b e e t. Wł. b i e t a. Nm. B e e t e i C 
B i e 8 8 e = W8zy8tkie te formy 
z Łc. beta =3 burak. Nasze wyrazy 
z ć z Br.j a z t z Ukr. Po8taó b o- 
t w a przez *b o t e w, jak p a n e w, 
konew, brukiew, marchewitp. 
Mew. 19 botva. Mr. 384 Botwina. 

Botwlnlna^ Boturinko p. 
BotiHna. 

O Boi^dnr = rodź. kominka na 
Polesiu O. 9 Bołdnr = kapa nad 
polowiskiem (tak) pieca kuchennego 
KT. 186 = Ukr. b6ndur=l, ko- 
min 2, żerdź rybacka z główką lak 
bi^awa 2, niezgrabjasz. W i ł w for- 
mach naszych dla wyrażenia Ukr. Q, 
które to w, to ł odpowiada. Por. Br. 
boildyr = 1, bąbel na wodzie 2, 
krosta, pryszcz. Rs. boldyrb 1, mie- 
szaniec 2, gwar. rodź. komina. Wy- 
razy powyższe są zap. pokrewne z po- 
danemi p. w. Balda^ k. p. Wspól- 
ne znaczenie wszystkich: coś niezgrab- 
nie okrągłego, brzuchatego. 

Boża p. Bnza. 

O Bosatko = nieborak, niebo- 
żąlKo, n^ Cz. boż&tko (por. Cz. 
nebożńtko^ uboż&tko). 



Bojk = wM podolski Ł. U O. 
(mylme zap.) bojk, toż co Bnjak; 
właściwie pisaćby należało Buj k. 

Bóła p. Bulla. 

Bóndy p. Bandy. 

Bono p. Bono. 

Bórak p. Barak. 

Bot p. Bnt. 

Bracelet(ka) p. Branfi^o- 
letka. 

Bracha p. Braha. 

Braezno p. Brak. 

Braezyna p. Brak. 

Braha, Bracba poh. L. c 
Brasnlk = naczynie na brah^. Tu 
należą zap. formy Brzeczka i sld. 
Brzęczka, Cz. bracka, Głż. 
brć2ka=9 tzn. HDłż. brażka, przy- 
toczona przez Mew. 20 p. w. braga 
zdaje mi się = brńzka w słowniku 
Zwahra i jest właściwie brćzka, 
od brćza = brzoza; brńżk a zna- 
czy bowiem sok brzozowy. Rs. bra- 
ga 1, wywar gorzelnio wy 2, rodź. 
piwa. II Nm. ^ B r a g e n (zap. z Pols.) 
= wywar. Lit. b r ó g a s (z Pols. ?) 
:=z Rusin, braha (Ukr. i Br.). 
[Wyraz, jak mniemam, Nm. pocho- 
dzenia: 9 Bragel = gęsta Kasza, 
wywar; 9 brageln=: warzyć. Mew. 
20 braga mówi: „domyślają się wy- 
razu Nm., spokrewnionego z Briihe = 
polewka, oawar"; mowa tu o przy- 
puszczeniu Mr. 20 Epara. Por. Dz. II, 
c Bras. Por. Braja^ którą Mew. 
niesłusznie, myślę, pod b r a g ę pod- 
ciąga. 

Brain p. Bra)ii« 

Braja, Breja, Bryja, 9 
Brej, 9 Bryje blp.=wywar go- 
rzelmowy. Tu zap. należy O Brej- 
tngpa^ gęste błoto. =z: Nm. Brei 
= lasza. Za przewodem Lindego, 
Mr. 20 Epara i Mew. braga miesza- 



BBAJGABEI 



64 



BBANDNAR 



i? 



ą niesłusznie b r a j ę z Brall4» 



Brajcarkl blp.=^olce, na któ- 
rych wisi binda albo pas od szabli'' 
L. =zz Zap. Nm. C Pręt zen ż. = 
rodź. sprzączki, spinki. Por. Nm. 
Bretzel, Pretzel = obwarzanek 
w kształcie dwóch kółek. 

Brajn, Braln L. => ślinogórz 
II Cz. branci blp. i prym, prom = 
tzn. n^ Nm. Branne == tzn. (dsł. 
bmnatność, od barwy chorego gardła). 

Brajtary blp.=roszt, wilki, kra- 
ta w piecu kuchennym :^^ Nm. Bra- 
ter m.sprzyrząd do obracania roina. 

Brak pch.Braka.Prsebrak 
pch. Turarzobrakonrnllc. 
lilTybrakoiraćpch. Zbraknąć 

pch. Zabraknąć pch. 9 Bracz- 
no = potrzeba. C Brakiem = 
oprócz, (p Brakarz. 9 Braezy- 

na = mięso owiec wybrakowanych. 
9 Braka = tzn. co braka. || Słc. 
i Cz. brak; brakynS = owca wy- 
brakowana. Głź. brach, braka. Ru- 
sin, i Rs. brak- pch. || Ag. brack 
= mzn. 1, wyrzutki 2, wady zzzz Nm. 
Brack = wyrzutki, co wybrakowa- 
no. Mew. 20 braki. Mr. 117 Brach. 
M. 13 mylnie wywodzi z Tur. 

Braka p. Brak. 

9 Braka = stelwaga, bark || Lit. 
br&kas =: tzn. zzz: Dnm. bracke 
ż. = tzn. Wyraz Nm. zdaje się byó 
pochodzenia Polskiego, od bark; ale 
braka jest zap. na nowo od Niem- 
ców wzięta, bo rodzaj ma żeński. 
Przestawienie brzmień ar nar a może 
hyi zarówno Easzubskiem jak Nie- 
mieckiem. Wyrazu Nm. Bracke nie 
mają GDW., Kge; znajdujemy go 
u Mrongowjusza i Frischbiera. 

Brakarz p. Brak. 

Brakiem p. Brak. 

Bratny p. Brony. 

Bram^ Brama pch.=robramo- 
wanie itp. Obramoi¥ać pch. 



Ilbramoisrać pch. II Słc. pr&m. 
Cz. prom, prym. Gfłż. brama. 
Dłż. bram. Słń. p r a m. Ghrw. 
perem (przez Węg. peróm). Rs. bar- 
ma, barama, brama lub bar my 
blp. = rodź. ubrania, zbroi zz=Nm. 
Bramę, Rr&me = brzeg, obwódka, 
kraj. MF. Pram. Mr. 117 Brama f 274 
Perem. 



Brama p. Bram. 

9 Brambor = kartofel ^= 
Cz. brambor = tzn. [od nazwy kra- 
ju Branibor = Nm. Branden- 
burg]. 

Brambrot p. Bramrot. 

Bramrot L. C Brambrot |l 

Ukr. bramurt r^Nm. Braunrotn 
= barwa ciemnoczerwona (złż. z braun 
= brunatny i Roth = czerwień). 

9 Branea = ^łoma objedzona" 
(?) GM). 160= Może z Nm. Fran- 
se » fręzla; włókna. Pfil. III, 365 
autor mylnie, sądzę, odnosi do brać, 
niby słoma obrana. Być też może, 
iż branea = br&nica; wyraz ten 
ma O. oraz RA, K^ ^71 w zn. 1. dra- 
nica (rodź. dartych gątów na pokry- 
cie dachu) % wrota u obejścia (zap. 
z dartych deseczek). 

9 Brandebnla = wódka =: 
Zap. wyraz ubworzony żartobliwie, 
pod wjdywem dwóch Nm.: Branden- 
burg=snazwa krainy i Branntwein 
= wódka (złż. z brannt = palony 
i Wein= wino). Por. nasze O Bran- 
tncba i Cz. nazwy gorzałki: bram- 
boria, bramfulie, krampampule; 
Fr. i Nm. Crampampouli, Rs. 
Eramb&mbuli, brandahlysti = 
licha ęorzałka itp. Wogóle wódka 
u nas 1 u innych plemion ma mnós- 
two nazwisk i przezwisk. 

Brandnar = głownia, klinga 
szabli L. zzz: L. przytacza Czackie- 
go, który twierdzi, że po Islandzku 
w^az brzmi tak samo i toż znaczy. 
Nie mogę sprawdzić tego twierdzenia, 
ale wiem, że Snm. brant » miecz, 



BRAZYIJA 



65 



BRENZELIJA 



Skand, b ran dr = miecz, Wł. poet. 
brando = miecz, Prowans. bran = 
klinga. Zakończenie wyraża naszego 
zdaje się wskazywać pochodzenie 
Skand. 

prandselije p. Brazylja. 

Branny p. Brony. 

Bransoletka p. Bransolet- 
ka. 

Bransoletka^ Bransolet- 
ka, dw. Bracelet, Bracelet- 
ka 9 Bransoletka || Cz. bra- 
slć, Dracelet, braseleta, brazo- 
leta. Ukr. braslfet. Rs. brasleti, 
brasletkall Wł. braccialetto 1, 
zbroja naręczna 2, bransoletka. Hp. 
bracelete. Ag. bracelet =: Fr. 
bracelet = tzn. [z 'Słc. brac(h)ia- 
lis, brac(h)iale= ozdoba naręczna, 
to zaś od b r a c h i n m (z Gr. b r a- 
c h i Q n) = ręka]. Znosowanie u nas 
jak w brantnal, kwandrans, 
a także może pod wpływem obrącz- 
ka. 

Brantnal p. Bratnal. 

CBrantncha = ąorzałka. Por. 
Brandebnla = Nm. Brannt- 
wein = tzn.; wzięta pierwsza tylko 
część wyrazu; por. siwucha. 

Bransoletka 
letka. 



p. Branso- 



?Brańtnz =- gorzelnia. || Lit. 
ntuze =s tzn. ii^^Nm. Brannt- 
haus (częściej Brennhaus, Brenne- 
rei) = tzn. Końcówka -uz = Nm. 
Hans (=dom), jak w lamus (Lehm- 
Vaus), 8 m a t r u z (Schmeiderhaus), 
szlachtuz (Schlachthaus) itp. Nm. 
brennen = palió, pędzić wódkę. 

Bratnal, Bretnal Kn. Pól- 
bratnal. O Brantnal || Gz. mo- 

raw. brantil. Głż. batnaf = Nm. 
Brettnagel (złż. z Brett = deska 
i Nagel = gwóżdż) = tzn. Zakoń- 
czeniem-(n)al wyrażamy Nm. Naget 
gontal, szynal ufnal, itp. 

Bratrzyk = należący do sekty 

Siownik wyr, dbc. w /fi. polskim. 



Braci Czeskich = Cz. b r a t f I k = 
tzn. Myśmy w brat stracili r, które 
się ukazuje w braterski itd. Cze- 
si mówią bratr. 

Bratszplc => rożen. O. =z= Nm. 

Bratspiess (złż. z braten =^ 
piec i Spiess « rożen |^spisa]) = 
tzn. Zamieniono u nas końcowe s na 
c pod wpływem znanego zkądinąd 
wyrazu Nm. S p i t z e =f szpic(a), np. 
spiczasty (zam. szpicasty). 

Bratszpil = „sztuka dębowa, 
służąca za windę do kotwicy" KSL. 
107. O. U Rs. b r a s p i 1 b = tzn. := 
Nm. Spille = „wal, winda okrętowa 
do liny kotwicznej'' Mgn. Pierwsza 
część wyrazu jest idbo Nm. b r e i t= 
szeroki, albo Brett- = deskowy, 
z desek. 

Brannsztejn p. Bran- 
sztyn. 

Bransztyn » Bronsztyn , 

Brannsztejn L. » rodź. minę- 
riJu. ""~ Nm. Braunstein (dsł. 
b r a u n = bury i S t e i n = kamień), 
Dnm. brunsteen. 

Brawerje» Brewerje, Ba- 
warie blp. L. 9 BrowaryJa=^ 

1. hrfasy 2, browar C Beweryja 
II Inni Słowianie mają pokrewne tego 
wyrazu, jak brawo, brawura, 
brawować itd. = Pr. brave- 
rie =8 1, lekceważenie 2, zuchwal- 
stwo i in. Wł. braveria = odwa- 
ga. Brewerje u nas może pod 
wjiływem Łc. brevis. Kaszubi pod- 
ciągnęli braw er j e pod browar, 
który istotnie niemałem bywa źród- 
łem b r a w e r j i. podobnież jak b a- 
warje. Por. Pffl. 11,249. 

Brazele^ Brezole = rodź. 
kotletów. ||Srb. briźolica = pieczy- 
ste. ~~ Fr. brezole = rodź. potraw- 



ki. 



Brazoleta p. Bransolet- 
ka. 

Brazylia, Brezylja, Bry- 
zelja, Bryzylja, BrazylKa^ 



BBAZTLEA 



66 



BRĘTÓWEA 



ŁBryznla 9 Brenzellja. O 
randzelile = wiórki brazylji. 
II Gz. pryzila. Słc. i Moraw, bre- 
znika, brezalka. Srb. Tarzilo 
zap. tu należy. Ukr. brezylja, hrk- 
zolja. BB. brnźalij. Rs. bra- 
zilbskoe derewo ^m. Brasi- 
lienholz). |l Hp. i Pg. brasil. Fr. 
brósil. Wł. brasile. Nm. Bresi- 
lien itd. ::=! 'Słc. brasilinm, bre- 
sillnm, braxile itp. Kraj amery- 
kański nazwano od tej rośliny, zna- 
nej jnż w XII w. Peschel Yolker- 
kunde 1875, str. 223. Do nas wyraz 
prz^ Nm. Dz. I Brasile. Mr. 118 
Brassylja i 364 Yarzilo. 

Brasylka p/ Brazyllja. 

Brasnik p. Braba. 

O Brecli (Easznb. e zastępuje 
Ogolnopol. u)»błoto z= Nm. B r u e h 
= bagno (dsł. wyrwa, rozpadlina). 
Dnm. Dr5k; br&k. 

Brejs Breja p. Braja. 
Brejtnsa p. Braja. 
Brefelel p. Brefela. 
BreUnJa p. Berek. 

Brekla^ Brybla» Brefelel, 
Bryfelel L. O. zzzz Dnm. pric- 
kely prockel, preckel = tyczka, 
zatyczka, praetyczka i in. zn. 

Breblast p. Brebleszt. 

Brefelaszt p. Brekieszt. 

Brekleszt L. Breklas^zt^ 
Breblast O. = prosta materja na 
suknie =z Może Nm. *Bracklast 
(jak Brackgut = towary brakowne) 
= dsŁ ciężar brakowy, tj. ładunek 
(okrętu) podlejszy, brakowny. Last 
znamy z wyrazu Łafitzt^ k. p. 

Brem = ,.jakaś roślina z żMte- 
mi kwiatami" GO. 160 = Może. 
Nm. Brennkraut == dziewanna? 
Pfil. III; 365 zbliża Nm. Bram, Brom 



(Brombeere = jeżyna) «= jeżyna 
i in. rośliny. 

9 Brembolce^ Brentbolfel 

=mosiężne ozdoby na szyję w kształ- 
cie kulek =izr Może Fr. brimborion 
=fatałaszka, cacko, brimbaler» 
brząkać, podzwaniać. 

Brembolki p. Brembolee. 
Brenzelija p. BrazylJa. 

Bret^ Bryt» Breta^ Bryta 

pch. II Ukr. bryt = tzn. (z Pols.) 
=: Nm. B rei te =: szerokość; tu- 
taj zn. cała szerokość tkaninjr. Lpf. 
YII, 15 mylnie zbliża z Fr. bride. 

Breta p. Bret. 

Bretlinfei blp. O. = rodź. śle- 
dzi (clupea sprattus). (O. żle wyraz 
ten objaśnia). Bretling^ Mgn. p. w. 
Breitling, oraz FWb. p. w. Breitling 
Ziz: Nm. Breitling = tzn. 

Bretnal p. Bratnal. 
Breirerje p. Brawerje. 

9 Breurlder, 9 Brewiter 

^^_v)=:l, otwarcie, wyraźnie, wprost 
2, natarczyyrfe = Ło. breviter= 
pokrótce, w krótkich słowach. 

Brewiter p. Brewlder. 

Brezole p. Brazele. 

Brezylja p. Brazylja* 

Brędza p. Bryndza. 

Bręta = „wstęga, przepask a je- 
dwabna lub z innej materji'' O. =: 
Są wyrazy podobne: Cz. b ren ta = 
jakaś gra hazardowna; Fr. brente=^ 
rodź. owadu; Wł. b rent a = kufo; 
ale jakiż związek w znaczeniu? 



Brętói^fea = rodź. klepki O. 

Słń. brenta = rodź. kufy zz= 

m. Br en te, rzadziej Brenke=rodz. 

kufy [z Wł. b r e n t a = rodź. kufy 



I 



BRLOK 



67 



BRONY 



na wino]. Dz. II, a Brenta. MF. 
Brenta. 

Brlok poh. = zezowaty itd. L. 
^Boka 1412 w sądzie ziemskim Koś- 
ciańskim, Sędziwój Wyskota z Ma- 
nieczek podnosi skargę przeciw Sta- 
nisławowi 'Slap(owi): Nazywasz mnie 
brlok, a ja tego nazwiska nie noszę'' 
Roczn. Tow. Przyj. Nauk'^ozn. IX, 
48||Cz. brIok=zezowaty, brlav^s=« 
tźzn., knsywy; brlariti = krzywico, 
brlook^ = o ciekącycb oczach itd. 
Słń. brliti = zezować. Srb. brljay 
= głnpowaty zizi Źródło wyraża, 
zdaje się, Bom.: Wł. berlnsco— 
zęzowa^; Pr. C berlon, berlon- 
qae. Do nas zap. z Cz. Dz. II, 
a Berlnsco i I Bis. Mew. 10 berli-nie 
podaje żadnych zbliżeń. 

Brok == śrótll Gz. i Słń. brok 
= Nm. Brocke(n) m. = okmszy- 
nSy kawi^eczek. Mr. 118 Brok. Do 
nas zap. przez Cz. 

Brokadjapch. Brokat, Bro- 
katela, Brnkatela, Bnrka^ 
tella L. II Scz. prag&t. Cz. bro- 
kdt, brnk&t, prok&t. Rs. bro- 
k&tiy brokatólB || Wł. broccato, 
broccatello ^ złotogłów. Hp. bro- 
cado. Fr. brocart = Źródłem są 
formy *Słc. brocat, broccalnm, 
broceatnm = tzn. (od brocare = 
Fr. brocher = ¥ryszywa6, haftować, 
to zaś od ^Słc. broccae» brochae, 
brochiae blp. = kołki do przety- 
kania = Fr. broches, Wł. brocco. 
Por. Dz. I, brocco). Brl. 12 brokdt. 
Mr. 119 Brokat i 405 Eragdt. Por. 
BrokoU. 

Brokat(ela) p. Brokadja. 

BrokoU L. Brokall» Bro- 
kuły O, « rodź. jarzyny || Chrw. 
broknle, proknle || Enr. podobne 
z Wł. = Wł. broccolo, Im. broc- 
coli = tzn. [zdrob. od brocco = 
szpikulec; jarzyna tak nazwana od 
podobieństwa postaci. Por. Bro- 
kadja]. Mr. 282 Proknle i 384 Bro* 
kole. 

Brokall p. BrokolL 



Broknły p. BrokoU. 

9 Brombas = „ro dź, np ąjają- 
cego podpiwka*' RT. 18t> ZZZ Jedna 
z licznych nazw trunków; zap. żarto- 
bliwe jakieś {irzystosowanie do Nm. 
Brummbass = (dsł. bas mrnczący} naj- 
grubsza struna na skrzypcach. 

OJBronkt (w;^Wileń8kiem)=^ka- 
wał drzewa, wieszany na szyi bydląt, 
aby nie łazUy, gdzie nie potrzeba. 
9 Brumt O. (zap. pomyłka druku) 
» tzn. = Lit. brńnktas » tzn. 

Bronny p. Brony. 

Broilisstyn p. Bransztyn. 

9 Bronyy 9 Brony #0 Bron- 
ny» 9 Branny^ ylBrałny^ 
9 Brnnny^ tak w rożnych okolic 
pieóniach lud nasz mówi o barwie 
konia; w jednej czytamy nawet ^brn- 
n&tny kómcek" Ap. IV, 208, a w in- 
nej ^Bronny szymliczek'' Bg. 
5 II Cz. mor. końe brane Smp. 416 
znz Trudno rozstrzygnąć, czy źród- 
łem wyrazu jest cos, co odpowiada 
Ssłw. bron-B = biafy, siwy; pstry; 

Eopielaty. Gz. bron = siwak; karosz; 
rony, bronny = siwy; brńna= 
siwka, czy też Nm. braun = gnia- 
dy. Zap. w pewnych razach nastąpi- 
ło zmieszanie z wrony. Mew. 22 
bronił. 

Brosklent p. Brzo(8kiei¥. 

Broirar pch. = piwowamia 9 
Bronrar = mzn. 1, imbryk duży 
2, gorzelnia. O Broirarz = pi- 
wowar zzz: Nm. B ran er — pi- 
wowar, Brauerei = piwowamia. 
Browarem nazywamy piwo warnie 
przez nieporozumienie, zamiast bro- 
warniajubbrowarją.Por. 9 Bro- 
i^aryja = 1, hałasy, brawerje 2, 
browar. Mr. 119 Browar. Por. Pfil. 
II, 249. 

Bronraryja p. Brawerje^ 
Bronrar. 

Broirarz p. Bronrar. 

Brony p. Brony. 



BRUCŁEK 



68 



BRUgŁAO 






l'y 



Brncleli: p. Bruśłae. 

Brnk, dw.iC Bnrk, Bnrg, 
pch. Dobrokoi^ać. Pobrnko- 
xvac. PrzebrnlcoD^ać pcb. 
Rozbridconrać pch. Ubrnko- 
urać pch. mrybrnkoi^ać pch. 
Zabroko^irac pch. || Ukr. i Br. 
bruk = tzn. (z Pols.) HLit. brń- 
ka8 = tzn. (z Pols.) = łjm. Bruc- 
ke ż. = most, a w niektórych gwa- 
rach = bruk. U nas postać Burk 
może pod wpływem dobrze znanego 
Nm. Burg = gród. Mr. 119 Bruk. 
Mew. 22 braki. 2. Patrz C Bnr- 
prabla. Bnrk* 

Brnkatela p. Brokadja. 

Brnklew L. nd. pch^ Brnk- 
wa. 9 lirr6k(t. j. Wrnk) i C 
mrrćcze Im. C UTrgka (oraz 



?> Kryczka, por. Br. kruczka, 
it. grill cz kas) Jl Cz. brukev nd. 
(zap. z Pols.). Ilkr. brukwa. Br 



brnczka lub kruczka, fis. brjuk- 
ya II Lit. brńkas, grJiozkas = tzn. 
= Nm. 9 Brake, 9 Wrflke = 
tzn. Nm. 9 Wrukk = krótki pień, 
korzeń itp. [Może z Łc. erucaarodz. 
kapusty, zkąd Wł. ruca, Fr. ro- 
quette, Nm. Raukel Mew. 22 braky. 
Mr. 119 Brakiew. Możeby należało 
zbliżyć Ssłw. bridokya. Mew. 20 
bredokya. 



O Brnkonrac = potrzebować 
jjLit. brukuj u = potrzebuję := 
Dnm. bruken = tzn. (=Nm. brau- 
chen). 

Brnkura p. Brokle^ir. 

.Brninla p. Drimila. 

Brnmt p. Bronkt. 

Brunak p. Brunal;. 

Brnnat pch. Brunak (o kor 
niu). Brunet pch. Clenuiobrn- 
natny. Czarnobronatny.Po- 
bnuiatnleć pch. sll^irobra- 
natnT^ Zabrnnatnlć^ Zbrn- 
natnlc pch. 9 Brnny (o koniu 
= gniady; odróżn. 9 Broii(n)y» 



k. p.) l|Gz. brun&t. i in. GAi. bru- 
ny = branatny. Ssłw. brounatbni 
= tzn. Słń. prun =: zielony, modra- 
wy, siny. Ukr. brunatnyj i in. Rs. 
brjunetT* = brunet (z Fr.) || 'Słc. 
brunus = bury, brunedo = bra- 
natność. Hp. i \\ł. bruno. Fr. brun 
i in. = Wszystko to z Nm. braun, 
dw. brun = bury, brunatny [może 
pokrewne z naszem brad-1 Mr. 21 
BpoynaTbHi i 283 Prun. Bil. 13 Bra- 
ndt. Dz. I Bruno. Mew. 22 brany. Kge 
Braun. Por. BW. LUl, 236 „sukna 
brunatici" (z r. 1394). 

Brnnela = rodź. śliwki || Cz. 
Brunelky = tzn. || Fr. prunelle. 
Wł. prugnola. Hp. bruńola := 
Nm. Brunelle, Prunelle, Brau- 
nelle, Braunheil, Braunłieil AV« 
155 i nast.=tzn. [Niemcy zmieszali tu 
trzy wyrazy: 1, 'Sio. prunellum = 
dzika śliwka (Łc. prun urn = śliw- 
ka) 2, nazwę miasta BrignoUes, 
które handel brunelami prowadzi 
i 3, Nm. Braunelle = rodź. rośliny 
(zkąd Pol. 9 brunelka, lekarstwo 
ludowe od gardła, oraz Nm. Braun- 
heil, por. Brajn). Mr. 119 Brnnela. 
9 Brunelka z Nm. Braunelle 
[z Fr. brunelle]. Mr. 119 BpyuejiJia. 

Brunet p. Brnnat. 

Brnnny p. Brony. 
Brnny p. Brnnat. 
Brnslek p. BrnśZac. 
Brnśltk p. Brnslac. 

9 BrnśfaCf Brznslak^ O 
Brznszlak, 9 Brnelek, 9 
Brnsllk, 9 Brnslek ^ stanik, 
kaftanik bez rękawów, gorset || Moraw, 
bruslek = Nm. Brustfleck (złż. 
z Brust = pierś i Fleck [ten sam 
wyraz, co flakj = kawał, szmata, 
oraz Brustlatz (złż. z Brust = 
pierś i Lat z = mzn. gorsecik); oba 
wyrazy oznaczają gorsecik, stanik; 
łatwo zrozumieć, które z form na- 
szych od jednego, a które od dro- 
giego wyrazu poszły. Brzuszlak 
jest już przystosowaniem do brzuch. 



BRUTKA 



69 



BBT2 



9 Bratka=l, narzeczona 2, ko- 
chanka. 9 Brnikam^narzeczony. 
9 Bratman^narzeczony^zzDnm. 
brfit (Nm. Br ant) » narzeczona. 
Bratmann, wyraz dowolnie utwo- 
rzony z Dnm. brat i mann = mąż, 
mężczyzna; po Dnm. narzeczony brzmi 
Briidgam (Nm. Brantigam). 

Bmtkain p. Brntka. 

Brntman p. Brntka. 

Brycza==,,ogniomost,mnrekwpie- 
caeh bntniczych" Łb. 22 i 17;^. = 
Ag. bridge (wym. brydż) = most, 
„tak zwali go angielscy robotnicy, do 
nas sprowaobseni" Łb. 173. 

Brjja p. Braja. 

Bryka pch. L. Wyraz nd., Kn. 
nie ma. KoeaBObr^k. PóZbry- 

ka U Cz. bricka, bryćka nd.; pi- 
rnd lub pri&ka, pryćka=dwakół- 
ka. Ukr. i Br. bryka, bryczka 
Bs. bryka, bryćka lub brićka, 
briki lub bryki* = Może z Nm, 
9 Barutscbe^ C Birutsche, O Pi- 
rutsch = kryta bryczka [to zas po- 
dobno z Wł. baroccio, biroccio = 
1, dwukółka wiejska 2, bryczka kry- 
ta, koczbbryky Wł. zaś z 'Słc. biro- 
tum, birota, barocia, (zap. z Łc. 
birota=dwukóIka)=rodz. wozu]. Mr. 
120 Bryka i 277 Kmc. Grot FiloL 
Razysk. 1876 str. 484. 

Bryklel p. Brekla. 

Brykla p. Brekla. 

9 BrjFltk = daszek, 9 kozyrek 
u czapki fi Ukr. i Br. br^l=kapelnsz 
ZZ=: Może ma jaki związek z Wł. 
ombrella » parasol, zasłonka, albo 
z Nm. Brille—okulary. 

Brynda pch. = fcraszka, fraszka 

L.:=Ukr.bryndy bity=9 dyndy 
bić, próżnować, włóczyć się; brynda- 
tva=tzn; bryndyk lub brendyk= 
eleganci; bryndula lubbrendula 
=wytwomisia; brynduwaty sia= 
stroić się. Br. brynda == włocesa, 
bry n da ć= włóczyć się, bryndy blp. 
=włocęgow8two. Por. Cz. brynda= 
Inra, pomyje. Mr. 120 Brynda. 



Bryndza Kn. 9 Brędza Mew. 
417. If Słc. b r y n z a. Cz. b r i n z a, 
bryndza. Ukr. bryndzia. || Nm. 
char. Brinse(n), Brimsenk&se 
(Ease = ser). Węg. brondza := 
Bum. brlnze = tzn. Por. Zft. YIII, 
390. XI, 288. Mew. 23 bryndza. Mr. 
120 Bryndza. 

Bryt(a) p. Bret. 

Brytfan, Brytwan^ Bryt- 
fana^ Brytfanna, Brytivana 

pch. II Ukr. bratw&n, bratwanka 
:^=Nm. Bratpfanne (złż. z braten 
sspiec i Pfanne=patelnia, ze 'Słc. 
panna, skróć, z Łc. patina= tzn., 
zkąd naszej aten a i patelnia»tzn. 

Brytwan(na) p. Brytfan. 

Bryzelja p. Brasylja. 

Bryzo^irac^ Bryzon^any p. 
Brya. 

Bryzola p. Brasylja. 

Bryzylja p. Brazylja* 

Brys, częściej Bryie blp. pch. 
9 Bryzonrany (pas) = „wybrany 
blaszkami, centkami i gwożidzikami. 
9 Bryzowac^ np. ściany. C By- 
znirany^ np. „siodełko ryzuwa- 
ne" Ap. IX, 11 li Cz. prejs, prejz 
^dachówka żłobKowana (niby fry- 
zowana). Ukr. bryżi=bryźe; bry- 
żowatyj; bryżowaty. Br. bryż=: 
brzeg, kraj; bryżyki = bryie. Bs. 
b r y ż i blp. (z Pols. Grot, Filolog. 
Raz;^sk. 1876 str. 484); brvżejka= 
flaki, kryzki tak się ma do b r y ź i, 
jak nasze kryźki do kryzy; por. 
Mr. 264 Okrużi=flaki, tak nazwane 
dla podobieństwa do karbowanych, 
fryzowanych ozdób stroju := Nm. 
CBrise, częściej Preis lub Preise 
= brzeżek skórą lub czemś innem oszy- 
ty, lamówka, 'Sgnm. b r is e ż. [w związ- 
ku z Fr. frise^sukno kosmate i t. d., 
zkąd nasze fryzować i t. d; Wł. 
fregio; 'Słc. frisum = wypustka 
frędzla]. Dz. I Fregio. Mr. 121 BpusH. 
„Pro zonis ad brize" BW. LIII, 243, 
z r. 1394. Tegoż pochodzenia Nm. 
FriessPols. fryz. 



BRZANA 



70 



BUCHAŁER 



BraEsna^ MraBaiia, Mare- 
na, Mnrena === rodź. ryby || Cz. 
murena, O mrena. Słń. mrena, 
marena. Srb. mornna, maruna, 
mrena. Bg. morana, mrenka. Rs. 
mnrena II Wł. morena. Ngr. mou- 
rońna. Węg. mornna, m&rnamr 
Gr. myraina=rodz. ryby. Ło. (z Gr.) 
mnraena== tzn. Do nas nazwa do-^ 
stała się w postaci mrzana z Czech, 
a w formie marena, murena z Włoch 
i z Łc B w brzana jest w części 
sid. do br-zanka =s rodź. trawy (od 
ber), a w części fonetyczną zamianą 
m na b, jak np. Cbacharzyna 
zam. macharzyna, Cgmurzy 
zam. gburzy, Moraw, bramor 
zam: m r a m o r (marmur) i odwrotnie 
O m d z e zam. C b d z e (będzie), 
Q podomno zam. podobno, C 
d r e m n h zam. d r o b n y i t. p. Por. 
MF. moruna. 

Brzecaska p* Braba. 

Brzęczka p. Braha. 

Brzeklnja p, Berestka. 

Brzeistan, Brzesztaii=rodz. 
bluszczu. Ł. Waga twierdzi, że nazwa 
ta w XV w. u nas już znana. || Gz. 
brectan, brećfan = tzn. Mew. 21 
pod breśljan utożsamia z temi formami 
Cz. brsien, brSlen, chociaż inną 
roślinę oznacz^ą i podaje formy in. 
języków Słw. := Zdaje się, że to 
wyraz obcy. Węg. boroszl&n, bo- 
rosty&n. oraz Bum. i Ngr. formy 
mogą być wzięte ze Słw. Może, w ja- 
kimś związku z Nm. B ii r s t e == szczotka, 
Borst(e)=szczeć. 

Brzesztan p. Brzestan. 

9 Brzeivlk=jałowiec = ? 

Brzezteń=marzec, np. w biblji 
Szaroszp. =: Cz. bfezen=:tzn. JA. 
VI, 180. 

Brzęk p. Berestka. 

Brzosktew t Brosklenr » 
Brzofiikn^la, UTrzoskwta. Ł 

»rodz. kapusty. 9 BrzoskleDr= 



rodź. rzepaku. Jl Słń. breskya. Srb. 
broskya || Wł. brasca. Nm. 9 
Barsche, O Pforschen :^= Łc. 
brassicas&apusta; do nas zap. przez 
Wł. Mew. 22 brosky. Mr. 21 Broskya 
i 384 Broskiew. U nas zmieszano 
z tym wyrazem następny, jak się zda- 
je, późniejszy; wrzoskiew pod- 
ciągnięto pod wrzos. Dawną nazw^ 
wsi W rz o skin i a (powiat krakowski) 
zmieniono dziś na Brzoskwinia. 
Pfil. I, 270. 

Brzoakleisr, Brmakle^irf 
Brzoski^tnla pch. Ł. || Słc. bros- 
kya, baraska (z Węg.). Cz; bros- 
kev, breskey^brosKyajbroskyy- 
ng. Ołż. bfeska. Słń. brćskey. 
Ssłw. Bg. Srb. praskya.Ukr. bres- 
kynia, broskya. Bs. dw. broskyi- 
na, bruskyina (z Fols.], dziś per* ' 
sik:b (z WŁ)||Wł. persica, pesca. 
Hp. persigo, prisco, alpersico, 
alberchigo. JY. pdche. Nm. Pfir- 
sich, Pfirsche. Węg. baraszk, . 
b ar a czk=== Źródłem wyrazów tych 
jest Gr. melon persikón = (dsł. 
owoc perski) tzn, zkąd Łc. persi- 
cum=tzn. Wyrazy Słw- pochodą od 
Nm ; lecz formy Sgnm. niema, chociaż 
lest pewność, że istniała. Mew. 11 
bersky, toż 415. Mr 21 Breskya i 104 
Baraska. Dz. I Persica. Ege Pfirsich. 
U nas zmieszano wyraz ten z poprze- 
dzającym. 

Brzoskula p. Brzosklew; 

Brzoskwinia p. Brzoa - 
ktenr, 

Brzaszlak p. Briwfac. 

Brzafifztynkl p. Bnaztyn- 
ki. 



Brzaslak p. Brostac. "• 

Bnberta=:„dkrzynia w suszami., 
na szyszki drzew iglastych'' ESL. 33. 
O. II Cz. buberta, bubertka = 
tzn. ^= ? 

Bn€(t)arka p. Bucior. 

Ba€haler=:=rodz.tkamnyL.=7 



BU(JHCIOBY 



71 



BUDA 



Bnchelory p. Baelory. 
Baeb(h)alter p. Buk, 

9 Bnclila=ńwima, C Bncz- 
ka = świnka. „Bneska, bncz, 
bnczy Inb bnchla, bach!" wa- 
bienie świń. PSK. 7. CjBuchla » 
świnia. Wabienie: ruchla, rnch^ 
mch! tamże 82 =: Dnm. po eh, 
pocbel, pocber, poobla, poscb 
ss nazwy i wabienie świń. Co do 
Rnchla i rnobl por. nźywane. na 
Litwie naśladowanie cłosn świń: roch, 
rooh! oraz rohotac, rehotaóitp. 

Buchta =s. zatoka i in. zn. O. 
9 Bnehta «= 1, przegroda w hur- 
tach owiec 2, pokój, izba. 9 Bnch- 
ton^ać 0le = zbijać się w kapę 
(o owcach) fj Cz. bnehta = mzn. 
miejsce przez zwierzęta poryte. Głź. 
buchtami, kupa słomy, siana 2, 
miejsce deskami obłożone na kartofle. 
Ukr. bnchta=fałdai in. Rs. buchta 
=r zatoka i in, zn. := Nm. Bucht 
ż. = zatoka; zagięcie; fałda; Nm. 9 
B o c h t (może w zn. 2 i 3 innego po- 
chodzenia, niż Bucht ODW. II, 201) 
=^1/ toż co Nm. Bucht 2, legowisko, 
stajnia 3, kał, brud. Por. Pfil. III, 
366 buchtować se. 

Bnchtować stę p. Buchta. 

9 Bndor lub 9 Patvra*=na- 

czynie do urządzania masła (niedo- 
khdnie objaśniono Atm. VI, 116); 9 
Bucior = pierog z nadzianiem zap. 
tu należy; nazwa może od podobień- 
stwa kształtu do naczynia, albo z jpo- 
wodu nadziania, zmieszanego z maku, 
marchwi i kaszy, od O Bndory, 
k. p. 9 Bncarka (buciarka) = 



cedzidło (tamże) || Moraw, putr, pnt- 
ra lub butyra=smasło niegotowane. 
Głż. butra== masło = Słc. putera, 
putyra= naczynie do robienia sera. 

9 Bnctorjir^ 9 Bnchclory= 

szmaty, ubranie, tłomoki z=: Ukr. 
butóra lub butra, zbiór, buto- 
rynje=manatki, ruchomość; buty- 
r y n j e=? rupiecie, starzyzna. Być mo- 
że, iż wyrazy Ukr. są w związku 



z Nm. pedanemi pod C Baklera, 
k. p. Por. Bnclor. 

9 Bnctnlc =» kłoda do rznięcia 
O. = Ukr. botitlk lub butyn, 
butyn a-tzn. 



9 Bucz = wiersza, wiccierz || 
Ukr. buczók— ulik. Br. bucz=wier- 




Bticze p. Bok. 

Bncaska p. Bachla. 

Boda pch. Budei^ać spotyka 
się już w PF. Do-. MłTiiebii- 
donralctfro • BTabadon^ae • 
STad- pch. O- pch. Od- pch. Pe- 
pch. Pod- pch. Pnse- pch. HT-i 
l¥y- pch. m^z- pch. Za- pch. 
Z- pch. O Bndzyii = „licho (go- 
rzej) zbuaowana część wsi, z bud 
dożona, od wyr. buda" Kg. Krak. 
IV 304. 9 Bndownta. O Bud- 
nik. 9 Bndntak. 9 Bndarz 
= cienia. || Słc. buda, b u d o y a t'. 
Gz. b o u d a (ztąd Nm. C B a u d e), 
budoTati i m. Głż. buda, budo- 
yać. Dłż. buda. Srb. 9 ł)^^& == 
kram drewniany. Ukr. i Br. buda 
pch. (z Pols.). Bs. budka II Lit. bu di 
= buda; budav6ju = buauję. Węg. 
bódć == buda z= Kiema, zdaje mi 
się, wątpliwości, że wyrazy powyższe 
są pochodzenia Nm.: Budę = buda. 
Zdaje mi się, że nasamprzód wyraz 
ten Słowianie sobie . przyswoili, a po- 
tem z niego Polacy i Łużyczanie utwo- 
rzyli czasownik, oddając nim Nm. 
bauen; formy czasownika Cz., Ukr., 
Br. i Lit. poszły zap. z Pols. Dowody 
są następne: 1, obecność u innych 
Słowian pni zd- (zod-) i stri- (stroi-) 
w zn. budowania 2, używanie w daw- 
nej Polszczy znie form: budarz. gór- 
ny budarz w zn. Nm. Bergbauer 
(Bergbau=górnictwo, dsł. budow- 
nictwo górskie); budowanie gór 
w zn. Nm. Bergbau 3, rozpowszech- 
nienie w Nm. i ięzykach pokrewnych 
pni odpowiednicn : Nm. Bauer = 1, 
klatka (niby coś sklecondgo) 2, zie- 



BUDARZ 



72 



BUJUBDAN 



mianin („badający'' tj. aprawiający 
ziemię, jak górnik „badtyący" góiy); 
B a d e = bada, Ag. b o o t h = bada 
(jarmarczna), Szwed, i Dańs. b o d, 
HI. boede, bodę. Go do Bawalec 
i Badalec p. Bais^lec. Gzy ba- 
dzyń pochodzi od bnda^ jak chce 
Kg., rzecz wątpliwa. Mew. 23 i 417 
bada. MF. Bada. Mr. 122 Bndalec. 
Pt. m od 1169. JA, 164. Kge Budę, 
Baaen. 

Bndarz p. Bnda» 

9 Bndel^ 9 Bndla = batelka 
ziz: Dnm. b a d d e 1 = tzn. [z Fr. 
boateille=:tzn.] 

Bndla p. Bndel. 

BifidBtak p. Bnda. 

Bndntk p. Bnda. 

9 Badny = powszedni (dzień) 
zzr Ukr. badnyj = tzn. [Od pnia 
b'Bd- = czawać, wiec dzień, w któ- 
rym się nie śpi. jak w ńwięto. Mew. 
25 bŁd-]. 

Budonrać p. Buda. 

Badonraia p. Buda. 

Bndz p. Bnndza. 

Bndyn, BndTń O. || U in. Sło- 
wian w różnych naśladowaniach formy 
Fr. i Ag. y Nm. Bóadin, Padding. 
Ag. padding z Fr. = Fr. bon- 
d i n= pierwotne zn. kiszka nadziewa- 
na. Nasze wyrazy: 1, Pndyng z Ag. 
2y Bndaar z Fr. boadoir z tegoż 
pochodzą źródła, leżeli pewnem jest, 
że boadoir pochodzi od bon der, 
niby pokój, w którym się dąsa, gdyż 
bo a der = dąsać się, nadymać się 
(jak kiszka, pęcherz). Dz. II, c Boader. 

Bndyii p. Bndyn. 

Bndasyii p. Bada. 



:^= Dnm. Bowke=złodziei 2, wło- 
cęca, nicpoń. [Różne wywody podaje 
Fnschbier; niewątpliwie jest to Dnm. 
postać wyraża Nm. Babę = 1, chło- 
pak 2, łotrzyk (szczególnie z dodatkiem 
Spitz-), która brzmi b o w e, bowke; 
Dnm. bowen=łotrowaćl Właściwiej- 
by było pisać 9 BowKa. 

Bag^aJ, 9 BnbaJ (z wyrazami 
byk, oraz bajak, bajał, bójk nie 
pokrewny). Bnbaj = gra dziecinna 
(Ukr. bahij=tzn.) II Bg. boga=tzn. 
Ukr. i Br. bah4j. Ks. bagij 1, rodź. 
abrania 2, rodź. ptaka błotnego 3, ba- 
ba, taran 4, wielki kół żelazny; gw. 
=:byk. II Ram. bahaj. Ngr. mpoag&s 
= Tar. bagi=byk, bawół. M. 13. 
Mew. 16 boga i 23 bagaj. MF. Bagaj. 
Mt. I, 31 baga. Por. M. 106 Poha. 
MtN. I, 17. Msg. I, 378. JA. IX, 493 
Eorsch myśli, że Tar. wyraz jest Słw. 
pochodzenia, od byk. Nazwy mieisc 
Bagaj (w Warszawie, pod Miłosła- 
wiem 1 t. d.) zap. innego są pocho- 
dzenia. 

9 Bag^ańce blp. =kąjdanjr || 
Srb. bakagije=sp^ta. Bg. bakagija, 
bakadija, bokai = pęta z:^ Tar. 
bokagy = kajdany, pęta. Mt. I, 32 
bakage. 

9 Bn§^ar = nbąk i wszelka ma- 
cha, która tnie bydło, konie i t. d." 
Wswp. :^z: Węg. bńg = 
baczeć; bagacs^^rodz. machy. 

Bug 1= rodź. graszek O. = ? 

Bognie p. Horiibn§rle. 

BnffaJ p. BnhaJ. 

Bnjak p. BóJk. 

Bnjan p. Plwonja. 

Bojer p. Bojer. 

Bnjnrdan, Bnjnrdiui = ce- 

dała śmierci, wyrok L. || Srb. baj- 
rantija=list wezyra. Bg. bajardi^ 
sam^^rozkazaję; bajar=rozkaz i in. 
Ram. bal arditl=rozkaz i in.: ^ 



Bndset p. Bnlg^a, 

9 Bnfka = raboś, zawalidroga) baj a rdy albo bajarałd{l=rozkaz; 



BUJUBDAN 



73 



BUKS 



biijarm2kk=srozkazać. M. 13. Mt. I, 
32 bujumak. MtN. L 18 toi. Mew. 
24 bujur- i 417 toż. 

Bnjardnn p. Bnjnrdan. 

BnJwóY p. Bawół. 

Bnk pch. Biicze pch. Bnk- 
ura (z Rb.) || We wszysttdch językach 
Słw. osnowa bak- = bnk, a nadto 
Ssłw. b u ky = głoska. Słń. bnkye 
blp. =: książka. Bg. b u k v a = głoska. 
8rb.bakvar=abecadlnik. Rs. bakva 
zgłoska i t. d. I| Węg. bQkk=:bak. 
Ram. bakę == głoska. Lit. b&ka ż. 
lab b&kas m. = bak = Nm. Ba- 
ch e= bak; Bach (tegoż pochodzenia, 
gdyż pierwotnie pisano na deszczkach 
hakowych) = książka. Tegoż pocho- 
dzenia są nasze wyrazy: Bncll- 
(ll)alter = (dsł. trzymacz ksiąg); 
Bnkinjers Baklnleita, przez 
Fr. boaqainear= bibljoman, boa- 
qainiste=antykwarz; Bnksastab 
zgłoska Ł. Lit. bńksztayas=tzn. 
Z=:Nm. Baohstab(e)=dsł. sztabka 
hakowa (na której pisano); por. Sztab 
=Nm. Stab=^ laska (dom. hetmańska). 
Mew. 24 baky. Grimm Ursprung der 
Sprache 1866 str. 47. ML. BoyKN. 

Bufeacife p. BiikZalu 

BnkaJ p. BokaY. 

Bnkal p. Bokał. 

Bnhat=kawał, kęs L. || Br. bu- 
katka = bochenek. Rs. bakatka, 
bakaśka=kawałek mięsa =z: Ukr. 
bakata=kaw{dek [z Rum. bukatn 
=kawałek, to zaś z łic. bacca=:gęba, 

Eysk, zkąd Wł. boccata=pełna gę- 
a czegoń, kęs, Fr. boachće=tzn., 
a dalej kęs, kawał]. MF. Bakata. Por. 
Mr. 121 Buca. JA. XI, 142. Bakat 
w zn. dużego cielęcia zap. jest Słw. 
pochodzenia. 



Bnklnista, 
Buk. 



Bnklnjer p. 



Boklerz p. Pnklerz* 
BnkYaczek p. BnkYak. 

Siownik wyr. obc. W J^z, polskim. 



BnkYad p. BnkYak. 

BnkYak, Bnktad^ BnkYa- 
ha, BnkZaczek^ BnkYasz- 
ka, Bnkładek, Bokłaszek. 

Ta należy zap. 9 Bnkaclk=^„na- 

czynie misternie wyrobione z jednej 
sztnki drzewa, od pół garnca do czte- 
rech" ECh. 108. 109, zap. zamiast 
*bak(ł)acik || Ukr. bok ława, 
bokłah, bokłkj=l, szawłok 2, ta- 
lerzyk drewniany; bakłik = dzban. 
Rs. baklaga, boklagi* = flaszka; 
naczynie drewniane na wino, herbatę 
i i. p. =: Północnotar. bakł&,k = 
skórzany wór na wodę. MtN. I, 9 
baklak M. 14. Mr. 102 EaRJiara. 
Forma ba kład ma 4 zftp- &lbo dla 
rozróżnienia dwóch k, albo przez pod- 
ciągnięcie pod pień kład-. Formy, 
podane a L.: bąkał i bąkaj należą 
zap. do Bokały k. p. Bnkłaha 
z Ukr. Formy, podane a Mr. 122 Bu- 
kila i Baklija, oraz Lpf. VII, Ba- 
kę 1 ta zap. me należą. 

BnkXaisizka p. Bukłak. 

BukYata p. Bukłak. 

Bukować = obijać ziarno, młó- 
cić. 9 Pukow^ać. 9 Obuk = 

omłócenie (jęczmienia) |f Cz. pacho- 
yati = kraszyć (np. kamień młotem) 
=z:Nm. bachen, bochen, pochen 
»aderzać, tłnc (np. młotem kraszec) 

Bukonrać^coire (o owcach, ło- 
siach i t. d.). O Bnkoi^lec^tryky 
bak o w ni k; dragie znaczenie = mone- 
ta czterocentowa (w tem drągiem nie 
wiem pochodzenia). C Pobuko- 
ivać filię II Słc. bakati sa. Cz. 
boakati se (o świniach). Słń. baka- 
ti se=tzn. i^z: Nm. bocken=3=appe- 
tere hircnm, arietom; coire [od Bock 
=kozirf]. Mew. 417 btk-. 

Bukow^lec p. Bukonrać. 

Buks, Bukfiia pch. L. Łb. || 
Słc. pyksla= paszka. Cz. pyksla, 
pyxla, piksla = tabakierka. 6łż. 
baśkej lab baSkwj a = strzelba; 
b a ś k w i c a^baks. Rs. b i k s a= 
mały bilard (Jakie przejście znaczenia?). 

10 



BUKSA 



74 



BULBACZK 



Ukn buksz = buksa u koła || Lit. 
b&kszas = buksa u koła z=i: Nm. 
Buclise=l, puszka, 2, słoik 3, strzel- 
ba (jako ,,pa8zka'0 [z 6r. pyxis 
(jak się zdaje od pyxos~ bukszpan, 
niby bukszpanówka, z bukszpa- 
nu zrobiona) = puszka]. PnszKa, 
k. p.y tegoż jest pocnodzenia, jak 
również Berdebnska i 9 Btc- 
inacber^ k. p. Por. Bnkgizpan. 
Balcgiztynkl. 

Bnkisia p. Bakfii. 

9 BidCiSy, zdrobn. C Bnkfiil- 
kl blp. = spodnie. „Mądri, jak Salo- 
mona b u X e" Cejnowa Zares 72 || 
Lit. bJikswos blp. = tzn. zzi: Dnm. 
biixen, boxe=tzn. Pfil. II, 576. III, 
367. 

Bufe^zdorn pch. L. =i Nm. 
Buchsdorn (dsł. cierń bukszpanowy, 
przez sld. do Buehs = bukszpan, za- 
miast Bocksdorn dsł. = koźli cierń) 
=tzn. 

BiilC£izpau pch. Kn. 9 Bnsz- 
tjn. 9 Grynfiizpan, 9 Grycz- 

pan II Słc. kruśpan, kruspanek 
(sld.). Cz. buspan, puspan. Głż. 
puspon. Ukr. bukszpan. Rs. b uk8i>, 
buksusnikii, bukśpan^ =i Nm. 
Buchsbaum (dsł. drzewo Buchs)= 
tzn. [z Łc. buxu8, to zaś z 6r. py- 
xos, k. p. p. w. Bnkfil. Tenże wy- 
raz 6r. jest we Fr. buis. Wł. bosso, 
busso, zkąd Srb. bus Mr. 126 it.d.]. 
9 Busztyn zap. pod wpływem 
bursztynu, bo bukszpan żółty jest, 
jak bursztyn. 9 Gryczpan zap. 
pod wpływem form Słc. Mr. 285 Tus- 
pan. Pfil. I, 135. Kge Buchs. 

Bnkszpir = rodź. masztu KSL. 
242 (O. mylnie utożsamia z Bnbistz- 
prytem^ k. p. =^ HI. boeg- 
8piere=maszt przedni [z boeg, zkąd 
Nm. Bug = przód okrętu i 8piere = 
Nm. Speer=:diąg, żerdź]. Por. Sptr. 

Bnk9zpryt=rodz. masztu KSL. 
242. O. II Rs. bugspriti, bukśprit-Ł, 
buśprit7,=t2n.||Fr. beaupró (sld.). 
AV. 28 = Dnm. bugsprict (złż. 



z bug, k. p- .pod Btikszpir i 
spriet, z HI. spriet=8pi8a, włócznia) 
=tzn. 

Bnkisztab p. Bnk. 

Bnkfiiztel Łb. Bakisztele 

blp. pch. L. = podstawa z drzewa do 
murowania sklepień = Nm. Bo gen- 
gestell (złż. z Bogen = łuk i Ge- 
st ell= podstawa} = tzn. Mr. 123 Buksz- 
tele. Por. Be§^el. 

Biik£iztyii p. Bakisztyn. 

9 Bnksztynkl, 9'^^^^" 
tyiiki^ 9 BrziMztynki^ 9 
Bnrstynki blp. = „kółka żelazne^ 
nabijane na piastę'^ O. := Zap. 
pierwsza część w^azu Nm. Biickse, 
p. Bnkis; drugiej, co do brzmienia, 
odpowiada Nm. Stein=kamień (por. 
Baksztyn, Grabsztyn, Rabsztyn 
i t. p.); ale ani sens nie przypada, ani 
wyrazu Nm. Biicbsenstein nie 
znajduję w słownikach w odpowied- 
niem znaczeniu; wyraz ten znaczył 
dw. kamyk od procy. Formę bus z tyn- 
ki podprowadjfiono pod 9 Busztyn, 
k. p.=bakszpan; formę brznsztynki 
upodobniono do brzuch, a burstyn- 
ki do bursztyn. Por. Bnszka. 

Bnkura p. Buk. 

9 Bnkurlta pch. = gryka 

Dnm. bokweten (=Nm. Buch- 
w e i z e n=dsł. pszenica bukowa, tak 
nazwana dla podobieństwa ziam do 
buczyny)=tzn. AV. 36. Pfil. I, 135. 

9 Biila=byk. 9 Bnla^ btoz! 

wołanie na krowy := Dnm. buli 
lub boli (=Nm. Buli e)=byk. Zap. 
tu należy i 9 Boler (mowa o ko- 
3ie; Ap. VI, 



gUClC; 



18). 



Bnla p. Bnlla^ Bnlwa^ Bu- 
ła. 

Bnlajiva p. BuYa. 
Bnlba p. Bul^w^a. 
Bnlbaezk p. Bnlwa. 



BULDONEK 



75 



BUŁA 



Biildoiiek p. Beldonek. 

Bnle p. Bufa. 

Bnler p. Bola. 

Bniewka p. Bnlwa. 

Balg'a=»w6r skórzany na napoje 
PF. Biilffa lub BnZ||^a=^ „worek 
ze skór bydlęcych zeszyty, służący 
do wyciągania wody z szybu'' Łb. 23. 
Kg. KieL I, 19. Bnlza=torba skó- 
rzana L. =: Nm. B u 1 g e = wór 
skórzany na wodę [z Łc. b u 1 g a = 
tzn. Tegoż pochodzenia są: Wł. bolgia 
=torba, wór. Sfr. b o g e = tornister. 
Nfr. b ouge=alkierzyk i bougette 
= torebka, zkąd Ag. b u d g e t = 1, 
worek skórzany 2, budżet]. Bu Iz a 
może pod wpływem 'Słc. b u 1 g i a. 
Mew. 24 bulga. Dz. I Bolgia. GW. 
Hulge. Lpf. VII, 17 Bulza. Por.Bełk. 

Bnlla, Bola 9 dw. Bnia* 

BÓła (papieska) || Śłw. i Eur. z ma- 
łemi zmianami ^zz 'Słc. bulla == 
mzn. 1, pieczęć wisząca, w kształcie 
kuli, przy nadaniach, dokumentach 
i t. d. 2, sam dokument. [Łc. bulla 
= pęcherzyk, garb, gaz, torebka]. Por 
BnZa, Biif aura. 

BolX)va, BnXiva»rodz. rośliny' 
podobnej do kartofla L. C Biill¥a, 
9 Byliva, 9 Baleivka— karto- 
fel. 9 Bulwlisko, Bulwlfiizeze 

s miejsce, gdzie kartofle rosły. 9 
Bulwlcse lub 9 Balwlny^ 

nać kartoflowa. 9 nula =^ kartofel. 

?Balbaczk=jakań roślina wodna. 
Balba pch.=kartofeI. 9 Bul- 
bOf[pry9sa==:„z pyska frant" BB. 66. 
9 Ćłiilby= kartofle || Słc. b u 1 v a=- 
cebulka (w zn. ogólnem). Cz. (w niektó- 
rych miejscowościach) bulva=karto- 
f el. Br. i Ukr. b u 1 b a=kartofel. Rs 




9 Bul wen lub 9 Bullen=kartofle 
(zap. z Pols.). Lit. b ń 1 b e lub b ii 1- 
wis (w niektórych okolicach) = karto- 
fel (z Pols.) r=: Wszysrko to z Łc. 
bulba8=1y cebulka (wogóle, w zn. 
kulistego korzenia roślinnego) 2, rodź. 



I rośliny ogrodowej, zap. cebuli. Jaką 
I drogą dostał się wyraz do ludu w zn. 
kartofla? Może z Cz. Forma gul by 
(w Prusiech Wschód.) zap. przez roz- 
różnienie dwóch b, niezależnie od 9 
Rs. Mr. 120 Bułwa. Mew. 24 buha. 

Bnl^irar p. Belnarda. 

Balivark p. Belnarda. 

Bnlsa p. Bolffa. 

BnZa pch. = 1, bochen okrągły 
2, ordynarja duchownych 3, niezgra- 
bjasz. 9 Bola = 1, kawał 2, guz; 
wrzód. 9 BwJ^y = si*^®^^**- dzwon- 
kowa. Bnnkowy = dzwonkowy 
(w kartach) L. 9 Balka = 1,- bo- 
chen, np. bułka chleba; 2, blp. dzwon- 
ka (karo). 9 Biileblp.^zawalnice, 
zawt^ki (por. Buła w zn. wrzód). 
9 Bala = 1, pryszcz (por. wyżej 
buła), przymiotnik bula^y; 2, zao- 
krąglony wyskok skały 3, kula, gałka. 
9 Biilaiiry= tłusty, pełny, nadęty. 
Zap. tu należy 9 Bmą|tiia=duży 
guzik. Ciekawemi są formy: Spols. 
blatka (byalka) w Bibłji Szaroszp. 
i 9 Szląs. ble]:ka=bułka (Bystrou 
Ston. 86). Od postaci powyższych na- 
leży oddzielić osnowę rodzimą, nie- 
ustaloną bul-, którą mamy w bulka 
= bańka wodna, bulkotaó, 9 bur- 
bułka lub 9 burbulka= bańka 
wodna i t. p. || Słc. b i e 1 k a=bułka. 
Cz. b o u 1 e=guz; cebulka. Ukr. i Br. 
b u ł k a = bułka. Rs. b u 1 k a = tzn. 
(trzy ostatnie z Pols.) ^=: Mew. 24 
bulja wywodzi z Nm. B e u 1 e = guz, 
'Sgnm. biule, Sgnm. bulla=pryszcz. 
Przypada to łatwo do znaczeń naszych 
guz, wrzód, ale trudniej do kawał, 
bochen. Jednakże zwrócić uwagę na- 
leży na okoliczność, że niezależnie od 
przejścia znaczenia u nas, ta sama 
osnowa Giermańska wydała Szwed, 
bulle = bułka; klusek, Duńs. bolle 
=klusek. Formy Słc. i Pols. białka 
i biełka może przez podprowadzenie 
pod białość clileba pszennego, albo pod 
Spols. biel = żyto. mąka. Mr. 12o 
Buła łączy Nm B e u 1 e z Rom., Wł. 
boi la, Fr.boule it.d.(patrzBidla); 
Kge Beule uważa za wyraz czysto 
Giermański. Por. Mr 284 nyjia. 



BUŁANY 



76 



BUNT 



Butany pch. L. O Bałaś (jak 
siwnś i t. p.)||Br. i tlkr. bałanyj. 
Rs. bulanyj :^= Tat. biiłaii=łoś, 
więc bułany = maści łosiej. M. 14. 
Mr. 123 ByjiaHiiifi. Mew. 417 balani*. 
Mt. I, 32 i MtN. I, 18 odnosi wyraz 
ten do Tur. bnlanmak = mącić się. 
Por. JA. IX, 493. Zap. tu należy i C 
Balan (może pomyłka druku, zam. 
Bułan?) = „wół maści jasnożółtawej, 
albo też czysto biały'' RT. 245, jako- 
by z Rum. 

Bałaś p. Bałany. 

Bułat pch.=l, stal 2. miecz L. 

II Ukr. buł4t=l, stal 2, miecz. Rs. 

bulJit'Ł=BtaI z=i: Tur. pulad=stal 

[z Pers. pulad =• stal], M. 14. Mew. 

24 bulati. 

Bałai¥a pch. L. || Br. buławo 
= 1, kula na wierzchu gmachów 2^ 
grubszy koniec pałki, igły. Ukr. bu- 
ła wa=zn. jak w Pols. Rs. bulav& 
= 1, główka, gałka 2, buława; bu- 
layka = szpilka = Tat. buław, 
b u ł a w a=maczaga M. 14. Mt. I, 32 
bulaya, mówi: „wyraz, uważany za Ta- 
tarski (Turecki)"; Mew. 417 bulava 
idzie za M.; MtN. 18 przytacza zda- 
nie Eorsoha (JA. IX, 493), który mnie- 
ma; że wyraz ma związek z Rom., 
Dz. I, Bolla, a więc z Łc. buli a; 
patrz Bulla. 

Bołffa p. Bulg^a. 

Bułka p. Buła^ 

Bułwa p« Butura* 

Buły p* Buła. 

9 Bumaffa^ pismo urzędowne, 
„papier". 9 B nmaafca=papierek, 
asygnata :=: Rs. bumaga^: mzn. 
tzn., bumażka==tzn. [Tegoż pocho- 
dzenia, co Bombaz^ k. p. Mew. 
230 pamnki. Mt. U, 37 pambuk]. Por. 
JA. IX, 661. 

Bumaska p. Buiiiagpa« 

9 Bunda=:rodz. ubrania zwierzch- 
niego II Słc. i Cz. bunda =s futro. 



Ukr. bunda = 1, ubranie zwierzchnie 
z grubego sukna 2, krótkie futerko 
II Rum. b u n d (1 = tzn. z=: Węg. 
b u n d a=:futro. Do nas wyraz dostał 
się przez Ukr. lub Słc. MF. Bunda. 

Bundz p. Buodza. 

9 Bnudza, 9 Bundz, 9 

Budz=„ser owczy, zbity w pleskan- 
ki" tj. w pewnego rodzaju płaskie formy. 
Kalend. Jaworskiego 1867, str. 52, 
słup 2. z=: Ulu*. bundz=tzn. 

Bundzluczyć gil^, Bur- 
dzluozyć się. Buńczuczny 

i t. p., jak sama rozmaitość form wska- 
zuje, jest wyrazem nieustalonym.:= 
Zdaje się, że buńczuczny pochodzi 
od buńczuk; por. Ukr. bunczuinyj 
=bunczukowyj towary8z= chorąży; 
Rs. bun^użnyj = tzn.; w obu tych 
językach wyraz nie ma zn. czupur- 
nodci, więc zap. u nas je nabył. Bun- 
dziuczyć się z Ukr. bundziuczy- 
ty sa lub bundiuźyty sa = nady- 
mać si^, nacżupurzać się. Burdziu- 
czyć się zap. urobiono przez zmie- 
szanie z Burda, k. p. Por. Buń- 
czuk. 



% 



Bunkenry p. BuYa. 

Bnnf pch. STabuntoDrać, Fo- 
ch. Z- pch. 9 Bant, 9 Bont, 
} Bat, 9 Bnńt, 9 Bant=po- 

E rzeczka w krokwi i t. p. Bundy 
Ip.=: kołki w narzędziach muzycznych 
O. Ij Cz. punt = 1, wstążka u koszuli 
2, bunt. SŁ6. punt = przymierze; ro- 
kosz, Srb. buntoynik = buntownik; 
buna = rokosz. Big. bunturam = 
buntuję. Ukr. bunt pch. Br. bunt 
pch. Rs. buntii pch. = tzn. || Lit. h An- 
ta s = 1, wiązka 2, bunt z=: Nm. 
Bund=mzn. 1, wiązka 2, kołek u na* 
rz^ia muzycznego 3, wiązanie cie- 
sielskie 4, związek, przymierze; zmo- 
wa, spisek; od teęoż pnia pochodzą 
Nm. osnowy band-, bind-, a oa 
nich nasze Banda, Bandy, BIn- 
da, Akselbant i in. Co do przej- 
ścia znaczenia ze zwij^u na bunt, 
por. nasze Rokosz z Węg. rak&8= 
kupa, ttum^ oraz Konfederacja. Mew. 
24 buntB. MF. Buna. OW. Bundschuh 
pod koniee. 



BUŃCZUK 



77 



BURAK 



Bimexvik, Bońesak pch. 
Trójbańczaczny L. ||Cz. bun- 
ćuk, buncnh, Ukr. bunczńk = 1, 
ogon koński, jako znamię 2, zach 
3, urwis; bnncznżnyj = chorąży; 
bnncznkowyj towarysz « oficer 
sztaba^ gwardji. Ks. bu nć Akii pcb. 
(z Ukr.) =: Dżagat. buiiczdk = 
znamię [M. 14 „Pers. meudżftk = 
gałka złota z lancą na sztandarach; 
w języka Ram. przerobiono na b u n- 
cza k*"]. Mt. I, 32 bandiuk (inne zn.). 
Mew. 417 banb2ak'b. JA. IX, 493. 

Baot p. Bunt. 

Bar p. Bura^ Gbnr. 

Bara pch. Bary pch. O Ba- 

ra»j (jak białasy) burawy. O Ba- 
rak = ly kapelusz (bary) 2, ubiór 
(takiź). 9 Barcsak=rodz. grochu 



(burej bamnr). O Berek ^ nazwa 

psa. II Cz. DurKa = 

b o u r a=spóyedwab (z Fr. b o u r r e 



burka (z Pols.); 



=tzn.). Ukr. Br. Rs. buryj=bury; 
bu rka=s burka (zap. z Pols.) || Lit. 
bńras=bury (z Pols.). Nm. C Burka 
char.»burka; 9 B u r r a c k=fartuch 
w domu tkany (oba z Pols.) zzr: Wy- 
wodzą te wyrazy ze wschodu: Mew. 
24 bun z Tur. bur (Pers. też bur 
^żdłtoczerwony, lisiej barwy). Mt. I, 
33 i MtN. I, 14 berek i 18 bur. MF. 
z Mong. buru =» siwy. Matzenauer 
w Lpf. VII, 17 p. w. Bypufi prze- 
chylaj się iku hipotezie wschodniej , 
przytaczając Dżagat. bor = białawy 
i t. p. Muchliński 15 przywodzi Pers. 
b u r =s bułany. Inne zdanie wyrażał 
Mr. 124 Bura i Lpf. (w m. wsk.) i to 
mi -''się słuszniejszem wydaje, a to 
z następnych powodów, że 1, wyrazy 
wschodnie nie tę barwę oznaczają, któ- 
rą wyrażają podobnie brzmiące euro- 
Sijsłae 2, że już w łacinie starej i 
edń. znajdujemy od osnowy bur- = 
bir- ("^Gr. pyrrh-) nazwę płaszcza 
3, w językach Bom. od tej osnowy 
nazywaią się różne tkaniny 4, że wy- 
razy od osn bur- są bardzo rozpo- 
wszechnione na zachodzie. Oto szereg 
wyrazów, z któremi nasze od osn. 
b^uj - zdają mi się być w zwii^zku 
gienetycznym: Łc. b u r r u s == lisiej 
barwy (nb. Pirrusa [Pyrrhos] 



starsi Rzymianie nazywali B u r r u s, 
Cic. Or. 48, 160); b i r r u s, lub b i r- 
r u m = płaszcz, burka. 'Słc. b u r a^ 
b u r r a = 1, pilść (zap. tak nazwana 
od burej barwy) 2, ubiór z sukna, 
zwanego w 'Słc. birrus lub bur- 
rus; burru8 = ciemnorudy (rufus 
et niger DC). Wł. bujo iC bur 
=cierany. Hp. buriel i Sfr. buire 
= brunatny. Fr. bure = grube sukno; 
toż zn. bureau, a także stół takiero 
suknem pokryty^ zkąd nasze Biuro. 
Wł. buratto= rodź. tkaniny wełnia- 
nej i Fr. bu rat = tzn.| zkąd nasze 
Burat, Buraclk^ Boratek. 
Boradek=rodz. tkaniny. Fr. bu- 
ra ii sa rodź. tkaniny, zkąd nasze 
Blarel i Burła = tzn. Bar = 
rodź. jedwabiu perskiego O. z Fr. 
bour = tzn. Por. jeszcze Fr. boura, 
bourras, bo uracan=różne tkaniny. 
Dz. I bujo, burra, borra. Mr. 124 Bn- 
ratin. Pfil. I, 146; H, 456. Por. Bnr- 
let. 

Buraclk p. Bara. 

Bnraeska p. Barak, 

Barak p. Bara. 

Barak, Bórak pch. Boran;:, 
Borak, Boraksi = rodź. rośliny 
(ogórecznik) L. Mgn. podaje jeszcze 
Boraz p. w. Borag. 9 Buraez- 
ka=kartofel. || Gz. b u r & k^burak; 
b o r i k=ogórecznik. Słń. b o r a ź a 
= ogórecznik. Srb. boraźdje, bo- 
r a ż i n a = rodź. jarzyny. Ukr. i Brl 
bura k=burak. Rs. bora ć'b=ogó- 
recznik; 9 burak'b = burak jj Wł. 
borraggine, borrana, bor- 
ra c e=ogórecznik. Hp, b o r r a j a= 
tzn. Fr. bourrache = tzn. Nm. 
Bor(r)et8ch (ż Fr.) i Borag = 
ogórecznik. Ag. b o r a g e (z Fr.) = 
tzn. := Źródłem wyrazów powyż- 
szych jest 'Słc. borrago, borra- 
quia = ogórecznik [może od 'Sic. 
b o r r assierć, pilść, z powodu kosma- 
tości rośliny; por. Bur aj. Do nas 
wyraz dostał się w postaci borag, 
którą nam podaje np. Szymon z Ło- 
wicza (Skj. m, 70). Pochylenie o 
i przejście na u zaszło zap. pod 
w^wem podprowadzenia pod osnowę 



BURASY 



78 



BURDON 



bur- Pfil. I, 146. Przejście zaś zna- 
czenia z ogóreeznika na burak zap. 
tą drogą, te z obu tych roślin robio- 
no sałaty jednakowo przyprawiane, 
nakształt ćwikły. Rostafiński w RA. 
Vm, 314—339; toż w Ze świata przy- 
rody I, 297—317. Prawda 1881 str. 
177 i 251. Dz.I Borraggine. Mr. 124 
Bnrak. Mew. 19 boraża. JA. V, 692. 
Por. tu Harfiizcz. 

Smrafiiy p. Bara. 

Baraisz p. Boraks. 

Bnrat p. Bnra. 

9 Blirczak =: torba (z rękopisu 
prof. Kopemickiego) z^ Jeżeli nic 
w związku z bury, burka, to może 
w drugiej części wyrazu jest Nm. 
Sack=rsak, worek. Burcz ak w zn. 
groch pochodzi od Bury, patrz Ba- 
ra, 

Bnrezak p. Bnra. 

Bnrda=zwada, kłótnia L. || Cz. 
burda=tzn. Ukr. burda=mzn. tzn. 
:^= Sfr. b o u r d e == zabawa, juna- 
kierja; dziś kłamstwo (dawniejsze for- 
my: bohort, bouhort, behord = 
turniej, zabawa rycerska, Wł. ba- 
gordo, bigordo, może Grm. po- 
chodzenia Dz. I Bagordo, II c Bourde). 
'Słc. burdare = kuglarzyć, bawić. 
MtN. I, 18 i M. 14 mylą się zap., szu- 
kając źródła wyrazu na wschodzie. 
Por. Bnrdink. 

Barda ^ ciężar, pakunek Kn. || 
Może 'Słc. burdatio=rodzaj daniny 
tu należy, DC. wywodzi od burda= 
chata l^nNm. Burde=ciężar, brze- 
mię, dawniej burdę. 

Barda, „raczej w Im. Bardy" 
(mówi Linde) = pewna gra w karty; 
prosta przegrana w karty, tj. nie su- 
cha, nie dupla. Opis gnr tej, znanej 
w Krakowskiem, w Kolberga Krak. 
I. 328. II Ukr. burda=tzn. Br. burdi 
=mzn. przegrana w marjasza, szachy 
i in. gry i^rz Może z Sfr. bourde 
i bourde 8=zabawy, igraszki, kug- 
larstwo; porówn. 'Słc. burdare, 



b u r d i r e =? igrać, kuglarzyć; patrz 
wyrazy poprzednie. 

Bardak p. Bardslak. 

Bordalon p. Bitrdon. 

Burdel, Bordel = zamtuz, c 

Bardel = stary, walący się bndy- 
nek. Nazwisko rod. Burdel Lpf. 
XII, 465; miejsc. Burdel RA. X, 
265 i dal. I| Cz. bordell=: zamtuz. 
Ukr. b A r d e 1 = zamtuz; b u r d e j, 
burdlj = l, tzn. 2, szałas cygański; 
ziemianka. Rs. bor d&k'B=s zamtuz; 
bur d ć j=szałas cygański; ziemianka 
II Sfr. bourde, bordel e=baraka, 
lepianka np. Jacob Bibliophile, Curio- 
sitćs.. des croyances populairesj 264. 
Fr. bordel=zamtuz. Wł. bordello, 
Hp. burdel. Nm. B o r d e 1 L Ag. 
bordel, brothel. Węg. b u r d <5 
= ziemianka; b or dólyh 4 ?= zamtuz 
ZZi: 'Słc. borda=mzn. chatka, le- 
pianka; bordelum = tzn.; to zaś 
z Gt. baórd=Sskd. bord = Sgnm. 
bort=de8ka (==Nm. Bort i Brett 
Kge p. t. w.). Dz. I Borda. 

Bardink Q. Bfirdyn(e)k == 

pojedynek SŁP. z^ Zap. w związku 
ze 'Sgnm. b u h u r t=roazaj turnieju, 
Wł. bagordo, bigordo, Sfr. bo- 
hort i in., 'Słc. borda i burda 
=kij, spisa, Sfr. borde=kij i t. d. 
Porówn. Scz. burdo r, burdyf = 
koncerz, spisa. Ssłw.. bri>doun%=: 
miecz. Rs. berdunii, bordun^ 
(Dal n.) Mew. berdunn. Mr. 21 BpL- 
AoyuTi zbliża jeszcze 'Sgnm. p u r d u u 
= puginał. Porówn. tu Bardon. 
Burda i Bnrdoii. 

Bardon, Bordalon = galon, 
bramowanie ziotem Ii. :^^'Słc. borda 
=mzn. brzeg, rąbek. Wł. bordone 
=burt, obszycie. Fr. bourdaloue= 
opaska na kapeluszu. Por* Bardon. 
Barda. Bardink. 

Bardon, Bordombas^gru- 

be dudy organowe O. Porówn. tu 
Bardon i Bardink ||SGz. ba r- 
doun = zap. kij :^= Fr. bourdou 
=kij pielgrzymi; wielki dzwon; baso- 
wa duda organowa; ztąd Nm. Bour- 



BUKDOWIE 



79 



BURŁAK 



d o n b a B s =:bas bardoDowy. Wł. b o r- 
do!ie=kij. Wszystkie te wyrazy mo- 
że z Łc. bardo=mał, przez przenie- 
sienie znaczenia konia, muła na laskę 
pielgrzymią (niby „koń pielgrzyma"); 
por. Dz. I Borde i Bordone. Brachet 
Dictiannaire etymoL de la langue 
franf. p. w. Bonrdon 1 mówi: „Prze- 
nośnia ze zwierzęcia jezdnego na laskę 
spotyka się w językach Rm.: muleta 
po Hp. znaczy 1, muł 2, kula (kula- 
wego); po Wł. mula = 1, mulica 2, 
kij. W Hiszanji el caballo de S. Frań- 
cisco=^\xy^ Oczywistem też jest przej- 
ście znaczenia z kija na dudę orga- 
nową. Por. Mr. 21 Bpij^oye-B i 105 
Bardoun. 

Bardowie =* zwierzęta juczne 
L. :=r: 'Słc. burdo = osieł, muł. 
DC. p. t, w., zn. 4. 

Barduntbas p. Bardon. 

Bardafii p. BuriiiM^ 

Bard3rii(e)k p. Burdink. 

Bardztaczyć fiilę p. Btin- 
dzioezyć fiiię. 

Bnrdziok L. 9 Bardziak 

=naczynie na płyny, najczęściej skó- 
rzane; 9 BnrdaH = kocieł do po- 
tażu O. j|Srb. bardak=konew. Bg. 
bardak = dzban. Ukr. bordiuh = 
bukłak; worek ze skóry koziej Ap. 
Xy 15. Rs. (na Kaukazie) bordjAki* 
=wór ze skóry koziej na płyny zzz: 
Tur. bardak =- dzbau. MtN. I, U. 
M. 14. 

Bnrg^ p. Brnk. 

Bnrgrabla pch. nnrffrabla. 
Bnrkałab, Bnrg^ai. Nazw. 
rod.Bukrab, miejsc. Burgrabstwo. 
II Scz. purkrabS, pulkrabi; Cz. 
lurgrabi, burgrabf. Słń. porku- 

ab, porkolab. Ssrb. burgrabja. 
Br. burcbarabla. Rs. burggrafb 

II 'Słc.burggravius, burggraffius. 
Fr. burgrafe. Wł. burgravio. Ag. 
burgrave. Rum. prj>kalab. Weg. 
yargraf. Tur. burkałab zi:; Nm. 



f, 



Burggraf.~tzn. [złi. z Biirg=gród 
i 6 r a f = grabią, lirabial. Murgra- 
bia jest sld. do mur. Mr. 125 Bur- 
grabią. MF. Porkulab. Burg mamy 
w Burk, Burmistrz, patrz Brnk. 
Burkałab z Tur. 

Bnr§rraf p. Bur^raMa. 

9 Bnrk = zamek || W nazwach 
miejsc i w złożonych Cz. purk-, Głż. 
bórk- oraz byrgaf ■=Nm. Biirger 
^mieszczanin. Rs. w nazwacif miast, 
jak Peterburgt, Orenburgh i t. d. 
=ir Nm. Burg=gród, zamek. Por. 
Bnrprabia, Burmistrz. Odróż- 
niać Burk, k. p. pod Brnk. 

Bnrkałab p. Bnrg^rabla. 

Bnrkatella p. Brokadja. 

O Bnrknt^ 9 Borknt^żródło 
wody mineralnej, tak zwanej szczawy 
lub wody kwaśnej :=Ukr. burku t 
= tzn., od burkutaty = bełkotać, 
burczeć, szemrzeć; burk uch a=baba 
warcząca, zrzędząca. Br. burkot&ć 
= mruczeć, szemrać, burczeć. Por. 
Pol. nazwę źródła Bełkotka. 

Bnrlet = watowana czapeczka 
dziecinna Mgn. p. w. Fali hut z=: 
Fr.bourrelet, bourlet=poduszecz- 
ka^ wałeczek z kłaków, [od bourre 
=kłaki, 'Słc. burra, por. Bnra]. 

BurZa = jakaś tkanina L. = 
Zap. Fr. burail^gmba tkanina, lub 
Wł. burello=tzn. Por. Bnra. 

9 BnrZak pch.=l, starowierea, 
filipon 2, tęgi, czerwony dzieciak, chło- 
piec l|Cz. burłak char. =: flisak. Ukr. 
burłik=l, biedak 2, robotnik 3, wło- 
cęga. Br. burłak=l, flisak, 2, rewi- 
zor akcyzy "3, tęgi a grubjański czło- 
wiek 4, starowierca || Lit. b u r 1 ó- 
k a s (w Prusiech) = szlachcic Pol. 
lub Rs. Łot. burlaks == najemnik 

Rs. Rs. b u r 1 ii k 1. lub b u r- 

laka = 1, chłop, idący na zarobki, 
szczeg. na flis 2, nieżonaty; włocęga 
3, grubjanin, zawadjaka. Mew. 24 
burlakn. 



BURMOSIC SIĘ 



80 



BUETA 



9 Bamiofiilć »l^9 9 NTabnr- 
mofiilć 01^9 9 Zabnrmogilć ml^ 

==iiadąć się, zaperzyć się. 9 Zabnr- 
nŁa»xw»tj = junacki, zamaszysty 
rr:r Ukr. burmósyty sia = nady- 
mać się (w zn. gniewać się); b&rma 
= zamieszka. Do wyrazów Pol. do- 
mieszano naburzyć się i zama- 
szysty. 

9 HnrinyZo lub 9 Jllnriny- 

to = chłopiec ponury a leniwy """* 
Ukr. burmyło=człowiek ponury. 

Bnrnos p. Bnrnngi. 

Biirnia£(9 Bornosi, 9 Bor- 
nngiy 9 Bnrdns = opończa || Gz. 
i Srb. burnus II Hp. albornoz. Pg. 
al ber nos. Nm. Burnus :=: Przez 
Fr. burnous z Ar. burnus=czapka, 
kapiszon. Do. Burnous; płaszcz weł- 
niany bez rękawów M; 15; toż MtN. 
I, 19 burnus. Forma burdus zap. 
przez sld. do burda, burdać się. 

Bursa pch. = 1, worek 2, kon- 
wikt 3, girida. 9 Biirgia=zapustna 
zabawa składkowa. Tu też należy 
Bnrsz pch. z Nm. Bursche = 
chłopiec (początkowo bnrsak^ student). 
Patrz 9 Btrsa || Gz. bursa = tzn. 
Głż. borśa=l, bursz 2, burszowstwo. 
Srb. bursa=sakiewka. Ukr. bursa 
= konwikt. Ks. bursa = konwikt; 
birża = 1, giełda 2, punkt zborny 
robotników, dorożkarzy || Fr, bourse 
=1, sakiewka 2, giełda. Wł. borsa 
= worek i in. zn. Hp. Pg. bolsa = 
sakiewka i in. zn. Nm. B o rs e = sa- 
kiewka; giełda z=: Przez 'Słc. bursa 
= worek; skarbiec i in. zn., z Gr. 
by rsa= skóra cała; wór skórzany na 
płyny. Mr. 125 Bursa. Kge Borse i 
Bursche. DG. Bm-sa. 

Bnrfiltynki p. BnksaBtjitilci. 

Bursz p. Bursa. 

Bursztółsrkasrrodz. jabłka (O. 
mylnie gruszki). Głż. bórś torf, bors- 
torfar, bóśtrof, bóśtorf=tzn.=z= 
Nm. Borsdorfer dom. A p fel = 
(jabłko) Borsdorfskie, od nazwy wsi 
pod Misznem (Meissen). Nazwa nasza 



podprowadzona; z powodu burszty- 
nowej barwy owocu, pod Bursztyn. 
Por. Pfil. I, 135-136. 



BureoEtrii pch. Pra^burss- 
tynlan. C Burztyn. 9 Bnrz- 
tjnj = paciorki bursztynowe. 9* 
Bersztyń || Gz. bu ren, częściej 
jantar (z Rs.). Ukr. bursztyn. Br. 
brusztyn. Inni Słowianie inaczej 
nazywają=Nm. Bernstein zam. 
^brennstein (dosł. kamień palny) 
= tzn. Formę naszą spowodował sld. 
do bury. Mew. burstyni». Kge Bern- 
stein. 



Burty Burta pch. Zaburto- 
waó. Bnrtyl. Burtowy Eg. 
Krak. I, 56. Bort L. O. 9 Bort- 

iilca. Tegożpochodzenia jest iBart, 
k. p.j|Słc. porta=lamówka; parta 
= strój głowy z wstążkami. Cz. bort 
= brzeg i in. zn.; porta = obrąbek. 
Głż. borta= ubiór głowy panny mło- 
dej (opis w słowniku Pfula). Słń. parta 
= opaska głowy. Ukr. bur t=l, kupa 
ziemi, nasyp 2, deska boczna statku 
3, brzeg okrętu; burty = huta sa- 
letrzana. Rs. borti, bordii=:bok, 
brzeg, szczeg. statku; burt'b lub 
burta = nasyp (ziemi i in. rzeczy) 
II Fr. bord=brzeg i in. Wł. Hp. Pg 
bordo = tzn. i in. Ag. b o a r d =. 
deska, stół i in. = Nm. Bord lub 
B o r t = brzeg, bok (np. studni, oko- 
pu, statku); deska. Mr. 116 EopTi; 
271 Parta n® 2. Trudno wyjaśnić po- 
chodzenie końcówki w Burt;^l = 
„drzewo zdatne na bale do oblania 
okrętu" KSL., 107. 9 Burt i 9 
Burty = „wysypy ziemia użytej do 
wyługowania saletry" RT. 187 może 
z Ukr. Por. Bakort* 

Bnrta p. Bnrf . 

Bnrta = wróżba. Bartnik = 
wróżbiarz L. || Nm. C b u r t e n = cza- 
rować, wróżyć; 9'^^^^^^) bur- 
teninker = wróż, znachor (z Lit.) 
ZZIZ Lit. b ii r t a=czary; b & r t a s= 
los (rzucany); bdrtininkas^^wróż; 
kabalarz; o u r i A = czarować, zama- 
wiać, wróżyć. [Zap. od pnia bur-, 
który i my mamy w burczeć, ozna- 
czającego mruczenie; warczenie; por. 



BURTNIK 



81 



BUT 



pień ba, od którego baba, Słń. ba- 
jati = bajać i czarować; w in. ję- 
zykach Słw. pochodne od tegoż pnia 
oznaczają mzn. czary Mew. ba 2. Tu 
należą też pochodne od osnowy ba- 
chor-, np. Słń. bachoriti = cza- 
rować, Cz. b & c h o r k a=zabobon itd.] 
Ssłw. kobŁ = wróżka i kobieta = 
wróżka (baba), a dalej nasze zama- 
wiać, Łc. carmen. Od tegoż pnia 
Lit. burblenu=mruczeć, burkńju 
= gruchać, C brukować (o gołę- 
biu). 

Biirtnik p. Bui*ta. 

Biirtyl p. Burt. 

Bumńczak p. Buruńczuk. 

Bumiiczuk M. Buruńczak O. 

(zap. zamiast buruńczuk) || Srb. 
barundżuk = cienkie płótno 
„Z Tur. burundżyk, burund- 
żuk= gatunek gazy, z której kobiety 
na wschodzie szyją koszule i woale ^ 
ML IB. Por. MtN. I, 19 burundżuk. 

Bury p. Bura. 

Burza p. Burzan. 

9 Burzan = chwast || Słc. bu- 
rian, burefi, burina; burina- 
ty=bujny, porosły. Bg. bu r en . Ukr. 

burjan. Rs. burtjan-B Węg. 

burjdn == tzn.; burjiz = bujny, 
zachwaszczony; burj&nzik = ple- 
mić się, zachwaszczać się. Mew. bu- 
rijan. C Burza, przez nieporozumie- 
nie, do rymu, zam. burzan Kolberg 
Kuj. I, 234. 

Burztyn p. Bursztyn. 

9 Burzyć i 9 Burzyć się, 
9 Poburzyć, 9 Zaburzyć = stu- 
kać we drzwi, pukać (w Zejsznera 
Pieiniach Podhalan str. 53 i 54 myl- 
nie wydrukowano bierzyó sie) Cz. 
moraw. bufit=stukać do drzwi. Cz. 
b oul^iti = mzD. tzn. 

9 Busa = kopuła GO. 160 ZZ ? 
Moźnaby zbliżyć 1, Cz. bustka = 
dętka, perełka szklana. B.S. b u s y blp. 
=tzn. i 2. Rs. busa=czółno z jedne- 
go pnia, z Dnm. Bus8e=rodz. statku. 



HI. b u i s, 'Słc. b u s (s) a. Może tu jest 
jakieś przeniesienie znaczenia. 

Busek p. Busiel. 

Buset p. Busiel. 

9 Busiel, 9 Busel, 9 Busek 

= bocian || Br. b usiał tylko w Gro- 
dzieńskiem ; gdzieindziej b u c i a n. 
Ukr. bus.el, busiok, buziok, 
busk o=bocian ; b u s z 1 a ż.=bocian ; 
czapla. Bs. biiseli, biksoli*, bń- 
s e 1 B = bocian biało-czarny, mieszka- 
jący tylko na Litwie i w części Bia- 
łejrusi; w Rosji bywa tylko bocian 
czarny, fis. aisti, u naz zwany 9 
Hajstrem, k. p. Por. Ott. I, 420— 
430 II Lit. busólas, busilas, bu- 
cilas nad Niemnem==bocian ; gdzie- 
indziej gin d ras. Bruckner Fremdw, 

76. Do nas zap. z Br. lub Ukr. 

Por. Rs. 9 biisyj=ciemno-niebiesko- 
szary, buro-szary, ciemno-bury ; 9 
busetb = sinieć, szarzeć, ciemnieć, 
czernieć. Ziródło tych wyrazów azja- 
tyckie: Mt. 33 i MtN. 16 boz=szary. 
Mew. 26 busi 3. JA. H, 120; IX, 
493 boz. Lpf. VII, 18 B^łko. Mr. 126 
Bycejit i BpaHT*. Być może, iż bo- 
cian w związku jest z wyrazami 
powyźszemi; należy jednak zwrócić 
uwagę na Ssłw. botenije = wilgoć 
i botdti = tyć. 

Bussa p. Buza. 

9 Buszka (może mylnie 9 B^^* 
szła Ap. I, 17) w Pozna ńs. = wa- 
łek, deska, kolca u pługa Może 
Nm. Biichse = mzn. żelazo, któ- 
rem wewnątrz okuta jest piasta, Dnm. 
b u s s e. Por. Puszka, Buksztynki. 

Buszować = przerzucać, robić 
niep orządek Prawda 1886 str. 369* 
Ukr. buszowaty = hulać, ha- 
łasować. Rs. buSeyatb = tzn. Zap. 
od pnia buch-, zkąd nasze buchać, 
buchnąć. 

Buszta p. Buszka. 

Busztyn p. Bukszpan. 

Busztyuki p. Buksztynki. 

But, Bót, 9 Bot pch. 9 Bu- 
tęk. Półbutek, Półbucik. || Słc. 

11 



BUTA 



BYCIAR 



bota Cb» b ft t a=berlBcz ; bot, bo- 
ta=but. Słń» bo te. Bg. bo tu. Br. 
bot. Es. boty blp. = rodz. obuwia: 
9 bótaly, 9 b u t a 1 y=buciska II 
Nm. dw. Bosz i Bot8chuh = ro- 
dzaj obuwia. 'Słc. bot ta, bot a=tzn. 
Hp. bota. Wł. b o 1 1 e. Ag. b o o t. 
Lit. batas Z^ Fr. botte i 'Słc. 
botta, bota, zap. przez Czechy. 
Wyrażenie „głupi jak but" mają też 
Czesi: „hloupy jako bota". Mr. 117 
Bota. Mew. 20 bot-L. Powyższe wy- 
razy zachodnio-europejskie mają i 
inne znaczenia: beczki, wiązki i t. d. 
Tegoż pochodzenia jest Butelka, 
Dz. I. Botte. 

Buta pch. = duma ZIZ Mr. 126 
Buta 2 myśli, że albo w związku ze 
'Sic. b u t a r e=nadymać, albo pocho- 
dzenia wschodniego. U Słowian, prócz 
nas, wyraz ten jest w Ukr. buta = 
tzn.; butaty=junaczyć się; butnyj 
=zuchwały, pyszny. Mew. 26 buti — 
zbliża Słń. butiti=trącać i Bg. bu- 
t a m=dotykam, poruszam. Zap. wzię- 
liśmy wyraz z Ukr. 

9 But cj = starszy pasterz u Hu- 
cułów -«« Ukr. butej=pasterz owiec; 
buteja = l, stado owiec 2, dziesięć 
lub więcej sztuk bydła; buteity = 
mieszać owce. Zap. przez Bum. z Gr. 
b o li t e s=pasterz. 

Butel = posługacz miejski, po- 
licjatit L. II Lit. bńtelis = tzn. ZH 
Nm. Btittel = tzn. [tegoż pochodzę* 
nia, t^o Bedel, k. p.; por. Kge p. 
t. W.]. 

Butelka p. But. 

9 Buteu= 1, zewnątrz, na dwór ; 
na dworze 2, ponad ; w połączeniu 
z czasownik ami wyraża Pols. wy- 
przedstawne. " Dnm, buten(=Nm. 
♦b (e) a u s s e n)=tzn. Por. tu 9^^^^^ 
(w dodatku), 9 ^^^ ^ 9 Kuteu, 
G-WB. dabauszen, bauszen. 

9 Butrynek, irp. „maluśki kieby 
butrynek" (o dziecku) Kamiński 
Chłop pols, 106. W Warszawie mówią 
o zdrowem, tęgiem dziecku „tłusty, 
ezerwony jak butrynek". W Lu- 



belskiem o człowieku tęgim „chłop 
jak butrym"; psom też dają nazwę 
Butryn ? Wątpię, aby nazwa 

rod. Litewska Butrym była źródłem 
wyrazów powyższych. 

Butynek p. Bitunek. 

Buwka p. Buf ka« 

Buza, BusHa = rzadka polewka 
z mąki; Boza, Bosa = rodź. napoju 
tureckiego O. || Srb. buza, boża = 
mzn. napój z chleba kukurydzowego. 
Bg. buza=tzn. Ukr. biiza=tzn. Br. 
b u z i = fusy, ustoiny . JRs. b u z a = 
młode wino; napój w rodzaju kwasu 
II Fr. bosan i busa char.=rodz. na- 
oju Do. Bosan. Nm. Bussa = tzn. 
"tN. I, 3 3 zbliża Węg. buza=psze- 
nioa Tur. buza=napój z socze- 

wicy lub in. zbóż; do nas zap. przez 
Tat. buza=tzn. [z Ar. i Pers. buza 
= rodź. napoju]. Zdaje się, że M. p. 
w. Buzować i Buzować się myli 
się, uważając je za pochodzące od 
Buza; myślałbym że buzować 
i pch. są wyrazami Słw., nie mąjąoe- 
mi związku z Buza: Cz. buzati = 
tłuc; buchać; Ukr. buzovity=łajać; 
bić; Br. b u z o v a ć =swawolić i t. d. 
Por. Mr. 126 Buza; 127 BysoBatb. 
Mew. buza. 

Buzdygan pch. Kn. || S:c. b o z o- 
gś,n, budzogś^ń. Scz. buzdygan, 
buzygan, busdykan. Srb. bozdo* 
gan, bozdugan, bozdoyan, buz- 
doyan, buzdochan. Bg. bozdu- 
gan i in. Ukr. buzdygan (nie bu2- 
dyhan, jak Mt. I, 30), oSdygan. 
Bs. buzdyh4ni»=rodz. berła || Bum. 
buzduga n i i n. Węg. buzogany, 
buzgany " Tur. bozdogan = 
maczuga, buława. Mt. Ł 30. MtN. I, 
17. M. 16. Brl. 13. MF. Buzdogan. 

Buzia pch. ZZZ Zapisuje się dla 
tego, że Mr. 126 i 386 Buzia szuka 
rodowodu wyrazu tego w językach 
obcych. Mnie się zdaje, że Słc. b oz kat'. 
Oz. boskati i t. d., wraz z Wł. bac- 
ciare, Łc. basiare i t. d. są wspólną 
własnością aryjską. 

Byciar p. Baciarz. 



BYDLIĆ 



88 



OAF 



Bydlić w BU. miesakaó i poh. 

E. Ogonowski JA. IV, 363 uwaia wy- 
razy te Spol. za wzięte z Cz. Mnie- 
małbym z Miklosiohem Mew. 26 by-, 
te jak bydło, tak i by dli 6 są 
wspólną własnością czesko-polską. 

Bydliuek = śle dź w odzony L. 
II Cz. piklink=tzn. Z^Nm. Pick- 
ling=tzn. [z Ag. piekle, skąd na- 
sze pi kle i Nm. P6kel, skąd nasze 
pekielflaj sz]. W części sld. do 
bydło, a w części skłonność do za- 
miany g na d, szczególnie przed 1, 
przekształciły wyraz Nm. na bydli- 
nek; por. cyngiel, C jeglina, C 
ożygle obok Nm. Ziindel, jedli- 
na, 9 oźydle. Pfil. I, 163. 

9 Bydować == ofiarować, propo- 
nować (cenę). 9 Bytować si ę = 

ofiarowywać się, nastręczać się ZIZ 
Nm. b i e t e n=mzn. ofiarowywać, na- 
stręczać. Chwiej ność dii skntkiem 
słyszenia wymawiania Nm., pośrednie- 
go pomiędzy d i t 



Bygiel p. Beglel. 

9 Bygla = żelazo krawieckie do 
pras owania O, 9 Bigiel = strzemię 
ZZ: Nm. Bugel = mzn. kółko; Btt- 
geleisen (dsł. itelazo kabłąkowate) 
= prasowidło; Steigbtigel (dsł. 
kółko do wsiadania)=strzemię. W obu 
razach po jednym składnika Nm. 
odrzucono. 

9 Byjon p. Piwoi^fa. 

9 Bylce = drzewo w br onie, 
w które się wbijają gwoździe "~" 
Ukr, bylce, bilce = poręcz, łatfi, 
listwa; pręt, kołatawka. Po Pola. na- 
zywa się to 9 bidła. 

Bylwa p. Bulwa. 
Byrka p. Bierka. 
Bytować się p. Bydować się. 

9 By wat sld. do bywać, zam. 
wiwat mZ Łc. vivat=nieoh żyje. 

Bzubzyua p. Boiubaz. 



c. 



Caban, Czaban pch. „Caban = 
gatonek większych baranów; czaban 
zaś = gatunek wołów ; pisarze dawni 
te słowa częstokroć mieszając. Ł. 2, 
= baaałyk, niezgrabjasz. 3, 9 Cza- 
ban == pasterz 4, 9 Caban = łyk, 
jnieszczach. 5, 9 Caban (w zagadce) 
= grzebień Ap. II, 179. Cabański 
rod. II Cz. 9 6aban =1, owczarz 2, 
wół podolski (z Pols.) ; 6 a b o u n = 
niezgrabjasz. 8rb. 6 o ban pch. = pa- 
sterz. Bg. ćoban. Ukr. czobś.n, 
częściej ozabś^n pch. = 1, owczarz 
2, wół. Bs. 9 &abani>=owczarz. II 
Bum. 2 i o b a n. Alb. ć o b a n = pa- 
sterz. Knrd. óoban = rzeżnik. 
Tor. o z o b a n (z Pers.) = pasterz. Do 
nas wyraz dostał się przez Ukr. For- 
ma caban jest zmazurzoną. Mt. I, 



42 goban. JA. IX, 496. Mr. 127 ca- 
ban. MF. Ćobanin. 

9 Caclia = stado gęsi, owiec itp. 
Z^ Nm. 9 zech(e) ż. mzn. = tzn. 
FWb. Por. Cech. 

Cacha, Cz acha = chodnik (w gór- 
nictwie) Łb. ..^ /jródłem jest ten 
sam wyraz Nm., od którego pochodzi 
Cacha w zn. stada, oraz Cech: Ze- 
che ż. mzn.= wydział, część kopalni. 
Por. Btrge VI, 284. Co innego jest 
Czach, Czachty k. p. pod Szacht, 
Cech. 

Caf= oprawca, zbi r. L. pisze Ca^. 
II Słń. Srb. caf=tzn. ZZ Wł. zaffo 
== tzn. 'Słc. zaffo = tzn. Dz, II, a 
Ceffo. Mew. 27 caft. 



CATAC 



84 



CAPA 



Cafać p. Cofać. 

9 Cafalnik p. Cofać. 

Cafla = wiązanie jakieś w cies ielce 
(niewyraźne objaśnienie) O. HZ Zap. 
Nm. Por. o o a p=Nni. Zapf enbalkeń. 

9 Cńfnidl p. Cofać. 

9 Cdfka p. Cofać. 

Cajcel = munsztuk do piszczeli 
hatniczej. Ł || Może tu należy Cz. 
oejclik =1, cycek 2, smoczek (dla 
niemowląt). L. twierdzi, że z Nm. 

Zitze = cycek: raczej z Oz. Mamy 
też 9 C y c e k=dzióbek, np. u dzbanka. 

9 Cajchoi p. Cąjghauz. 

Cąjg = narzędzie; materja; ma- 
terjał L. 9 Cajg, 9 Cąjg, 9 Cąjch 

= tkanina || Oz. c a j k = tkanina. 
^H Nm. Zeug = narzędzie; mate- 
rja; mateijał itd. Tenże wyraz mamy 
w sślożonych: Cąjghauz, O ej chram, 
O e g wart, Rajsc aj g itd. 

Cąjghauz, Cęjghauz, Ceghauz, 
Cegauz, Cąjkaiiz, Cajkauz, Ccjk- 
hauz, Cekhauz, Czekhau z, 9 Cąi- 

choi. II Es. cejhauzi.. Nm. 

Zeughaus = tzn. [złż. z Zeag = 
sprzęt, narzędzie, oręż itd. skąd nasz 
Cajg, k. p. i Haus = dom, który 
mamy jako drugą część w wyrazach 
lamus, ratusz itd.] Por. Cąfchrani. 
Pfil. IV, 365 i in. Por. Cechenhauz. 

Cajkauz p. Cąjghauz. 

Cajniamia „kuźnica żelazna z mło- 
tem cajniarskim" pch. Łb. Mgn. p. w. 
Zain. Ł. i O. n. || Sło. c & n = sztaba. 
Scz. oAn = sztaba. Cz. cejn=pręt, 
o e j n e k=narzędzie tkackie. Z^ Nm. 
Zein lub Zain = pręt; sztaba. Mr. 
128 OAn. Brl. 14 OAn. 

9 Cajtowuik = terminator, cza- 
sowo praktykujący d o d nia wy z wo- 
lin. Ust. z Warszawy Nm. Zeit 
= czas. Por. Ccjtak. 

Cal, dw. Cala ż. pch. i złż. L. 9 
Cul ET. 189. llSłc. coT. Cz. coul. 
QtlŁ. cól. Ukr. cal m. Br. cal ż. 
._ Nm. Zoll = cal. U nas a zam. 



o zap. przez chęó odchylenia o, uozu- 
wanego jak a. 

Cal p. Czai. 

Całka = „ściana z blatu surowiz- 
nowego lanego w ognisku fryszer- 
skiem^ Łb. p. t. w. Z^ Jeżeli nie po- 
chodzi od cały w zn. 7,cały, jedno- 
lity płyt", to może jest sld. do Nm. 
Zacke=tzn, (zkąd zap. Fr. taque 
tzn.), tym bardziej, że, obok Zacke, 
istnieje Nm. 9 Zanke w tzn. 

Całun Ł. || Scz. c a 1 ii n=ca2un. Cz. 
6 a 1 o u n == dywan, pokrowiec. Chrw, 
6alun=rodz. pokrycia. || 'Sgnm. i dw. 
Nm. Bchalnne, schalan, scha- 
laun. Nnm. Schalons, Schalong. 
Ag. s h a 1 1 o o n==droga tkanina ; Sag. 
ohalon, chaloun, chalun. Fr. 
eh al on = tkanina wełniana. Hp. 
eh al on, chalun, chalonas. Wł. 
cel one = tkanina w paski, którą 
stoły pokrywają. Wszystkie te wy- 

razy od nazwy miasta francuskiego 
O h §. 1 o n s, gdzie zaczęto tego rodzaju 
tkaninę wyrabiać. Mr. 128 Oałon. 136 
Ćaloun. 385 Caliin. Kge. n. Dz. n. 
Mag. Shalloon. Mew. 27 Caloni*. L. 
myli się, zbliżając całun z „cały*^. 
Również niepomyślnym jest wywód 
z „yestis s oh o lana". Pfil. IV, 480. 

9 Camer p. Cembra, 

9 Canturyja p. Ceuturja. 

Canubel = „hebel ząbkowany" 

Łb. L. i O. n. || Es. canubelŁ==tzn. 

Nm. 9 zahnhubel, zwykle 

Zahnhobel = tzn. [złż. z Zahn = 

ząb iHobel, 9 bubel = hebel]. 

Cap = kozieł ; baran wołoski; póź- 
niej = basałyk, gap. 9 Ciaporek = 
koziołek. Scapieć = zgłupieć. || Słc. 
Cz. c 4 p = baran. Ukr. c a p = mzn. 
kozieł. II Eum. Alb. cap. Z^ Węg. 
c a p = kozieł. (Mew. 27 Gapi> mylnie 
pisze Węg. czś-p). 

9 Cap p. Czop. 

Capa = skóra (wielbłądzia, ośla 
itd.) chropawo wyrobiona, szagren, 
jaszczur. Kn. || Cz. c4pa = tzn. || 



OAPSTRYK 



86 



OĄBE 



Wsg . oapab5r = tzn. (b6r = Bkóra). 

Nm. Zap p = tz. Zap. w związku 

z nazwą kozła Cap, k p. Mr. 128 
Capa. 

Capstryk , Capstrzyk , Czap- 
strych, Czapstrzyk L. || Cz. Sep o- 

biti, częściowy przekład z Nm. Por. 
Es. tapti (ze Szwedz.) Mr. 343 Ta- 

nra. Nm. Zapfenstreich = 

tzn., złż. z Zapfen = czop, k. p. 
i Streioh = (sztrych) mzn. uderze- 
nie, więc dsł. uderzenie po czopku, 
czyli zatkanie (beczki), jakoby prze- 
nośnia humorysl^czna z czasów wojny 
trzydziestoletniej, zastosowana do wie- 
czornego gaszenia świateł i niby „za- 
tykania" ruchu miejsldego. Wgd. p. w. 
Zapfen. Pfil. TY, 366 i in. 

Car pch. i złź., dw. Carz, Czarz. 

II Słc. Oz. c & r char. Głż. c ar char. 
Słń. cAr char. Srb. Bg. car pch. 
Ukr. Br. car char. || Nm. Tsar char. 
Fr. czar (czyt. gzar) char. itd. 
Ss. c ar L, Srs. cŁsarb (tak samo i Ssrb.), 
zam. cesarii, jak jest po Ssłw., to 
zaś z Łc. Caesar. Nazwa rośliny 
oar ziele (tussilago) „jakoby ce- 
sarz nad ziolmi" Marcin z Urzęd. u 
L. Por. 9 Gary czka. Ap. VI, 229, 
Ukr. car zilje, Bs. carecyeti, 
i carb trava. Por. Cesarz. 

9 Carga p. 9 Cergiel. 

9 Caniik „kąt izby w chacie 
nizko ogrodzony, do składania nabia- 
łu" R T. XLI, 187. 1= Oczywiście 
wyraz ten jest odmiankę Ukł. c ói r o k 
= „przestrzeń ogrodzona pod piecem 
lab łóżkiem w chacie dla kur, cieląt 
itd." Wyraz Ukr. zap. w związku 
z Caryna, k. p. Przejście znaczenia 
przez pojęcie zagrody, czegoś ogro- 
dzonego. Patrz. Carek. 

9 Caryna = „kołowrót, wrota 
wsi". „Drzemią łęgi i caryny" W. 
Pol Fiem o ziemi. C Carynka „o- 
grody i grunta tak zwane". || Rs. 9 
carina, carana = step omy, wy- 
gon; zagroda dla bydła. Por. cyr= 
ziemia (w szwargocie czapkarzy mo- 
hilewskich, Żivaja Słarina 1890 zesz. I. 
dział 2, str. 12). Ukr. caryna, 

cirynka = 1, pole; pastwisko (o- 



grodzone) 2, wrota na pole [z Bum. 
tsearinS=pole, grunt, od tsearS 
(= Łc. terra) = ziemia, kraj itd.] 
Mew. 27. Carina. Patrz Cńrek, Car- 
uik. 

9 Carek, 9 Córek. Pfil. IV, 282, 
9 Córek = zagrodzenie w chlewie; 
kojec Ukr. c a r o k ; znaczenie 

patrz tu pod Camik. EA. XVn, 28 
wywodzi z Oz. c&rek, co ma zna- 
czyć „stajenka"; Kott podaje tylko 
znaczenie „izdebka*^ i wskazuje, że 
wyraz jest Wała^ki ; należy więc przy- 
puszczać, że się dostał do Wałachów 
przez Grórali Polskich; tym to praw- 
dopodobniej sze, źe Słowacy mają c a- 
rok = zagroda na siano w stajni. 
Por. Caryna. 

9 Cąber, 9 Cząbr, 9 Cum- 
per, 9 Cumber = 1, tłusty czwar- 
tek 2, uczta i zabawy w zapusty. 9 
Cynipry = wieczornice. 9 Cymper 
= przyśpiew. || Głż. campor, cam- 
p e r = zabawa zapustna. Może Cz. 
cimpr-campr* tu należy ; używa 
się to w wyrażeniu: połamany albo 
pijany „na cimpr campr" = zupełnie. 
Nm. 9 zampern, 9 tem- 
pem = obchodzić zabawą zapusty. 
Kuhn Markische Sagen, 307. Wisła V, 
970. Adalberg Księga przysłów, 72 p. 
w. Gombrzyó (wątpię, aby combrzyć 
miało związek z wyrazami powyższe- 
mi). Czy i jaki związek zachodzi tego 
Cąbru z Cąbrem = mięso od 
krzyżów i jakie jest pochodzenie Nm. 
zampern, nie umiem powiedzieć. 

Cąbr, Cąber, Czł|br, Cząber 

poh. = rodź. rośliny. || Słc. ciber. 
Cz. 6ubr, 6ibr, cibr. Srb. cubar. 
Bg. 6 o m b e r. Ukr. szozabryk, 
czabryk, czebryk, czebreć. Br. 
c zabór. Bs. Subri*, gaberT>, §ce- 
b r e c "Ł. II Węg. c s o m b o r. Bm. cim- 
bru. Lit. ozióbras. C^r f.ViyTn- 

bros=tzn. Do nas może przez Węg.? 
Mew. 36 6ombrŁ. MF. ĆąbrB. 

Cąbr, Cąber, Cząbr, Cząber, 
Conibr, Comber, Czomber pch. 
=mięso od krzyżów (u L. II, 12, a za 
nim i u O. mylnie Gąbr zamiast 



CĄGIEL 



86 



CECHA 



Cąbr, skutkiem podobieństwa dru- 
kowanego Gt do C). Pieśni C cą- 
browe. Cząbr = iiusty czwartek 
Ł. (dopełniaoz 5). C Czemery (z 
Ukr.) = krzyże, grzbiet. || Cz. o e m r 
= tzn. Może tu należy Głż. óemjer 
= strona słoneczna drzew smolistych; 
czerwony rdzeń drzewny itd. Ukr. 
o z e m e r i blp. = grzbiet. Rs. 6 e- 
mert = kość grzbietowa; ciemię; 
czub. II Brum. t s i m i r = marka, znak; 
sprzączka; herb. Węg. cimer=herb; 
szyld; ćwiartka (np. baraniny. ^^ 
Nm. Ziem er = cąbr, 'Sgnm. zim- 
berę, zimere, zimie r, zimierde; 
to zań z Fr. cimier =1, pióropusz 
2, herb 3, cąbr, patrz Dz. I. Cima, 
z Gr. kyma = mzn. czubek, wierz- 
chołek rośliny = Łc. oyma=odrośl. 
Mew. 29 oimert. Mr. 137 ^Mep^. Wy- 
razy nasze ze 'Sgnm. z i m b e r e ; nie- 
które postacie zmieszano z formami 
wyrazów poprzednich. Por. Pfil. IV, 
426 i in. Por. C Czemery. 

Cągiel, „kloce ^ drzew wewnątrz 
kasztu (rusztowania) leżące zowią się 
w Wieliczce o ą g 1 a m i" Łb. p. t. w. 
""^ Porówn. Nm. C zanken = pale, 
na których stawią zabudowania go- 
spodarskie na Mierzei. FWb. p. t. w. 
Por. Cęgi. 

Ceber pch. C Cober. C Czeber. 
9 Cebratka. C Cebrzuk. pch. C 
Czebrotek. C Czebrotka. Diber. 
L, 9 Żber. 9 Ceiiibrzyk (sld. do 
cembrowania). Cebrówka= (w Wie- 
liczce) sól drobna, do cebra zbierana 
Łb. IJSłc. 6eber. Scz. źebfik Brl. 
28. Cz. dźber, ober. Głż. 6wor. 
Srb. S a b ar. Słń. 6 e b e r. Bg. cabtr. 
Sdtw. cbbrt. Srs. cebrt = miara 
zboża. Bs. 9 oebarb, c^beri,, cy- 
bart, oebarka = wiadro. Ukr. c e- 
b 6 r = ceber. Br. c e b e r = ceber. || 
Bum. ci ber. Węg. cseber, oso- 
bo r, CS obo r 1 ó. Lit. c ó b e r i s i ki- 
b i r a s. Nm. Zober, Zuber, 

Sgnm. zubar, zwibar [dsł. * dwu- 
biemy tj. o dwóch uchach, jako prze- 
ciwieństwo do Eimer = wiadro (o 
jednym uchu) Kge Zuber]. Mew. 37. 
ćbbrB. MF. toż. Mr. 26. Hbopb myśli, 
że niektóre z form powyższych są 



^ow., 00 mnie się zdaje wątpliwem. 
Pfil. IV, 366 i in., 

9 Cebratka p. Ceber. 

Cebrówka p. Ceber. 

9 Cebrzuk p. Ceber. 

9 Cebrzyna p. Ceiubra. 

Cebula a. Cybula poh. || Sło. oi- 
b u 1 a. Cz. cebule, cibule. GIź. 
cybla. Dłż. oybulA. Słń. 6ebula, 
Sbula, 6ebulf źbul. Srb. kapula 
i cipula. Ukr. i Br. cybula || Wł. 
cipolla. Hp. oeboUa. Fr. ciboule. 
Nm. Zwiebel. 'Sgnm. z (w) ib o Ile. 
Z^ Łc. caepulla, zdrobn. od oaepa 
= cebula. Wzięliśmy wyraz zap. od 
Czechów. Mew. 27 cebulja. Mr. 132 
Cipola; 195 Kapula. Kge. ZwiebeL 
AV. 78. Dc. 92. — Tegoż pochodze- 
nia jest Czypolino O. = rodź. mar- 
muru, z Wł. cipoUino [zdrobn. od 
cipolla, więc niby cebulka\=Todz. bia- 
łego marmuru z czamemi i ciemno- 
zielonemi żyłkami, ułożonemi war- 
stwowo, niby liście cebulowe. Pfil. IV, 
365 i in. 

Cech = 1, stowarzyszenie 2, (od- 
dzielna) kopalnia pch. i złź. C Cecha 
ź. II Słc. cech lub cecha. Cz. cech 
i cecha. Srb. ce ch i o ej. Ukr. 
cech. Es. oeoh-Ł. Nm. Zeohe 

=mzn. 1, cech 2, kopalnia. Por. Ce- 
cheuhauzy Cechs^ąfn i Cech- 
mistrz. Mew. 27 cecht. Kge Zeche. 
Por. Cacha, C Cacha, Cechować. 
Pfil. IV, 480. 

Cech, Cecha = poszewka, L. C 
Cycha. || Cz. o ej o h a, c i oh a = po- 
szewka. Głż. cycha, oySka = tzn. 
II Fr. t ai e = tzn. ^^ Nm. Z i e o h e 
[z Gr. theke= (=teka) fiiteral, po- 
chówek itd.] = poszewka, kapa (na 
łóżko). Kge Zieche. Por. Czechet. 

Cecha poh. i złż. = znak, znamię. 
Cefa. L. 9 Cech lub C Cecha =1, 

gra 2, kula, wić (znak sołtysów). Q 
Obcychować (np. granicę)=znakami 
uwydatnić. || Cz. cejch pch. Głż. 
oej eh, oej chel pch. "^ Nm. Zei- 
chen = znak, Kge Zeichen. Pfil. IV, 
B95 i in. Por. Cech^ztcjn. 



CECHENHAUZ 



87 



CEKLABZ 



Cechenhaiiz = „dom zgroma dzę 
nia górników** Łb. Ap. X, 226 ZZ 
Nm. Zeohhaus = tzn. [złż. z Ze- 
h e (patrz Cech) = cech i H a u b = 
dom (por. Cąjghauz)]. 

Cechmistrz „przełożony cechu" 
pch. Łb. „Całego miasta cechmistrz- 
majster" w piosnce, Kg. Maz. U, 
134. II Słc cechmajster. Cz. cech- 
mistr. Srb. cechmajstor. || Węg. 
oóhmester. Nm. Zechmei- 

s t e r=tzn. [złż. z Z e c h e = cech, k. 
p. i Meister = mistrz, k. p. Por. 
Barkmi8trz i in.]. Pfil. IV, 488. 

9 Cechować = hulać, pić. 
Nm. zechen=t2n. [tegoż pochodze- 
nia, co Cechy k. p. ; przejńcie zna- 
czenia: składka, picie SKładkowe]. 

Cechsztcjn = wapień permski Łb. 
II Es. c6hStejni> = tzn. [złż. z Ze- 
c h e = mzn. kopalnia i Stein =ka- 
mień, por. Baksztyii itp.]. Por. Cech, 
Cecha. 

9 Ced = mąka owsiana z wodą 
na kisiel O. || Es. 6 21 = tzn. Ukr. 
c i ż = rozczyna. Br. c e d = roz- 

czyna owsiana na kisiel. 

9 Cedl p. Kitel. 

Ceduła pch. Ł. || Słc. ceduła. Cz. 
cedule. Głź. cedla. Srb. 6itula= 
spis zmarłych w rodzinie; oedulja 
=kartka. Ukr. ceduła. Es. cedulka. 
II Wł. cedola, ceduła. Hp. ce- 
duła. Fr. códule. Nm. Zettel. 

W^. c 6 d u 1 a. 'Słc. ceduła = 

kari^a ; Łc. (około 400 po Chr.) s c e- 
dula, dw. schedula, z Gr. schćde 
= mzn. deszczka, tabliczka, kartka, 
ten sam wyraz, co scheda = część, 
wydział, tj. rzecz odłupana. Z Łc. ce- 
dować, cesja nie ma związku. Kge 
Zettel. Mew. 27 cedulja, 

Cegauz p. Cajgrhauz. 

Ceghauz p. Cąjghauz. 

Ceglować p. Ceklarz. 

Cegła poh. II ^tń. tehla. Cz. ci- 
Łla, tihla. Moraw. tihlićka = że- 
lazko (do prasowania). Głź. cyhel. 



Dłż. oygel. Słń. ci gel = cegła; ti- 
g 1 o lub t i b 1 o==żelazko. Srb. c i g 1 a. 
Ukr. i Br. cehła (zPols.). Es. 9 ci- 
gel b. II Lit. cigelis. Węg. tógla. 
ZZZ Nm. Z i e g e 1, Sgnm. z i a g a 1, z 
Łc. t e g u 1 a =dachówka [od tego= 
kryję, zkąd toga]; ztąd też Wł. te- 
gola, Fr. tu ile = dachówka. Ag. 
tile=oegła itd. Mew. 29 cigbli,. Mr. 
346 Tiblo. Kge Ziegel. Dz. I. Tegola. 
W wyrazie naszym e zamiast i zna- 
lazło się wskutek prądu ogólnego i 
ku e: ser, sierota, siekiera itp. 
zam. syr, sirota, siekira. Przej- 
ście znaczenia z cegły na prasowidei- 
ko przez podobieństwo kształtu. Pfil. 
IV, 496. 

Cejch p. Cajg. 

9 Ccachram = szafka do chowa- 
nia narzędzi (rzeźbiarskich, stolarskich 
itd.). Nm. Zeugrahme(n) = 

dosłownie ramy a. ramka na narzędzia, 
[złż. z Zeug = narzędzia i Eah- 
me(n) = rama, futryna]. Por. Cajg. 

Cejg p. Cajg. 
Cąfghauz, p. Cąjghauz. 
C©(j)8rwart p. Cekwart. 
C€jk(h)auz p. Cąjghauz. 

9 Cejtak = jagnię dwuletnie. 9 
Cąitówka = takaż owca. Dw. Cy- 
tak, Cytówka. Wista m, 906. Moie 
tu należy Cejtuchowy królik. L. 
Z!^Nm. zeitig=mzn. dojrzały; Zeit- 
bock = kozi^ dojrzały; Zeitschaf= 
owca dojrzała. Z Nm. zwei = dwa 
nie ma związku. Por. Cajtownlk. 

Cąltuchowy p. 9 Cejtak. 

Cekhauz p. Cąjghauz. 

Ceklacja p. Ceklarz. 

Ceklarz pch.=zbir, siepacz. Cekl- 
mistrzy Cekmistrz. Ceklować i 

Ceglować. L. II Scz. cerklif, cir- 

k 1 i f =8tróź nocny, ponocny Przez 

Nm. Z i r k 1 e r =stróź nocny miejski, 
z ^SŁo. circator = stróż [c i r c a= 
straż, z Łc. circare = krążyć, ob- 
chodzić, od circus = koło, skąd na- 
sze cyrk, cyrkiel itd., Fr. oher- 



CEKLATTJM 



CEMBEA 



o h e r, Wł. o e r c a r e=szukać]. Cek(l)- 
mistrz ułożono na podobieństwo 
cechmistrza, k. p. Ceglować 
podciągnięto pod cegła. Ceklacja, 
Ceklatum są to formy niby łaciń- 
skie, w rodzaju: hulatyka, łaj de- 
mu s, łajdus, pijus itp. Mr. 129 
Ceklarz; 130 Ceklowaó. Brl. IB Cer- 
kUf . Por. Cerkle. 

Ceklatum p. Ceklarz. 

Ceklinga a. Cykla = „blaszka 
stolarska do skrobania drze wa*^ . Łb. 
II Bs. ci ki ja a. cykl ja. ZIZ Nm. 
Ziehklinge = tzn. [złź. z ziehen 
= ciągnąć i Klingę = (klinga) bla- 
szka]. Postać cykla jest zap. skró- 
ceniem dłuższej. 

Cek(l)inlstrz p. Ceklarz. 

Ceklować p. Ceklarz. 

Cekwart, Cegrwart, Cęjgr wart 

oficer dozorujący zbrojowni L. 

Nm. Zeugwart = stróż zbrojowni 
[złż. z Zeug=patrz Cajg i Wart 
= stróż (stąd też warta i in.)]. Mr. 
130 Cekwart. Patrz. Cajg. 

Cel, w zn. ocela na podkowie, p. 
Ocel. 

Cel = czoło, wybór, dobra strona, 
lice, szacunek i pch. : Celny , Ce ln- 
jący, Celowny, Celować. Łc. 

excello = wysterkam; przechodzę 
innych, odznaczam się [stąd też eks- 
celencja i excel8ior]. Przodko- 
wie nasi, wiedząc, że ex jest przyim- 
kiem i znając wyraz celsus (= wy- 
niosły) od tegoż pnia idący, odrzucili 
ex i utworzyli sobie osnowę cel-, 
od której wyrazy na czele podane po- 
szły; to samo stało się np. z Nm. 
bestellen = zamawiać: odrzucono 
be- i zrobiono stalować. Wyrażenia 
kuśnierskie : celować pch., w y c e- 
lić pch., scelować pch. tu należą, 
a znaczą „dobrać cel*^ tj. najlepsze 
cząstki futra. 

Cel, dw. Cyl=meta pch. i złź. L. 

||Słc. ciel. Cz. cii. Głż. cyl. SIŁ 

i Srb. cilj. Ukr. cii, cel. Br. cel. 

Es. celb. II Węg. csól. Lit. cielius. 



Nm. Ziel == cel. Mew. 29 cilb. 

Por. Celstat. PfiL IV, 502. 

Cela pch. II Sło. celi a. Cz. cela. 
Srb. celi ja. Ssłw. kelija, kela. Bs. 
kelbja. ||Fr. cellier = spiżar nia ; 
cellule=komórka. Wł. cella, ZII 
Łc. cella = mzn. spiżarnia, komora. 
MF. Kelija. Do nas zap. z Nm. Tegoż 
pochodzenia jest Nm. Keller=piw- 
nica; sklep, skąd Kellner = dosł. 
sklepowy i nasz K i e 1 n e r. Przez Gr. 
kellirion (z Łc. cąllarium = 
ńpiżarnia) wyraz pokrewny dosta! się 
do Tur. k i 1 ó r=śpiżarnia, a stąd Srb. 
kiljer, ćiler i Bg. kelar, kiler, 
keler, keral. Mt. II, 8 kilar. 

Celbrat = „tablica do rachowania 
pieniędzy" L. || Scz. c e 1 p r e t [Kott 
V, 1118 nie umie objaśnić]. Nm. 

Zahlbrett = tż. [Złż. z zahlen= 
liczyć i Brett=deska, por. Bratnal]. 

Celstat lub Celestat = strzelnica, 
miejsce s trze lania do celu Ł. i w 
gwarach. Z^ Nm. Zielstatt = tż. 
[złź. z Z i e 1 = cel, k. p. i Statt = 
miejsce]. Por. G-ołębiowski Zabawy 
i gry podług Pszczółki krakows. 1821, 
t. IV, str. 278. 302 i dal. Cylarz = 
„służebny, przysięgły przy celestacie, 
który tarczę ustawiał do strzelania^. 
Kg. Krak. I, 375; wyraz utworzony 
już w Polsce, od Cel, k. p. 

9 Cełeneczka, C Cełnecka = 

„kadź do przechowywania żętycy". 
BA. X, 46. Z. 113. ZZ Może mazwii^- 
zek z Tur. c z e 1 e k = wiadro, naczy- 
nie drewniane, skąd Bs. Selekt = 
wiaderko i Siljak-Ł (z Tatar.) = 
kadka z jednego pnia. Porówn. Węg. 
szelence =pu8zka. Mt. I, 39 Selek. 

9 Cełnecka p. C Ceteneczka. 

Cembra, Cymbra, Cebra, Cem- 
ra, Czeinra, C Cebrzyna (zam. 
Cembrzyna), C Cenibrzucha lub 
9 Cembrzyna (w lesie = 9 grond, 
wyższe miejsce, zap. przed podobień- 
stwo do wystających cembrzyn stu- 
dni), 9 Cemrowany (zam. Cembro- 
wany), Czambr, Czamr, 9 Cam- 
bry, 9 Camer = kloc pch. i złź. 



CEMBRZYK 



89 



CENTURJA 



II Cz. c i m r =li8twB kręgowa (Schei- 
benleiste) ; cimroyati =cio8aó. Czy 
ta należy Cz. c im bur = blank na 
murze i Głź. cymbra = tż. ? Ukr. 
ce(m)bryna, oe(m)bruwaty, cym- 
bruwaty. Es. timerman'Ł=8tar- 
8zy cieila okrętowy; timber8i> = 
rodź. bel ki ok rętowej, [j Fr. timbre 
Dz. n. c. Sgnm. zimbar, 'Sgnm. 

z i m b e r, Nnm. Z i m m e r = budulec; 
budowla; izba; Ag. timber (stąd 
Bs. timbersi>). HI. timmerman 
=cieśla (stąd 'Ra. timermani*). Na 
niektóre postacie wyrazów naszych 
wpłynęło zmieszanie osnowy c e m b r- 
z cąbr-, p. Cąbr dwakroó. Podpro- 
wadzono nadto: 1, C cebrzyna pod 
ceber; 2, odwrotnie C cembrzyk 
pod cembr- i 3, C centrowy 
(zam. 9 oembrowy) pod osnowę 
oentr- [w piosnce „poszła cen- 
trawą wodą" Ap. IX, 182]. Mr. 128 
Camer; 347 TuMÓepcŁ. Mew. 27 cem- 
bra. Pfil. m, 368 Camer. Por. tu Al- 
cymbra. 

9 Cembrzyk p. Ceber. 

9 Cemir =„(pod Karpatami) cho- 
roba, duszność spazmowa" O. toź 
LDG. 46 II Słc. ?5emir = nudności. 
Cz. 6emer lub 5emerka = cho- 
roba węgierska, nudności. Słc. 6emer 
= złość, jadowitośó. Ukr. czemer = 
choroba końska ; o z e m e r y blp. = 
choroba grzbietu; c z emir (toź co 
naserdnycia) = ból pod sercem; 
kurcz żołądkowy. Rs. 5 e m e r i, = 
rodź. choroby głowy i żołądka || 
Nm. Tschemer (z Węg . lub Cz.)= 
choroba węgierska. ZZI Węg. oso- 
mor = nudności. Wyraz dostał się 
do górali naszych zap. z Węg. Zdaje 
się, ie podobnie brzmiąca nazwa roś- 
liny (Br. c z e m i e r, Pol. ciernie- 
rzyca [na Litwie mówią „gorzki jak 
9 o z e m i e r", zupełnie jak w Serbji: 
„grko kao 6 e m e r^] Cz. ceme]^ice 
itd. przeszła do Węgier, a ztamtąd 
wróc&a w postaci 9 cemir. Porówn. 
Es. 6 e m e r t = trucizna niegdyś do 
strzał używana. Ssłw. 6 e m e r L=tru- 
cizna, cykuta. Mew. 31 Ćemerb. Por. 
EA. XVn, 28. 

aUNNIK WTR. OK. w 4^1. POlSKIM. 



Cemr- p. Cembra. 

Cen ar lu b Cynar = „rodzaj tań- 
ca" L. 'Słc. c i n a r a = rodź. na- 
rzędzia muzycznego. Wyraz znany 
w Gr. przekładzie biblji i u Józefa 
Żydowina w postaci kinyra=cytra 
czy harfa Dawidowa, z Hb. kin nor 
= cytra dziesięciostrunowa, z pod- 
prowadzeniem pod Gr. kinyrÓ8 = 
I płaczliwy. 

9 Cendalija p. Sandał. 

Cendriita = stup ina, rurka pod- 
pałowa, zapalnik Łb. Z^ Nm. Ziind- 
ruthe = tzn. [złż. z zunden=za- 
palać (por. Cyndloch, Cyndpulwer) 
i Ruthe = rózga, gałązka]. 

9 Centerzyja p. Centurja. 

Centnar, Cętnar, Cetnar 9 Cent 

II Słc. cent. Cz. cent, centnef. 
Głż. centnar. Ssrb. kantinarb, 
kantenarb. Ssłw. kenbtinarb == 
secina; kantarb=centnar. Bg.ki>ntar, 
k a n t a r. Rs. centneri, || Hp. Wł. 
Fr. Ag. quintal (przez Ar. qintar). 
Ngr. k a n t a r i. Tur. k a n tar. ^I 
Łc. centenarius = setny, sto za- 
wierający [od cen tum =8to]; cen- 
tenaria pondera = ciężar stofun- 
towy. Słc. centenarius lub cen- 

jtenarium = centnar. Mt. I, 90 
kantar. Dc. Quinbal. MF. kantar, kan- 

, tinarb. Pfil. IV, 362. 491. 

Centrumbor, C Cetnabor = 

centrówka, wierciśrodek, rodź. świdra 
Łb. ^^ Nm. Centrumbohrer = 
tzn. [złź. z Centrum (z Łc.) = śro- 
dek i Bohrer = świder, por. Be- 
rarek, Borować]. 

Centurja, Centnra^ia, C Czan- 
turja. 9 Centerzyja. C Cantu- 
i'>Ja* 9 Cyntoryja. 9 Centurzy- 

ja. II Slń. óantara. Ukr. centurja, 
czenturja, dzendzelja. || Fr. 
centauree. I^Z Łc, centaureum, 
rzadziej centaurea = tzn., z Gr. 
kentaiirion, kentaurio = roś- 
lina, nazwana jakoby od centaura 
Chejrona czyli Chirona (Ujada XI od 
w. 831). Mr. 136 Ćantara. Z Łc. cen- 
tum = sfco nie ma związku, chociaż 

12 



GENTURZYJA 



90 



CERWALET 



Nm. Tausendgdldenkraut, przez 
sld., znaczy roślinę tysiąca zło- 
tych. AV. p. t. w. 

9 Centiirzyja p. Ceiita];)a. 

9 Centyrz p. Cmentarz. 

Cenz- p. Czynsz. 

Ceplik = warkoczyk L. ^^ Nm. 
Zopfel, zdrobn. od Zopf = war- 
kocz. Por. Cypel, Czop, Harcap. 

9 Cepuch p. Cybuch. 

9 Cer p. Czyr. 

9 Cera i zdr. 9 Dc^ra RA. IX, 

296 = córka Cz. dcera (d po- 
tocznie nie wymawia się), 9 ^^^^ 
= tzn. 

Cera (twarzy) L. || Ukr. i Br. cera 
(z Pols.) II Zap. Tur. 6ehre (z Pers.) 
= twarz, barwa twarzy, zkąd Srb. 
Sehra, 5era, jest tegoż pochodze- 
nia. Mt. I, 38 Śehre Łc. o e r a = 
mzn. figura woskowa, maska wosko- 
wa. Do nas przez Wł. cera, ciera 
= barwa twarzy, wygląd, mina. MF. 
Cera. Mew. 28 cera. Por. Cerot, Ce- 
rata, 9 Kierasłn(a). 

Ceregiele L. || Ukr. ceregeli = 
ceregiele; ciryty sia = robić cere- 
giele, mizdrzyć się. Nm. Z i e r e- 
r e i = krygowanie się, minka strojna, 
przymuszona (wymuszona), wykwint, 
przysada (przesada), drożenie się^ 
Mgn. Pierwszą część wyrazu podpro- 
wadzono pod ceremonje, drugie r, 
dla rozpodobnienia, zamieniono na 1, 
przestawiono dwie ostatnie zgłoski, 
niby * Ziereielen i zamieniono j 
na yi, może poczuwając Nm. mienia- 
nie się brzmień tych. Por. Btrge VL 
283. Pfil. rV, 609. 

9 Cerg^el = obszywka, obramo- 
wanie; tasiemka Z^ Nm. 9 Zargel 
od Zarge ź. = obrębek, krawędź. 
Ten ostatni wyraz mamy w 9 Car- 
ga = stół oprócz blatu. 

9 Cerki p. Cerkiew. 

Cerkiew pcb. 9 Cerkw(ł)a. 9 
Cerki. 9 Cerkwiszeze = cmętarz. j 



Spol. czerelcwe 2 pp., w ezere- 
kwach, w czirekwi itd. PF. Włas- 
ne miejsc: Cerekiew, Cerekwica, 
Cerldew, Cerkliszki (sap. zam. 
Oerkwiszki) || Słc. cirkev. Scz. 
oerekey, cerekve. Oz. oirkev. 
Płb. cark'ai, oark'iiv. Głż. cyr- 
kej. Dłż. oerkvjej, oerkvja. Słń. 
c6rkev, oirkev, oirkva. Srb. 
crkva. Chrw. crikva. Srfw. crtky, 
criłki.yb, cirkoYL. Bg. cr-BkYa, 
ctrkya. Ukr. cerko ii, oerkwa 
Br. oerkou. Es, c6rkovb || HI. 
k e r k. Ag. c h u r o h Sgnm. o h i- 

r i h h a, Nm. K i r c h e =kościół [zap. 
z Gr. kyriakón (dsł. pański, do- 
myśl, dom) = kościół, od XI w. ky- 
riakó]. Do nas wyraz dostał się z 
Czech. Mew. 28 cerky. MF. Cr^ky. 
McT. nr. 17. JA. I, 62 ods. Kge Kir- 
che. Pfil. m, 868. Por. Kireha, 
Ki(e)rcliów, Kiermasz, k. p. Pfil. 
IV, 483. 

Cerkle Im. =„łąki w lasach, oór- 
klami zwane" LDG-. 68. „Po cer- 
kla ch zbierają siano" Efi>. II, 824 
Z^ Zap. łąki tak nazwane dla tego, 
że wymierzone, ograniczone; cyr- 
klować = obwodzić ozemś, ograni- 
czać. |Zjc. circulus = koło; por. 
Cel^larzJ. Por. Regle. 

Cerot = plastr Łc. ceratum 

= tzn. [od cera == wosk, p. Cera; 
więc pierwotnie plastr woskowy]; stąd 
Fr. córat, Nm. Cerat itd. Postać 
cerot przez cerit. 

Certa lub Cyrta Kn. L. i gwar. 

= rodź. ryby Nm. C z&rt, 9 

zarthe, C zehrte = tzn. FWb. 
U Dahnerta C Z a r t e n. 

Ceralik p. Cynilik. 

9 Cerun p. 9 Czeiryn. 

Cerwalet (może pomyłka druku, 
zam. Gerwelat) = dawne „narzę- 
dzie muzyc zne, 5 cali długie, rodzaj 
fagota" O. ZII Fr. dw. ceryelat, 
dziś c ery e las =1, kiełbasa z móz- 
gu 2, narzędzie muzyczne, zap. z Wł. 
ceryellata [z Łc. cerebellum 
= mały mózg]. Narzędzie zap. tak 



CESARZ 



91 



CHABER 



nazwane dla. podobieństwa do kieł- 
baski. 

Cesarz poh. Cezar poh. C Cy- 
sarz, 9 Cysarska strona =Austrj a. 
9 Cysarka, Cćsarskń (domyśl dro- 
ga) = szosa. 9 Cesarzówka = ksią- 
ieozka „O ozoi Cesarza^ || Słc. ci- 
sar. Cz. aiaafc Gli. kheźor, Dłż. 
kejźor. SIń. o^sar. Srb. óesar. 
Chrw^ ces ar. Stiw. oSsarb, kesarb. 
Ukr. ci sar'. Bp. ceear. Ra. kesarb, 
oezarb. ||Gr. kaisar. Nm. Eaiser. 
Lit cóoorius, cóeorius. Węg. 
cs&sz&r. Tar. Sasar. Ła (imię 

własne) Caesar w an. „imperator". 
Mew. 28 cesarb. Por. Car. 

9 Cesta = droga B&. RA. 3; 
278 i ind. „Nowym światfem świeci 
niebios cesta** W. Pol Pacholę hetm. 
1, 28. Przez odmazurzenie : 9^^^^^ 
Rg. nr. 21 i ind. 9 Cesteezka Ap. 
IX. 190. 9 Poce8tny=podróżny BS. 
II Sło. cesta. Słń. cesta. Srb. cesta. 
Sfilw. c d 8 1 a ...... Gz. cesta. = droga. 

9 Ceteua p. 9 Cetyna. 

9 Cetuabor p. Centrumbor. 

Cetnar p. Centnar. 

9 Cet3^a. 9 Cetena, rzadziej 
9 Czetyna = szpilki, gałązki świer- 
ozyny. 9 Czacinowy (las) = szpil- 
kowy W. Pol Póin. Wsch. Eur. III, 
498. ,,Kiciną i czaciną nazywa lud 
(w Beskidzie) choinę szyszkowych la- 
sów** ib. 13L 393. || Ukr. cza ty na 
tzn. || Rnm. oetina = jałowiec; 
szpilki jodłowe. Węg, ose tina == 
młoda gałązka sosnowa. ZZZ ^c. 5 e- 
tina = gałązki jodłowe [zam. 9te- 
tina = Pols. szoze cina = Cz. 
tfetina, Stetina]. Mew. 36 Seti- 
na RA. XVII, 7. Por. Czeczena. 

9 Cewać = drzemać. 9 Cywać 
= chorować ciężko. 9 Cei¥ie<5 = 
schnąć z choroby. ZIZ Cz. civ5ti= 
wisiećy kisnąć, sterczeć, zwlekać, czekać. 

9 Ceza=rodz. niewodu. Nm. 

9 zese, 9 z Q b s e , 9 zeise lub 
9 z e 8 s e=tzn. FWb. Dt. Pfil. IH, 369. 

Cera p. Cyra. 



Cębr- p. Cembra. 

Cęg^ , zd r. Cąiki blp. = kleszcze 

Kn. Ł. Nm. Zange ż. = tzn. 

Mew. 30 congy. Por. Cągiel. Obcę- 
gi. Pfil. IV, 391. 466. Lm. u nas do- 
dana, jak w nożyczki, szczypce 
itp., z powodu podwójności składu. 

Cętnar p. Centnar. 

Chaba, Haba, 9 Haby blp. = 
bielizna, ubranie, manatki, || Słc, Mor. 
i Cz. h & b y = stara odzież. Słń, Srb. 
Bg. Rs. aba = gruba tkanina weł- 
niana. Rs. też gaba. Br. babinka 
= zwierzchnia odzież lekka. Ukr. ba- 
ba = grube sukno; kołdra; h&bka 
= suknia kobieca ; h a b i a k = ubra- 
nie z grubego sukna. || Rum. a b a = 
rodź. ubrania. Ar. a b a = gruba 

tkanina wełniana; płaszcz z niej. Mt. 
I, 5 aba. Mew. 1 i 414 aba. Mr. 172 
Haby zbliża z Nm. H a b e = ma- 
jętność, manatki. Mżk. 36 Haba [myl- 
nie tu wydrukowano habiarza zam. ha- 
biana], 

Chaba p. Kaban. 

Cbabal = 1, kochanek żony 2 
pogardl. żyd. Może Hb. ha baal 

= pan; mąż. Por. Rs. chabali* = 
grubjan, szyderca, zawadjaka. 

Chaban p. Kaban. 

Chabanina p. Kaban. 

9 Chabar. 9 Chabory blp. = 
łapówk a. [| Ukr. chabir. Br. chńr 
bary. Z^ Przez Rs. chabari z 
Tat, Tat zaś z Ar. o h a b ć r = wia- 
domość, wieść. Przejście znaczenia od- 
było się w Rs. Por. Mt. I, 70 Xabór. 

Chabai p. Hebd. 

Chabelek p. Abelek. 

Chaber pch. = bławatek. 9 ^^^ 
brek. 9 Wawer || Cz. eh arb a, 

c h a r p a, c hrp = bławatek (częściej 
modrik) ^^ Mr. 179 przytacza 
zbliżenie Dobrowskiego z Grr. cha- 
ropós =mzn. jasnomodry i nasuwa 
'Słc. oh ar ba = konopie; ale to wy- 
raz podejrzany. Może tu należy Głż. 
habrik = taifolium aryense, jeżeli 
nie = Nm. Haber = owies. Może 



CHABETA 



92 



CHAŁAT 



też i 9 Chabroz tu należy Pfil. IV, 
186. 



Chabeta p. Kaban. 
Chabias = cap! smyk! 



«Mo- 



że z Łc. h a b e a s" L. Raczej do 
pnia chap-, skąd C chap!,Cchap- 
nąó, z dodaniem niby Łc. końców- 
ki, jak wcapes, wabias, łabas- 
cabas = łap-cap (Pfil. IV, 214) itp. 
Na Litwie o ukradzeniu mówią żar- 
tobliwie, niby z żydowska: „chaptes 
gewezen". 



9 Chaczkory p. Czechczery. 

9 Chać p. Chata. 

Chadera p. Hadra. 

Chadra p. Hadra. 

9 Chaja pogardl. = żyd. Derd. 
11. 12. 93. PoW. 9. 129. ZZ. Pfil. HI, 
369 zbliża Nm. h e i e n=08zukiwać, 
Heier = oszust. Może raczej od 
częstych imion żydowskich: Cha im, 
Chaja. Por. Cz. chajle = dziecko 
żydowskie. 



Chabie p. Hebd. 
Chabina p. Hebd. 



I Chalag = gbur O. JeźeH nie 

I od okrzyku chłopskiego na woły : 

hala!, to może zbliżyć z Tur. chalk 

Chabki = rodź. ziemniaków Ap. != mzn. motłoch i z Es. chaliij, 

XIV, 26. 1= ? jchajló = gbur, cham, BR. ohałńj 

^- - - TT ^ j — głupiec. Wątpię, aby chalag był 

ChaWuza p. Hebd. ^ |^kimś związku z wyrazami od 

9 Chabory p. 9 Chabar. 



9 Chabroz p. Chaber. 

Chabrussa Rodoć Piosnki i satyry 
176. 9 Chawrus = spółka, zmowa 
(żydowska). 9 Chawruśnlk = spól- 
nik. II Cz. chabrus = klika wiedeń- 
ska z r. 1872 ; chabrusa = mo- 

tłoch Hebr. heber = związek, 

stowarzyszenie. 



I osn. c h a 1 o n g- Mew. 85. 

9 Chalamuśny p. Halamuśny. 

I Chała = bułka żydowska, chleb 
i żydowski || Br. chałi = tzn. Hb. 

c h a 1 a h = bułka, szczeg. ofiarna. 



Chabuzie p. Hebd. 

Chabuź p. Hebd. 

Chabzina p. Hebd. 

9 Chachar = włóczęga Cz. 

9 chachar = szuja, łobuz. Por. 
Rs. h a h a 1 b = mzn. oszust. 

9 Chaehel, 9 Chochla (cho- 
chla?) = żerdź, która posuwa nie- 
wód; 9 Chochla znaczy też 1, nie- 
zgrabne dziewczynisko 2, duża łyżka 
3, czerpak. 9 Choc hlow ać = po- 
suwać żerdź niewodu Może w ja- 
kimś związku z chachół, chochół= 
czub? 9 Chochta O. =„łyżka wa- 
zowa na Rusi** jest pomyłką druku, 
zam. chochła; porów. Pfil. IV, 187 
chochla. Z Łc. cochlea, cochlear 
= łyżka chyba nie w związku. Może 
Nm. hohlen -^ holować? 



Chałabuz p. Hebd. 

Chalastra, Hałastra, 9 Hała- 
stra. 9 Chola8tra= kobieta języcz- 
li wa. II Moraw, c h a 1 a s tra. Ukr. c h a- 
łastra, chałajstra Mr. 179 i 

388 zbliża 'Sgr. ohalastra=pogrom, 
spustoszenie. Trudno wyjaśnić przej- 
ście znaczenia i określić, jaką drogą 
wyraz 'Sgr. dostałby się do nas. Mo- 
że raczej szukać jego źródła należa- 
łoby w gromadzie wyrazów Pol., Ukr. 
i Br., pochodzących od osnowy eh al- 
i mających znaczenie czegoś lichego, 
jak np. hałaburda, haładeja,ha- 
łapała; Br. chałda, ohalipa, 
Ichałuha, chałuj, ohal; Ukr. oha- 
łabajdaty, chałabuda, chała- 
man, chałamydnyk, chałan- 
druś, chałastaty, chałupa, 
c h a 1 a p a itp. 

Chałat pch. L. O. n. Chłlat O. 
('hylat u Mickiewicza. 9 Chałat = 
kurtka. || Cz. nieuż. chaUt. Srb. alet 

I = suknia honorowa. Ukr. chałat. 

' Rs. halatt || Nm. char. Chałat. 



CHAŁDA 



93 



CHARASZAJNIK 



Bum. halat Z^ Ar. chilat, che- 
lat, ohalat = suknia honorowa, 
kaftan Mt. I, 73. 

Chałda p. Hałda. 

9 Chałpa p. Chałupa. 

(3hatupa poh. C Chatpa pch. C 
Chałup (właśc. ohałupi,) £. Koleb- 
ka pch. i złoź. 9 Koliba pch. || 
Słc. i Oz. chałupa. Dłż. chałupa. 
GJż. k h a 1 u p a. Ukr. chałupa. Cz. 
Srb. Bg. koliba=chatka. Ssłw. ko- 
lebati = kołysać. Srb. kolijevka 
= kolebka' itd. (patrz Mew. 124 pod 
wyr. koleb-) || Węg. k a 1 i b a=ohatka. 
Eum. c o 1 i b a = chata (oba ze Słów.) 
Nm. char. Galupe, Kaluppe, Ka- 
lupj e (z e Słów.). Lit. kałupa (z 
Poi.) Miklosich wywodzi chału- 

pę i kolibę z Gr., ale kolebać, 
kolebka itd. odnosi do pnia k o 1-, 
skąd kół i kłuć. Jakkolwiek wywód 
ten poprzećby można i tym dowo- 
dem, że kolebki wiejskie u nas i u 
innych Słowian zawieszane bywają na 
kołach (drągach), to jednak zachodzą 
trudności w wyjaśnieniu drugiej częś- 
ci wyrazu i dla tego zdawałoby się 
mnie, iż wszystkie wyżej podane sło- 
wa wywodzić trzeba z Gr. k a 1 y b e 
= chata, namiot, altana (kalypto 
= kryję). Miklosich mniema Mt, I, 
88, że przez Tur. kaliba, kalivć 
i in. = chata, wyraz Gr. dostał się 
do Słowian. Mr. w Lfp. VII, ^217 zbU- 
źa osnowę Słw. *chal z Nra. sal 
(skąd nasza sala) i myśli, że c h a ł u- 
p a mogłaby być wytworem Słw., jak 
skor-upa. Hanusz nie wątpi, że ko- 
leb- pochodzi z Gr. Pfil. I, 464. A. 
Kalina sądzi, że chałupa jest wy- 
razem Słw. Pfil. 11,431.771. Por.MP. 
27 Koliba. Mew. 124 koleb- i 124 ko- 
Uba. Zważyć należy, że chata i 
chyża są również obcego pocho- 
dzenia. 

9 Chały p. Haly. 

Cham p. Chan. 

9 Chamełka p. Choiuelka. 

9 Chamić się=tokować. 9 Cha- ! 
misko = tokowisko Cz. c h a- 1 



miti = tzn. (Cz. ohim = semen; 
chAmovisko, chdmo viSt8 = to- 
kowisko). 

9 Chamlsko p. 9 Chamić się. 

9 Chamuła =rodz. potrawy 
Ukr. chamuła = lichy rosół, buza; 
cham u z = bryja, zap. z Ar. cha- 
mir Mt. I, 44. 

Chau, Han, Cham pch. || Cz. 
chan, cham. Ssłw. hagan'Ł=chan 
awarski i in. Słw. Srs. kagani> na- 
wet o Włodzimierzu || Eur. char., z 
małemi zmianami. 'Słc. caganus, 
cacanus, gaganus, chaga nus, 

cham, c a n, nawet c a n i s DC. 

Tur. i Mong. chakan, chan = pan, 
władca, wyrazy chińskiego pochodze- 
nia. Mt. I, 70. MtN. I, 44. n, 123. 
Mźk. 16. Do. 148-49. MF. Kagant. 

Chanaja = gawiedż, motłoch 
„Może z Fr. canaille" L. 

9 Chanajka=bat Zap. prze- 

stawka wyrazu Nahajka, k. p. 

9 Cliandra = zły humor || Ukr. 

chandra. Es. h a n d r a pch. 

Gr. hypoohóndria = hipochon- 
drja, zap. przezUkr. i Rs. Pori Mew. 85. 

Chandziar p. Andziar i dodaj 
tam 9 Jandziara ż. oraz Mew. 86 
chandżarL. MtN. I, 44. II, 124. 

9 Chandża p. Hadiy. 

Cliandżar p. Andziar. 

9 Chanfail y b ip. = obuwie roz- 
deptane, liche ? 

9 Cliaptiirki p. Chautury. 

Characz, Charadż p. Haracz. 

9 Charany = rodź. ziemniaków 
Ap. XIII, 163. =1? Por. Cz. ba- 
ranka = nazwa rośliny. Węg. h a- 
r a n g = dzwon ; może nazwa od po- 
staci, podobnej do dzwonu? 

Charaszać p. Haraszać. 

Charasząjnik i Charaszajka p. 
Ilaraszać. 



CHARCZ 



94 



CHANTURY 



9 Charcz pch. = strawa; strawne, 
wikŁ 9 Wycharczować == wykar- 
mić. Karczma pch. 9 Kac(z)]na 
pch. 9 Karcyma, 9 Karcima || 

Srb. haraS = wydatki. Bg. hardź, 
harc = tzn. Ukr. charcz =strawa 
i pch. Br. charcz = pożywienie i 
pch. Rs. h ar fit, częściej harfii blp. 
= tzn. Słc. Cz. Słń. Srb. krem a. 
Ssłw. krtcbma. Glź. korfima. Dłż. 
kjarcma, kjacma. Ukr. Br. kor- 
ozm&. Rs. korfima || Nm. Kret- 
scham (ze Słów.), skąd i rod. Kre- 
tschmer (=karczmarz). Lit. kar- 
cziami (z Pols.). Węg. korcsma. 
Rum. c&rcima (oba ze Slow.) ^^ 
„Karczma, Ar.-Tur. chardźama 
= wydatkowanie, zwłaszcza na żyw- 
ność, od Ar. c h a r d ż = wydatek, 
stąd Tur. chardżłyk = żywność** 
M. 67. Przejście znaczenia najlepiej 
widać na Ukr. Rs. charczewni a= 
garkuchnia, szynk. Mew. 156 tworzy 
dla karczmy pień kirk, do któ- 
rego zalicza Pols. k o r c z a k ; mnieby 
się zdawało, źe kor czak, jak i ko- 
rzec, do kory należą. Mew. 86 
chardźt. Mt. 72 Xardź. MtN. 1,46. 
n, 124 MF. Harfiiti. 

9 Charki makohoniki = ko- 
szałki opałki Zap. Ukr.: charki 

= plwociny ; makohin = wałek od 
makutry; mak oho nie n. = główka 
kukurydzy. 

Charmast. „Ob jadł się harma- 

stu'' Kpk. 20. ? Może w związku 

z Charmut? 

Charmut = ro dź, ryby (sepia, 
Blackfish) Mgp. ZH ? 

9 Charować p. Harować. 

9 Charwatynia GO. 161: „char- 
watenjo = pustkowie, dom opu- 
stoszały^. Zap. w związku ze 
'Snm. karwan, karb er, karb(i)s 
== folwark pod domem krzyżackiego 
„magistri karu a ni" (dozorcy), słu- 
żący za skład broni, uprzęży, wozów, 
koni, narzędzi rolniczych. FWb. 341. 
Charwatynia wieś w po wiecie Wej- 
herowskim Pfil. m, 370. Wątpię, aby 
9 charwańc = snopek lichego 



zboża był pokrewnym z charwaty- 
nia. Może raczej zbliżyć trzeba 9 
kar w a = krowa, albo Lit. sz&rTas 
=zbroja, skąd Pols. 9 sza rwy blp. 
= duży wóz drabiasty. 

Chasa, Cha8za=motioch. 9Chaś- 

nik = czeladnik || Dłż. o h a s a* = 
ciżba Słń. o hasa = i^um Zap. 

z Cz. eh as a = motłooh i in. zn.; 
chasnik = mzn. czeladnik. Por« 
Hanza. Mr. 179. Mew. 86. M. 17 
zdaje się mylić. flA. XVH 37. 88. 

Ohasza p. Chasa. 

9 Chaśnik p. Chasa. 

Chata pch. 9 Chać ż. (wcale nie 
„ruskie słowo**, jak chce L., bo w ję- 
zykach Rs. tej formy niema, ale jest 
u Kg. Pozn. ri, 86 w pieśni : „do swo- 
jej eh a ci") II Mor. (zap. z Pols.) cha- 
ta. Ukr. Br. chata. Bs. 9 chata || 
Dnm. Kathe, Kat, = lepianka (z 
Pols.) Zdaje się, że wyraz ten nie 

jest Słw. Lpf. VII, 217. Przypuszczać 
wolno, ponieważ znanym jest tylko w 
obrębie Polszczyzny i Euszczyzny, że 
pochodzi ze Wschodu. Por. Spers. 
kata, Npers. kad, kadah = dom 
Pamiętnik fizjograf, IV, dz. IV, str. 
388—89. Po Jakucku ziemianka nazy- 
wa się eh ot albo chat Żivaja Sta- 
rina zesz. III, str. 114. Wyraz mógł 
się dostać do Rusinów od jednego z 
plemion irańskich, a od Rusinów do 
nas. Por. Mew. 86. Z Nm. K o t=cha- 
ta, myślę, chata nie ma pokrewień- 
stwa; patrz tu Kojec. 

9 Chatemy = biedny, słaby 

Cz. chatrn^ a. chatern^ = lichy, 
mały, prosty. RA. XVn, 37. 

9 Chautury = zaduszki, dziady. 

Nowosielski Lud ukraiń. I, 139. Połu- 

jański Wedr. 349 (Litwini nazywają 

Zaduszki szermens i wyrazu chau- 

I tury nie znają). Gloger Pieśni ludu^ 

1 246 nr. 21. Wisła II, 294, 296. 9 

' Chaptiirki Ap. IV, 66. 9 Cha^- 

turiiik=dziad, żebrak L. || Br.chaii- 

[tury. Ukr. chautura pch. Rs. 9 

hovtury, havtury, haltury = 

I Zaduszki ; pogrzeb ZZI Różne poda^ 



CHAWA 



96 



CHINKA 



wano słoworody tego wyrazu: zbli- 
żano go z chować, ze słowami Al- 
bańskiemi itd. Źródłem jest niewątpli- 
wie 'Sgr. cbartoularion, 'Sic. char- 
tularium = skrzynka na papiery i 
wogóle spis, rejestr, skąd Sslw. h ali.- 
toularije albo hali>toularb (za- 
miast han>t-). Forma chapturki jest 
Ukr. sld. do chapaó, z myślą o do- 
chodach duchownego z nabożeństw 
po zmarłych. Wyraz dostał się do nas 
z Ukrainy i Białejrusi. Przejście zna- 
czenia oczywiste: z rejestru, który 
duchowny czyta, na sam dzień obrzędu. 

Chawa p. Hebd. 

9 Chawrus- p. Chabrussa. 

C Chazaki a. Łeńniaki, nazwa 
mieszkańców p owia tu Krobskiego nad 
granicą szląską ...... Jakoby nazwa od 

sakiew, przez nich noszonych, nadana 
przez Niemców: Hab-sack, Kg. 
Pozn. n, 164-66. 169. 174. Może od 
ubioru, por. Cz. kazdk, kazajka, 
k a z a j itp. = kurtka. Por. Koziaki. 

Chebd p. Hebd. 

C Che1beta =8zcz ególnieJ8za zdol- 
ność do czegoś ZZI Ukr. chybeta 
zdolność, zap. od chybaty sia (na- 
sze 9 chyba ć) = spieszyć, krzą- 
tać się. 

Chebz p. Hebd. 

Cbebzie p. Hebd. 

Cheder = szkółka żydowska 
Hb. cheder = izba, ckadar = 
mieszkać. 

9 C3ietotka ozy 9 Chetotek: 

W krosnach „nicielnice umocowane 
są u górnej grządki na chełotkach, 
czyli bloku** Ap. K, 220 ZH ? 

Ctaenąja p. Alchenąja. 
Chept(a) p. Hebd. 

C her chel, Ohjrrohel = podstęp 

L. Blizko brzmiącym jest Mor. 

ohrchel, chrkel = plwociny; ale 
jakiż związek znaczeniowy? 

Cherub, Cherubin poh. 9 Che- 
romiii. II Z małemi zmianami Słw. i 



lEur. ^Z Hb. kerub, Im. kerubim. 

' Opis u Ezechjela, rozdz. I i X. Nie- 
którzy zbliź«ją wyraz gryf (Gr. gryps, 
2 pp. grypós) z Hb. kerub. 

9 Cheinunłn p. Cherub. 

9 Checz, częściej w Im. Chćcze 
jch. = dom Może Sgnm. hutta 

(= * hutja) skąd Pols. huta, Nnm. 
Htitte. Pfil. ni, 370. Zdaje się, że 
ohycz nie ma związku ani z chatą, 
ani z ohiżą. 

9 Ch^jać = zmykać, uciekać Z^ 
Biskupski Pfil. HI, 370 wywodzi od 
Nm. 9 heien; sJe wyraz ten tylko 
w Bawarji ma znaczenie zmykać, w 
Dnm. zaś = odrwić. Psk. 10 zbliża z 
eh aj, chajże! Może zestawić na- 
leży 9 o ohy nąć=obrzucić, w coś 
odziać; 9 ohynąć, 9 przechynąć 
= przegiąć; 9 ohybać = biec i 
przypuszczać, że formy te są zam. 
chyb- i że od 9 chynąć utwo- 
rzono formę częstotliwą 9 o h y j a ć 
= kaszub, c h ć j a o. 

Chędogl pch. i złź. || Ssłw. h ą- 
d o g t = doświadczony. Ukr. chu- 
doba, chudożnik = artysta i in. 
(z Rs.). Br. chandoha = czyścioch, 
chandożyć = czyścić i in. (z Pols.). 
Bs. h u d o g a = zręczność, kunszt i 
pch. (ze Ssłw.) Gt. handugs = 

mądry. MF. HądogT>. Mew. 88. chon- 
dogT,. Pfil. IV, 369. 

9 Chędzlówkl = rodź. gruszek 
Ap. XIV, 28 Z= ? 

Chllat p. Chałat. 

9 Chimeryczn e zi ele = herba 
sideritidis Ciesz. 14 Zdaje się, że 

jest to sld.; podprowadzono siderit- 
pod 9 Chimera, 9 Chimerycz- 
ny itp. 

China, Chinina pch. 9 Chiń- 
skie krople Ciesz. 16 = tinctura chi- 
nae. || Z pewnemi zmianami Eur. 11^ 
Peruwjańs. ąuina =kora Kr. Ty lor 
Antro]), 143. Chińskie krople podpro- 
wadzono pod Chiny. 

9 Chinka = „choroba świń , od- 
kopy cenie" Kg. Pozn. 1, 104 ^Z Może 



CHIŃSKIE 



96 



CHOBOT 



w związku z Nm. hinken=kule6, być 
kulawym. 

9 Chińskie (krople) p. Cliina. 

9 Cliize p. 9 Chyż. 

9 Clilapl{:a p. Klapa. 

Clilappa. ^Bursztyn znajduje się 
w miejscach osobnych, t. zw. gniaz- 
dach a. chlappach" KSJj. B6. 
Może ma związek z Nm. Klappe= 
klapa? 

Chleb pch. i złź.: pochleb-, 

i in. II Słw. z małemi zmianami, np. 
Bg. leb, Dłż. kleb||Lit. klepa8= 
bochen (z Pols. ; duna = chleb); pa- 
glebininkas = pochlebca (z Pols. 
pochlebnik). Łot. kłajps = bochen 
(ze Stów., por, Bruckner Fremdw. 174. 
majze = chleb). Fińs. 1 e i p a. Estońs. 
leip I^Z Gt. hlaifs, 2 pp. hiaibis, 
Sgn. h 1 e i b = chleb. Nnm. L a i b = 
bochen. Mew. 87 chleb-B. MF. Hlebt. 
Mtret. 4. Kge Laib. Niesłowiańskie 
wyrazy z Grm. Mr. Przejście znacze- 
nia z chleba na po(d)chlebcę 
istnieje tylko u Słowian zachodnich. 
Porów. Gr. parisitos (sitos = 
mzn. chleb) = 1, współbiesiadnik 2. 
darmozjad, pochlebca. Mr. 33 — 35 ob- 
szernie stara się udowodnić, że chleb 
nie jest wyrazem zapożyczonym. Te- 
goż zdania jest GD W. I, 1063. Pfil. 
IV. 369. 

Chlew pch. II Słw. z małemi zmia- 
nami. Ssłw., oprócz hley-L = chlew, 
c h 1 § V i n a=dom || Rum. h i 1 i v. Łot. 
klev8 Mew. 87 mówi: „zap. 

Grm." i przytacza Gt. hlija=namiot, 
buda. Z tym wyrazem Gt. krew nią 
się: 'Sgnm. liewe = altanka, Ags. 
hleoY = altanka itd. Mr. 36 sądzi, 
że wyrazy Słw. nie pochodzą z Grm., 
lecz są z niemi pokrewne. Por. MF. 
Hlevi. Mtret 4. Pfil. IV, 369. * 

9 Chluba =rózga ; wić Dnm. 

klubę a. kluwe ^-= tzn. Pfil. III, 
376. Por. Kluba. 

Chłob p. Kluba. 

Cliłop p. Knap. 



9 Chłupy = kudły. Chłupaty= 
kosmaty L. .««. Cz. chlup = włos 
na skórze; ohlupaty = kosmaty. 
BA. XVn, 38. Mew. 87 chlip. 

Chmiel pch. || Słw. z małemi zmia- 
nami II Sgnm. humall, humli. 'Słc. 
humulus i in. Fr. houblon. Hp. 
ho błon. Rum. hemeiu. Węg. ko- 
mló. Tur. ku młak. Szwed, humbla 
itd. Mr. 36 nie wie rfoworodu. 

Mew. 87 myśli, że jest pochodzenia 
Fińskiego i przytacza Fiń humala, 
a MF. zbliża z 'Sło. humulus. M. 17 
wywodzi z Pers. chimel i zdaje się 
że ma dtusznośc, szczególnie gdy zwa- 
żymy, że roślina przyszła do Europy 
ze Wschodu (Majewski, Chmiel 1893) 
i że po Orm. chmiel nazywa się 
chmel, a ch'Łmełu = pió, chi>madz 
= pijany Hanusz w RA. XI, 420. 
Możebnym jest, że Słowianie pierwsi 
z Europejczyków poznali i roślinę i 
nazwę od jakiegoś szczepu scytyjskie- 
go. Możebnym' jest także, iż chmiel 
tożsamym jest w brzmieniu i obrzę- 
dach z Skr. soma, Zd. haoma. 

9 Chmuła = chwasty, zie lsko 
Rzewuski Listopad 1848 I, 266 ZZ 
Ukr. chmoła a. chmuł& = tzn. 

9 Chmyz, czasem Chmyza = 
; szkapina ; człowieczek ; krzew, chwast. 
9 Chmyźnik = zarośla Ukr. 

c h m y z = chwast, krzaki ; człowie- 
czyna; chmyza =chróst; szkapina. 
RA. XVII, 36 wywodzi z Cz. hmyz 
= owad i każe pisać przez h. Bliż- 
szym jest wywód z Ukr. i przeto od- 
powiedniejszą pisownia przez eh. Por. 
Mew. 82 g-bm-fez- (Pols. giemzió). 

9 Chobołd a. Kołbuk (O. pisze 
Kołbógl). Kobold O. || Głż. ku- 
bołt. Dłż. kobołt :ZI Nm. Ko- 
bold = latawiec, Chowaniec, podług 
Kge. złż. z Ko ben =dom i=walt 
= wiadoa, więc niby stróż domowy, 
duch domowy. Chobołd i Kołbuk 
sld. przyszły do Mazurów bezpośred- 
nio od Niemców; Kobold drogą książ- 
kową. 

Chobot. Wyraz ten, mający jedno- 
brzmiące refleksy Słw., zajmuje nas 



CHOCHEBLEK 



97 



CHOMEŁKA 



tu tylko w znaczeniu Pols. =obuwie, 
którego w innych językach Słw. nie 
ma. Mogło ono rozwinąć się 1, albo 
organicznie, jako nazwa czegoś dłu- 
giego a spiczastego (takie było obu- 
wie np. średniowieczne), porown. Cz. 
o h o b o t=koniec, klin ; wazka a dłu- 
ga zatoka; matnia a. gniazdo sieci; 
klin pola; Bs. hóbot'Ł=mzn. ogon; 
trąba (słonia); cypel; 2, albo mecha- 
nicznie, pod wpływem wyrazów c z o- 
bot i buŁ Por. Mew. 87 choboti,. 
Lp£ yn, 222 Xo6orB. Kg. P. 112 i w 
downiczku ma Ghorboty = trepki; 
może pomyłka, zam. Ghoboty? 

9 Chocher lek= przekręcenie Nm. 

nazwy napoju _^ Holzhackerli- 
queur (dsł.=likier drwalów) Dd. 103. 
13B. Zap. pod wpływem Nm. Kaker- 
lack = albinos; karaluch (wyraz 
południowo-ameryk, = karaluch). Pfil. 
m, 376. 

9 Choehl- p. 9 Chachel. 

9 Chodny= trwały Cz. h o d- 

nf = odpowiedni; wart; godzien; 
należyty; dzielny; sławny. 

9 Chodyry w wyrażeniu „pójść 
na chodyry" = wałęsać si% żebrać 
RA. XVII, 90 niekoniecznie Ukr. ma 
być pochodzenia, ponieważ 1) w Ukr. 
niema zupełnie takiego samego wy- 
razu ani zwrotu; jest chódorom 
chodyty i znaczy chwiać się, ledwie 
stać; szybko iść 2) posiadamy wyraz 
Polski chodyry w zagadce o kro- 
wie: „Śtyry chodyry (nogi), śtyiy 
pociągace (cycki).** Ap. X, 149. 

9 Chodzaj=g08podarz || Br. cha- 
dziiin. Ukr, chazi^j a. ch ozi ayn, 
ohoziain. Es. hozjaini, ^^ Ukr. 
chaziś.j, z przystosowaniem, jak Br., 
do chodzić, z myślą o „chodzeniu^ 
koło gospodarstwa. Ukr. z Es., a Es. 
z Tur. chodź a = pan (Hodzia, 
Chodzi a=nauczyciel, ksiądz (?) O.). 
Por. Mew. 90 chozjaini*. Mt. I, 73. 
MtN. I, 46. n, 127. Tenże sam wyraz, 
w postaci Węg., jest podobno źródłem 
naszego Gazda. 

Chodzia p. Chodząj. 

WWWK Wl% ON. W J|Ł POUKIM. 



9 Cholastra p. Chałastra. 

Cholewa. Zap. tu należy 9 Cho- 
lewiatki=rodz. grzybów || Scz. cho- 
lava, cholova = rodź. onuczy. Oz. 
9 choleva = cholewa. Głż. kho- 
lovy = spodnie. Ssłw. holeva, ha- 
le va = obuwie. Br. i Ukr. eh o la- 
wa, Es. haleva, haljava = cho- 
lewa || Oygańs. holav ZIZ Mr. 179 
Kajiena zbliża Łc. c a 1 i g a = rodź. o- 
buwia. 

9 Chołodziec L. 9 GhotoJec= 

potrawa chłodnik _^ Ukr. choło- 
deć, Br. chaładziec = tzn. Na 
Litwie Polacy mówią stale chłodnik, 
ale nie chołodziec; rzecz dziwna, 
że Mickiewicz tej ostatniej postaci 
używał. 

9 Chołojec p. Chołodziec. 

9 Choluśnik p. 9 Kotosza. 

9 Chołoj p. 9 Chotuj. 

9 Chołosznie p. Kołosza. 

9 Chołosznik p. Kołosza. 

9 Chołuj = brudas. 9 Chołoj 
=naó, łętowina Euskiego pocho- 
dzenia: Br. chałuj = głupiec. Es. 
ha luj =cham; śmiecie, zielsko. Por. 
EA. XVir, 38. 

Chomąt, 9 Chomąto, 9 (cho- 
mąto, 9 Chómoto, 9 Chomęt, 
Chomęto, 9 Komięto |{ Z małemi 
zmianami w Słw. || Lit. kamintai 
(z Pols.). Mew. 88 chomont-B po- 

wiada „zdaje się być wyrazem Słw.** 
Mr. 36 tegoż jest zdania. Kge wywo- 
dzi Nm. K u m m e t=chomąt, brzmią- 
cy w gwarach Nm. kummolt, 9 
komraolt, 9 kumt itd. ze Słw. 
Czy należy oddzielać chomąt od o- 
snowy cham- (Mew. 85, Mr. 36—37 
i 388, skąd Słń. i Srb. ham=jarzmo, 
chomąt, Słc. chś.m lub blp. ch4my 
= uprząż, ^Sgr. c h A m o s, 'Słc. c h a- 
mus = wędzidło, uzda, Pers. cham 
= uprząż) to trudno orzec. Por. Zft. 
I, 253, 420. II, 51. Vin, 89. Btrge VI 
od 94. 

9 Chometka, 9 Chametka, 9 
9Chymialka,9H6ti^^ul^^ (Chemeł- 

13 



CHOMIK 



CHRASTEK 



ka)=obrączka na głowę itp Ukr. 

chomeuka, chomełka, chomiii- 
ka=tzn. Por. C Kibałek, C Ki- 
bałka. Zap. w związku z ^Chomle 
= należą do stroju białogłowskiego" 
L. Może jakąś drogą z Łc. c o m a = 
włosy na głowie itd. ; c o m u 1 a = toż 
zdrob. 

Chomik II Cz. chomik (z Pols.). 
Dłź. semstar'. Ukr. chomyk. Srs. 

homestart. Es. h o m j a k t, 

Nm. Hamster = chomik. Mew. 88 
chonijaki>. Mr. 180 KoMŁcTopi,. Zft. 
XVI, 226. Kge nie podaje pochodzenia. 

Chonile p. C Chomełka. 

Chonom = farba turecka L. O. 

M. 17 i 40, pod wyr. Chonom i 

Hinna, myśli, że z Ar. chenna, che- 

na, hinna ^= farba czerwono-źółta- 

wa. Por. Alkanna. Do. 138 Henno. 

9 Chora=godzina Nm. Uhr 

= zegar; C (h)or = godzina. Por. 
Mew. ora 1. Nm. z Ło. hora ^= go- 
dzina. 

Chorągiew pch. Podchorąży, s 
chor()g:uamiJ ZDz. 8. charągiewny 
SŁP. 9 Chorągwią. 9 Korągle 

Im. 9 Korungiew. || Słc. koruh- 
V i c k a. Cz. koruhev, korouhle, 
9 choruba i in. GIź. khorhoj. 
Chrw. horugya, korugva. Słń. 
karogla. Ssłw. horągy = chorą- 
giew. Bg. horugyi. Ukr. koróhva, 
chor uh óu; choruźyj a. oho- 
runżyj. Rs. horugvL; horunżij 
(z Pols.) II Łt. karuga, karogs. 
Lt. karuna Gt. hrunga = 

drzewce Mew. 89 chorongy. Mi- 
klosich w MF. Horągy nazywał 
jeszcze „wyrazem zagadkowym". Pfil. 
II, 776 inny wywód ; IV, 369 z Gt. 
hrunga. 

9 Chorem = pogardl. duży czło- 
wiek, olbrzym. Ap. II, 245. Może 

Ukr. h o r e n (inaczej horn, horna 
ż.) = duży piec (np. garncarski, fry- 
szerski); co do przenośni, porów, na- 
sze: „człowiek jak piec" (ogromny). 
Por. 9 Horno. 

9 Cliornęta. Zagadka o dymie: 
Od kąta do kąta tłuką się c h o r n e n- 



|ta" Ap. I, 134. ^ Ukr. horniitko 
'a. hornia (niby*gamię) = 1, garnu- 
szek 2, przezwisko dziecka w zaba- 
wie wielkanocnej (Kolberg Pokucie I, 
159). Być może, iż i zagadka z Ukr. 
jest wzięta. 

9 Choromy p. 9 Chromina. 

9 Chorosz = „grzyb siedź; na 
wielu miejscach w Litwie siedźcem go 
zowią'' L. II Cz. choroS=rodz. grzy- 
ba (zap. z Pols.) Zap. z gwar Rs. 
(Ukr. chorosz = pewien owad), w 
zn. dobry tj. jadalny, jak u nas ^grzyb 
prawy a. prawdziwy". 

9 Chorosz w przysłowiu „każdy 
chorosz za swój grosz" L. Ukr. 

chorosz yj = dobry. Mew. 89 my- 
śli, że i 9 Haraśny tu należy. 

9 Chorować p. Harować. 

9 Chonip. „Drużbowie., bukiety 
mają za kapelusami, chorup na ko- 
nia, a siekirke w gaszci (garści)" Ma- 
ty 4s Z ust luduj 11. Zap, Nm. 9 
herup (herauf = w górę, hop!), jak 
harap ==. Nm. herab, harmider 
= Nm. hernieder. 

9 Chór, p. Kór. 

9 Chóziak p. Koziak. 

9 Chrabust = kapusta nie za- 
wiązana w głowy Ukr. chra- 
bust =tzn. Por. Pols. 9 chrabęź 
=gąszcz leśna, chrósty. Jundziłł u L. 
podaje jako wyraz ludowy 9 Chro- 
bust = cirsium oleraceum. 

9 Chra bury = nagie kości, bez 
mięsa Zap. Ukr. ; Żl. nie ma. 

9 Chrapcie p. Kapcie. 

9 Chraść ż. = chrósty, krzaki. 9 
Chraścina = suche gałęzie; gąszcz 

leśna (z rękop. Kopernickiego) 

Cz. chrasti = chrósty, zarośla; 

chrastina = zarośla. Por. RA. 

xvn, 38. 

9 Chirdstek = kapusta liściasta 
_ Cz. chrast = mzn. liść kapu- 
sty. BA. XVn, 38. 



CHEEST 



99 



CHUSTKI 



9 Chrest = 1, pogardl. krzyż 
(grecki; order) 2, ciastko w formie 
krzyża BB. 160. 161 IZI Ukr. chrest, 
Br. chrest mzn. = krzyż. Patrz 
Chrzest. 

9 Chr esty ny blp. = uczta po 
chrzcinach Ukr. chrestyny = 

tzn. 

9 Chrobust p. 9 Chrabust. 

9 Chroniina = lepianka L. 9 
Choromy blp. = sień [„Szerokie 
ściany (oczywista pomyłka druku, zam. 
9 5i>w/=sień), zwane choromy'' WH., 
42] Pierwszy wyraz jest spolsz- 

czeniem Ukr. chorómyna = dom, 
chata; drugi z Ukr. choromy blp. 
= sień. Por. Mew. 89 chormi,. 

Chrystus p. Chrzest. 

Chrzest pch. i zlż. 9 Krzest, 9 
Krtu 2pp. 9 krzcić, 9 Cheić, 9 
Chśeić, 9 Chrzesny, 9 Chrześny, 
9 Chrzaśny, 9 Krzesny, 9 Krza- 
śny, 9 Krzasny. 9 Chrzesnak, 
9 Chrzestniak, 9 Clirześniak, 
9 Krzesnak, 9 Krześnlk, 9 
Krześniak, 9 Krzescyjó^n, 9 
Kreścijan. Chry8t(us) pch. 9 
Krzciuk, 9 Krclug, 9 Kciuk, 
9 Krtak = wielki palec (którym się 
chrzci i żegna, pomoczywszy go w wo- 
dzie świeconej) {| Przeróżne zmiany 
wyrazów od osnowy powyższej u Sło- 
wian patrz Mew. 144 krbstijanb i 
krksti. Miklosich oddziela te dwa wy- 
razy; mnie się zdaje, że niesłusznie. 
Oto ciekawsze pochodne Słw.: Głż. 
kr ci 6, ale częściej dupić, z Nm. 
taufen; Ssłw. kri>sti> a. chr^sti 
= Chrystus; krzyż; Rs. kresti, = 
krzyż, krestitb = chrzcić, kres- 
titb sja=żegna6 się, krestbanini, 
włościanin. Zdaje się, że my tylko 
nazywamy wielki palec od osnowy 
chrzt- II Eur. w przeróżnych zmia- 
nach mają wyrazy od Chryst-, ale 
na chrzcić posiadają nie od tej o- 
snowy: Nm. taufen (dosł. zanurzać), 
Fr. baptizer (z Gr.) itd. Węgrzy, 
Rumuni, Litwini, Łotysze i niektóre, 
sąsiadujące ze Słowianami plemiona 
fińskie, zapożyczyli nieco wyrazów tej 



I osnowy od Słowian ; patrz Mew. 144 
! i McT. ZZI Z Gr. nazwy Jezusa : 
Christós = namaszczony, poma- 
zany [od chrio = mażę, nacieram], 
dosłownego przekładu Hb. maszijah 
i = pomazaniec. Co do przejścia zna- 
czenia z christós na chrzest i 
krzyż, por. McT. Imię chrzestne 
Christianus = Krystyn, Kry- 
stjan, Chryst jan przodkowie na- 
' si wyrażali przez Chrzczon, stąd 
I nazwy miejscowe i rodowe: Chrzozo- 
,ny, Chrzczonowice, Chrzczo- 
' nowicz itp. Por. C Chrest. Chrzyź- 
ino. 

9 Chi*zonatki blp. = rodź. śli- 
wek drobnych, okrągłych, bardzo słod- 
kich. Pfil. IV, 187 III ? 

Chrzyimo, Krzyimo, Chryzmo, 
'Chryzmat pch C Krzyimo a. C 

' KryżiDO=płótno na koszulkę chrzest- 
' niaka (z Ukr. k r y ż m a = tzn.) || 

Cz. k H ź m o. Słń. k r i z m a. S^w. 

hrizma. Srb. krizma || Eur., np. 
j Sgnm. chrismo, z 'Słc. c h r i s m a 
I Gr. chrisma = olej (obrzędo- 

I wy), od chrio = mażę, pomazuję. 

Por. Mew. 90 chrizma. MF. Krizma. 

McT. nr. 31. Por. Clirzest. 



9 Ch(ś)cić p. Chi-zest. 

Chuchać Pfil. IV, B18, wprawdzie 
ze znakiem zapytania, zbl. z Nm. 
hauchen = tzn. Sądzę, że to wy- 
raz nie zapożyczony. Por. Mew. 91 
chuch-. 

Churda Ł. nie objaśnia znacz. I^! 
Może w związku z Ukr. churda = 
stado owiec chudych a. chorych (Nm. 
Hiirde?). 

9 Chuszcza p. Huszcza. 

9 Chuściaki p. 9 Huściakł. 

Chuśtem = obficie O. Cz. 

huste = gęsto, często. 

9 Chutki = żwawy pch. 9 Chut- 
nie = bardzo, silnie. 9 Chucu- 
chno = żwawo i in. zdrobnienia. 
[KgP. 22 i w słowniczku mylnie pisze 
9 c h u d k o] ^I Mew. 88 chont- za- 



CHUTOE 



100 



OHYŻ 



mieszczą wprawdzie między Pols. i 
c h u t n y, ale, ponieważ o c h u 6 mó- 
wi, że pochodzi z Cz. a. Dkr., przeto 
stosuje toź zapewne i do chutny. 
Mnie się zdaje, że nasze u w podob- 
nych razach (jak np. poruczyć, 
smutek, okrutny itd.) jest czysto 
Polskim refleksem nosówki, mianowicie 
u, które straciło nosowośó, jak np. 
miejsc. Putnów obok Pątnów, 
albo dub (dąb), wus (wąs), jagniut 
(jagniąt), "otrzusc (otrząść) u Bi- 
skupsUego, Spr. der Brodn, Kasch. 
53 i in. Przeto tak chutki pch., jak 
i c h u ć poczytuję za wytwory czysto 
Polskie. W Pfil. m, 372 autor mylnie 
zbliża Nm. hurtig = prędki. 

9 Chutor p. 9 Futor. 

9 Chwant = odzież EA. Xn, 16 

_ Nm. Ge w and = tzn. 

9 Chwartuch p. Fartuch. 

9 Chwast, 9 Chwaśclk p. 
Kwast. 

9 Chwest p. 9 Fest. 

9 Chwesta p. Kwesta. 

9 Chwestunek p. 9 Festunek. 

9 Chw^ałek p. I^jotek. 

Chwila pch. Złź.: Jedno-, Kro- 
to-, Krótko-, Po-, Przed- 9 
Chwila i zdrob. 9 Fila. 9 Chwiól- 

ka. 9 Kwita i zdrob. || Słc. Cz. 
chvila. Głź. khvila. Dłż. chyTa. 
Ukr. c h w y 1 a. Br. c h v i 1 a = burza ; 
kłótnia (por. Cz. zl& chyila, ne- 
ohvile = niepogoda). Cz. krato- 
chvil(e) pcL = krotofila Nm. 

Weile = tzn. 'Sgnm. wile. Sgnm. 
wlla (hwil). Gt. hweila=czas; go- 
dzina. O krotochwiliŁ. słusznie 
mówi „podług Nm. Kurzweil**; zap. 
krotochwilę dostaliśmy przez Cz. 
Mew. 92 chvilja. MF. Hvyla. Pfil. IV, 
368 i in. 

9 Chwilka p. I^jolek. 

9 Chwiołek p. Fjolek. 

9 Chwiólka p. Chwila. 



Chyba=„las wysokopienny, w któ- 
rym znajdują się drzewa budowlowe'' 
KSL. 82 ZH „Z Nm. Hieb=cięcie« 
ib. "W słowniku Grimma wyraz leśni- 
czy Hieb m. nieco inaczej jest wy- 
jaśniony: „puste miejsce, powstające 
w borze po wycięciu drzew**. 

Chybant = „wielki gladnik, hebel, 
którym zbierają kanty desek** O. 
Chyb- zap. = Nm. Schieb- (od 
schieben = posuwaó); końcówka 
jak w dryga nt itp. 

I Chybzie p. Hebd. 

Chylat p. Chałat. 

9 Chymatka p. 9 Chomelka. 

Chymja p. Alchemja. 

Chjmak = 1, s zyna z hakiem 2, 
hak od baby Nm. Sohienha- 

ken (złż. z Schiene=szyna i Ha- 
ken = hak). Bge VI, 279. Pfil. IV, 
454. Ź. 111 rysunek. 

9 Chyr p. 9 Hyr. 

Chyrchel p. Cherchel. 

9 Chys, 9 Chyz p. 9 Hys. 

9 Chyź m. = dom. 9 Chize blp. 
= obora. Chiżyny a. Chyżyny = 

wieś pod N. Mińskiem. 9 (^hyz m. 
9 Chyzyna = ziemianka. 9 Chyża 
a. 9 Hyza ż. „Gmachi uel chysche 
=aedificia** SŁP. 9 || Słc. chyża. Oz. 
chySe, chyże, Głż. khSża; khS- 
żina = szereg domów. Srb. 9 h^* 
żina = pokój. Słń. hi 9 a = dom; 
his=piwnica drewniana. Ssłw. hyzi, 
hizT,, hizŁ, hyzina, hyżda, hy- 
żina, hyżica, hyża, hiża, hiSa 
= dom, chata. Br. chiżyna, chiżka. 
Ukr. chyża, chyżka. Bs. hiżina 
(ze Ssłw.) ; h i ż a = buda lenna || Nm. 
(z powrotem ze Słw.) 9^^^bo^^99 
keusche, 9 gaisohe, 9 S^^* 
sche, 9 l^i^z = chatka. Wę g. h&z 
= dom ; h i s k a (ze Słw.) Sgnm. 

hUs, Nm. Haus = dom. Ten sam 
wyraz mamy w drugiej cz^ci wyra- 
zów: ratt^^ (BathAau^), szlachtci;?, 
(SchlachtAau^), lamt^ (LehmAati^) i in. 
Mew. 94 chyzi.. MF. Hyz^b. BrL 80 i 



OIAOHOIAEY 



101 



CIEOIEEZYCA 



459 Eeische. OtWB. Haas i Eiez. Pfil. 
IV, 364 i in. 

9 Glachclary p. Gzechczery. 

9 Ciachly p. 9 Cłahly. 

9 Clahly, 9. Ciachly, rzeozow- 
nik odprzymiotnikowy, w spolszczeniu 
9 Ciągły L. O. = chłop pańszczyź- 
niany, poddany Ukr. tiihłyj= 
chłop, maji^y własne „tiahło"=8przę- 
źaj, inaczej tiahłowyj, tiahło- 
wyk. Br. Nos. nie ma. Bs. tjaglyj, 
tjaglńcB a. tjagloYÓj = chłop, 
odbywający pańszczyznę za jedno 9 
Ciągło (k. p.). Źródłem wyrazu na- 
szego jest forma Br., znana z doku- 
mentów: ciahły(j). 

9 Ciaporek p. Cap. 

9 Ciarach = 1, pogard, pan, 
szlachcic 2, człowiek dworski, dworak 
8, chłop utracjusz, pijaczyna. 9 Cia- 
rasy Im. 9 Ciarastwo = manatki 
(KCh. 79 „Prepinator przyjechał z 
swoi m ci arastwem na pótrzeci fu- 
rze^) ZII Dwojaki nasuwa się ^owo- 
ród : 1, Ciarach może być skróce- 
niem wyrazu Ciarapata = szara- 
pata, szerepeta, szerepetka = gołysz, 
odartus; ciarapata może z Wł. 
oiarpatore a. acciarpatore == 
ftiszer, partacz (ciarpare, acciar- 
p a r e = ftiszerowaó, zap. od c i a r p a 
= szarfa, dawniej torebka, tobołka, 
więc ciarpatore =lichy rzemieśl- 
nik). Za tym wywodem przemawia ta 
okoliczność, że 9 Ciarapata (Ap. 
n, 246) = udający szlachcica, oraz 
że często mówimy „szlachcic szere- 
petka^. 2, Ciarach może też po- 
chodzie od 9 ciarać = walać, więc 
oznaczałby = brudasa. Co innego jest 
9 Clńrać, k. p. 

9 Ciarapata p. 9 Ciarach. 

9 Ciarastwo p. 9 Ciarach. 

9 Clarasy p. 9 Ciarach. 

9 Cla rcha = ciężar (na wozie) 

Wswp. 6 Sic, t 'a r c h a = ciężar, 

z Węg. ter eh = tzn. Wyraz kole- 
jowy Tara tegoż jest pochodzenia: 



Tur. tara a. dara. Ar. tarha=wa- 
ga bez opakowania. Mt. II, 68 tara. 

Clarlatan p. Szarlatan. 

9 Clńrać, 9 Clńrać się = mie- 
niąc, handlować || Słc. S a r a t' = han- 
dlować. Srb. ćar=handeL Bg. kjar 
= tzn. I^I Ze Słc, to zaś zap. z 
Węg. C8ere==szacherka, handel, za- 
miana ; inne Słw. z Tur. k'a r = zysk 
(z Pers.). Por. Lpf. YH, 28. EA. XVn, 
21. Mt. n, 4 k'ar. 

9 Clągatura p. Clęgatura. 

9 ciągło = jeden dym (dom) 
cUopski pańszczyźniany. Til. ser. 1, 
N. 228, str. 60; u L. Clagto, Clachto, 

Clahło Ukr. tiahłó = mzn. 1, 

sprzężaj 2, podatek. Br. ciahłó = 
jeden dym (dom, małżeństwo) pań- 
szczyźniany. Es. t j a g 1 o = jednostka 
prawna pańszczyźniana w gminie, 
więc 1) mąż i żona, oraz 2) pewna 
ilość ziemi, będąca we władaniu jednej 
rodziny. Wyraz dostał się do nas z 
Eusi, a na Euś z Eosji. Pierwotne 
znaczenie: jarzmo, sprzężaj (tj. tyle 
ziemi, ile jednym sprzężaj em można 
obrobić, 9 ciągło = część płu- 
ga, Nm. J o c h, Łc. jugerum odju- 
gum itp.}. Forma ciągło jest spol- 
szczeniem Br. Grb. 107 mylnie utoż- 
samia ciahłó z 9 BziakleiUf k. p. 
Por. 9 Clahty. 

Clbora p. Cybora. 

Ciecierzyca, Cleclerzyczka,Cle- 
doreczka, Cleclereczka, Ciecior- 
ka, Cleclarka Ł. = groch włoski 
II Słc. Si5oretka, &i&eretka = 
borówka może tu należy. Oz. cizrna, 
cizrla. ^ń. kihra, Si&erka, Si- 
5ek, cizara || Sgnm. kihhura. 
'Sgnm, ki eh er. Nm. Kicheri Zi- 
ser. Hp. ciceroha. WŁ ceoe, ci- 
cerchia. Fr. chi oh eZZI Wszystkie 
te postacie z Łc. cicer = groch; 
nasza przez Wł., inne Słw. w części 

?rzez Nm. Por. Mr. 182 Cizara, 138 
lieek i Ćifierka, MF. Kihra. Mew. 116 
kichra. Dz. I Gece. Nasze wyrazy pod- 
prowadzono pod nazwę samicy cie- 
trzewia. 



OrECIOR 



102 



oroPAS 



Ciecior- p. Ciecierzyca. 

Ciekan p. Czekan. 

9 Clelega p. 9 Telega. 

Ciemiec p. Zanisz. 

9 Cieniowały p. Cynek. 

9 Cierepa p. Czetep. 

Cierzeniec u Knap. p. w. Sak = 
rodz. sieci. 9 Czerzeń =i niewód Til. 
2. XIV, 186 II Sio. ćereń. Cz. 6efen, 

8 e f e n e c. Srb. c e r e n a c «.«« Być 
może, że wyrazy powyższe należą do 
pnia wspólnego, który u nas mamy 
w trzon. Zachodzą pytania: 1, czy 
obie lub jedna z nazw naszych nie 
jest pochodzenia Cz. i 2, jaki zwią- 
zek ma Węg. o s e r e n y, wyraz, przy- 
toczony u Mew. 33 p. w. ćeren-. W 
moim słownika Wqg. C8ereny=:za- 
groda, koszar, łasa. Por. Lfp. VII, 31 Će- 
renac. Por. 9 Czeryn. 

9 Cierzniń, 9 Cierznić p. Kie- 
rznia. 

Cięgatura, Cyngatura pch. L.= 
przepaska, pasek. Cynkatura = 
„wazki h arus " L. 9 Ciągatura WPś. 
n, 357. «^ Łc. oinctura = pas, 
skąd Fr. ceinture, Wł. cintura. 
Postacie nasze są skutkiem sld. Wy- 
raz dostaliśmy z 'Słc. 

Cięgiel p. Cyngiel. 

9 Cigiędź, 9 Czygiędź, 9 Ci- 
giędzia ż., 9 Cigięź, 9 Cygiędź, 

9 Cygęz = 1, gęstwina w krzakach, 
zarośla; 2, miejsce zasłonięte, cień 

Osnową wyrazu może jest Nm. 
Zweig, 'Sgnm. zwie (2 pp. -ges), 
Sgnm. z w i g = gałąź; końcówka mo- 
gła się utworzyć pod wpływem: ga- 
lęź-, oraz wyrazów, oznaczających 
gęstwinę, krzaki, chróst: charmęż, 
charłąź, chargęż, charpęó, 
chrabęż, chrapię ó. 

9 Ci(j)un p. 9 Ciwun. 

9 Cikawy = sprytny, dowcipny. 
9 C ikawać = dochodzić, uważać O. 
_ Ukr. ci ki wyj = 1, ciekawy 2, 



sprytny, zdolny; cikawist' = cie- 
kawość (z Pols.) 

Cindelin p. Sandał. 

Ciokolata p. Czokolada. 

Ciorba p. Ciurba. 

9 Ciorbała p. Cióra. 

9 Ciosek m. 9 Cioska ż. 9 Cio- 
sko, 9 Cioska m. = drużba, w zn. 
mający toż samo imię (Namensvetter) 
II S^w. tbZT,, tezoimenitiiin. 
pch. = tzn. Ukr. teskó. Rs. teza, 

t e Z k a i in. || Rum. t i z Br. c i o- 

ska m. i ż. = tzn. Por. Mew. 367 
t-L 1, 8, VI. Pisaćby należało ci o z ko 
itd. 

9 Ciotka p. 9 Cot. 

Cióra a. Ciura L. 9 Ciur, 9 
Ciuraś || Cz. 6 u r a, t'u r a = wymy- 
ślanie. Ukr. czura = giermek (oba 
z Pols.) HZ RA. XVII, 7 ciurę (= 
dziewka ladaco) zbliża z Ukr. ci ora 
i Rum. ci o ar e = wrona; przezwis- 
ko Oyg6ma. Zdaniem moim ciur czy 
c i ó r pch. są wyrazami Pols. od osno- 
wy nieustalonej ci ar-, cior-, ciur-, 
oznaczającej walać się, włóczyć się 
itd., skąd oiarać się, cioraó się. 
Zap. tu należy 9 Ciorbała=mazgaj. 

Ciper- p. Cybora. 

9 Ciuma p. Dżuma. 

9 Ciun p. 9 Ciwun. 

Ciupa II Ukr. ciupa, Br. ciupa 
= tzn. HZ Mr. 132 zbliża 'Słc. c e- 
pus, oippus, cheppus = więzie- 
nie, skąd Sfr. chep, Wl. ceppo, Hp. 
cćpo = pęta, a także 'Sło. cuppa 
= więzienie. Zdaje mi się, że ciupa 
jest wyrazem Pols. od osnowy nieu- 
stalonej cup-, cap-, oiep-, ciup-, 
oznaczającej wogóle schwytanie, zła- 
panie itd. 

I 9 Ciupaga pochodzi od 9 ^i^" 
paó = uderzać. Mt. I, 42. p. w. 6o- 

,mak, 5umak Tur. = kij, maczuga, 
mylnie zbliża z tym Ciupagę. 

9 Ciupas p. Szupas. 



CIURBA 



103 



CMENTARZ 



Ciurba, Ciorba, Czorba, Szor- 

ba = polewka. Sorbet, Szorbet || 

Slń. i Eur., patrz Mt. I, 43. MtN. I, 
26. n, 97 6orba. JA. IX, 496. Co do 
sorbet: Mt. II, 63 §6rb6t MtN. I, 

40 Sórab, 41 Sorbet Tur. czorba 

a. szorba = rosóJ, z Ar. s z o r b a, 
szur ba = lyk, haust; Sórab, §a- 
rab = napój; wino. Tur. z Ar. §ór- 
b ó t=łyk, haust ; wino, sorbet. [Wąt- 
pię, aby i nasze serbać, sarbać, 
sorbaó, siorba6 byiy tegoż po- 
chodzenia]. Por. Mr. 321 Serbe. M. 18 
Ciorba, 121 Sorbet i 128 Szorba. Dc. 
209 Sirop. 

Ciurma zbiór. = galernicy || Srb. 
Surma = wioślarze || 'Sic. ciurmia, 
ci o r ma = galernicy. Hp. chusma. 
Pg. c hurm a i inaczej. Fr. chio.ur- 
me Wł. ciurma [może z Gr. 

kóleusma = komenda wioślarska 
Dz. I Ciurma]. Tur. (nie znam brzmie- 
nia) z WŁ MF. Ćurma. Mr. 132 Ciur- 
ma. Mew. 37 curma. 

9 Ciuryk = w olunie na konie, 
aby się coftięły Nm. z u r ii c k = 

nazad. BA. XVII, 29. 

9 Cłwun, 9 Cywun, 9 Ciun 

(wymawia się oddzielnie: ci-un), 9 
CiJuD, 9 Tywon, 9 Tywun, 9 
Tywnń (Tymon u L. pomyłka dru- 
ku, m zam. w) = dw. urzędnik ziem- 
ski nakształt podkomorzego, w woje- 
wództwach Wileńskim i Trockim; dziś 
na Litwie = gumienny, podstarości, 
karbowy. „Praefectos, quos Civonias 
YOoantCLithuani)" Łasicki, wyd. Mann- 
hardta, str. 46 || Ukr. ty w on, ty- 
win, Br. ciwun = karbowy. Srs. 
tiurn., tivum> = 1, podsędek 2, 
rządca. 9 tojórn, = wójt. Lit. ti- 
junas oraz tevunas sld. do te- 
va8 = ojciec (z Pols.) Sskd. 

thjonn, Sszw. thiun = sługa (po- 
krewne z Nm. Diener = duga; wy- 
raz ten mamy w kamerdyner). Wy- 
raz od Normandów, przez Psków, do- 
stał się na Białoruś i Litwę. Por. Mew. 
366 tijun-b. MF. Tiun^. Grb. 362. 

CŁ^ojanus p. Cya^ojanus. 

Ciźa p. Akcyza. 



Ciżba BA. X, 463 wywodzi z 

Cz. 5 i ż b a (mylnie podano tam ćUba) 
= ptasznictwo, łowienie ptaków (nie 
zidła, jak tam podano) ; ale jak objaś- 
nić przejście znaczenia na tłok, ścisk? 
Mn'e się zdaje, że ciżba jest wy- 
tworem czysto Pols., który brzmiał 
początkowo *cisba; s zgłośniiło 
przed głośnym b, jak w prośba, 
którą wymawiamy prożba; z przeszło 
na ź przez niewczesną gorliwość od- 
mazurzenia, a także pod wpływem: 
służba, wierzba, dzierzba itp. 

Ciimy, Czyżmy, Czyzma, 9, 
Tczyimy |{ Słw. z małemi zmianami 
II Lit. cziżma, ozużmas. Nm. 
Tschisme char. Węg. csizma. 
Rum. cisma Tur. ozismń = 

but. MF. giźma. Mt. I, 42 i w dod. 
M. 18 Ciźmy. Być może, iż wyraz do- 
staliśmy z Węgier. 

Cka p. Deska. 

Cło pch. i złż. Dw. odeczlać. 9 

Czło, 9 Col II Słc. Cz. cl o. Głź. cło 

Nm. Zoll = do. Kge myśli, źe 

to czysto Gierm. wyraz. Zwykle wy- 
wodzono go ze 'Słc. teloneum, a to 
z Gr. telonion = tzn. U nas zap. 
utworzył się wprssód celnik (Nm. 
Z o 1 1 n e r), a potym dopiero, przez a- 
nalogję do denny, piekielny itp. 
w stosunku do dno, piekło itp., 
powstał wyraz cło. Por. Mew. 29 clo. 
MF. Cło. ZDz. 44 czelnik. Pfil. IV, 
41B i in. Celnik, oraz 363 i in. Cło. 

9 Cmątarz p. Cmentarz. 

Cmentarz, Cmętarz, 9 Cwen- 
tarz, 9 Cmentach, 9 Cmćtarz, 
9 Cmątarz, 9 Centyrz, 9 Smę- 
tarz, 9 Smętńrz, 9 'Świntarz^ 
9 Smińtś.rz, 9 Śmyntarz i pch. 
na szmyntharzY ZDz. 49. Szmyn- 
tarz ChK. II, 13. || Słc. cintor, cin- 
torin. Mor. cinter. Ssrb. kimiti- 
rio. Chrw. cimiter, cimitor, cin- 
tor. Słń. cintor, cintorom. Ssłw. 
ku mi tir a. Ukr. cwyntar, cmyn- 
tar, cyntorll^W^. cimeterio. Hp. 
cimenterio. Fr. cimetińre. Węg. 
czinterem. Bum. cintirim 
'Słc. coemeterium, z Gr. póżn. 



CMĆTABZ 



104 



CUHUNDER 



koimeterion = miejsce spoczynku, 
cmentarz (keimai=leźę). Por. Mew. 
147 kamitira. MF. Cintorom. Mr. 410 
Smętarz. McT . nr. 19. Dz. I Gimete- 
rio BA. XVII, 21 centyrz. 

9 Cmćtarz p. Cmentarz* 

9 Cober p. Ceber. 

Co&ć, Cafać, 9 Copać, 9 Cow- 
nąć się, 9 Cować się, 9 ^^ 
folnik = kUn, sworzeń w i^ugu. 9 
C&fńlśl = gwóźdź a pługa. 9 Cń- 
fta = tzn. 9 ^* copel = w tył, 
nazad II Cz. co uf = cofnięcie się; 
coufam a. couY&m = cofam się. 
Glź. cofać pch., a nawet wykrzyknik 
oof = w tyl Dłź. cofaś, copaś 
«... Nm. 9 zanfen = iść wstecz; 
odstąpić. 'Sgnm. zofen. Mew. 29 co- 
fa- MF. Cofać. PfiL m, 378 copac. 
9 Cńfhińl zap. złożone z z aut- i 
Nagel = gwoźdź, por. ufnal, gon- 
tal, bratnal itd. PfiL IV, 396. 

Coliiól, Colcnl, CulŁuł. O, iJSrb. 

o o ki a = hamulec (por. Nm. Śad- 
schuli); 00 kule = trzewiki (drew- 
niane). Chrw. co kul a = trzewik. 
Słń. co kij a = trzewik (drewniany). 
Ss. c o k o 1 Ł = cokół II Hp. z o c a i o, 
Fr. 8 cle, Nm. Sockel := płyta 
słupowa. Nm. 9 zockel trzewik 
(dre wniany). Nm. S o c k e =8karpetka 
Z3 Łc. socculus = trzewiczek, 
przez Wł. zoccolo = mzn. płyta 
słupowa, podstawa kolumny (niby jej 
trzewik, podeszwa). Mew. 30 coklja. 
Mr. 183 UoKOiib. MF. Ookla. 

9 Col p. eto. 

9 Colta = bułka Wisła in, 86 
Nm. Zelte m. = placek. Kge. 

Coiiib(e)r p. Cąb(e)r. 

9 Condra = meretrix RA. XVn, 
7. II Słc. condra = tzn. Mor. cun- 
dula=kobieta brudas. Cz. cundra 
ź., cundroS m. = bruda8; cundra- 
ti = walać. Ukr. cundra a. cun- 
drie, cundry =gałgany, łachmany 
III Węg. condra = 1, gałgany 2, 
meretriz. 

9 Copać p. Cofać. 



9 Coreli: p. C&relL. 

9 Cot, 9 Cotlca = cetno. Ora 
w cetno i licho nazywa się na Li- 
twie „w cot i liszkę", a zapytanie 
brzmi: „cot, czy liszka?" 9 Ciotka 
O. = tz n. 9 Cotny=parzy8ty WBl. 
12. .,.,.. Br. c o t=tzn. zapytanie : „ci 
cot, ci liszka?" Bs. „Set^ iii nh- 
Set-Ł?" getnyj = parzysty. Ukr. 
„Set 6y łyszka?" 

9 Cotny p. 9 Cot. 

9 Cow- p. Cofać. 

9 Cólka p. 9 Czulka. 

9 Córeli: p. Cńrek. 

Cubrot = „w Wieliczce, deski na- 
krywające rząp szybu, pokład z de- 
sek w podszybiu" Łb. 36 ""^ Nm, 
Z u b r o t=przekąska zap. tylko przy- 
padkowo lub przez sld. brzmi jedno- 
stajnie; może w związku z Nm. zu- 
brettern=r przybić deskami (Brett 
= deska, por. B r a tnal = B r e t tna- 
gel). 

9 Cudzar = „dozorujący, by na 
rzeź przyprowadzane bydł o zd rowe 
było" O. (z jakiej okolicy?) _^ Zap. 
Cz. cuda!^ = sędzia ziemski, od Cz. 
cuda == sąd ziemski. Por. BrL 16 i 
18. Mr. w Lpf. VII, 25 wywodzi wy- 
razy Cz. od osnowy, od której pocho- 
dzi nasze 9 cudzić = czyścić itd. 

Cudzy pch. Czy to wyraz 

Słw.? Por. Mew. 867 tjudj-Ł, gdzie 
zbliżono Ort. thiuda = lud, Sgnm. 
diota (Lit. Tauta=Niemcy, Tau- 
tininkas = Niemiec) i Słń. Ijud- 
ski = cudzoziemski. Wyrazy Lit. są 
podejrzane, por. słownik Kurschata. 
Haczejby zestawić należało Łot. t&u- 
ta = zagranica, obczyzna. Por. MF. 
Śtuźdb. Pott Wurzelworterb. Tl\ 849— 
864. Btrge VI, 134—136. 

9 Cuha p. 9 Czucha. 

9 Cuhunder w wyrażeniu „brać, 
wziąć kogo na cuhunder" = ostro 
zabrać się do kogoś ZUL może Br. 
cuhi!indar= 1, szubrawiec, łotrzyk 
2, kara, łańcuchy, dyby: „pawiali na 



CUKADA 



105 



CYBER 



ouhundar^ = poprowadzili na wy- 
mierzenie^ surowej kary. Nos. 690 my- 
śli, że z Żydowsko-Nm. zu Hunden 
= do psów. 

Cukada p. Cykada. 

Cukata p. Cykada* 

Cukier pch. i złż. C Cukry = 

rodź. ziemniaków II Sto. cukor. Cz. 
o u k r. Glż. c o k o r. Dłź. cukor. Srb. 
cukar, cakara/ zahara, §ećer. 
Bg. zahar. Slń. cuker. Ukr. cu- 
kor. Br. cukier. Es. saharT> || Gr. 
s&kcharon, skąd Łc. saccharum. 
Ep. Pg. azuoar (a [al] jest przedim- 
kiem Ar.) Fr. sucre. Ag. sugar. Nm. 
Zuoker. Węg. cukor. Lit. cuko- 
ri u 8 ^^ Źródłem jest Bkr. carkara, 
skąd Pers. szekier, Ar. suk kar. 
Cukier z Indji przeszedł do Arabji, 
stamtąd, przez Azję M., podczas wo- 
jen krzyżowych, do Europy połud. i 
Niemiec, skąd wreszcie do nas. Formy 
SIw., mające c, pochodzą z Nm. Por. 
Dc. 211. M. 18. Mt. i MtN. pod §6- 
kór. Mew. 30 cuk-Lrt. Pfil. IV, 367 
i in. 

Cukierlan L. = polewa cukrowa 
ZZI Druga część wyrazu może Nm. 
Lahn = lamka, blaszka? 

Cukul p. CokóL I 

9 Cul p. Cal. i 

9 Culaga p. 9 Culagier. 

9 Culag^er = całe wiązanie da- 
chu, klatka dachowa ZZI Zap. z Nm., 
ale zupełnie takiego wyrazu w odpo- 
wiednim znaczeniu nie znalazłem. Nm. 
Zulage (= 9 Culaga) = dodatek. 

9 Culka p.' 9 Czulka. 

Cuma pch. i złź. Czuma. Zap. tu 
należy Zuiuowy (góżdź) L. Cuma 
w Wiehczce znaczy pancerz z lin, 
wkładany na ciało, toż, co Kotula 
Łb. p. w. Cuma. KSL. 64. ZZI Nm. 
Zaum = uzda. Mr. 134 Cuma. 

9 Cumber p. Cąb(e)r. 
9 Cumper p. Cąb(e)r. 

mOmi* WVI OlC w J|Z. POISKIM. 



Cupel p. Cypel. 

9 Cuperek p. Kuper. 

9 Cur w przekleństwie „niech cię 
cur weźmie'' Pfil. IV, 189 == djabeł. 
„Cur tobie, pek tobie!" = idź precz 
ode mnie ET. 189. || Br. czur!= wa- 
ra! Es. 6 u r T* =granica, kres; 6urx! 
= wara! i in. zn. ZZI Ukr. cur w 
przekleństwach jest zabytkiem nazwy 
jakiejś istoty mitycznej. Por. Pfil. I, 
719—720. EA. XVII, 76. Afanasjew 
Poet, vozzr. U, 89—94. III, 798-99. 

9 Curelik p. Cyrulik. 

9 Cuzać się = Uóció się. ZZI 
Ukr. ti użyty = łajać, wymyślać 
(zap. od okrzyku tiuha!). Zdaje mi 
się, że objaśnienie EA. XVn, 76 jest 
mylnym. 

9 Cuzka p. 9 Czucha. 

9 Cwajda, wołanie na bydlę = 
ksobie, do siebie ( hej d a = od sie- 
bie) Ap. Vm, 76 ZZ: Może z Nm.? 

j 9 Cwajnos p. 9 Cwąjnos. 

' 9 Cw€jnos = rodź. wyżła z no- 
j sem rozdwojonym. 9 Cwejnos = 
I nosal ; Żyd. 9 Cwąjnoska = mere- 
trix Po Nm. z w e i = dwa. Jaką 

drogą wyraz się utworzył ? W słowni- 
kach Nm. odpowiedniej nazwy psa 
nie znalazłem. 

9 Cwela p. 9 Szwela. 

9 Cwentarz p. Cmentarz. 

Cwiszgold p. Ćwiigult. 

Cwykiel p. Ćwikieł. 

9 Cyba, 9 Cybe, 9 Cybele na- 
zywają na Litwie kozę, przedrzeźnia- 
jąc Żydów Nm. 9 Zibbe=owoa; 
jagnię [zap. w związku z Wł. zęba, 
Hp. chi ba = koźlę]. Br. żartobL i 
Es. 9 cyba = koza. Ukr. cyba = 
marsz! (do psa). Por. Mr. 134 IJuoa. 

9 Cybant = wyrwant, spojenie 
pękniętej szyny koła wozowego. 9 
Cymbńut Nm. Ziehband=tzD. 

Cyber- p. Cybora. 

14 



CYBET 



106 



CYGAN 



Cybet p. Zybet. 

9 Cyblk = paka, w kt órej ze 

Wschodu przywożą herbatę Rs. 

oybikTb tzn. [zap. ze Wschodu; a 
może od kubik?] 

Cybora poL Ciperowe, Cypero- 
we, Cyperskie, Ciperslde, Cybe- 
rowe korzenie. C Cypr. C Cypro- 

wa trawa Ciesz. 17|fSłń. oibara = 
rodź. śliw ki Mew. 29 zap. tu nie na- 
leży Łc. cyperoB a. cype- 
rum = rodź. rośliny, z Gr. k^pei- 
ros a. kypeiron = rodź. rośliny, 
'^c. ciperus = juncus triangulatus, 
skąd Wł. i Hp. cip ero, Nm. Cy- 
p e r nwurz a. C y p e r ngras. Nazwy 
miejsc. Cibory, Ciborów itd., oraz 
rod. Ciborowski nie mają z tym 
związku, pochodzą od C z c i b ó r. Por. 
Mr. 134 Cybora. Odróżniać należy 
Cyprys i pch. 

Cyborjum, postać ludowa C Cym- 
borjum (której używa H. Sienkie- 
wicz Pisma I, 290), podobna (przy- 
padkowo) do 'Sic. (pomiędzy in.) cim- 
barium i Hp. cimborio || Cz. ci- 
borium. Ssłw. kivorb, kyvourL 
II WŁ Pg. ciborio. Fr. ciboire 
itd. Łc. ciborium = tzn. [ale 

nie od cibus = pokarm, jakby się 
zdawało, lecz z Gr. kiborion=mzn. 
kielich, naśladujący kształt łupiny 
kwiatu, podobnego do lilji wodnej]. 
Znosowanie y zap. przez sld.do cym- 
bał, cymbulc itp. Por. Dz. I Ci- 
borio. DC. Ciborium. 

Cybuch, 9 Cybuk, C Cepuch, 
9 Czopuch pch. II Cz. Srb. Bg. 6i- 
b u k. Ukr. Rs. 6 u b u k t* || Eur. char., 
np. Fr. chibouąue, Ag. chibouk, 
Nm. Tschibuk itd. Tur. ozu- 

buk = rózga; laska; cybuch; fajka. 
Przejście znaczenia w Tur., jak w Nm. 
Pfeife = dudka; cybuch. Przejście 
znaczenia z cybucha fajkowego na 
rurę kominową oczywiste. Por. Mew. 
36 6ibuk. JA. IX, 496. Mt. i MtN. 
pod cubuk. M. Cybuch. MF. Cybuch. 
DC. Chibouąe. Sld. podprowadził wy- 
razy gwarowe jod cep i czop. 

Cybula p. Cebula. 



Cyc pch. = rodź. tkaniny. 9 Syc 
pch. II Słc. Cz. oic. Bs. sitecŁ || Nm. 
Zits, Zitz. Ag. chints, chintz. 
HI. sits. Bengal. c^ynt, czyts. 

Do nas przez Nm. Por. Mag. Kr. PfiL 
IV, 602. 

9 Cycha p. CecH. 

Cyfra pch. i złż. 9 Cyfra = 1, 

żelazko do odbijania deseni 2, wy- 
szywka na ubramach 3, taniec (niby 
w desenie tańczony) || Słw. i Eur. z 
małemi zmianami. 'Słc. cifrae, chi- 
ferae, ziferae, cyphri Im. ZZI 
„Z Ar. wyrazu sifr = pusty, uży- 
wanego do oznaczenia zera, żywcem 
przełożonego z Skr. cunja, którym 
to wyrazem znak ten nazywa się w 
starożytnych indyjskich traktatach a- 
rytm etycznych. Fr. chiffre, ciffre, 
cyfrę początkowo oznaczały tylko 
zero; dziś jeszcze Pg. cifra i Ag. ci- 
pjtier wyłącznie znak ten wyrażając. 
Dc. 95 Chiffire. U nas jeszcze Solski, 
nawet Minasowicz używają wyrazu 
cyfra w znaczeniu zera. Bodzaj żeń- 
ski przeszedł do nas od Niemców. 
Por. Mr. 131. Cifra. M. 18. Dz. I Ci- 
fra. DC. Cifrae. Patrz Cyra. Pfil. IV, 
888 i in. 

Cyga = 1, fryga, wartałka 2, żło- 
bek (w budownictwie). 9 Cyga = 
studnia (z żórawiem lub kołem) || Słc. 
6 i g a. Scz. czyha. Srb. 5 i h r a ZZI 
Węg. csiga = ślimak, muszla; fry- 
ga; winda; kość pacierzowa. Mr. 135 
myśli, że formy Słw. nie pochodzą z 
Węgier; sądzę przeciwnie, bo wyraz 
Węg. ma liczne znaczenia i jest roz- 
gałęziony. Wątpię też, aby Nm. Zieb- 
brunnen (studnia ciągowa) było źród- 
łem wyrazu, bo znaczenie frygi star- 
szym mi się wydaje, a z niego, myślę, 
dopiero przeniesiono na studnię (Btrge 
VI, 279). Wątpliwym też wydaje mi 
się zbliżenie z Łc. oiconia=źóraw. 
Por. Mr. 136 Cyga i 138 Ćigra. 

Cygan pch. i złż. Gwarowe posta- 
cie zdrobniałe i inne oznaczają nao- 
gół 1, albo coś od Cygana pocho- 
dzącego (np. taniec, nożyk), albo coś 
podobnego (z barwy) do Cygana 
(np. rodź. pieca, rzodkwi, kartofli, 



CYGIĘ(D)Z 



107 



CYMES 



owcy itd.) II Sio. oigin. Cz. cikin, 
oig&n. Łż. cygan. Słń. cigao. 
Bg. Srb. ciganin. S^w. ciganini), 
aoiganim*. Ukr. Br. cyhin. Es. 
ojgkm>. II Lit. cigónas. Ngr. a- 
thigganos. Nm. Zigeuner. Nie- 
które narody Eur. nazywają Cyganów 
od Egiptu, np. Ag. Gipsy Ip.; F rań- 

cnzi od Czech: Bohómien itd. 

Dotąd źródła nazwy Cygan z pew- 
nością nie wykryto. Miklosich w ob- 
szernym dziele Ud>er die Mundarten 
und die Wanderungen der Zigeuner Eu- 
rapa^s, w zesz. VI i w Mt. p. w. 6in- 
ganó mniema, że wyżej podana forma 
Ngr. jest jej osnową; de Goeje myśli, 
ie Pers. nazwa instoimenta tsieng 
deJa jej początek. 

9 Cyglę(d)ź p. Ciględź. 

Cyg^^ynowy = morskozielony L. 
Zap. Nm. seegriin = tzn. (złź. 
z See = morze i griin = zielony). 
Pfil. IV, 441. 

Cykada, Cykata, CukataŁ.Cu- 
kada Ciesz. 16 || Cz. suk&da. Es. 
cukat'i> II Nm. Suckatl^WŁ suc- 
c a d a = tzn. (od s u c c o = sok, z 
Łc. succus = sok). Mr. 133 podaje 
Fr. sucoade, ale tego wyrazu w 
źródłacłi moich nie znalazłem; Fran- 
cuzi zwą cykadę citronnat. Różne 
sid. wpłyńmy na postacie form na- 
szych. 

Cykata p. Cykada. 

Cykla p. Ceklinga. 

Cyl p. Cel. 

Cylarz p. Celstat. 

9 Cymbdnt p. C Cybant. 

9 Cymboijuiu p. Cyborjum. 

Cymbr p. Cembra. 

Cymbnlc = „wielka strzała, przed 
czas y pospolita" L. z Mączyńskiego 
ZIZ Druga część wyrazu może być 
albo Nm. Holz = drzewo [mamy to 
w budu lec, strychu lec itp. = Bau- 
holz, Sreichholz]; albo raczej -bule 
= Nm, Bolz(en) == strzała (por. 9 



Bulec = dusza a. źelckzko w praso- 
wi die); w takim razie pierwsza część 
może jest Nm. z i eh- (od ziehen= 
ciągnąć i in. zn.); może był wyraz 
Nm. '^Ziehbolzen i oznaczał z łu- 
ku puszczaną strzałę, w przeciwień- 
stwie do *Wurfbolzen = pocisk 
(ręką) rzucany ? W każdym razie zdaje 
się, że Słc. combolec, cimbolec 
i in. = sopel jest tym samym wyra- 
zem. Mr. 133 Comb. O. mylnie pisze 
Cymbule i twierdzi, że to Im. 

Cymbury a. Czymbury = kaj- 
dany, więzy || Srb. 6 e m b e r=zasłona 
Turczynek; cimbari = pręty że- 
lazne u tkaczy do, rozciągania płótna. 
Ukr. czembir ŻL, czym bor Ap. 
X, 32 = krajka. Es. 8embur'Ł' = 
trzeci długi lejc uzde czki, na którym 
wodzą wierzchowca. Tur. 6ćn- 

b ó r = obręcz ; naszyjnik itd. Cho- 
ciaż znaczenie nie zupełnie odpowia- 
da, wolę ten wyraz Tur. za źródło 
naszego uważać, niżeli Sepur = o- 
strze żelazne, które podaje Mt., idąc 
za M. 19; łatwiej od pojęcia obręczy 
przyjść do kajdan, niż od ostrza. 
Por. Mr. 135 Cymbury i 139 Ćimbari. 

Cyment = cynamon L. IZI Nm. 
Z i m m (e) t = cynamon, ze 'Słc. o y- 
namonium, cinomonium, z Łc. 
cinnamum, to zań z Gr. k i n n a^ 
mon, a Gr., według Herod. III, 111, z 
języka Fenickiego; Hb. kinnamón; 
„Semici wzięli wyraz z języków Ma- 
lajskich, w których cynamon zwano 
kaja manis = słodkie drzewo ^ 
Wgd. p. w. Zimmet. N u nas znalazło 
się przez sld, do Cyment = cement. 

9 Cymes, zwykle „sam Cymes" 
= wybór, śmietanka (przenośnie), coś 
najlepszego (np. w towarach, towa- 
rzystwie itd.). 9 Cynes = rzecz wy- 
borowa, główna y wierzchołek Kg. 
Krak, IV, 305. „Dzieci wystrojone 
były, jak cynesy** ib. 188 IZI „Cy- 
mę s (godny (?), dostojny (?). W słow- 
niku O. błędnie z mowy Żyd. ; wyraz 
wzięty z Węg. czimes = utytuło- 
wany, por. czim = tytuł, czimer 
= herb, tarcza, czimesez=_ tytu- 
łować, adresować" RA. XVn, 21. 



CYMIEC 



108 



CYNTORYJA 



W moich slownikacłi Węg. wyrazy 
powyższe pisane są przez c, ale nie 
przez cz; pochodzą one z Fr. ci- 
mier (por. Cąbr). "Wywód z Węg. 
wydaje mi się wątpliwym z powodu 
niejednostajności znaczenia; lepszego 
jednak podań nie umiem. Hebraiści 
nasi nasuwają Nm. „z u M u s s^ = na 
wety, na deser [Nm. Muss = mus, 
rodź. pianki z jabłek itp.]; inni myślą, 
że to Nm. zum Essen = do jedzenia. 

Cymiec p. Zamsz. 

9 Cymper i C Cympry p. Cą- 

b(e)r. 

Cynadra. C Cynadry blp.=Słc. 

oinadr(a) = tzn. Linde nasuwa 

Nm. C geschnader, wymawiające 
się gsohnader = tzn. Mr. 135 nie 
umie podać słoworodu. 

CyBamon p. Cyinent. 

Cynar p. Cenar. 

Cynawod p. Gynowód. 

Cyndal p. SandaŁ 

9 Cyndallja p. Sandał. 

Cyndat p. Sandał. 

Cyndelin p. Sandał. 

Cynek = piszczałka, kornet || Słc. 
cink, Cz. cinek = róg pastuszy 
Nm. Z inkę ż. = tzn. Mr. 131 
. Cink. 

Cynek=„figura z pięciu, nakształt 
piątki na kostkach^ L. Cynkowaty 
aT Cyno waty = kostko waty, mający 
kształt !\ , „sadzony w cynek" L.; 
ukośnie tkany; pstry, cętko waty (zmie- 
szano z czysto Słw. cęta, cętka) 
9 Czj^nowate płótno. 9 Cienlo- 
wato robió płótno Kg. Ch. I, 77 || 
Słc. cinuvatn;^ (ubrus). Cz. óino- 
vaty, 6inovity. Ukr. ozynowa- 

tyj Orzechowski w Quinciinxie 

twierdzi, że „słowo to z łaciny wzięte 
jest, jakoby rzekł quinek", ale się 
myli; nie bezpośrednio z Łc, lecz z 
Wł. cinque=pięć, przez Nm. Zink 
do nas ono się dostało; 'Sgnm. zin- 
k e, z i n g g e. Scz. cink, c i n k = 



piątka na kostkach. 9 Czyny =koń- 
ce pasm i 9 Cynka (Słc. 6iny = 
termin tkacki, zap. z Pols.) należy do 
pnia czyn- i nie ma z cynkiem 
związku. Ukr. i Cz. wyżej podane 
przymiotniki są wzięte zap. ź Pols., 
a 9 Czynowa ty z Ukr. 9 Cie- 
ni o waty jest sld., z myślą o „cie- 
niowanym** układzie nici. Por. Mi*. 
131 Cink 3. Brl. 16 Cink. Wgd. Zink, 
Patrz tu Es, Cyno wód. Rs. oy- 
nóvka zap. z Pols. cyno waty, niby 
rogoża „cyno wato" tkana; patrz 
9 Cynówka. 

9 Cynes p. 9 Cymes. 

Cyngatnra p. Clęgatora. 

Cyngiel a. Cięgiel=l, deszczułka 
u skrzypiec, za którą zaczepiają się 
stru ny 2, języczek u zamka strzelby 
I^I Nm. Ziingel n.= języczek, zdr. 
od Zunge ź. język. Deszczułka na- 
zwana tak zap. od „naciągania^ strun 
i podobieństwa postaci do języka. 
Pocięgiel może pod wpływem wyr. 
Cięgiel. Pfil. IV, 493 i in. 

Cyngow anie = n^otowanie, kucie 
żelaza Łb. Nm. Zangen n. = 

tzn. 

9 Cynka p. Cynek. 

Cynkatura p. Cięgatnra. 

Cyn(k)owaty p. Cynek. 

Cynowód, u O. także Cynawod 
= rośl. aąuilegia i coptis || Ukr. S y- 
n i o w ó d a = orlik ZZ: Pfil. I, 136 
nazwę tę wywodzą z cynowaty = 
w piątkę (cynek) ułożony (kwiat) ; 
wywód wątpliwy, bo nie wyjaśniający 
zakończenia; nazwa Ukr. jest też tam 
mylnie podana, jako sinowod. Gdy 
zważymy, że istnieje i Lit. sinay4- 
d a s = orlik (ze Słów.), to przypuścić 
należy, że nazwa Pols. wzięta została 
z Ukr., ze zmianą s na c. Por. Mew. 
295 si- 1. Por. Cynek. 

9 Cynó wka = rogoża O. || Ukr. 

c i n ó w k a Rs. c y n ó v k a =tzn. 

[zap. z Pols. Por. Cynek]. Mr. 136. 

9 Cyntoryja p. Centurja. 



CYNTWAE 



109 



CZABATURA 



9 Cyntwar p. Cytwar. 

Cypel, CupeL C Czupel = wo- 

góle coś ostro, klinowato zakończo- 
nego II Słc. i Cz. cip. Głż. cympj el, 
cym pi. Słń. cip Nm. Zipfel 

= strzęp, wisior; 'Sgnm. zipf=klin 
(pola, ziemi); ogon ptaszy itd. Mr. 
135 Cympjel. Pfil. IV, 367 i in. Por. 
Ceplik. 

Cyper- p. Cybora. 

Cypr- p, Cybora. 

Cyra a. Córa, Cera pch. C Cze- 
rować. Gwarowe formy: C Cyrka^ 
9 Cćreczka znaczą nie cerowa- 
nie, ale ozdoby, haft, floresy, wyszy- 
wanie i plączą się z osnową cyfr-. 
II Słc. oifra = floresy, wyszywania. 
Ukr. cyrk a = wyszycie na koszuli. 
Br. oyrowić = cerować (pończo- 
chę, z Pols.) Mr. 130 Cerować 
nasuwa 'Słc. oerare=ściągać i Hp. 
cerrar = zatykać. Nasuwa się też 
Nm. zieren = zdobić. Lecz najpo- 
dobniejszym do prawdy będzie przy- 
puszczenie, że oyrować jest to sa- 
mo co cyfrować (p. Cyfra) i że z 
dw. znaczenia zdobić, wyszywać, w 
piśmiennej Polszczyżnie pozostał tylko 
odcień: zaszywać, łatać. 

Cyrta p. Certa. 

Cyrulik, Cerulik pch. 9 Cure- 
lik i rod. Curelłk || Ze Słowian wy- 
raz ten, w zn. felczera, mają tylko 
Br. cyrulik, Dkr. cyrułyk, celu- 
ryk, oyrjulnik i Es. cyrjuUnikT, 
(z Pols.) II Hp. ci ruj ano. Wł. ciru- 
ico, cerusico, dw. ceruioo. Fr. 
chirurgien. Ag. surgeon. Lit. 
cierulnikas ZZI Ot. cheirour- 
gÓ8 = 1, pracownik ręczny wogóle 
2, chirurg (złź. z cheir=ręka i *ćr- 
gos od pnia erg- =robię, skąd ćr- 
gon dzieło, robota); stąd Łc. chir- 
urgus, 'Słc. cerugia = chirurgja 
itd. Do nas wyraz dostał się z Wł. 
Ł zamiast j jak wkrogulec, za- 
ledwo. Por. MP. Cyrulik. Mew. 29 
oimlikii. 

Cysar- p. Cesarz. 



Cytak, Cytówka p. 9 Cąftak. 

Cytara pch. Cytra pch. Gitara 
pch. II Słw. różne blizkobrzmiące po- 
stacie II Eur. również Przez Wł. 
cetera, cetra, z Łc. oithara, to 
zaś z Gr. kithira, a Gr. ze Wscho- 
du (patrz Wgd. p. w. Zitter; Gg. 294). 
Nasze postacie: cytara z Łc. ; cy- 
tra z Wł., przez Nm. Zither; gi- 
tara z Fr. gil i tarę. 

Cytra p. Cytara. 

Cytwar pch. 9 Cyntwar || Oz. 

citvir. Bg. citvar. Ukr. cetwar, 
cytwar. Rs. cytvarŁ||Fr. zódo- 
aire. Hp. cedoaria, zedoaria. 
Wł. zettovario. Nm. Zitwer, dw. 
zitwar. 'Słc. zedoari a, z edua- 
rium. Węg. csitvar ZZI Przez 
Sgnm. zitwar, z Ar.-Pers. zedwar, 
dźedwar, źedwar. Por. MF. Cet- 
var. Mr. 23 UerBapii. Wgd. Zitwer. 
Do. 228 Zódoaire. Mew. 28 oetvarb. 
Pfil. lY, 472. Por. 9 Czyberzat. 

9 Cywać p. 9 Cewać. 

Cyweta p. Zybet. 

9 Cywun p. 9 Ciwun. 

Cyzjojanus a. Cizjojanus Ł. 

„Ep hemeris (kalendarz) syllabioa^ Kn. 
Z Łc. wyrazów ci sio (aby przy- 
pomnieć circumcisio = obrzezanie) 
i Janus, aby przypomnieć Janu- 
arius = styczeń; jak ta nazwa, tak 
i ca2y kalendarz układano w órednio- 
wieczu ze zgłosek i niby wyrazów 
Łc, w celu ułatwienia zapamiętania 
dat kalendarzowych. Por. Grasse Lehr- 
buch einer allgem. Literdrgeschicht4i t. II, 
dzirf n, cz. 2», str. 839. Lippelt Chri- 
stenthum^ 694. 

Czaban p. Caban. 

9 Cz abar aszka = taniec £T. 
189. 241. Ukr. ozabaraszka= 

wesoła a krótka piosenka. Por. Rs.9 
cabaruSka = kubek. 

Czabatura = rodź. dawnej komo- 
dy O. Wyrazu tego w słowni- 
kach Wł. nie znalazłem, ale wnosząc 
z tego, że są wyrazy Wł. ci a bat ta 



OZABOT 



110 



CZAKAC 



= stary trzewik, oiabatte blp. = 
galgany, ciabatteria = drobiazg, 
galgan itd., można przypuszczać wy- 
raz ♦oiabattura = skład rupieci, 
gałganków. Por. Czobot. Patrz Cza- 
bot. 

9 Czabot, 9 Czobot, 9 Czo- 

but = 1, (duży) but 2, blp. spodnie 
buohaste 3, pewna roślina || Br. czo- 
bot. Ukr. czóbit. Ea. Sńbot-LH 
Wł. ciabatta = stary trzewik. Hp. 
zapata = rodz. obuwia. Fr. savate 
= stary trzewik; sabot = trzewik 
drewniany, sabot. Bum. cioboata 
= buty chłopskie; oiobotar=szewo. 
Lit. 5iab&tas=but; ciabatórius 
= szewc Źródłem jest Pers. 6 a- 

batan Im. = buty zwierzchnie, skąd 
Tur. tak samo brzmiący wyraz.. Do 
nas zap. przez Ukr. Por. Mew. 36 
goboti.. MF. Ćeboty. M. 17. Zft. XI, 
291. Mt. i MtN. p. w. cabatan. Mr. 24 
HeóoTŁi. Msg. I, 91 4o6oTB. Dz. I. Cia- 
batta i II, o Sabot. Por. tu Chobot 
i Czabatura. 

Czach, Czacht p. Szacht. 

Czacha p. Cacha. 

9 Czacina p. 9 Cetyna. 

Czac(z) p. Czadź. 

Czadź, Czacz, Czac zwykle w wy- 
rażeniu: „w czac rzucić^ =na kupę. 
„Czadź = rzucenie orzechów dzie- 
ciom, albo i pieniędzy, upominek to 
był z za bawą złączony^ Gołębiowski 
GVy, 63. Wątpię, aby wyraz ten 

pochodził z Nm. Schatz = skarb; 
nie jest to też.S^w. c ę t a =pieniądz 
(Pols. czaty = dukat, cętka = 
blaszka metalowa); sądzę że to Tur. 
czac z, czadź = kupa zboża. MtN. 
I, 19 ca6. 

9 Czahar, częściej blp. 9 Cza- 
hary. 9 Czahor = zarośla. Czair 
= łąka L. || Srb. cajir(a)=łąka, po- 
lana. Bg. 5 a i r = tzn. Ukr. czahar 
=krzaki, zarośla, trzcinisko Tur. 

cajer = łąka. Pers. 6era == past- 
wisko końskie. Czahar wzięliśmy 
przez Ukr., Czair wprost z Tur. Por. 



MŁ i MtN, pod cajer. Pop. 246 Hanpa. 
M. 19 Czair. 

9 Czahor p. 9 Czahar. 

9 Czahun p. 9 Cznhun. 

Czaik p. Czajka. 

Czair p. 9 Czahar. 

9 Czaj = herbata. 9 Czajnik= 
imbryk||8łc. Cz. Bg. Ukr. Rs. 6 aj. 
IŁs. 6 a j n i k !> = imbryk || Wyraz Rs. 
6 aj znany w Europ., jako char. Hp. 
t^ó, w Ameryce Hp. cha, Wł. te i 
ci a, Fr. thó, Ag. te a. W botanice 
Łc. herba thea, skąd nasza her- 
bata, a stąd Br. harb&ta, her- 
bjkta. Lit. ar bat a, erbat&. Tur. 

(z Pers.) czaj Źródłem wyrazów 

powyższych są Ghińs. cza i połudn. 
Ohińs. the, tha. Myśmy wzięli wy- 
raz herbata z książek, a 9 ^^^j 
i 9 Czajnik z Rs. Por. MtiMtN. 
p. w, 6aj. Dz. I Te. Mag. Tea. Wgd. 
Thee. Mew. 84 herbata. Mr. 175 Her- 
bata; oba ostatnie źródła mylą się, 
podając tylko herba za źródło na- 
szego wyrazu. 

9 Cząjczaduch Wisła UL, 743, 
wyraz nieobjaśniony ; zap. toż znaczy, 
co 9 Oczajdusza (z Ukr.), k. p. 
Podobieństwo w brzmieniu z 9 ^^^ 
dusa, 9 oooój dusy = na czczo, 
jest zap. tylko przypadkowym. 

Czajka, Czaik poh. = rodź. łodzi 

II Cz. Sajka, cajka. Słń. §ajka = 
statek. Srb. Sajka. Bg. Sajka, Saj- 
tja. Ukr. Br. czajka. Rs. Sajka|| 
Rum. S a i c a =szalupa. Węg. sajka, 
c sajka. Fr. saique. Nm. Czaike 
char. Tur. S aj ka = łódź, barka. 

Por. MF. Sajka. Mt. i MtN. p. w. Saj- 
ka. Dc. 200 Saique. Mr. 80 Sajka łą- 
czy Czajka z Tur. Kaik, k. p. Na- 
sze: Czajka zap. z Ukr., Czaik 
zaś może z Tur. k a i k, pod wpływem 
Czajki. Nazwa ptaka nie ma związku 
z wyrazami powyższemi. 

Czakać, Czakiiąć = zahaczać, na 

hak wbijać. Albo to samo, co 

czachnąć, ciachnąć, albo może 
I w związku z Węg. csaklya = hak, 



CZAKAN 



111 



CZAPRAK 



cs&kly&z = bakiem targać, roztar- 
gaó, skąd Srb. 6 a kij a = hak, Słń. 
i Chrw. S a kij a = motyka, hak. Por. 
Mr. 136 Ćaklja. 

Czakan p. Czekan. 

Czako = czapka wojskowa || Słw. 
i Ear. char. ZZI Węg. osakó=tzn. 

Czal=tyl (wojska). „Czoło i o z al** 
Ł. Zap. tu należy Cal, wyraz orylski 
= „ostatnia plenioa w pasi e, s pięta 
z przede al em" KSL. 335 ZZZ Mr. 
136 słusznie myśli, że to wyraz nie 
Słw.; ale skąd? 

Czaman aga = sztuka mięsa or- 
miańska Ł. ? 

Czamara pch. Symara Sienkie- 
wicz Pójdźmy za nim. Szamerować 
pch. II Cz. gam ara (z Pols.) Słń. Sa- 
mar (a) == czapka (ftitrzana). Srb. 
djama, dżama = rodź. stroju ko- 
biecego. Ukr. czamara. Rs. 6e- 
marka (z Pols.) ; samara = ubiór 
z długiemi połami || Wł. zimarra = 
długa suknia płócienna; C accia- 
marra = kożuch. Hp. zamarro, 
chamarra = kożuch. Fr. oha- 
marre = kożuch; chamarrer = 
szamerować ; simare a. cimare = 
długa suknia. Nm. schamerire n a. 
chameriren = szamerować 113 
„Z Pers. dżame, czame = suknia 
wogóle, w przy padkowaniu d ź a m e- 
ra, czamera** M. J9. MtN. 1,31 
dżamć. Symara i szamerować 
z Fr. Mew. 30 czamara. Mr. 136 Ća- 
mar; 317 Szamerować. 

Czambr p. Cembra. 

Czambuł, Czambot = 1, krótki 
najazd, zagon 2, cwi^ galop. W czam- 
buł = 1, hurtem 2, w bród, obficie 
II Ukr. czambuł = konna czata ta- 
tarska a. kozacka || Bum . & a m b u 1, 
fiambur = napad „Tatar, cza- 

pu a. czapuł = zagon, krótki na- 
jazd. Czap mak, skąd czapuł, zna- 
czy właściwie biec, jechać cwałem, a 
przenośnie napadać ; zap. c (z) w a ł 
pochodzi od tegoż wyrazu, bo w nie- 
których narzeczach Tatar, wymawia 



się on czawuł** M. 19 MtN. I, 21 
5apul. 

Czamlet p. Kamlot. 

Czamr p. Cembra. 

Czanka = drążek u munsztuka 
Może Cz. cańk = munsztuk; 
albo też może zam. *dszczanka= 
deseczka, *deszczanka? 

9 Czanturja p. Centuija* 

9 Czapicha p. Czapka. 

Czapka i 9 Czapa pch. Czepiec 
i 9 C^SK^P po^* ^ z^* Kapa i Kapka 
oraz pch. 9 Czapicha a. 9 Cza- 

poch = rodź. kapoty || Słc. Siapka. 
Cz. Sapka, 9 Sepka. Głż. &apka. 
Chrw. Sapka. Bg. Sapki*. Ukr. Br. 
Bs. Sapka. Głż. khap a, oraz kapa 
w różn. acz pokrewnych znaczeniach 
u in. Słowian. Głż. 6epo = czepiec, 
Ssłw. 6 e p b o b i u in. Słowian z ma- 
łemi zmianami || Lit. czi4pczius, 
szópszis =• czepiec. Węg. cse- 
pesz. Sgnm. chappa. Węg. k&pa. 
Fr. cape, chape, chapeau itd. 
W całej Europie, w róż nych odmia- 
nach brzmienia i znaczenia ZZI Wszyst- 
ko to ze 'Słc. c a p (p) a = rodź. burki 
z kapiszonem, coś nakształt kapy koś- 
cielnej ; wyraz to może ludgwy z cza- 
sów rzymskich od cap i o = bior^ 
jak i u nas ubiór od brać, Sgnm. 
gifang = ubiór od fahan=braó, 
łapaó. Por. Dz. I Cappa. Wyraz oap- 
(p) a dał mnóstwo pochodnych w Eu- 
ropie i u nas, z ogólnym znaczeniem 
okrycia; patrz tu Kapa, Kapka, 
Kaplica, Kapelan, Kapuza, Ka- 
pica. Kapiszon, Kabat, Kapota, 
Kapłan, Kapela, Kapelusz. Do 
nas może z Cz. Por. Mew. 32 SepbOb; 
111 kapa. MF. Sapka. Mr. 187 Ćepica. 
DC. Capa. 

9 Czapoch p. Czapka. 

Czaprak, Czaprag, C Szabrak, 
9 Szabraka || Słc. Sab raka. Cz. 
gabrak. Słń. 5abraka, caprag. 
Bs. Sapraki,!! Nm. Schabracke 
(stąd nasze formy gwarowe). Fr. cha- 
braque Tur. Sap rak = Jed- 



CZAPSTEYCH 



112 



CZECH EŁ 



wabne, złotem lub drogiemi kamie- 
niami naszywane przykrycie na ko- 
nia'' M. 19. Por. MF, Ćaprak. Mt. p. 
w. 6aprak. Mew. 30 5aprak'Ł. 

Czapstrych, Czapstrzyk p. Cap- 
stryk. 

Czara pch. || Br. Bs. Sara. Ukr. 
czarka II Lit 6erka Źródło wy- 
razu wątpliwe. Por. Mew. 30 6ara. 
Lpf. Vn, 31 p. w. ^cptHi,. Mr. 136 z 
Grm. ker, Nm. C kar = wszelakie 
naczynie itd. Może najbliższym jest 
Ar. d ż a r r a = duże naczynie glinia- 
ne na wodę, skąd Fr. jarre, Hp. 
j arr a, j arro, Wł. giara, giarro. 
Dc. 144 Jarre. 

Czardasz II Słc. 5ard&9 i w in. 
Słw. jako char. II Nm. Tschar das, 

C sarda s i in. £ur. jako char 

Węg. csardś.s = 1, karczmarz 2, 
taniec (karczemny), od os4rda = 
karczma. Por. C Czartak. 

Czarletan p. Szarlatan. 

9 Czaromcha p. Czeremcha. 

9 Czartak = rodź. budowli, sza- 
łasu. W. Pol Fółn. wschód Eur, III, 
372. 381 II Srb. 6ardak=mzn. buda, 
chata na słupach straży granicznej ; 
djerdek = sypialnia. Bg. ć-Łrdak 
= poddasze. Sdw. ćr-Ltogi = sy- 
pialnia, stąd Bs. ćertogi* = pałac. 
Es. ć e r d 4 k i>=poddasze. Ukr. c z e r- 
d a k=podda8%e ; pokład || Bum. ciar- 
dac = namiot. Ńgr. tzard&ki. Zap. 
tu należy Węg. c s & r d a = karczma 
(por. Czardasz) ':^L Tur. ftartak= 
budka na dachu, z Pers. Mt. i MtN. 
p. w. óartak. Mew. 35 ćertogB. 

Czarz p. Car. 

CzauBZ, Czans = u Turków po- 
kojowiec, goniec || Cz. 6ou§. Srb. 
ćauS, 6 aj a, Cajo. Bg. 6javuS, ćauS. 
Ukr. 5aus, 6ausz||Eur. char., np. 
Fr. chiaoux, chaoux. Nm. 
Tschausch. Ngr. tsaońs6s i ina- 
czej. Eum. oiauS = kapral Tur. 
5avu§ (z Pers.) = drabant, herold. 
Mt. p. w. ćavuS. M. 20. Dc. 93 Ohia- 
oux. Por. miejsc. Czausy, Czausowa. 



« Z. IZ: Może z Oz. ćtin = 
sklepienie pieca hutniczego ; 



Czaw un = wszelkie ogrodzenie 
L. Nm. Zaun = płot. Ten sam 

wyraz mamy w Tyn, k. p. Pfil. IV, 
447. 

Czaz = zgięcie chluby (wici), słu- 
żące do wiązania z sobą chlub KSŁ. 
63 ZZ ? 

Cząb(e)r p. Cąb(e)r. 

Czczjm = „zasklepienie nad og- 
niskiem w piecu piekarskim a. hutni 
czym ~ 
dolne 

albo też może Cz. z Pols. ? Por. Cze< 
ryn. 

9 Czeber p. Ceber. 

9 Czebrotek, 9 Czebrotka, p. 
Ceber. 

Czechczery blp. = gacie obszer- 
ne, czasem Czechczer. 9 Czek-* 
czerki = spodnie. 9 Ciachciary 
= tzn. 9 Chaczkory = tzn. || Srb. 
ćakgire. Ks. Cikćiry, ćakćiry, 
ćahćury i inaczej || Ngr. saxiria 
i inaczej Tur. óakSer, ćachćir 

= długie, obszerne spodnie, z Pers. 
Mt. p. w. ćakSer. M. 20. Mew. 36 
óikeiry. JA. IX, 494. 

Czecheł m., Czechlo n. „Lazyebne 
ezechly = sudaria" SŁP. 9 Cze- 
chot (z Rs.) = pokrywadło, futerał. 
9 Czyehel, 9 Cyeheł (śmiertelny). 
Por. miejsc. Czechel jj Cz. 6 e c h e 1= 
mzn. toż co Pols.; wyraz u Czechów 
starodawny Brl. 19. 152. Ssłw. Ćehli. 
= zasłona. Bg. ćehil = trzewik; 
ćehlarin = szewc. Bs. ć e h ó 1 1> = 
futerał. Ukr. czochła = szerokie 
otwory rękawów ; czóchły = man- 
kiety. Wątpię, aby M. 20 miał 
słuszność, wywodząc wyraz ten z Pers. 
c z u h a = sukno, tkanina ; wyraz ten 
mamy w Czuoha, k. p. Właściwiej by 
było szukać źródła w Nm. Zieche, 
zdrobn. 9 Ziechel (patrz Cecha); 
być może, iż Cecha wzięliśmy sami, 
a Czecheł przez Czechów. Mew. 31 
ćechl-b przytacza czyjeś zbliżenie z 
Prus. kekulis = botuch, przeście- 
radło i Gt. h a k u 1 s=pła8zoz i słusz- 



CZECHMAN 



113 



CZEMODAN 



nie wątpi o toźsamoici Czeohla z 
GzJem. Por. Mr. 137 Óehrbl. 

9 Czechman =djabd[, np. w wy- 
rażeniu ^Gzechman go tam wió" 
(ustnie od J. Bystronia i Pfil. IV, 
282). Cz. Sechman = djabeł, 

a także Seohmant, gerchman, 
fierohmant, np. „aby t§ 6. vzal!" 
(bodaj cie djabeł wzi{^. 

Czechman p. Czekman. 

Czeczena Spols. = „fale morskie, 
nawalność" O. ^ZI Może jest tu ja- 
kaś niedokładność? C Czeczena, Oz. 
8e6ina = igliwie, chróst drobny, to 
samo, co C Cetyna (szczecina), k. p. 

Czeczuga = 1. rodź. jesiotra 2, 
rodź. szabli (szabla tak nazwana zap. 
przez podobieństwo kształtu do ryby, 
por. Es. sablja = ryba, cyprinus 
cultratus itp.) C Czeczuchy = „świ- 
nie, także ryby szterlety" ET. 189. || 
Słń. ke5iga, ke5a. Srb. kećiga, 
kećika, ćiga. Es. &e5uga = ster- 
let II Ngr. kśtziga. Wg g. kecsege, 
k 6 c s 5 g e=jesiotr. Może z Węg. 

M. 20 mylnie wywodzi nazwę ryby 
od szabli, a tej od Czeczeńców. 
Mr. 138 Ćiga; 200 Keća, Kefiiga. Mew. 
114 ke6iga. 

9 Czehryn p. C Czeryn. 

9 Czej, 9 Czeń = może Ap. 1, 
6B. Siemieński w Odysei str. 66 i ind. 
Ł. p. w. Aczy||Sbr. acz ej JA. TX, 
370. Br. a oz ej = ch yba. Es. ćaj = 

zapewne, pono, chyba Ukr. czej, 

ożeń = może, może też [od Słw. 
pnia 5 a-, skąd Sriw. ćaj ati=czekać, 
oczekiwać, spodziewać się i nasze 
czaić się, czekać. Por. Mew. 30 
ća- V 6aka-]. 

Czekan, Czakan, Ciekan = 1, 

rodź. broni 2, kilof 3, narzędzie mu- 
zyczne (tak nazwane, że się nosiło 
w postaci laski z rączką nakształt ki- 
lofa) II Słowianie mają wszyscy, z róż- 
nemi zmianami brzmienia i znaczenia 
II Eur. jako char. Liczne formy ural- 
sko- altajskie wylicza Mt. p. w. ćekić 
ZZZ Tur. $elłan, mzn.=młot z Pers. 
Węg. csśrkśruy = ciupaga; kopacz- 



ka. Por. Lpf. Vn, 29. MF. Óakan. Mr. 
136 Ćakanac, 140 Ćokan. Brl. 20. 

9 Czekczerki p. Czechczery. 

Czekhauz p. Cajghauz. 

Czekman pch. Czechman. Suk- 
mana. 9 Sukman pch. Sukniana 
= sukmana || Srb. ć e k m e = rodź. 
pancerza. Ukr. czekm&ń, czekm&n. 
Es. ćekmenb. Ukr. sukm&na. Bs. 
sukman'Ł|| Rum. s u c m a n=chłop- 
ska odz ież zwierzchnia. Węg. szok- 
m4ny Tur. ććkmćn = odzież 

zwierzchnia. Północnotur. siikman, 
Ozuwas. suchman. Mt. p. w. (ek- 
mćn. M. 20. JA. IX, 49B. Suknia tu 
nie należy. Forma Sukniana jest 
sld. 

Czekolada p. Czokolada. 

Czekulata p. Czokolada. 

9 Czemadan, 9 Czeinodan9 9 
Czumadan = mantelzak, waliza || 
Srb. dżamadan=rodz. ubrania. Bg. 
dżamadan i inaczej. Ukr. cze mo- 
dern i inaczej. Bs. Semodanii i ina- 
czej. II 'Sgr. tzamandś^s. Al bań. dża- 
madan = rodź. ubrania Tur. 
dżamadan, dżómdan, dżamódan 
(z Ar.) skrzynia na odzież; walizka. 
Mt. p. w. dżamadan. Mr. 137 i 385 
HeiiOASHi.. 

9 Czemchać = czechać, czochaó, 
ciokać, trzeć o co. "W. Pol, Rok myil. 

262 Ukr. czymchaty, cz^m- 

saty, czimchity, czemsity = 
tzn. 

9 Czemery = „krzyże, grzbiet, 
np. poła mać wilkowi czemery" BT. 
189. ^_ Ukr. c z 6 m e r y domyty = 
krzyże złamać. Patrz Cąbr. Według 
BA. XVII, 29 9 Czemier ma po- 
chodzić z Cz. ć e m e r = kość grzbie- 
towa [w takim razie należałoby to do 
Cąbr w tym zn., k. p.]; ale wyraz 
Uemer słownik Kotta objaśnia jako 
1, trucizna (ciemierzyca) 2, choroba 
9 Cemir, k. p. W znaczeniu cąbr u 
(kości grzbietowej) Czesi mają tylko 
podobnie brzmiący cemr. 

9 Czemodan p. 9 Czemadan. 

15 



CZEMPOWANIE 



114 



CZERSAK 



Czempowanie = 7,a. mięsienie, 
ugniatanie ciała palc ami itd.^ O. Dziś 
mówimy masaż. IZI Ag. shampoo 
a. champoo = gnieść, masować ; 
rzeczownik shampoing a. cham- 
poing; wyraz wzięty z Tur. 

9 Czeń p. 9 Cząf. 

9 Czep=część jakiegoś przyrządu 
we młynie (ustnie od J. Bystronia). 
Oz. hep = dużo znaczeń części 
maszyn, np. czop u koła rozpędowego, 
w tokarni itd. [= Pols. czop]. Patrz 
Czop. 

9 Czepań = 1, skorupa 2, głowa 
(co do przejścia z nacz enia por. cze- 
rep i Ło. test a) Oz. 6epań= 
skorupa [=(s)tfepaii, od tegoż pnia, 
co Pols. trzop]. BA. XVn, 29. 

Czep(iec) p. Czapka. 

Czer p. Czyr. 

9 Czerak p. 9 Czyrek. 

9 Czerecha p. Trześnia. 

Czereda Ukr. ozeredi=l, 

szereg, kolej 2, trzoda [= Pols. trzo- 
da]. 

Czeremcha, 9 Czaromcha, 9 
Czeromeha, 9 Czeremszyna 

Ukr. czeremuoha, czeremcha 
[ten sam wyraz, co Pols. Trzemcha, 
skąd Trzemeszno itd. Być może, 
iż Oz erem eh a powstała z Ozere- 
cha (trześnia), to zaś z Łc. cera- 
susi że Trześnia i Trzemcha 
są później szemi wytworami, niby spol- 
szczeniem form, uczuwanych jako 
Buskie?]. Por. Mew. 33 ćermi>cha 1 i 
2. Lpf. Vn, 31 Oeremica. 

9 Czeremere „w czubku" BT. 
189 = podpicie, podchmielenie. 
Zap. Węg. c s e r e - b e r e=szacherka. 
BA. XVn, 21. 

9 Czeremszyna p. Czeremcha. 
9 Czeren p. 9 Czeryn. 

Czerep, 9 Czerepy Ip. a. blp.= 
BflBozerby 9 Cierepa _ Ukr. Br. 



cz6rep = 1, czaszka 2, szczerby 
[= Pols. trzop]. 

9 Czerepacha, 9 Czerpacha 

= żółw Ukr. Br. czerepacha 

= tzn. [od czerep = trzop, sko- 
rupa]. Może tu należy 9 Czerepe- 
cha = kobieta rozczochrana. 

9 Czeres a. 9 Czerez = trzos 

Ukr. czeres = tzn. [= Pols. 

trzos]. 

Czereśnia p. Trześnia. 

O- Czerewo a. 9 Czerew' = 

wnętrzności, trzewia Ukr. oz6- 

rewo = brzuch, żołądek [= Pols. 
trzewo]. 

9 Czerlia = yjuastępstwo kolejne, 
zwłaszcza we młynie** BT. 189. L. 
prz3rtacza przykład z Bratkowskiego, 
ale mylnie wyraz objaśnia. || Mew. 33 
ćerga 2 przytacza Lit. 5erga; słow- 
nik Kurschata wyrazu tego nie podaje 
Ukr. Br. czerha = kolej; or- 
szak; czerhóju = koleją, kolejno 
[MtN. n, 9B ćerge myśli, że czerh& 
jest tym samym wyrazy m, co cze- 
reda. Lpf. YII, 31 mniema, że z Tat. 
fierig a. fierik = wojsko, hufiec. 
Tur. ćaroha, ćarka=straż przednia]. 

9 Czerkusze=„gat. śliwek, zwa- 
nych w Krakowie damaszkami" BT. 
190 =: ? 

9 Czernica p. 9 Czerniec. 

9 Czerniec = mnich grecki. 9 
Czernica = m niszka i pch. 9Czer- 
ca 2 pp. L. i WH. 94. Pa/arfyw^Czorcz** 
OHzarowskiego. „Czercza" mogiła 
Kraszewskiego = ^czernoza. 
Ukr. czerń óó m., czernycia ż.= 
tzn. [ze Sriw. ćrT>nbCb = tzn., od 
czarnej barwy ubrania]. Por. mój 
Sławoród lud. odb. str. 34. 

9 Czeromclia p. Czeremcha. 

9 Czerot p. 9 Oczeret. 

9 Czerować p. Cyra. 

9 Czerpacha p. 9 Czerepacha. 

9 Czśrsak = rośl. dipsacus ^I 
Ukr. ozers&k = tzn. 



CZERTJN 



115 



OZOP 



9 Czerun p. C Czeryn. 

9 Czeryn = podstawa ogniska Ł. 
9 Cerun, 9 Czran, 9 Czeren, 
9 Czerun, 9 Czehryn = „płaska 
panew a. kocieł do warzenia solanki 
we Wsch. Galicji" Łb. p. w. Cerun. 
Ż. p. w. Czeryn || Słw. w różnych po- 
staciach i z różn. pokrewnemi zna- 
czeniami, np. Ssłw. Srern*, cr^n-Ł, 
erem* = patelnia ; 6 er enb= trój- 



nóg piecowy 



Ukr. czeriń, cze- 



ren, czerina =dno pieca, ognisko; 
czerenki = oprawa noża. Jest to 
ten sam wyraz, co Pols. trzon (^c. 
6ren, Cz. stf en, stfeń itd. Mew. 
Sern- i Serni* podzielone na sześć 
aż kategorji !). Czran wydaje się for- 
mą Spols. Bdp. 66 8ran. Por. Cie- 
rzeniec i Czczyn. Mew. 33 ger^m>. 
Lpf. Vn, 31 6e3een i ^eptob. Czeh- 
ryn jest sld. do nazwy miasta Czeh- 
ryn i a. 

9 Częsta p. 9 Cesta. 

9 Czeszczewik = rodź , grz yba; 
nazwę dal Jundziłł młodszy ^.. Zap. 
Br. Nosowicz nie ma. 

Cześnik pch. Podczaszy pch. || 
Sło. 6 a Sn i k. Cz. cóSnik, fiiSnik 
^I Zwykle wyraz ten wywodzą od 
czasza, Mew. 31. Ale ie po Pers. 
cześnik nazywa się &aSnigira. 
fieSnigir i pochodzi od 5aSni a. 
6eSni = smak (por. Nm. Vor ko- 
ster), skąd i Tur. formy Mt. i MtN. 
pod w. fiaSnigir, należałoby więc zba- 
dać, czy nie ze Wschodu do nas, lub 
do Czechów nazwa ta przybyła i roz- 
ważyć, czyśmy jej nie przejęli od 
Czechów. 

9 Czetyna p. 9 Cetyna. 

Czewra = zasłona na twarz l^o- 
wacki, Lambro IX. || Srb. c e v r e = 
chustka haftowana. Bg. dźeyre = 
rodź. chustki || Eum. gebrea i in. = 
ścier ka. N gr. tsebró = chustka do 

nosa Tur. 6 6vr6 ma znaczyć, 

po(Bug MtN. p. t. w. = „Umkreis", 
więc okrąg? 

9 Czlo p. Cło. 



9 Czmut = bałamut, oszust. 9 
Czmu clć = bałamucić, oszukiwać, 
durzyć ZZI Br. czmut, czmucić= 
tzn. Ukr. czmud, ozmutnyk = 
tzn. 

Czokolada, Ciokolata, Czeko- 
lada, Czekulata i inaczej, oraz pch. 
||Słc. cukoUda. Cz. Sokolida 
itd. Es. Sekoladii || Eur. z małemi 
zmianami w brzmieniu IZIWł. cioc- 
colata, to zaś z Meksyk. 6 o kol- 
ia tl, złż. z 5oko = kakao i latl 
woda. Dz. I. Cioccolata. Por. Tylor 
Sesearches 1870, str. 181. Chwiejność 
naszych form pod wpływem sld. 

Czoldak p. Czołdar. 

Czoldar = „Pers. c z o 1 d u r, przy- 
krycie wełniane kosmate na konie- 
L., u Trotza Czołdro. MtN. I, 26 p. 
w. 5oltar podaje jeszcze Pols. Czoł- 
dak, a tamże U, 189 „Pols. Czoł- 
dur = przykrycie Tur. na konia", ze 
słowniczka Czartoryskiego || Srb. 6 o 1- 
t a r = dera || Eum. cioltar= dera. 
Węg. c s ó 1 1 & r, csótAr, csujt4r= 
czaprak Tur. 6 u ł d a r = „pospo- 
lity pokrowiec na konie z wełny kos- 
matej" M. 21. MF. p. w. Kolter, a za 
nim Mr. 140 Czołdar mylnie utożsa- 
miają Pols. Czołdro z Kołdrą, k. 
p., wyrazem Wł. pochodzenia. Por. 
MtN. p. w. Coltar. 

Czołdur p. Czołdar. 

Czołgać się pch. i złż. ^I Być 
może, iż wyraz ten jest obcym, po- 
nieważ 1, inne języki Słw. go nie 
mają 2, prócz niego posiadamy równo- 
znaczne pełzać, płazać się 3, bu- 
dowa głosowa jest dość niezwykłą. 
Mr. 140 zbliża 'Sgnm. kelgen=peł- 
zać. Linde zestawia Węg. szolgalni 
= służyć. Węg. szolga=sługa, po- 
chodzi ze Słw. i bardzo jest w języku 
Węg. rozgałęziony; możebnym więc 
jest pochodzenie Czołgać się z 
Węg- Skąd O. ma postać „Stołgać 
się przestarzałe = czołgać się^, nie 
wiem. Mew. 36 nie podaje żadnej 
wskazówki. Por. C Czugać się. 

Czop pch. i złż. 9 Cap = zacio- 
sany koniec belki || Słc. 6ap.Cz. 6ep. 



OZOPUOH 



116 



CZUMA 



GIź. i^op. Dłź. cop. SIń. Srb. Bg. 
ftep. Ufa. czip. Bs. capfa||"Węg. 
o sap. Bum. oep. Lit. c&pas. Fr. 
tape, tapon , ta mpon. Wł. zaffo. 
'Słc. t a p p u 8 Czy wszystkie wy- 

razy Słw. pochodzą z Nm. Zapfen, 
o tym wolno wątpić, wraz z Mr. 24 
Ćep; być może, iż nasz czop, oraz 
l^w. Sep itd. pochodzą od pnia czep-, 
skąd nasze czepić i tylko, pod 
wpływem Nm. Zapf(en), nagi^y się 
do niektórych tego ostatniego wyrazu 
znaczeń. 9 ^^P (skąd Lit. c&pas) 
i Dłź. cop niewątpliwie z Nm. są 
wzięte. Por. Mr. Ćep, 343 Tapon. Mew. 
82 5erŁ (Miklosich mylnie zbliża Pols. 
9 czep w zn. żołądka przeżuwają- 
cych ; jest to raczej 9 o z e p = cze- 
piec ; por. czepiec, w którym dzieci 
się rodzą). M. 21 nasuwa pochodzenie 
Pers. Por. 9 Czep. 

9 Czopuch p. Cybuch. 

Czorba p. Ciurba. 

9 Czort opch ąjka = lichy wózek, 
kałamaszka ..... Ukr. czortopchaj- 
ka = tzn. 

Czosyk = młoda odrośl na rośli- 
nie, szczególnie na kapuście. Pod- 
czos = tzn., oraz szparag Kn. 9 
Podczos = potrawa z liści młodej 
kapusty ET. 224 || Ba. podćes-B = 
szparag (zap. z Pols.) || Fr. ócot mzn. 
= pieniek z końcami gi^ęzi Dz. I. 
Sootto Zap. Nm. S c h o s s = od- 

rośl, wyrostek. 

9 Czółka p. 9 Czulka. 

9 Czran p. 9 Czeryn, 

Czub pch. oraz pochodne od osno* 
wy czupr- (czupryna itd.) czy są 
SIw.? O tym patrz Lpf. VII, 32 6i- 
pem;^, 39 4oy6x i 41 Ćupa. Mew. 37 
6up-. BA. XVII, 41 kopiradło. Mr. 
141 HynpyffL. Mew. 32 5eprb, ftepurt. 

Czuba p. Szuba. 

9 Czucha a. 9 Gznha.^ 9 Cu- 
ha, zdrobn. 9 Cuzka (= czużka). 
9 Cziąja, 9 Czujka. 9 Czuhań 
a. 9 Czuhania. „Czuhańcy albo 



Śpiżaki, zwani od 9 czuhań a. o- 
pończ'' EB. n, 828. 9 Czuhńń Sgg. 
n, 693. 9 Szuja. 9 Czuhaj |1 Słc. 
6uha (u Kotta). Słń. 6 o h a=p^aszcz. 
Srb. 6oha,6ova, 6oSan, 6ohane. 
Bg. óoha. Ukr. czuha, czuhaina, 
czuh&j, czuhania. Br. czuh&j 
m. i ż. = odzież zwierzchnia || Węg. 
csuha, csoha. N gr. t sochśnios; 

tsócha = sukno Tur. 6oha = 

sukno. Mt. i MtN. p. w. 6oha. „Pers. 
i Tatar, czucha = płaszcz z sukna 
grubego z rękawami" M. 21. BA. 
XVII, 21. 76. Forma nasza czuha 
zap. z Węg. czuhaj; czuhań i czu- 
hania z Ukr.; czujka zap. ze 
zdrobn. czuhaj ka; szuja jest sld. 
Por. Czecheł. 

9 Czugać się = ślizgać się Z^ 
Ukr. czówhaty sia=tzn. (z Pols. 
czołgać się, k. p.) 

9 Czugun p. 9 Czuhun. 

9 Czuha p. 9 Czucha. 

Czuhaląfa p. Szuhaląja. 

9 Czuhań p. Czucha. 

9 Czuhun, 9 Czugun, 9 Czy- 
hun, 9 Czahun pch. =lane żelazo. 
9 Czuhunka = kolej żelazna || Br. 
oz;^hun; czyhunka = kolej. Ukr. 
czuhun, czawun, czaun, cza- 
hun; czuhunka = kolej. Bg. ću- 
gun. Srb. djugum = duży dzban 
miedzi any || Bum. c i a u n = kocieł że- 
lazny IZZ Bs. ftugunTi 9 oygun-B 
= lane żelazo ; 5ugunka = kolej ; 
to zaś z Dźagat. óujiin JA. IX, 496. 
Mt i MtN. p. w. 6ujón. Ot. I, 21. 

9 Czuja p. 9 Czucha. 

9 Czulka, 9 Czółka, 9 Cuł- 
ka, 9 Cólka = onuca, szmata || Bg. 
ćulka = skarpetka. Ukr. czuło- 
czok = pończocha. Bs. óulóki. == 
tzn. II Lit. c z i u 1 k a =skarpetka, poń- 
czocha, onuca Tur. 6 51kja = 
pończocha. Por. Mt. I, 43. MtN. I, 26. 
n, 97 Colkja. Do nas zap. przez Ukr. 
Por. BA. XVr[, 29. 

Czuma p. Cuma. 



CZUMADAN 



117 



CZYBEK 



9 Czmnadan p. C Czemadan. 

9 C zmnadrycha = rodź. tańca 
O. =: Z Br. lub Ukr. 

9 Czumak poh. = farman zbo- 
żowy na Podolu i Ukrainie || Es. 9 
Sumaki* = 1, karczmarz 2, furman. 
Br. o z u m ń k = dozorca akcyzy kar- 
czemnej. II Bum. o i o m a g = maczuga 
Ukr. czumak pch. = tzn., to 
zaś zap. z Tur. ć u m a k-dar = buław- 
nik, od Sumak a. ćomak = ma- 
czuga, z Pers. 5umagh = maczuga. 
Dla czego tak przezwano furmanów? 
Por. Mt. 141. Mt. i MtN. p. w. ćomak 
i Sumak. 

9 Czupel p. Cypel. 

Czurydło p. Czuryto. 

Czuryto a. Czurydło = rodź. ro- 
śliny (Kn. z Siennika) Nowoutwo- 
rzona 6r.-Łc. nazwa rośliny cyrilla, 
podprowadzona pod Eusiń. przekształ- 
cenie imienia Cyryl (Gr. Kyrillos): 
Czuryło, skąd też i rodowe Czu- 
rylo i nasze czuryło w zn. chłys- 
tek O. Br. Suryła = koczkodan, 
brudas ; odludek (i tu osnowę Słw. 
Sur- podprowadzono pod imię Ky- 
rillos). U O. mylnie wydrukowano 
czurgłowy, zam. czuryłowy. 

9 Czutra = podróżna flaszka 
drewniana Jeż Urocza 1-e wyd. str. 
1B6 II Słc. Sutora. Słń. Sutura, Su- 
tara, Sotura. Srb. Sutura. Bg. So- 
tra, Sutura. Ukr. Situra; Sutora 
= munsztuk u fajki || Węg. csutora. 
Bum. cinturS = munsztuk; wiadro; 
flaszka drewniana; oi tur a = wiadro. 
Ngr. tsjótra Tur. Sotura = 

flasza drewniana. [Może Gr. chytra, 
k&ntharos, a. Wł. ciotola]. Do 
nas zap. ze Słc. 

9 Czyberzat = flores cinae Wisła 
ni, 90 ZZ Nm. Zitwersaat = 
ziarnka cytwarowe, złż. z Zitwer i 
Saat = nasienie. Por. Cytwar. 

C(z)ycheł p. Czechet. 

9 Czygiędź p. 9 Cigiędź. 

9 Czyhun p. 9 Czuhun. 



Gzykitąj, Dzygletaj, DźygietąJ, 
Diagatąj = equus hemionus O. || 
Bs. dżigitejljNm. Dschiggetai 
Półn. Tur. dżigitaj = źrebiec 
zaprzęgowy Mt. I, 66. Wyraz dostał 
się do nas drogą naukową. 

Czyi = modła do odlewów O. Łb. 
Ag. chill=tzn. Mothes TechnoL 
Dicłionary, 

Czymbury p. Cymbury, 

9 Czym raz = coraz ZH Ukr. 
czym raz = tzn. 

9 Czynczerel w powinszowaniu 
„szczodrakowym" w Przemyskim Ap. 
Xin, 69 Zap. Bum. c i n c i a r = 

papierek pięcioreńskowy. 

Czyndalin p. Sandał. 

9 Czynowaty p. Cynek. 

Czynsz pch. i złż. || Cz. cinż, cin- 
że, Sinż, Sin że. Słń. Sinż. Ssłw. 
kini>s'Ł (z Grr. kśnsos, to zaś z Łc). 
Ukr. i Br. czynsz (z Pols.) || Wł. 
c e n s o. Fr. c e n s itd. ^_ Łc. c e n- 
sus = szacunek majętności i in. zn. 
Do nas przez Nm. Zins = czynsz, 
komorne, odsetek. Tegoż pochodzenia 
są Cenzor, Cenzura i Cenzus. Pfil. 
IV, 362 i in. 

9 Czyny p. Cj^nek. 

Czypolina p. Cebula. 

Czyr a. Czer = hubka. 9 Cer= 
trucizna na psy, robiona z hubki. Cz. 
Słń. Srb. Bg. cer. Ssłl7. ceri* = te- 
rebinthas; c er b = sia rka || WŁ cerro, 

Fr. cerre itd. Łc. oerrus = 

rodź. dębu. Por. Mew. 28 cen.. MF. 
Cen,. 

9 Czyrek, 9 Czyrak, 9 Cze- 
rak, 9 Szczyrawka = wrzodzik || 
Słń. Sir aj, Sir jak. Srb. Sir. Bg. Si- 
rej. Ssłw. Sir-B. Ukr. czyr ak, 
czyrka. Es. Sirej, SirjikilZI 
Zap. z Gr. skirrhos = stwardnie- 
nie, wrzód stwardniały [od skirrhóo 
= twardnę], skąd Łc. scirrhus i 
nasz Skir, oraz Hp. cirro, Wl. 
s c i r r o itd. Mr. 139 ^pii. Mew. 36 



CZYSZCZARNIA 



118 



ĆWIK 



5irŁ nie podaje słoworodu. Ł. nie- 
właściwie oddziela O z era k od Czy- 
rek. 

9 Czy szcz amia = zbiornik wo- 
dy || Eur. Ło. cis tern a = tzn., 

z podprowadzeniem pod czyńcie. 
EA. XVn, 29. 

Czyściec = rośl. stachys || Cz. 6i- 
steo, cist. Dłź. oysó. Słń. po Cist 
= cataputia. Srb. ćistac Ło. 

cistus, skąd Nm. Zist. Mew. 36 
óistbCb. 

Czyzma p. Ciźmy. 

Czyi pch. II SIw. bez zmian Nie 

Słowianie od Niemców, lecz Niemcy 
od Słowian nazwę ptaszka tego wzię- 
li: Zeisig (ei znsJazło się skutkiem 
Czesko-Połabskiego wymawiania y jak 
ej). Por. Kge Zeisig. MF. wywodzi 
z Nm., ale Mew. 36 6iźŁ odwrotnie. 
Ozy 9 Szczyg, C Strzyż, Strzy- 
żyk jest tym samym wyrazem? Ziele 
czyżycowe Kg. Pozn. VII, 117 jest 
naśladowaniem Nm. Zeisigkraut. 

Czyżycowy p. Czyż. 

Czyżmy p. Ciżniy. 

9 ćwetryt = rodź. tańca, od- 
sibka, smykany Kg. Pozn. V, XI 
Nm. Zweitritt, Dnm. Tweitrott [złż. 
z zwei = dwa i Tritt = krok] = 
rodź. tańca. FWb. 

Ćwiek pch. 9 Ćwiok 9 Cwięk 

II Słc. c V o k. Cz. c V e k, c v o k. Głż. 
ćwok, owjeka, cwjefika, cwó6k. 
Słń. cvek. Ukr. ćwok, ówioch, 
ć w i a c h , ćw iak, ówiok|| Węg. 

080vek Nm. Zweck = cel; 

'Sgnm. zweo = 1, góżdż 2, cel (na 
tarczy wbity góźdź). Mew. 30 cyek-B, 
Kge. Zweck. MF. Cvek. 9 ćwiok 
z Dkr. Pfil. IV, 363 i in. Por. Owie- 
kulec. 

Owiekulec, Ćwikulec O. „Trzmie- 
lina, a pospólstwa pod nazw. ćwi- 
ku 1 oa 1 bryżdźeliny znajoma**. KSŁ. 

538 Nm. Zwickholz = tzn., 

złż. z Z wiek (to samo co Z we ok, 
p. Ćwiek) = góźdź i H ol z = drze- 



wo ; H o 1 z w postaci -ulec mamy w 
budu lec, krępu lec, strychu lec itd. 

O wier zyć = przeorywać, radlić 

Kn. L. Nm. liber - z w er eh 

ackern = w poprzek orać; może ist- 
nieje 9 Nm. * zwerchen; nasz 
wyraz mógł powstać z samego z w er eh 
= w poprzek. Czesi od tegoż wyrazu 
mają cv ero k = Z werch - haoke 
=siekiera z drugim poprzecznym bla- 
tem. 

9 Owięk p. Ćwiek. 

ćwik = dużo znaczeń , pch. i złż. 
9 ćwik=kogut z przyciętym grze- 
bieniem II Słc. c V i 6 i t' = wprawiać. 
Cz. c V i k, 2 pp. c V i k u = wprawa; 
dyscyplina; stan; ćwiczenie; cvik, 
2 pp. cvika = szczwany lis; karp 
trzyletni; kap łon ; cvi6iti pch. = 
wprawiać. Zdaje się, że cała ta 

grupa u nas, w Słc. i Cz. jest zapo- 
życzona z Nm., ponieważ 1, ze Sło- 
wian tylko my, Słowacy i Czesi ją 
posiadamy 2, u Niemców osnowa 
z wiek- wiąże się z pokrewną gro- 
madą zwicken, Zweck, Zwack 
i 3, znaczenia Słw. łatwo z Nm. się 
wywodzą. Nm. z w i c k e n=szczypać ; 
wszczepić. Zap. początkowo ćwik u 
nas, jak u Słowaków i u Czechów 
znaczył to, co Sgnm. zwie = cios, 
raz, uderzenie; z tego rozwinie się 
a) biernie znaczenie chłosty, a dalej 
wychowania (przy pomocy chłosty 
itd.); b) czynnie zaś, ten, kto chłosz- 
cze, bije, kto się biegle bije, wytraw- 
ny (ptak, zwierz, żołnierz, gracz). W 
znacz, starego karpia Niemcy mają 
9 Zwicke L. ; w znacz, gry L. pi- 
sze „ćwik, raczej Cwyk = Nm. 
Zwicken a. Zwicke". Byćby mo- 
gło, że pień ćwik- jest wspólnym u 
nas i Niemców (jak wiele podobnych 
dźwiękonaśladowczych, bez zwykłych 
zmian głosowych) ; lecz i w takim ra- 
zie nie można zaprzeczyć, że niektóre 
wyżej podane wyrazy zapożyczyliśmy 
od Niemców, lub je naśladowaliśmy. 
Mew. 30 cvići- nie podaje żadnego 
słoworodu. 9 Cwigać tu nie należy. 
Pfil. IV, 466. 618. 



ĆWIKIEŁ 



119 



DAJNOS 



Ćwikieł, Cwykiel = klin u ko- 
szuli, pończochy. Zap. tu należy i 
Wykiel = „pasmo lasu niezbyt sze- 
rokie, od lasu pomiędzy pola a. w 
obce dobra wchodzące" O.; por. Klin 
w tymże zn. || Słc. cvikel. Cz. cvik, 
cvikel. Br. ćwikieł, ćwik lik. 
TJkr. ć w y k o 1 (oba z Pols.) Nm. 

Zwickel=khnek. Pfil. IV, 408 i in. 

Ćwikła poh. Czwjkla Skj. m, 70. 

II Oz. cvikla. Slń. cvekla, ciklja. 
Srb. ovekla. Bg. oveklo. Ssłw. 
syeklt i in. = burak. Ukr. cwy- 
kła, oejkła. Es. svekla = burak 

II Węg. ozókla. Lit. svikla8=bu- 
rak. Ngr. se ukłon. Dnm. zwickel, 
zwiohel (może z Pols.). 'Sic. si- 
clon, siole, siei a. Źródłem wyra- 
zów powyższych jest Gr. seutlon 
= burak. Do nas wyraz dostał się 
zap. przez Czechy. Por. Mew. 329 
syekl-B. Pfil. I, 136. MF. Syekl-B. Ro- 
stafiński Burak i barszcz, str. 9. 13. 24. 
Prawda 1881 str. 177. 203. 261. 

Ćwiła pa. cieślica = długa i 
wazka siekiera, służąca do wydłuby- 



wania wgłąb drzewa" O. Dnm. 

twill, twille, twehle = Gnm. 
Zwiesel = rosocha, socha*, drzewo 
rozdwojone,^ widłowate [od zwei = 
dwa]. Zap. Cwiła miała lub ma kszttJt 
widłowaty. 

Ćwlntna l =r odz. gożdzia na stat- 
tkach L. O. Zap. Nm. *Zwing- 

nagel = góżdż ściskający, ściąga- 
jący [złż. z zwingen = mzn. ścis- 
kać i Nagel = góżdż; ten drugi 
wyraz mamy w postaci -nal w uf- 
na 1, bratnal itd.]. Wyrazu tego nie 
znalazłem w moich słownikach Nm., 
lecz przypuszczam, że istnieje, bo są 
podobnie złożone: Zwingschraube, 
Zwingeisen =szruba, żelazo ścis- 
kające, ściągające. 

9 Ćwlok p. Ćwiek. 
Ćwizgult p. Ćwiźgult. 

Ćwiźgulty Ćwizg^lt, Cwiszgold 

= „złoto w blasz kach, z podłożonym 
srebrem" L. Nm. Zwischgold 

Cpe. i L. Zweischgold Enc. W. 



D. 



Dacza=dom zamiejski, wi lla; char. 
Niwa VI, 718. Słowniki n. IZI Es. 
d a 5 a =1, zapłata itd. 2, willa. Por. 
Mew. 39 da-. 

Daga, Daika (Ł. pisze daszka). 
Deka, Deczka = rodzaj sztyletu 
L. O. 9 Dęjga = szpada. || Cz. Af- 
ka, dw. dóka||'Słc. daca, dagga, 
diga, dagger itd. Hp. Wł. Pg. d a- 
ga, Fr. da gue, HI. dagge. Nm. 

Degen z Fr. Daga z Wł. lub 

Fr., deka zap. z Oz. Pochodzenie 
niewiadome. Por. Mr. 26, Mew. i Dz. 
I Daga. £[geDegen2. Dejga wprost 
z Nm. Degen = pałasz. 

Dagerotyp pch. |1 Eur. ^Z Wyraz 



złożony z nazwiska wynalazcy Fran- 
cuza D a g u e r r e'a (1789— 18B1) i Gr. 
tj^pos = raz; odcisk itd. 

Dąjnos char. = pieśń ( litew ska) 
O. Dąjna Kg, Maz, m, 24 HI Lit. 
daina = pieśń, piosnka; daj nos 
jest 1 pp. Im. Według Pfil. I, 181 C 
ddjnecka ma być wyrazem, zapo- 
życzonym z Lit. Mnie się zdaje ina- 
czej, por. Pfil, in, 720—21. Kolberg 
Maz, III, 2 i powiada: „Być może, iż 
9 dajnecka pochodzi od używanego 
w całej Polsce wykrzyknika: da da 
dana moja dana, bo i w Łęczyckim, 
na prośbę o zaśpiewanie mi pieśni 
ludowej, uriyszeliśmy zapytanie: czy 
ma to być pieśń dłuższa, czy krótka 



DALAJLAMA 



120 



DANK 



danajka?^ Zdaniem moim i C da- 
najka i C d&jnecka (Ap. YIII, 
248) pochodzą z okrzyku przy pieśni 
i tańcu, występującego w gwarach 
naszych w nader licznych postaciach: 
da ino dana, da dyna, da duna 
itd. itd. Lit. zaś daini pch. wzięto 
z Pols. 

Dalajlama = arcykapłan tybetań- 
ski. Char. II Eur. Ł a m i „wyraz 

Mong.-tybecki, kacłan wyznania bud- 
dyjskiego... Dal aj znaczy morze i u- 
żywa się przenośnie dla wyrażenia 
obszemości, głębokości i wyższości" 
M. 76. Porówn. Peschel, Yolkerkunde 
1875, str. 291. Enc. czeska objaśnia: 
aż do morza władnąoy lama. 

DaJJa = roślina, z wyk le georgi- 
n j ą zwana. O. || Eur. Tak nazwa- 
na na cześć botanika szwedzkiego 
D a h 1 a ; przezwana później inaczej 
od nazwiska J. G. Georgi'ego. CL. 
Dahlia. 

Dalmatyka, dw. Dalmucja, Dat- 
mucjum = ubiór kościelny itd. L. 
II Eur. ^Z 'Sło. dalmatica, domyśl. 
vestis = ubiór dalmacki, z Dal- 
macji pochodzący. DC. Dalmatica. 
Na formy nasze dałmuoja i dał- 
muojum zdaje się, iż wpiyn^a po- 
stać wyrazu Almucja, k. p. 

Dalmacja, Dałmucjum p. Dal- 
matyka. 

Damascena p. Damaszek. 

Damaszek pch. Damascena pch. 
Demesz pch. 9 Dymka (szabelka) 
Lp. 11. Kg. Pozn. V, 113. Adama- 
szek pch. 9 Jadamaszek pch. || 
Eur. w różnych postaciach, np. Śłc. 

adamaschus, damascus itd 

Wszystkie postacie od Ar. nazwy mia- 
sta syryjskiego Dimaszk = Dama- 
szek. A początkowe „poka.zuje ślad 
przedimka przed przymiotnikiem a- 
rabskim a d-d i m i.s z k i = damasceń- 
ski" M. 1. Formy z e przez Tur. d e- 
m e s z k e = damaszkowany Mt. I, 47. 
Porówn. Mr. 142 DamaSk i Damazina. 
Brl. 23. MF. DemiSkinja. Damaszer 
u O. mylnie zam. Damaszek. 9 



Dymka zapewne zamiast ^dómka 
= demesz, demeszka. 

Dammar rodź. drzewa O. |I Eur. 

Wyraz niedawno wprowadzony 

zap. z Nm. Dammar, to zaś z jęz. 
wysp azjatyckich. Por. HB. i CL. 

9 Damsif Ap.Vn, 14; 9 D&m- 
sif, Dftmsif EA. Vin, 74 ZH Nm. 
Dampfschiff = parostatek, złż. z 
Dampf = para i Schiff = statek. 

9 Dana = świerk Pam iętnik fizjo- 
graf. V, dział rV, str. 12 ' Dnm. 
danne = Nm. Taune = tzn. 

Danga p. Dzięga. 

Danjel pch. = rodź. zwierzęcia || 
l^c. Cz. dangk, danS. Głż. dafik. 
Słń. damjek. ||Pr. daim, dw. dain. 
Wł. daino, Nm. D a m m-hirsoh (dru- 
ga część wyr azu = jeleń), 'Sgnm. 
tamę, tamel __ Z Łc. dama, ze 
zmianą rodzaju ż. na m. Postać wy- 
razu naszego, z zupełnym upodobnie- 
niem do biblijnego Danjela, prze- 
jęliśmy od Czechów, którzy dawniej 
pisali danyel (Kott z XVI w,); oni 
zaś końcówką naśladowali zdrobnienie 
Niemieckie. Porówn. MP. i Łfr. 26 p. 
w. Daniel. Pfil. IV, 439 mylnie poda- 
no 'Sgnm. t&nnel zam. t&meL 

Dank 1, nagroda zwycięstwa 2, 
pierwszeństwo , prym. (H) Abdank 
herb. Abdankować rozpuszczać (woj- 
sko) ; zrzekać się. Dzięka i pch. oraz 
złożone z dzięk-. 9 Dzek = podzię- 
kowanie Q0. 163. 9 Dzekowac 
tamże. Bezdzięki a. Przezdzięki= 
wbrew woli. Dużo złż. || Słc. djak- 
pch. Cz. dSk-, dik- pch. Głż. dżak- 
pch. Dłż. żjek- pch. Z Pols: Brus. 
d z i a k- p ch. U kr. d j a k- pch. Lit. 

dek- pch. Z Nm. osnowy dank-, 

pokrewnej z denken = myśleć, o- 
znaczająoej dzięk-. Pierwsze znacze- 
nia, podane pod Dank, ma ten wy- 
raz i w Nm. i w Cz. dafik. O-W. p. 
w. Dank n^. 8, 9. Znaczenie pierwszeń- 
stwa rozwinęło się dopiero u nas. 
Nazwa herbu z Nm. frazesu: hab' 
dank dsł. = miej (moje) podzięko- 
wanie ; porówn. GW. p. w. Dank n^ 



DAPOaTA 



121 



DAGA 



7. oraz L. p. w. Abdank. Abdanko- 
w a ć z Nm. abdanken (dsl. = oddzię- 
kowaó) 1, np. w wyrażenia zupełnie 
toźsamem : das Heer abdanken == 
wojsko rozpuścić; 2, zrzekać się (u- 
rzęduitp.). Spol. Bezdzicki i Przez- 
dzięki naśladowane z Nm. ohne 
Dank = niechętnie, wbrew życzeniu 
GW. p. w. Dank N. 3. Znaczenie 
Wdzięk pch. rozwinęło się u nas i 
u Czechów już bez wzoru Nm. ; czy 
u nich i u nas bez wpływu wzajem- 
nego? Że osnowę dzięk- wzięliśmy 
od Niemców nie przez Czechów, o 
tern świadczy nosowośó. Dziękczy- 
nienie pch., jak Cz. diky ci nit i, 
dik albo dikfi Sineni, naśladowa- 
liśmy z Łc. gratias agere. Inni 
Słowianie na wyrażenie dziękowania 
używają albo Ssłw. blagodariti, 
• albo też, obok niego, zahyaliti. 
Porówn. Mew. 40 denku. MF. Dgk. 
Brl. 24 Dank. Osnowa dzięk- znaj- 
duje się w najdawniejszych zabytkach 
mowy naszej, np. PF. 108, 118; W. 
pag. 82. 121. 131. 

Daporta p. Oporty. 

Daraj „pstra kitajka turecka, wpro- 
wadzona do Polski za Sobieskiego" 
Gołębiowski Ubiory^ 142. ^Z Z pers. 
daraj = kitajka. M. 22. 

Darakusmin dla tego tu wpisuję, 
ażeby poprawić pomyłkę O :. ma być 
Darkmon z Hb. darkmon = 

moneta perska d a r e i k ó s, od D a- 
rjusza nazwana. Tegoż pochodzenia 
są: Daryjka i Daryk O. 

Dardański osieł zap. słusznie Ł. 
objaśnia przez „koń dardański"=tro- 
jański; łączy się tu pojęcie ogromne- 
go, potężnego konia, a potym, przez 
żar tobli we przeniesienie, potężnego o- 
sła Z Gr. Dardania = kraina 

około Troi; ztąd też Dardanelle. 

9 Dareiniii(a)k p. 9 Darębak. 

9 Darębak, 9 Darenmiak, 9 
Daremnik, 9 Debera, 9 Derbis 

= próżniak, nicpoń, łajdak || Cz. d a- 
reba, darebik = tzn. Ukr. d e r- 
bak = tzn. 9 Daremni (a) k jest 

HMMU «T» ON W JĘŁ POlMm. 



Isld. (niby darmozjad); 9 debera 
[jest przestawką. Por. BA. XVn, 29, 

I 9 Dargać (dA r g a o) = musieć 

I GO. 111. 162 ZZ Mew. 40 delgi, 2 

I odnosi wyraz ten do osnowy. Stw. 

i d ł u g-. Możeby raczej należało wy- 
wodzić go z Nm. diirfen, zważyw- 
szy Głż. dyrbjeć, dw. derbjeć, 

I Dłż. d e r b i ś = musieć, oraz 'SDnm. 
durven, d6rven, darven. Przejś- 
cie f, w na g nie jest bezprzykład- 

1 nym. Przejście znaczenia bez trudu 

I się wyjaśnia. 

I Daryjka p. Darakusmin. 

I 

I Daryk p. Darakusmin. 

9 Dńszek „służy do poszywania 
chat (słomą)" RA. Xn, 88, ten sam 
wyraz co daszek, tylko w znacze- 
niu snopka dachowego ZZZ Cz. do- 
§ e k, zdrobn. z d o c h = snopek ((ła- 
cho wy) ; Cz. wyraz z Nm. Dach, 
zkąd i nasz Dach. 

Daźka p. Daga. 

Dąb p. Dub. 

Dąbin (O. mylnie tak pisze, zam. 
Dabin) p. Tabin. 

9 Dąg p. Daga. 

Daga = klepka Ł. O. Dęga = 
pręga, szram Ł 9 ^^S^9 9 Daga, 

9 Dąg = klepka. 9 Dęga = sztaba 
u wierzei. 9 Daga, 9 Dęga = tę- 
cza [ponieważ znaczenie tęczy wyraz 
ma tylko na Szląsku, wolno więc przy- 
puszczać, że je przejął z Cz. duha = 
mzD. tęcza] || Sło. duha = klepka ; 
d li h a=tęcza. Cz. duha, 9^^^^^ 
= łuk; klepka; tęcza; pręga. Głż. 
I duha, częściej tufiel. Słn. duga = 
j tęcza; doga = klepka. Srb. diiga 
I =tęcza ; d u g a = klepka. Bg. d i> g a 
1= klepka; tęcza. Ssłw. dąga = łuk; 
! tęcza. Ukr. d u h a = tęcza ; d o g a= 
I klepka. Br. d u h a = duha (w zaprze- 
I gu). Srs. d u g a = tęcza. Bfi. d u g a 
= łuk; duha (w zaprzęgu) || Rum. 
I d o a g a = klepka. Węg. donga, 
duga = klepka. 'Sgnm. dagę, Nm. 
iDauge, Daube= klepka. Wł. d o-* 

16 



DĄOUS 



122 



DENAE 



ga. Fr. douye itd. .....^Pochodzenie 

wyrazu niepewne: por. Dz. I. Doga. 
Mr. 26— 27 Daga. Mew. 48 donga. 
Zdaje się, źe wszystkie wyrazy Eor. 
pochodzą ze ^w., te zaś od pnia, od 
którego poszły Lit. dengi4==kry]c, 
dangu8=niebo itd. Por. C Duga. 

9 Dągus p. Dyng. 

9 Dąiać się p. Duiy. 

9 Dąiki p. Doży. 

9 Dcera p. 9 Cenk. 

9 Deb^ p. DjabeŁ 

Debera p. Darębak. 

Dec p. Tuzin. 

Defy właściwie d e f (e długie) = 
złodziej. Bb. 14. CZ. 8 I^ Dum. 
d e e f (=Gnm. D ieb)=dodziej, Sdnm. 
d6f, dief, dei£ 

Defterdar minister skarbu tur. 
Cha r. O. || Srb. teftedar rachmistrz 

Z Tur. d6ft6rdar=tzn., to zaś 

z Gr. diphtóra= skóra, pergamin; 
dokument itd. Por. Mt. I, 46 dóftór. 

DcJ = tytuł panującego np. w Tu- 
nisie. Char. II Serb. dahij a = preten- 
dent, wygnaniec; tak zwano baszów 
i janczarów, którzy wrócili do Serbji 
po r. 1806 ; porówn. tytuł powi eści T. 
T. Jeża: Daohijszczyzna Z 

Tur. dai = wuj, wujaszek, tytuł, da- 
wany zwierzchnikom przez janczarów. 
Por. Dc Dey. JA. IX, 496. Co do 
przejścia znaczenia, porówn. ba- 
tjuika, opat, pantato, papież, 
pop i t. p. 

9 Dąlga, p. Daga. 

9 Dcdweldrek p. Deweldrek. 

Deka p. Daga. 

DeUjunak, De\Junak = zuch, 
junak Ł. || Słc. deli a=bohater(Kott). 
Srb. delija=l, strażnik przyboczny 
wezyra 2, wojak wogóle, junak ; d e- 
1 i b a 9 a = przełożony gwardji i pch. 
Bg. deli = śmia ły, dumny, delija 
żołnierz poh. ZZI Z Tur. deli = 



lony, zuchwały, odważny; żołnierz 
lekkiej jazdy ; druga część wyrazu jest 
Słowiańska; łożenie zap. nastąpiło 

?od wpływem j ęzykó w Południc wosło w. 
orów. M. 22. Mt I, 46 deli. Mew. 
40 delija. 

De\Ja pch. Deljnra, Delutka, 
Telcj, Telet, Tylet; trzy pierwsze 
wyrazy = rodzaj sukni ; trz y os tatnie 
= rodzaj tkaniny i sukni Zda- 

niem M. 22. 133 wszystkie „z Tur. 
telli, tellii=tkanina z nitek (tel), 
ciągnionych ze złota^. Porówn. Mt. 
n, 71 tól, gdzie też podane są po- 
chodne Słów. w znaczeniu nici, włó- 
kien itd. Mr. 143 nie umie wskazać 
pochodzenia. U w deljura i de- 
lutka zdają się być śladem formy 
Tur. tellu; inne zakończenia naszych 
wyrazów powstały zap. pod wpływem 
różnych przystosowań. Gołębiowski 
Ubioiy, 143, a za nim i Enc. W. myl- 
nie tu zbliżają delijunaka. A. 
Bruckner zalicza wyraz delja do za- 
pożyczonych z Węg. JA. XI, 124; 
w słownikach moich jednak odpowied- 
niego Węg. nie znalazłem. 

DeUura p. De\Ja. 

Delatka p. DelJa. 

9 Demerlia = „miara mołdaw- 
ska" ET. XLI, 191 II Srb. demirli= 
żelazny .... Bum. demerlie, di- 
merlie = miara zbożowa. Mt. 46 
dómir [Tur. dómir = żelazo]. 

Demesz i pch. p. Damaszek. 

Denar, Dynar, zwykle Denarek, 
Dynarek = trójnóg, drybus __ Za- 
mieszczam tutaj dla tego, żeby wyra- 
zić mniemanie, iż wyraz ten nie jest 
obcego pochodzenia, jak to myśli Mr. 
150, nie podając zresztą żadnego zbli- 
żenia. Nie wątpię, że denarek po- 
chodzi od dno, bo też Kaszubi de- 
narkiem nazywają denko u czepka, 
np. „mycka z denar ki em okrąg- 
łym" Przegląd pols. N. 201, str. 372. 
Przyrostek >ar jak w ciężar, mo- 
czar, suchar i t p. Przejście zna- 
czenia jak w poddenek, pod den- 
nica, 9 poddanka. Ap.YIII,269. 



K 



DENDEBA 



128 



DEBESZ 



9 Dendera, 9 Denderewa, 9 
Dyndera, 9 Dziędziera, 9 Dzi^ 
dzierawa, Dziędzierzawa,9I)y^- 
derewo ET. 193, Pindyrynda = 

1, paplaozka, rozpirynda 2, rośl. bie- 
luń O.; w znaczeniu rośliny Kg. Kuj. 
Ij 83. Pozn. IV, 65. Pamiętnik fizjograf. 
V, dział IV, str. 13. Tondera, T yn- 

dyrynda = roślina bieluń O. 

Zdaje się, ii wszystkie te wyrazy są 
przekształceniem Ukr. d^vderewo 
(niby dziw- drzewo) albo d;^nde- 
rewo. Mew. 42 — 43 dervo, gdzie 
znajdujemy jeszcze Ukr. ^formę dyn- 
dera = bieluń, której Żl. n. Wyraz 
Ukr., jak się zdaje, wydał się Pola- 
kom śmiesznym samym brzmieniem, 
przypominającym okrzykowe i w za- 
gadkach improwizowane, np. „ciup 
pinderyndum hura" Kg. Kuj. II, 64; 
„cioch pinduryńka Madaleński mazu- 
ra** Ap. n, 94 ; tyndyryndy ! Kg. Pozn. 
I, 122; Ap. I, 132. VII, 147. W Pa- 
miętniku fizjograf. V, Dział IV, str. 13, 
u O. i gdzieindziej pindyrynda 
znaczy kobietę paplącą (porówn. la- 
firynda, rozpirynda). Skutkiem 
podobieństwa brzmień wszystkich tych 
wyrazów nieustalony eh, nastąpiło zmie- 
szanie nazwy rośliny z innemi. Co do 
nazwy Ukr., porówn. Ukr. dżindźu- 
ra = nazwa innej rośliny i Mew. 53 
p. t. w., oraz O-r. d6ndron=drzewo; 
postać d^wderewo mo£e byó sld. 

Denga p. Dzięga. 

9 Den nahn ba grzyb phallus im- 
pudicus O. Jest to dodowny prze- 

kład Nm. G-iohtschwamm: den- 
ny = reumatyczny i 9 Luba z Oz. 
houba = grzyb, gąbka, hubka. O. 
podaje jako wyraz gwarowy, nie wska- 
zując okolicy; w innych źródłach 
gwarowych nie znajduję. 

Denuszka p. Dzięga. 

Deporty p. Oporty. 

9 De ra (dera) = suchoty GO. 
162 _ Nm. Darre = tzn. Porówn. 
'Sdnm. derven = niknąć, niszczeć, 
derf = suchoty. 

Dera, Derha, Derka, 9 Dero- 

wa chustka Kg. Krak. I, 96. 9 Der- 



ozysko (dercisko) BA. X, 244, 
259 (nie objaśniono znaczenia) || Srb. 
gerga = namiot cygański; chatka. 
Bg. 5 e r g a = prosty dywan ; kołdra. 
Ukr. derha, dżćrha = gunia weł- 
niana. Wątpię, czy i Rs. derjuga, 
BB. dziaruha, Ukr. derljuha tu 
należą || Bum. 5 e r g a == kołdra, ko- 
bierzec. Albań. 5 erga = kosmata 
gania wełniana. Węg. c s e r g a = na- 
miot cygańskil^ Tur. czórgó=oha- 
ta, namiot. Porówn, Mt I, & 5ćrgó. 
Mr. 143 dera. Mew. 33 Serga. Przejś- 
cie znaczenia: namiotem właściwie 
jest sama gunia, wojłok, który się na 
nim rozpina. 

9 Derbis p. 9 Darębak. 
Derbisz p. Derwisz. 

9 Derda spichrz Q0. 162 IZZZap. 
z Nm. DUrre, Darre, Dórre, 
D e r r e = suszarnia ; poddasze do su- 
szenia owoców itp.; komórka przy 
piecu do suszenia. 'Sdnm. dare, dar- 
ne = suszarnia, osieó. Drugie d we- 
s^o do wyrazu Kaszubskiego przez 
słyszenie i chęć uwydatnienia r po- 
dwójnego^ jak w donder, dunder 
(z D o n n e r) przez dyszenie podwój- 
nego n (to samo w 9 zwindny 
zamiast zwinny). Wątpię aby Nm. 9 
dirde, diirde = susza, suchość na 
to wpłyńmy. Porówn. GD W. p. t. ww. 

Dereń pch. || Cz. d]^in. Srb. dri- 
j e n. Bg. d r 6n . Rs. dereni*. Ukr. 

der&n itd. Ukr. derón; „krzew 

ruski abo podolski^ Kluk u Ł. Obec- 
ność tak zw. pełnogłosu wskazuje na 
Bus. pochodzenie wyrazu. Mew. 42 
demii N. 2. 

Deresz i pch. 9 Deresz =Iawka, 
na której uczniów chłoszczą PfiL I, 
153. Il^c. dereS = stołek, na któ- 
rym bity leży. Cz. na Morawach de- 
reSa = 1, ucieczka 2, „uż je v de- 
reSi" = już jest w łapce, w klesz- 
czach BS. 206. Ukr. deresz= (koń) 

deresz. W zn. konia z Węg. de- 

res tzn. W zn. ławki zap. ze Słc; 
przejście znaczenia objaśnia Pfil. I, 
158. 



DERKA 



124 



DEZWOK 



Derha p. Dera. 

Derka p. Dera. 

Derkacz, Dyrkacz O., pospolicie 
zwany chrościelem, u ludu ku- 
jaws^ego 9 kiecakiem Kg. Kuj. 
I, 196, na Litwie C Dzierkaczem, 
9 Dziergaczem, albo chróścielem || 
SIń. derskac (d ó r s k a t i =klaskaó, 
prztykaó). Br. dzierhacz, dzier- 
k&oz. Ukr. derkacz. Bs. der- 
kaSi>, derg&5ii ^ZI Niezmiękcze- 
nie d zdaje się wskazywać, że postać 
derkaoz wzięliśmy od Dkraińców; 
dziergać z, dzierkacz od Biało- 
rusinów zap. pochodzi, bo tylko na 
Litwie się dyszy. Porównywaj ąc jed- 
nak terkotać, tyrkotać, tarko- 
tać, trajkotać i mnóstwo innych 
form nieustalonych, oraz zaderkać 
O., i zważywszy wielopostaciowość 
oraz odrębną głosownię wyrazów o 
formie nieustalonej, wolno mniemać, 
ie i derkaoz może być wytworem 
ozysto Polskim. 

9 Derować = trwać CZ. 86. 9 
Dórować, 9 Dyrować tzn. Bb.24 

(z rękop.) Dnm. diiren = Nm. 

dauern := tzn. Porówn. "Waro- 
wać. Pfil. IV, 372. [Nm. z Łc. du- 
rare = tzn.] 

Derowy p. Dera. 

9 Deroika p. Dorożka. 

9 Dert = „osypka" ET. 191ZZ 
Ukr. dert' == grubo zmełta mąka, 
ziarna. Porówn. Cz. drt = piJowiny, 
trociny, trzyny itd. Wszystkie od pnia 
dr (drzeć). Porówn. Mew. 41 der. 

Derwisz, dawniej czasami Der- 
bisz L. II Char. Slow. i Europ. 
Przez Tur., z Pers. derwi8z=ubogi, 
zakonnik muzułmański. Porówn. M. 
22. Mt I, 47. Przejście w na b jak 
w 9 wiskup, Sławoszów obok 
Słaboszów, starowliwy obok 
starobliwy i t. p., wąwel obok 
bąbel, wiedrzeniec ob. biedrze- 
niec, barwinek ob. barbinek 
i t. d, 

Deseka p. Deska. 



I 



Desculka p. Deska. 



' Deska pch. Dawniej Cka, np. w 
BS. (por. JA. VI, 181) ; 9 Descul- 
ka BB. 16; 9 Deszezka Kg. Kuj, 

1 1, 84. 9 Deszcząlka Ap. IV, 190, 

I 9 Deseka Kg. Pozn, IV, 191. 9 
Dezka, jak widać z 2 pp. Im. de- 

izek, Ap. I,18||Płb. daisko. Sc. 

! d o s k a. Cz. deska, de§ka, dw. 
dska, deka. Głż. deska, deSka. 
Słń. deska. Srb. daska, daScica. 
Bg. diiska, diiSgica. Słsw. di>8ka, 
d'b§tica, diScica. Ukr. d o S k a, 
d o § 5 5" n a. BB. doska, do§ka|| 
Węg. deszka (zap. ze Słw.) Włosk. 
d e s o o = stół. Sfr. d o i s = stół, 

> Nfr. d a i s = baldachim (podobno dla 

I tego tak nazwany, że w średnich wie- 
kach nad stołem jadalnym rozciągano 
zatonę, aby nic z pułapu nie padiJo 
Dz. n. c. D ais). Nm. Tisch, Sgnm. 
tisc = stół Wszystko to z Gr. 

dis kos, przez Łc. discus = 1, 
krąg, krążek do rzucania 2, półmisek, 
zwierciadło i t. d. Przejście znacze- 
nia na stół nastąpiło, jak widać, już 
we Włoszech. Mew. B4 p. w. di>ska 
powiada: „bardzo dawne zapożycze- 
nie; ale jaką drogą ?^ Zdaje się, że 
postacie Sw. z Wł. desco poszły, 
z przeniesieniem znaczenia ze stołu 
na deskę, tablicę. Tu należy i nasz 
wyraz Dysk, wzięty wprost z Łaciny. 
Porówn. Mr. 414 Tejsko. Brl. 28—36. 
JA. IX, 326. Forma nasza deseka, 
a ztąd deszezka, descułka i t. d. 
powstały, sądzę, ze zlania w jedno 
deska ze SpoL cka; deszezka 
jest odmazurzeniem deseka. 

Deszezka p. Deska. 

9 Deweldrek, C Dc^weldrek, 
9 Dywelsdrek = asa foetida Z^ 
Dnm. duweldreck [złż. z d ii w e 1 
= Nm. Teufel = djabeł i dreck = 
łajno]. Por. DJabel. 

9 Deza p. Dzieża. 

9 Dezka p. Deska. 

9 Dezwok (GO. 162 pisze „dSz- 
woek^; czy nie pomyłka, zam. dew- 
zok?)||Głż. dybzak = kieszeń || 



DEŻUE 



125 



DJABEŁ 



Lit, dimżakas = duża kieszeń 
Dnm. dewssack = worek ; kieszeń 
u sukni kobiecej ; kieszeń złodziejska 
= Nm. Diebsack, Diesack := 
tzn. [złż. z D i e b = złodziej i S a c k 
= worek]. Mr. 160 Dybzak. 

Deźur p. Dyżur. 

Dębien = kwiecień, np. w BS. 
^_ Cz. duben = tzn. 

Dęga p. Daga. 

9 Diak p. DJalcon. 

Diba = materja turecka lita, zło- 
togłów M. 23. Inne słowniki n. || Srb. 

diba Z Tur. diba= tzn. Mew. 

46. Mt. I, 48 diba. 

9 Didlti p. Dyd. 

Didrylc = ku kułka pozłocista (cu- 
culus auratus) O. ? 

Ditto p. Dytto. 

9 Diug, uderzenie, szturknięcie 
ET. 191. 9 Diugać, 9 Diugnąć 

albo 9 Dziugać = szturkać Ap. I, 
66 Ukr. djugaty = trącać, bić. 

9 Diuga „robak, przebywający na 
mokrych miejscach", który, zjedzony 
przez bydlę, sprawia mu chorobę lub 
śmierć Ap. V, 124 „Mówi się: zjesz 
diuga, zamiast djabła" ET. 191. 9 
Dziuk=pewna choroba bydła Ap. V, 
124 (ten sam zapewne wyraz, co na 
tejże str. Ap. V, 124 Diu^a); toż 
Dembowski Wyr. podŁ 3. ZZI Ukr. 
djuh albo djuk=owad wilczomle- 
czowiec (Wolfsmilchraupe). 

Diw O. Mickiewicz (w Sonetach 
kryms.) \\ Srb. div=olbrzym. Bg. div 
m. diva ź.=złe duchyZZI Pers. dev 
= zły duch, olbrzym, przez Tur. div 
tzn. Mt. I, 49 div. Wyraz Pers. tegoż 
jest pochodzenia, co nasze dzień i 
dziw, co Skr. djausz-pitar = Gr. 
Z e u s-patśr =J u piter i t. d. Porówn. 
Fk. I, 108 — 109 div, wszystko od pnia 
d i v=błyszczeć, jaśnieć. Wyrazy Srb. 
i Bg. są wzięte z Tur., zdaniem Mi- 
klosicha MF. Div, oraz Mt. I, 49 div. 
Mr. myśli inaczej 27 Div. 



DJabel i pch. Pótdjablę. Wyraz 
wraz z chrześcjaństwem do nas przy- 
niesiony. 9 Djaból Kg. Krak. IV, 
174. 274. Ap. II, 6. 9 Djńbol Bb. 
27. Ap. IV, 263. 9 DJabot Kg. Kuj. 
I, 178. Frischbier, Prem, Sprichw. 1866, 
str. 306. Ap. VI, 300. 9 DJeboł Ap. 
Vn, 76. EA. IX, IBO. 9 Dziabet 
Ap. n, 174. 9 Dzidboł, 9 Dziś- 
beł RA. IX, 112. 132. Ap. IX, 243; 
tamże 9 Dzidblice, 9 Dzi&bel- 
nik. 9 Debńł, 9 Debel Ap. Vn, 
44. 45. 64. 66. 66: 9 debelskś. na- 
uuka (luterska), 9 JaiJd Dd. 14.47. 
Przez chęć zabobonną ^niebudzenia 
djabła, kiedy śpi'', w różnych języ- 
kach zamieniano nazwę djabła na in- 
ną, najczęściej blizkobrzmiącą, w tym 
przypuszczeniu, że „głupi djabeł" nie 
zrozumie, że to o nim mowa. Tak np. 
Francuzi mówią diantre zamiast 
diable, Włosi diacine, diamine 
zam. d i a V o 1 o, Niemcy D e i k e r t, 
Deukert, Deuker, Deichsel, 
Deipel zam. Teufel, Holendrzy 
d u i k e r (= Nm. T a u c h e r) zamiast 
duiwel i t. d. Tak samo i u Sło- 
wian: Cz. d'as, d'Asel, d'isek, 
d' d s 1 i k, na Morawach d' a j k, d' A k, 
d' a c h, Głuź. d j a s, d j a s y k i t. d. 
To samo i u nas : Djachel, Djasek, 
Djńsek, Djaszek, a także 9 Drabi 
zam. djabli WO. 167. 169. Kg. Krak. 
n, 447 i t. d. 9 Dziadzi Ap. V, 
255. Kat często zastępuje djabła, 
np. do kata! kaci wiedzą! Mówi się 
też nieprzyjaciel, lub po prostu 
ten. Często też wyraz się opuszcza, 
np. pal go trzysta, niech go trzysta, 
domyśl, djabłów, albo też zastępu- 
je się wyrazem bóg, np. 
tam! ma dziatek do boga 
djabła = dużo, tak samo 
wiono daj że go bogu, zam. 
Grzesi (t. j. grzechy) np. 
wiedzą** zam. djabli 
41, a nawet „porwano 



bogać 
t. j. do 
jak mó- 
katu. 9 
„grzesi 
wiedzą Ap. I, 
bogu ojcu^ 
Izam. djabłu Kg. Kuj. I, 261. Por. 
19 Pa^ra, 9 Pstrada zam. p a r a- 
|liż, 9 Dalibód zam. dalibóg i 
wiele t. p. II Słowianie i inne narody 
europejskie mają wyraz djabeł w 
I różnych mniej lub więcej znacznych 
I przekształceniach. Porówn. Mew. 45 



DJACHEŁ 



126 



DOKA 



dijayol-B. Z Gr. Ło. póżn. dia- 

bolos, diabolus = szatan, zły 
duch, z Gr. rzeczownikowo wziętego 
przymiotnika diś.bolo8= oszczerca, 
donosiciel, od czasownika diab&llo 
=mzn. oczernić, podać w nienawiść ; 
oszukać. Porówn. Wgd. p. w. Teufel, 
Mew. 46 dijayol-L i t. d. Wywodzenie 
djaska i t. p. z nazwy jakiegoś 
bóstwa słowiańskiego D j a s, zdaniem 
moim, nie ma podstawy. Porówn. 
GilBferdingŁ Yestnibh Ewopy 1868, V, 
201. Błrge VI, 279. Kt. p. w. d'as. 
Kzecz i bez tego wyjaśnia się eufe- 
micznym przekręceniem unikanego 
wyrazu. Por. Deweldrek. 

Djachet p. Djabel. 

DJak p. DJakon. 

DJakon pch. Arcydjakon, Ar- 
cydziakon, Ardziakon, Poddja- 
kon. Diak, Djak pch. C Djaków- 
ka = szkółka = C organistówka w 
Galicji, np. Dziennik poznaŁ 1883 N. 
240. Dziak pch. Żak pch. Przezżak 
= niedouczony L. „Po C zńckach 
(żaczkach) chodzić" = chodzić w 
wielki czwartek z oracjami EA. IX, 
189. 9 Żak, 9 Żak = nauczyciel 
GO. 127. 191. PSK. 119. II Wyrazy 
powyższe znane są w różnych posta- 
ciach językom Słowiańskim. Przyta- 
czam tutaj tylko ciekawsze co do 
formy lub zaaczenia: Słc. żiak = 
uczeń, źiacky = uczniowski; Cz. 
żAk = uczeń; dawn. j ah en =d ja- 
ko n, dziś diakon; SIń. di jak = 
uczony ; d i j a 5 k i jezik = łacina ; 
djaSiti = śpiewać, nucić; Ssł. di- 
jakonii, dijaki, Ukr. żakan, któ- 
re podaje Mew. 45 p. w. dijakonii, 
Żl. n. ; Br. dziak i pch.; Srs. dumnyj 
dbjaki* (duma = rada, senat)=se- 
kretarz rady. || Eur. w różnych posta- 
ciach: Fr. diacre, Sgnm. jachono, 
jacuno (skąd forma czeska jahen), 
*Sgnm. diaken; Lit. że kas = ża- 
czek, mały uczeń; Węg. diak, deśk 
= student (stąd nazwisko sławnego 
D e a k a) ; ^Sł c. d iaconus, ziaco- 
nus i t. d. Gr. didkonos = 

sługa ; potanieć; w Greczyżnie chrześ- 



cjańskiej =d j a k o n, kapłan. Porówn. 
DziecM. 

9 DJakówka p. DJakon. 

Djasek, Djaszek p. DJabel. 

9 Dlapa=łapa || Słc. dlapa 
Oz. dlapa a. tlapa = tzn. Godnym 
jest uwagi, że po Węg. łapa brzmi 
talp; wyraz to Słw. pochodzenia i 
wskazuje na dw. obecność t w na- 
glosie. 

9 Dłoźka = podłoga HA. Xn, 

88 Cz. d 1 4 ź k a == tzn. Porówn. 

Podłoga. 

Doanna p. Duanna. 

9 Dobery = rodź. ziemniaków 
Nm. Dabersche (Kartoffeln), 
od miasteczka Daber 0obrzno, 
powiat Słupski, na Pomorzu). 

9 Dobnia p. 9 Dołbacz. 

Dobosz i pch. || Słc. d o b o S Mr. 
14B. Srb. d o b o § = bęben, d o b o- 
S a r = dobosz i pch. Ukr. dób os z, 
dóbusz, dowb^sz = dobosz HZ 
Węg. dobos = dobosz, od dob = 
bęben. Oo do pochodzenia wyrazu 
Węg. porówn. Mr. 14B DoboS i Mt. 
I, 46 def ; Mew. 47 DoboSb. MF. Do- 
boS. JA. XI, 124. 

9 Doch = jednak, owszem GO. 
97. 100. 127. Dd. 13B. 139. Tamże str. 
136: „Qoch = mieszkaniec Kaszub 
środkowych, używając y w yrazu ni^o- 

gowego (?) „doch"." Nm. doch 

tzn. Co do nazwy Go eh ów, jakkol- 
wiek przezywanie plemion od pewnych 
wyrazów charakterystycznych nie jest 
rządkiem (np. Lem ki Pamiętnik fizjo- 
graf, n, BOB, Belacy Dd. 7, Taś- 
taki Kg. Fozn. II, IBB i t. p.); jak- 
kolwiek przejście d na g spotyka się 
u nas czasami (np. 9 grabinka, 
9 hangiel, 9 zaprządcie zam. 
drabinka, handel, zaprzągcie); 
to jednak warto zwrócić uwagę na 
skądinąd znaną u nas nazwę plemien- 
ną Gogi. Pamietn, fizjograf, II, BOO. 

9 Doka = mgła PSK. IB. Hil- 
ferding GO. 163 pisze: dóka, duo- 



DOKAROWAĆ 



127 



DONICA 



ka, Preisa doeka, gdoeka Dnm. 

daak = n^gła^ wyraz rozgałęziony 
w językach Gnn. = Nm. Tau = ro- 
sa^ Ag. dag = rosa i t. d. Mag. 
Dag. 2. 

9 Dokarować p. Karować. 

Dolman, Dolaman, Doloman, 
Doloma || Słw. i Eur. z małemi zmia^ 
nami Tur. d o 1 a m a lab d o 1 a- 

man = tzn. MF. Mik. 23. Mew. 47. 
Dc. 104. yyOo za naszych ojców była 
knrta, to (teraz) dołaman^ Ł. p. 
w. Dołoman. 

Doloi]ia<n) p. Dolman. 

Dołaman p. Dolman. 

9 Dołbacz albo 9 Dowbacz = 
dzięcioł. Ap. V, 127. Przyrodnik Iwows. 
rok 2 (1872), Janota. 9 Dołbieszka 

= narzędzie do ubijania kapusty O. 
9 Dowbnia = szlagą O. ; przyrząd 
do obijania pszenicy na pęcak Ap. I, 
66. 9 Dobnia = kl oc na drągu do 
ubijania kapusty. W północnych 

okolicach z Br., w południowych z 
TJkr.: Br. daubi^szka = mała 
szlagą, daubnii = szlagą; Ukr. 
dóubnia = szlagą, baba, doubeń- 
ka, doiib^szka toż zdrobn.; wszyst- 
ko to od Br. d a u b i ó, Ukr. d o u b ńr 
ty = dłubać i t. p. 9 Dołbacz= 
niby dłubaoz; wyrazu oznaczającego 
dzięcioła od tej osnowy w riowniku 
Żl. niema; ale musi lub musisJ: być 
używany, skoro go do Polszczyzny 
wzięto. Chwianie się pomiędzy ł i w 
' wyjaśnia się Rusińskim wymawianiem 
w jak u krótkie. 

Dołbieszka p. Dołbacz. 

9 Dołu = na dół ; na dole || Oz. 
dol& .... Słc. dołu = tzn. 

Dom p. Tum. 

9 Domacha, o kukułce, Wójcicki 
w Przyj. Ludu IX od 404 9 Do- 
mas zka, o jaskółce, tmź. VI, 126. O. 
Z Ukr. domacha = blizko do- 
mu będący, domowy i t. d. np. WO. 
33. Por. Domaszny. 

9 Domńcy p. Domaczy. 



Domaczy = domowy, oswojony 
L. 9 Domdcy = domowy PSK. 
IB. 9 D omący = domowy RA. IX, 

300 Oba wyrazy naśladowane z 

Oz. domici = 1, domowy 2, oswo- 
jony, łaskawy. 

9 Domaszka p. 9 Domacha. 

9 D omaszny = domowy Ap. I, 

66. Ukr. domaszny j = tzn. 

Por. Domacha. 

9 Domący p. Domaczy. 

9 Domineszty = rodzaj jabłek 
II Es. domne§ty=tzn. Gt. Fil. raz 
I, 436. ET. 192. ZZ Od miasta ru- 
muńskiego tejże nazwy. 

9 Domowina =trumna ET. 192. 
II Brus. damawina tzn. ^_ Z Ukr. 
domowina = trumna. 

Donder pch., czasami Dunder. Ł. 

O. II Głż. dunder, dundyr, dundr 
w przekleństwach; dundr owa ó = 
kląć, mówió dunder i in. ^ZI Nm. 
Donnę r=piorun ; wyraz ten i przez 
Niemców używa się w przekleństwach ; 
d rozwinęło się u ńas przez chęć u- 
wydatnienia obcego podwójnego n, 
porówn. Derda; wątpię, abyśmy 
przejęli formę BQ. donder i myślę, 
że ta ostatnia, również jak Ag. thun- 
der i nasza, rozwińmy d każda samo- 
dzielnie. 

9 Donia = dziewczyna, córka O. 
Ap. ni, 66. 91. 9 Donieczka tzn. 

W. Pol. Piem o ziemi naszej Ukr. 

d ó n i a (inaczej dońka, dóntia, 
dónoia, dóneozka) = córka, có- 
reczka; tegoż pochodzenia co nasza 
Córka. Mew. B6 diSter-. 

Donica i pch. Zapisuję wyraz 

ten dla tego tylko, że Mew. nie za- 
mieszcza go na str. 44 pod de- 2., 
gdzieby stać powinien, chociaż wy- 
mienia Kaszub, dojnica i źe Mr. 
145 ucieka się aż do 'Słc. donna, 
szukając rodowodu donicy. Doni- 
ca jest = dojnica = naczynie do 
dojenia, skopek; postać dojnica 
używa się w znaczeniu d o j n i k a, 
skopka na Litwie i u Kaszubów. Wy- 



DONOT 



128 



DOSTJZY 



rzutnia j bardzo jest u nas częstą, 
np. C pódę, C Chonioe, C zaśó, 
C naśó, C stryna, Czbónik, 
9 przenamni i t. d. zam. pójdę, 
Chojnice, zajść, najść (znaleźć), 
stryj na (stryjenka), zbójnik, 
przynajmniej. Przejście znacze- 
nia z naczynia do dojenia na wazon 
kwiatowy, makotrę i t. d. przez po- 
dobieństwo kształtu. Inni Słowianie 
posiadają tenże wyraz w postaciacłi 
z j i bez j. 

9 Donot. „Damę me ci pjic psim 
gnotę, Kobelim don o tę" GO. 64 
(= damy my ci pić psim gnatem, 
kobylim d o n o t e m) ZIZ ? 

9 Dopalować = do żera ć, doku- 
czać komu. EA. Xn, 88 ZZ Cz. d o- 
paloyati = gniewać, złościć. 

Dordadzena = jakaś tkanina O. 

9 Domica, 9 Dorna* 9 Dwor- 

nica = izba Psk. 16 || Nm. 9 

durni z, 9 dtirnitz, 9 dornitz 
i in. = izba opalana i in. zn. Zakoń- 
czenie wyrazu Nm. zdaje się wskazy- 
wać Słw. jego pochodzenie, to też 
domyślają się, że Es. górnic a=izba 
czeladna i in. zn., Ukr. hornycia 
= izba są jego źródłosłowem , por. 
Ssłw. gorbnica, Bg. górnica. 
GD W. Dumiz. 9 Dwornica jest 
sld. do dwór. JA. ni, 164. Mew. 73 
góra. 

Dornowskie dachy, robione z 
garbowin z gliną O. ZIZ ? 

Dorożka pch. Deroika słyszy się 
czasem w Warszawie ; „konie de- 
roikarskie" Kurjer codz, 1883 N. 
206. Na Litwie 9 Drążki pch. blp., 
czasem 9 Dróżka. || Cz. d r o ź k a i 
pch. (z Nm.) Bs. dróżki blp. || Nm. 
Droschke. Szw. dr oska IZZ Zda- 
je się, że źródłem wszystkich tych 
wyrazów jest Rs. dróżki blp. = 
lekki wózek, zwany żartobliwie przez 
Polaków w Petersburgu i Moskwie 
gitarą albo kiszką, z powodu wy- 
dłużonego kształtu siedzenia, na któ- 
rym się bokiem umieszcza. Wyraz 



przeszedł nasamprzód do Polski, jako 
nazwa pewnego rodzaju powozu, a 
później dopiero stał się nazwą powo- 
zów publicznych, które w Warszawie 
wcześniej niż w Niemczech weszły 
we zwyczaj (w połowie XVn w., jed- 
nocześnie z fj akrami paryskiemi) ; 
Niemcy i rzecz i nazwę wzięli od 
nas, czego dowodzi rodzaj i. w 
Droschke; gdyby się zapożyczyli 
wprost z Rs., toby mieli wyraz w Im. 
U nas, jak się zdaje, wstawiono o 
przez poczucie, iż wyraz z języka IŁs. 
pochodzi; forma derożka jest sld. 
do licznych wyrazów, poczynających 
się od der-; forma drążki jest fo- 
netycznym przekładem rs. d r o g a = 
rozwora, drąg wozowy, łączący oś 
przednią z tylną. Wyraz Es. dróżki 
jest zdrobn. od drogi =1, wóz du- 
ży np. piwowarski 2, karawan, ten 
zaś pochodzi od podanego wyżej 
droga. Grot (JA. VII, 137) myśU, 
że wyraz Rs. droga naśladowanym 
jest z Pol. drąg. Porówn. Mew. 60 
droga, 61 drongi*, 49 dorg-. 

9 Dorżnik = dziedziniec osta- 
wiony .w czworobok budowlami bez 
przerwy (słyszałem w Oszmiańskiem). 
9 Dorźyń = „miejsce bez dachu 
dla bydła^ O. || BR. dorżyn = tzn. 
Czeczot Piosnki 1846, str. 74. Nos. n. 
Z Lit. darz as = ogród. Prze- 
niesienie znaczenia w obu wyrazach 
z ogrodu na zagrodę. Wyraz Lit. po- 
krewny jest z naszym dzierżę 6. 
Przejście Lit. a na nasze o według 
poczucia stałej odpowiedniości nasze- 
go o Litewskiemu a i odwrotnie. 
Porówn. miejscowe : Darie, Darże- 
niki, Darźele, Darżynie, Dar- 
żyszki, Dorze. 

9 Dorźyń p. 9 Dorżnik. 

9 Doskullć = dokuczyć 
Ukr. doskuły ty =tzn.; doskuła 
utrapienie. Br. skuł i = wrzód. Por. 
RA. XVII, 76. 

Dosuźy pch. = dzielny, zdolny, 
odpowiedni L. ; 9 Dosuźny pch. = 
wolny od pracy, wczasowy. O. mie- 
sza dosuży, dosużość z 9 ^^' 



DOTEGK)WAĆ 



129 



DRACHT 



sużny, C dosużnośó. Tych o- 
sfcatnich wyrazów na Litwie nie sły- 
szałem. Br. dasuźy = zręczny, 
żwawy, staranny; Bs. dosużij tzn. 
C Dosużny z Bs. dosużnyj = 
swobodny, wolny, dogodny, sposobny; 
dosigT. = wczas. Porówn. Mew. 
328 sug-. 

C Dotegować = dostarczać 
Pfil. m, 378 zbliża tykać i Nm. zu- 
steoken = wtykać. Wydaje mi się 
to niedostatecznym. 

9 Dowbacz p. 9 Dolbacz. 

9 Dowbnia p. 9 Dołbacz. 

Doia i pch. p. Duk. 

9 Dorna p. 9 Domica. 

9 Dórowa<5 p. 9 Derować. 

Drab = żołnierz i in. pch. 9 
Drab, 9 Draby blp. 1, = kłus 2, 
jaselkarz Kg. Krak IV, 306 9 
Drabski, np. ubrać się po dr&b- 
8 ku MatyAs Z ust ludu, 12. Dra- 
bant = 1, żołnierz 2, taniec. W zn. 
tańca : Kg. P. 412. Krak. II, 616, oraz 
9 Trabaniee Kg. Kuj. H, 208. 
Drabarz = 1, koń prędki w biegu 
2, wielbłąd dromader || Sło. Cz. drab 
też znaczenia, co u nas; Głż. drab 
= jezdny; Ukr. drab pch. = 1, żoł- 
nierz 2, obdartus. Sło. Cz. drab ant 
też znacz., co u nas ; po Czesku także 
trabant; Slń. drabant, grabant 
= satellita. Cz. drabiie (z Polsk.) || 
Fr. drabant, traban = 1, żoł- 
nierz 2, satellita; Wł. trabant e. 
Węg. darabant Źródłem wszyst- 
kich tych wyrazów jest Nm. trąb en, 
'Sgnm. i Dnm. dra ben = iść lub 
biec krokiem miarowym (wyraz po- 
krewny z naszym dreptać). Drab 
zap. Czeskim jest utworem, w znacz, 
niby równo stąpającego żołnierza, 
może pod wpływem Wł. trabant e, 
Nm. Trabant. 9 Drab = kłus z 
Nm. Trąb = tzn. Drabant jest 
utworem "Włoskim z pnia Nm. : tak 
zwano we Włoszech straż przyboczną 
cesarzów Nm. Drabarz z Nm. T r a- 
ber, Drab er = kłusak. W ostatnich 
czasach Miklosich (Mt. I, 46 derban 



i Mew. 49 drabanti) nasuwa Tor. 
dórban, z Pers. = stróż bramy, 
wrotny i wskazuje blizkobrzmiąoe 
formy Rum. Porówn. Wgd. i Kge 
Trabant. Mr. 146 Drabant. Drabarz. 
MF. Drabant. Brl. 39, 40 DrAb, Dra- 
bant. Być może iż formę drabant 
wzięliśmy wprost od Szwedów, bo po 
Szwedzku brzmi ona zupełnie jak na- 
sza: drabant. Znaczenie tańca zda- 
je się, iż się rozwin^o u nas (porów, 
k o z a k = lud i taniec), bo w innych 
językach tego znaczenia n. ; myli się 
więc Gołębiowski Gty i Zab. 317, 
twierdząc, że od Niemców taniec dra- 
bant wzięliśmy. Porówn. opis tańca u 
L. Drabi zamiast djabli, p. Dja- 
bel. Drabować i złź., Przedra- 
bować i Z drabować tu należą: 
patrz przejście znaczenia u L. p. w. 
drabować. Pfil. I, 460 zaliczono Dra- 
bant do wyrazów perskich. 

Drabant p. Drab. 

Drabarz p. Drab. 

Drabina p. Drab\ 

Drab% Drabina, Drabka pch. 
9 Póldrabek Kg. Kuj. I, 84; H, 
276 II Ukr. drabyna = drabina; 
Br. drabina tż. zn.; draby = 1, 
żebra, kości 2, wó z pr osty 3, kary 
(Ukr. i Br. z Pols.) Ponieważ in- 

ni Słowianie drabinę zwykle ina- 
czej nazywają, wnosić więc można, 
iż zbliżenie Miklosicha do Nm. Trep- 
pe = wschody, 'Sgnm. treppe, 
trappe jest słusznjrm. Podanego 
przez MF. wyrazu Słc. drabina słow- 
nik Łoosa nie podaje, ma natomiast, 
pod Leiter, rebrik (Czesk. febfik). 
Czesk. drabina zdaje się, iż wzięto 
z Pols. Że od Niemców drabinę 
wzięliśmy, dowodzi tego również ist- 
nienie w gwarach naszych wyrazów 
Literka i Łi t er c z ak = drabinka, 
wóz drabiasty Kg. Krak. I, 176. IV, 
311. TU. ser. 1, Xn, 25. 60, z Nm. 
Leiter = drabina; porówn. MF. 
Lojtra. Mew. 49 drabb. 

9 Dracht = para wiader (wody). 
00.129 mylnie pisze: „vodę dracht 
hilac** zam. vode d. h. (wody dwa 

17 



DRAGA 



130 



DRAKA 



wiadra przynieść) i mylnie dracht 
objaśnia przez „z u Rechf || HI. 
dragt = tzn. Nm. C draoht 

(dd. noszą, jeden transport = Nm. 
Traoht = mzn. „jedno niesiwo wo- 
dy" Mgn.) = para wiader. FWb. 

C Draga = rodzaj kotwicy 
Z Dnm. dragge = Gnm. Drache 
(dosł. smok) lub Drache nanker = 
tzn. (dosł. kotwica smocza tj. nakształt 
smoka). GD W. n, 1321, 6. d. Porów. 
Dragan. 

Dragan, dziś Dragon, Dragiin 
pch. L. O. 9 Drajgan PP. 71. || SIw. 
z małemi zmianami || Eur, toż, np. Fr. 
dragon, Nm. Dragon er, 'Sło. dra- 
gon es, draoones = jazda, mogą- 
ca walczyć pieszo HH Z Gr. dra- 
ko n = Łc. d r a c o = smok, jakoby 
z powodu smoka na chorągwi tak 
zwanych „ " 



„draconariów" Wegie- 
cjusza, autora ksiąg De re militan, w 
IV w. po Ghr. Patrz GDW. Drago- 
ner. Nazwy ptaków Dragan i Dra- 
gan ek zdaje się, iż tu należą. Inne 
znaczenia draganka p. t. w. Por. 
Mr. 146 Dragan, Dragon. Przytoczone 
tu p. w. Dragan znaczenie taraka- 
na czyli karalacha nie wiem skąd 
wziął Mr. Porówn. Mew. 49 i MF. 
Drakurn.. Porówn. Draga miner. Dra- 
konit = kamień smoczy. 

I 
Draganek =szew ron, naszycie nai 

rękawie munduru O. Może z Fr. j 

dragonne = ozdoba u rękojeści i 
szabli. Porówn. Mr. 146 Draganek. 

Draganek = rodzaj rośliny L. O. 
II Nm. Drągu n. Dragon. Z | 

Łc. dracunculus (dosł. smoczek, i 
porówn. Dragan) przez Nm. Porówn. 
GDW. Dragun. Mr. 146 Draganek. \ 

Dragant, Tragant, Tragagant 

=rodzaj rośliny Kn. L. O. || Cz. dra- 
gant, tragant || Eur. z małemi 
zmianami, np. Nm. Dragant, Tra- 
gant, Wł. Hp. dragante i t. rl 
Gr. tragakantha [dsł. kozi cierń, 
złóż. z tr4gos = kozieł i akan- 
tha = cierń], skąd Łc. tragacan- 
tha. Porówn. Mr. 146. 160 Dragant 
i Tragant. 



Dragnie = „stosownie, przyzwoi- 
cie" L. tylko z Kochowskiego. Wy- 
raz objaśniony przez Bielo wskiego, 
jak się zdaje, nietrafnie. Znaczy on 
raczej u Kochowskiego, tak prawie 
jak po Czesku = sporo, tęgo, raźno, 
dziehiie Z Ozesk. drahne = 

sporo, dużo, bardzo ; na Morawach 
mówi się np. o chorym „je mu drah- 
nej" = jest mu lepiej, raźniej. BS. 
207. 

Dragoman, Drogman, Drogo- 
'nian 1, tłumacz 2, rodzaj drozda O. 
M. 137 podaje jeszcze: Turczyman 
i Turdiyman = tłumacz; nie wiem 
skąd te formy bierze. || Ssrb. drago- 
manb. Es. dragomani* || Eur. z 
różnemi przystosowaniami słoworodo- 
ludowemi, np. Fr. drogman, dra- 
goman, truchement. Sgnm. tra- 
gemunt, trougemunt, dziś Dra- 
goman. 'Słc. dragumanus i t. d. 
ZZZ Ar. tardźaman, tardźuman, 
turdźuman, zap. przez Wł! d r o g- 
mano, dragoman o, turciman- 
no, lub Fr. wyżej podane formy. M. 
134 niewłaściwie łączy z temi wyra- 
zami Tłumacz, k. p. Porówn. DZ. I 
Dragomanno. MF. dragomant. Dc. 106 
Drogman. M. 23. 134. 137. AV. 63. 
135. Nazwa drozda jest przekładem 
Łc. interpres=tłumaoz, z nomen- 
klatury zoologicznej. 

Dragon p. Dragan. 

Dragun p. Dragan. 

9 Drahle blp. ET. 192 i 202 p. 
w. Hyżki. C Drylile blp. p. w. Stu- 
dzienice Ap. I, 76. C Dryga a. C 
Drygi blp. C Dr ygle = galareta, 

C kwaszenina Ukr. dryhli = 

galareta, drahlity = mzn. stężeć, 
zgalaretowaó się [ostatecznie od tego 
pnia, od którego nasze drgać i t. d.], 
por. trzęsianka, trzęsionka = 
galareta. C Dryga jest spolszcze- 
niem fonetycznym wyrazu Ukr. 



9 Drajdytka p. Dydek. 

9 Drąjka=trzy grosze Z 
d r e i = trzy. Por. Firka. 

Draka p. Brak. 



Nm. 



DRAKA 



131 



DREPY 



Draka = bójka. O. O. podaje 

wyraz ten jako gwarowy i pochodzą- 
cy z Bb. Zna go jednak Ł. i popiera 
przykładami z Potockiego, a w Cz. 
jest w tymże znaczeniu wyraz drac- 
k a, który przypuszcza *draka; dra- 
ka przeto może byó wyrazem czysto 
polskim. 

Drakonlt p. Drag^an. 

Dranica p. 9 I^i*^^- 

9 Drantywy p. 9 Drań. 

9 Drań = dureń Kg. Krak. lY, 
306; 9 Drań lub 9 Drańc = gał- 

gan, nicpoń Ap. I, 40; 9 Drań lub 
Drańcie=plugawstwo, gałgany; czło- 
wiek podły. 9 Drantywy =nędzny, 
słaby, obdartus; nierządny B.T. 192. 
Na Litwie: 9 Drań, częściej 9 Dren 
= lichota, gałgany; zły człowiek, 
grigan; 9 Drenny = lichy, gał- 
gański; 9 Drennie =licho, po gcJ- 
gańsku; 9 Dreństwo = 9 Drań, 
9 Dren. Drań, Dranica = rodzaj 
gontów dartych L. || E-s. dranb = 1, 
dranice 2, papier podarty. Dranica 
= rodź. gontów. Drj anb = śmiecie 
i t. d. Drjannój = lichy, nędzny 
Z Ukr. drań, dranyj = po- 
darty; nędzny. Dr ant je = gałga- 
ny; szuja. Drantyyeć == obdartus. 
Br. dren = gaJgaństwo, lichota. 
Drennyj = lichy i in. Formy z a 
z Ukr., zez Br. 9 D r a ń c może z i 
Czesk. dranc = gałgan (Ap. I, 40 
zdaje się iż mylnie zmiękczono c). 
Ukr. dranycia = dranica (gont); 
Br. dranica (Nosowicz n.)=toż. Być 
może, iż drań, dranica w zn. gon- 
tów są wyrazami czysto Polskiemi, 
chociaż małe ich rozpowszechnienie 
w Polsce zdaje się świadczyć prze- 
ciwnie. , 

9 Draszka ^= wynagrodzenie za| 
młockę Kg. Kuj, I, 58.; = młocka i b.; 
183; n, 269. 9 Drażba = młocka. 
9 Draszek = młocek BW. LXXX, 
621. Kg. Kuj. 269. 279. 9 Draszk 
Dd. 185, Im. Draszełe tmź. 128 (myl- ' 
nie drażce ib. 103). 9 Draszować 
= młócić Ap. I, 38. Kg. Kuj. I, 183. 
BW. LXXX, 621. Bb. 20. 29. Dd. 82. 



9 Draszo wani e = młócenie Ap. I, 
21. GO. 128 ZZ Nm. dre8chen = 
młócić, skąd nasamprźód draszo- 
wać, a stąd już inne formy. 

9 Dratnal = gwóźdź z drutu. 
Rod. Dratnal Kg. Krak. IV, 344. 

Słowniki n. Z Nm. Drahtna- 

gel = dsł. gwóźdź drutowy; złż. z 
D r a h t = drut i N a g e 1 = gwóźdź; 
ten ostatni wyraz skraca się u nas 
tak samo, jak w Bratnal, Ufiial itp. 
Porówn. Dratwa i Drut. 

9 Dratować p. Tratować. 

Dratwa pch. L. O. 9 Dratew', 

np. „dratwiamy szyta** WPś. II, 
238. dratwi 2 pp. Ip. Ap. IX, 263 
II Słc. dratva. Cz. dratev, dratva. 
Głź. gratej, 2 pp. gratwje. Dłż. 
drjetya. Srb. dretva. Słń. dr eta. 
Ukr. Br. Es. dratva || Węg. dr atva 
Nm. D r a h t = nić kręcona i in. 
zn. [od tegoż nasz wyraz Drut, k. 
p.], od drehen = kręcić. Porówn. 
MJF. Dreta. Mew. 60 dretva. Porówn. 
Dratnal. 

9 Draiba p. 9 Draszka. 

9 Drączek -= kij BB. 88 ZZ 

Ukr. dr ucz ok tzn., od druk = 
drąg, laga. Mew. 61 p. w. drongŁ ze- 
stawia wyraz Ukr. z naszym drąg i 
in. ; ponieważ jednak w wyrazie Ukr. 
mamy A:, wnosić więc można, iż po- 
chodzi on z Pols., z fonetycznym prze- 
kładem g na w i zachowaniem istot- 
nego brzmienia ^, które u nas na 
końcu przechodzi na k. Co nie prze- 
szkadza, iż znowu wzięliśmy Ukr. 
druczók i przełożyliśmy fonetycz- 
nie na d r ą c z e k. 

9 Drążki p. Dorożka. 
9 Drąjaka p. Drjakiew. 

9 Dreksler = tokarz Nm. 

D r e c h s 1 er=^-tzri. Por. 9 Dryjarz. 

I>renila p. Druiiila. 

9 Dreiiiiy p. 9 I>i''i"- 

9 Dren p. I>rań. 

9 Drepy, 9 Drepki p. Trepy. 



DREWOTNIA 



132 



DRUGUBIOA 



9 Drewotnia p. Drwotnia. 
Drgubica p. Dragubica. 
9 Dijacznlca p. Dijakiew. 

Dijakiew lub Drjakwia pch. Ł. 
tyijaka L. Dryjak Pfil. H, 166. 9 
Dryja Kg. Krak. HI, 261. 9 Dreja- 
ka, Dryjawnik Ł. z Syrenjasza || 
Cz. dryak, dawniej ter i a k, triak. 
Gli. dr e jak. Słń. terjak. Bs. te- 
rijaki>, drijakva || Eur. Wl. Hp. 
teriaca, triaoa; Fr. thóriaque; 
Nm. Theriak i t. p. ZZI Gr. the- 
riakós, domyńla się antidotos = 
zwierzęcy (t. j. od ukąszenia dzikich 
zwierząt) antydot, przez 'Sgnm. dria- 
kel, ze zmianą za&ończenia na wzór 
rzodkiew, brakiew i t. p. Dryjak 
zap. na wzór formy Czeskiej. C Dry- 
jak i Dryjawnik zdają się byó u- 
tworami na gruncie Pols. Porówn. 
MP. Dryjakiew. Mew. 61 dryjaktYb. 
Mr. 148 Dryik. 368 Tyryaka. M. 23. 
AV. 63 ods. 6. Drjacznica w zn. 
plotkarka porówn. Cz. drya5nik mzn. 
1, szarlatan, olej karz 2, plotkarz, oraz 
Jako dry&k rozn4Seti^ (domyśla się 
plotki). 

Drog(o)i]ian p. Dragoman. 

9 Drok = „u ludu nazwa rośli- 
ny janowiec (genista)" O. Może 
z Ukr. dryk albo drok tzn.; Bs.też 
droki>. Te zaś wyrazy Mr. wywodzi 
z 'Sgr. drakanos = marzanna 147 
i 386 Drokt. 

Dromla p. Drumla. 

Drop' pch. czasami Drób' Ł. O. 
II Słc. drop. Cz. drop, drop a, 
d r o f. Głż. trap a, trop, gropun. 
Dli, gropyń. Srb. Słń. dr o pij a. 
Ukr. drofa, drafa, dr och w a np. 
Ap. VII, 238. Br. drop, grop, krop. 
Rs. drahva, drofa. || Lit. trap as, 
trampa s, trópas, trupas. Szw. 
trapp. Hi. trapgans (gans=gęś) 
Nm. T r a p p 6, 'Snm. d r a p p e. 
Porówn. MF. i Mew. 61 Droplja. Mr. 
28 Droplja. Wgd. i Kge p. w. Trap- 
pe nie wiedzą, skąd wyraz Nm. Może 
zbliżyć należy Skr. drapajami = 



zmuszam do biegu, Qr. drap on = 
zbieg. Porówn. Pk. I, 112 drap. 

Drób* p. Drop. 

Drót p. Drut. 

9 Dróżka p. Dorożka. 

Druch (mylnie piszą czasami druh) 
pch. Dniika (mylnie pis. dr uszka), 
Druchna, Drużyna, Drużba i t 

d. _ Dla tego wpisuję tutaj te wy- 
razy, iż Miklosich (Mew. 61 drugx) 
Pols. druh, druch wywodzi z Rs. 
Myślę, że się myli; zdaniem moim 
istnieć musiała w Polszczyżnie postać 
*drug, od której possi^y: drużba, 
drużka, drużyna i t. d. Forma 
zaś druch jest spieszczoną, jak 
brach, Jach^ klech, swach i t. 
p. z brat, Jan, kleryk, swat; 
istnieje ona jeszcze w północno-za- 
chodnim obszarze Polszczyzny druch 
Kg. Pozn. II, 81; drech GO. 163. 
Dd. 69. 79 i ind. 

9 Drugać = prząść sznur z kła- 
ków Sic. i Cz. drhnouti, drh- 
nuti (len) = czesać (len), [to samo, 
co Pols. dzierzgać] RA. XVII, 30. 

Drugubica, Drygubica, Drgu- 
bica, 9 Tryliubica = rodzaj sieci 
potrójnej L. O. Czeczot, Piosnki wieśn. 
(książeczka VI.) 78 Hubica ; 92 Try- 
hubicaKŁ. 19. Na Litwie słyszałem 
w zn. sieci potrójnej na ryby. Zap. 
skróceniem wyrazu tego jest Dryga 
= sieć podwójna L. O. """^ Br. try- 
hubica = I, trójząb 2, sieć potrój- 
na na ptaki. "Wyraz pochodzi nie od 
huba = gęba, jak chce Kosowicz, 
ale od try = trzy i hub- = Pols. 
gub- [w przegub, 9 g^^ = fałda, 
9 g u bać się=podkasy wać się (Mew. 
82 gbb)]; sieć tak nazwana tedy 
od .potrójnego zgięcia czyli przegię- 
cia, zawrócenia; porówn. Sdw. dvo- 
gubt, sugub'Bf= podwójny, Słń. 
guba = fałda i t. d. Forma dr u gu- 
bić a przez sld. do drugi, drygu- 
bica i drgubica do drgać. Por. 
rod. Dwigubski Pfil. I, laS. Lit. 
dvi gub as, trig u bas = podwójny, 



DRUK- 



183 



•DRYGANT 



potrójny (ze Słw.). Co do drgubioa 
por. JA. XI, 140-41. 

Druk- p. 9 Dryka. 

9 Drulió= trącić ZZ Ukr. dru- 
^yty, drulaty = tzn. Porówn. 9 
Dryliiąć. 

Drumla , Dromla , Dremla, 
Brumla || Słc. droiTa. Cz. drumbla, 
dr o mb la, na Morawach dr ml a, 
gramie BS. Głż. brumla, brum- 
la dł o. SIń. dromlja, brumda, 
b run da. Srb. drom bul ja. Bg. 
drumboj. Ukr. drymba, drymla 
II Węg. d o r o m b Nm. T r o m- 

mel, 'Sgnm. trumel, trumbel, 
trumbe, Sgnm. trumpa, trumba. 
Pochodzenie wyrazu Nm. niewiado- 
me. Stąd też pochodzi Trąba, k. p. 
Porówn. MF. Drombulja. Mew. 61 
drumboj. Mr. 119 Brumda, 147 Drom- 
bla, 148 Drumbla, Drbmboj. Kge. i 
Wgd. Tronimel. Na ukazanie się b w 
nagłosie wpłynąć mogło takież brzmie- 
nie w Nm. Brummei8en=drumla, 
harmonijka wargowa, bo też i Nm. 
Trommel jednego jest pnia z brum- 
men, brummeln = mruczeć, war- 
czeć i t. d. 

Drut, Drót pch. i złż. || Słc. drót. 
Cz. dr At. Głż. grot. Słń. dreta = 
dratwa. Ukr. drit, 2 pp. dr o ta. Br. 
drot II Węg. drót. Lit, drióta, 

dr iii ta = dratwa Nm. Draht 

= 1, nić kręcona 2, drut (metalowy). 
Porówn. Dratwa i Dratnal. MF. 
Dreta. Kge. Draht. Samogłoska w wy- 
razie naszym przeszła gammę: (a) — 
a — o— ó — u, jak w 9 komin, 9 
komora i t. p. 

9 Druwka = rod zaj jabłek let- 
nich Psk. 122. GO. 163 ZZ Zap. Dnm. 
druve == Gnm. Traube = jagoda 
winna, winne grono. Porówn. co do 
znaczenia: jabłka winne, gruszki 
w i n i ó w k i itd,, Nm. W e i nąpfel. 

Drużba p. Drucli. 

Druibart = rodzaj dawnej gry 
karty. O. (Tołębiowski (iry 45— 4ł>. 
t. w. Kg. KmL I, 328 
onig Drosselbart-Spiel 



w 
Enc. 



■Minc . W. p. 
ZZ Nm. K6] 



dsł. == gra w króla Dr os se Ib ar ta 
[drużbartem w tej grze nazywa 
się król czerwienny]. Konig Dros- 
selbart (dsł. król z drozdową bro- 
dą) jest postacią mityczną w poda- 
niach Nm. Patrz Grimm Kinder- und 
Hausmarchen, wyd. 1864, I, 258—263, 
N. 52. Forma drużbart jest sld. do 
drużba. 

Druika p. Druch. 

Druiyna p. Druch. 

9 Drwotnia, 9 Drewotnia, 9 
Drywotnia, 9 JP rewutnia =drwal- 

nia, drewnik Ukr. drowótnia 

Br. drywótnia, drowótnia. 

9 Drybanek, 9 Dryblnek = 

trójnóg, denarek Mgn. p. w. Dreifuss. 
' Kg. Kuj. I, 86. II, 269. 279. Pozn. I, 
1 96. Ap. I, 29. B3. Dyrda Jasiek z kniei, 
•22. :ZI Nm. Dreibein (dsł. trój- 
nóg: drei = trzy, Bein = noga), 
19 dreebeen = stołek o trzech no- 
gach, szczeg. szewiecki. Porów. Dry- 
fu8, Drypus. 

9 Dryblnek p. 9 Drybanek. 

Dryfus,Drypus,9Tryfu8 pch. L. 
1, trójnóg 2, wanienka na trzech no- 
gach. Ap. II. 178 = beczka na trzech 
nogach || Głź. t r y b u S k=tzn. Schu- 
lenburg Wend. Yolksthum, 12. Dłź. 
trybuss u Zwahra. Nm. Drei- 

fu s 8 (dsł. trójnóg, złż. z drei = 
trzy i Fuss = noga) = trójnóg 
wogóle, szczeg. ten, którego się pod 
garnki w piecu używa. Porówn. Dry- 
banek. 

Dryga p. Drugubica. 

I Dryga p. 9 Drahle. 

Dryganić p. Dryg^ant. 

Drygant, 9 Dryguut P SK. 150 
= „koń krzepki, zwięzły" Za- 

I pisuje się tutaj dla tego, aby zaprze- 
czyć wywodzeniu jego z Lit. Porówn. 
Mr. 148. 3») Drygant. Pfil. I, 181. 
190. 722. Mnie się zdaje, że pochodzi 
od drygać (podrygiwać), jak 9 ^^' 
kant (Ap. V, 207; VII, 75) od fi- 

, k a ć = skakać. Por. 9 Dryganłć= 



DRYGUBICA 



134 



DUBAS 



męczyć, niszczyć konie ciężką pracą, 
jeżdżeniem PSK. IB i 116 C Zdry- 
ganić. 

9 Drygle p. C Drahle. 

9 Dryg^bica p. Drugubica. 

9 Dryhle p. 9 Drahle. 

9 Dryja(k) p. Drjakiew. 

Dryja = trójka na kościach; o 
koniach; herb o trzech kamieniach || 
Cz. drye, dryje:=tzn. IZI'Sgnm. drie 
ż.=tzn., dziś Drei ź. L. i Kott myl- 
nie wywodzą z Gr. Porówn. Es. 

9 Dryjarz, 9 Drylarz =tokarz 
.... Dnm. d r e i e r=tzn., od Nm. d re- 
h e n = kręcić, toczyć. GD W. Dre- 
her. Por. 9 Dreksler. 9 Drylarz 
ma 1 może przez sld. do d ry Io- 
wa ć. 

9 Dryjawnik p. Dijakiew. 

9 Dryk^a = klamka, rączka u 
zamka we drzwiach. Kg. Fozn, I, 91 
Nm. Drucker m. = tzn., od 
drticken = cisnąć i t. d. ; stąd też 
nasze wyrazy Druk, Drukować i 
t. d. Kg. w miejscu wskaż, podaje 
Drticke ż. ; wyrazu tego GD W. i 
FWb. n. 

9 Drylarz p. 9 Dryjarz. 

9 Di*ylnąć=szturchnąć, popchnąć 
BW. LXXX, 621. ZZ Ukr. dryly. 
ty, drulyty = trącić. Por. 9 Dru- 
lić. 

9 Dryug, 9 Drynkfas = po- 

myjnik, beczka na pom yje. Ap. I, 33. 
Kg Pozn. ni, 132 ZZ Dnm. drank 
= pomyje, karm dla świń; Fass 
(skąd nasze faska, szynkfas i t. d.) 
=beczka. Frischbier Preuss, Sprichw, 
II, 231. 

9 Drynkfas p. 9 DiT^K- 
Drypus p. Drybus. 

9 Dryst = śmiało, żwawo Dd. 
26. 135. Może tu też należy i 9 
Drzystek Ap. VII, 66 (znaczenie nie 
objaśnione ; z toku rzeczy może zna- 
czyć zuchwały albo zuchwalec) ZZZ 



Dnm. d r i e s t (= Gnm. d r e i s t) = 
śmiało, zuchwale. 

9 Drywotnia p. 9 Drwotnia. 

9 Drzezga, 9 Drzyzga = drza- 
zga, trzaska Cz. dfizha = tzn. 
[ten sam wyraz, co drzazga, 9 
drzęzg.] RA. XVII, 30. 

— Drzęzgać = łamać ZZZ Cz. 
dfizhat = tzn. [ten sam wyraz, co 
druzgaó]. RA. XVII, 30. 

Drzystek p. Dryst. 

9 Drzyzga p. 9 Drzezga. 

Duanna, Doanua =rodz. gruszki 
może Łc. duennis = dwuletni? 
Albo Hp. dueńa = pani (porówn. 
gruszki panny)? 

Duar == wieś arabska. O. || Char. 
Eur. np. Fr. d o u a r, Hp. a d u a r itd. 
Ar. d Q a r = wieś z namiotów 
złożona. Dc. 104 Douar. 

Dub = 1, herb. inaczej Dąb 2, 
Dub, a. w Im. Duby (smalone)=:nie- 
stworzone rzeczy, brednie, np. „Wlał 
do czuba, Plecie duba" Kg,' Krak, IV, 
270 i L. Nazwa herbu z Cz. dub 

= dąb (Paprocki Herby^ wyd. 1868, 
str. 735: „klejnot Dąb z Czech za- 
niesion"). W zn. bredni dawniej uży- 
wano duba i dubów bez dodatku 
„smalony" ; skąd wyrażenie pochodzi? 
Porówn. Dubiel = głupiec i D u- 
byna=drągal. Kg. Lb. I, 267: „Nie 
pleć . . . d ^ b a zielonego", autor ob- 
jaśnia „duby smalone". 

C Dubas lub Dziubas Kg. Przem, 
B = rodzaj statku. C Dubica = 
kłoda dębowa, używana jako czółno. 
O. Ukr. pochodzenia, ' chociaż 

. słownik Żl. n. w tzn. Rs. duba8'B= 1, ro- 
dzaj sukna, moczonego w liściach dę- 
bowych 2, koryto dębowe. Br. du- 
bas = nóż duży tępy, C tupica; 
d u b 6 u k a=rodz. łódki; toż diibka. 
Dubasió w językach Rs. = bió (ki- 
ijem dębowym). Ukr. dub. mzn. = 
I czółno. Pfil.. I, 463 mylny wywód z 
Tur, Dziubas jest sld. do dzióbać. 



DUBELT 



13B 



DUĆ 



Dubelt pch., dawniej Dupelt. Tu 
też należą pochodne od osnowy Dubl-, 
oraz Zdublować. C Daplak=du- 

belt bekas W. Pol. w Til. 1, Xm, 
241. Zapewne też C Dupak^C Du- 
pek = niżnik czerwienny, który „ra- 
chuje się dwiema okami^ K^. £ra^. 
I, 328, Kuj. I, 227. Krak. IV, 306 || 
W językach Śłw. i Europ, mnóstwo 
pochodnych od osnów powyższych 
Wszystko z Łc. d u plus = po- 
dwójny; formy: dubelt przez Dnm. 
dubbelt = Gnm. d oj) pelt (t koń- 
cowe jest sld. i dodaje znaczenia 
imierfowu przesz!., niby od gedop- 
pelt = zdwojony); Niemcy dostah 
wyraz przez Fr. double (por. du- 
blet, dubl on, dublować). Nazwa 
bekasa z Nm. D o p p e Ischnepfe. Wąt- 
pię, aby 9 Dupak miał związek z 
Nm. Bubę = niżnik. „Dubeltowy 
dureń, osieł^ i t. p. naśladowane z 
Nm. doppelter Schelm, d o p p e 1- 
ter Narr (łotr, błazen). C „Dubelt 
mieć głowę** = tęgą mieć głowę Kg. 
Krak. IV, 306. Porówn. GD W. Dop- 
pel, Doppelt. MF. Dupel. Mew. 62 du- 
pelii. Formy od osn. dubl- wzięto u 
nas wprost z języków Em. Por. Du- 
pelhak. 

9 Dubica p. 9 I^^l^^^* 

Dubiel = 1, rodzaj ryby 2, pro- 
stak, głupiec II Wł. d o b o 1 a = tzn. 
Łc. (wyraz nowoutworzony) do bu la 
Nm. D o b e 1 = tzn., a w tejże 
postaci, oraz Diibel = kołek, kloc, 
gwóźdź drewniany ; rybę nazwano po- 
dobno od podobieństwa z kołkiem o 
grubej głowie GDW. Dobel. Znacze- 
nie prostaka wyraz ma już w Nm. 
Mr. 149 mylnie pisze Dubel. 

9 Dubyna = drągal, rosły cym- 
bał RT. 192 ZZ: Ukr. dubyna = 1, 
kij dębowy 2, =tzn. (Żl. tego ostat- 
niego nie podaje). Rosjanie i Biało- 
rusini również używają dubinawzn. 
= drągal, głupiec; Czesi mówią w 
tzn. dub = dąb. 



Ducha p. Duga. 



9 Duca p. Duk. 
Dueha p. Duchna. 



9 Duchan = tytuń Z. 37 Ij Sc. 
li Moraw, duhan, dohan. Słń. du- 
I h a n, d u 6 a n. Srb. duhan, duvan 
I Ukr. dohan, duhan ZIZ Ar. d u- 
chan = dym; tytuń, przez Tur. du- 
chan. Mew. 52 duchani>. Mt. I, 51 tż. 
MF. duhan. Por. Basiak. 

Duchna 1, czapka puchowa na 
głowę 2, poduszeozka. 9 Duchenka 
= czapka biała, płócienna, niby szlaf- 
myca, wkładana na głowę umarłych 
starych ludzi Kg. Kuj. I, 249 (mylnie 
tam Kg. w odsyłaczu zbliża duch- 
niak, duchniczek, duchniczka; 
wyrazy te pochodzą od duchowny). 
Ducha = czapka nocna z puchu O. 
Poduchna O. Poduszka pch. || Cz 
duchna, duchenka, duchnice 
= pierzyna puchowa, używana za- 
miast kołdry. Cz. Słc. PoduSka = 
poduszka. Ukr. Br. Rs. poduszka; 
Ukr. nadto poducha. || Lit. dukna 
(z Pols.) Z^ Ani Mr., ani Mew. wyrazu 
nie podają. Zdaje mi się, że źródłem 
osnowy duch- jest Nm. D u chat, 
Duchet, Tuchet = pierzyna ; te 
zaś są w związku z Fr. d u v e t = 
puch, 'Sło. duma (patrz DC), Dnm. 
d u n e = Gnm. D a u n e, Ag. down, 
Szw. dun itd. Giermaniści i Roma- 
niści nie uporządkowali jeszcze rodo- 
wodu tych wyrazów. Zap. u nas pier- 
wotna forma była duchna. Słowia- 
nie połud. mają inne wyrazy na po- 
duszkę, a języki Rs. od nas zap. wy- 
raz przejęły. W Scz. rozróżniano „po- 
duSky, duchny a peKny" Brl. 23 p. 
w. DamaSek. Por. Kge, GDW. Daune. 
Dz. IL c. Duvet. Słowniki Cz. i nasze 
mylnie wywodzą poduszkę od p o d-f- 
ucho; tą drogą nie daje się wyjaś- 
nić duchna. 

9 Ducka p. Duk. 
9 Duczaj p. Duk. 
9 Duczek p. Duk. 
9 JDuczka p. Duk. 

9 Duć = dąó, dmuchać (piszę w 
bezokoliczniku dla porządku, chociaż 



DUDEK 



186 



DUK 



się nie używa BA . X, 243) RA. X, 
206. 243. 276 ZZ Z Ukr. duty tzn. 

Dudek p. Dydek. 

9 Dudelzak = du dy, kobza GO. 
189 p. w. zaHnąo ZZZ Nm. Dudel- 
sack tzn. Nm. zaś wyrazu pierwsza 
ozęść, oraz czasownik dudeln po- 
chodzą ze Słw., Pols. d u d 1 i ó , Cz. 
dudlati i t. d. Mew. 62 duda. Wgd. 
Kge. Dudeln. Nm. Saok = wór, 
porówn. Sak, żak, matelzak itd. 

Dudki p. Dutki. 

Dudlina = rodzaj rośliny, tripla- 
ris O. ZZZ Zdaje się, iż wyraz wymy- 
ślił Waga. Porówn. jednak Mew. 62 
dudva i dudt. Porówn. Dudlać. 

C Dudłać = wydrążyć drzewo. 
C Dudławe = wydrążone drzewo. 
RA. XII, 89 II Głź. dudławy=mzn. 
pusty. Ukr. dudła = d upia; du- 
d ł i w y j = duplasty ZZI Słc. d u- 
dlavy = duplasty (odrzewie) Kott 
p. t. w. Por. Dudlina. 

9 Duga, 9 Duha, 9 Ducha, 
9 Duja, 9 Duła = kabłąk w u- 
przęźy jednokonnej i in. L. Wyraz 
znany już Leopolicie. Łb. 62. 9 Du- 
lia=tzn. Połujański,FFf(ir. po gub. Au- 
gust . 204.9 Duwa=tzn. Ap. Vn, 260. 

Ukr. i Br. duha = kabłąk w 

uprzęży i in. Co do pochodzenia wy- 
razu p. Daga. G w duga zamiast h 
przez poczucie odpowiedniości gło- 
sowniowej ; inne brzmienia w zastęp- 
stwie nie-Polskiego h. 

Duga = dźwignia ciesielska, gór- 
nicza L. Łb. 62. Dyga = długie a 
cienkie drzewo; deseczka pod stru- 
nami w gęślach. 9 Dugać, 9 I^^" 
gować, 9 Dygować = dźwigać 

dugą i pch. Sgum. do han, 

dziś deuhen, dauhen = mzn. 
dźwignią pociskać. GDW. Deuhen. 

9 Duk na Litwie czasami = tuz, 
magnat, np. w wyrażeniu: „zebrały 
się same duki^. Dukat pch. Duś. 
9 Dukacz (słowniki n.) = medal, 
dukat, np. Padalica Opow. i krajobr. 
I, 26. Ap. Vn, 121: opis dukacza. 



Ap. VIII, 
duka =i= 



209. 



Doża 

: Ukr. 



i poh. II Ssrb. 
duk, duka. 



dukar, duk&cz, dukasar = ma- 
gnat, bogacz. Dukat u wszystkich 
Słowian prawie bez zmiany ; Ukr. du- 
kat albo dukacz. Doża: Srb. 
d u ź d, u in. Słowian prawie bez zmia- 
ny, np. Cz. doźe i t. d. ||JFr. duc. 
Wł. duc a. Gr. późn. doukas(zŁc.) 
=książę. Dukat Eur. z małemi zmia- 
nami. Doża: Fr. Nm. d o g e i t. d. 
ZZZ Wszystkie wyrazy te z Łc. dux 
= wódz, (duc o = wiodę). Wł. du- 
ca nie wprost z Łc, ale przez Gr. 
doiikas; nasz 9 ^^ ^ ^^* ^^^ 
kat z Wł. ducat o = księstwo; po- 
czątek nazwy, jak się zdaje, poszedł 
od monet, bitych za Eogiera II sycy- 
lijskiego, noszących napis ; „ducato d' 
Apuglia** DZ. I. Duca. Forma 9 ^ ^- 
k a c z z Ukr. D o ż a z 9 Wł.( wenec.) 
d o g e , to zaś bezpośrednio z Łc. 
dux, właściwie zam.*doce. Porówn. 
MF. Duka. Dukat. Dużd. Mew. 62 
duka. 9 Dukat i 9 Habdukat = 
adwokat, sld. 

Duk O. odesłano do dziupel, a 
tego wyrazu n. KSL. 116. Duczek= 
tynka, beczka z wiekiem na mąkę, 
kaszę O. 9 Duca = wydrążenie w 
stępie. 9 Duca = wyżłobienie w żar- 
nach, do którego sypie się zboże EA. 
VIII, 172; 9 Duca lub 9 Ducza, 
9 Ducka, 9 Duczka == kosz o- 
krągły, u dołu węższy Kg. Krak. IV, 
306 ; 9 Duca = kosz na kury tmże 
I, 116; <^ Duce, 9 Ducld=kosze 
plecione czyli klatki dla kur; 9 
Ducka = wyżłobienie w bochenku 
chleba, ziemi i t. d. RA. Vin, 172. 
9 Duczka = jama naftowa w Bo- 
rysławiu Ap. I, 66. 9 Ducza = wy- 
żłobienie w ziemi, napełnione wodą. 
EA. Xn, 88. Dudzka = ducka 
Kg. Lb. I, 85. II Moraw. du6a, du- 
6ałka, decek=dołek BS. 206. 208; 
tamże Słc. d^uca = tzn. Ukr. du- 
cza, duczka = dziura ; szczelina ; 
zagłębienie, wydrążenie, otwór ; otwór 
w górnym kamieniu młyńskim, w becz- 
ce; dół naftowy. Tutaj należą też 
następne wyrazy: Duczaja = dutka, 
; trąbka w kształcie rogu wołowego L. 



DUKACZ 



137 



DUNY 



Ducząjka = dołek wykopany L. C 
Duczaj = otwór na środku wierzch- 
niego kamiei^ia młyńskiego lub żar- 
nowego O. C Ducząja = jama na 
objętość kosza (duczy) w ziemi wy- 
kopana; 9 Duczajka = tzn. Kg. 
Krak. IV, 306. C Ducola = przerębl 
w lodzie na rzece RA. m, 369. Tutaj 
należą też, jak się zdaje: Dukla = 
szyb bardzo wązkL (w górnictwie) Łb., 
oraz w tzn. Duklak O. Łabęcki po- 
daje nm. Duokel w tzn. "Wyrazu 
tego GD W. n. ; zap. pochodzi od wy- 
żej podanego Nm- Ducke. Porówn. 
nazwy miejscowe : Di\czek, Duczki, 
Dukla, Duklany. || SCz. d u 5 e j a, 
duBeje = otwór, kanał, wodospad, 
prąd. Słc. dftćela = rura; dudka, 
piszczałka. Moraw, d u 5 a ł k a=dołek. 
TJkr. d ucz ej, duczójka, duczyj- 
ka = tzn. co wyżej podana ducza. 
Jakkolwiek wyrazy powyższe ma- 
ją dość różne znaczenia, schodzą się 
wszystkie w pojęciu zasadniczym: za- 
głębienia, ścieku, dołku, oraz sprzę- 
tów, mających kształt dołków natu- 
ralnych, t. j. lejkowaty. Mr. słusznie 
wywodzi je ze 'Słc. d o c c i a =kanał, 
przeciek, rura, skąd Wł. doccia, 
d o c c i o = przeciek, rura, Fr. d o u- 
che, Hp. ducha = kąpiel kroplista 
(wszystkie z Łc. d u c t u s [skąd nasz 
dukt] = przewód, przeciek i t. d., 
przez 'Słc. ductiare = [wodę] pro- 
wadzić, ciągnąć). Co się tyczy wyra- 
zów duk, d u czek, to być może, iż 
wyraz 'Snm. ducke (GD W. Ducke, 
Wasserducke) = kanał, ściek wpły- 
nął na ich postać. Mr. 149 Duóeja i 
Dil6ela. DZ. I Docciare. 



Dukacz p. Duk. 
Dukat p. Duk. 
Dukla p. Duk. 
Duklak p. Duk. 

Dul = masa żelazna w górnictwie i 
Łb. 62. O. ZZ Km. Deul=tzn. Łb. 
tmże. GDW. i inne n. 

Dula, Dulka p. Gduła. 

9 Dulęba = „człowiek niezgrab- Duny blp. = nasypy piaszczyste 
ny" Pfil. IV, 306. II Es. dulebt, du-jnad morzem O. C Dynę lm.=„dmy, 



|lebina, przym. dulebyj = głu- 
piec , bałwan ; ślepy, zezowaty *""" 

I Ukr. d u ł e b a, zwykle dumjg d u ł ć- 
ba = zawadjaka; głupiec. Zap. od 
nazwy plemienia Dulębów. Por. 
miejsc. Dulęby, Duliby, rod. Du- 
lęba, Dulęba, Dolęba. RA. XVn, 

j86. 

I Dulka. Dulki, kołki dębowe, 
, między które wkłada się drygawka 

(ster, rudel) KSL. 336^337. O. || Fr. 

tolet. Ag. thole, thowl i t. d. 

ZH Z Nm. Dulle, Dolle ż. = tzn. 

Mr. 149 Dulka. GDW. H, 1227 N. 9 

i dalej. Tegoż pochodzenia jest Tu- 

lej, k. p. 

9 Duła p. 9 Duga. 

Dum a, D umka = piosnka (histo- 
ryczna) Ukr. duma, dumka=^ 
tzn. 

Duma = rada, sejm. D umn y np. 
dziak = radny, sejmowy Srs. 

duma, dumnyj = tzn. 

9 Dunaj p. Dunal. 

Dunal = gwóźdź u budy na szku- 
cie L. O. 9 Dunal = gwóźdź gru- 
by, żelazny, wbity do dyszla, zwany 
inaczej sasnalem, na którym chodzi 
waga (ust. od J. Łosia). Por. 9 'Po- 
snął, 9 Dunaj = „gwóźdź gruby 
albo hak na dyszlu, na który zakłada 
się waga" Kg. Krak, I, 176. ZZ Dru- 
ga część wyrazu = Nm. Nagel = 
gwóźdź, skrócona jak w Brat n al, 
(H)Uf nal i t. p. ; pierwsza zap. = 
Dnm. d Q n=mzn. gruby (Gnm. d o h- 
nen = byó rozciągnięt3nn, pęcnieó, 
pokrewne z dehnen = rozciągać, 
naciągać); w Hanowerskim Dohnna- 
g e 1 = gwóźdź gruby (od Leo Meye- 
ra ust.) ; więc d u n a l=gruby gwóźdź. 
Dunaj jest sld. Słowniki Nm. odpo- 
wiedniej formy nie podają. 

Dunder p. Donder. 

Dunst, na Litwie 9 Duńst= naj- 

drobniejszy szrót na ptaszki O. ZZ 
Nm. Dunst=mzn. tzn. GDW. N. 6. 



ttMmiR «v» eao w j(2. nukih. 



18 



DUPAK 



138 



DWUTULKTY 



góry piaskowe wzdłuż Bałtyku" Dd. 
77. 136. 9 Dena, C Denega (t. j. 
duna, dunuga) = waJ, bałwanik 
morski przy brzegu Psk. 15 || W nie- 
których językach Słw. niedawno wpro- 
wadzono wyraz ten z obczyzny HH 
Dnm. dunen blp. = nasypy piasz- 
czyste; wyraz znany w 'Słc, patrz 
DC. Dunum i od wieków używany w 
językach Gnn. i Roman. Źródłem je- 
go jest, jak się zdaje, język Celtycki; 
w nim d a n u m [znane z Lug d u n. 
Augusto dunum i t. d.] znaczy miej- 
sce obwarowane; wyraz pokrewny z 
Nm. Z a u n płot [skąd nasz Tyii, Ty- 
niee]. Porówn. GDW. i Kge Diine. 
Mr. IBO D^na. Fick WB. I, 625 dana. 
Dz. I, Duna. Porówn. Dźwina. CDu- 
nuga ma końcówkę jak pleciuga, 
szaruga itp. 

Dupak p. Dubelt. 

Dupek p. Dubelt. 

Dupelhak, Półhak, Pulak,Pttl- 

hak L. O. Z Dnm. duppel- 

h a c k e = Gnm. Doppelhaken 
(dosł. = podwójny hak) = rodzaj 
ciężkiej strzelby dawnej, tak nazwa- 
nej dla tego, że się ustawiała na dwóch 
soszkach czyli rososzkach, podstaw- 
kach, hakach. Formy Półhak i t. 
p. są sld. do pół, które słyszano u 
nas w d u p p e 1-. Btrge VI, 304. 

Dupelt p. Dubelt. 

Duplak p. Dubelt. 

Durancja = „prze(s tarzały wy- 

raz) = rodź. polewki, z Łc." O. 

W Łc. takiego wyrazu z tym zn. nie- 
ma? Cz. durance = rodź. śliwek. I 
Por. Mr. 149 Duranca. | 

Durlak. Durlakami nazywają 
niekiedy Bambrów, k.p. Kg. Pozn.l^ 
45 Od nazwy miasta Dur la eh, 

tak jak Bambry od Bamberg. Cl 
Durlaczysko Kg. Pozii, V, 146 
może zam. durszlaczysko? 



9 Durletka = 

Konińskim). BW. 



= piwo grzane (w i 
LXXX, 622 IZ: ? 



9 Duriuan, 9 Durnopjan na- 
zwy używane na Litwie; słowniki n. 



I = rodzaj rośliny odurzającej || Cz. 
i d u r m a n = datura, wyraz niedawny 
iw Cz. Ukr. i Br. durman=tzn.; 

I Ukr. durnopjan tzn. ; Bs. także 
d u r m a m,. Wyrazy te podobno z 
I Pers. przez Tur. d e r m a n = lekar- 
stwo, z podprowadzeniem pod pnie 
dur- (odurzać) i m a n- (mamić, oma- 
miać, porówn. oman). Mew. 63 myl- 
nie do dur-. Mt. I, 47 derman. JA. 
IX, 497. 

9 Durnopjan p. 9 Durman. 

Dutek p. Dydek. 

Dutepasy. „*Poganie — poszli w 
dutepasy" L. z Potockiego ; L. ob- 
jaśnia: „odstąpili od oblężenia; zwąt- 
pili o wzięciu miasta". O. zaś podaje 
„Dutepas (z Fr.) = zwątpienie" 
Fr. d out er = wątpić; ale co zna- 
czy koniec wyrazu? 

Dutki blp., mylnie pisane Dudki, 
np. EW. n, 106, L. p. t. w. Tutka 
= rodzaj muszli (z kształtu do dut- 
ków podobnej) O. „Liście zwinięte 
w tutkę" Rostafiński, Noc ś. Jańska, 
8. ZZ Z Nm. Dutte, Dute = le- 
jeczek, trąbka (z papieru) i t. p. 

9 Duwa p. 9 Duga. 

9 Duwa = gołąb GO. 163 iZI 
Dnm. duve = Gnm. Taube =tzn. • 

Duży pch.: Dużi3Ć, Duiać się, 
Dużność, Duiość, Dużo i złż. 9 
Dąiać się = mocować się, borukać 
się ; „iść w dążki" = tzn. || Refleksy 
Słw. Mew. 48 dongi,. Zdaje się, 

że przed połową XVI w. wyrazów 
powyźszyeli u nas nie używano. Mew. 
w miejscu wskazanym twierdzi, że na- 
sze postacie wzięte są z języków Rs. 
Czy raczej nie z Cz. ? Forma bowiem 
duźność tylko w Cz. się znajduje. 
Początkowo znaczenie u nas było: 
silny; u nas dopiero przeszło na: 
wielki. Odpowiednikiem Pols. jest dą- 
ż y ć pch. i złź. 9 Dąźać się, 9 
Dążki są przekładem fonetycznym 
postaci Ukr. 

9 Dwomica p. 9 Doruica, 

Dwutuluy p. Tul. 



DYCHTYK 



189 



DYFLA 



Dycht pch. = 1, tęgo, szczelnie 2, 
ryohtyk, włańnie L. (L. łąozy ten wy- 
raz 00 do znaczenia z Dychtyk, k. 
p.). W gwarach znaczy jeszcze 3, tuż 
przy czymś, np. BW. LXXX, 622. 
Kg. Kuj. 270. 279. Pozn, I, 106. Na 
Kaszubach 4, zupełnie, jaknajbardziej 
Bb. 36 decht. GO. 21. 91. 133. 138. 
dicht, decht. Dd. 135. 36 C Dech- 
cłunko. 84 decht. OZ. 69. 71. Der- 
dowski Jasiek z kniei 24 decht. C 
Dycht =cięgi ; wyrażenie „zadać ko- 
mu dycht u'', używĄ się na Litwie; 
Nowint/ 1879 N. 218 gtr. 3. C Dykt 
L. Ap. I, 36. 9 Dyk Kg. Krak, H, 
IBl. 9 Dyktować =;dychtowaó, za- 
pychać szczeliny Kg. Krak. lY, 306. 
Nm. dicht =rgqBto; tęgo, dziel- 
nie ; tuż przy ; często. Dalszy rozwój 
znaczeń u nas nie trudnym jest do 
wytłumaczenia. Z wyrazem powyższym 
łączy się u nas brzmieniem, a ponie- 
kąd i znaczeniem, wyraz innego po- 
chodzenia Dychtyk, k. p. 

9 Dychtyk, 9 Dychtych, 9 
Dyktyk, 9 Dychtyg = dzielnie, 
tęgo, mocno, dobrze. L. RA. VIII, 172. 
206. IX, 171. 205. X, 276. GO. 136. 
Ap. Vn, 104. Dd. 136. 9 Dechtyg 
Bb. 12. 24. ZZ Dnm. dichttich, 
dechtiich = Gnm. tuchtig=tzn. 
Poro wn. Dycht i, co do formy, Bych- 
tyk. GDW. Ducht. 

Dyd, Dydo, Dydko, Dydek L. 
O. 9 Dldki- Łełeki Siemieński, Po- 
daniaj 120. Malowane 9 I^lko (za- 
miast dzidko) Ap. V, 114. Duch 
górniczy, zwany 9 Dydkiem Ap. II, 
221. 9 Dydek, duch górniczy Ap. 
IX, 66. 9 Dydaksiedm lat dytkał 
pierś Kg. Pozn. VI, 94. 9 Dętko = 

strach na dzieci PSK. 160. Ukr. 

did=l, dziad 2, dziady (obchód) 3, 
starzec 4, żebrak 6, snop słomy 6, 
blp. cienie wieczorne po kątach 7, ro- 
dzaj potrawy z mąki żytniej; did^ko 
= duch górniczy, djabeł; dido zna- 
czy to samo co d i d. Forma I d k o 
powstała przez nieporozumienie: dy- 
dek podprowadzono pod inne tak 
brzmiące wyrazy ; d y d a k zbliżono z 
imieniem św. D y d a k a, oraz złączo- 



no zdydkaniem = ssaniem, patrz 
Dydek w zn. mamma. 

Dydek = mamma. 9 Dytkać 
(właśc. d y d k a ć) = ssać. RA. IX, 
130. Kg. Pozn. n, 76. VI, 94. „Języ- 
czek, co zwykł mleko z piersi wyci- 
skać, wprawia się w głos dydy'* Ce- 
gielski w Orędown. nauk. 1841 N. 14 str. 
110 Jakkolwiek trudno jest prze- 

prowadzić ścisłą granicę form w wy- 
razach nieustalonych, jak np. powyż- 
szy; jakkolwiek Niemcy, obok Dutte 
= marama, znają także Zitze = 
mamma; zdaje się jednak, że czysto 
Polską postacią są pochodne od cyc-, 
więc cycek, cyckaó it. d. ; dy- 

I d e k zaś i d 3^ d k a ć są zapożyczone 
z Nm. Dutbe = mamma i dutten 

I ssać. GDW. p. t. w. Por. Dyd. 

' Dydek, 9 Detk, 9 Dętek GO. 

i 162. Bb. 12. 36. Dd. 29. 93. 100. 136. 
Psk. 16. 9 Dudek, pisany czasem 
i w dalsz. pp. przez t (d u t k i, d u t- 
ków i t. d.) Kg. Kuj. n, 270. Pozn. 
I, 143. Ap. I, 29. n, 110. Til. ser. 2. 
N. 110. Z. 66. EA. X, 229 i t. d. Tu 
należy 9 Drajdytka, na Litwie = 
dziewczyna głupowata || Cz. dfttek, 
dudek=drobny pieniądz *""" Dnm. 
diittke, dittke=Gnm. Duttchen, 
zdrobn z Deut, to zaś z HI. duit 
= drobna moneta, BQ. ze Skand. D 
pojawia się u nas przez uczuwanie 
ściszonego d w dalszych pp.,]akw9ini- 
pedem zam. impetem. Drajdytka 
z Nm. drei = trzy -\- dytek, t. j. 
osoba trzy d y t k i, trzy grosze = nic 
nie warta; porówn. Nm. „Es ist kei- 
nen Deut werth" = nie warte to 
ani d y t k a, ani grosza GDW. Deut, 
Duttchen. Frischbier, Sprichw. II, 232 
Diittke. Kge. Deut. 

9 Dyfla = chodak drewniany Psk. 

16 II Es. zwykle blp. t uf li || Szwed. 

toffel, toffla Dnm. tuffel, 

Gnm. Toffel, skrócenie Pan toffel, 
to zaś z Fr. pantouffle, Wł. pan- 
tofel a, Hp. pantuflo, 'Słc. pan- 
tofla; pochodzenie wyrazu niewia- 
dome. Porówn. Pantofel. DZ. I, Pan- 
tofola. 



DYGA 



140 



DYRSA 



nie pomiędzy innemi miał wyraz Nm. 
ding. 9 Dyngarz jest utworzony 
już na gruncie Pols. 

Dyngus owiany = polewka, ow- 
sianka, KCz. 192 ze Scilurusa Jurkow- 
skiego (1604) Zap. Nm. Diinn- 
guss = dosł. cienka polewka; wy- 
razu tego nie ma wprawdzie riownik 
Grimmów, ale też nie podaje i słowa 
BeiguBS (= bigos, k. p.), które ma 
Campe. 



Dyga p. Duga. 

Dygować p. Duga. 

9 Dyjmowy p. Dyma. 

Dyk p. Dycht. 

Dykt p. Dycht. 

Dyma pch. = rodzaj tkaniny. 9 
Dyjmowy = dymowy. 9 Dymka 
= długa spódnica TiL 1, N. 227 str. 
43 II Srb. dimije blp. = szarawary z 
lekkiej tkaniny. Ukr. dyma = dyma; 
dymka = spódnica z pstrej tkani- 
ny. Rs. dtmka = lekka tkanina || . j ^ . ci v j • 
m dimitto. Hp. dimite.'Słc. di.|?f^^^\P^^>*.^^^^^^ Ssłw. dyma 
mitum. HI. diemet, 'Sgnm. timit.^*^- » ^^f' ^/^.^^- ^^8' ^'.''''^Ir 
ZZ Tur. dimi = barchan, to zaś z I ^f^^^ (^'^^^^i^*^ ^?}«?if' *1±^ ^łw. 
Gr. dimitos, dimiton = dosł. I ?^^- ^?^^^*• ^^^Z N; IB^^ 
dwunit; poró^. Aksamit = dori.i^^ Jj^J* me podaje zrodła. Skąd wy- 
sześcionit. Mt. I, 48 dimi. M. 24. Mr. ^^^ ^ 

144 Dimit. JA. IX, 497 dimi. Dyptam = rośl. dictammus Z= 

Gr. diktamnos, stąd Łc. di eta m- 
nus. Zmianę k na p przejęliśmy od 



Dynia = w różnych okolicach ma 
I znaczenia : melona i bani || U Słowian 



9 Dymka p. Damaszek. 
9 Dymka p. Dyma. 



9 Dymwaga = gruntwaga, stel- 1 ^"^- I^ipt^^- 



Niemców: 'Sgnm. dictam a. diptam. 



waga ««_ Druga część wyrazu z Nm. i 
W a g e = mzn. stel waga na dyszlu; ' 
pierwsza może jest skróceniem wyra- 
zu 9P^^y°^*^ (podejmą), por. 9 
dymnica (zam. po dymnica) =deska 



9 Dyrkacz p. Derkacz. 

9 Dyrować p. 9 Derować. 

9 Dyrsa = kąkol, kostrzewa, wy- 



u wozu. Byó też może, iż dym- jest, raz, ile wiem, znany tylko w ziemi 

Dobrzyńskiej i na Litwie Ap. II, 7. 
O. II Najbliższym dyrsy, co do brzmie- 



przekształceniem jakiegoś wyrazu Ńm. 
Dynar p. Denar. 
Dyndera p. 9 Dendera. 



9 Dyng, 9 Dyngus pch. 9 Dą- 
gus = śmigust, 9 lejek. O historji 
wyrazu patrz Wisła V, 278 — 284; zna- 
nym był już na początku w. XV; 
znaczył pierwotnie okup, wykup. Tu 



nia i znaczenia, jest Ukr. t^rsa Ap. 
III, 67. 95 oraz Żl. Białorusini 9 
dyrsę nazywają hirsa albo d^rsa. 
Może Ssłw. tri>sa = włos koński 
jest wyrazem tym samym, dla tego 
mianowicie, że nasiona 9 dyrsy wy- 
glądają jak szczoteczki (mietliczka), 
a w przykładach ML. p. w. trŁsa 



taj też należą: 9 Dyng w wyrażę- zdaje się, iż m owa jest o szczotkach 
niu np. kopać na Dyng = na ugodę, końskich. Czy wyraz ten z Lit. 

umowę; 9 Dyngować = godzić od , dirse pochodzi, czy też odwrotnie? 
roboty; „robota na wymiar, czyli w Dawniej trzymałem się pierwszego 
9 Gledynk" Kg. Krak, I, 347 || Cz. przypuszczenia (RA. II, 324; porówn. 
ding, gdynŚ (u górników) = Nm. Bruckner, Die slav, Fretndw. 80 i 201); 
Ge ding ZIZ Nm. dw. dingnus a. dziś zdaje mi się, że Bruckner (w dz. 
dingnis = wykupno, kontrybucja wskaż. 80) miał słuszność, wywodząc 
wojenna (jako obrona od rabunku), wyraz ze Słw., z tego mianowicie po- 
od di n gen = umawiać się, najmo- ' wodu, iż znajduje się on w Ukr. i to 
wać, wykupywać ; toż samo znaczę- | w różnych znaczeniach. 



DYRSZCZKA 



141 



DZIADOWODA 



9 Dyrszczka =: kiszka BA. XII, | 
89. Oz. d r S t'k a^żołądek bydlęcy, i 
flaki, kiszki. 

9 Dyrwan = odłóg, ugór i pch. 
9 Dyrwanied, 9 Podyrwaiiieć, 
9 Zadyrwanieć. O. ma bez ozna- 
czenia, że to wyraz gwarowy IZZ 
Lit. dirvóna8=tzn., dirva =pole 
orne; miejsc: Dyrwańce, Derwa- 
niszki, Dyrwaniszki, Dyrwa- 
ny, Dyrwiany, Dyrwonianyi 
t, d. (wszystkie na Litwie). Potebnja 
zbliża Es. derevnja = wieś JA. 
VII, 484. Lit. dirvónas: dirva = 
polana: pole. Pfil. I, 722. 

Dysk p. Deska. 

Dyszel pch. L. O. 9 Dyszel ż. 

Kg. Pozn. III, 138. RA. IX, 144. 9 
Dyszla Ap. H, 182. Vn, 136 lub 9 
Dyśla. Kg. Pozn, m, 138. 9 Dy- 
szotek = dyszelek BW. LXXX, 
622. Kg. Kuj. n, 270. || BR. i Ukr. 
dyszel (z Pols.). Es. d y S 1 o. Lit. 
dysel^s Dnm diessel ż. = 

Gnm. Deichsel ż., ciemnego po- 
chodzenia. GD W. Kge Deichsel. Mew. 
66 dySelb. 

Dytkać p. Dydek. 

Dytto, Ditto (pisane w skróceniu 
d^, d^) II Używa się i w in. językach, 
np. w Nm. dito, ditt oIZZWł. d e 1 1 o 
= dosJ. powiedziany = wyżwymie- 
niony; zmiana e na i (y) pod wpły- 
wem Łc. d i c t u s =powiedziany, wy- 
mieniony, od czego wyraz Wl. pocho- 
dzi. 

Dywan pch. 9 Dywan Kg. Kmk, 
' IV, 74 II Cz. d i V a n w zn. rady i ka- 
napy. Srb. diyan 1, rada, senat 2, 
rozmowa. Ukr. dywan = kobierzec. 
Es. diyan-b == 1, rada 2, kanapa || 
Eur. języki znają wyraz jako char., 
przeważnie w zn. rady; nadto Nm. 
D i V a n = kanapa, Fr. d i v a ji=pod- 
wyższenie, kanapa i t. d. Przez 

Tur. z Pers. divan = dwór; rada; 
zgromadzenie. Tegoż pochodzenia jest 
Fr. d o u a n e = komora celna. Mt .1, 
49. Mr. 144 Divan. DC. 103 i 104 Di- 
yan, Douane. M. 24 objaśnia przejście 



zn. z pokoju, przybranego dywana- 
nami na same dywany (kanapa tu- 
recka składa się właściwie z kobierca 
nieco nad podłogę poduszkami wznie- 
sionego). JA. IX, 498 dwa razy divan. 



9 Dendera. 
Deweldrek. 



9 Dywderewo p. 

9 Dywelsdrek p. 

9 Dyzma = „dziesięcina, jaką 
pobiera właściciel ziemi besarabski od 
włościan" ET. XLI, 193. || Słc. deż- 
ma = dziesiątek. Cz. Srb. i Słń. 
deżma. Ssłw. diżma. Ukr. dyżma 
II Węg. d e z s m a. Sgnm. d e z e m o 
Eam. dijma= dziesiątek (czyt. 
diżma). 

Dyżur, Deźur i pch. O. 9 Dy- 
żurek = tużurek, tak mówią na 
Litwie II Es. d e ź uri, i pch. || Nm. d e 
jour w wyrażeniu „de jour sein" 
=by6 deżurnym, byótego dnia na 
służbie ZIZ Fr. d e j o u r=dosł. dnia, 
a dalej dzienny, dzisiejszy. (^ T>y- 
żurek = tużurek jest sld. 

9 Dzambas = faktor, na Podolu. 
L. O. II Bg. żambazin = linoskok. 
Srb. dżambas = koniarz || Eum. 
d ż a m b a § ZIZ Pers. dżanbaz = 
linoskok, skoczek, przez Tur. dżan- 
baz =1, linoskok 2, koniarz, „bo te 
dwa rodzaje przemysłu na wschodzie 
są zwykle połączone w jednej osobie" 
M. 25. Mt. I, 63. Porówn. co do zna- 
czenia Skoiuoroch Pamiętn, fizjograf, 
VI, dział rV, str. 63. 

Dzer= „w Orawie nazywajom pu- 
cióre" (naczynie, rodź. dojnicy) EA. 
XVII, 7 ZZ: Por. Ukr. dzer=l,udój 
2, syrowatka. EA. ib. wskazuje Eum. 
dzar jako źródło. 

9 Dzlabel i t. p. p. DJabeł. 

9 Dziadowoda = prowadzący 
(ślepego) lirnika BB. 49. 60. 9 Dzia- 
! dowody blp. = prowadzenie (ślepe- 
go) dziada, żebraka Til. 1, IX, 69. 
W pieśniach naszych nieraz jest mo- 
wa o „wodzeniu dziadów", np. Kg. 
Kuj, I, 306. Lp. 124. Kg. Pozn. IV, 
I 76. 76. 77 zwodzić przez nieporo- 
I zumienie zam. wodzić, ale powyż- 



DZIADY 



142 



DZIECKI 



szych wyrazów złożonych niema 

Ukr. didowód m., didowódycia 
ź. = prowadzący żebraka. 

9 Dziady blp. = obrząd zadusz- 
kowy. Porówn. Mickiewicza objaśnie- 
nie do Dzimlóir. W różnych częściach 
kraju nazywane także: C hau tury, 
Didowa subota, Kisrmasznia, 
Komasznia, Osieniny, Pomi- 
nalnica, Pominki, Peretyczki,! 
P e r e b u 8 z k i, Stoły, W y ni i j a n- 
ki (t. j. wy mieni anki), Żałob- 
k i i t. d. II ' Sanskr. p i t r j a, p i t r- 
j a d ż n a znaczeniem wyrazu iobrzą- 

du odpowiada Dziadom. Br. 

dziady = tzn. Ukr. didy = tzn. 

Dziadzi p. Djabeł. 

9 Dziadzia, 9 Dziadzio na Li- 
twie = wuj, stryj. Walicki Błędy p. 
t. w. Wyraz używany w postaci 9 
Dziadzio i pod Wieluniem Ap. IV, 
198, ale w znacz, dziadunia, dziadka 
Br. dziadżka, dziadzia, Ukr. 
diad'ko = wuj, str3^j. Rs. djadja 
= tzn. 

9 Dzialia, 9 Dziażka = pasek 
rzemienny ze sprząźką do podtrzy- 
mywania spodeń, 9 oczkur, 9 ocko- 

rek, wyraz używany na Litwie 

Br. dziaha, dziażka = tzn. 

Dziak p. Djakoii. 

9 Dziaklo pch. = dawna danina 
zbożowa na Litwie. Wyraz często 
spotykany w wydawnictwach komisji 

archeograf. wileńskiej. L. O. Z 

Br. dziakła nij. = tzn. Ukr. d j a- 
kło =tzn. (dziś nieużyw.). Zdaje się, 
iż wyraz Br. pochodzi z Lit. d ii k 1 e 
(Kurschat) = danina, od duti=daó, 
dawać. Białorusin słyszał tu nie u, 
ale o (to też Szyrwid w słowniku 
swoim, p. w. Czynsz pisze dokłe, a 
p. w. Dannik: do klin i kas), o zaś 
Lit. oddawał zwykle swoim a ([)iszę 
to z powodu Potebni K i stor ii znikoc, 
JII, S)\))\ trudność sianowi tylko zmięk- 
czenie d ; nastąpiło ono zap. przez 
sld. do Br. dziak (djakon) i dzia- 
kavaó (dziękować). Mew. 44, zdaje 



mi się, bez potrzeby odtwarza do- 
mniemane Lit. * de ki as. 

9 Dział pch. = wzgórek, góra || 
Sic. del r= góry graniczne. Srb. 9 
dijel a. deo (2 pp. dela) = góra, 

np. uz dijel = pod górę Ukr. 

dił = wzgórek, góra [z Rum. deal 
= wzgórek, góra]. Por. RA. XVII, 7. 

Dziauet = koń piękny L. |1 Fr. 
genet=tzn. z Hp. ginę te = jeź- 
dziec lekkozbrojny Wł. gian- 

netto = rodzaj konia. Przejście gi- 
ną nasze dzi- jak w dziardyn, 
dzielsimin i t. p, z Wł. gi ar di no, 
gelsomino. Pochodzenie wyrazu 
Wł. nie wiadome z pewnością; Dz. U, 
b Ginę te sądzi, że z Gr. gymnśtes 
= wojak lekkozbrojny, Dc. 127 Ge- 
net że od nazwy plemienia Zenata 
w Berberji. Zdanie M. 25 zdaje się 
być mylnym. 

9 Dziargan p. 9 Taralcaii. 

I 9 Dziażka p. Dzialia. 

I Dziążlca p. Dzięga. 

' Dzida L. |1 Srb. d ż i d a = tzn. |i 

Węg. dzsida tzn. Tur. d ż i d a = 

' tzn. Mt. I, 66. Mew. 63. M. 26. Mr. 
i 151. 

I Dziebielatlca = żmija. Guthe 

\ Gieografja, 123. Słowniki wyrazu 

tego nie podają; wygląda on na za- 
pożyczony z Rs. ; słowniki Zl. i Nos. 
n.; porówn. osnowę Slń. debel- = 
gruby, silny. 

9 Dzieclita = „duża chustka do 
i zbierania trawy" RA. XII, 89. 9 > 
Dzieelietlca=tzn. Ap. IX, 279. __ 
Moraw, di eh ta, dichetka, di- 
chula, dichulka = gruba płachta 
do zbierania trawy; prześcieradło Kt.; 
'może z Nm. dicht = gruby. 

Dzieeki, niegdyś na Litwie = ko- 
1 mornik, egzekutor sądowy lub kró- 
! lewski; Dziecko wać, Dzieczko- 
wa<?, Zadzieckować = aresztować 
sądownie, grabić; Dziecko waiiie = 
areszt sądowy, grabież; Dzieckowiiy 
=grabieżny. || Wyrazy powyższe znaj- 



DZIECZA 



143 



DZIEŻA 



dują się w dawnych dokumentach li- 
bewsko-ruskich i ukraińskich, pisane: 
dec kij, deckovati i t. d. oraz 
(Dkr.) ditśkyj i t. d., np. Akty izd. 
lilenskoju arciieograf. kommissieju XIII, 
67. 68. Z Rs. dopiero co przj^to- 

ozonych wyrazów. Pochodzenie ich 
stara się objaśnić Mew. 40 p. w. 
denki., zbliżając ze Scz. dieC = na- 
rada, rada i podając przy formie Ukr. 
znaczenie „sędzia polubowny", nie 
wiem dla czego, bo w aktach i słow- 
niku Żl. ditśkyj = egzekutor. Mo- 
żnaby przypuszczać , iź d z i e c k i, 
dzieczkować jest zamiast dziac- 
ki, dziaozkować i wywodzić wy- 
razy te od d z i a k a, szczególnie zwa- 
żywszy Srs. dumnyj dbjaki, =^ se- 
kretarz rady, senatu, oraz Gr. zna- 
czenie wyrazu a quo : poseł, posła- 
niec; ale wywód taki spotyka się z 
trudnościami głosowniowemi , które 
chyba przypuszczając znaczne dzia- 
łanie słoworodu ludowego dałyby się 
usunąć. Porówn. Djakon, oraz EW. 
p. w. Dzieccy. 



9 Dziecza p. Dzieża. 

Dziedzierzysty = zwięzły, krępy, 
tęgi L. 9 Diendiurzysty = „czu- 
pumo nadęty, na podobieństwo in- 
dyka*^ ET. 193. ZZ Zap. z Ukr. 
dzyndzurysty Ap. VIII, 211; 
dżyndźurysty =^ „dziarski, ele- 
gancki" Ap. XI, odbitka pracy Ro- 
kossowskiej str. 46. Porówn. d ź y n- 
d żuły ty sja = pysznić się, nady- 
mać; dży ndźy gilj astyj = wy- 
tworny Źl. i t. p.; wszystko to są wy- 1 
razy o formie nieustalonej, należące, 
jak się zdaje, do pnin, od którego u 
nas pochodzą: dyndać, dynda, 
dyndel, dzyndzyk i t. d. 

Dziedziniec ZZI RA. X, 454 - 466 
L. Malinowski trafnie, zdaniem moim, ' 
wywodzi ze Srs. d e tine cL^środek 
twierdzy, gdzie, w razie niebezpie- 
czeństwa, chroniły się dzieci i nie- 
wiasty. Zauważę tylko, że języki Br. 
i Ukr. prawdopodobnie wzięły wyraz ! 
ten z Pols. i że na poparcie wywodu 
pana M. to dodać można, iż wyraz 
dziedziniec używa się przeważnie 



' we wschodnim obszarze mowy Pols., 
zam. podwórze. 

Dziegieć i pch. od osn. dziegci- 
II Słc. d e h e t\ Cz. d e h e t, 2 pp. 
d e h t u. Ukr. d e h o t', d o h o t'. BR. 
d z i ó h o ć. Rs. d e g o t b || Węg. d e- 
g e t, d o h o t. Rum. degot, dohot 
Większość lingwistów wywodzi 
wyrazy te z Lit. degutas = tzn., 
opierając się głównie na istnieniu w 
Lit. osnowy d e g- = palić, smalić : 
degu = palę, smalę, degikas = 
podpalacz i t. d. Mew. 40 degi,tb. 
.Schleicher Lit, Gram. 117. JA. V, 2. 
, Wolno mieć jednak pewne wątpli- 
, wości. Nasamprzód przyrostek -u t a s 
'jest w Lit. niezwj^kłym. Powtóre: Li- 
jtwini pruscy nie używają wyrazu de- 
gutas, lecz mówią zamiast niego 
smalą (= smoła). Po trzecie, jak 
objaśnić tak dalekie rozejście się wy- 
razu ? Po czwarte : nieistnienie innych 
wyrazów od pnia d e g- w Słowiańsz- 
czyźnie nie jest dowodem niemożności 
istnienia wyosobnionych pochodnych. 
Porówn. Lpf. YH, 41. Fk. I, 116. 
Pfil. I, 722. Pamiętnik fizjogr. VI, 62. 

Dzielsimin p. Jaźmin. 
Dzielzamin p. Jaźmin. 
9 Dziepurty p. Oporty. 

9 Dzieraza O. 9 l>zi eraz na na 

Litwie=roślina lycopodium Z BR. 

dzieraza, dzierazna (Nosowioz 
n.). Taż roślina Ukr. dereza Ap. 
m, 97. VI, 262, Br. d z i a r e z a, Rs. 
dereza, po Polsku dzierzęga L. 
L. Ap. II, 7. Porówn. Mew. 3 derzga. 
Od dzierzęgi mamy miejsc. Dzie- 
rzążna, Dzierzążnik, Dzie- 
rzążno. 

9 Dziergacz p. Derlcacz. 

9 Dzierlcacz p. Derltacz. 

9 Dzierztla p. 9 Cl^ierztla. 

Dzieża i pch. 9 Dzieża, (^DłI- 

ża i zdrobn. np. Kg. Kuj. I, 86, Pozn. 
IV, b6. RA. IX, 2()ó. Ap. IX, 39 itd. 
9 Dziecza Kg. Pozn. III, 96. Mew. 
45 podaje Kaszub. 9 I^eza, ale GO. 



DZIĘDZIEC 



144 



DZIWEROWAĆ 



163 ma C Dzeżka. || Sic. d i e ż ż. 
Cz. d i ż e, d i ź. Głź. d ż e ż a. Dłż. ż e- 
ża. Słń. deźa = kubeł. Chorw. di- 
źa. Ukr. diża. Br. dzieża. Srs. 
deża||Węg. dezsa = niecka. Lit. 
(u Szyrwida) dieszka == dzieża, (u 
Nesselmanna) deże = faseczka i t. 
p. Zap. Nm. 9 d o 8 e = fasecz- 

ka, faska i t. d., w Bawarji C de- 
sę n, czasami C back d o s e (zwykle 
Baoktrog). Pochodzenie wyrazu cie- 
mne; porówn. Nm. Dose = pudeł- 
ko, skrzynka. Mew. 46 deża. GDW. 
n, 1310 Dose. MF. Deża, Btrge VI, 
284.^ 

9 Dziędziec p. 9 Dendera. 

Dzlęga, Dzięgi blp., Denga, 
Danga, Dzłąika, Dziąiki blp., 
Denuszka, Tamga =rodzaj pienią- 
dza Ra. 9 Tamoinia pch. = ko- 
mora celna II Srb. danga, dagma= 
znak, blizna; Bg. damga = piętno 
na bydle; Srs. tamga 1, stępel 2, 
cło, myto ZZIRs. denbgi blp.=pie- 
niądze; deneżka pieniążek; ta- 
móźnja komora celna; wszystkie te 
wyrazy z północno-azjat. tanka, 
tanga, danga = Tur. damga, 
tamga, w zn. cecha, stępel, znak. 
Porówn. Mew. 39 Damga. Lpf. 42 
Denbga. JA. IX, 496—497 damga. 
Mt. I, 46 damga. Mr. 342 Tamga. Zna- 
czenie zasadnicze: piętno, znak wy- 
bity na pieniądzu=l, pieniądz; miej- 
sce, gdzie znaki, piętna (graniczne) ; 
wybijają = 2, komora (celna). ! 

Dzięgiel = rośl. angelica ; nazwa ■ 
znana z najdawniejszych zielników , 
naszych. Dzięgielnlca „ziele od po- . 
dobieństwa dzięgielu imię mają- 
ce" Syrenjusz u L. Arcydzlęg^el = 
angelica archangelica, porówn. Arcy-. 
9 Dzieńgiel=tzn. Ap. VI, 320 || Cz. ' 
angelika, andelika, angelió-, 
k a (mylnie u L. janosit zam. j a- 
nofit = nazwa innej rośliny), j a- 
noklika sld. Mr. 188. Głż. angil- 
ka, jandżelske zelo, dźehel. 
Ssłw. dęgylL, dęgilb = wierzba. 
Bg. deglica. Ukr. djahyl, djahel, 
dzengel. Br. dziahil. Rs. dja- 
gelb, dj&gilb, dj agilbniki II W, 



językach Rm. od Łc. angelica. Nm. 
Angelika, Angelikę, Engel- 
wurz = dosł. anielski korzeń 
Zdaje się, że wszystkie te wyrazy, 
drogą niejasnego sld., z Łc. póżn. an- 
gelica = dosł. anielska, domyśl. 
herba=roślina, porówn. Anioł. Mew. 
40 denglica. 

Dzięk- p. Dank. 

Dzioł = „ruski dawny taniec** Go- 
łębiowski Gry i zah. 316. Ó. Enc.W. 

Br. d ź o u = tzn. Może ma jaki 

związek z Rm. j o c = mzn. taniec 
(wymaw. dżok). 

Dziryd p. Dziryt. 

Dziryt, Dziryd, Dżeryd, Dzi- 

ryda II Srb. dźilit = włócznia do 
zabawy; dżilitati se, dźilitati, 
źilitati, Silitati = igrać w d z i- 
ryt; dżilitica = włócznia. Bg. 
ciii t=rodzaj gry || Fr. g e r i d, d j ó- 
rid char. = włócznia palmowa; gra 
w dziryt (arabska) Ar. dźe- 

rid =gałąż palmowa bez liści, przez 
Tur. dżirid, dźilid =tzn., miano- 
wicie o włóczni bez grota, ciskanej 
w grze tegoż nazwiska. Mew. 63 dźi- 
lit. Mr. 161. Dc. 103 Djórid. M. 26. 
Mt. I, 66 dźilit. 

9 Dziubas p. C Dubas. 

9 Dziug- p. 9 I^l^S- 

Dziugi O., Dzu^i Enc. W. = o- 
sad hutniczy. 9 Dziugi = śmiecie 
IZZ Może Ag. j u g = kałuża. 

9 Dziuk p. Diuga. 

Dziwerować , Dźwierować , 
Dźwierować pch. O. Na Litwie 9 
Żwirować pch. 9 Dziworówka= 

strzelba damascenka, dziwerowana 
WH. 99. II Srb. d ż e v e r = stal da- 
masceńska ; dźeverdar, dżever- 
dan, dźeferdar, dźefrdar = 
strzelba dziwerowana Z Pers. 

dŹ6vher = klejnot*, dziwerowanie, 
demeszkowanie, przez Tur. tak samo 
brzmiący wyraz; Ar. Pers. Tur. dżóv- 
h e r d a r = błyszczący, demeszkowa- 
ny. Mt. I, 64 p. t. w. 



»A 



DZIZA 

9 Dziia p. DsEieźa. 
Dzugi p. Dzlugi. 
9 Dzyndra p. Zędra. 
Dźagietaj p. Gzykitąj. 

Dian^a, Dżeami O. Dżamid u 

Mickiewicza (Sonety krt/m.j Bagozesa- 
raj w n ocy) || Srb. Bg. dżamija = 
meczet. Z Ar. dźami' = zbie- 

rający; zbieracz; meczet; przez Tur. 
tak samo brzmiący wyraz. Mt. I, 63 
dżami'. Skąd Mickiewicz wziął d na 
końcu ? 

9 Dżber p. Ceber. 

Dżeami p. Dźaiąja. 



146 ELBACWELBA 

DiebedzU „trzymający straż amu- 
jnicji** 0.||Srb. dźeba, dźebe = 
rodzaj pancerza ; dżebana = amu- 
nicja ZZI Z Pers. dźebe = kirys, 
przez Tur. d ź e b e=tzn., oraz d ż ś b- 
chane == prochownia, dźebedży 
= dozorca prochowni. Mt. I, 63. 

Diendiurzysty p. Dziedzierzy- 
8ty. 

Dieryd p. Dziryt. 

Diuina O. Zadżumić O. n. 9 
Giuma (połajanka) || Srb. Bg. Bs. 5u- 
m a. Ukr. d ż ń m a || Węg. o s u m a. 
Rum. 5iuma Ti:p:. c z urna = 

mór, zaraza. M. 27. MF. Óuma. Mt. I, 
43 Cuma. 



E. 



Eblis „albo Iblls, lub G-arazel, 
jest to Lucyfer u mahometanów" 
Mickiewicz Objaśn. do sonetów krym. 
O. Wyraz char. || Fr. ebli s , i b 1 i s 
char. Nm. Ib lis char. Ar. iblis 

= zły duch, podobno z Gr. diibo- 
los (=djabeł, k. p.) II. 44 Dc. 107 Eblis. 

Eden pch. Uedeniać, Uedenić 

O. II Jako char. w Słów. i Europ, bez 
zmian większych Hb. eden = 

przyjemność, rozkosz, wdzięk, a także 
nazwa - ogrodu rajskiego ; wyraz ten 
wchodzi w skład kilku nazw miejsco- 
wych Hb. M. 27. 

Efendi, Effendl || Srb. efendija 
pch. = pan (gdy mowa o uczonym 
tureckim) ; e f e n d i kadija = pan sę- 
dzia, pan kady, albo niby „doktor** 
sędzia i t. d. || Jako char. w kilku ję- 
zykach Europ. Tur. e fen di = 
pan, z Ngr. efśntes (wymaw. efen- 
dis), to zaś z O-r. authóntes mzn. 
= pan, władca (stąd też Autentyk 
i pch.) M. 27. Dc. 108 Efendi. Mt. I, 
56 ófóndi. 

■MMII WYI. ON W JfŁ raURIH. 



9 Eg^diim p. 9 Bgzum. 

9 Egzum = zaraz, natychmiast 
ET. 194. 9 Egzdum w Opoczyń- 
skiem = bądź co bądź, koniecznie. 
9 Heksdum = natychmiast 
„Zepsute z Łc. ex nunc** = tzn. 
[ex nunc = dod. „z teraz** = na- 
tychmiast] ET. tmź. EA. XVII, 36 
mylny wywód z Nm. rechtsum. 

Ęjalet = okrąg, powiat w Turcji, 
inaczej paszałyk || Jak o ch ar, w Słw. 
i Europ. Eumiu&. olat ... Tur. ója- 
Iśt = tzn., z Ar. ijala = rząd, 
rządzenie. Dc. 113 Eyalet Mt. I, 66 
ójalót. 

Ęjnal p. Hąfnal. 

9 ĘJzybona, 9 Ezybona, 9 
AJzybon, 9 Hajzybon, 9 I^y* 

bon=kolej żela zna. Ust. na Szląsku. 
Skj. IV, 19 ZZ Nm. Eisenbahn= 
tzn. [złź. z E i s e n =^ żelazo i B a h n 
= droga]. 

9 Elbaewelbap.Halbecwelwe. 

19 



ELBIK 



146 



ENSLAK 



9 Elbik p. Halbecwelwe. Elki, Dkl blp. pch.=rodzaj ftitra. 

Słowniki n. Dnm. ilk (a takie 

Eldorado O. II Jako char. w różn. iUke, ilsk(e), olsk i t. d., Gnm. 

językach Hp. el dorado dod. Utis, porówn. GD W. Elk i Elen) = 

== kraj cudowny, raj; el = przed- tchórz. Frischbier Preuss, Sprichic. 
imek, dorado (z Łc. deauratus) 
= pozłacany, więc niby kraj złoci- 
sty, doty. 

Elear, Eljer, He^er L. O.' Enc. 

W. Węg. elo=przód; naprzód; 

eloors = straż przednia; elohar- 
008 (harcos = harcerz) = wojow- 
nik przodujący; wyraz nasz zap. od 
jednego z dwóch ostatnich pochodzi. 

Elektwarz , Elekwarz , Łek- 
twarz, Lak warz L. || Słc. lekw&r. 
Cz, \ektvkfj lektvś.r, letkvaf. 
Bs. latvergi>|| 'Słc. electarium. 
electuarium. Fr. ólectuaire. 
Sfr. lectuaire, laituaire, leiture. 
Wł. lattuario, lattuaro, latto- 
varo. Nm. Latwerge i t. d., wy- 
raz różnie przekręcany i przez sld. 
przystosowywany w całej Europie 
Łc. póżn. electarium, to zaś, 
pod wpfywem sld. do electrum 
(= bursztyn; rodzaj spiżu i t. d.), 
albo do eligo (= wybieram, „ab 
electis speciebus^ = od lekarstw 
wybrania, powiada DC), zap. z Gr. 
ekleiktón = lekarstwo w ustach 
się rozpływające (od ekleicho = 
zlizuję). Mr. liekty&f. Bezzenbergera 
Btrffe V, 81. Kge Latwerge. Mag. E- 
leotuary. 

ElikBir, Elikgyr, na Litwie C 
Elikąfer || Wyraz znany prawie 
wszystkim językom Eur, n p. F r. ó li- 
ii r, Wł. elissire i t. d. Ar. e- 

likslr = kamień, proszek filozoficz- 
ny, panacea; ten zaś wyraz z Gr. 
póżn. xńrion (od xŚros = suchy) 
= proszek (lekarski); el jest przed- 
imluem Ar.; e greckie wymawiano 
na początku wieków średnich jak i. 
Znaczenie przeniesiono z proszku „od 
wszystkiego^ na płyn takiż. Geiger 
Ur.y)r, d. Sjyr. I, 287. Dc. Elixir. Mt. 
I, 67 óliksir. M. 27. Porówn. Alko- 
hol co do przejścia znaczenia. 

E^er p. Elear. 



n, 249. 

Elza p. Helza. 

9 Elzenerka „kupieł sobie muce 
(czapkę)... Taką muce elzenerka 
zowią mest (zwykle) Puczczanie^ 
(mieszkańcy Pucka) Dd. 104. 107. 

Zap. od miasta duńskiego Else- 

nor. 

Embargo albo Ambargo || Ag. 

Nm. Embargo .«.« Przez Fr. em- 
bargo, z Hp. embargo= tzn., to 
zań od czasownika Hp. Pg. embar- 
gar = przeszkadzać, wstrzymywać, 
od b a r r a == rygiel , zapora (skąd 
Barjera, Barykada, Baryła), Celt 
pochodzenia. Dz. I, Barra; II, b Em- 
bargar. 

Emir II Bg. emir Pochodzenie 

wyjaśnione p. w. Admirał. Porówn. 
Mt. I, 57 ómir. Dc. 109 Amir. Lpf. 
VII, 3 AMHpa. Mźk. 27. 

Endy^a || Bs. endivija || Fr. 
endive. Hp. Pg. Wł. endiyia. 
Nm. Endiyie ZZI Zap. przez Nm. 
z Rm.; Rm. zaś z Łc. *intybea od 
intybus lub intubus = rodzaj 
cykorji. Dz. I, Endiyia. Mr. 162 3HAHBifl. 

Enema, 9 ^ii^Ai^ • „a mana dać^ 
Ap. Vni, 260. II Łc. enema n. Ag. 

enema Gr. ónema n. = tzn., 

odeniemi = wpuszczać, wlewać; 
do nas zap. przez 'Sic. Mr. 16^ Ene* 
ma. Porówn. C Enema. 

9 En ema pobór podatku RA. IX, 

219 Przez sld. do e n e m a = la- 

watywa, z Nm. Einnahme = po- 
bór podatku, skąd też dawniej uży- 
wany w Galicji tytuł ĘJnemer, AJ- 
nemer = poborca. 

Enslńk. Słowniki n. Wino „muski- 
tową podkurz&ć gałką . . . n4kształt 
e n 8 1 A k u ^ H aur Oekonom. 1679 str. 

100 i ind. Nm. Einschlag = 

zaprawa, przyprawa do wina. 



EOCENICZNY 



147 



EZYBONA 



Eocenlczny O. II Fr. 6 ocenę. Nm. 
eocan i t. d. Wyraz niedawno 

utworzony przez gieologa Łyella z 
G-r. eós = jutrzenka, zaranie i kai- 
n ó 8 = świeży, nowy, znaczy dosł. 
wczesno-świeży, a o pokładach ziemi: 
najdawniejszy; mniej dawne Lyell na- 
zywa mj ocenicznemi, z G-r. me- 
to n = mniej ; najmniej dawne p 1 j o- 
oenicznemi, z Gr. p 1 e i o n =wię- 
cej. Porówn. M. Muller Straiification 
of lanffuages, 18. 

£8 na kostce, a d&wniej i na kar- 
cie (dziś As) = jednostka, jedno oko; 
dawniej pisano u nas w Im. Essy, 
naśladując Nm. Esse.Patrz przykłady 
u Ł. p. w. Es i Zez: „es lub zes^ 
(porówn. fio wygrał, fic przegrał; ce- 
tno albo licho i t p.); inne jeszcze 
znaczenie wyrazu es = najdrobniej- 
sza waga II S^c. e s o. Cz. as, es, e S, 
e s o. II Fr. a s. Nm. A s, dawniej E s, 
Esee. Ag. ace i t. d. Łc. as, 

2. pp. assis = jednostka, miedziak, 
waga i t. d. Wyrazy nasze: As zFr., 



Es z Nm.; Nm. Es z Łc. as, a 
Esse z późniejszej formy 1. pp. as- 
sis. Porówn. Cynek, Dryja, Kwa- 
dra, Tuz, Zez (5, 3, 4, 2, 6 ok). 
Ciekawe są wiersze w Gołębiowskie- 
go Gry, 38), bo w nich wszystkie sześć 
nazw punktów na kostkach występują: 

A fortuna tymczasem, jako gracz 

kostkami, 
Miota niemi i ciska, one, jako kostkct, 
Baz na tę stronę padnie, to jest na 

es, na tus, 
Drugi raz na owę, ai zaś trzeci, gtia- 

ter, cynek^ a drugi zes. 

Porówn. przysłowie Scz. „Żiż, cink 
nedó., eS, touS nema, katr dryje za- 
plat'** (u Kotta p. w. Eso). Porówn. 
Mr. 162 Eso. GDW. HI, 1139 Es, 
skąd widać, że i dowcipy staropol- 
skie, przytoczone u L. p. w. Es, Zez, 
naśladowane są z Nm., np. „See, oder 
es, bischof oder bader.** O pochodze- 
niu Łc. as patrz Vn. I, 10. Por. Cynek. 

9 Ezybona p. C Ęjzybona. 



^^^^^S^^^ 



DODATKI. 



Abdankować p. Dank. 

9 Adamaszek = roś L athanasia 
annua Kg. Lub, I, 68 Zap. z na- 

zwy Ło. athanasia, sld. do Ada- 
maszek w zn. tkaniny. Por. Da- 
maszek. 

Agażanfc. Dod. C Hargarzęty= 

ozdoby na ubiorach Świct. 

Agren p. Agrest. 

Agrest. Dod. 2 pp. Agryzu (z 
Jaworza Cieszyńs. ust.). Agfren=zap. 
kwas. Zawacki Mem. Oecon, 

9 AJer. Dod. Rs. 9 niajer'Ł = 
trzcina Turgeniew Zapiski ohołnika. 
Lipsk 1877, I, 136. 

9 Ajnemer p. 9 E^nema. 

9 Ajta = obława na złodziei 
Chełch. I, 249. 9 AJtować. 9 Hąj- 
ta. 9 Hajtować = 1, urządzać o- 
bławę 2, swawolić Kg. Kuj. II, 271 
_ Ukr. hajtuwaty = polować 
(z psami); czatować; hajtiw=8tróż 
polny ; hajtówanie= polowanie ; 
hajtówie = przeszukiwanie; polo- 
wanie. Z Węg. hajt = mzn. ganiać, 
pędzić; hajtó = mzn. naganiacz. 
RA. XVII, 20 wywodzi wyrazy, uży- 
wane w Przasnyskiem i na Kujawach, 
wprost z Węg. 

9 Ajzybon p. 9 Ęjzybona. 

Aksamit. Por. Dyma. 

9 Alać p. 9 Halać. 

Alcymbra p. Cemibra. 

9 Aleweja p. Aloe. 

Alkanna. Dod. na końcu: por. 
Chonom. 

Alkierz. Dod. 9 Alkierz. 9 An- 
klirz. 9 Wałkierz II Ukr. vankyr. : 

Almaija. Dod. 9 Jarmica RA.; 
XVn, 39. 9 Odmaryja tmż. 49. i 



Almomor.Dod.9BalemLer ust. ze 
Lwowa. 

Aloe. Dod. 9 Alewąja. 9 Alte- 
lorja, 9 Antelorja, 9 Altelu- 

rum =unguentum althaeae cum oleo 
lauri. 

9 Alskieta ==: „naszyjnik, 9 ^o- 
iszennik" Pfil. HI, 369 ZZ Nm. Hals- 
kette [zlź. z Hals=szyja i Kette 
= łańcuch] == tzn. 

9 Altelorja p. Aloe. 

9 Altelurum p. Aloe. 

9 Alkierz p. Alkierz. 

9 Ambólek. Dod. 9 Hymba- 
lek. II Moraw, na hambalku Sugil 
Morav, pisne^ 1 wyd., str. 713. 

9 Ambar. Dod. Br. i n b a r y blp. 
Romanów Bilorus, Sbarnikrh III, SCS. 
II Zap. Fr. hangar tu należy. Dz. 
U. o. Angar nie podaje idoworodu. 

Amen. Dod. 9 Jńmen. 

Andziar. Dod. 9 Jandziara ż. 

Mew. 85 chandżan,. 

9 Angluz p. Inkluz. 

Anioł. Dod. z janielami Kg 
Lecz. 180. 

9 Anklirz p. Alkierz. 

9 Antelorja p. Aloe. 

9 Aprztyflkować się. Dod. 9 
Aprztyflkant = kawaler, galopant 
ust. z Warszawy. 

9 Ar ch = arkusz ust. z Jaworza 
Cieszyn. ZUCz. a r c h=tzn. Por. Ar- 
kus. 

Arcy- p. Djakon. 

9 Arcyposada, 9 Arki posa da 

= mixtura vulneraria acida _ Fr. 
(eau d') arquebusade = dsŁ wo- 



da arkabuzowa, tj. dla arkabozerów. 
Patrz Arkabuz. Wyraz przystoso- 
wano do arcy- i posada. 

9 Arkiposada p. 9 Arcypo- 
sada. 

Arczaki = rodź. ziemniaków 
SJoworód mylnie objaśniony Pfil. I, 
134; jest to ten sam wyraz, co 9 
Ar ci o oh (karczoch), z Wł. car- 
ciofo (skąd kartofel). Patrz Kar- 
czoch. 

Arkabuz. Dod. : może tu należy 
9 Hardabus == zuchwalec i t. d. 
Święt. 

9 Artuz. Dod. 9 Artos. 

Anunsziiialc. Dod. Armuszmal. 

9 Aspoń = p rzynajmniej. || Sło. 
aspoft = tzn. ... Cz. a8pofi = tzn. 
RA. XVII, 25. 

Assaul. Dod. 9 Ha8awół=ocię- 

żały, nieporadny człowiek; nicpoń 
Święt. 

9 Aten. „Na woły wołają at!== 
na prawo; mówi się też jechać aten 
= w prawo; stąd powstał wyraz 9 
Atenka = rola po prawej ręce^ 
Nad mors ki Kaszuby i Kociewie, str. 
149 Osnową wyrazów tych jest 

zapewne rodzime at; ale końcówka 
-e n utworzyła się pod wpływem wzię- 
tych z Nm. 9 Ben, 9 Buten i 9 
Buten, k. p. 

Austeija. Dod.: Au- może pod 
wpływem Nm. Haus = dom, wyra- 
zu, znanego z licznych zapożyczeń, 
jak Cekauz, Kafehauz i t. p., oraz 
(H)Au8knecht. 

9 Auszpik. Dod. Nm. Aspic== 
galareta (majonezowa) Badeker Oester,- 
Ungam 1890, str. 4. Fr. a s p i c 

= mzn. olejek lawendowy (któiy w 
skład galarety wchodził), to zaś z Łc. 
8 pi ca = kłos i nazwa róźn. roślin. 
TJ nas a u 8- rozwinęło się pod wpły- 
wem tak rozpoczynających się wyra- 
zów, wziętych z Nm. 

9 Bac handryja = zabawa z tań- 
cami .«« „Wyraz, przekręcony z b a- 
ohanalija*^ EA. XVn, 26. 



Bachmat. Dod. 9 Bachmeta= 
człowiek, przedmiot niezgrabny. BA. 

xvn, 76. 

9 Bachórz. Dod. 9 Bachórz 
= tzn. 9 Bachora Im. = wnętrz- 
ności. 

Baciarz. Dod. 9 Byciar BA. 
XVII, 21 i 9 Baciarygatmż. 89. 

9 Bagaiicie=wielkie, stare buty. 
9 B aga nciarz = niezgrabjasz ; że- 
brak TJkr. bagancza = berla- 
cze, bagónczi blp. = rodź. obu- 
wia [może ma związek z Tur. baga- 
na = jagnię, skąd Bg. baana, Srb. 
bagana = skórka jagnięca]. Por. 
BA. XVn, 89. 

9 Bago. Dod. 9 Baga BA. XVII, 

20 (nie wskazano, skąd). 

9 Bajor. Dod. 9 Bąforo a. 9 
Bewo (czy = beło?) = dół w rze- 
ce Skj. IV, 374. 

Bąjtałaszkł. Dod. 9 Bąjtata i 
9 Bajtalanka w piosnce Eg. Łecz,143. 

9 Bajusy. Dod. 9 Balusy i na 
końcu: przez Moraw, bayusy. BA. 
XVn, 21. 

Bakar == „miara, nos i czteiy 
beczki^ Ł. z Bielskiego. Tur. ba- 

ker = miedź, bakradź = kocio- 
łek. Może miara była z miedzi? Por. 
Demerlia. 

9 Bakiesisty. Dod. na końcu: 
Por. BA. XVII, 6. 

9 Bakwan. Dod. 9 Bakfon 
EA. XVII, 26 i 9 Bakwong Dzień. 

I ols. 1892 n^ 311, dod. Zdaje się, że 
w riowniku Oz. Kottamybiie wydru- 
kowano paktong zam. pakfong, 
jak również tamże mylnie stoi olo- 
vo zam. sloYO. 

Balemer p. Almomor. 

9 Batachwństy p. 9 Belefoty. 

Bałamut pch. i złż. 9 Bałamu- 
ta m. 9 Balamąt. 9 Balamącić. 
9 Balamęcić. 9 Bałamucić. 9 
Katamutny. 9 Ka?amucić || Słc. 



Cz. bałamuta pch. =balamat. Ukr. 
bałamut pch. = 1, worek z obro- 
kiem 2, oszust, zwodzioiel; kalam uf 
= kałuża; kalamutyty = mąció, 
bełtaó. Bs. balamuti* = plotkarz, 
intrygant; ryba makrela; wielki nie- 
wód; gra kartowa; balamutka = 
mzn. mąka podlejsza; balamutitb 
= mącić, bełtaó; intrygować i t. d.; 
kilka in. pch. || Lit. balamutas = 
bałamut. Bum. bałamut = głupiec 
ZZI y,Mong. bałamuf=psoty, swa- 
wola; swawolny" M. 7. Mew. 6 bala- 
mutt. MtN. p. w. bałamut. JA. III, 
169 w drugiej części wyrazu widzi 
pień mąt-, ale pierwszej nie wyjaś- 
nia. Tmż.Vin, 650 — 61 nie wyraża zda- 
nia o słoworodzie, lecz zbliża Tur. 
bułamak = mieszać, mącić, walać; 
bulamadż = kasza. Zdaje się, że 
wyrazy dostaliśmy z Ukr.; w niektó- 
rych okolicach dodano nosowość przez 
poczucie odpowiedniości międzyjęzy- 
kowej. Godnemi uwagi są : Oz. miejsc. 
Kolomuty i Słc. kolomut = za- 
mieszanie, plątanina. 

9 Batusy p. 9 Bąjusy. 

9 Bano. Dodat. BA. XII, 86 i 

xvn, 6. 

9 Bantować. Dod. 9 Bańczyć 
np. łeb komuś = obrażać, dokuczać. 
BA. XVn, 6; wszystko to z Węg., 
przez Ukr. i Cz. 

Bargiel. Dod. 9 Bajglel=trzna- 

del Wisła V, 761. 

9 Bargować (bargowac) pch. = 
zbierać, chronić, szczeg. szczątki roz- 
bitych okrętów TJnm bar gen 
(= Nm. ber gen) = chować, dosta- 
wać, ratować, szczeg. szczątki rozbi- 
cia okrętów FWb. Por. Berjelt. 

Barzyć się p. Bażyć się. 

Basalyk. Dod. 9 Kasałyga = 
rodź. bata ibwięt. 

Basamuny p. Pasamany. 

Bastarcl. Dod. 9 Bastrom Kg. 
Moz. IV, 146. 



Baiyć się (niektórzy mylnie piszą 
barzyć s i ę) nie pochodzi z Cz.,jak 
powiedziano w HA. XVII, 26. 76. 89, 
gdyż jest wjrrazem czysto Pols., uży- 
wanym szczególnie w postaci Z a ba- 
żyć się. Por. L. p. t. w.. Mew 6 
bag- i Ap. I, 78 zabagać się. 

Bąk w wyrażeniu „bąka (u)strze- 
lić, wystrzelić ** Nm. einen Boek 

machen, schiessen (dsł. kozła zrobić, 
ustrzelić) = tzn. Nm. Bock w wy- 
rażeniu powyższym jest sld. Por.AV. 
200. Zbliżenie wyrażenia Pols. z Nm. 

Eatrz w GDW. p. w. Bock II, 203. 
[ówi się też u nas „byka zrobić^ 
w tymże znaczeniu i również z pod- 
prowadzeniem brzmieniowym. Nie- 
dusznie w Pfil. I, 778 i IV, 426 „bą- 
ki zbijać** tu podprowadzono: Niem- 
cy, ile wiem, nie używają takiej prze- 
nośni.. 

9 Bcjoro p. 9 Bajor. 

9 Beldonek. Dod. „9 Boldą- 
nyście bały i botdąny będziecie** 
Ap. Vin, 36, oraz BA. XVII, 76 bul- 
donek. 

9 Belefoty. Dod. 9 Batachwń- 
sty (lepiej bałachwosty) = nie- 
dorzeczności, bajki Swięt. 

Belfer. G. Korbut ma słuszność, 
wywodząc wyraz ten z Nm. 9 ^ ®" 
h e 1 f e r = pomocnik (nauczyciela) ; 
wyrazu tego niema w Niemczyźnie, 
ale jest w gwarze Żydów naszych. 
Po Nm. jest tylko behelfen = po- 
magać. Pfil. IV, 490. 

9 Belk. Dod. 9 Belczak (beł- 
oak) = kałuża i 9 Belko = głębi- 
na, wir. 

9 Berbenica. Dod. 9 Werbe- 
nłca = tzn. W. Pol. Półn. Wschód 
Eur. m, 386. 

9 BerOJó; a. 9 Berdyja = 1, 

okrzyk zdziwienia, radości 2, 9 ^^' 
styja Może z Wł. per di o! = 

na boga, przebóg. 

9 Berezyje. Dod. 9 Beresłć= 

dokazywać; czynić psoty i łgarstwa. 
9 Zbereśnik = oszczerca. 



9 Beijelt. Dod. Dnm. barggold 
= tzn. i por. C Bargować. 

9 Bewo p. 9 Bajor. 

Bez p. Hebd. 

Bezdzięki p. Dank. 

9 Blcmacher. Po Puszka, dod. 
9 Piksla. 

Bierka. Por. BA. XVn, 6 berka. 

9 Bićrla a. 9 Birla = kula 

(której używa kaleka) Cz. brla 

= tzn. [tenże wyraz, co berJo] EA. 
XVII, 26. 

Bierzmować. Dod. 9 Jerzmo- 
wać. 9 Wierzmowanie. 

Biesaga. Dod. BA. Xn, 41, gdzie 
mylny jest wywód od wisieć. Por. 
BA. XYII, 26 bisaga. Przejśoie zna- 
czenia z biesagi na próżniaka podob- 
ne jak w bela, sak, torba, wór 
= niedołęga itp. 

Biesiada pch. Wyraz ten jest po- 
dejrzany o niesłowiańskośó ; dotąd 
jednak trafnego rodowodu nie podano. 
Por. Mew. 11 beseda. Brl. 7 i Lpf. 
VII, 4 Bax zbliżają Skr. bhaS=mó- 
wić. Możeby można przypuszczać, że 
wyraz jest naśladowanym z Grm., że 
*be = Nm. be i, Grt. bi, a druga 
część tłumaczeniem Nm. sitzen = 
siedzieć, jak np. w bawełna, bawół 
i t. p. 

Bigos. Dod. 9 Bigus. 

9 Birla p. 9 Bierla. 

Blanl^. Por. BA. XVn, 26 blag. 

Bleslcać się. Dod.: Bleśka się 
(możeblóska się?) z Cz. blejskś! 
se, zam. blj^ska se. BA. XVII, 26. 

Blichtr. Dod.: G. Korbut mnie- 
ma, że z Nm. Flitter = błyskotka, 
świecidełko, cacko itd. Ostatni ten 
wyraz mamy w flaterka = tzn., j 
którego pan K. nie uwzględnił.. i 

9 Blecha = pchła Cz. b 1 e- 

cha = tzn. EA. XVII, 26. 

Btęlclt. Dod.: Nm. blank mamy w 
9 blank ^= błyszczący, Nadmorski 
Kaszuby^ 143. 



Bohater. Dod. 9 Bogatur = 
bogacz. 

9 Botdńn p. 9 Beldonek. 

9 Bondur p. 9 Bowdur. 

9 Bondz p. 9 Bundza. 

9 Borszdulc. Dod. Nm. 9 ^^^^^ 
dók Zft. d, Yereins fur Yolkskunde 
I, 86. 

9 Bosorl^ = przezwisko kobiety 

Moraw. bosorka = czarownica, 

kocmołuch, z Węg. boszorka=cza- 
rownica. BA. XVII, 21. 

9 Bowdur. Dod. 9 Bondur = 
kapa nad piecem. 

9 Bram. Dod. 9 Bramować— 
dopiekać, docinać. Znaczenie to wy- 
jaśnia się z dawnej polszczyzny: łatkę 
przyszywać, obmawiać L. Por. BA 
XVn, 27. 

Brazylja. Dod. 9 Brezicha = 
sukienka gruba wełmana, w białe z 
czamogranatowemi lub buremi prę- 
gami BA. XVII, 27. Zap. tu należą 
i nazwy pstrych bydląt 9 Brzezu- 
la, 9 Brzeziasta itd. 

9 Brezicha p. Brazylja. 

9 Bmieć = mruc zeć ; 9 Brnia- 
wy = mrukliwy Moraw, brnet' 

brzęczeć; gadać; briiav^=l, ciemno- 
gniady 2, zawiły (o mowie) BS. 201. 
Pfil. IV, 282. BA. XVn, 27. 

9 Brucalc p. 9 Burczalc. 

9 Brzezula, 9 Brzeziasta itp. 
p. Brazylia. 

9 Bundza (str. 76 pomyłkowo 
wydrukowano Bnudza). Dod. 9 
Bondz BA. XVII, 6. 

9 Burczalc. Dod. 9 Burczała 
(burcik) = torba żołnierska na chleb 
Pfil. n, 4B6. Skj. IV, 20. 9 Brucalc 

Pfil. I V, 40 (czy nie zamiast bur- 
cak?) ZH Nm. Brodsack [złż. z 
Bród = chleb i Sack = worek]. 

9 Burdalc = nJynek do czysz- 
czenia zboża Słc. Moraw, bur- 
d&k, Cz. burdach. Ma być z Nm. 
Wurfdaoh Pfil. IV, 282. 



EOCENICZNY 



147 



FACKA 



Eoceniczny O. || Fr. óooóne. Nm. 

eooan i t. d. Wyraz niedawno 

utworzony przez gieologa Łyella z 
Gr. eós = jatrzenka, zaranie i kai- 
nós = świeży, nowy, znaczy dosl. 
wczesno-świeźy, a o pokładach ziemi: 
najdawniejszy; mniej dawne Łyell na- 
zywa mjocenicznemi, z Gr. me- 
ion= mniej; najmniej dawne pljo- 
cenioznemi, z Gr. pleion=wię- 
cej. Porówn. M. Muller Stratification 
of langimges, 18. 

Es na kostce, a dawniej i na kar- 
cie (dziś As) = jednostka, jedno oko; 
dawniej pisano u nas w Im. Essy, 
naśladająo Nm. E s s e. Patrz przykłady 
u Ł. p. w. Es i Zez: ^es lub zes^ 
(porówn. fio wygrał, fic przegrał; ce- 
tno albo licho i t. p.); inne jeszcze 
znaczenie wyrazu es = najdrobniej- 
sza waga II ^c. es o. Cz. as, es, eS, 
e 8 o. II Fr. a s. Nm. A s, daw niej E s, 
Esse. Ag. ace i t. d. Łc. as, 

2 pp. assis = jednostka, miedziak, 
waga i t. d. Wyrazy nasze: As z Fr., 



Es z Nm.; Nm. Es z Ło. as, a 
Esse z późniejszej formy 1. pp. as- 
sis, Porówn. Cynek, Dryja, Kwa- 
dra, Tuz, Zez (5, 3, 4, 2, 6 ok). 
Ciekawe są wiersze w Gołębiowskie- 
go Gry, 38), bo w nich wszystkie sześć 
nazw punktów na kostkach występują: 

A fortuna tymczasem, jako gracz 

kostkami. 
Miota niemi i ciska, one, jako kostka. 
Baz na tę stronę padnie, to jest na 

eSj na ttis, 
Drugi raz na owę, aż zaś trzeci, qua- 

ter, cynek, a drugi ges. 

Porówn. przyłowie Scz. „Żiż, oink 
nedś., eS, touS nem&, katr dryje za- 
płat'" (u Kotta p. w. Eso). Porówn. 
Mr. 162 Eso. GDW. m, 1139 Es, 
skąd widać, że i dowcipy staropol- 
skie, przytoczone u Ł. p. w. Es, Zez, 
naśladowane są z Nm., np. ri^eB, oder 
es, bischof oder bader." O pochodze- 
niu Łc. a s patrz Vn. 1, 10. Por. Cynek. 

9 Ezybona p. C Ęjzybona. 



F. 



9 Fab elow y. „Suknia fabelowa" 
KgP. 233 HZ ? Może (h)abelowa 
(patrz Abelek), albo falbanowa? 

9 Fabor(ek) p. Fawor. 

9 Fabrek p. Chaber. 

9 Facambuł a. 9 Pacambid 

= „fafuła, faf ała, opa^sły a głupi" Kg. 
Krak. IV, 306 Pierwsza część wy- 

razu ma związek z Nm. Fatz=źart, 
błazeństwo; por. Nm. Fatehub = ło- 
buz, błazen; JPo/jranann, i^a^^^meister, 
JPa^arr = błazen ; druga przypomina 
Tokatnbfit (rodź. czosnku) i Łc. funam- 
bulus = linoskok. 

Facelet p. Facolet. 

Facelłt p. Facolet. 

R ON. W J|2. rniMM 



Fachel p. Fochy. 
Facilet p. Facolet. 

9 Facsjender jeger „Z wy- 

razu Nm. yaoierender Jager, 
pod wpływem facjenda, utworzono 
w Galicji facjender jeger, w 
znacz, dworskiego lokaja, strzelca, 
tułającego się bez riuźby^ Pfil. I, 308 
[Nm. yacieren (= dosł. wako- 
wać) = nie mieć zajęcia, z Łc. ya- 
care = być niezajętym, skąd wa- 
kować, wakacje itd. + Jager = 
strzelec]. 

9 Facka = policzek (souffle t) || 

Głź. fawca. Ukr. facka=tzn. 

Gz. faoka =mzn. tzn. [z Bom.; Wł. 
faccia = twarz, Fr. face= twarz 

20 



FACOLET 



148 



FAJA 



itd., te zaś z Łc. facies]. Por. Mr. 
163 Facka. 

Facolet, Facelet, Facllet, Fa- 
celii zdr. L. O. = chustka (do nosa), 
opaska (na głowę) itd. || Cz. f a c a 1 i t, 
facalik zdr., facali = chustka (do 
nosa i in.). Słń. faconetelj, fa- 
cov = chusteczka; Mr. 267 zbliża 
też Słń. paColat, pajcolan= za- 
wój, zasłona i Srb. paćel(o) =tzn., 
oraz Słń. po cel a = czepiec, Ohorw. 
poculica, Srb. poóelica = tzn. 
Ukr. facełyk=biała chusta na gło- 
wę Łemczanek II Shp. fazoleto = 
chustka do nosa. Wł. C fazzulettu. 
'{Sc. fa cii e tum = zasłona (twarzy), 
toż fazole tus , fazoletum. Lit. 
pacelóta. Wł. daw. faz zol o, 

dziś fazzoletto = chustka, chu- 
steczka, zasłona, zawój [wątpliwa, czy 
z Ło. facies == twarz; raczej z Nm. 
Fetzen m. = gałgan, gwar.=ubra- 
nie Dz. II a Fazzuolo]. Por. Mew. 67 
facolet-b. MF. Faconetel. Pacolat. Mr. 
267 Pagolat. Brl. 46. 

9 Fafernuskł Im. = drobne pier- 
niki. 9 Fatemuszk i = 1, = tzn. 

2, nowolatki (kwiatki) Nm. Pfef- 

fernuss = pierniczek [złż. z Pfef- 
fer = pieprz i N u s s=orzech]. Por. 
9 Eeferacenta. 9 l^eferon. 

9 Fafonować p. Fanfaron. 

9 Fdforek p. Fawor. 

9 Faforki p. Farfury. 

Fagas = 1, służalec. 2, gw. po- 
gardl. o owczarzu. 3, śmieciuch, dzier- 
latka. 4, figlarz. Linde nie podaje tego 
wyrazu. || Może w związku z Słc. Mor. 
fagan a. fakan = bęben (dzie- 
ciuch) ; bękart Podawano różne 

wywody: Mr. 163 zbliża Ngr. fagas, 
fags.no s = obżartuch; Psk. 17 na- 
suwa Łc. vagu8 i Lit. vagis = 
złodziej. Zwrócić należy uwagę na 
Dnm. fagś,s==;l, włóczęga 2, owca; 
skop. Może naj właściwiej by było wy- 
wodzić z Łc. yagus [skąd nasze 
Wagus] = błędny, włóczący się, 
przypuszczając Nm. wpływ wymawia- 
nia V jak /. Por. FWB. p. w. Fagds. 



9 Fagola a. C" Fago\HB=jy^rze' 

bieglec, chytreusz*' Psk. 17. 9 Fa- 
goUć = osz ukiwać. 9 Ofagollć = 
oszukać ZII Może z Nm. fegen = 
mzn. kraść; dręczyć; wymyślać GD W. 
m, 1414, n^ 10 i 12. Dnm. ,Enem 
den Biidel fegen' (Einem den Beutel 
f.)=odrwić kogo na pieniądzach (dosł. 
worek wymieść = oczyścić) Dt 115. 
Biskupski zbliża Nm. V o g e I = ptak 
i przen. ptaszek w tym zn., co u nas, 
np. ,Wiem, co to za ptaszek' Pfil. 
ni, 382. 

Faja, Fajka pch. 9 Faja = głu- 
piec, duda, 9 P^pa. 9 Fąjika, 9 
Fajfeczka = fajka. 9 Fyika=tzn. 
9 Fefka = tzn. 9 Fajczyć = pa- 
lić fajkę. 9 Fajeczka = pewna ro- 
ślina Kg. Lb I, 68. 9 Fajcon (faj- 
czun ?) = paliwoda, plotkarz Pfil. IV, 
274. 9 Falfa = pręt od szpuli ko- 
łowrotka; wielka cewka tkacka. 9 
Falfka, zwykle 9 Falka = fajka. 
9 Falflerz = 20 falf Fipa==ru. 
ra; beczka; dureń, duda; gw. fajka; 
dudka, 9 Pipcić = palić fajkę. 9 
Piparek = cybuch. Pipetka = na- 
rzędzie fizyczne O. 9 Plpazur i in. 
formy patrz p. t. w. || Cz. 9 f*j^*) 
9 fajfka, 9 fajek a, 9 fejf^^) 
pipa (zwykle dymka). Słc. fajka. 
Słń. fajfa, pipa. Srb. pipa = czo- 
pek, kurek. Ssłw. p i p o 1 a = piszczał- 
ka zap. Słw. pochodzenia). Ukr. pyp- 
ka = munsztuk u cybucha; fajka 
= fajka; fajfa = cewka tkacka || 
Rom. p i p a w różnych przekształce- 
niach brzmień, słowotworu i znaczeń; 
głównie = 1, dudka 2, fajka Dz. I 
Piva. Węg. pipa. Ag. pipę. HI. 
pijp. Lit. pypkis a. pypke. Sgnm. 
pfifa, Nnm. Pfeife = duda (np. 
organowa), dudka, później fajka (właś- 
ciwie cybuch). Dnm. fefe = fajka. 
Z^ Wszystko to z 'Słc. pipa = 1, 
duda 2, rura 3, naczynie; beczka; to 
zaś z Łc. pip are=piszczeć. Przejś- 
cie znaczenia: to co piszczy = pisz- 
czałka; to co postacią podobne do 
niej = rura, rurka, cybuch. Faja 
przez Nm., toż fyfka. W 9 falf*) 
9 f a 1 (f ) k a 1 zam. j, jak w f a 1 m o* 
wać 9 sielba, Homel itp., zam. 



FAJANS 



149 



FALCZA 



faimowaó, siejba, Homej. Por. Mew. 
58 fajka; 247 pipa. Mr. 277 Pipa. 
Niepotrzebnie oddzielono tam znacze- 
nie dudy od beczki: patrz Dz. I Piva. 
Por. Pfil. IV, 381. Tylor Primiłive 
Culiure 1871, I, 190. Tu też należy 
Fajfer = grający na piszczałce, z 
Nm. Pfeifer = tzn. 

Fajans pch. || Słw. i Eur. z ms^emi 
zmianami, np. Fr. faience, Nm. 
Fayence itd. Od nazwy mia- 

sta Wl. Faenza, słynnego wyroba- 
mi fajansowemi. Por. L. Fajanza. 

Fąjdać p. Fejdać. 

Fajfer p. Faja, 

9 Fajfka p. Faja. 

9 Fajfury p. Farfury. 

Fajlendysz p. Falandysz. 

9 Fajrant = „spoczynek wie- 
czorny czeladzi rzemieślniczej" Ap. I, 
66. „Godzina, w której kosiarze prze- 
stają robić, nazywa się fejeramem" 
Ap. IX, 36. II Cz. fairum, fairunt 
=tzn. Nm. Feierabend=tzn. 

[złź. z Feier = mzn. wypoczynek i 
A b e n d = wieczór]. 

9 Fąjstlik = mały młot ek gór- 
ników Til. ser. 2, n^ 110 ZZ ? 

9 Fajt p. Pajda. 

Fakir || Słw. i Enr. bez zmian, 
c&ar. Wymienimy tylko Srb. furak 
= ubóstwo; ubogi, obo k fa kir. Al- 
bań. fukaraa = ubogi Tur. fa- 

kir = ubogi; derwisz, z Ar. fakir. 
Im. fukara = tzn. Por. Mt. I, 62. 
M. 28. Dc. 116. 

Fala pch. i złż. z roz-, s-, w-. W 

gwarach = burza, nawałnica. 9Wel, 
Im. w a 1 e = wał, fala GO. 186 Spol. 
Wel i Welm (?) = fala || Głż. w a- 
la =: walec, cylinder. Ukr. fala 
Podawano różne wywody tego 
wyrazu. Mr. 163 zbliża Węg. foly= 
płynąć ; R. Lubicz Pfil. IV, 431 łączy z 
chwiać; MF. gani wywód Lindego 
z Nm. Welle, a w Mew. 67 nie po- 
daje własnego, dodając: „myślą, że 



z Nm.** Zważywszy, iż inni Słowianie 
falq wyrażają nazwą rodzimą wełna, 
która nie obcą jest i dawnej Polsz- 
czyżnie, bez wahania przyjąć należy 
zdanie Lindego, że źródłem wyrazu 
fala jest Nm. Welle = mzn. fala. 
Nm. f często u nas przechodzi na w, 
np. laweta, wachlarz, wasąg, 
wierteł, wójt itd. (por. Pfil. IV, 
430), a Nm. e jeszcze częściej na a. Być 
może, iż na zastąpienie u nas wełny 
falą wpłynęła chęć odróżnienia od 
wełny zwierzęcej. 

Falandysz, Falendysz, Fajlen- 
dysz pch. Łundysz. Łuński (luń- 
skie sukno) || Cz. lundiS, lindiS, 
linduS, lindyS = tzn. Głż. lin- 
dyr drasta = ubió r ho lenderski 
(może zam. lindyS?) Brl. 134 

podaje różne wywody: od jakiegoś 
miasta, od Nm. Leintuch, Lind- 
tuch, Din tu eh, Linther, albo od 
Łc. linteus. Słownik Kotta odnosi 
do indicky = indyjski. Zdaje się, 
że L. ma duszność, mówiąc: „Może 
z Nm. fein hollandisch" i zbh- 
żając lundysz. Lundysz z Nm. 
liindisch (formę tę znajduję w słow- 
niku łużyckim Pfula pod wyżej przy- 
toczonym wyrazem Głż.). Sumców 
zbliża Ukr. hal ań ci Im. = wązkie, 
obcisłe spodnie Wisła III, 960. Por. 
Ukr. hałańskyj=holender8ki (myl- 
nie u Żl. objaśniono ,angiel8ki^). Por. 
Pfil. IV, 631 p. w. falendysz. 

Falanga p. Fatagi. 

Falbaka p. Falbana. 
Falbala p. Falbana. 

Falbana, Falbala, Falbaka, Fal- 
bula, Falbanka, Falbuta L. p. 
w. Bram. C Falbńn || Cz. falbl. 
Dkr. falbana. Br. falbony Im. 
Rs. falbala, farbola || Nm. Fal- 
bel. Ag. furbelow ZH Fr. Wł. 
Hp. Pg. falbala, Hp. też far fal a. 
Pochodzenie niewiadome. Dz. I, Fal- 
bala. Mr. 164 Falbala. 

Falbula p. Falbana. 

9 Faleza — miara powierzchni 



PALDISTOBJTJM 



160 



FAŁECZNY 



około 274 morga II Ukr. falcza=tzn. 
Rum. falce a = tzn. 

Faldistorjum p. Faldysztor. 

9 Faledra=rodz. skóry Nm. 

Fahlleder = tzn. [złż. z fahl = 
pJowy+Leder = skóra]. Por. Asz- 
leder, Bergleder. 

Faleje w piosnce: „A wiemci ja 
góry i takie faleje, Wynajdę dziew- 
czynę" Pauli 121, n® 26 (autor objaś- 
nia jzakąty*, a Wójcicki Pieśni I, 162 
dodaje ,zapewne: kryjówki, zakąty^). 
Jest to przekręcenie w niektórych o- 
kolicach niezrozumiałego wyrazu knie- 
j e, stojącego w odpowiednich ustę- 
pach tejże pieśni, np. Ap. VI, 117, Kg. 
Łęcjs. 109, Ap. II, 62, n^ 66 itd. Za- 
miast niego w Kg. Majs. IV, 299 znaj- 
dujemy chmieje, a C knejew 
gwarach znaczy y,doły po drogach, 
na wiosnę napełnione wodą" Ap. II, 
248. 

Falendysz p. Falandysz. 

9 Falf- p. Faja. 

9 Falga p. 9 Felga. 

Falgeld Ł., Falgild O. = opłata 

przy rogatkach Nm. Pfahigeld 

= tzn. [złż. z Pfahl = pal, słup + 
Greld = pieniądze, więc opłata przy 
słupie, rogatkach miejskich ; Mgn. tłu- 
maczy ,palowizna* p. w. Pfahigeld]. 

Falgild p. Falgeld. 

9 Falka p. Faja. 

Falmować = szumować i złż. s-, 
wy-. Falmusy blp.=szumowiny 
Nm. feimen, faimen, faumen = 
tzn. L zam. j, jak w falf a, sielba 
itp. Falmusy albo jest wytworem 
Pols., £dbo pochodzi z (nieznanego mi) 
Nm. *Feimnu8s, *Feimniss. 

Falmusy p. Falmować. 

Falować p. Felować. 

Falsarucha p. Fałsz. 

9 Falsystorjum p. Faldysztor. 

9 Fals- p. Fatsz. 



Falagl blp. O. 9 Falangi || Srb. 
falage, falake, yalake blp. 
Chorw. felezje = okowy, pęta ; 
falanja = skrzydło (wojska) || Fr. 
falaque. Pg. falaca. Hp. fal aca, 

falaque. Bum. felange Tur. 

(z Ar.) falaka = przyrząd do wią- 
zania nóg podczas bastonady; basto- 
nada, bicie w pięty. Zdaniem Miklo- 
sicha z Gr. filagx == 1, polano 2, 
szereg (falanga). Por. M. 28. Mt. 69. 
MtN. 37. 116. Dc. 114 Falaque. 

9 Falangi p. Falagi. 

9 Fałat i zdrob. = kawa2 || ^c. 
falatek = tzn. Sł A. f ałat = tzn. 
Ukr. fałit = tzn. ZZI Węg. fałat 
=tzn. [od fal = żreć, połykać; por. 
kęs od kąsać, Nm. Bisschen od 
beissen, Fr. moroeau odmor- 
dre itp.]. Por. MF. fałat. EA. XVn, 21. 

Fatbuta p. Falbana. 

Fałd, 9 Faldry hn. Por. Pfil. IV, 
471. Dw. Faud, pch. i złż. z Na-, 
Po-, Boz-, S-, U-, Za- II Głż. bał- 
da, fałda. Cz. fałd. Słń. bayd, 
favd. Ukr. fałd, fałda. Rs. fałda 
II Wł. fałda. Hp. fałda, hałda. 

Pg. fralda. Sfr. faude Nm. 

Falte = tzn. MF. bavd. Mew. bal- 
da. Dz. I Fałda. Por. Faldysztor. 

9 Faldrowanie p Fotdrować. 

9 Faldry p. Fatd. 

Faldysztor L., Faldistorjum 0. 

W Warszawie słychać 9 Falsysto- 
ijum, sld. do fałsz i konsystorz. 
Fotel II Cz. f a u t e i 1 , częściej 1 e- 
noSka (z Nm. Lehnstuhl) || 'Słc. fal- 
distorium, faudestola, falde- 
stalium, faldestolus, falde- 
stolium, faudestolium, fadi' 
stolium, faldestorum, valde- 
stolum = krzesło składane. Sfr. 
faudestueil, Nfr. f aut euil, WŁ 
Hp. Pg. faldistorio Wszystko 

to ze Sgnm. faltstuol = tzn. [złź. 
z falten = mzn. składać, skąd na- 
sza Fałda, k. p.4-stuol, Nnm. Stuhl 
= krzesło]. Por. Dz. I Faldistorio. 

Fatecziiy p. Fałsz. 



FAŁESZNY 



IBl 



FANT 



Faleszny p. Fałsz. 

Fałsz pch. i złż. z Po-, Pod-, 
Prze-, S-, Wy-, Za-. Spol. i gw. 
Faleczny, Faleszny. 9 F^l^z = 

defekt, wada. C Falesz = fałsz. C 
Feleśny. C Falsywy || Qłż. fal§ a. 
bals, falSny itd. Dłż. falSny. Sic. 
faloS, faloinj^. Cz. faleS, fal Se, 
fale Sn ^. Słń. folS; foSen = za- 
zdrosny. Ukr. fałsz a. fałsz pch. 
^Br. fałsz, falszawać. Bs. falbSi*, 
falbSallLit. pałszas a. fałszas. 
Bom. z Łc, np. Fr. faux Łc. 

f a 1 s u s = fałszywy ; do nas w części 
przez Nm. fal8ch= fałszywy [Kge. 
myślę iż myli się, dowodząc Grm. po- 
chodzenia wyrazu Nm.], a w części 
przez formy Cz. Por. MF. folS. Mew. 
67 falbSi*. Fatszura L.=rodz. dw. 
ubrania zwierzchniego, z Wł. falsu- 
ra = fałsz, fałszywośó, w zn. takim, 
jak w krawiectwie fałsz = część 
tańszej tkaniny zam. droższej w miejs- 
cach mniej widocznych. Falsarucha 
L.=rodz. ubrania zap. jest w związku 
z wyrazem powyższym, może w po- 
łączeniu z ruch o = ubiór, suknia. 

Falszura p. Fałsz. 

Famuta a. Pamuła = powidła; 
pewna potrawa L. C Pamuła =po- 

lewka z owoców Ap. XIV, 24, 28. C 
Chamuła = gęsta zupa z owoców, 
zaprawiona mąką Kg. Ch. I, 62; II, 
237. ||Słc. i 9 Cz. ohamula =po- 
lewka owocowa itd. Ukr. famuła a. 
chamuła = lichy rosół Może 

w związku z Srb. hamur, amur = 
drożdże; (h)amurluk=izba, w któ- 
rej się chleb rozczynia [z Ar. cha- 
m i r = ciasto, rozczyn]. Por. MtN. I, 
44 Xamir. 

9 Fana p. 9 Fendel. 

Fanabeija O. (Ł. nie podaje) || 
Ukr. i Bs. f a n a b e r j a (z Pols.) 
Bóżne wywody patrz Pfil. IV, 373. 
Możaaby dodaó Nm. 9 feinberle 
ż., 9 feinberlein n. = perła ; 
skarbczyk. Zdaje się, że wywód z Żyd. 
jest najbliższym prawdy : f a j n e b e- 
rjes = tęgie zuchy [Nm. fein + 
Hb. b i r i a h, w dzisiejszej mowie Ży- 



dów = zuch]. (Ustnie od S. Adal- 
berga). 

Fanfara p. Fanfaron. 

Fanfaron pch. 9 Fenfaron. C 
Fafonować = szyku z adawa ć. || Cz. 
fanfar.Bs.fanfaron-bZZIFr. fan- 
faron = tzn. Wł. fin fan o. Tegoż 
pochodzenia jest Fanfara =Fr. fan- 
farę. Por. Dz. I, Fanfa. Zap. tu na- 
leży wyraz Fomfry, Fonfiry, Fon- 
fy blp. Mr. 169 nie podaje słoworodu. 

9 Fanga ^w grze w palanta=pod- 
bici e pił ki: ,podać fangę*^ Pfil. IV, 
194 Nm. Fang m. mzń.=sztych, 

cios; Fang (e) bali = piłka w grze 
w palanta itd. 

9 Faniura = policzek (soufflet) 

Cz. fańoura, fańora, fanu- 

ra = tzn. 

9 Fank p. Pieniądz. 

Fankiel, Fankul, Fenkiel, Fe- 
nikl pch.= włoski kopr || Głż. benchl 
a. bjeńchel. Cz. fenikl || Nm. 
Fench, Fenchel. *Słc. fanculum. 
Fr. fenouil. Lit. pś^nkolei Im. 
Łc. foenioulum = tzn. [Dosł. 
sianko, zdrob. od foenum]. Por. Mr. 
156 Fenikl. Por. Fen grek. 

9 Faukowny p. Szwankowny. 

Fankul p. Fankiel. 

Fant pch. i złż. z Po-, Za-. 9 

Fanty = odzienie || Ukr. fant = 1, 
fant 2, klejnot; fan ta = odzienie; 
fantie zbiór. = 1, odzienie 2, gal- 
gany || 'Słc. pa n num, pandagium 

= zastaw Nm. Pfand, Sgnm. 

i 'Sgnm. pfant = tzn. [może z Fr. 
pan = sukno; galgan; rzecz ode- 
brana; albo z Łc. p a (n) o t u m=umo- 
wa itd.]. Por. MF. fant. BA. XVn, 8 
fanty. C) Fanty ni0koniecznie z Ukr.; 
por. 9 Szmaty, 9 Łachy. 

Fant = słupek, podpora cembro- 
wania szycht Łb. 252 p. w. Słupek. 
Fantować = podpierać ib. 69. 9 
Fantiinek = „stara cecha, zasypa- 
nie*' (zdaje się, że mylnie objaśniono; 
raczej =^ podpora, podpieranie) Kg^ 



FANT 



152 



FARNAPIKS 



Krnk. lY, 3^»6 Nm. pt'anden= 

mzn- podpierać, Pfand = podpora 
[zwykle w znacz, fant = zastaw]. 

Fant- p. Fant. 

Fara p. Paratja. 

FaramiLszka , FamiiLszka , 9 
Frainiu$zka» 9 WarmiLszka, 9 
Warmóz, 9 Warmiiz = rodź. po- 
lewki Jarmiiź=dw. wszelka włosz- 
czyzna, pod Krakowem 9 Warmnz 
• Kg. Krak. IV, S^io . Na Kaszubach 
9 Janniii=zieleDina. jarzyna PoU. 
11 p. w. Chląd. Scz. garmuz '=jar- 
maz*' rodź. potrawy; Cz. varmuź e, 
Tarmuźka=kaszka, polewka; jar- 
muż a. jarmus ^^ rodź. kapusty. 
jarmoż 'Sgnm. w a r m u o s [zŁz. 

z w a r m = ciepły — m u o s , dzisiaj 
M u s = kaszka, m u s] = rodź. kapu- 
sty. Por. Mr. 154 Farmuszka: 183 Far- 
mui: 364 Yarmuze. Brl. 51 Garmuz: 
355 Yarmiiz. RA. XML 68. : or. rod. 
Warmus Kg. KraŁ IV, 342. 348. Por. 
Biermuszka. Tutaj należą: Fry- 
miLsny = kapryśny L. 9 Freiuui- 
niea = wymyślna, grymaśnica Kg. 
liad. U. Ib. 9 Farainuśny = .gar- 
dy, grymaśny w jedzeniu, wybredny 
itd.- Kg. Ch. 141 : 9 Faramuśnik, 
Faraiiiuśiiiea= wybredny i 9 ^"*" 
raiiiiiKzki= -drobiazgi, traszki* Pł31. 
IV, i95. Faramuśny= taki, <^oby 
tylko faramuszkę jadał, więc wy'bred- 
ny, jak 9 ilarymończyk = taki, 
coby tylko z mąki mar\'monekifj naj- 
cieńszej jadał <kąd Br. m a 1 i m o n- 
czyk = wybredi.iś i pch. . Przejś- 
cie znaczenia na F a r a m u s z k i = 
drołjiazgi przez drobność cząstek po- 
trawy, jak bigos, kasza w zn. mie- 
szaniny kawałków, drobiazgu w. Przejś- 
cie te nsk j w jarmuż zaszło skut- 
kiem uczuwania te jako przerlstawki, 
zamiast której dano inną, również 
czystą: por. Kar^zub. witro. wiesz- 
cz ó r k a obok Pols. jutro, jasz- 
czurka. Wątpliwym wydaje mi się 
wywOJ z Nm. t r e i e M u s s e RA. 
XVII, 77. 

9 Faniiiiuś- {). Faranius/ka. 

Farb- p. Barwa. 



9 Farenborek .Ład w Au- 

gustowskim zmienił fernambuk 
•=drzewo używane do barwienia) na 
farenborek, przez co w drogiej 
części zidentyfikował z wyr. borek** 
Pfil. L 137 [Eur. z malemi zmianami: 
Fr. fernamb one, Nm. Fe r nam- 
buk. od nazwy miasta w Brazylji 
Pernambuco]. Xa Litwie fernam- 
buk nazywają ł'a rnab ukiem. 

9 Farfał p. Ferfal. 

Farfury blp. L. 9 Farfnrka — 
talerz. 9 Fąjfary. 9 Faforki 

Bg. far for, farforija. Ukr. faj- 
furka = porcelana. Rs. farfori 
Rum. farfurie =^ talerz. Ngr. far- 
fouri i in. Tur. fagfur rze- 

czownik, fagfuri przymiotnik i in. 
= właściwie tytuł cesarza chińskiego, 
dalej = towary chińskie, wreszcie = 
porcelana. iL 28. Mt 59. Mr. 154. 
Mew. 57. 

Fargr^l = •okno w piecu, w któ- 
rym przetapiają srebro" Łb. 59 

Może w związku z Cz. f r g a 1 = msn. 
wartałka [Cz. zaś może z Węg. for- 
gat = kręcić, wiercić]. 

Farjon = obrządek weselny po 
pierwszej nocy pożycia małżeńskiego, 
mówiący za, lub przeciw dobrym o- 
by czaj om pani młodej i mówi się: 
.dobry f a r j o n*, ,zly f a r j o n** RT. 
194 Zap. Gr. f arion=przeście- 

radełko [zdrobn. od faros = prześ- 
cieradło i in. zn.]. Wiadomo, że w wy- 
żej wspomnianym zwyczaju przeście- 
radło gra giówną rolę. Ani w riow- 
niku Zi., ani w dostępnych mi źród- 
łach ludoznawczych nie znalazłem 
te^jo wyrazu. 

Fariiiazon pch. L. Linde odsyła 
do F r a n m a s o n Fkr. farmazón. 
Rs- f a r m a z ó nt oba z Pols,» Wł. 
framassone. Hp. framasón, 
francmasón ^IZ Fr. f r a n o m a- 
(; o n =^ wolny mularz. 

Famiuszka p. Faraniuszka. 

9 Fanialuik p. 9 Farenborek. 

9 Faruapik.s: ^zadać komu far- 



FAESA 



163 



FASOŁ 



napiksu" = sprawić cięgi, fałagi || 
Br. farnapiks == tzn. Noso- 

wicz wy wodzi z Łc. infernalis pix 
= piekielna smoła. Być może, iż na 
postać wyrazu wpłynęła forma C far- 
n a b u k = fernambuk, patrz F a r e n- 
borek. 

Farsa p. Farsz. 

Farsz pch. Faszerować pch. Far- 
sa || Cz. farce = farsz; farsovat 
= faszerować. Rs. fars-Ł m.= farsa 
II Wł. Hp. Pg. farsa = farsa (z Fr.). 
Nm. Faro e=l, farsz 2, farsa (z Fr.) 

Fr. faroe = 1, farsz, nadzianie 

2, farsa, kro toch wiła [z Łc. farsus 
= nadziany]. Przejście znaczenia z 
mieszaniny jadalnej na dramatyczną; 
por. bigos, pot-pourri, tutti 
frutti itp. Dz. I Farsa. Farsz zap. 
od Niemców, Farsa od Włochów do 
nas przyszły; sz może jest odmazu- 
rżeniem; r wypadło w faszerować, 
jak w maszerować. 

Fartować = dresować, objeżdżać 
(konie) L. Tamże odesłano do Fer- 
tować, ale tego wyrazu niema. 
Dopełniacz L. wywodzi od Nm. w a r- 
t e n =doglądać, chodzić około czego. 
Może w jakimś związku z Nm. Pferd 
= koń? 

Fartuch i zdrob. C Chwartuch. 

II Cz. f er to eh, f er tu eh. Ukr. far- 
tuch. Br. chwartuch. Rs. f a r- 
tuki, Nm. dw. Fiirtuch, póżn. 

V ort uch [złź. z fur-, vor-=przed 
-f- Tuch = płótno, sukno; fiir ma- 
my w Firanka (dziś Yorhang), 
Firlej (dziś Yorleger; Tuch 
mamy w Bo tu eh, Rań tu eh itd.] = 
tzn. Por. Pr. fil. I, 6; IV, B31. Nm.C 
fartuch zdaje się że z Pols. 

Farui p. Faryzeusz. 

Farys || Ssłw. fariżb, far i ja, 
farisi., pariżb. Chrw. far i z. Srs. 
farb II Hp. alf ar, alfahar = rodź. 
konia; alfaraces = tzn. Wł. al- 
fiere i Fr. al fi er = chorąży. 'Słc. 
farius = koń arabski. 'Sgr. fś,ras 
= tzn. 'Sgnm. varis. Rum. farij, 
frij. Tur. fćrĆ8= koń Ar. fa- 



ra s = koń, al-faris = jeździec. 
Por. Dc. 17 Alfier. Mt. p. w. fórćs. 
Mew. 67 fariżb. M. 28. MF. Fariżb. 

Faryzeusz pch., dw. Pharuż, Fa- 

ruż II Słw. i Eur. mają jako char. Gr. 
pharisaios. Łc. p harisaeus^IZ 
Hb. farusz= oddzielony, odróżnio- 
ny [więc sekciarz, od farasz = od- 
dzielać, odróżniać] ; „odłączony, tj. u- 
biorem, obyczajami i świątobliwością 
życia od innych ludzi" M. 29. Faruż 
wprost z Hb., Faryzeusz z Gr.-Ło. 

Fasąg a. Wasąg pch. || Cz. dw. 
fasunk, dziś fasunek a. fasunka 
= wasąg; kosz wozowy; fasunky 
blp. = wóz drabiasty. Ukr. wasah, 
zdrob. w a s a ż ó k Według G. 

Korbuta Pr. fil. IV, 666 i Mr. 364 z 
Nm. F as sun g = osada, oprawa itd. 
W słowniku Grimmów nie znajduję 
p. w. Fassuug znaczenia, któreby na- 
szemu w a s ą g o w i odpowiadało i dla 
tego przypuszczam, iż pochodzi z Fr. 
facon = fason, ksztcJt, przejętego 
u nas z ust Nm., w których facon 
brzmi prawie jak Fassung (Por. 
AV. 76); por. blaw/csz, Nm. Plank- 
soheit = Fr. planohette itp. 

Faska p. Fasulec. 

Fasola pch. C Fasol. C Fazol. 
9 Fizole Im. Fazjoli L. O. || Głż. 
fasola. Słc. fazula. Cz. fasol, 
fazol, fizol. Słń. bażulj, bażi- 
lek, fażolj. Srb. pasulj, fasul, 
fas u o. Bg. fasul, vasul. Ukr. pa- 
sulj a, fasńlja. Rs. fasólb. ||Fr. 
faseole. Wł. C fi sole. 'Słc. fas- 
solius, fasellus. Węg. faszuly, 
fuszulyka. Tur. fisulia. Alb. fa- 
sul. Ngr. fas o uli. Rum. fasole. 
'Sgnm. phasol. Nm. Fasę len 
Łc. phaseolus = tzn. [zdrobn. od 
phaselus, to zaś z Gr. fdselos, 
faseolos, fasiolos, faselis = 
tzn., od pnia fag- = jeść]. Por. MF. 
Bażulj. Mr. 166 ^acoJiii. Mew. bażulb. 
Mt. 61 fisulia. 

Fasol = „poswarek, burda ; mozół, 
frasunek; figle, żarty" L. Zap. 

Nm. Faselei = banialuki, brednie, 
I gadanina. 



FASTRYGA 



154 



FEJDAĆ 



Fastryga, Fastrzyga pch. i zJż. 
z Przy-, 8-, Za-. || Cz. fastrka, 
fastrkoYati. Ukr. fas.trjrga, f^ 
stryguwity. Br. faetr^^ha (z 
Pola.) O. pod F wywodzi z Pols. 

„przestarzałego p a s t r z y ga", ale ta- 
kiego wyrazu pod P nie podaje, bo 
też go niema. Mr. 166 nie umie po- 
Mać ^oworodu. Zdaje się, źe szukać 
go należy w Bom.: Wł. Hp. Pg. ba- 
sta = fastryga; Wł. imbastare, 
Hp. bastear, Fr. batir = fastry- 
gować [zap. z Nm. Bast = łyko, 
'Sgnm. b e 8 1 e n = związywać Dz. I 
Basto]. Wyraz zap. przyszedł do nas 
z Czech. 

Fastrzyga p. Fastryga. 

Fasulec = „łopatkowo zaciosany 
drążek do utykania a. ubijania pi asku 

w kasztach odlewniczych" Łb.60 

Nm. Fassholz = drzewo beczkowe 
[Fass = beczka, skąd faska -}- 
Holz = drzewo]; Fassholz mo- 
głoby też po Nm. znaczyć drzew(k)o 
do ujęcia czegoś (fas s e n=mzn. ująć). 
Nm. Holz zwykle u nas przybiera 
postać -ulec (por. Pfil. IV, 602): ha- 
mulec, strychulec itp. 

Faszerować p. Farsz. 

Fatataszki p. Bajtalaszki. 

9 Fatka „zepsute Chwatk a = 
sak do łowienia ryb" RT. 196 ZZ 
Ukr. chwitka = tzn. Por. Wisła 
ni, 8B przymiotnik fatka (np. kosa) 
= chwatka, chwytająca, dobrze sie- 
kąca, ostra. 

Faud p. Fałd. 

Fawor pch. C Faworek = 1, 

wstążka 2, rodź. ciastka. C Fabor, 
9 Faboreky c Fś,forek=wstążka 

II Cz. fś.bor, f&bora = wstążka 
[inne pochodne w znacz, łaski i ulu- 
bieńca (faworyt) znane są w Słw. i 
Eur.] jl Nm. Fayeurs (z Fr.)=w8tą- 

źeczki Źródłem jest Łc. favor 

= łaska, względy itd., skąd Fr. f a- 
V e u r = mzn. wstążeczka ; znaczenie 
ciastka przez podobieństwo do wstą- 
żeczek Faworyty z Fr. favori m. 
= tzn. Faworyt również z Fr. fa- 



vori m., fayorite ż. Porówn. RA. 
XVII, 77. 

Faworyt- p. Fawor. 

Faz(j)aii p. Bażant. 

Fazjoli p. Fasola. 

9 Fazol p. Fasola. 

Fątel = wentyl, klapa w pom pie 

II Słw. Eur. z Fr. ventil ZZ Fr. 

V e n t i 1 = wentyl [Łac. yentilare 

=dmuchać, przewietrzać, od yentus 

=wiatr]. 

Fe p. Fi. 

Fecht = żebranina: „Nie trzeba 
mi się żebraczy 6, kiedy mogę z fe- 
cht u żyć" Wista II, 309 = nie mam 
czego biedować, gdy mogę z żebra- 
niny źyó II Cz. chod iti fechtem 
chodzić po żebraninie Nm. f e ch- 

ten mzn.= żebrzeć. Zap. nasz wyraz 
z Cz. Od tegoż wyrazu Nm. pocho-. 
dzą nasze od osn. fecht-, w znacz, 
szermierki, dw. fekt-, wecht. 

Fecht- p. Fecht. 

9 Fedrować p. Fołdrować. 

9 Feferacenta = tin ctura pipe- 
ris albi Ffefo 111,90 IZI Nm. Pfef- 
feressenz = esencja pieprzowa 
[złż. z Pfeffer == pieprz, por. Fa- 
fernuski-|-Essenz = esencja]. 
Wskazówki udzielił mi listownie J. 
Sembrzycki. 

9 Feferon: „Nakrajał fefero- 
n ó w czyli perciuhy" BB. 36 [ p e r- 

oiuha po Ukr. = papryka] Zap. 

Nm. Pfefferkuchen = piernik [złż. 
z Pfeffer = pieprz + Kuchen= 
ciastko]. Por. Fafernuski. Fefe- 
racenta. 

9 Fefka p. Faja. 

Fąjdać a. Fajdać, pch. i złż. 9 
Fęjda, np. „kusa fejda''=dziewozyn- 
ka, smarkula Ust. z Warszawy. || Br. 
fen dać, fćndryć = tzn. (z Pols.) 
Nm. feuchten = mzn. moczyć 
się. Por. Błrge VI, 284. Mew. 67 faj- 
dati. 



FEJERAM 



1B6 



FELPA 



9 Fąjeram p. C Fąjrant. 

Feks p. Fez. 

9 Fekserować p. 9 Feksyro- 
wać. 

9 Feksyrować, 9 Fekserować 

= drwinkowaó Rg. n° 268. 269. Dw. 
Pol. Weksa = dręczenie, Wekso- 
wać = dręczyć || Fr. v e x e r = drę- 
czyć i in. Rom. Nm. vexiren 
= dręczyć; wyśmiewać [z Łc. ve- 
xare = dręczyć, męczyć, nękać]. 

Fekt- p. Fecht. 

Fel- p. Felować. 

9 Felajz, 9 Felą{zen O., 9 Fe- 
lejzun, 9 Felajza, 9 Felejza = 

tlomok^ waliza II Cz. Słc. filec 

Nm. Felleisen n., dw. Felleis, 
'Sgnm. V e 1 1 s = tzn. [sld. przekształ- 
cenie Fr. yalise (nasza Waliza), 
to zaś może z Łc. yidulus = tzn.] 
Por. Kge. Dz. I Yaligia. AV. 172. Mr. 
166 Filec. Pfil. IV, 632. 

Felbanka p. Falbana. 

F elcech = pendent (u szabli) O. 

Nm. Feldzeichen=mzn. tzn. 

[złź. z Feld = pole -f- Zeichen 
=znak, por. Cech(a), więc niby od- 
znaka polowa, wojenna]. 

9 Felczar p. Felczer. 

Felczer pch. 9 Felczar, 9 Fel- 
czerze 9 Fersiol, 9 Fląjcer, 9 
Fląjcer, 9 Flejczur, 9 Flejczer, 
9 Fylczer, por. rod. Pelczar || 
Cz. felSar, Ukr. felczer, fen- 
ozyr, ferszał. Br. chwórszel 
Rs. felbdSer^, ferSel^ || Lit. pil- 
czóró, filcz^ró Nm. Feld- 

scher= tzn. [zJź. z Feld = pole' 
-|-scheren = strzyc, golić, więc j 
niby golarz polowy, wojenny]. Por. 
Mew. 58 felSerB. Pfil. IV, 632. 

Feldfebel, 9 Felfeber, 9 Fel- 

fel II Cz. feldwebel, felwebl. 
Ukr . felfeber. Rs. felbdfebelb 

Nm. Feldwe(i)bel = tzn. [ziż. 

z Feld = pole + Weibel = po- 
sługacz, woźny]. Por. Pfil. IV, 632. 

ttOWNIK WYR 0>C. W J(Z. POlSMtM 



Fele Im. pch. = zaciąg, okładziny, 
ścianki szybów Łb. p. w. Okładzina 
ZH Nm. Pfahl = kół, pal [z Łc. 
palus, skąd nasz Pal=tzn.]. Fele 
wzięto u nas z formy Nm. Im.Pf&hle. 

9 Felejz- p. 9 Felajz. 

9 Feleśny p. Fałsz. 

9 Felfeber p. Feldfebel. 

9 Felfel p. Feldfebel. 

9 Fel ga, 9 Falga = dzwono u 
koła Nm. Felgę = tzn. 

9 Fellsz = rodź. tkaniny wełnia- 
nej Nk. 96. Jest to ten sam wjrraz, 
co 9 Folusz = „sukno własnego 
wyrobu" Psk. 18. Patrz Folusz. 

9 Felka =ziemniak. Wyraz skró- 
cony z 9 Kartofelka ż. jak 9 
Tufle z *Kartófle. Patrz Kar- 
tofel. 

Fellah a. Fellach = „wyraz no- 
wożytny o chł opach egipskich" M, || 
Eur. char. „Z Ar. fellah = u- 

prawiacz ziemi, rolnik, wieśniak" M. 
29 [od Ar, falah= krajać, oraó Dc. 
117 Fellah]. 

9 Felowaćy 9 Falować (oraz 
Spols.), 9 Felać, Fela = wada. 9 
Felowny = wadliwy. 9 . Feler, 9 
Fęlerować || Glź. fal = niedostatek, 
brak; falować = chybić, niedosta- 
wać. Cz. f alov a ti = brakować. Srb. 
faliti a. valiti = mylić się. Fe- 
ler z Nm. Fe hi er = niedostatek, 
wada; błąd itd. || Wł. fali o = po- 
myłka; brak (dw. fal la); fali ar e 
= błądzić itd.; fal lirę = niedosta- 
wać. Fr. faillir = mzn. mylić się. 
'Słc. fallia = brak, nieobecność; 
fallire = chybić, brakować 
Wszystko z Łc. f all ere=zawodzić, 
oszukiwać itd.; do nas z Nm. fehlen 
'Sgnm. velen, vaelen, a to z Fr 
faillir. Por. MF. faliti. Mr. 163 Fal 
i 362 valiti. 

Felpa = rodź. tkaniny L. || Cz. 
felba||Wł. Hp. Pg. felpa. 'Słc. 
felparia z. =filc. Nm. 9 felbel. 
Szw. falp, felp. HI. felp, fulp^H 

21 



FELUKA 



166 



FEETAG 



Wł. felpa [może w związku z Nm. 
9 felber = rodź. wierzby] = tzn. 
Por. Dz. I Felpa. Mr. 166 Felpa. 
Brl. 47. 

Feluka=rodz. statku || Słw. i Eur. 
char. z małemi zmianami, np. Hp. f a- 
lu(c)a, fału eh o, Pg. fału a, Wł. 
feluca, fil u ca, Fr. f61ouque itd. 
Wł. feluca == tzn., to zaś ze 
Sar. fulk = statek. Dc. 117 Felou- 
que [Dozy jest innego zdania]. Por. 
Dz. I Feluca. 

Fendel = ch orąży L. || Cz. fen dl 

chorągiewka Nm. Fahndel = 

a) chorągiewka b) chorąży [zdrob. od 
Fahne ź. = chorągiew, C Fana]. 
Por. Pfil. IV, 493. 

Fengrek = rodź. rośliny O. 
Łc. foenum graecum = rodź. 
rośliny [dsł. siano greckie]. Por. Fan- 
ki el. 

Fenig p. Pieniądz. 

Fenikl p. Fankiel. 

Feukiel p. Fankiel. 

Ferdeka p. Fertag. 

9 Ferecina p. C Ferecyna. 

9 Ferecyna, 9 Ferecina = 

rodź. paproci || ^c. feraóina 

Rum. ferecea [z Łc. filix = tzn.] 
= tzn. Por. RA. XVn, 8. Mew. 231 
paportL. 

Feredzja p. Fere^a. 

Feredże(h) p. Fere^ja. 

Ferenc a. Ferens = gołysz L. 
««« Może z Węg. Ferenc = Fran- 
ciszek. Co do przejścia znaczenia z 
imion chrzestnych na pospolite, por. 
nasze fryc, jasiek itp.; Cz. fran- 
ta = facetus itp. 

Ferendyna = jakaś materia jed- ^ 9.Fei^g=_ drabinka do odgra- 
wabna L. ZZ Wł. ferrandina = ^^^^\^ ^Yt®« —- ?^- ^^^^ ^1 ^- 
lekka tkanina półjedwabna z wełną'!^^^?' ^.^P: Verdeckung = po- 
lub bawełną. I J^fy^^®* -^i brzmienie, ani znaczenie 

1 nie przystają dokładnie; prędzej Ver- 

Ferens p. Ferenc. | d e c k = pokład (statku) brzmieniem 



Feret a. Fereta = ozdoba nie- 
wieścia, klejnot L. Zap. Fr. f ó- 

ret, f er ret, ferrett e=krwawnik, 
kamjol, Wł. f erretto=tzn. [Zdrob. 
od Fr. fer = żelazo, z Łc. ferrum 
= żelazo; nazwa z powodu, iż żelazo 
wchodzi w skład krwawniku]. 

9 Feret(k)a p. 9 Wereta. 

Fereta = rodź. ubrania. Fe- 
redźe = tzn. O. Feredaga Oręd. 
nauk. 1843, n^ 31, str. 246. Feredieli 
Til. 2, Vm, 209. 9 Ferezyjd || Słń. 
fareża. Srb. feredża, veredża. 
Bg. feredże, feredzja, yeredźja. 
Ukr. ferezyja. Rs. fereza, fe- 
rezb, ferjazL = ubiór odświętny 
wieśniaczek. 'Sgr. feretzó, feren- 
tzes ZZ Tur. „fer adze i fer ra- 
dżę, pospolicie feredże == suknia 
zwierzchnia z szerokiemi rękawami 

I i z wiszącym z tyłu kołnierzem u ko- 

1 biet" M. 29. Por. MF. Fareża. Mew. 
68 feredże. Mt. p. w. feradżó. Może 

I Tur. z Gr. f oresia=ubiór [od fer o 

i = noszę]. 

I 9 FerfaJ w wyraź. „Puścił się na 
ferfał*^ na utratę mienia itp. RT. 
1 195. Na Litwie: na farfał=na prze- 
ipadłe. na zgubę Nm. Verfalł= 

I upadek, strata, zguba; dostaliśmy zap. 
wyrażenia te przez Żydów. 

I Ferman p. Firmau. 

' Fermoda p. Permoda. 

Feruainbuk p. 9 Farenborek. 



ob- 



Feriial p. FornaL 

Fernee p. Werniks. 

I 9 Ferplac RA. IX, 189 nie ob- 
jaśn iono; zap. plac broni, musztry 
■ Nm. Wehrplatz = tzn. [złż. 

'z Wehr = broń + Piatz=plac]. 

9 Fersiol p. Felczer. 



FERTYCH 



157 



FICAC 



by się zbliżd; Mgn. podaje wyraz ■ fetf a || Fr. char. fetfa a. fetva. 
polski ferdeka pod Yerdeck. |Rum. fetva. Ngr. fetbś-des blp. 

O F©rtvch n Fłrcvk F^ '^^^^ ^^^"^^ = wyrok (muftego) 

9 i^ertycn p. J^lrcyn. | ^^ ^^ fetwa Do. 120]. Porówn. Mt. 

Fertyczny p. Fircyk. f6tva. 



9 Fertyk p. Fircyk. 

9 Feruła p. Feruła. 

Feruła = rózga; przenośnie wła- 
dza, powaga. L. i O. n. 9 F©rula 
= „wielka łyżka drewniana do mie- 
szania żętycy" Wswp. 7. || Cz. ferule 
= 1, pewna roślina 2, rózga, fukiel 
i in. Łc. feruł a=l, pewna ro- 

ślina 2, rózga, pręt. Wyraz zapisuję 
dla tego, a) że nie znajduje się w na- 
szych downikaoh i b) że RA. XVII, 
8 podany jest wywód z E.um. Otóż 
w moim downiku Rum. (Barcianu) 
wyrazu tego niema. Zdaje się, że fe- 
rułę wzięliśmy wprost z Ło. a 9 
feruła mogła się dostać do nas od 
Słowian (Słowaków, Morawian). 

9 Fest, 9 Cliwest = mocny ; Fez, Feks, Fezka 0.=rodz. czap- 
mocno ZZI Nm. fest = tzn. i ki || Słw. Eur., jako char, np. Srb. fes, 

|Ves. Bg. fes itd. Nazwa od Ar. 

9 Festimek, 9Chwestunek==!Fas, Fes = miasto i prowincja Ma- 



Fetysz poh . || Słw. i Eur. z małemi 

zmianami Pg. feitico = czary 

[Łc. facticius = sztuczny, zrobio- 
ny, stąd też Wł. fattizio = tzn., 
Hp. h e c h i z o=czary. Przejście zna- 
czenia z ,czynió* na ,czarować^ po- 
wszechne, por. nasze 9oozynió; Nm. 
Zauber = czary od Sgnm. zou- 
wan = czynić; Wł. fattura (Łc. 
factura, od facio = robię) =cza- 
rodziejstwo; Skr. karmana n. = 
czary, magja, od pnia kr=robić itp. 
Por. Tylor Researches 137 ; jegoź Prt- 
nńt Culture II, 131—132. De Brosses 
pierwszy użył wyrazu Pg. na ozna- 
czenie bożyszcza w dziele swoim Du 
culte des dieux fśtiches, r. 1760. Por. 
Dz. I Fattizio. 



warownia || Ukr. festunok 
Festung = tzn. 



Nm. 



9 Feśter = gajow y. 9 Fosztar. 
Forszter = tzn. O. Nm. For- 
ster = tzn. [od F o r s t = las, pusz- 
cza, ze Sfr. forest = tzn., to zaś ze 
'Słc. foresta = tzn., a to z Łc. fo- 
ris = po za (domyśl, miastem, osa- 
dą). Por. Dz. I Foresta]. Por. Pfil. IV, 
467, 469. Mo. 33 : ś skutkiem zmazu- 
rżenia Nm. 9 forschter. Porówn. 
F o r s z t. 

9 Feteć, częściej blp. 9 Fete- 
cie. 9 Feteciuch=sbrzępki, frezie; 
wstążka; gałgany ^IZ Zap. Wl. fet- 
t u c c i a=^skrawek, krajanka ; wstążka 
[zdrobn. od fetta = skrawek, kra- 
janka, może z 'Sgnm. fiza=wstążka 
= Nm. Fitze = tzn.]. Por. Dz. I 
Fetta. 

Fetfa p. Fetwa. 

Fetwa = wyrok, decyzja M. 29. 
Fetfa O. II Srb. fetva, fetma. Bg. 



roku, w której czapki te wyrabiają. 
Por. M. 29. Dc. 120. Mt. fes. 

Fezka p. Fez. 

Fi, Fe, Pfa, Pfe, Fuj || We wszyst- 
kich językach są podobne wykrzyk- 
niki, np. Gr. feti, Łc. phy, phui 
Nm. fi (oraz Fr. fi) = fi; pfui 
= fuj. Nasze pfa, pfe zdają się po- 
chodzić ze zmieszania w nagłosie Nm 
f z pf. Bodzime nasze okrzyki są . 
be, bla, odpowiadające Nm. i Fr. fi: 
oraz tfu, odpowiadające Nm. pfui. 

Fiasco, FJasko p. Flasza. 

Ficać zapisuję tu dla tego, że w 
RA. XVII, 8. 77 wyrażono zdanie o 
Rumuńskim wyrazu tego pochodze- 
niu. Zdaje mi się to wątpliwym, gdyż 
posiadamy, prócz ficać, inne, po- 
krewne postacie, jak fik!, fikać, 
hycać, hysać, myk! itp., oraz 
znajdujemy u Czechów fikati, u Łu- 
życzan fikotać itd., wyrazy tegoż 
słoworodu, z pokrewnemi znaczeniami. 



FILCLAUS 



168 



FIGA 



Wszystko to są odrońle pni nieusta- 
lonych, ozysto Słowiańskich. 

Ficlaus a. Ficlauz = rodź, be- 
kasa, soolopax gallinula Zap. Nm. 

FilzlauB = pediculus pubis [złź. z 
Filz = filo, kudły -|-Lau8 = wesz]. 
Przeniesienie znaczenia nastąpiło zap. 
u nas, z powodu, źe tego rodzaju be- 
kas jest w rodzinie najmniejszym. 
W Równiku Grimmów Filzlaus nie 
ma znaczenia ptaka. 

9 Ficówka = skopek Ap. VI, 7. 
II Oz. fioovka=prę t tk acki (z Nm. 
Fitzruthe = tzn.) *""" Oczywiście 
wyraz Cz. nie ma związku z naszym; 
Nm. Fitze ź. = nić również nie 
wiąże się znaczeniem. Może ficówka 
= *ś w i ó c ó w k a =naczynie, w któ- 
rym maczano świeczki łojowe. Około 
r. 1840 używano do tego u nas ce- 
berka, który roztopionym łojem na- 
pełniano. 

Fldebus p. Fidlbus. 

9 Fiderle p. 9 Eiderle. 

Fldjibus. Fidebus Przegl tyg. 1877, 
n« 46, str. 616. jj Cz. fidibus, 9 fi- 
lip u s sld. ...« Nm. Fidibu8=tzn. 
Bożne podawano słoworody wyrazu 
tego: z Fr. fil de bois = łuczyw- 
ko [dri. nitka drzewna]; z Łc. vidi- 
mus [= widzieliśmy, wyraz poświad- 
csenia na papierach sądowych itp., a 
dalej niby sam papier]; wreszcie Tis- 
sot w Les Pnissiens wyd. 7-e 1876, 
str. 234 ze źródeł Nm. takie podaje 
wyjaśnienie : W XVn w. studenci nie- 
mieccy, którym zabraniano palić, zbie- 
rali się potajemnie u różnych oberży- 
stów, składając przy wejściu dowód 
drukowany: „Fid. fbus S. D. N. H. 
Hodie hora VII A. i. m. m. h. n. e. o. 
a. V. s.", 00 znaczyło: „Fidibus fra- 
tribu s sal utem dicit N. hospes. Hodie 
hora VII apparebitis in museo meo, 
herba nicotiana et cerevisia abunde 
Yobis satisfaciam^. Temi kartkami za- 
palano fajki. (= Wiernym braciom po- 
zdrowienie składa N. gospodarz. Dziś 
o godz. 7 stawicie się w muzeum mo- 
im, tytuniem i piwem obficie was po- 



częstuję]. Porówn. GDW, Wgd, AV. 
172. Kr. 

Fidryganc = wiercipięta, wietrz- 
nik O. 9 Fidryganse blp. = po- 
drygi, ceregiele, mizdrzenie się. 9 
Fry drygans = wiercipięta, pajac. 
Może Nm. Firlefanz=dw. ro- 
dzaj tańca (por. Firleje), dziś wier- 
cipięta [co do pochodzenia wyrazu 
;Nm. patrz Kge. i GDW.]. 

9 Fidryganse p. Fidryganc. 

9 Fidur = oprawca psów 
Może z Ukr. Fedir, Fedor = Teo- 
dor? 

9 Fiedrować p. Foldrować. 

9 Fif = figiel, wykręt. 9 Fiflch 
= chytrze, przebiegle. 9 Fifak = 
sprytny, dowcipny człowie k || C z. f i- 
fikus = frant, chy trzeć Nm, 

Pfiff = mzn. figiel; p fif fig = 
sprytny, przebiegły; Pfiffikus=filut 
[Nm. pfeiffen = piszczeć, świstać; 
przejście znaczenia jak w świszczy- 
pałka, świstak; Nm. z Łc. pipa- 
re = piszczeć, kwilić]. 

9 Fifak p. Fif. 

9 Fiflcli p. Fif. 

9 Fłfrać = brudzić walać ustnie 
od J. Bystronia Cz. 9 fifrati 

pch. = tzn. 

9 Fifrać = mamrotać, mruczeć 
nie ma, zdaje się związku z Cz. fif ra, 
fifr4k, fifrati, jak to twierdzi RA. 
XVII, 31, bo wyrazy Cz. znaczą bru- 
das, brudzić, walać. Patrz 9 ^if rać. 
Fifrać w zn. mamrotać może być 
w związku z Nm. pfeiffen=piszczeć. 

Figa pch. Fik = szyszka, narośl 

L. II Głź. Dłź. Słc. Słń. Es. figa. Oz. 

fik. Br. chfiga. Ukr. chfyga. (Ssłw. 
'smoky. Bg. smokin(j)a, Srb. 
I s m o k V a. Słc. Słń. Ukr. i Es., obok 
I figa, mają też smokva, por. Gt. 

smakka, Eum. sm ochina) || Eur. 

z małemi zmianami: Fr. figue, Wł. 

fi co, Nm. Feige itd. Lit, piga a. 

Iszpiga. Węg. fiige Źródłem 

I jest Łc. ficus ź. = figa (drzewo 



FIGATELE 



169 



FILSZ 



i owoc). [Co do pochodzenia wyrazu, 
por. Vn. 1213—1214]. Do nas albo 
przez Cz., albo wprost ze Sgnm. figa 
[Sgnm. zap. z Prowans. figa ź., skąd 
i Fr. f i g u e ź. Kge]. Znaczenie szysz- 
ki hemoroidalnej jest już w Ło. fi- 
ous m. O pokazywaniu figi GD W. 
III, 1443: „Ze średnich wieków, z 
Wioch, pochodzi giest pogardliwy 
(jako imago vulvae), Wł. ,far la 
fi ca*, Hp. ,hazer la higa*. Fr. 
jfaire la figue*, skąd Nm. ,die 
Feigen weisen, bieten, zei- 
gen*. Znaczenie drobnostki, rzeczy 
bez wartości z Wl., np. ,n o n v a 1 e r e 
un fi co*. Skąd w bajce (Kg. Posn. 
VI, 138) wzięto nazwę góry: „Figa- 
góra, otwórz się! zamknij się!"? Por. 
Mew. 68 figa. MF. figa. Por. Figatele. 

F igatele blp. = rodź. potrawy L. 
Wł. fegatello = rodź. potra- 
wy z wątroby, zdrob. od f ega to = 
wątroba [Hp. higado, Fr. foie = 
wątroba, ze 'Sic. ficatum = niby 
,nafigowana* (od Łc. ficus = figa, 
patrz Figa) domyśl, j e c u r = wą- 
troba, tj. wątroba gęsia, nadziana figa- 
mi i wogóle wątroba]. Zmiana e na i 
przez świadome zbliżenie do figi. 
Por. Mr. 1B6. 



Figiel pch. złż. || Sic. Mor. 9 figi, 
figel pch. [Dlź. figle = wigilje, 
śpiewy żaków chóralnych, z Łc. vi- 
giliae:=nocne czuwanie, 'Słc. =(wi- 
gilje) nocne nabożeństwo]. Ukr. fi- 
gel a. fygel pch. Br. figla ż. pch. 
Es. figi ja pch. (trzy ostatnie z Pols.) 
II L it, p i g 1 ó r i u s = figlarz (z Póls.) 

MF. wywodzi z Łc. vi gil i ae; 

zap. ma na myśli 'Sic. vi g i li a e = 
mzn. hałaśliwe, przez kościół w śred- 
niowieczu potępiane obchody nocne 
po domach i kościołach, zwłaszcza 
przy zmarłych, por. DC. p. t. w. Mew. 
68 już tego wywodu nie podaje. Zdaje 
się, że właściwszym będzie wyprowa- 
dzanie figlów z następnej gromady: 
Ags. vigle = wróżba, vigljan = 
wróżyć, viglere = wróżbita, vig- 
lung = wróżenie; 'Sdnm. wy c he- 
le r = czarodziej, znachor, wróżbita. 
Por. Schade AUdeutsch, Wórterbuch. Co 
do przejścia znaczenia, por. cygan. 



' frant, skomoroch itp. Wątpię, aby 
figlarz pochodził z Nm. Fied(e)- 
ler = skrzypek. 

Fiirlt p. Firlsa. 

9 Fijerlta p. Firliia. 

Filt p. Figa. 

9 Fiksowany p. 9 Wiksa. 

9 Fil p. Pamfil. 

9 Fila p. Chwila. 

Filar pch. złź. 9 F«jar. 9 Fi- 

lar=skala. „Czapka z filar ami"(?) 

Kg. P. 244. 9 Pilerz (z Cz.) RA. 
I XVII, 62 II Głż. piler. Słc. pilier. 
I Cz. pili?, dw. pilef Sgnm. pfi- 

lari, 'Sgnm. pfilaere, Nm. Pfei- 
j 1 e r [z 'Słc. pilare, pilarius, pi- 
[ 1 a r i u m, to zaś z Łc. p i 1 a = mzn. 

słup ; stąd Fr. pilier. Ag. pillar 
i itd.]. Por. MF. Mew. 68. Mr. 276 Pi- 
' m. Kge. Pfeiler. 

Filąg p. Filunk. 

Filip : „Ni m& za czeski (za grosz) 
Filipa w głowie" Oinciała Przysło- 
wia^ n® 602=rozumu, sprytu Cz. 
„F i 1 i p p y miti** = mieć spryt. „Ne- 
chal filip pa doma" = dosł. zosta- 
\ wił filipa w domu = jest głupi. 
Por. RA. XVII, 31. 

9 Filiwólk. Tak bajecznego wilka 

nazywa bohater bajki w Chełchow- 

skiego Podaniach 1,207.208 ZIIMoże 

'w związku z Nm. Werwolf= wił- 

j kołak [złź. z *Wer =Sgnm. wer = 

I mąż, człowiek + W o 1 f = wilk]. 



Filiżanka, Fliźanka pch. 9 Fi- 

szanka II Srb. fildżan, findżan. 
Ukr. fynża, fyndżał, fyłyżanka 
II Węg. findża. Alb. fildżan. Ngr. 
filtzś,ni i inaczej Tur. fil- 

dżan, findżan = tzn. Do nas wy- 
raz dostał sią zap. przez B.um. fili- 
gean. Por. MF. M. 30. Mew. 68. Mt. 
' fildżan. 

j 9 Flisz = roślina wole oko, cal- 
tha palustris Może Nm. F i 1 z = 

mzn. nazwa rośliny filago germanica; 
Nm. 9 f^l^ (po obu stronach gra- 



FILUNG 160 FIRMAN 

nicy czesko - bawarskiej) = bagno I z Nm. V i e r e r = czworak. Por. MF. 

mszyste. Por. GD W. III, 1632 Fi Iz 2. i Filer i Filjarka. M. 30 p. w. Firka 
^,, ^.- - ' zdaje się mylić. Por. O Firlik. Por. 

Filung p. Filunk. , jjm' dw Vi er eh en n. = pieniądz 

Filunk, Filung, Filunek, 9 krzyżacki (dsł. czwóra czek), zap. to 

Filąg = tafla w ramach drzwi itp. samo, co Fiirk L. 
II Rs. fil e n k a = tzn. ZH Nm. F iii. i ^i^ać p. C Kwirl. 

lung z. = tzn. [dsł. wypelmeme, od ^ ' 

fullen=mzn. wypełniać, napelaiać]. | 9 Firldk p. 9 Kwirl. 

9 Findebńls Ap. YIII, 2B1 HI Firląje blp., dw. Fierląje = za- 

przekręcono z Nm. Kinderbalsam! bawy ; żarty ; zwykle w połączeniu ze 

= tzn. [złż. z Kinder lm.=d zie ci i stroić = urządzać. 9 Firląje 1, 

4- Balsam = balsam]. składkowa zabawa wiejska, urządzana 

_ -_, . Ol , y o, I przez dziewczęta Ap. II, 1^46. 2, = 

9 Fiónowy : „Szkopyszek fiono- [ świecidełka [znaczenie to poszło z nie- 

wy . Mo^^ pomyłka w przepisy- rozumianego dziś przez lud frazesu 

waniu, zam. ,klonowy'? | ^p jj^ 246: „dziewczęta stroją się 

9 Fir, 9 Fiyr = dowódca ZZ ^ firleje'*, zamiast „dziewczęta 
Nm. Fiihrer = tzn. , stroją (= urządzają) firleje'*]. 

„Panny firlejami wystrojone" Kg. 

Firamka p. Firanka. Pozn. V, 6. 9 Kirjele sld. zamiast 

Firanka, dw. Firamka, Firhan- ^^"^^ ^^ w przysłowiu Ap. Vm 322. 

ka, Firchanka, Wierhanki 9? ^^^^^J^^^ ^7^^?^^^'^% 
Firanki == źartob. koszula na spod- 7'? pJynu Kg. Kai I, 2b3 tu nie na- 
nie wYDuszczona Ad XIV 22 II L ^^^^5 pochodzi od firlać = kłócić, 
podaje blizkobrzmiące postacie po-" ' ^'f ^^- Rod F i r 1 e j również tu nie 
rudniowosJowiańskie; których w słów- ' ?f ^^.^y ' P«f <''^==\ ^ ^f" F^^rleger 

nikach moieh nie źnaiduie Nm ^^^^^ Yorleger) =. kra] czy (urząd 

Tortang d^ FS?ha'Sg— In! I ^T^^^)!! 'I^T /irlei =taniec z 
r«>A « „Jf- j^ ^•- j I pieśmann; Firlefanz, Firlefei= 

\ziz, z vor-, dw. tur- = przed 4- ^ i jo -ii- j 

hanffen *e '1P Pfil I a-i^^^y^^ ^ Sgnm. virleianz = r odź. 

nyi:^ T^^Koo ' ' ' 'tańca. 'Słc. vireli=rodz. tańca 

, 4oo; iV, ooJ. T7ł j ■ 1 • I i. -c- 

' * ' Fr. dw. Yirelai = 1, taniec my- 

Firchanka p. Firanka. śliwski 2, muzyka do tego tańca [złż. 

iTiT -KT 1' ' zvirer = wirować, kręcić się Ą- 

Fircyk pch. Jeżeli z Nm. i e r 1 1 g, i ^ i = piosnka ; v i r e r ciemnego po- 
to tu należy: Fer tyczny, 9 F er- chodzenia; lai podobno z ^Sgnm. 
tych, 9 Fertyk = gotowy, go- leih = piosnka; por. Dz. I Yirar i 

tówIIRs. fertikT,=-fircyk Może In. c. Lai]. Por. GDW. Firlefanz i Fir- 

z Nm. lertig = 1, gotów, gotowy ' lefei. Kge. Firlefanz. Zamiast firleje, 

2, zwinny, wiertki, żwawy. Istnieje oprócz 9 kirjele, wstawia się też 

Nm. 9 firzig = pyszałek, kręcicki | jo przysłowia turnieje. Por. Adg. 

(Sallmann Neue Beitnigc zur dentsch, 126 Firleje. 

Mnndarł in Esiland Eewel 1880, str. i 

112), ale wyraz ten może być z Pok. ' Firlejek p. 9 Kwirl. 

wzięty, i^r. Mr. 166 cDcpTiiKi.. Firletka p. 9 Kwirl. 

Firhaiika p. Firanka. | c f.^.,.^ _ .czwarta częśó beczki 

Firka - 1; moneta czterogroszo- stemplowanej" Kg. Fozn, I, 96 _. 
wa O. 2, fraszka, nic L. O. 9 Fijer- ^m vier = cztery. Por. Dryja. 
ka =- cztery grosze Pfil. IV, 11)5 =1 J^ ^ r k a. 

Nm. vi er = cztery. Por. Slń. filjer Firiuan a. Feriiian = ukaz || Slń. 
drobny pieniądz, Bg. filer = tzn., Eur. char. Przez Tur., z Pers. 



FIRMDSY 



161 



FLANDERKA 



ferm an = rozkaz, ukaz [ze Spers. 
framana= prawo==Skr. prama- 
na n. = wzór, norma, powaga. Por. 
Fk. 1890 I, 267]. Por. M. 30. Mt. fer- 
man. Dc. 120. 1 zap. przez sld. do Łc. 
firmo = utwierdzam itd. 

9 Flrmusy = wąsy. „Kocur ma 
fusy i firmusy" Ap. IX, 221 ZZ 
Cz. frńousy Im. = wąsy. Sld. do 
osn. firm-. 

Firzac =blacha przed piecem hut- 
nyip L. Nm. Yorsatz, dw. Fiir- 

satz (por. Firlej, firanka itp.)== 
tzn. [złż. z V o r = przed + S a t z= 
co się stawi]. 

Fiszanka p. 9 Filiżanka. 

9 Fiszbdnki blp. = rodź. gru- 
szek, ustnie z Jaworza (na Szląsku) 
Czy by w jakimś związku z Fisz- 
b i n e m (Nm. F i s c h b e i n=dsi. kość 
rybia) ? 

Fiuzyyer p. Fua^a. 

9 Fiyr p. 9 Fir. 

Fizerajza p. Wiza. 

Fizerować p. Wiza. 

Fizerun(e)k p. Wiza. 

9 Fizole p. Fasola. 

Fizy p. Wiza. 

Fizyłjer p. Fus^a. 

Ii3ak(ie)r_L. O. || Słń. Eur. char., 

bez zmian Fr. Fi a er e = imię 

świętego, rodem Szkota, po Łc. Fia- 
orius, zwanego też Fefre [por. La 
Tradiłion 1893, str. 288—79]. Około r. 
1640 pierwsze dorożki w Paryżu sta- 
wały na ulicy ś. Antoniego, pod gos- 
podą, mającą szyld, wyobrażający ś. 
Fjakra i stąd poszła ich nazwa. Dz. 
n c Fiacre CL. 



fiasko p. Flasza. 

9 Flaba = pysk, papa. 9 Fa- 
bera, 9 Chlabera a. 9 Flabot= 
ten co 9 flabota. 9 Flabotać = 

trzepać językiem, pyskować PSK. 18 
Dnm. F 1 a b (b e) ź.=twarz obwi- 



sła a. szeroka; gęba; zwisła warga 
[= Nm. Flappe]. Por. FWb. GD W. 

9 Flabera p. 9 Flaba. 

9 Flabot- p. 9 Flaba. 

9 Flach p. Flak. 

9 Fladruża = czepek odświętny 
Dnm. fladdriiśche [tak pisze 
Frischbier, wyrażając przez śch na- 
sze ż i widzi tu zakończenie Polskie, 
w osnowie zaś słusznie upatruje Dnm. 
fi ad dem (= Nm. f 1 a 1 1 e r n)=bu- 
jać, drgać (o wstążkach, wieńcach, 
włosach, ubraniu)] = 1, strojny cze- 
piec staroświecki ; czepiec wog. 2, 
obfite bujające włosy na głowie 3, 
baba. Może w końcówce jest Fr. ru- 
ch e (skąd Nm. R ii s c h) = garniro- 
wanie, karbowana listwa tiulowa, więc 
Nm. ♦Flatterrttsch? Por. Nm. Tiill- 
riisch, Blondenriisch. Por. fla- 
terka = trzęsidło itd. O. 

Flafor = 1, obwi słe ucho ogara 
2, pierś obwisła Mr. 158 szuka 

słoworodu w Ag. i HI; jest to zap. 
przekręcenie Nm. Fleokohr == kła- 
pouch [złż. z F 1 e c k = mzn. flak + 
Ohr = ucho, więc niby flakowate, 
oklapłe ucho]. Wyrazu Nm. w GD W. 
n.; patrz Kuoschata Litauisch-deutsch. 
Wórłerbuch, 318, p. w. plekausis. 

9 Flajcer p. Felczer. 

Flajtuch p. Fląjtuch. 

Flak a. Flek 1, = plama (na twa- 
rzy) II Cz. f 1 e k = plama. Słń. b 1 e k i 
I = ospa. 2, Flak pch. złż. 9 Flaka 
!= wnętrzności II Cz. 9 flś.ky = tzn. 
jUkr. flaky, chlaky. || Lit. plćkai 
I lm.=tzn. 3, 9 Flek i zdr., 9 Flach 

I = miejsce Wszystko z Nm. 

Fleck(en) m. = mzn. plama; kawa- 
|łek (np. mięsa); miejsce, 'Sgnm. 
V 1 e c (k e), Sgnm. flec(cho). Fla- 
{ c z e ó itp. Mr. 158 mylnie zbliża z Łc. 
flaccus = obwisły itp. „Pro trip- 
pis, dictis Yulgariter flaky BW. LIV, 
306 (z r. 1394). Por. Pfil. IV, 632. 

Flakon p. Flasza. 

Flaiiclerka p. Flsidra. 



FLASZA 



162 



FLEJTUCH 



Flasza pch. Flakon pch. Yjaśko 
'] Gli. ble§a.Dłź. flaSa. Słc flśSks. 
Cz. flaSe. Srb. ploska, palacka 
(ostatnie z Węg.). Bg. ploska. Seiw. 
ploskya a. Ylaskonni*. Ukr. fla- 
cha, flaszka, plaszka, płaczka. 
Br. placha. Bs. fljaga jj W^. 
fiasko; palac{k). Bum. palaSca 
= torba, plosca = flaszka. Tor. 
palaska = ładownica. Ngr. flaski, 
paldska. 'Sgr. fldskón, flaskion. 
WŁ fiasco a. fiasca. Fr. fla(8)coiL 
Hp. fiasco, frasco. 'Słc. fłasco, 
fiasca. Sgnm. fiasca. Nm. Fla- 
sche Z^ Niema pewno&ci co do 
źródła tego niezmiernie rozpowszech- 
nionego wyrazn. Dz. L Fiasco mnie- 
ma, że z Łc. vascnlam=naczyńko 
(zdr. od vas = naczynie, skąd Wa- 
za, Wazon}. E[ge. domyila się źródła 
w Celt., Mr. 370 luacKoyu-b w 'Sgr. 
Por. Mew. 251 ploskva. Mt. p. w. pa- 
laska. Nasze : Flasza zap. ze Sgnm.; 
Flakon zFr.; F jasko z WI., gdzie 
ma toź zn. O tym, dla czego WŁ 
fiasco znaczy „klapę'' (teatralną, 
koncertową), istnieje legienda, k. p. 
w Echu mujsyasnym 1893 z 25 marca, 
str. 142, oraz w Kólnische Yolks-Zei- 
tung 1873, n^ 297 z 27 października; 
por. Kr. Fiasko. 

Flaterka p. 9 Fladmża. 

Flader p. Flądra. 

Flądra a. Flondra, Flader a. 
Flonder. Flanderka = rodź. ryby 
C Flunder. || Ag. flound er. Szw. 

flnndra. Duńs. flynder Nm. 

Flander, Flinder, Flonder, 
Flunder = tzn. [od pnia nieusta- 
lonego flandern, flindern itd.= 
migać, bujać itp.; ryba tak nazwana 
albo od migocącej łuski, albo od ru- 
chowości]. Por. Mr. 158. GDW. Flin- 
der 5. Mag. Flounder. 

Flądra == kobieta brudna, niepo- 
rządna ; rozpustnica || Cz. flandera 
= obszarpanieo. Słc. flandra = ko- 
bieta języczliwa, złośliwa. Mor. flun- 
dra=kobieta brudas. Srb. flandra 
=rozpustnica. || Ru m, fi eandura = 
łachmany, gałgany. Najbliżej jest 



Nm. Flander = gałgany itp.; C 
flanderl = dziewczyna rozpustna. 
Przejście znaczenia z gałgan na me- 
retrix oczywiste. Plączą si^ tu jeszcze: 
9 szlądra = kobieta bmdas (C 
zaszlądrać si^ C zacądraó się 
= zachlapać się, obłocić się) = Cz. 
Slondra = 1, kobieta zaniedbana 
2, meretrix; Bs. Slendatb = włó- 
czyć się; Nm. schlendern = tzn. 
(z HI.). Rm. od osnowy (s)landr-: 
WL landra a. slandra = mere- 
tnx, Fr. malandrin = włóczęga 
itd. Dz. L Landra [z Nm. schlen- 
dern, albo może z Łc. latro, skąd 
nasz łotr]. Por. Mr. 158 Flądra; 328 
niien43Tb i Slondra. RA. X%il, 8 flon- 
dra. Por. PfiL IV, 532. 

F leć = warstwa (kruszcu) Łb. 61 
Nm. Flotz=tzn. Łabęcki myl- 
nie wywodzi wyraz ten ze Słw. wlec. 
Flotz jest .wyrazem czysto 6rm.; 
*Sgnm. yletze, Sgnm. flezzi=kle- 
pisko, podłoga, legowisko. Por. Kge 
p. t. w. 

Flegar- p. Flagować. 

Flegować = wykładać koszta na 
roboty w kopalni. Flegarstwo = 
czynność słowa tego. Toź znaczy For- 
legarstwo. Forlegator = czyn iący 
nakłady kopalniowe Łb. 61 i 63 
Nm. auflegen = mzn. czynić na- 
kład ; Yorlegen znaczy właściwie 
przedłożyć, podłożyć; w zn. ,nakład 
ponieść^ mówi się po Nm. verlegen; 
Flegarstwo i forlegator utwo- 
rzono u nas. 

9 Fląi(a) p. Flejtuch. 

9 Fląjc- p. Felczer. 

Flejtuch, dw. Fląjtuch = knot, 

szarpja itd. Albo Nm. Pfliick- 

tuch =dsł. płótno skubane [pfliłc- 
ken = skubać + Tu oh = mzn. 



płótno ; albo raczej z Nm. dw. fi aien 
= myć, płukać, więc niby *Flai- 
tuch = płótno, szmata do obmywa- 
nia, obcierania (ran itd.). Pfil. IV, 632 
niepotrzebnie rozróżnia dwa flejtu- 
chy. 9 *^iej i 9 Flej a = flejtuch 



FLEK 



163 



FODRUM 



(o człowieku) m. i ź. są zap. skróce- 
niami fi ej tu eh a. 

9 Flek p. Flak. 

9 Fletka a. 9 Flitka 0.=rodz. 
płaskiego szaflika. 9 Flota =naczy- 

nie nizkie, drewniane do mleka Psk. 
18. IZ: Nm. 9 flóte, fl6t = tzn. 
FWb. [Nm. 9 flott = śmietanka; 
fletka właśnie jest naczyniem na 
mleko, śmietanę]. 

Flink. „Zewsząd ustawicznie lecą 
strzały gęste; W szyszak około gło- 
wy brzęczą flin k i c zęste" L. z A. 
Kochanowskiego IZZ Dopełniacz I 
Lindego objaśnia: dźwięk i dodaje 
Łc. „strepit assiduo tinnitu galea". 
Może w związku z Cz. flink = po- 
liczek (soufflet); flink a ti = po- 
liczkować ; flink! = bach ! (o upad- 
nięciu). Po Nm. flink = żwawy, 
wiertki, zgrabny. 

Flis pch. II Słń. f 1 o 8 a r = flisak ZZ 
Nm. Flosse ź. = spławianie (drze- 
wa); Flosser = flisak. Flis zap. 
z *fUs. Por. Pfil.IV, 632. FWb. 199 
FHs. Nm. 9 flis, 9 flis, 9 fli- 
sak, 9 flisse = flisak wzięto już 
z Pols. FWb. ib. 

9 Flitka p. 9 Fletka. 

Flłianka p. Filiżanka. 

Flonder p. Flądra. 

Flondra p. Flądra. 

9 Flota p. 9 Fletka. 

9 Flunder p. Flądra. 

9 Flura = kobieta brudas; roz- 
pustnica Zap. Nm. 9 flirr a. 9 
florr = mzn. tzn. Por. Nm. Florę 
m. pustak, lekkoduch. 

Fluiba. „Wyprawił ktoś pachołka 
po ryby z fl użbami" L. z Jago- 
dyńskiego Może pomyika druku, 

zam. ,z służbami^? 

Fochy blp. pch. || Cz. fochóf a. 
fooh;^f = przyrząd do wdymania 
świeżego powietrza (gór n.) ; focho- 
vati=dymaó, dmuchać ZZI Nm. fa- 



chen=dąó, dymać. Znaczenie u nas 
rozwinęło się z Nm. anfaohen = 
rozdmuchywać (ogień i przenośnie: 
niezgodę itd.) w słowie fochowaó; 
fochy nabrało odcieni znaczeń już 
u nas; por. nadymać się, nadęty. Por. 
Pr. fil. IV, 398. Tegoż pochodzenia 
są: Wachlarz (dw. Fachel, Wa- 
ch el = Nm. Fachel, Faoher). 

Foczinan p. Forszpan. 

Foczpan p. Forszpan. 

9 Fodrować p. Fołdrować. 

Fodruin = ^furaże i żywność dla 
dworskich*' L. (z Naruszewicza). Fu- 
raż pch. Furjer. Furażerka=cza- 

peczka, jaką nosili żołnierze furaże- 
rowie. Futro pch. Futr(z)yna. 
Futerał pch. 9 Futer, 9 Futrasz, 
9 Futraś, 9 Futrunek = karm. 
9 Futrować = karmić. Futrusz 
Łb. 67 = stajnia na konie gwareckie. 
II Głż. futr = karm; podszewka. Cz. 
futr pch. =karm; futrś,l=futerał; 
futro i pch. = podszewka; forir= 
furjer. JEls. furaż-B pch. =furaż; fu- 
ter i. = podkładka (pieca) pch.; fut- 
Ij ir'Ł=futerał. Ukr. furaż, futro, 
futryna itd. Br. futra ż. = futro 
i pch. Rs. 9 ohutra, 9 chutr o= 
futro. II Wł. f o d e r o = podszewka ; 
kaftan. Hp. Pg. forr o = podszewka; 
futrowanie. Fr. feurre=słoma, ściół- 
ka; fourreau == pochwa; four ra- 
gę = furaż; fourrure == futro; 
fourrier == furjer; dużo in. po- 
chodnych w językach Km. Nm. F u t- 
t e r = karm ; podszewka i in. F u t- 
teral = futerał (z 'Słc. fotrale 
Kge). 'Słc. fodrum, foderum, fo- 
drium = picowanie, powinność da- 
wania jadła i karmi; fodrarii=fu- 
rażerowie, furjerowie itd.; fu truś = 
pochwa. Dużo pochodnych w Eur.ZIZ 
Wszystko to zGrm.: 'Sgnm. vuoter, 
Sgnm. fuotar n. = pokarm; karm; 
podszewka; pochwa; futerał [Kge. 
mniema, p. w. Futter, że w powyż- 
szych wyrazach Grm. zlały się dwie 
odrębne osnowy]. Por. Dz, I Fodero. 
Mr. 162 Futro, ^yrjiflpii. Naruszewicz 
(u L.) wywodził Fodrum z Nm. 

32 * 



FOJT 



164 



FOLKLOR 



Forderung = wymaganie. Futro 
przez zn. podszewki. C Fatrasz 
przez zmieszanie 9 futrowania 
(karmienia) z furażem. Por. RA. 
XVII, a2. 77. Futrusz z Nm. *Fut- 
terhaus = dsł. dom do futrowa- 
nia (karmienia); zakończenie jak w ra- 
tusz. 

9 Fojt p. Wójt. 

Foksal == miejsce zabaw za mia- 
stem. 9 Foksal, 9 Fogzał, 9 
Wogzał, 9 Wagzał =dworzeo ko- 
lejowy, banhof WBi. 44—46 || Słw. 

Eur. bez zmian Pod dawnym 

Londynem znana już była w XVI w. 
wieś Vauxhall; w XVin w. urzą- 
dzono tam zakład restauracyjny z mu- 
zyką, ogniami sztucznemi itd., który 
trwał do r. 1869; obecnie wieś znaj- 
duje się juź w obrębie stolicy. Nazwę 
jej, a zarazem „ogródka^, przenoszo- 
no na różne tego rodzaju zakłady 
gdzieindziej, np. na „Fozal** warszaw- 
ski za Stanisława Augusta ; podobnież 
przenoszono nazwę Tivoli, Prato, 
Wersal itd. Por. CL. Przeniesienie 
znaczenia na dworzec kolejowy zdaje 
się że zaszło w Rosji (Rs. yoksali,). 
Mr. 370 mylnie objaśnia i mylnie 
akcentuje wyraz Rs. 

9 Folajter p. Folajtra. 

9 Fo lajtra a. Folajter = hamu- 
lec ZZ RA. XVn, 31 z Nm. Vor- 
1 e i t e r [niby przed -\- drabina]. Wy- 
razu tego w moich słownikach Nm. 
w t. zn. nie znajduję. Może raczej 
z Nm. Vorreiter = foryś [dsł. 
przed -f- rajtar], niby to, co przed 
wozem się posuwa. Przeniesienie zna- 
czenia widać też na Nm. Hemm- 
schuh (dsł. = trzewik hamujący), 
Cz. 9 prasatko [dsł. prosiątko], 
oraz Pols. gw. furmanek, piesek, 
żabka (nazwy gwoździa na dyszlu) 
t. p. 

Folarda p Folusz. 

Folbun = wieni ec w ierzchni czyli 
zrąb szybu Łb. 62 ZZI Nm. Pfuhl- 
baum = belka pozioma (w górnic- 
twie) [złż. z Pfuhl=poduszka; łoże, 



łożysko, podkład -|- Baum = drze- 
wo]. Łb. obok Pfuhlbaum bezpod- 
stawnie dodaje Fiillbaum; takiego 
wyrazu w Nm. n. 

Foląjza = widłowate żelazko do 
ostrzy gania szkła (hutn.) O. L. podaje 
Foląjze rodź. nijaki Nm. Feil- 

e i s e n, powiada Ł. Wyrazu tego Sand. 
n.; znaczyłby on właściwie żelazko 
do gładzenia [feilen = gładzić pil- 
nikiem + Eisen = żelazo]. 

Folga a. Folja = blaszka, listek 
metalowy itp. || Cz. folie. Ukr. fol- 
ga. Rs. f ólbga (z Pols.) II Wł. f og- 

lia. Fr. feuille. Nm. Folie ź 

'Słc. folia ż. = tzn. [z Łc. folium 
= liść]. G znalazło się u nas skut- 
kiem słyszenia joty w wymawianiu Nm., 
która w pewnych razach brzmi u Niem- 
ców jak g, a także pod wpływem o- 
snowy folg-. Zdaje się, że 9 Fol- 
ga = dźwignia, drąg pod coś pod- 
kładany, podstawka jest dalszym roz- 
winięciem znaczenia Folgi, jako pod- 
kładu pod coś. Por. L. : „Folga jest 
to rzecz pod drugą podstawna" (z Karn- 
kowskiego). Por. Mr. 169 Oojibra. 

Folga pch. złż. Folg m. = ulga, 
odpoczynek II Cz. folk m., np. „folk 
nekomu pustiti, dś-ti"; folkovati. 
Słń. bogati z 4 pp. i fo lgatL Ukr. 
folga, folguvatyZIZNm. Folgę 
ż.=mzn. ma też znaczenia, co u nas; 
folgować rozwinęło znaczenia nie 
tyle z Nm. folg en, ile z przyswo- 
jonej już Folgi. Por. Mr. 20 bogati 
[nie zgadza się na wywód z Nm.]. 
Mew. 16 boga-. MF. bogati. Brl. 48. 

9 Follwarek p. Folwark. 
Folja p. Folga. 

Folklor pch. II Słw. Eur. bez zmian 

A.g. folk lor e=tzn. [złż. z folk 

= lud -f- lorę (= Nm. Lehre) = 
wiadomość; wiedza, nauka; więc ra- 
zem = wiedza ludowa tj. to, co wie 
lud]. Wyrazu Ag. po raz pierwszy 
miał użyć A. Merton w The Athenae- 
urn londyńskim 22. 8. 46. Por. The 
Journal of American Folh-lore 1888, t. 
I, str. 79. Wisła H, 871. 



FOLOWAĆ 



166 



FOŁDROWAĆ 



Folować p. Folusz. 

Folusz, Folować =pch. złż. Fu- 
larz. Folarda = ziemia folarska L. 
9 Folusz=8ukno własnego wyrobu. 
9 Folus = brudas, smoląg. 9 
Walusz = folusz. II Inni Słowianie 
wyrażają sowami, wziętemi z Nm., 
jatrz Wałkarz. II Fr. fo uler=(dsł. 
deptać) folować ; f o u 1 o n = wałkarz. 
Wł. foli ar e = tzn. ; foli one = 
wałkarz. Hp. ho 11 ar = folować. Nm. 
Fuller a. Fuller (częściej Wal- 
ker) = wałkarz; fu 11 en a. fiillen 
= folować; (rodowe V o 1 1 miiller). 
Ag. fuli = folować; fuller= wał- 
karz; foil = deptać. 'Słc. fu 11 ar e, 
f o 11 ar e= folować; fullaria, ful- 
lencium, fullatorium i in. = 
folusz !ZZ Ło. fu 11 o = folusznik, 
wałkarz. Por. Dz. I Follare. Mr. 1B9 
Folarz. Folarda z Nm. Fiillerde 
= ziemia do folowaoia Mr. 169 Fo- 
larda. Czy niema pomyłki druku w na- 
stępnym wyjątku z Przyjąć, Itidu z 12. 
1. 39, str. 5^24 : „Przy zachodniej stro- 
nie Gostynia jest płósa, zwana do 
dziś dnia folinkami podobno od 
zabudowanych tam kiedyś foluszów''? 
Por. 9 Felis z. 

Folwark poh. 9 Folwarek, 9 
Folwaryja, 9 Foliwarek, 9 Cho- 

liwar II Głż. for bark. Cz. forberk. 
Ukr. fol war ok. Br. chwaliwa- 
rak. Rs. fólbveroki, a. folLvi- 
rok-B (Ukr. Br. Rs. z Pols.) ZZ Nm. 
Yorwerk [złż. z vor = przed -f- 
Werk n. (= 9 werk w zegarze; 
por. Fajerwerk, Warsztat itd.) = 
dzieło (stąd też naśladowane nasze 
działo), coś zrobionego, urządzone- 
go, postawionego: warownia, fabryka 
itd. Sgnm. (XI w.) vorwerc=dworek, 
ferma pod miastem lub pod (wielkim) 
dworem ; tutaj nasze pod odpowiada 
Nm. V o r. Por. Mr. 169 Folwark. Brl. 
48 Forberk. Pfil. IV, 632. Przejście 
Nm. r na nasze 1 jak w alkierz, 
mularz, Malborg, szmermel 
itp. z Nm. Erker, Maurer, Ma- 
rienburg, Sohwarmer itp. Por. 
Pfil. IV, 4b0. Przejście Nm. e na na- 
sze a jak w bachmistrz, bark- 
mistrz, basarunek, flak, gwa- 



rek, rachować itp. z Nm. Berg- 
meister, Besserung, Fleck(en), 
G e w e r k (e), r e o h n e n itp. Por. Pfil. 
IV, 402—403. 

9 Folwarter = rządca Nm. 

Verwalter = tzn. [złż. z ver- = 
słówko z różn. znaczeniami -f-*W a 1- 
ter, nieui. rzeczownika od w alt en 
= rządzić, władać]. Lir przestawio- 
no, jak np. w 9 śmielterny, 9 
Bałtromiej, Rs. krylosi) itp., zam. 
śmiertelny, Bartłomiej, kli- 
rosi,. Por. RA. Xn, 37. 

9 Folwaryja p. Folwark. 

9 Folda = „człowiek trochę lep- 
szy od chłopa, trochę gorszy od pa- 
na" Ap. IV, 192 ZZ Może Nm. Hoł- 
dę m. = wasal, lennik, Sgnm. h ol d o ? 
Por. Cz. holdćJe = tzn. Słc. hol- 
d o §=włocęga, powsinoga, które mogły 
powstać z dawnego znaczenia len- 
nik, jak u nas smerda, gbur z 
dawniejszych nazw (niższego) stanu. 
Przejście Nm. h na nasze f widzimy w 
aftel, barka ft, kafel itp., z 
m. Achtel, Bergreoht, Ka- 
chel. Takież przejście mamy w Pols. 
gw. fcę, fto, ftóry, fustka, tfórz 
itp. z chcę, 9 chto, 9 ohtóry, 
chustka, tchórz i odwrotnie: gw. 
chaworyty, lucht, szlachmyca, 
śluchy, uchnal itp. z faworyty, 
luft, szlafmyca, szlify, (h) uf- 
na 1. Nazwy stanów wzięliśmy prze- 
ważnie z Nm.: król, książę, hra- 
bia (graf), szlachcic, lennik, 
rycerz itd. Por. Hołd. Hołdernik. 

Foldrować pch. =nastawać, skar- 
żyć; popierać. 9 Fodrować = żą- 
dać. 9 Fiedrować = wydobywać 
(z ziemi na powierzchnię, np. węgle); 
wspierać. 9 Fedrować = żądać 
(np. piwa, cenę). 9 Faldrowanie= 
„stara cecha, zasypanie" Kg. Krak, 
IV, 306 [zdaje się, że mylnie objaś- 
niono ; raczej = podpora ; por. F a n- 
tunek] II Cz. fedrovati pch.= po- 
pierać i in. Dli. fodrowaś a. for- 
d r o w a ś=żądać, wymagać Zmie- 
szano w wyrazach pewyższych dwa 
(zresztą pokrewne z sobą) wyrazy Nm.: 



i 



FOMFRY 



166 



FORDYGAŁ 



fo(r)dern, 'Sgnm. vordern = żą- 
dać, wymagać; upominać się, pozy- 
wać i fordern, 'Sgnm. yiirdern 
= popierać, załatwiać. Co do przejś- 
cia Nm. r na Pols. ł, por. ryczał- 
tem, 9 ruła i Pfil. ly, 460. 

Fomfry p. Fanfaron. 

Fonf(r)y p. Fanfaron. 

Fontani p. Fontaź. 
Fontazik p. Fontaź. 

Fontaź, Fontanż, Funtazik || 

Nm, Fontange Fr. fontange 

m. = ozdoba z wstążek na głowie 
[od nazwiska panny de Fontange s, 
kochanki Ludwika XIV]. Por. L. Mr. 
169. Bte. 

9 F5pka = kieszeń u sukni ko- 
biecej GO. 164 Nm. 9 fuppe 
= tzn. FWb. 

Fora = bis, da capo (dw. okrzyk 
teatrabiy) || Es. fora = tzn. L. 

p. t. w. nasuwa Nm. von vorn = 
da capo, znowu, ale też odsyła do 
Fura; tam właśnie znajdujemy przy- 
kłady: „Dosyć na tę furę'' = naten 
raz; „Drugą fora" a. „Drugą furą** 
= drugiego razu, po raz wtóry; 
„Pierwszą fórą" = za pierwszym ra- 
zem. "Widać stąd, że u nas Nm. Fuh- 
re=wóz (Dnm. fore), oprócz wyrazu 
Fura = wóz, dało jeszcze podnietę 
do wytworzenia pojęcia raz, kroć 
[niby w zn. jedna jazda, jeden nawrot 
itp.]. Dnm. o utrzymało się nie tylko 
w okrzyku fora, ale i w 9 ^o^a 
= wóz Derd. 27. 66. Cz. również nie 
u, lecz u (tj. ó): fdra = wóz. Por. 
Fornal. 

Forak = hak u sań (góm.) L. O. 

Nm. Yorhaken = tzn. [Złź. 

z V o r- = przed + H a k e (n) m. = 
hak]. Pfil. IV, 485. 

Forbot pch. 9 ChorbotKg.P. 112 

(mylnie w 8łowniczku=trepki) Zap. 

Mr. 160 ma słuszność, szukając źródła 
wyrazu tego w Hp. f a r p a d o=fręzlo- 
waty [o pochodzeniu wyrazu tego Dz. 
I Arpa]. 

Forczman p. Forszpan. 



9 Ford aka = rozporek w spod- 
niach Nm. Yordeoke = klapa 
[złź. z vor- = przed + Decke = 
(deka) pokrywa; klapa] RA. XV1J, 
77. Dawniej noszono spodnie z klapą 
z przodu, stąd zap. przeniesienie zna- 
czenia z klapy na pokrywający się 
nią rozporek. 

Fordan, Fordun=rodz. cła. For- 
don a. Werdon = miasteczko nad 
Wisłą, niegdyś miejsce pobierania cła. 
Wiardunk, Wiardunek, Wier- 
dunk, Wierdung, Wierdunek, 
Werdunek pch. = ćwierć grzywny 
(marki) ||Cz. verdunk, yerduńk 
=:ćwierć (grzywny itd.) 1| 'Słc. f erto, 
fertum, ferdonum, ferdo, firdo 
itd. = ćwierć marki. 'Sgnm. vier- 
dunc, vierdinc. Nm. Ferding 
(u L.). Sfr. ferling, ferlin, fer- 
tin, fierton. Wł. ferlino. Shp. 
ferlin. Ag. farthing=halerz; dro- 
biazg ZII Wszystko to z Ags. feor- 
dhung, feordhling [od Ags. feó- 
vor = cztery] = ćwierć. Zdaniem 
moim wyrazów powyższych nie należy 
oddzielać; pierwotne znaczenie: cło, 
grosz celny przeszło na nazwę miejs- 
cowości, gdzie je pobierano (porówn. 
miejsc. Cło, Myto itc.); postać for- 
dan jest odmazurzemem właściwszej 
for don (uczuwanej jako fordin); 
skorzystano z rozmaitości postaci 'Słc. 
i Nm., aby rozróżnić znaczeniowo 
fordonodwiardunku. „Ferto 
jest część grzywny, dawniej f er don; 
stąd weszło w Polszczę wierdunek, 
słowo, podobne Niemieckiemu dawne- 
mu Yierdung" Czaoki u L. „Po- 
datki poborowe, tj. czwarty grosz, 
fordan itd.** Yol leg. u L. Mr. 160 
Fordan mylnie wywodzi. Por. Mag. 
Farthing. DC. Ferto i in. Dz. I Fer- 
lino. Pr. fil. IV, 667 wiardun(e)k. 

Fordun p. Fordau. 

Fordygal. „Fordygał z krasną 
Melampidą stroi kortezy, kiedy w ta- 
niec idą" L. z Kochowskiego.CFur- 
dygala = nie spokojny, zuchwały ; 
wichrzyciel * Zap. żartobliwy wy- 
twór językowy, w rodzaju (naślado- 
wanego z Lit. imienia własnego): 



FORDYMENT 



167 



FORST 



Świdrygieł, Świdry gał o, Świ- 
drygdł = trzpiot, figlarz itp. Na 
postać wyrazu wpłynąć mogły 'Słc. 
burdigala, bordigala itp. = 
sadz (na ryby), oraz Łc. nazwa mia- 
sta Bordeaux : Burdigala. Por. Rs. 
fordy baka, gordybaka=zuchwa- 
lec, grubjan. 

Fordyment a. Furdymeiit=ław- 

ka, kaptur, garda u szabli Mr. 

może słusznie wywodzi z Rm., tylko 
mylną postać Hp. podaje; po Hp. 
brzmi to, tak jak i po Wł., guarda- 
m a n o [dosł. straż ręki] = kaptur u 
szabli. 

Fordzel p. Wardzlel- 

Forga = kita, pióropusz. || Moraw, 
f o r g a S i t ' sa = stroić sią ; f o r g a fi- 
fl i o e = latawica, ciekawska ; f o r g o 
=pióropusz Węg. forgó=mzn. 

pióropusz [forgat := obracać, krę- 
cić; bujać; machać itd.]. Porów. MF. 
Forga. 

Forgocza. „Żrzebiec pierzchliwy 
nie diEk w niewiadome nóg opinać for- 
g o c z e, 8iź musi" L. z Kochowskiego. 
L. objaśnia : pęta Może w związku 

z 'Słc. forga (Fr. forge), a. for- 
gia, forgina, forgium = kuźnia 
[z Łc. fabrica]; forgire =zajrao- 
wać się kowalstwem. 

Forleg- p. Flegować. 

Fo rma k = tzn. co Formyzel, 
k. p. Nm. Formh acken=tzn. 

[Form =forma -|- Haoken=hak]. 
Nm. h niknie tu, jak w Bosak, Pu- 
ł a k (=p ó ł (h) a k), S z t u r m a k itp. 

Formyzel, inaczej Formak=drą- 
żek do czyszczenia oka formy w pie- 
cach hutniczych itd. Łb. 64 ZZI Nm. 
Formeisel = tzn. [Form=forma 
-j- Eisel, zdrob. od Eisen=żelazo, 
więc = żelazko od formy]. 

Fornal = 9 ^rmanek, hak na 
końcu dyszla, za który zakłada się 
waga przednia a. naszelniki Łb. i gw. 
Fomalik = tzn. O. ZIZ Nm. Vor- 
nagel = tzn. [złż. z vor = przed 
-|- Nagel = gwóźdź, zwykle u nas 



występujący w postaci nal, np. brat- 
nal, (h)ufnal itp.]. Por. RA. XVn, 
31. Pfil. IV, 496. 

Fornal pch. = parobek do koni; 
woźnica. C Fernal, C Fumal (ra- 
czej Fornal). C Fornalka = fur- 
manka || Ukr. fornal, fornalka = 
tzu. (z Pols.) II Dnm. fornal = pa- 
robek wiejski FWb. (z Pols.) ZZ Mr. 
160 nie umie nic pewnego wyrzec. 
Zdaje się, że wyraz pochodzi od fora, 
dawniejszej i gwarowej postaci dzi- 
siejszego wyrazu fura (patrz Fora); 
od tego mógł być przymiotnik *for- 
ny (w zestawieniu ^parobek forny*), 
a stąd, na wzór drwal, kowal itp. 
utworzono fornal. Że Nm. C for- 
nal wzięto z Pols., o tym Frischbier 
nie wątpi. 

Forspan p. Forszpan. 

Forspąg p. Forszpan. 

Forst p. Forszt. 

Forszman p. Forszpan. 

Forszpan, For8ztman= stangret, 

powożący z konia L. Gw. : Foczman, 
Foczpan, Foszpan, Fószpan,Fnsz- 
pan, Foszman, Forszman, Forcz- 
man, Forszpan, Forspan, Fórcz- 
pan, F orsp ąg = zaprząg, podwoda ; 
woźnica Nm. Yorspann == za- 
prząg, podwoda [złż. z v o r- = przed 
-|- spannen = mzn. = zaprzęgać]. 
Wyraz furman wpłynął na pojawie- 
nie się u nas m zam. p. W postaci 
forspąg zap. odbił się wpływ wyra- 
zu zaprząg. 

Forst a. Forszt pch. i złż. = dyl. 
9 Forzty Im. = dyle; podłoga. C 
Foszty Im. = deski || Cz. forSt(n)a 
= dyl; for§tovati=taflować; my- 
ślę że tu należy i Cz. foSną = dyl 
(i że nie ma związku z Nm. Pfoste, 
jak chce Mr. 160 p. w. FoSna) 
Nm. Fors t=las (pilnowany) ; Forst- 
holz = drzewo budowlane [złż. z 
iForst + Holz = drzewo (ścięte)]; 
Forstwand = ściana z dylów, de- 
sek [złż. z F o r s 1 4-W a n d=ściana]. 
I Myśmy wzięli tylko pierwszą częśó 
[złożonych wyrazów Nm. [Pochodzę- 



\ 



/ 



FORSZTAN 168 FOTEL 

nie Nm. Forst patrz pod Feśter].| Forytarz p. Forytowa45. 

Mr. 160 mylnie objaśnia. ^ , . . ^. ^ . « 

•^ •^ Forytować i złz. Forytarz =fo- 

Forsztan = kamień przed piecem ryś; dopomagacz; oskarżyciel I|Cz. 
hutniczym L. ZH Nm. Vor8tein= : ^orej tar = foryś Brl. 48 i Kt. Dkr. 
tzn. [zlż. z vor. = przed + Stein . forejJzPol8.)Bs. forej ton,=fo. 

m. = kamieni. i ^« Nm. \ orreiter = foryś 

[zlż. z V o r- = przed + Hpeiter = 

Forsztat, Fursztat, Fiiretat, jeździec (ten sam wyraz, co rajtar)]. 
P6Iftirsztat=rodz. tkaniny. W sJow- Ilozwój znaczenia z jazdy u^ doponuŁ- 
niku O. mylnie podano Furstar 9^^^^ i^d. odbył si^ u nas i to, jak się 
zam. Furstat (str. 327). || Scz. fer-iZ<laJe> P^d wpływem podobieństwa 
Stat = tzn. ZIZ „Z Nm. dw. for- (w brzmieniu i znaczenm) z fołdro- 
stat, vor8tat = rodź. sukna" Brll^a^T k. p.; po Nm. bowiem vorrei- 
47 p. w. FerStat. GW. ma tylko Forst ^^^ znaczy tylko 1, jechać z przodu 
= tkanina jedwabno-wrfniano-lniana, ^ 2, przgeżdżac (koma, dla pokazania 
rodź. arasu. Do nas wyraz dostał się 
zap. z Czech. 



Forszter p. C Feśter. 

Forsztman p. Forszpan. 

Forsztos p. Furstus. 

Fortel pch. złź. || Słc. fortiel. Cz. 
fortel pch. .^ Nm. Vortheil = 
korzyść [dź. z vor-=przed 4- Theil 
=część, więc niby „część przednia*']. 
Zdaje się, że wyraz dostaliśmy z Czech, 
bo już w Cz. znaczenie jego z ko- 
rzyści przechodzi na fi^/ieJ, podstęp, Por. 
L. i Pfil. rV^, 633. 



jego). Co do forysia, patrz Fo- 
rysic. 

Forzt- p. Forszt. 

9 Fos m., 9 Fo ska ż. = nazwy 
! koni maści lisiej _ Dnm. v o s s = 
lis (= Nm. Fuchs). 

Foszman p. Forszpan. 

Foszpan p. Forszpan. 

Fosztar p. 9 Feśter. 

9 Fota = fartuszek Hucułek O. 

9 Fota=fartuch szewiecki.9Fotka 

j = zapaska BT. 251 p. w. Zapaska. 

9 Futawka = fartuch góralek, no- 

Fomt = forszus, zadatek (górn.) j szony zamiast spódnicy O. || Cz. fu ta 

L. ""^ Dnm. vorut=z góry, wcześ- =zapaska z grubej tkaniny. Srb. Bg. 

niej (= Nm. voraus). Przy dówku|futa = ręcznik. Ukr. fota, fotka, 

Dnm. domyślano się rzeczownika lub ; futa=zapaska wełniana || B.m. fota 

czasownika ; por. Fory (w grach) ' = 1, rodź. tkaniny 2, zapaska. Hp. 

z Nm. vor- = przed itp. |futa = rodź. okrycia. Pg. fot a = 

'rodź. tkaniny. Ngr. foutas ZIZ Tur. 

Forysic = 1, ordynans, żołnierz ! fota, fu ta (z Ar. fota, futa) = 

na usługach oficera 2, woźnica. Fo- ; 1, rodź. tkaniny indyjskiej 2, fartu- 

ryś = dw. foryta rz (k. p.) || Cz. j szek kąpielowy. Por. Mew. 68 fota. 

forej5ic=ordynans Nm. Fou- Mt. futa. Dc. 122 Foutah. 

rierschutz=ordynans fzłż. zFou-- ^^, ,, - u -r , -n - ^ 

---•'- ^ ' Fotarlę = „bękarcie" L. (z Eeja) 




nym razie jednak nie pochodzi ze tere^^utuere i pch. od wyrazu tego 
'Sgnm. Yoreise =uczestnik turnieju, ^: ^jf I ^« ^ ^^^ ^^^ ^^3nraz^ Wł. 
jak chce Mr. 160 Foiyś. Por. Fory-,^® podaje, 
tować. Fotel p. Faldysztor. 



FOZA 



169 



FRANT 



Foza a. Faza = moda, kształt Ł. 
Z^ 'WŁ foggia= moda [z Łc. £o- 
V e a = dół, dołek, więc forma, w któ- 
rej sią coś odlewa, jak WŁ cavo = 
1, dół 2, forma, Gr. t^pos = 1, od- 
cisk 2, kształt (typ) Dz. II. a Foggia]. 
W 'Słc. jest z Wł. urobiony wyraz 
fogia = moda, ale jest także foza 
= rodź. ozdoby w ubraniu („vox ita- 
lica", mówi DC); zap. z tego 'Słc. 
posda nasza Foza, bo Wł. foggia 
dałaby u nas raczej foźa. 

Fojt p. Wójt. 

Pólg p. Folga. 

Fraoha p. Fraszka. 

Frabaga p. Framuga. 

F rajbiter a. Frejbłter= korsarz 

Nm. Freibeuter = tzn. [złź. 

z frei = wolny + dw. Beuter = 
zbój ; por. B i t u n e k]. 

9 Frajkury lm.=ochotnicy woj- 
skowi. „Przystać do frajkurów" 
Ap. I, 66 II Srb. f raj kor a. v raj- 
kor pch. = Nm. Freicorps 
Nm. Freicorps = oddział ochotni- 
czy, partyzancM [złź. z frei=wolny 
+C o r p s (z Fr. c o r p 8=oia2o=k o r- 
p u s, to zaś z Łc. c o r p u s = tzn.)= 
korpus. Por. C^^^^^^^- 

Framboga p. Framuga. 

Frambuga p. Framuga. 

Framuga, dw. Frabuga, Fram- 
boga , Frambuga pch. || Gz. dw. 

Frampouch, dziś rampo uch. Rs. 
ramuga Szwedz. frambog 

[zlż. z f r a m = przed + b o g = ło- 
patka (zwierzęcia)] = ramię; fram- 
byggnad = wykusz. Mr. 160 nie- 
potrzebnie oddziela Frambuga od 
Be. framuga; tmż. 281 Prampouch. 
Pfil. IV, 633. 

9 Framuszka p. Faramuszka. 
Framza p. Fręzla. 

Franca, dw. Francuza ź. pch. 
^Od ich (Francuzów) narodu, na wiecz- 
ną hańbę, przymiot ,francą' ludzie na- 
zwaU" Oczko, wyd. 1881, str. 6. 1| Słc. 



francuz ka nemoc. Cz. francouze 
Im. Srb. frenga, frenka, frenjak, 
yrenjga, yrenjak. Ukr. franciu- 
watyj = francowaty. Br. prancy, 
francy Im. Rs. frenCjugi Im. 
(Dal n.) II Nm. Franzosen Im. (ds2. 
Francuzi). Rum. frant (czytaj franc). 
'Sic. mal(a) de francz os, malafran- 
czos, mai franzoso I choroba 

i nazwa z zachodu przyszły; wyrazy 
nasze powstały pod wpływem 'Słc. 
i Nm. Przypisywano Francuzom roz- 
szerzenie tej zarazy we Włoszech, 
w końcu w. XV i stąd ochrzczono ją 
mianem ,morbus gallicus^ ,mal fran- 
z oso* itp. (por. u nas „francuski 
g a 1 i k" L.). Szczegóły o różnych na- 
zwach choroby patrz w Jacoba Curuh 
sites de Fhistoire des croyances popuL 
1859 str. 268—271; tam na str. 321 
— 22 przytoczone są tytuły dzieł le- 
karskich z końca w. XV, w których 
po raz pierwszy wyżej podane (a przez 
DO. nie zanotowane) nazwy 'Słc. się 
pojawiają. Co do Frank, frank, 
Francja, Frangistan itp. patrz 
Mew. 68 frong-Ł. M. 30. Mt. firónt. 
Kge. Frank. 

Francuza p. Franca. 
Francuzy p. Frejki. 
Frandzla p. Fręzla. 

Frant pch. = „najstarszy typ 
aktora komicznego w Polsce, rodzaj 
błazna, komedjant i śpiewak wędrow- 
ny'' Windakiewicz w Bulletin Akad. 
krak. 1893, luty; później = filut, ale 
Mączyński podaje jeszcze znaczenie 
,sodalis, towarzysz biesiadniczy^ L. 
W gwarach przechowuje sią pierwotne 
znaczenie: „źartowniś; oszust" GO. 
164 ; 9 Frantowski=wesoły, świec- 
ki (np. o pieśni) Atm. VI, 117; Na 
deiś I, 306 ; C Frantówka = pieśń 
światowa; bajka, facecja Psk. 131. 
GO. 164. Dd. 136; C Franty „bzdu- 
ry, głupstwa ; wykręty" Kg. KraŁ lY, 
307. Por. 9 Bóstefranty II Cz. 
franta m. =-- człowiek wesoły, fig- 
larz ; głupiec. Ukr. f r a n t = wytwor- 
niś; chy trzeć. Bs. frant'b=wytwor- 
niś Zap. Nm. Freund = przy- 



FBANT- 



170 



FEYO 



jaoiel, por. Beśte franty. Por. JA. 
m, 214—16 (inny wywód). 

Frant- p. Frant. 

Frasunek, dw. Fras, Fresować, 
Fresunk pch. i złź. || Cz. f r e s u ń k 
= troska, zgryzota; fresovati se 
frasować się. Ukr. fras = gniew, 
uraza ; frasńnok a. prasunok := 
frasunek i in. Nm. fressen = 

żreć; sich das Herz abfressen (= 
dosł. serce sobie odgryzać) =martwić 
się. Zap. wyrazy dostaliśmy przez po- 
średnictwo Czechów. Por. Mew. 68. 
MF. Fras. Go do przejścia znaczenia, 
por. zgryzota, gryźć się; żreć 
i ż a 1 ; Srb. Bg. j a d = smutek ; Srb. 
jadovati == martwić się. 

Fraszka pch. C Fracha. || Sic. 
Cz. fraSka = tzn. Ukr. fraszka 
= tzn. (z Pols.) II F r. f r a s q u e= wy- 
bryk, figiel (z Wł.). ZZ Wi. frasche 
Im. = bagatela, dzieciństwo [f r a s c a 
Ip. == gałązka i in. zn., może z Łc. 
virere = zielenić się, przez *vi- 
r a 8 c a. Por. Dz. I, a Frasca]. C F r a- 
cha tak się utworzyło, jak flacha, 
kluchy, piachy itp. z flaszka, 
kluski, piaski. Por. MF. Fraszka. 
Miklosioh zalicza tu i Słń. fraSka= 
drobne węgle kowalskie; ale Mr. 160 
wywodzi to z Wł. bras ci a = żar. 

9 Frąbye Im. = taśmy u torby. 
9 Froinbjja =fręzla || Ukr. frem- 

bija = sznur u zapaski Słc. 

frumbie = sznury u torby, torni- 
stra [z Rum. frambie = fręzla; 
frimbie, fringhie, franghie ż. 
=sznur, powróz ; co do pochodzenia, 
patrz Fręzla]. Por. RA. XVII, 8. 



Frąjbłter p. 



9 Frejdka 
Frydka = rodź 



Frąjbiter. 

= rodź. polewki. 



potrawy ? 



Frąjki a. Francuzy Im. = rodź. 
ziemniaków Ap. Vin, 267. Pfil. IV, 

196 iz: ? 

9 Frela p Fujara. 

9 Fremuźnioa p. Faramuszka. 

Fres- p. Frasunek. 



Frędzla p. Fręzla. 

Fręzla, Frędzla, Frandzla, dw. 
Framza, Frandza. 9 Frędzel m. 
Ffraneze Bib. War. LIII, 244 (z r. 
1394) II Słń. franża=fręzla; prano 
=warkocz. Ukr. frenzel m.=fręzla 
(z Pols.) II Fr. frange, Wł. fran- 
gia, Hp. franja, B.um. franghie 
=tzn. (por. 9 Frąbije). Nm. Fran- 
se = tzn. ZZI Do nas wyraz dostał 
się z Nm. : F r a m z a z Nm. F r a n- 
se, a Fręzla z Nm. zdrob. Fran- 
sel; Nm. z B>m. [£m. zaś podobno 
z Łc. f i m b r i a (przez *f r i m b i a)= 
włókno; fręzla]. Por. Dz. I Frangia. 
Mr. 161 Franza i 281 Pranć. Pfil. IV, 
633. 

Froklarz zapisuję tu dla tego, że 
mylnie tak stoi u O., zamiast Frok- 
tarz, k. p. w L. 

9 Frombija p. Frąbije. 

Fros = „kąty w górze między 
nadciosem wierzchnim, a odciosem 
bocznym" Łb. 66 Może Nm. 

Fra8S=mzn. to, co wyźarto, ziarto 
(od fressen = żreć, skąd fraso- 
wać); fiJbo Dnm. frose, frase, 
frese =(dosł. fryza) coś pokarbo- 
wanego, sfałdowanego. 

9 Fruhaniee = gościniec bity 
GT. 132, 161, a za nim RA. X, 278. 
9 Furhanlee, 9 Fnrmanłec = 

tzn. O. Nie znajduję ani w in- 
nych źródłach, ani w innych językach 
wyrazów powyższych. Może jakaś po- 
myłka w GT. ? 

Fryc = nowicjusz pch. 9 Fryc 
Ap. II, 247. 9 Fryeowłny = fry- 
cówka. 9 Fryka figiel; lanie. Może 
dw. pryeo wać (Kolberg Krak. I, 376 

z r. 1664) ma z tym związek? 

Nm. Fritz jest zdrobnieniem imie- 
nia Friedrich = Fryderyk, ale w 
Nm. nie ma znaczenia nowicjusza; 
w innych językach Słw. również wy- 
razu fryc nie spotykamy. Przypusz- 
czać należy, iż liczne wśród nas osad- 
nictwo niemieckie i stosunki handlo- 
we statkami z Gdańskiem zapoznały 
nas z bardzo u Niemców pospolitym 



FRYC- 



171 



FURDA 



imieniem Fritz, które przeniesiono na 
nowicjusza wogóle, tak jak imię Ku- 
ba, Hauryło itd. na inne pojęcia; 
z obyczaju lisowskiego naśladowano 
frycówki w innych rzemiosłach i za- 
wodach. Zdaje się, że wyraz fryka 
utworzył się z frycówka, podobnie 
jak laga z laski itp. Dr. F. S. 
Krauss (listownie) nasuwa wywód z Nm. 
9 frozzeln [z Fr. frotter = na- 
cierać (froterować); bić itd.] = 
tzn. i wspomina o Nm. hanseln = 
tzn. Ponieważ Kge wyprowadza ten 
ostatni wyraz nie od H a n s e = han- 
za, lecz od Hans = Jaś; głupiec, 
fryc, nasuwa się więc paralela do fry- 
c a. Brakuje tylko wiadomości, czy 
gdziekolwiek w Niemczech Fritz 
oznacza głupca, nowicjusza, jak Hans. 

Fryc- p. Fryc. 

9 Frydrygans p. Fłdrygans. 

9 Fryka p. Fryc. 

Frym a = szrubka inźenierska Łb. 
66 ZZI Nm. Pfriem m. = tzn. 

Frymark pch. i złż. 9 Fyrma- 

cyc się = zamieniać się || Cz. frej- 
marćiti, frajmagiti = handlo- 
wać, mie niąc się; Cz. dw. f r a j m a r k= 
zamiana ZZI Nm. Freimarkt m.= 
wolny rynek [złż. z frei = wolny, 
por. Frajbiter 4-Markt = ry- 
nek, z Wł. mercato = rynek (Fr. 
m a r c h ć), to zaś z Łc. mercatus 
m. = handel; rynek]. Nm. ei przeszło 
na y z Dnm. wymawiania tej zbitki 
jak I, jak w bigos, capstrzyk, 
forytarz, gmina i in. Por. Pfil. 
IV, 418—19. 

Frymasny p. Faramuszka. 

Frytaly = potrawa z jaj O. Za- 
pisuje się dla poprawienia pomyłki 
druku u O.: ma być frytaty, u L. 
Frytata. 

Fryz p. Bryz. 

9 Fuca, Fucka = bryja, kaszka 
.... Cz. fuca = kluska z młodziwa. 
Sło. fuóka = kaszka z ziemniaków. 

Fugilert =ptaszynieo O. Nm. 

ŁOWNII WYR OOC W JĘZ. POŁSKiM 



Yogelherd = gumienko, gaik na 
ptaki [złż. z Vogel = ptak-|-Herd 
= ognisko itd.]. Por. Mr. 162. 

Fuj p. Fi. 

9 Fujar p. Filar. 

Fujara pch. 9 Fulara, 9 ^^' 
jśra, 9 Fuira, 9 Frela || Słc. fu- 
jara pch.; furola = tzn. Mor. fu- 
jara. Srb. frula. Ukr. freła, frela, 
fłojara, fłoj era || Rum. fluer, 
fiu er a =flet, fujarka; fi u e r= grać 
na dętym narzędziu, dąć ...^ BA. 
XVn, 8 uważa formy Rum. za źródło 
naszych. Bezpośrednio Fujara i in. 
pochodzą ze Słc, a Freła z Ukr.f 
pośrednio zaś, myślałbym, że począt- 
kiem wszystkich postaci powyższych 
jest Węg. furolya = dudka, fu- 
jarka, od Węg. fur = wiercić, świ- 
drować, pnia bardzo w języku Węg. 
rozgałęzionego i wyjaśniającego zna- 
czenie piszczałki, jako dudki wywier- 
conej ; Węg. wyraz furolya mógł 
ulec łatwej pomiędzy płynnemi prze- 
stawce zgłosek, czego zdają się' do- 
wodzić Mor. fujara i Słc. furola, 
obok Sło. f u j a r a. Por. Mr. 161 Frula, 
162 Furola. Mew. 68 frula. 

9 Fuira p. Fujara. 

9 Fujćra p. Fujara. 

9 Ful = pełno; pełen, np. „Sko- 
rupka ful pieniandzy** GO. 136. „U 
niego ful wsześciego** Dd. 79. ^jFul 
miech sliw^ Nadmorski Kaszuby 163 
Dnm. fuli (= Nm. voll)=tzn. 



9 Fulara p. Fujara. 
Fularz p Folusz. 
Fura p. Fora. 
Furaż p. Fodrum. 



Furda || Ukr. f u r d a = fraszka (z 
Pols.) Różne się nasuwają słowo- 

rody : 1) Mr. 162 wspomina 'Słc. fu r- 
da = rodź. ozdób 2) W Mt. 62 znaj- 
dujemy Tur. forta=gadanina; z wy- 
razem tym Miklosich zbliża Bum. 
furda, nie podając znaczenia; w słow- 
niku B>um. Barcianu wyraz ten objaś- 

23 



FURDYGAŁA 



172 



FUZ 



niono: włosie, sierść do wypychania, 
napychania. Może więo wyraz Bom. 
fur da w takim zn., jak nasze wyra- 
żenie „rzecz funta kłaków nie warta'', 
do nas przeszedł. Miklosich zbliża 
jeszcze z Tur. forta: Słc. furtd.k 
= żartowniś i Srb. v o (r) ta ti = żar- 
tować 3) MtN. 127 znajdujemy wyraz 
Tur. (z Pers.) c h u r d ć=mał3r; źdźbło, 
urzaska, z którym antor zbliża Srb. 
fur da, ale tego wyrazu nie objaśnia, 
a słownik Karadżycza go n.; z przy- 
kładu u Miklosicha zdaje się, że = 
źdźbło, trzaseczka. 

9 Furdygała p. Fordygat. 

Fardyment p. Fordyment. 

9 Furhaniec p. 9 Fruhaniec. 

Furjer p. Fodrum. 

9 Furmaniec p. Fruhaniec. 

Fumal p. Fornal. 

Furstus, Forsztos, Forsztus = 

opłóczki, ruda, którą mają płókać Łb. 
i L. Nm. Yorstoss [złż. zvor- 

= przed + Stoss = mzn. (stos) 
kupa]. 

Far8(z)tat p. Forsztat. 

9 Fus = wł os w wąsach. 9 Fu- 
sy Im. = wąsy «_ Cz. fous = za- 
rost (nad ustami i na brodzie), obok 
V o u s = Pols. wąs. Przysłowie szląs- 
kie: „On ma pięć fusów siedmioma 
rządkami" Wisła II, 310, n« 1083, 
również z Cz. zdaje się być wziętym: 
„Mi tH fousy pSti ]fady** ; Kt. ob- 
jainia, że się przysłowie Cz. stosuje 
do goło wąsów; czy się nie myli? 

Fus p. Fuz. 

Fusberta = rodź. dw. broni 
Ł. podaje Nm. Faustbarte [złż. z 
Faust = pięść -\- Bart = patrz 
Barta] = dsł. barta pięściowa; 
wyrazu tego Równiki Grimmów i San- 
dersa nie podają i dla tego słusznie , 
G. Korbut PfiL IV, 416 dodaje py- j 
tajnik. ' 

Foszpan p. Forszpan. i 



9 Fuśnica p. Fuz. 

9 Futawka p. Fota. 

9 Futek = dudek RA. Vm, 173 

Może w związku z Mor. fouti 

= fukać. 

9 Futer p. Fodrum. 

Futer p. Futor. 

9 Futerat p. Fodrum. 

9 Futor, 9 Chutor poh., dw. 
Futer II Es. chutort I^ Ukr. fu- 
tor a. chutor = tzn. [Szafarzyk 
uważał Srb. h a t a r za Celt. MF. zbli- 
żał wyraz ten z futorem i wywo- 
dził z Węg. hatś.r = granica, mie- 
dza, łącząc i Ssrb. kotar = okolica. 
Mr. 45 oddziela futor od wyrazów 
powyższych i szuka dlań źródła w 
Sgnm. huntari = wieś, okrąg. Mew. 
91 nie łączy już chutoru z kota- 
rem i dodaje: nasuwają Tur. (Ar.) 
kutr = okolica; kawał ziemi, pole. 
Mówi zap. o M. 30, który ten wywód 
podaje. Zbliżenie z Nm. guter (?) jest 
bezpodstawne Ksy. V, 46]. 

Futr- p. Fodrum. 

Futrowaó, Wyfutrować = wy- 
myślać, łajać, besztać || Nm. futt ern 
= kląć, piorunować, por. AV.84 I^Z 
Fr. f o u t r e, Łc. f u t u e r e. ,Futrować* 
= kląć Fr. wyrazem ,foutre*. 

Futrusz p. Fodrum. 

Fuz a. Fus pch., często w Im. || 
Ukr. fuz a. fusy Im. (z Pols.) 
G. Korbut (Pfll. IV, 441) myśli, że z 
Nm. Fusel = lura, męty itd. Lecz 
że wyraz Nm. jest niedawny (podobno 
z Rm.: Wł., Fr. fusile = topliwy) 
myślałbym, że może wprost z Łc. 
fusus = lanie, wylew, wzięty u nas 
z pewnym zróżniczkowaniem znacze- 
nia. Do osnowy Łc. i Rm. fus- (od 
Łc. fundo=leję) należy też i Fuś- 
nica = woskolejnia Eg. Maz. III, 6 
(z XVI w.); por. 'Słc. fusorium = 
mzn. miejsce, gdzie się coś topi; Fr. 
fus er = topić się, rozpuszczać się. 
Nm. Fusel mamy w niedawno przy- 



FUZA 



173 



GACH 



jętym wyrazie Fuzel =wódka śmier- 
dząca, odwódek O. Por. Mr. 162 Faz. 

Faza p. Foza. 

Fuza = nuta ćwierciowa. Wyraz, 
używany w dw. dziełach muzycznych 
Łc, Wł., Nm. HZ 'Sic. fusa = tzn. 
[zap. od 'Sic. znaczenia wyrazu fosa 
(wziętego z Łc. fu sus = wrzeciono) 
= wrzeciono (Fr. fusóe), przez po- 
dobieństwo kształtu. 

Fuzą=8zybko L. Może w zn. 

tak prędko, jak trwanie fuzy=nuty 
ćwierciowej, niegdyś zwanej ,semimi- 
nima' (= pół najmniejszej), więc bar- 
dzo krótkiej, szybkiej. Podobnej prze- 
nośni tego wyrazu w innych językach 
nie znalazłem. 

Fuzel p. Fuz. 

Fus^a. Fł(u)zyyer || Cz. fiziliro- 
vati = rozstrzelać (Fr. fu sili er). 
Ukr. f u z i j a = tzn. Rs. dw. f u z ć j a 
=tzn. ; f u z e 1 ó r 7>==mu8zkieter II Nm. 



Fiiselier = muszkieter; fiiailie- 
ren = r ozstr zelać ; 'Słc. fusillus = 
strzelba Fr. fusil = strzelba; 

fusilier = muszkieter. [Fr. fusil, 
Wł. focile a. fucile = krzemień, 
z Łc. f o c u s = ognisko ; wyraz ten 
w 'Sic. znaczy już i ogień. Przejście 
znaczenia takie, jak w Nm. Flintę 
(= flinta) z Flint = krzemień; 
por. 9 Skałkówka = strzelba z 
krzemieniem, w przeciwieństwie do C 
Pistonówki, strzelby z pistonami 
a. kapiszonami]. Fr. 1 na końcu, 
brzmiące jak j, robiło wrażenie Fr. 
*fusie, stąd forma nasza, zam. *fu- 
zyl. Fi- w Fizyljer z Nm. wyma- 
wiania u prawie jak i. Por. Bz. I 
Fuoco. Mr.l62 0y3efl.Por.Pfil. II, 247. 

9 Fyfka p. Faja. 

9 Fylczer p. Felczer. 

9 Fyrlać p. Kwirl. 

9 Fyrmacyć się p. Frymark. 



G. 



Gabie (zap.= Gabje) blp. „Kule 
przedziurawiły gabie i porwały liny" 
Niemcewicz Lpf. VII, 173 || Es. g a- 
biónii = kosz, napełniony ziemią, 
dla zasłony ludzi od kul || Sfr. caive, 
Nfr. c a g e = klatka Hp. Pg. c a v i a ' 
Wł. gabbia (a. gaggia) = 
klatka ; kosz masztowy i in. [z Łc. I 
cavea = mzn. klatka, kosz]. Por. 
Dz. I Gabbia. Mt. 62 gabja myśli że 
wyraz nasz z Tur. gabj a=kosz masz- 
towy. Toż Pfil. I, 463. ! 

Gablotek L., Gablotek a. Ga- 1 

blotek O. = deszczuika, przybita ' 
do ściany, żeby na niej co postawić , 
L. Gablota, Gablotka = pulpit, j 
szkiem pokryty, do umieszczania przed- 
miotów (na wystawach) Ust. ' 



Może w związku z 
klatka? 



Wł. gabbia = 



9 Gacek = nietoperz. 9 Gaco- 
pyrz a. 9 Gacopierz. Może tu na- 
leży 9 Giecak a. 9 Kiecak = 

chróściel || Słc. h a c i e r = nietoperz 
(z Pols.?). Ukr. gacyk, gaco k (z 
Pols.) = 1, nietoperz 2, chróściel 
Może z Nm. Kauz=sówka, a. może 
z Nm. gatzen, gatzen = gdakać 
itd.? Nm. 9 gatzYOgel = sroka. 
9 G-acopyrz jest wytworem mie- 
szanym z 9 gacek-f-i^ietoperz. 
Pfil. I, 166. EA. XVn, 32. Por. Pols. 
giec giec! = naśladowanie odgło- 
su biegania Pfil. IV, 276. 

Gach pch. 9 Gach = zając sa- 
miec II Ukr. g a c h = błazen (z Pols.) 



GACOPERZ 



174 



GAJS 



...^ Nm. Ga u eh mzn. = kochanek; 
kawaler GD W. IV «, 1527 c (pierwot- 
nie = kukułka samiec). Wywód ten 
podał już L., wprawdzie obok Nm. 
G e o k = głupiec, błazen. Bge VI, 
279, Mr. 163 i Pfil. IV, 633 mylnie, 
zdaniem moim, wywodzą od Nm. 
Geck; Nm. Ga u oh i formą i zna- 
czeniem bliższym jest wyrazu nasze- 
go. Nm. au często przechodzi w Pols. 
a, np. bawełna, bukszpan, mał- 
pa, rabować itd.; por. Pfil. IV, 
416—417. 9 G a 1 a n mogłoby wpraw- 
dzie skrócić się na gach, jak Jan, 
kleryk itp. na Jach, klech(a); 
ale wtedy tylko musielibyśmy tego 
źródłodowu szukać, gdybyśmy nie po- 
siadali prostszego. 

9 Gacop- p. Gacek. 

9 Gafle Im. = widły Nm.9 

gaffel ż. (= Nm. Ga bel) = tzn. 
Por. Pfil. IV, 372. 

Gagat poh. || Słw. i Eur. bez zmian 
mZ Gr. gagites = tzn. Przejście 
znaczenia na pieszczoszka, jak w bry- 
lant, cacko, perła, perełka itp. 
Por. Agat. Miasta Gag a, od które- 
go nazwa Gr., według Siennika, pójść 
miała, nie znalazłem w dostępnych mi 
źródłach. Por. Mr. 163 FararB. Dzisiaj 
gagat nazywają z Angielska dże- 
tem. 

Gaj pch. zlż. 9 Gśj = 1, krzak 
2, drzewo wogóle 3, drzewo owoco- 
we. 9 Gaik a. 9 Maik, 9 Nowe 
latko = ludowy obchód wiosenny. 9 
Haić = mitrężyć, przeszkadzać. 9 
Haió się = mitrężyć się. 9 Zahaić 
=zawalić, zająć czymś. 9 Hailka = 
zabawa i pieśń wiosenna || Słc. Cz. 
h 4 j ; h 4 j i ti soud = sąd gaić, zaga- 
jać. Głż. haj. Dłż. Ssłw. Słń. Srb. 
gaj. Dkr. Br. haj || Śłc. gagi o, ga- 
gi u m, gajo, gajum=la8 (głównie 
królewski itp.). Sfr. hayer = ogro- 
dzić; Fr. haie = płot; La Haye 
(miasto) = HI. Haag='Sgnm. hege 
= zagroda (por. Pło ck). Lit. gójus 

= gaj (z Pols.) Nm. Hag m. = 

płot; zagroda; 'Sgnm. hac; 9 ^^1^- 



tyn. gai = zagroda; Nm. hegen= 
ogrodzić; strzec; das Gericht hegen 
(dsł.=sąd ogrodzić, szrankami otoczyć) 
=sąd sprawować, odbj'wać. Por. Mew. 
69 gaj. Pfil. IV, 618. Btrge VI, 279. 
M. 31 (mylny wywód z Hb.). Formy 
z h są wzięte z Ukr. 

Gajda, częściej Gajdy Im. pch.-= 
dudy L. i gwar. 9 Gajdzłce Im. = 
tzn. Przez przeniesienie znaczenia: 9 
Gajda =1, niezgrabjasz, nicpoń, po- 
dobnie jak cymbał, duda, trąba 
itp. 2, z powodu podobieństwa do dud: 
9 Gajdy = spodnie (na Litwie waż- 
kie spodnie nazywają dudkami) 3, 
z tegoż powodu 9Gajda=noga, no- 
żysko (por. 9 ^ ^ ^ ^ = kość) 4, = 
rozsocha, oraz 6,= żerdka od kołyski 
polnej. 9 Gajdos, częściej 9 GaJ- 
doś = dudarz (co do formy por. 
bandos i Słc. Mor. gajdoS); niedo- 
kładnie objaśniono RA. XVII, 8. 9 
Gąjgi zam. gajdy Kg. Fozn, V, 148 
przez podprowadzenie pod lepiej wi- 
docznie znany wyraz Nm. G e i g e = 
skrzypce. |j Słc. gajdy, g a j d i c e Im. 
= dudy, kobza. Cz. k e j d a, częściej 
kejdy Im. Słń. Srb. gajdę; kajda 
= nuta. Bg. gajda. Ukr. g a j d a = 
dudka; gijdy Im. = dudy. Mt. myl- 
nie zbliża Rs. aj da = nuże! || Węg. 
g a 1 d o 1 = dudzie ; Mt. poda je n adto 

g a j d e =dudy. Ngr. k a 1 d a Tur. 

gajda a. kajda = dudka, fujarka. 
„Węgrzy rozpowszechnili ten wyraz 
Tur.", powiada Mt. Por. Mew. 60 gaj- 
da. Do nas zap. przez Słc. M. 31 zdaje 
się mylić. Por. Gąjdaki. 

9 Gajda p. 9 Kajda. 

9 Gajdos p. Gajda. 

9 Gajdy a. 9 Gajdś.kł =ziem- 

niaki || Ukr. gaj d a = ziemniak 

Niewątpliwie nazwa wzięta z powodu 

jakiegoś podobieństwa ziemniaka do 

, dud, lub jakiejś ich części (patrz Gaj- 

!da); por. inne nazwy: rożki, roz- 

Ikule, sutki Pfil. IV, 653. 

9 Gąjgi p. 9 Gajda. 

9 Gajor p. 9 Gularz. 

I 9 Gajs p. Gaz. 



GALAS 



176 



GAŁGA 



9 Galas p. 9 Ganis. 

Galemon p. Galman. | 

Galer : „Płótna koleńskie go g alera 
sztuka* L. z Gostkowskiego^I Może 
od nazwy prowincji holenderskiej 
Gieldrji, przezNm. dw. Ge 11 er a. 
Gellern =Nnm. Geldern; przy- 
miotnik gellerisch GD W. 

9 Galeta, 9 Gieleta, 9 Gie- 
lata, 9 Gieteta, 9 Giteta = 8ko- 

piec do mleka. 9 Giletka = ćwierć 
korca. 9 Glelewo = wielki brzuch. 
9 Gielewacz = brzuchal. 9 Gie- 
lewaty = brzuchaty || Słc. g e 1 e t a, 
geletka, geletek, gelatka. Oz. 
9 geleta = skopek; geltna, 9 
geltng =kadź, ceber. Słń. go li da 
= skopek. Ukr. giełeta== 1, faska 
2, ćwierć korca; giełetia=skopek; 
g i e ł k a = gula ; g i e 1 e w o = duży 
brzuch; gięła wyj, giełewatyj 
=brzuchaty, brzuchal || Rum. galea- 
ta = kubeł; galeata (de muls) = 
skopek (na mleko). Sgnm. kel- 
lita, gellita, gelta. 'Sgnm. i Nnm. 
Gelte, 9 gQld®ł 9 golte= ku- 
bełek, skopek, a także pewna miara. 
Sic. gale ta = kubełek; miara. Lit. 
g ó 1 d a = dzieża ; koryto ZZI Mr. 
166 Gelatka myśli, że z Gr. kdla- 
thos = 1, kosz 2, pewne naczynie 
= Ło. calathus mzn. = skopek na 
mleko. Mew. 62 geleta powiada: ^ cie- 
mnego pochodzenia". Do nas zap. ze 
Słc. ; formy z ł z Ukr. Por. RA. XVn, 
8. Zdaje się że Ukr. giełewo od 
podobieństwa brzucha do pękatego 
naczynia. Mew. 62 oddziela gale ta 
od gelevo. 

Galljoty p. Galoty. 

Galman, Galmon , Galemon, 
Galmaja, Galmąj Ł. || Cz. kalmej, 
gal mej, k al amin. Rs. g a Im ej 
m. II Fr. c a 1 a m i n e. Hp. Pg. 'Słc. 
calamina. Wł. giallamina. Nm 
Galmei, dw. kalmei, gadmei. 
Źródłem jest Gr. kadmeia = tzn., 
skądŁc. cadmia. Nasze formy: Gal- 
mąj, Galmaja wprost z Nm. Gal- 
man zdaje się być sld. Pols. Por. Mr. 
189 Kalamin. GW. Galmei. 



Galosz p. 9 Kolosza. 

9 Galoty blp. = spodnie. Przez 
odchylenie : 9 Galafy. GaUjoty L. 

I II Cz. kalh oty, dw. kalioty, ga- 
li i o t y Fr. c u 1 o 1 1 e , częściej 
blp. culottes =spodnie [od cul= 
zad, Łc. culus = tzn.]. Por. Mr. 190 
Kalhota. BrL 86 Kalioty. Do nas przez 
: Czechy. 

i Galsztyn = rodź. witrjolu L. ZH 
Nm. Galitzenstein = tzn. [dsł. 

: kamień galicyjski, od Galicji 
hiszpańskiej]. Por. Mr. 164. GW. Ob- 
jaśnienie Matzenaura wydaje mi się 

I mniej trafnym od wywodu Grimma. 

i Por. Pfil. 366. 

I 

I 9 Galus p. Garus. 

Gała pch. 9 Galuch == rodź. 
ziemniaka. 9 Gałuszka nie ko- 
niecznie z Cz., jak chce RA. XVn, 
32. 9 Halnszka z Cz., 9 Ha- 

łuszka z Ukr. II Słc. hals. 6 = ma- 
jący wielkie oczy (gały); haluSka. 
Cz. 9 h&lka, haluSka. Ukr. hał- 
ka, hałuszka (z Pols.) || Węg. ga- 
luska, haluska = klusek. Rum. 
gal ca = gruczoł; galusca= klu- 
sek (Węg. i Rum. ze Słów.) Nm. 

Galie mzn. = guz, wrzód ; gslks.. 
Por. Mew. 60 gałka. Czy tu należy 9 
Galusz RA. III, 370? 

9 Gałaguty lm.^_a. kury gała- 
g^ckie=rodz. kur. Jest to prze- 
kręcenie Nm. nazwy indyka: Kale- 
kut, a. kalekutischer Hahn, niby 
pochodzący z Kalkuty [patrz co o 
tym mówi Sand. I, 668] ; por. Nm. 9 
kalk(a)un, skąd Rs. kalkuni). 

Gałamaja = basałyk, nieokrzesa- 
niec L. II Rs. g a 1 m a n t = tzn. 

Zap. z Cz. h a 1 a m a = głupiec, bał- 
wan. 



^ Galcla p. Giełda. 

Gałga a. Gałka = namiestnik ZIZ 
„U naszych pisarzy wyraz zepsuty z 
Tat. kałga = tytuł i dostojność na- 
miestnika chanów krymskich itd." 
M. 31. 



GAŁGAN 



176 



GAEA 



Gałgau (o człowieku) || Moraw. 
galgó.n = tzn. Ukr. gałgaii=tzn. 
(z Pols.] Zdaje się, że Mr. 164 

słusznie wywodzi z Nm. G a Ig e n = i 
szubienica ; Nm. bowiem wyraz ozna- , 
cza też i szubienicznika GW. 
IVS 1171, 4, podobnież jak Galgen-| 
schwengel, Galgenast, Galgen-j 
strick itd. Por. Pfil. I, 137 i lY, 633. 
Niezwykłym, acz moźebnym jest tu [ 
przejście znaczenia z człowieka na 
łachman; por. Nm. Lump i Lumpen. 
Por. jednji PfiL I, 137, gdzie wyra- 
żono twierdzenie, że gałgau w zn. 
łachman innego jest pochodzenia. Gzy 
Mor. z Pols., czy odwrotnie? Por. 
Golębiter. 

9 Gałuch p. Gala. 

9 Gałwa, 9 Gałwńk, 9 Gał- 
waczek = gruzeł, gruczoł Mo- 
raw, h a 1 V a = gałąź sękowata ; gula, 
guz. 

Gamajda = niedołęga. 9 H:a- 
majda (właściwie "^Ghamaj da, zap. 
z Ukr.). „Książę Gamajda" w Jeża 
Ofiarach \\ Cz. chama j da = wałkoń. \ 
Ukr. chamajda = powsinoga, dar- 
mozjad (może sld. do ,cham') Mo- 
że Gt. gamaids = niedołęga. Wy- 
wód ten prostszym się mi zdaje od 
wyprowadzania z Orm. EA. XVn, 32. 
Por. Mr. 211 Komhjtb. Por. Pf. IV, 369. 
JA. III, 661 KoMHAi*. Być jednak mo- i 
że, iż gamajda jest Pols. W gwa- ' 
rach Pols. znajdujemy gamaó się 
= iść powoli, gapiąc się; gamoA= 
gap, cymbał ; toż zn. g a m u ł a ; por. 
9gamgaó i C geimgB.& się, Srb. 
gambati. W Cz. pień ham- jest 
obficie rozrodzony : h a m a 1 a = ga- 
moń ; hamaty, hamati, hamś^k 
itd., ze znaczeniem rozlazłości, nie- 
dołęstwa. Końcówka w gamajda po- 
dobna jest do: bajda, graj da, ku- 
sajda, nie dojdą, niedorajda, 
itd. 



nen = ziewać, rozdziawiać + Maul 
= pysk] gap; albo może tegoż po- 
chodzenia, 00 Gaiuąjda, k. p. 

9 Gan a. 9 Śniat=to miejsce 
na drzewie ściętym, gdzie było od 
pnia odrąbane ""^ Może ze Słc. h ń n 
= rodzaj buławy Kt. dod. Por. Pols. 
gan == wierzch wzgórza KSL. 262. 
Por. Ganek. 



9 Gam erka p. Magierka. 

Gamrat p. Komora. 

Gamula = głupiec, gamoń L. i 

Może Nm. Gahnmaul [złż. z g a h- 



Gan p. Ganek. 
Gandziar p. Andziar. 

Ganek pch. złż. 9 Gńnek = 1, 

miara płótna, mniej więcej cal Skj. 
IV, 303 2, ulica ogrodowa i in. zn. 
Może tu należy Gan=wierzoh wzgó- 
rza, ciągnący się pasmem itd. O. KSL. 
Gang. Krużganek || Ukr. g a n o k 
= tzn. Es. 9 g a n k a = balas ; 9 
ganka ź., ganoki) m., ganki blp. 
= ganek. Br. ganki blp. = ganek. 
^Z Nm. G a n g = mzn. tzn. Kruż- 
ganek z Nm. Kreuzgang [złż. z 
Kreuz = krzyż -(- Gang = przejś- 
cie, korytarz] = tzn. Por. Mr. 223 
Krużganek. Pfil. IV, 634. 

Gankiel = pewne naczynie hutni- 
cze Ł. Może ma związek z Nm. 
9 gangel = nogi kołyski i 9 
gankeln = dyndać się, kołysać się. 
Por. gankeln, kankeln GW. 

9 Ganta = toż co dru gubica 
(rękopis Osipowicza), Nm. 9 

gantinn - jagdnetz FW. = rodź. 
sieci [z Lit. gantine a. gantinis 
= drugubica]. 

9 Gańdzlara p. Andziar. 

Gap pc h. 9 Gapa pch., 9 Glapa 

= wrona. Nm. 9 gapen=cie- 

kawie patrzeć i słuchać z gębą otwar- 
tą Dt. Por. GW. gaffen. Mew. 60 gapb 
Pfil. IV, 634. Mr. 29 gap bez potrze- 
by szuka źródła w Skd. 9 Glapa 
pod wpływem Nm. 9 glaff©H=9 
g a p e n. 

Gap el pch. = kołowrót konny Łb. 
70 zn Nm. Gopel = tzn. 

Gara pch. = dziura wyciosana; 
fuga L. II Ukr. gara = felc, rowek; 



GAEAGOLA 



177 



GARY 



garuwaty = £elcowaó, robić rowek 
Może Rum. gaura = dziura, 
otwór, luka; dół itd. Wywód ten po- 
dał dopełniacz 2 Lindego. Może przez 
Ukr.? Por. C Gawra. 

9 Garagola = ziemniak ZZIUkr. 
garagóla a. garabóla. Patrz Bara- 
bola i por. Pfil. IV, 652 (mylny wy- 
wód). 

9 Garanź p. Haramza. 

9 Garaździć = broić, srożyć się. 
Lp£ Xn, 470. ZZ:Słc. garazd, Mor. 
garazda = człowiek niespokojny. 
Moraw, garazdit' = broić, doka- 
zywać. 

9 Garażyja p. Haramza. 

Garbuz p. Arbuz. 



9 Garda 

monet WH. 



= naszyjnik Hucułek 
43. 89. 91. =Z Ukr. 



garda = ozdoba, klejnoty. 

Gardziiia=zap. bohater JA. XIV, 
183. Pfil. IV, 685. HardzinaL.ZZ 

Niewątpliwie przekład fonetyczny Cz. 
h r d i n a=bohater, również jak9gar- 
dy= wymyślny (w jedzeniu, o bydlę- 
tach), rzadziej =h a rdy, z Cz. hrd^. 

Garllć się = gniewać się, narze- 
kać. Cz. hrdliti se, częściej 
hrdlovati se = kłócić się, swa- 
rzyć się. 

Garlina ma być = rodź. liny Lpf. 
Vii, 176. Nie wiem, skąd Mr. wziął 
to znaczenie; O. ma „Gar(d)lina= 
snop prostej słomy, kłóć, wiązka trzci- 
ny**. W tymże słowniku znajduje się 
„Gierlina = kul, pęk" Należy 

zbliżyć wyrazy te z Garować, Ga- 
ruga i Gary; być może, iż Garli- 
na w zn. liny brzmi raczej Gierli- 
na i = Nm. Gehre a. Gehrleine 
[patrz Gary). Por. Wł. g h e r 1 i n o= 
rodź. liny okrętowej. 

9 Gńrmistrz, 9 Gńrii]ester = 

właściciel niewodu, „mistrz od nie- 
wodu''. Dd. 136 pisze „gormnistrz" 
(właściwie *gś.rnmistrz) Nm. 

9 garnmeister = właściciel nie- 
wodu zimowego [zli. z Garn=nici; 



niewód -|- Meister = mistrz, pan]. 
Por. FW. Garnmeister, Fisohermeister. 

Garować = dąć bokiem w żagle 
(o wietrze) L. ^Na garugę iść " = 
płynąć, mając wiatr z boku L. 
Mr. 166 zbliża HI. geeren = biec 
ukośnie; geer=żagiel ukośny; gie- 
r e n = płynąć ukośnie. Por. Lpf. Vn, 
176 p. w. Garlina. Por. Gary. Gar- 
lina. 

Garaga p. Garować. 

Garan p. Gary. 

Garus pch. = rodź. polewki. Zap. 
tu należą: 9 Galus i 9 Galas = 
tzn. 9 Zagarusić = zapodziać; za- 
mętu narobić. Por. KA. XVn, 32. 77. 
II Może tu należy Słc. haruSiti = 
łajać. II Sfr. boire c a r o u s = pić do 
upad łego. Ag. carouse = hulanka 
ZIZ Kolberg nasunął w Krak, IV, 307 
Nm. garaus, nie wyjaśniając bliżej 
zestawienia z potrawą i mając na oku 
9 zagarusić. Zdaje się, że i nazwę 
polewki wywieść należy z Nm. ; Nm. 
garaus = zupełnie, a jako rze- 
czownik = mzn. 1, koniec, kwita, o- 
statnia zguba 2, dzwonienie po mia- 
stach o pewnej godzinie na koniec 
dnia (gaszenie świateł) ; stąd np. u H. 
Sachsa wyrazy : Garausglocke 
(dzwon ,garausowy'), Garauszeit 
(chwila ,garau80wa*) ; w Norymberdze 
dziś jeszcze 9 gares = dzwon wie- 
czorny GW. p. w. Garaus, str, 1381, 
5 a. Być więc może, iż i u nas ga- 
rus oznaczeń niegdyś wieczór, a 9 
garuśnica wyrażała wieczerzę i że z 
czasem zmieszano jedno z drugim, a 
garus zaczął oznaczać wieczerzę i to 
co na wieczerzę jadano. 9 Zagaru- 
sić wyjaśnia się z innych zwrotów 
Nm., np. ,garau8 machen^ = zgubić 

I (kogoś) itp. 

I 

I Gary Im. = sznury po obu koń- 
cach rei, któremi się podczas hysu ża- 
giel kieruje Ł. Zap. tu należy Ga- 

, run = 1, postronek z wici 2, takiż 

' bat O. Nm. Gehre ż. mzn. = 

dwie gruby liny od masztu tylnego 

' Sand. Por, Garować. 



GARY 178 GDLTiA 

9 dary p. Kary. gazzetta = dw. drobay pieniądz, 

,, ^, [który za namer dziennika płacono, 

Oras p. Iraz. jjjjj^g ^^ Gr.-Łc. gaza (z Pers.) = 

Gasztwa, Gasztald, Gaaztald^ skarb]. Niektórzy myślą, że z WŁ 

9 Gaszty Im. = rodź. goździków gazzetta (zdrob. od gazza) = 

(roślina) I^ Może Nm. 9 gast, 9 sroczka, z przeniesieniem znaczenia 

gast, 9 genst, p. genster, Gin- świegotliwości. Por. Dz. I Gazzetta. 

ster = genista. ^- 166 Gazeta. MF. gazeta. L. p. 

w*?** = „blaszka czworograniasta, ' c ^^^^ a. 9 mucka a. wiesz- 

którą gwoździe nitują" L. Czy tu na- ^zba = czepiec (w którym się ro- 

lezy Gatka=kiebchgj^bów; błona ^^-^ — - ^J^ = g a z a, cienka tka- 

na łodydze roślm O? Mozę Nm. „i podobna do plewy na główce 

Gatt = dziura; tył. Albo może Ag. „o^orodka (Fr. gaze=tzn., od mia- 

gad = kkn stalowy, szpikulec, rylec, sta Gaz aj. 

__9 Gatlać = pomieszać bez ładu; (jadziel = rośl. ajuga Z=Z Nm. 

(jr u n 8 e 1 = tzn. [z łjc, consolidaj. 

Gaur p. Giaur. Por. Mr. 165. Mew. 72. 422. Pfil. I, 

^ 137; IV, 634. 

9 Oawiedź p. 9 Gowiędzina. 

Gąga = „obłe drzewo do rozpie- 

9 Gawra = legowisko niedźwie- ranią statków itd." L. HI Może w 
dzia, matecznik W. Pol. || M oraw, g a- związku z. Nm. 9 gangel = nogi 

ver = bagno, moczar Ukr. ga- kołyski. Mr. 166 nie wie pochodzenia. 

vra = legowisko niedźwiedzia; nora 

[z Eum. gaur a = dziura, nora, pie- ' Gbit = okręg, obwód (districtus) 
czara]. Por. Gara. Pfil- i^^; IV, 474. || Scz. gbit = 

tzn. Nm. G e b i e t n. = tzn. Mo- 

9 Gaz, 9 Gas, 9 Gaza ź., 9 ź© przez Cz. ? 
Gajs, 9 (^Hls, 9 ^^^ = nafta, 9 ' 

kamfina, 9 kierasma. ZZ Zdaje się, ' tłł>ur pch. 9 Gmar = chłop 
że na formy z j, i wpłynął Nm. GeistjKg. Maz. I, 286. 9 Bur pch.=chłop 

= mzn. spirytus (do palenia), a na II Grłż. Dłż. bur. Srb. paor Nm. 

g a 8 pień g a s-(ió). Gaz jest wyra- dw. G e b a u e r (dziś Bauer) =chłop, 
zem, wymyślonym przez van Helmon- . ^i^fniak ; 'Sgnm. gebur; Sgnm. b^r 
ta starszego (f 1644), z przystosowa- =mieszkanie; współmieszkaniec; wieś- 
niem do Gr. chś.08, jak to sam po-i^i^^; grubjan Kge. Por. MF. bur. Mew. 
wiada: „Paradoxi licentia, in nominis;26 burb i 61 gburB. Pfil. IV, 634. 
egestate, halitum illum ,gas' vocavi, I (j^er- p. Gdyr-. 
non longe a ,chao' yeterum secretum" ^' 

GW. p. w. Gas 2 b. Wyraz dostał 
się do nas drogą naukową; patrz Ł. 
Gas, Gaz. 



9 Gdo = kto Cz. k d o (wy- 
mawia się ,gdo^). 



9 Gdoka p. 9 Doka. 
Gazda pch. || Słc. Oz. Słń. Serb. I ^,-, r^^ ^ r^ ^ ^ r, 
Ukr. gazda = gospodarz. || Eum. , »*«;» A".?*i''?- t^"^ u?fT. ^^l 
gazd! = gospodafz Z= Węg. ga- ^^ ^^^^Jy ^Ordute L. x Pf;IV,276. 

zda= gospodarz, pan; dużo pch. 9 »^la» ?^i?'',"'^.- . ^'J?*?'' = 
Por. Mew. 61 gazda. RA. XVn, 22. i ^^^z. Pigwy || Głż. kwic Dłż kyja- 
Podobno pokrewny z Tur. chodża' J^/ ^z. gdoule, kdoule i kutna. 
= pan. Por. Mt. Xodża. Por. tu 9 ' S^' f'^V''/' kidonije i zap. 
Chodząj. bdoula. Bg. dunja, dulja, dju- 

;la. Słń. tunja; kutina; kita.Srb. 

Gazeta poh. || Słw. Eur. bez zmian t k u n j a, k u n j a, tunja, dunja, 

.... Najwłaściwszym jest wy wódz W2. 1 gunj a; mrka tunja (to ostatnie z 



GDYEAĆ 



179 



GIEHENNA 



malum cydonium = *kudo- 
nium). Ukr. hdula, duła; gute- 
ja. Rs. gutej, guny, gunna, gunb; 
k V i t T> II WŁ c o t o g n a. Fr. c o i n g. 
Łc. póżn. cottana, coctona, coc- 
tana, ootana, cotona. 'Stc. c o- 
toneum, cotonium, cottanum. 
Sgnm. kutina. 'Sgam. kii ten, qai- 
ten. Nm. Quitte. Alb. ftua. Ram. 
gatije. Hp. melocoton (tegoż 
poch odzenia, co Srb. mrkatunja) 
ZZI Wszystkie te postacie mają źródło 
w Gr. kydonion = pigwa [to zaś 
od nazwy miasta na Krecie: Kydo- 
nia] i idą od pochodnych Łc. coto- 
nea i coctanum, Wł. c o t o g n a, 
Sgnm. kutina i Nnm. Quitte. Por. 
Mew. 61 gduhije. MT. Gdunja. Mr. 
107 BAoy.ia; 149 Dunja. Dz. I. Co- 
togna. Kge. Quitte. Mag. Quince. 

Gdyrać || Cz. knourati, knurati 
pch. = piszczeć, miauczeć Pfil. 

IV, 518 (L. już nasunął wyraz Nm.) 
z Nm. gnurren, częściej knurren 
mzn. = tzn. Ze względu na nieobec- 
ność odpowiedników Słw., wywód zda- 
je się możebnym. 

9 6ębó.ń = grzyb na drzewie 
ZZI Cz. Mor. hu bań = hubka; hu- 
b&ne ż. grzyb drzewny. Por. RA. 
XVII, 32. 

Gęś pch. Z^ Dla tego tu się za- 
pisuje, żeby zestawić wywód z Nm. 
w Pfil. IV, 634 ze zdaniem Mew. 72 
gonsb : „Nie przypuszczam zapożycze- 
nia wyrazu tego z Nm." 

Giaur, dw. Gaur. Gwebr. || Srb. 
kaur(in), ćaur, ćafir, djaur = 
niewierny. Bg. k a u r (i n) pch. || Eur. 
jako char., np. Fr. giaour, guebre 
itd. Alb. kaur, kaurr, gjaurr. Hp. 
Pg. cafre = okrutny, skąd Fr. ca- 
far d = świętoszek Dz. II. b Cafre 
_ j}Tur. giawur = niewierny, 
epitet obelżywy, dawany Chrześcja- 
nom i Żydom, przerobiony z Ar. k a- 
fir = niewierny, albo też z Pers. 
g i e b r = czciciel ognia i potym nie- 
wierny" M. 32. Por. Mt. p. w. kafir. 
Dc. 128 Giaour. 

StOWNIR WYli oeC » J(2. POlMill 



9 Giąć się, C Guóó = ruszyć, 
ruszyć się _. Słc. h n u t' s a = tzn. 
Pfil. IV, 283 i EA. XVn, 32 wywo- 
dzą z Cz. hnouti, hnouti se; 
bliższym jest wywód ze Słc. 

9 Giby = rodź. motowidła Z^ 
RA. XViI, 33 z Cz. hyb = koło 
(pędowe) ; takiego wyrazu Kt. nie po- 
daje; 9 g^by może być wytworem 
czysto Pols. 

9 Gichać = lać, padać (o desz- 
czu), kropić. 9 Zagichnąć = zalać 
ZZ: RA. XVII, 33. 71 wywodzi z Nm. 
giessen = lać; bliższym jest wy- 
wód z Cz. 9 giohati=lać (szczeg. 
o deszczu); 9 gich! = chlust!; 9 
gichanica = ulewa; wyrazy te 
może z Nm. Por. BS. 212 gychat'. 

9 Gid = obrzydliwiec, brzydal. 
Spols. Gid = gnój W. 9 Zagidzić 

= zabrudzić Może Cz. hyd = 

wstręt, ohyda; wyraz ten mógł być 
zapożyczony wtedy jeszcze, gdy Czesi 
wymawiali h jak g; późniejszym za- 
pożyczeniem byłaby ohyda i pch. 
Por. Głzd. 

9 Głdja m. i ż. = gilbas, rosły 

niezgrabjasz Mew. 65 podaje Bg. 

gidija = chłopiec, Srb. djidija 
= łotrzyk ; por. Mt. gidi i liczne tam 
zbliżenia Bg. i Serb. 

9 Gldllć a. 9 Gildzlć = łech- 

tać. Zap. z Nm. kitzeln = tzn. 

Czyby tu należało 9 gudzać = 
łechtać Pfil. IV, 199? 

9 Glecak p. 9 Gacek. 
9 Giedynk p. 9 Dyng. 

9 Giefrajter = kapral. 9 Gryf- 
rajter, 9 F rajte r || Bs. efrńjter^, 
efrejtort. Nm. Gefreiter 

[dsł. uwolniony, od f rei en = uwal- 
niać, dom. od pewnych cięższych obo- 
wiązków] = tzn. 9 Gryfrajter 
jest sld. 

Giehenna = piekło O. Żena, 
Żenować pch. L. O. || Ssłw. gejena, 
g e o n a=piekło. Ssrb. d j e o n a. Srb. 
dżeenem (z Tur. dżćhónnćm, 
to zaś z Ar.). Bs. żenirowatb=że- 

U 



GIEL 



180 



GIERGACZKA 



nować II Nm. geniren = żenować 
(z Fr.). Sfr. g e h e n e=tortura ; przy- 
mus. Nfr. gene = żena. B.iim. ge- 
nat = żenowany. Łc. i Gr. póżn. 
ge(h)enna „Wyraz ten (mówi 

Dc. 126 Gehennę) może być przyta- 
czany jako ciekawe przejście znacze- 
nia, któremu ulec może słowo, skut- 
kiem czasu i okoliczności. Dolina 
H i n n o m, czyli syna H i n n o m o- 
^^S^i po ^^' g®i ben-hinnom, 
lub po prostu gei h i n n o m , była 
miejsceni rozrywek pod murami Jero- 
zolimy. Żydzi wystawili tam świątynię 
Molochowi, któremu poświęcali ofiary 
ludzkie. Król Jozjasz, usunąwszy kuk 
ten krwawy i chcąc uczynić splamio- 
ne to miejsce wstrętnym odtąd wszyst- 
kim Żydom, kazał zrzucać tam wszel- 
kie nieczystości miejskie. Dolina Hi n- 
nom przeto, z miejsca zabaw, stała 
się przedmiotem ohydy, tak iż z cza- 
sem gehenna oznaczać zaczęła pie- 
kło^. „Któż myśli dzisiaj o ofiarach, 
składanych Molochowi w dolinie Hi n- 
n o m, gdy prosi swych przyjaciół, aby 
się nie ,ż en o wali'**, powiada M. 
Muller Wykłady o umiej. jęz. H, 221. 
Por. MF. Gejena. Mt. p. w. dżćhen- 
nćm. Mew. 62 gejena. Dz. H c Gene. 

Glel p. GU. 

9 Gielata p. 9 Galeta. 

9 Gieleta p. 9 Craleta. 

9 Gielnik p. 9 Glon. 

9 Gieltak a. 9 Gieltag=opła- 

ta miesięczna górników; dzień wy- 
płaty Z^ Niewątpliwie z Nm. ; ale 
wyrazu Nm. *Geldtag (niby dzień 
pieniężny) w słownikach niema. 

Gielzamin p. Jaźmin. 

Giełda, dw. Gałda. 9 Giilda= 

uczta, bankiet. 9 Gild(J)a (z Bs.). 9 
Gildzizna = nierząd w gospodar- 
stwie II Rs. gilLdija = cech kupiec- 
ki; opłata za należenie do niego ZZI 
Nm. Gil de = stowarzyszenie, cech, 
a dw. wspólna uczta (ofiarna) Grimm 
DeuL Myih. 34. Kge. Mew. 65 gildija. 
U nas nastąpiło przejście znaczenia 
z cechu na dom, bursę. Por. Pfil. 



rV, 534. 9 Gildzizna zap. prze- 
niesienie znaczenia z ucztowania; por. 
Nm. 9 GiU (= Nm. Gilde)=ban- 
kiet cechowy; tańce wiosenne; 9 
gild = obiadek FW. Dt 

9 Gi(e)teta p. 9 Galeta. 

9 Gielew- p. 9 Galeta. 

9 Giętka p. 9 Glon. 

Giemara = druga część Talmu- 
du. 9 Gimory, np. ;,wziąć na gi- 
mory** =na rozum, na fis || Słw. Eur. 
jako char. Hb. gemarah = do- 

pełnienie [dom. części pierwszej, Mi- 
szny, od Hb. gama r=dokonać, uzu- 
pełnić]. Por. M. 33. Dc. I:d6. 

GleorgiDja p. Da^a. 

9 Giemiśk a z. = pociąg miesza- 
ny Wista 1, 35 Nm. gemisch- 
ter Zug = tzn. Por. 9 Personka. 
9 Warańeuch. 

9 Glera p. 9 Girą. 

Gierada = 1, ruchomość idącej 
za mąż 2, ruchomość wog. 9 Ob- 
rada = inwentarz Wisia 11, 277. 777. 

Nm. dw. G e r a d e = tzn., skąd 

'Słc. g e r a d a = tzn. Jest to ten sam 
wyraz Nm., co Gerath; patrz Grat. 

9 Glerdziawka p. 9 Gier- 
gaezka. 

Gierebować = obracać statek 

Może w związku z Dnm. greep 

= dziób statku = Gnm. Greif. Ks. 
grept = przykrycie dzioba statku. 
Albo może od wołania Nm. kehr' 
ab! = obróć!; jest to rozkażnik od 
abkehren = zawrócić, obrócić; 
por. Kierować. 

9 Gierega=gra chłopców w pod- 
rzucanie kijem kości Ukr. gie- 
rega = 1, krążek do gry dziecinnej 
2, pewna gra rzucana 3, warcaby. 
Por. Gierłyga. 

9 Glerga czka a. 9 Glerdziaw- 
ka = krtań Ukr. giergawka 
a. gargaczka = tzn. 



GIERGIEDANOWY 



181 



GTEEZYNA 



Głe rgie danowy = z rogu noso- 
rożca Tur. górgedan = noso- 
rożec Mt. Mew. 422. 

9 Gierka = 1, dziewczyna pod- 
lotek 2, gamratka L. 3, jakiś ubiór 
(zap. przez nierozumienie wyrazu 
Kg. Pozn. IV, 260) ZZ Zdaje się, że 
znane u ludu zdrobnienie Gier tru- 
dy: Gierka („Dogodził mu, jak 
ksiądz Gierce" BW. 1864, t. L str. 
292. KgP. 316. Ap. IV, 227; Vin, 80. 
RA. III, 370) jest źródłem. Por. Głż. 
Herta, GerSa, Cz. H e r k a=zdrob- 
nienia Giertrudy. Por. Cz. herka= 
szkapa. Przejście znaczenia łatwo zro- 
zumieć. Por. tu Glajda. 

9 Gierlak p. 9 Jarlak. 

Glerlla = jakaś tkanina L. 
Zap. w związku z Nm. Gerlachs 
= proste bielone płótno czeskie, Ag. 
g arlix GW. Por. Cz.gerlickó sukno 
Kt. (nie podano bliższego wyjaśnie- 
nia). Gierta O. zap. pomyłka druku, 
zam. Gier la. 

Glerlina p. Garlina. 

9 Gierłyga = kij pastuszy 
Ukr. gierłyga Ap. III, 94 = tzn. 
(Żl. n.) Rs. gerlyga, girlyga, 
jarłyga = tzn. Por. Giereg^a. 

Giermak = rodź. sukni zwierzch- 
niej m. Glermiak char. Jarmak L. 
Jerni(i)ak O. „Potgiermaeze albo 
karwatka" (1662) JA. XI, 127. || Rs. 
armjakt, 9 ermjakt = sukma- 
na. II Lit. j e r m Ś k a 8=giermak (Szyr- 
wid) ZZI Półn. Tur. armjak=rodz. 
kaftana. Por. Tur. órmiik = tęga 
tkanina wełniana Mt. Por. Mr. 99 
ApMflKt i 166 Giermak. M. 33. U nas 
g w nagłosie znalazło się może przez 
sld. zbliżenie do giermek. 

Giermek pch. ZZI „Słowo Węg.** 
L. Węg. gyermek = dziecko, wy- 
raz bardzo w Węg. rozgałęziony. Mew. 
64 germek"L mylnie zbliża Lit. jer- 
mśkas = rodź. ubrania; jest to nasz 
Giermak, k. p. 

9 Giermuga = brajka, zacierka, 
9 dziama Pfil. IV, 307. ZZ Zap. na- 



leży do szeregu wyrazów, podanych 
pod Faramuszka. 

9 Gierszla p. 9 Gierztla. 

9 Głerszun = szerszeń RT. 196. 
ZZ Zap. z Ukr.; Żl. n. 

Gierta = dw. rodzaj sukna O. 
Zap. pomyłka druku, zam. Gierla; 
patrz Gierlia. 

Gierylas = powstaniec, partyzant, 
żołnierz nieregularny. Gieryłasz = 
gra kartowa || Słw. Eur. char. bez 
zmian Hp. guerrilla = [dsł. 

= wojenka] wojna podjazdowa, ru- 
chawka; Hp. guerillas lm.=bandy 
powstańcze, partje podjazdowe. U nas, 
jak i w in. językach, liczbę mnogą 
Hp. wzięto za osnowę i wytworzono 
rzeczownik m. gierylas = party- 
zant (jak to nastąpiło np. w margi- 
nes, pugilares itp. , gdzie Łc. 
liczbę mn. wzięto za pojedynczą), 
zmieniając znaczenie wojny na wojow- 
ników. Nazwę gry gieryłasz pod- 
prowadzono pod gierylasów, my- 
śląc, że ma z niemi związek; istotnie 
zaś nazwa ta pochodzi z Rs. era- 
laSi, = mzn. mieszanina; gra karto- 
wa (mieszanina wista z preferansem). 
Mylnym jest też wywód gieryłasza 
z Fr. guerre a l^as = wojna z a- 
sem, bo w grze tej niema „wojny z 
asem" [Rom. guerra = wojna po- 
chodzi z Sgnm. werra=kłótnia, za- 
targ Dz. I Guerra]. 

Gieryłasz p. Gierylas. 

9 Gierztla (dzierztla), 9 Giersz- 
la = łopata do wsuwania chleba. 
Nm. 9 gerstel a. gar8tel= 
tzn. FWb. 229. 

Gierzyna, Girzyna = „żużel oło- 
wiany" Łb. _ Łb. błędnie wywodzi 
z Nm. Z ind er (właściwie Zunder 
= zędra). Bge VI, 280 czytamy: 
„Rzumple obok gierzyna = Nm. 
Geriimpel"; i ten wywód wydaje 
mi się niemożebnym. Może raczej 
źródła szukać należy w Nm. G er in- 
ne = mzn. „drobny spiż tłuczony, 
spływający z koryta w rynę" GW. 



GIERZYNEK 



182 



GLAMAĆ 



IV*, 3709 p. Łb. mylnie do ,gierzyny* 
wpisuje przykład z L. o ,gierzynku*. 

Gierzynek = jakaś tkanina Ł. 
„Gerzinku 20 łokci" BW. LIII, 
236 (z r. 1394). ZH ? Łb. mylnie pi- 
sze wyraz ten pod ,gierzyna^ 

9 Giewont = słup, belka, a. coś 
podobnego, stojącego pionowo RA. X, 
279 ZZ ? Por. Nm. G e w a n d=odzież, 
szata ; trudno dopatrzeć przejścia zna- 
czenia. Por. nazwę góry Giewont. 

Gil, Giel || Słc. Cz. hyl. TJkr. hyl. 
Es. gilb, gelb {Sta. gel = żółty) 

• Mew. 61 zbliża nazwy te z Sgnm. 
gel o ('Sdnm. gel, geel, Nnm. gelb, 
C gehl = żółty; już Ł. zwrócił na 
to uwagę p. w. Gil. Por. MF. gel, 
gil- 

Gilbas p. Bilmez. 

Gild- p. Giełda. 

9 Gildzić p. 9 Gidlłć. 

9 Giletka p. 9 Galeta. 

Gilza=rurka papirosowa Nm. 

Hulse = łupina; ładunek (patron), 
przez £&. gilb z a, gdzie Nm. h wy- 
mawia się jak g. 

9 Gimory p. Giemara. 

9 Ginal, 9 Ginal p. Kinal. 

Gindiat p. Andziar. 

9 Gipcąż ki lm .=obcążki do na- 
ciągania drutu Nm. Knippzan- 

g e = tzn. [złź. z k n e i p e n =szczy- 
pać + Z ange = obcęgi, por. Cęgi]. 

9 Girą, 9 Giera = duża, długa 
noga ..«« Może Nm. dw. Gehr = 
spisa, dzida GW. Por. Giertyga. 

9 Giry Im. = większe ciężary u 
wagi, zwykle z lanege żelaza Es. 

girja Ip. = tzn. 

Girzyna p. Gierzyna. 

Gist a = miał węgla kamiennego 
Łb. 73 ZZ Nm. Gascht, Gischt, 
Gest, Jasoht, Jast = szumowiny, 
piana. 



Gitara p. Cytara. 

9 Giwałka = wałek u stanika, 
aby spódnica nie spadała, u dw. Ży- 
dówek Pfil. IV, 818 =1 ? 

9 Giwer p. Kiwior. 

9 Giwera p. 9 Gwer. 

9 Gizd, 9 Gizda m. pcłi.=brud, 
brudas, paskudztwo. 9 Zagri(z)d zić. 
Spols. gizdzić, g^zdzials. W. 

Może z Cz. hyzd = wstrętność; 
hyzditi = wstręt budzić, szpecić; 
zohydzać; 9 g^^sd, 9 gyzd=brud; 
9 gizdik, 9 g^ zda , 9 g y z d a 
=bruda8. Por. RA.XVn,33.Por.Gid. 

9 Gizel II subjekt (handlowy) || 
Cz. 9 g z e 1 ^ źartowniś, swawolnik 
Rs. gezelb = pomocnik aptekarski 
ZII Nm. Gesell mzn. = subjekt. 

9 Gląjda = dziewka nierażna, 
brudna. 9 Gląjdus = toż m. 

Być może, iż z imienia Adelajda, 
które brzmi u ludu Glajda Ap. I, 
26 (u Ch Walczewskiego Leyda i in.). 
Imiona chrzestne przechodzą u nas 
nieraz na pospolite, np. b arb ara 
(lina), baska (narzędzie orylskie), 
bartoszek (chłopak w zabawie za- 
pustnej), bar tek (prostak), chwa- 
lisz, chwalibur (samochwał, z i- 
mienia Chwalibór), jasiek (po- 
duszeczka), dorotka (1, głupka 2, 
I kiszka nadziewana = maciek), m a- 
' c i e k (1, głuptas 2, żołądek nadzie- 
wany) itp. Por. Gierka. Zważyć jed- 
( nak należy Cz. Mor. g 1 a j d a=brzyd- 
. ko chodzący; glajdati se = iść 
niezgrabnie. 

9 Glainać = kłamać. 9 Glam- 
dacz = kłam ca. 9 Glamzać = 
. mlaskbć. IZZ Wyrazy powyższe dla 
; tego tu umieszczam, że w RA. XVII, 
8 przytoczono na objaśnienie gla- 
imać możność wpływu Bum. gala- 
igie = hałas. Zdaniem moim wyrazy 
powyższe należą do rzędu nieustalo- 
' nych i dostatecznie się w>'jaśniają na 
gruncie Słw. ; por. Mew. 66 glomozi>-, 
Cz. hlomoz = hałas itp.; zasadni- 
czym znaczeniem jest tu bełkotanie, 
nieswoma gadanina, które zwykle 



GLAMDACZ 



183 



GLINOPAC 



przenosi się na kłamanie. Barn. ga- 
lagi e zbliżyć należy raczej z pniem, 
który Mew. podaje w postaci gol- 
golij-. Nm. <J> beglamsen = o- 
drwió; okłamać FW. zap. ze Słw. 

9 Glamdacz p. 9 Glamać. 

9 Glamzać p. 9 Glaiuać. 

9 Glań p. 9 Glon. 

9 Glapa, 9 Glawek = rodź. 

ryby (GO. pisze glawk, glawka) 

Nm. 9 glappken Im. = tzn. 

[z Pols. głąb, głębik] FW. Por.9 

Gwńł. 

9 Glapa p. Gap. 

9 Glą|(a) p. Klej. 

9 Gląi p. 9 Glon. 

Glejchówka = sztabki stalowe 
na kosy Łb. 73 || Cz. kilka wyrazów 
z osnową glejoh-, klej eh- i ze zna- 
czeniem jakiejś równości Nm. 
gleioh = równy; Yergleich a. 
Yergleichung mzn. = wyrówny- 
wanie sztab żelaznych. Por. 9 ^^^~ 
glaj oh pch. 

Glejt pch. = list żel azny || Cz. dw. 

glejt, klejt, glet Nm. dw. 

G 1 e 1 1, dziś G e 1 e i t = tzn. [1 e i t e n 
=pro wadzić, skąd 9 ii^^y ^ drab- 
ki]. Por. Brl. 61 Gleit. Od Nm. g e- 
leiten = prowadzić pochodzi 9 
Gląft = rodź. sieci Kg. Fozn. LU, 
136, z Nm. Geleite n. =część sieci 
FWb. 410, p. w. Treibuetz. Por. JA. 
m, 47. 

Glejt p. Glid. 

Glejta a. Glita = szumowiny na 
kruszcach topiouych || Cz. g let, glejt. 
Slń. glaj. lis. glettZIINm. Glatż- 
te a. Glotte = tzn. 



9 Gleń p. 9 Glon. 



(ryba). 'Sło. glavea, glavia, gla- 
yium, glayius, glaiyus= spisa; 
miecz Źródłem jest Ło. gladius 

= miecz. Do nas wyraz dostał si^ 
przez 'Sgnm. Por. Mr. 167 Glewija. 
Dz. II c Glaive. 

Glibiela, Gibiel, Gnibiel=prze- 

paść, otchłań L. Br. hłybiel ż. 

= głąb, głębina. Nos. tego wyrazu 
n. Formy nasze są sld. przystosowa- 
niem. 

Glicza= |,szwajc a, kt órą przedział 
czynią na głowie'' L, ZZI Może w Nm. 
Glitsoher, 9 Glitsch = roślina 
koguci grzebień (inaczej (Hahnen- 
kamm) kryje się nazwa grzebienia; 
Nm. glitsch en = ślizgać się. 

Glić = palić, rozżarzać O. Roz- 
glić O. GUJować = rozpalać L. 
Giyowanie Łb. Glijowy piec Łb. 
9 Glintwajn = napój z gorącego 
wina. 9 Giit a. 9 G lut = żar go- 
rący, czerwony O. «»«- Nm. gliihen 
= pałać ; żarzyć ; G 1 u t h = żar, pło- 
mień; Gliihwein = wino grzane 
(9 glintwajn zap. z Nm. 9 S^^' 
hend Wein). 

Glłd, Glejt, 9 Glet, 9 Glit,9 
Gli nd = szereg, kolumna (wojska) 
Nm. Glied = mzn. tzn. 

Glif = wręb ; ukos muru L. O. Ż. 

II ^^' glyP^® = wręb, wcięcie. Nm. 

G 1 y p h = tzn. ZZI Gr. g 1 y p h Ś = 

rycie, wycinanie. Wyraz dostał się do 

nas drogą tecbniczno-naukową. 

9 Glin p. 9 Glon. 

9 Glingotać = dyndać, dygotać 
wisząc Nm. klingen = dzwo- 

nić, brzęczeć. Przejście znaczenia zap. 
przez dzwon, który dynda i dzwoni 
zarazem. 



Glinopac = ś ciany z gliny ze 

słomą Łb. 74 Nm. 9 lebmpatz 

Glewja pch. = spisa. Glewina ' cegły suszone (nie wypalane) [zlź. z 

= tzn. O. II Glż. lebija = spisa || iLehm = glina 4- 9 patze=rodz. 

'Sgnm. glavie, glevie, glevine | cegły z gliny ze żwirem F W.]. W wy- 

= spisa. Ag. glave = miecz. Fr. ; razie naszym przetłumaczono tylko 



glaive, dw. glave = dw. spisa, 
dziś miecz. Wł. glave = miecznik 



pierwszą część Nm.; por. Bawełna. 
Pióropusz. 



GLIT 



184 



GMACH 



Glit p. Glid. 
Glita p. Glejta. 

9 Glomza, 9 Glomzda, Głom- 

z(d)a 0.=twaróg. Nm. 9glom8, 

9 glums, 9 gloinsd = twaróg 
FW. (zap. Słw. pochodzenia). 

9 Glon (może Glśn?), 9 Glań, 
9 Gleń, 9 GleJ, 9 Gielnik = 

kawał kromka chleba, 9 Glonek, 
9 Glunek, 9 GUn, 9 Klin. Mo- 
że tu na leży 9 Giętka = owoc za- 

morek? Mew. 66 glent mówi: 

„myślą o Nm. Knoll** (= gałka, 
guz). Por. Pfil. IV, 474. Cz. 9 hlo- 
nouti = uderzyć, palnąć. 

9 Gloryk p. 9 Kler. 

9 Glosauz = cieplarnia Nm. 

Glashaus [złż. z Glas = szkło + 
Haus = dom] = tzn. 

Glot, Glut = siekaniec a. sieka- 
nica (ołów siekany do strzelania) L. 
Lotka, Łoftka = 9 gran kulka, 
śrót najgrubszy. «.« Nm. Gelote n. 
=mzn. nabój z ołowiu GW. IV, 3062. 
Lotka z Nm. Łoth [tenże wyraz, 
co łut]=mzn. ołów siekanj. Loftka 
przez zmieszanie Lotki z Nm. Lauf- 
kugel = (skąd nasza Loft kulka 
L.) kula wpuszczana (nie wpychana) 
do rurki, por. Kula. 9 Grankulka 
(O. Mickiewicz ,Czaty*) może z Nm. 
Grand = żwir + Kugel = kula, 
więc niby kulka nakształt żwiru; tak 
złożonego wyrazu Nm. nie znalazłem. 
Pfil. IV, 634 nie dość ściśle objaś- 
niono. 

Gluba p. Kluba. 

9 Gluza = wrzód. Cz. 9 i 

hlAza, hluza (zwykle po Cz. h li- 
za) = tzn. (ten sam wyraz, co Pols. 
zołza; por. RA. XVn, 33). | 

9 Gładzić = stroić ZZI Dla tego , 
się tu zapisuje, że w RA. XVn, 33 
napomknitjto o Cz. pochodzeniu; przy- 
kłady u L. z dw. pisarzów Pols. pod , 
Gładzić b i pod Gładzić się przeko- 1 
nywają o rodzimości tego znaczę- i 
nia. ' 



9 Glawek p. 9 Glapa. 

Gtaźny (O. pisze glażny)=gład- 
ki, zwinny. Nieg taźny = niegładki, 
niezwinny L. ZZI Cz. h 1 a z e n y [d^, 
,gladzony'] = heblowany; gładki. 

9 Głonłz(d)a p. 9 Glomza. 

9 Głosa<5, u L. Glas(z)ać = 

śpiewać Zawiliński Powieści i pieśni 
83, n® 41; może raczej = wołać, he- 
lokać ZZ: Słc. hlasat', Cz. hlasati 
= wołać. 

9 Glowuica = tyfus Cz. 

hlavnice = tzn. (Słc. hlavni6ka 
= tzn.). 

9 Glumić = marnować, niszczyć 

0. (nie wymienia, że to wyraz gwa- 
rowy). 9 Glum a. 9 H!:um=mar-' 

nowanie, niszczenie, np. w wyrażeniu: 
jWszystko w głum idzie*. 9 -Pogłu- 
mić, 9 Zglumić itp. || Ukr. h ł u m 
= żart ; szyderstwo ; wstyd ; h ł u m jr- 
ty=dręczyć; hłum^ty 8ia=drwić. 
Rs. glum-B = ża rt, drwiny ; glu- 
m i t b = żartować ZIZ Br. h ł u m = 

1, odurzenie 2, marnowanie, psucie 8, 
żart; hłumić = 1, szkodzić, nisz- 
czyć, psuć 2, durzyć 3, swawolić 4, 
żartować. Pień glum- rozpowszech- 
niony jest w różnych językach Słów. 
z rozraaitemi znaczeniami. Przytoczy- 
łem postacie Ruskie, aby okazać, że 
wyrazy nasze wzięliśmy z Br., bo 
tylko w Br. spotykamy toż, co u nas, 
znaczenie. 

9 Glytus=pijak. Zap. z Ukr., 

bo jest w Ukr. czasownik hłytaty 
= połykać, pochłaniać (por. Mew. 67 
gl-bt i Pols. 9 gałtać). Por. 9 Hoł- 
dys i 9 Folda. 

Gmach pch. złż. = dw. pokój 
(komnata). 9 Gmach = dużo || Słń. 
gmah = spokój. Br. gmach = 
dużo, kawał ZZI Nm. Gemach n.= 
spokój; pokój (komnata); Sgnm. gi- 
mah = wygoda, spokój [od ma- 
chen = czynić, robić]. Znaczenia 
jkomnaty* wyraz Nm. nabiera w późn. 
'Sgnm. Co do przejścia znaczenia por. 
nasz spokój i pokój. Por. Mew. 
67 gmah-L. MF. Gmach. 



GMEĆ 



186 



GNIB 



9 Gmeć = kupa 

(czyściej h m o t a ź.) = mza. 
masa JEIA. XVII, 33. 



Cz. hmot|Gemarke ź. i brzmieniem i znacze- 
' niem ; postaci Gem ark GW. n. Por. 
Pfil. IV, 634). 



kupa, 



Giuent, Gwent, Kment = rodź. 
tkaniny, cienkie płótno L. || Cz. C 
k V a n t = ubiór, szaty. Scz. g m e n t, 
k m e n t = cienkie płótno. SJń. kment 
=i=tzn. L. podaje jako źródło Nm. 

Gewand = ubranie, szaty. Brl. 93 
myśli, że od miasta Gent (Ganda- 
wa). Mew. 121 kmenti* powiada: „Mo- 
że jednakże z 'Sgnm. gewant^.Mnie 
się zdaje, że tak, a to naprzód dla 
tego, że 'Sgnm. gewant, nawet 
Nnm. Gewand miewa znaczenie nie 
tylko ubrania wogóle, lecz płótna; 
powtóre, że zmianę a na e wytłuma- 
czyć można Nm. liczbą mnogą Ge- 
wand er; wreszcie, że przejście w 
na m spotyka się czasami u nas: C 
smąd, 9 procimu, 9 szwaniać 
obok 9 szmaniać, 9 obsermo- 
wać, 9 świgać obok 9 śmigać 
itp. 

9 Gmer, 9 Gmćr = dum ZZ 

Słc. hm^r = owad, robactwo; mnó- 
stwo drobiazgu (np. ryb, śmieci itp.); 
hmyrit' sa = roić się, mrowić się. 
BA. XVII podano wywód z Nm. Ge- 
melir, ale takiego wyrazu Nm., ile 
wiem, niema. 

Gmerać, Gnayrać pch. 9^™y" 
rek = ciura, niedojda. 9 Giuerclo- 
lić= marudzić. Zap. należy tu Gne- 
ra i Gnaera =^- sknera. Ukr. gnyra 
= gmeracz; gnj^raty, gmjraty 
= gmerać. Br. timyra, b m u r a == 

mruk (Ukr. i Br. z Pols.). Nm. 

dw. i gwar. m a h r e n = mieszać (np. 
jadła) ; grzebać się w czymś. Por. Pfil. 
IV, 634 9 Gmerdolić jest posta- 
cią mieszaną z gmerać i pierdo- 
lić. Czy należą tu : c m e r a ć i Cz. 
cmirati = tzn.? 



Gmin pch, złż. Giemajn. 9 ^i" 
mąjn- || Głź. gmej na pch. =gmina. 
Dłż. gemeństwo^ wspólność, ob- 
cowanie. Słń. g m a j n a = gmina ZZI 
Nm. gemein = wspólny; pospolity. 
Gemein(d)e = gmina. Por. MK. 
Gmajna. Mew. 67 gmirn*. Pfil. IV, 6b4. 

9 Gmóździć = warzyć Cz. 

h m o ż d i t i = miażdżyć ; hmoźditi 
se = mordować się, szamotać się 
RA. XVII, 33. 

9 Gmur p. Gbur. 

Gnap p. Knap. 

Gnarować pch., np. żywot = wy- 
żywiać się, utrzymywać się; Gnaro- 
wać się = żywić się. 9 Gnaro- 
wać się, 9 Guńrować się,9^ii<^- 
rować się = kierować się, trzymać 
się, rządzić się. ZZI L. trafnie z Nm. 
wyjaśnił : 'Sgnm. g e n e r n = wyzdro- 
wieć (=Nm. genesen)^ później ży- 
wić się; dziś nahren = karmić, 
utrzymywać. Por. Mr. 167. Pfil. rV, 
470. Gnera należy raczej do Gme- 
rać. 

Gnat i złż. Łomi-, Żywi- || Słc. 
Cz. hnat. Słń. gn(j)at. Srb. gnjat 
ZZI L. nasuwa Nm. n a g e n = gryźć. 
Mr. zbliża Gr. g ó n a t- = kolano. Są 
wprawdzie postacie Nm., nasuwające 
się do porównania: 9 S^&S®^ = 
gryźć ; 9 g ^ ^ S ^ = ^knera ; kość ; 
9 gnatz = parchy (to co gryzie, 
zjada, por. nasze śniedż); sknera (o- 
gryzacz kości); ale nieobecność po- 
głosowego t w wyrazach Nm. każe 
uważać formy Słów. za rodzime. Por. 
Mew. 68 gnjatt Mr. 167 gnat. 

Gnera p. Gmerać. 



Gmerls, 9 Merlt = znak ry- 1 Gnib, Gnyb, Gnyp=nóż szewski, 
backi, herb, godło Gołębiowski Obr, \ 9 Kuyp, 9 Knypelt. 9 Gnilt 
ryh, 61. Nadmorski Kaszuby 34. Doda- j (czy nie pomyłka druku?) RA. XVII, 
tek do Przeglądu tygodn, 1892, I, od ' 79. || Dlż. k nyp . Cz. knejp, knyp. 

164. II Cz. 9 na e r k = znak, ślad ; I Ukr. gn y p 'Sgnm. gnippe=nóź, 

uwaga ^"^ Nm. G e m e r k (e) n. =1 sztylet, Nm. K n e i f = nóż szewski, 
mzn. tzu. (bliższym jest ten wyraz od Nm.9gnypen (ten sam wyraz, co Ag. 



GNIDA 



186 



GOMON 



knife, Fr. canif). Por. L. Mr. 167 
gnyp. Pfil. IV, bóŁ 

Gnida = Mew. 68 szuka słoworo- 
du w językach obcych ; mnie się zdaje, 
że źródłem jest Siow- gni- (gnić), z 
przyrostkiem -da. 

Gniot = 1, gałka z pakuł, oble- 
piona łojem, dawana ptakom drapież- 
nym na pokarm 2, wymioty psa O. 
Może pomyłka druku, zamiast 
gniot? 

9 Gnipić '—- nękać, gnębić. ZZ 
Ukr. hnypity = tzn. [zap. z Pola. 
gnębić]. 

9 Gnóć p. 9 Giąć się. 
Gnyb p. Gnib. 

9 Gnyk = kark GO. 106. 108. 

Nm. 6enick=kark, szyja. Czy 

tu należy gnyk = kość podjęzyko- 
wa O.? 

Gnyp p. Gnib. 

Goch p. 9 Doch. 

9 Godnie=tęgo, dobrze Słc. 

Cz. hodne mzn. = tzn. 

9 Godny = duży ZZ Słc. Cz. 
hodny mzn. = tzn. 

9 Godziny, 9 Godzinki blp.= 
zegar _« JSłc. Cz. h o d iny, h o d i n- 
ky blp. 

9 Gogielmogiel L. O. w. = na- 
pój z rozbitych z cukrem żółtek, z 
rumem i wodą gorącą _ Po Nm. 
Hoppelpoppel = tzn. ; wyrazy te 
są w oczywistym związku; por. GW. 
p. t. w. 

Gograbia pch. Nm. Gau- 

graf = tzn. [złż. z Gau = opole, 
okrąg + Graf=(graf) hrabia]. Por. 
Hrabia. 

Goj, Goim II Słw. Eur. char., bez 

zmian Hb. goi = lud; w Im. 

goim mzn. = cudzoziemcy, barba- 
rzyńcy, wrogowie. Może stąd 9 ^^J 
= drągal, drab; Ukr. goj = dudek, 
frant; Br. goj = duży chłop, zawa- 
djaka. 



Golclar p. Goltślar. 

Gołcz = rodź. płótna || Cz. k o 1 5 
= rodź. tkaniny II Węg. gyolcs = 
płótno. ZIINm.d w. Golsch, Kolsch, 
9 kolsch, 9 koltsch = rodź. 
tkaniny. [Zap. = Nm. kolnisch = 
koloński, od Nm. nazwy miasta Koln 
= Kolonja]. Por. Mr. 210 Kol6. Brl. 
99 Kol6. 

Gold- p. Golt-. 

9 Golec p. 9 Holec. 

9 Golor p. 9 Gularz. 

Goltślar, Golctar, Goldszlar, 
Goltslarz, Guldszlar = złotnik Ł. 
i Pfil. IV, 476. 7b6. IZ: Nm. Gold- 
schlager = tzn. [złż. z Gold = 
złoto -\- Schlager = wybijacz, od 
schlagen = bić, por. Szlak i in.]. 

9 Gołdus p. 9 Hołdys. 

9 Gołębiter = włooęga, hultaj. 
Zap. z Nm. Pierwsza część może 
Nm. G a 1 g e n=szubienica (por. Gał- 
gan); drugajak w Fraj biter, k. 
p. Być może, iż pierwsza część jest 
od Pols. goły, a całość sld. 

9 Gołka p. 9 Holka. 

Gołomacz = rodź. wierszy (na 
ryby) ZZ Nasuwa się Cz. h o 1 o m ek 
= chłopiec; pachołek sądowy, katow- 
ski itp. ; ale jakiż związek znacze- 
niowy ? 

9 Goiubica=naszyjnik ze sznur- 
kami i świecidłami Wswp. 8 Słc. 
gomb a. gomba = guzik ; g o m- 
b a & k a = szpilka ; g o m b ś. r = rze- 
mieślnik, robiący pasy i ozdoby [z 
Węg. g o m b a = grzyb (gąbka) ; 
gomb=guzik; Węg. wyrazy ze Słw. 
MsM. n« 17:^]. 

Goinon pch. = zgiełk; swary. 9 
Gomon = hetłas; zamieszanie. C) 
Gómónić się=mozolió się ; 9 Ho- 

1 niou pch. hałas O. 9 Hoinęn Wój- 

' cieki Klechdy n« XII. ET. 200. || Słc. 

I Cz. h o m o n = krzyk ; hałas ; h o m o- 
niti = krzyczeć; szumieć. Ukr. hó- 

|min (2 pp. homonu)=szmer, hałas; 



60NKIEM 



187 



GOTÓW 



odgłos ; toż znaczenie ma h ó m i t. Br. 
h o m = hałas, zwada ; h ó m a n = 1, 
rozmowa 2, ha^as, gwar; hamanie 
= rozprawiać, głośno rozmawiać. Bs. 
g a m "B = gwar, krzyk, hałas ; g o m t 
= tzn. ; gamitb, gamanitb, go- 
monith = hałasować, krzyczeć; 
g a m k a 1 1> = szczekać (Pols. ham 
ham!) IZZ Mew. 71 gomon^ wywo- 
dzi z Ags. gamę n=we8ołość, Sgnra. 
g a m a n = tzn. ; Gt. g a m a n = to- 
warzysz ; towarzystwo. Toż JA. XV, 
486; BA. XVn, 77 gómónić się. Grot 
JA. VII, 140 woli Szw. gamm a n. 
Por. Lpf. VII, 187 roMOU-L. Nasuwa 
się jeszcze Hb. ham on = szmer; 
gwar tłumu; tłum. Por. zgraj a i grać; 
giełk = 1, gwar 2, tłum Pfil. H, 678. 
Formy nasze z * są pochodzenia Ukr. 
i Br., a z ^, jeżeli nie rodzime, to z 
Oz., z czasów, gdy Czesi mówili g 
zam. h. 

9 Oonkiem p. C Uonem. 

Gont pch. II Słń. g o n t a r = gon- 
ciarz. Ukr. gonta (z Pols.). Bs. C 
gonoti>, 9 gonotL = szczapa; 
gont^ = gont; 9 gontatb = 
szczepać (łuczywo, gonty) (z Pols.?) 
MF. poczytuje wyraz za nie Sło- 
wiański. Mew. 72 gont-L podaje tylko 
formy. Może wolno przypuszczać źró- 
dło w Łc. scandula = tzn. ; SpoL 
*gant mogłoby być odgłosem pod- 
przyciskowej cząstki - c a n d-. W ta- 
kim razie posiadalibyśmy dublet w 
Szendziole, k. p 

Gontal _ Wyraz mieszany: 
g o n t -j- Nm. N a g e l=gwóźdź ; ten 
ostatni skraca się u nas zwykle na 
nal, patrz Bratnal. 

9 Gorącować się =zapalać się, 
gorączkować, np. Kłosy XXn, 18 IZZ 
Naśladowano z Rs. gorj agittsj a 
= tzn. 

9 Gordel p. Kordel. 

9 Gordzola =ziemniak Ukr. 

gor dzól a=tzn. [Zap. jest to jedno 
z licznych przekręceń Wł. nazwy kar- 
czocha ; p. t. w. Por. Pfil. IV, 662. 

ROWNIII mi OBC »• J(2. POLSKIM 



Gorgany = góra (jakoby z Rum.) 
ER. n, 829 ods. ZZ: ? 

9 Gorki = g orący ; 9 Górko 

= gorąco (przysł.) Cz. horky, 

horko = tzn. 

9 Gorliwy = pórywczy; zły, 
gniewny. 9 Gorliwość = poryw- 
czość, gniew Cz. horlivy, hor- 
1 i V o s t ' = mzn. tzn. 

Gors. Gorset, dw. Korset pch. 
9 Gorsent, 9 Gorsyt || Cz. korset 
(częściej źivńtek); dw. kur§it=rodz. 
ubrania rycerskiego. Rs. korseti*!! 
Nm. C o r 8 e t, częściej Łeibchen, Mie- 
der; dw. kursit, kursot^ ubiór 
zwierzchni rycerzy. Ag. corset. 'Słc. 
corsatus, cor setus = rodz. zbroi 
Gors z Fr. dw. cors (= Łc. 
corpus) = ciało. Gorset z Fr. 
corset = gorset. U nas g zam. k 
może pod wpływem wymowy Nm. Mr. 
168 mylnie wywodzi gors z Fr.gorge 
= gardło; szyja. Por. tmż. 168 Gor- 
set i 230 KurSit. Brl. 112. KurSit (wy- 
wód wątpliwy). Por. JA. HI, 660. 

9 Gort, 9 Gorcik=rzemyczek, 
do którego przyszyta jest sprzążka, 
albo taki, co się do niej wkłada do 
zapięcia Nm. 9 g o ^ t (e) (=Nm. 

Gurt) =pas, pasek. Por. Ryngort. 

Górze = biada PsF. L. ZZI Cz. 
hofe = tzn. 

Gospodzin, Gospodyń, Gospo- 

dza Zdaniem McT. 3B i JA. I, 

62; III, 434 ma to być Czeszczyzna 
(hospodin). Wątpić o tym wolno, 
wobec wyrazów gospodarz, go- 
spodyni; jeżeli koniecznie gospo- 
dzin i gospodza mają być nie 
Pols., to możeby raczej należało przy- 
puszczać bezpośredni wpływ Staro- 
bulgarszczyzny kościelnej. 

Gościństwo BS. ZZI Zap. z Cz. 

hostinstyi, dw. hostinstvo = tzn. 

Gościory p. Guszczora. 

j Gotów pch. złż. II We wszystkich 
I Słw. bez zmian ; zanotować należy 
, tylko Głż. hot m. = przygotowanie 

25 



GOWIĘDZINA 



188 



GRAFNĄC 



i Bg. ugataj || Rum. gata=gotów; 
gat = kończyć; gatesc = przy- 
gotowywać, stroić. Lit. gś.tavas = 
gotó w (z Pols.). Łot. g a t a V 8 = go- 
tów Miklosich w Słav. Elem, i. Rum. 

9, w ML. i w MF. wywodzi z Gt. 
gataujan (= Nm. thun) = robić; 
Mew. 75 pod gotOYi, już tylko każe 
„porównać z Gt. gataujan". Mr. 
30 — 31 obstaje za Sowiańskością wy- 
razu, opierając si^ na Głż. hot i Bg. 
ugataj i twierdząc, że z przymiot- 
nika gotów- nie mogłyby powstać 
te dwie postacie; nasuwa on Skr. 
ghat = dążyć, usiłować (nie wiem, 
dla czego objaśnia przez jfacere, con- 
ficere*). Fk. I, 66 myśli, że z Grm. 
*gatva = gotów. Co do przejścia 
znaczenia, por. Nm. gar = dw. ,go- 
tów, przygotowany*, obecnie = ,ugo- 
towany*. Por. JA. XV, 487. 

9 Gowiędziua = wędzone mięso 
wołowe. 9 Owięzina = mięso wo- 
łowe. 9 Owięzie mięso. 9 Owię- 
ziowy. 9 Owięziś-k = taniec (por. 
9 Cielęcak). 9 Howado = by- 
dlę. 9 Gowiednik (lepiej tak, niż 
,g4wiednik') = bydło. 9 CrAwiedź 
= 1) drób 2) tłum 3) wszy || Odpo- 
wiedniki Słw. i inne podaje Mew. 61 
pod gayenda, gavedb i 76 govendo. 
IZI BA. XVII, 36 pod howado wy- 
rażono twierdzenie, że owięzie mię- 
so pochodzi z Cz. Mnie się zdaje, że, 
gdyby tak było, wyraz Pols. nie miał- 
by nosówki; obecność jej w wyżej 
podanych formach dowodzi rodzimo- 
ści gowiędziny itp. Czeskim jest 
tylko nasze howado; strata g w o- 
więź- mogła nastąpić albo pod wpły- 
wem Oz., albo może raczej przez za- 
pomnienie *gowiędo i sld. do o-j- 
więz-. Zdaje mi się również, iż*go- 
więdo, gawiedź (zam. *gawiędź)! 
i gawęd- są wspólnego pochodzenia; { 
co do przejścia znaczenia (tłum, sta- ; 
do, rój— szmer, ha2as, gwar), por. Hb. , 
h a m o n ; nasze grom, gromada,! 
ogromny; Nm. B. u m m e 1 itp. Por. 
Lpf. \T:I, 178 Gawiedź i Gawęda. 

Grabarz pch., dw. i gw. Grobarz, 
Gróbarz. Grobsztyn. Grabsztych, 
Grabsztykiel Nm. G r a b e r = | 



kopacz, od grab en = kopać. Gró- 
barz i Gróbarz podprowadzono 
u nas pod grób-, również jak i Gro b- 
sztyn, z Nm. Grabstein = dsł. 
kamień nadgrobny [złż. z Grab == 
grób -f- Stein = kamień], Grab- 
sztych skrócono u nas z *Grab- 
sztychiel (który przemieniono na 
jGrabsztykiel, zap. pod wpływem 
Nm. S t ii c k = sztuka, S t ii c k e 1 
I zdrob.) = Nm. Grabstichel=ry- 
llec [złż. z graben = mzn. ryć 4- 
iStichel= rylec]. Por. Pfil. IV, 634. 

Graca pch. złż. 9 Kracki blp.= 
szczotki do lnu. || Słc. graca. Cz. 

I k r a o e. Słń. k r a c = sieczkarnia. Bs. 
9 graca Nm. Kratze ż. = 

drapacz ; graca [od kratzen = dra- 

, pać]. G zam. k skutkiem wymawiania 
Nm., chwiejącego się pomiędzy k a,g. 

I Por. Mr. 168 Graca. 

9 Graca = r odź, soczewicy (rę- 
kopis Osipowicza) ZII Może w związku 
z Nm. Griitze = kasza? 



9 Graczka = 

„Z graczki przyjdą 
przysłowia^ 6 _ 
igraszka, żart. Por. 



igraszka, żarty. 

płaczki" Starod. 
Cz. hraSka = 
RA. XVn, 34. 



9 Graćmaga = „rzecz bardzo 
niezgrabna, np. o butach: ,Cóź to za 
graćmagi!* Ap. I, 41 Może wy- 

raz mieszany z grat -f- druga część 
baćmagi, p. Baczmag. 



Graf p. 
Grafka 



Hrabia. 



L. = gryfel, graf jon. Za- 
mieszczam wyraz ten dla tego, że 
w słowniczku BS. (,grawka*) posta- 
wiono przy nim pytajnik || Cz. rafi- 
ka, dw. raf i je. Rs. graf 4 = ru- 
bryka=Gr. grapheion, Łc. g r a- 
p h i u m = styl, gryfel, dysoypułka. 
Por. Mr. 287 Rafije; 387 Grafka. 

9 GrAfka = chusteczka ślubna 
_« Pols. 9 graf ka=hrabina, hra- 
bianka; zap. jakieś przeniesienie zna- 
czenia. Patrz Hrabia. 

9 Grafiiąć, 9 Grąjfnąć, 9 

(łrafną<^. się = grabnąć, schwycić. 

II Ukr. graj f o waty = tzn. BB.46 



aHAJCAR 



189 



GRĄDZIEL 



Nm. greifen=tzii. Por. Gryp- 

snąć. 

Grajcar i zdrob. = korkociąg 
Nm. Kratzer = mzn. narzędzie do 
wyciągania rozmaitych rzeczy [dsł.= 
drapacz, por. Graca ; korkociąg zwy- 
kle po Nm. Pfropfenzieher a. 
Korkzieher]. Por. Pfil. IV, 491. 
Mylne objaśnienie tamże I, 255. 

Grajcar a. Krąjcar, 9 Grejcar 

= m oneta || Słń. Eur. char. bez zmian 
ZH Nm. Kreuzer = tzn. [dsł. = 
krzyżak, od Kreuz = krzyż, ponie- 
waż moneta niegdyś miała wyobraże- 
nie krzyża; por. 'Słc. er u cif er]. 
Por. Pfil. IV, 491. 

9 Grajfhąć p. 9 Grafnąć. 

Graiuatka =rodz. gęstej polewki, 
faramuszka L. „Gramatyka (, gra- 
matica*) z winem" JA. XIV, 503 ZH 
Może to być jakieś żartobliwe przy- 
stosowanie szkolne do gramatyki 
= nauki języka. Porów, jednak Gr. 
k r a m a = mieszanina, mikstura i Gr. 
kram Ation = tzn. zdrob. Por. Ukr. 
hramotjrka = czosnek tłuczony 
z solą i wodą. 

Graiuit L. nieobjaśn. 'Słc. 

gramita = fręzla DC. 

9 Graiupa p. 9 Grępa. 

Grane = izba skła dowa w Nowo- 
grodzie nad Wołgą L ? Rs. g ó r- 

nica = izba. 

9 Grancbercjter KM. 84. ZII 

Nm. Grenzbereiter = dsł. ob- 
jeźdżacz granic = strażnik graniczny 
[złź. z Grenze = granica + B e- 
reiter = objeżdżacz, por. Beraj- 
ter, Bajtar]. A zam. e zap. przez 
sld. do granica. 

9 Grankulka p. Glot. 

9 Grdń p. 9 Gron. 

9 Grdp m., 9 Grapa ż. = duży 

żelazny garnek || Br. h r e b=tzn. 

Nm. Grapen m., 9 grope,9gro- 
pen, 'Sgnm. griupo = tzn. 

Grapa p. 9 Grępa. 



Grat, częściej Graty Im. 9 Gra- 
tek, GrAtek =^cebrzyk. 9 Grotek 
= dojnica. 9 Grocica = rodź. na- 
czynia. 9 Grat, 9 GrAta, 9 Gra- 
ty blp. rodź. kosy. 9 Gratyka = 
motyka. 9 Grat Kg. Kkl I, 161, n<* 
281) zwr. 7 nie objaśniono znaczenia. 
II Słc. groty Im. =graty. Głż. grat 
=narzędzie ; uprząż ; instrumenty. Oz. 
hrota, 9 hrotek, 9 hrotica= 
skopek, cebrzyk ZIZ Nm. Gerath n. 
= sprzęt, sprzęty, narzędzia, przyrzą- 
dy. Sgnm. girati, Śgnm. gerate,= 
„wyprawa, narządzenie, uzbrojenie, 
właściwie doradzenie, imię zbiorowe 
od Bath = rada" Kge p. w. Gerat. 
Por. Gierada. 9Q^rotek i 9Q^ro- 
cica z Gz. 9 Gratyka zdaje się 
być mieszańcem z grat -f- motyka. 
Że Cz. wyrazy są z Nm., wydaje mi 
się prawdopodobnym; Lpf. Vn, 194 
TpoTb inaczej objaśnia. Bozmaitośó 
znaczeń Pols. wyrazów pochodzi z na- 
der szerokiego znaczenia Nm. Ge- 
rath. 

9 Gratyka p. Grat. 

Grawaka O. Grauwaka Łb. = 

Bzarowaka, szarogłaz Nm. Grau- 

wacke ż. = szarogłaz [złź. z gra u 
= szary 4- Wacke = kamień]. 

9 Graźnia = „rozpadlina, dziura 
w skale a. w ziemi" Skj. IV,304IZ;? 

9 Graba p. 9 Gruba. 

9 Grąbla p. 9 Grępa. 

9 Grąd- p. 9 Grund-. 

9 Grądziel, 9 Grządziel m. i 
ź., 9 Grzązel, 9 Grządziela ż. i 

zdrob. = część pługa || Słc. hriadeT, 
gredel. Cz. hfidel m. i ż., dw. 
hfiedel. Głż. kredźeT. Słń. Srb. 
jgredelj. Ukr. hriadil. Rs. gr(j)a- 
dilb, gredilbjl Węg. gerendóly. 
Bum. grinda = belka; grindeiu 
= g rządziel (Węg. i Rum. ze Słw.) 
"""" Mew. 77 zamieszcza wyrazy po- 
wyższe pod grenda (= Pols. grzę- 
da), ale powiada: „czy grądziel 
jest pochodzenia Słw., czy Nm., nie 
I mogę rozstrzygnąć". Mr. 32 pod Gre- 
•del wątpi o Nm. pochodzeniu. Nm. 



GRĄP- 



190 



GRONOSTAJ 



formy są: C grendel, C grindel, 
9 grundei, C> griiiidel, C grintl; 
'Sgam. grindel; Sgnm. krintil, 
grintil; znaczenie: dyszel pługowy 
i inne. Kge nie podaje wyrazu. Po- 
nieważ grzęda u nas i u niektórych 
Słowian ma znaczenie żerdzi, drąga, 
można więc sądzić, że i grządziel 
jest Słw. pochodzenia, a że wyrazy 
Nm. są wzięte od Słowian. Por. ML. 
rpA^a i MF. gredel. 

Grap- p. Grępa. 

9 Grduby hn. = rodź. sieci 
Ten sam wyraz, co drgubica, z 
przestawką brzmień; patrz 9 Dru- 
gubica. 

9 Grduła p. Gduła. 

9 Grebla= szosa Ukr. hre- 

bla = 1, grobla 2, szosa [ten sam 
wyraz, co grobla]. 

Greczycha p. Gryka. 

Greczyn p. Gryka. 

9 Greijcar p. Grajcar. 

Grek p. Gryka. 

Grelę a. Krele = dw. gra z pał- 
kami En. Może i 9 ^^■"^l^^^C^i'^- 
luga = łopata piecowa, kosior PSE. 
23 ZH Zap. Nm. 9kralle, 9 gral- 
1 e, 'Sgnm. g r e 1 1 e = rozsocha, wi- 
dełki; por. Nm. 9 krau(e)l, 9 I 
kreuel mzn. = rodź. wideł. i 

Grempl- p. Grępla. ' 

I 
9Grępa (9Grrampa),9Grzain- 
pa, 9 Gręba, 9 Grzepa, 9 Grzepka 
= wzgórze. 9 Grzępa = wzgórze; 
kępa (na łące) ; kupa (np. kamieni). 
9 Graba, 9 Grząba, 9 Grzeb 
= miedza kamienista O. 9 Grupa 
(9 Grepa) = kupa. 9 Grąbla = 
zagon O. 9 Grąbla, 9 Grębelka, 
9 Grąbelek = kępka ziemi. Zap. 
tu należy i 9 Grabkowy cype- 
cek Kg. Mas. III, 81. „Grapa =że- 
bra na bokach gór" Łb. Tu należą 
zap. Grąp% Grempa i Grep Łb. 
80. 9 ^ grapie, 9 ^^ g^^PJ^^ 
Przy grupie = razem, do kupy. C) 



Spaść do grrupy = runąć, osypać 
się; (dsł. naśladowanie Nm. zusam- 
m en fali en) II Moraw, grapa = 1, 
pole nieurodzajne 2, przepaść BS. ZIZ 
Zdaje się, źe źródłem wyrazów tych 
jest Nm. Gerumpel mzn. = kupa 
= Nm. 9 rumpel = wzgórze (toż 
znaczą Nm. 9 bumpel, 9 ^uii^- 
pel, por. 9 kąpelek ^przylepka, 
9 okraj czy k) ; Nm. 9 grumpel, 
grampel, grompel, grimpel = 
kawałek (np. łajna); Nm. 9 grnm- 
pen Im. = kawałki wogóle, graty. 
Przejście znaczenia podobne jak w na- 
szych kępa, kupa, kopa. Wyraz 
Nm. G r u p p e (z Fr. g r o u p e = 
Pols. grup (p) a), jak chce Pfil. III, 
388 pod grepa, nie moie być tu ze- 
stawiony, bo gwary Nm. go nie uży- 
wają: w Nm., jak i u nas grupa, 
jest on literackim, uczonym; zbliże- 
nie z gruby Pfil. HI, 389 p. w. 
Grzepa zdaje mi się nietrafnym. Te- 
goż pochodzenia jest Ruiuel, k. p. 

Grępla a. Greinpla, Gręp el a. 
Grempel pch. złż. 9 GromplaZII 

Nm. Krampel, Krempel, Grem- 
pel = tzn. [Wyrazy Nm. są Dnm. 
zdrobnieniem Nm. K rampę = hak 
Kge.]. Por. Pfil. IV, 534. 

Grób- p. Grab-. 

I 9 Gronapla p. Gr:;pla. 

! Gron PP. 160 objaśnia: ,talary ko- 
ironne*. Ap. XIV, 234, n^ 63 grAny 
I bez objaśnienia _« Zap. Nm. Kro- 
nenthaler == rodź. pieniądza [dsł. 
■ talar koronny, złż. z K r o n e = ko- 
rona + Th al er = talar], z odrzu- 
ceniem drugiego składnika. 

Gronostaj pch. 9 Hronostaj, 
9 Hornosfaj, 9 Gronostal. Rod. 
UornostaJ, Horuostajski. Miejsc. 
Hornostaiszki. || Sic. hranostaj, 
hermelin. 6iż. jer mank, her me- 
lin. Cz. hranostaj, chram o- 
styl (sld. do chramo3titi=chro- 
botać). Srb. hermelin. Bg. go mo- 
st aj. Ukr. i Br. hor no staj , hor- 
nostal. Rs. gornostaj, górno- 



GRON 



191 



GROZBOTA 



stalb, dw. go no star b II Wł. ar- 
mellino, erineliino. Hp. ar mi- 
no. Sfr. erme, ermine; Nfr. her- 
mine. 'Sło. herminius, arminius 
(przymiotniki); hermellina (rzeczow- 
nik) DC. pod Hermellina podaje 
dowcipny wywód z Armenia. Nie- 
wątpliwie źródłem jest Snm. harm 
m. = rodź. łasicy; zdrob. postać C 
harmelin brzmi dziś po Nm. z cu- 
dzoziemska Hermelin. Mew. 74 pod 
gornostaj mówi, że to ^ciemny wy- 
raz" ; mnie się zdaje, że ciemną jest 
tylko druga polowa; pierwsza nie- 
wątpliwie jest przekształceniem Nm. 
harm. Formy Pols. z A są Ruskiego 
pochodzenia. Por. Dz. I Armellino. 
Kge. Hermelin. GW. Harm i formy 
zdrob. Por. Lpf. VII, 191 rpanocrafi. 

9 Gron, 9 Gróń, 9 Gruń m. 

pch. i zdrob. (wJaściwie *gruń) = 
wzgórze, góra; brzeg góry; najwyż- 
sze owsisko; szczyt góry; polana 
górna itd. || Ukr. hrań, gruń i zdrob. 
= wzgórek ; szczyt ; hrunyszcze 
= skały Słc. grun, gruń, griiń 

= zbocze; szczyt (góry); wzgórek. 
Moraw, gruń = zbocze BS. Mew. 
76 pod granb zbliża Pols. gron, ale 
80 pod grunb oddzielnie wyraz ten 
traktuje. RA. XVn, 8 podaje wywód 
z Rum. gruiu=wzgórek. Por. Mew. 
423 grunb. Mnie się zdaje, że należy 
oddzielać etymologicznie 9 grś.ń ż. 
(= krawędź, wypukły grzbiet między 
dwiema dolinami) od 9 g^^^i ^^9 
gruń pochodzi ze Słc, a Słc. może 
z Rum. (w Rum. jest jeszcze druga 
forma: gruet, czytaj ,gruecO; mó- 
wię ,może*, bo nie znam słoworodu 
wyrazu Rum., który może pochodzić 
ze ^w. granb. W naszych źródłach 
gwaroznawczych mieszają czasem 9 
gruń z 9 graniąiw formie i w 
znaczeniu; Podhalanie jednak ściśle 
oba wyrazy odróżniają. 

9 Groska p. 9 Grósek. 

Grosz pch. złż. II Głż. kro§. Scz. 
i 9 Cz. groS. Słń. Bg. Srb. groS. 
Ukr. Br. hrosz. Rs. groSb || Fr. gros. 
Nm. Groschen m. 'Sgnm. gros, 
gros Be. 'Słc. grossus. Węg. ga- 



ras. Rum. groSitsS. Lit. graszis. 
Alb. groS. Ngr. gros i. Tur. g(u)- 
ruS = pj as ter; g(e)raS = grosz. 
Kurd. kurS 'Słc. grossus = 

gruby (skąd Fr. gros = gruby, wy- 
raz, znany u nas w nazwach tkanin: 
gra dynapol a. gro denapl = Fr. 
gros de Naples; gredytur = Fr. 
gros de Tours, a także w wyrażeniu 
,en gros^); grosz tak nazwany, że 
był grubszym, miąższym w porówna- 
niu z dawnemi brakteatami czyli blasz- 
kami metalowemi. Grossus już w 'Słc. 
oznacza mzn., jako rzeczownik, pewną 
monetę. Por. Brl. 61 GroS. Kge. Gro- 
schen. MF. groS. Mew. 79. Mt. guru9. 
Pfil. IV, 634. 

Grot II Cz. hrot. (Ra. grotTb = 
spisa podaje Mew. 79; Dal w tzn. n.; 
może Rs. d r o 1 1* = spisa ma d zam. 
g?) Mew. 79 grot-B 2 nie podaje 

żadnego słoworodu. Ł. nasuwa 'Słc. 
garrotus = rodź. strzały. Może 
naj właściwiej wywodzić z Nm. Grat 
a. Grate = ość (rybia i kłosowa); 
ostry kant; ostrze, szpica. Przejście a 
na o jak wgrof, oksza, skop, 
s z t r o f itp. Do grotów strzał w do- 
bie kamiennej używano krzemieni i 
ości. Por. Lpf. VII, 194 Tpon,. 

9 Grot- p. Grat. 

Grotuna = próżne miejsce mię- 
dzy sztuk ami drzewa spławianego. 
KSL. 336. ZZ: ? Por. Grotyna. 

Grotyna = „bsJ, służący na po- 
most do promu, położony na wierzchu 
wręgów" KSL. 110 „Grotyna = 

kaszt z kloców ułożony" Łb. 81 ? 

Por. Grotuna. Może w związku z 
grota Łb.? 

9 Growce Psk., CGrówceRam. 
blp. = sieó do łowienia C do bij A- 
ków (piaseczników, węgorzyc) ZZI 
Zap. w związku z Nm. C g r u = C 
dobij Ak = Nm. Griihe, oraz Nm.C 
grunetz, C graunetz, C gr&ugam 
[Netz i Garn = sieó] FW. Por. 
Grul. 

Grozbota=rodz. koronek L.ZII? 
Mogłoby być z Fr. grosse botte 



GRÓBARZ 



192 



GRUN 



== duża wiązka. Por. Ag. bott = 
poduszka koronkarska ; crossbow= 
samostrzał. 



Gróbarz p. Grabarz. 
9 Gróń p. Grań. 



9 Grósek, 9 Gr6tek=dziadek. 
9 Groska, 9 Gróska, 9 Grót- 

ka = 1, babka (matka matki) 2, ba- 
ba 3, akuszerka ZZI Nm. Grossya- 
ter i Grossmutter [dsł. wielki oj- 
ciec, wielka matka]=dziadek i babka; 
wzięto stąd tylko pierwszą część wy- 
razu. Wisła in, 86 podaje Dnm. 
g r o s k e = babka, ale FW. i Dt. nie 
zamieszczają tego wyrazu. W Dnm. t 
odpowiada Nm. s, więc grot=gros8. 

9 Grot- p. 9 Grósek. 

9 Gruba, 9 Grąba=dół, jama; 
piwnica. 9 Gruba, 9 Hruba = 

otwór pieca; komin, piec || Ukr. hru- 
b a=kominek (z Pols.) Nm. Gru- 

be = dół, jama. Przejście znaczenia 
na piec przez dołek, jamkę piecową. 
9 G r ą b a na nosówkę wskutek po- 
czucia odpowiedniości Słowacko-Gze- 
sko-Ruskiego u Polskiemu ą. 

Grubjanin poh. || Słc. Cz. g r o- 
bian. Słń. grobjan. Rs. grubijani* 
Nm. Grobian = tzn. [do Nm. 
grób = gruby, grubjański dodano 
końcówkę Łc. -ianus, jak w Nm. 
Dummerjan, Murrjan itp.]. U zam. 
o u nas przez upodobnienie do gru- 
by. Por. Pfil. IV, 400. 

Grub ryn, Pólgrrubryn = rodź. 

tkaniny. M. 35 i 104 wywodzi z 

Tur. czember, czemberyn, gem- 
ber, gembryn = rodź. muślinu 
jedwabnego. Wyraz Tur. podaliśmy 
pod Cymbury. Mt. 6ónber idzie za M. 

9 Grucza = guz ZZI Słc. hr6a 
i. = gruczoł. Mor. gr6a = guz na 
ciele. Cz. hr5e, hr6, hr6ka = guz, 
gruczoł; do nas z Mor. 9 Grucz= 
gruczoł uważam za Pols. Por. RA. 
XVn, 34. 

9 Grudzić = pobu dzać kogo do 
czego; psuć kogo; ganić ... Cz. hru- 



diti se=być niełaskawym, nieżycz- 
liwym. RA. XVII, 34. mylnie wywie- 
dziono z Cz. hrditi. [Hruditise 
zap. od hrud' = pierś, Spols. grę- 
dzi BS. Co do znaczenia, por. Łc. 
stomachor = ,żołądkować się']. 

9 Grudzizua=mostek, pochrzeb- 
ścizna. 9 Grudzink a=t zn. (szczeg. 
o mostku cielęcym) ZZI Ukr. bru- 
dy na = pierś. Br. hrudzinka = 
mostek. (Spols. grędzi BS.). 

9 Grul=rodz. drobnej ryby Psk. 
Zap. Nm. 9 gru = Nm. Grube 
= 9 dobij ś>k, 9 tobij4k, piasecznik, 
węgorzyca. Por. 9 Growce. 

9 Grul- p. Grelę. 

9 Grula, częściej w Im. 9 Gr ule 
= ziemniaki |j Ukr. grul a=tzn. .^^ 
Słc. grule Im. =ziemniaki. Być jed- 
nak może, iż Pols. 9 grule jest 
zdrobnieniem wyrazu gruszka (por. 
Pfil. IV, 661, gdzie podane są Fr. 
p o i r e de terre , Nm. Erd b i r n e, 
Grundbirne, jako nazwy kartofla), 
a w takim razie nazwa Słc. pocho- 
dziłaby z Pols., gdyż gruszka po 
Słc. brzmi hruŚka. 

Grundal , Grądal , Gruntal, 
Grundys, Grundych wal = 1, rol- 
nik 2, chłop, prostak. z^ródłem 

jest Nm. G r u n d = ziemia , grunt 
(por. Grunt, 9 ^^ąd), więc wyraz 
równa się zupełnie wyrazowi ,ziemia- 
nin*. Późniejszy odcień pogardliwy 
rozwint^ się podobnie jak w gbur, 
gryczak, chłop itp., przy współ- 
działaniu zakończenia -al, jak w brzu- 
ch al, brzydal, nosal itp. G run- 
dy chwał jest niby imieniem włas- 
nym, z drugą połową na -chwał, jak 
chwalibur z końcówką imienną na 
-bór. Grundys jak kundys obok 
kundel. 

9 Gruudil = rybka kiełb. 
Nm. Griindling = tzn. 

Grundy- p. Grundal. 

Gruntal p. Grundal. 

9 Gruń p. 9 Gron. 



GRUPA 



198 



GEYŻ 



9 Grupa, zwykle w Im. C Gru- 
py = krupy, kasza; C Grup a = 
grudka (ziemi, cukru, masła)...... Może 

g pod wpływem Nm. Graupe=tzn. 
[wyraz ten Nm. zap. niegdyś ze Słw., 
np. Cz. kroupa]. 

Grupa dla tego óu zamieszczam, 
żeby 1, zwrócić uwagę na niewłaści- 
wość pisowni przez dwa p, która po- 
wstała przez naśladowanie Nm. Grup- 
pe; jest to Fr. groupe m., por. Dz. 
I. Groppo i 2, odróżnić od C gru- 
pa, k. p. pod 9 Grępa i oddzielnie 
pod 9 Grupa = grudka. 

9 Grupa p. 9 Grępa. 

Gruszt L. z. Reja, w wyrażeniu 
^na gruszt założyć^, zdaje się ozna- 
czać ,mocunek^ a całe '„na gruszt za- 
łożyć" = umocować, rusztowaniem 
podeprzeć || Głż. r ó S t , częściej blp. 
róSty = ruszt owanie. Cz. reSt = 
podwalina. Nm. Geriist n. = 

mzn. rusztowanie, estrada. Zdaje się, 
że dopełniacz 6 Lindego mylnie tłu- 
maczy słowami ;,łoże u łuku" Nm. 
Bogengertist: wyraz ten Nm. zna- 
czy buksztel, p. Buksztel-. 

9 Grybzbuba żartob. = wódka. 

Może z Nm. Gripsbube=mały 

złodziej [grips en = porwać, ukraść, 
por. 9 grypsnąć O. + Bubę = 
chłopak]. 

Grycht pch. = sztuka mięsa wo- 
łowego II Głż. grychta ż. = potrawa 

Nm. Gericht n.=potrawa. Por. 

Ingrycht. 

Grycza dw. = gmin próżniaczy O. 
9 Grycza = (gry czak u L.) -O- 
soba rozlazła, lej bo wata" Psk. 162. 
.... Może w związku z Cz. hr5e 
mzn. = bryła, bałwan. Por. Ssłw. 
gricfc = pies. Właściwszym będzie 
zbliżenie z gryką, gdy zważymy, 
że gryczak (por. hreczkosiej) 
znaczy gbur, chłop, prostak. Por. C) 
gryczać = partolić ; 9 gryczak 
= gruba pończocha Psk. 

Gryf p. Cherub. 

9 Gryfrajter p. 9 Giefrajter. 



Gryka pch. Greczycha. Hrecz- 
ka. 9 Hreczanik. 9 Hreczuszki. 
9 Hreczysko. 9 Beczka. 9 Becz- 
czy8ko.9Bzycysko. 9 Beczuszki, 
9 Becuszki, 9 Bacuchy, 9 Ba- 
czuszki. 9 Beczany = gryczany. 
Tu też należą: Grek, Greczyn itd., 
a może i Grycza || Ze Słw. i Eur. 
podajemy te tylko postacie, które o- 
znaczają tatarkę: Cz. 9 hfe&ka. 
Ukr. hr e oz ka = gryka, hreczuch 
pch. = racuch. Br. hreczjrcha. Es. 
gr65a, greciha, gre6uha|| Węg. 
haricska. Bum. hiriSca Lit. gri- 
kai Im. Łot. griki, kriki a. driki 
ZIZ Źródłem są Ukr. wyrazy, pocho- 
dzące od H r e k = Grek (z Gr. póżn. 
Grąikós, Łc. Graeous): hrćczka 
= Greczynka (po Spol. Greczka), 
zupełnie tak samo, jak 9 angielka 
(= rodź. pieca), arnautka, hisz- 
panka, poganka, tatarka itp. 
Por. MF. gTBkt. Mew. greki. Krek 
Einleitung i, die slav, Literaturgesch. 
1887 str. 184—187. W niektórych 
nazwach Pols. zamieniono Ukr. h na g. 

Grypsnąć = porwaó L. || Nm. 9 
gripsen, 9 kripsen = porwać, 
ukraść. Por. Pfil. I, 186; H, 583. Por. 
9 Gratnąć. 9 Grybzbuba. 

Gryszfort = jakaś odmianka gry 
w warcaby L. z Kochowskiego (Go- 
łębiowski Gry 63 myl nie Kochanow- 
skiego wymienia) ..«« ? 

9 Gry wy: „Przypinają mi gry- 
wy do prawego ramienia** Kolberg 
Kieł . I, 179 (znaczenie nie objaśnione) 

Gryzetka = 1, mąka pośl ednia, 
gryz 2, szwaczka paryska. _ Zbie- 
gły się brzmieniowo dwa wyrazy zu- 
pełnie odmiennego pochodzenia: pierw- 
szy z Nm. Gries=:mzn. kasza, drugi 
z Fr. grisette = dosł. *8zaraczka, 
szaro (więc ubogo) ubrana dziewczy- 
na (od Fr. gris = szary), a dalej 
robotnica, szwaczka. Por. Szarytka. 

9 Gryź =biegunka ET. ZZ Ukr. 
Br. hryż = bóle w brzuchu; bie- 
gunka (=Pols. gryźba L., 9 gry- 
zota, 9 gryzisko). Por. Gryża. 



GRYZĄ 



194 



GULARZ 



9 G ryż a = wrzód gr5'zący O. 
(skąd?)Zi:(Br. i Ukr. hryża=kłót- 
nia ; zgryzota) Rs. gryża = wrzód ; 
kiła. Por. Gryź. 

9 Gr(z)ampa p. 9 Grępa. 

9 Gr(z)ąba p. 9 Grępa. 

9 Grządziel p. Grądziel. 

Grzdula p. Gduła. 

9 Grzebicze k, 9 Bzebiczek= 

goździk (roślina) Mor. hfebifiek 

= tzn. [od h f e b = gożdż ; h 3^ e b 
zaś z Sgnm. grebil = tzn. Por. Mr. 
93 źrebel i Mew. 412 żrebelb]. RA. 
XVII, 68 mylnie wywiedziono z Cz. 
I'eb6ik, nazwy innej rośliny. Por. 9 
Grzebyk. 

9 Grzebyk = goździk (ćwieczek) 
ZZI Cz. Mor. h^ebik = tzn. [od 
hfeb = goźdź]. Por. 9 Grzebi- 
czek. 

9 Grzepa p. 9 Crrępa. 

9 Grzesi p. Djabeł. 

9 Grzępa p. 9 Grępa. 

9 Grzmotny = wielki, tęgi, o- 

gromny Cz. hfmotny mzn. = 

szeroki, tłusty, silny, wysoki. Por. RA. 
XVn, 34. 

Grzj^mka = więzienie L. ZZI ? 

Guauo II Słów. i Eur. bez zmian 
Hp. peruwjańs. guano, właści- 
wie huanu. Por. Tylor Res. into ihe 
carly Hisi. 1870, str. 181. Jegoź An- 
łropoł. 143 (przekład polski). 

9 Guda, 9 Gudza, 9 Gudzia 

= świnia. 9 Gud gud I itp. = wo- 
łania na świnie, prosięta 9 Giiśka 
= świnia (w mowie dzieci) Z^ RA. 
XVII, 22 nasuwa Węg. godóny = 
nienasycony. Węg. godóny znaczy 
tylko pelikan; ,nienasycony* poszło z 
niezrozumienia objaśnienia wyrazu 
Węg. przez Nm. Nimmer sat=pe- 
likan (=d8ł. nienasycony, tak nazwa- 
ny dla swej żarłoczności). Zdaje się, 
że 9 g a d a i in. pochodzi z Nm. 9 
hude FW. = trzoda (= Nm. hut- 



w h ii t e n=8trzec, paśó). Por. Moraw. 
guSe guSe !=wołanie prosiąt i Grłż. 
h u 6 h u c ! = wołanie świń. 

9 Gudak O. = 9 ósmak, Nm. 
9 aohtehalber , 272 dawnego grosza 
srebrnego, 26 nowych fenigów. „Cu- 
dak zagudak** Frischbier Prcws. Sprich- 
wórier 186B, str. 301, n® 427B. FW. 
Guddak. Ad alb erg Ks, przysłów, 672 
Cudak ZZ3fm.9guddak (z Pols.)= 
dawna moneta 2^/^ srebr. gr. [zap. z 
Nm. nazwy gwar. guter Grosohen 
=r dsł. dobry grosz; wątpię, żeby od 
Lit. G u d a s = Rusin]. 

9 Gudz(i)a p. 9 Guda. 

9 Gudzać p. 9 Gidlić. 

9 Gugla p. 9 Kiikla. 

9 Gugulęta = oczy, w zag adce 
o człowieku Ap. VI, 17, n^ IBB ZZI 
Może pod wpływem Nm. guoken= 
spoglądać, Cz. koukati, Słc. ku kat'. 

9 Guli p. 9 Gularz. 

Gula p. Kula. 

9 Guląjka p. Kula. 

9 Gulńk p. 9 Gularz. 

9 Gulón p. 9 Gularz. 

9 Gularz, 9 Gulńk, 9 Guluk, 
9 Guldyn = indyk. 9 Gula, 9 
Gulga, 9 Gula=indyczka. 9 Ćrul 

g^l i in. = wołanie indyków. 

Jakkolwiek Nm. 9 S^^^} 9 S^^^ 
oznacza kurę, koguta, lecz wywodzić 
9 gularza itd. z Nm. niema po- 
trzeby : i u nas i w Nm. są to nazwy 
dżwiękonaśladowcze i przez to samo 
mało ustalone. Może tu należy i 9 
Gulńn = pogardliwa nazwa miesz- 
czan, toż co 9 ^y^* Przeniesienie 
znaczenia z indyka na mazgaja, głup- 
ca, obżartucha wydaje mi się łatwym 
do zrozumienia, stąd: 9 Guła, 9 
Gułaj, 9 Gr^^^y o człowieku. jiKie- 
' dy się matka chełpi pięknością córki, 
I nie przyznaje tego, ale ją zwykle 
i przezywa ,gu]ą', bo tak chiopi zowią 
I indyki" KCh. 133. Mniej jasną jest9 
Guła w zn. rozsady KIg. Lub. II, 186; 



GULASA 



196 



GUTA 



por. nazwę roślin: Indycze nosy, | 
I n d y c z k a. Por. wywód z Bum. j 
RA. XVII, 84 gula. Raczej by można ' 
myśleć o Ło. gula i gulo, skąd i 
Spol. gula ^ obżarstwo. ' 

9 Gulasa p. C Kulesz. 

9 Gulby p. Bulwa. 

Guld- p. Golt-. 

9 Guldyn p. 9 Gularz. 

Gttldynk a = s trzelba gwintowana 
L. (z Haura) ZH ? Por. Pfil. IV, 498 
(skąd guldynek?). Może w jakimś 
związku z nazwą miasteczka Gol- 
d i n g e n, d w. Kuldyga, Kułda (w Kur- 
landji). 

9 Gulga p. 9 Gularzc 

9 Guluk p. 9 Gularz. 

9 Gula p. 9 Gularz. 

9 GutaJ p. 9 Gularz. 

9 Gu ły ( o wole) = mający pła- 
skie rogi TJkr. hułyj = tzn. 

Gumiguta p Gutaperka. 

Gunia pch. || Sic. i Moraw, h u ń a. 
Cz. houne, dw. hiine. SJń. gunj, 
gunja. Srb. gunj m.=ubiór zwierz- 
chni. TJkr. guni a = grube sukno (to 
samo znaczy Pols. 9 gunia). Br. 
hu ni a = derka. Rs. 9 g^^^) 9 
gunja = łachmany ; stary kożuch ; 
koszula II Lit. g u n^ = stara dera (z 
Pols.). Węg. gliny a = sukmana (ze 
Słc). 'Sgr. g o Ti n (n) a = kożuch. 'Sło. j 
gunna = kożuch. Sfr. g one = ha- 
bit. Wł. gonna = sp ódnic a. Ag. 
gown = długie ubranie ZZI ŹródJo 
wyrazu niewiadome. Por. Mew. 81 
gunfc. Mr. 32 Tcynia i 376 3oyHnua. 
Dz. I Gonna. Mag. Gown. RA. XVII, 
22 mylnie z Węg. 

Gurdziel p. Kurdziel. 

Gurgol e Im . = coś ze strojów ko- j 
biecych L. ZZI Zap. Hp. gorjal = 
kołnierz, ze 'Słc. g o r g (i) a 1 e =część , 
zbroi, przykrywająca gardło (ze 'Słc. 
gorgi a, to zaś z Fr. gorge=gar-i 

• OBa w J(Ł POUKIM 



dło, a to z Łc. gurges=wir wodny, 
źródło, por. gardziel) = Wł. gor- 
gi e r a. 

9 Guska p. 9 Kuszać. 

Gus man, Guzman = czarodziej, 

kuglarz Pierwsza część zap. jest 

tąź co w gusło; ale -man nie u- 
miem wyjaśnić. Może z Nm. Mann 
= człowiek, dobrze znanego u nas z 
wyrazów: hetman, kundman, łodż- 
man, rot man itp.? 

9 Gustoforki Im. = to samo, co 
Bursztówki, k. p. Por. RA. XVn, 
34: sld. do gust. 

Guszczer p. Guszczora. 

Guszczora = rodź. ryby O. 9 
Guszczer = jesiotr GO. It6. 9 
Gościory Im. = cyprinus gibelio 
FWb. p. w. Gieb || Oz. hustera = 
rodź. jesiotra. Słń. guSćar = jasz- 
czurka. Srb. guSter = jaszczurka. 
Ssłw. guSter^ = jaszczurka. Rs. 
gustera = pstrąg || Nm. G ii s t e r, 
Jiister, Giester = cyprinus gibe- 
lio. Mew. 81 guSter powiada: „po- 
równywają z tym Ssłw. jaSter'B"= 
Pols. j a s z c z u r (k a). Słowniki Nm. 
pochodzenia G ii s t e r nie wiedzą. Por. 
Mr. 171 TycTepa. 

9 Guśka p. 9 Guda. 

9 Gut = „drzewo krzywe, sęko- 
wate, suche a. żywe, niezdatne do ni- 
czego, chyba na opał" RT. 198 ZZ 
Zap. z Ukr. W Słowniku Żl. n. Por. 
Moraw, giitnj^ (o drzewie) = stary, 
spróchniały. 

Guta = letarg L. || Słc. i Słń. gu- 
ta = apopleksja. Srb. guta= mzn. 
rodź. choroby; gu6ula = apopleksja 
II Węg- g ^ t a i Rum. g u t a = apo- 
pleksja. Wł. gotta, Fr. goutte, 
Hp. Pg. g o t a = po dagra . Wł. g o c- 
ciola = apopleksja ZH Łc. gutta 
= kropla. Choroby powyższe tak na- 
zwane dla tego, że dw. przypisywano 
przyczynę ich kroplom, spadającym z 
mózgu Dz. I Gotta. Por. Nm. Trop- 
fen = mzn. apopleksja; Słń. i Srb. 
kaplj a = apopleksja. Mew. 81 guta. 

26 



aUTAPEEKA 196 

Gutaperka, Gutapercza poh. || 

Słw. i Eur. bez zmian Malaj. ga- 

tah peroza = guma ,perczowa* 
(P e r o z a jest nazwą Sumatry, a także 
drzewa, z którego gutaperka się robi) 
Dc. 134, W gumiguta drugim wy- 
razem nie jest Ło. gutta = kropla, 
lecz tenże wyraz Malaj. gatah tmć. 
134. 

9 Goziny blp. = Zabawa skład- 
kowa w karczmie (rękopis Osipowi- 
oza) ZZI Zap. w związku z Lit. gu- 
iine = gra w ślepą babkę. Albo 
może = kusa ki (bo C guzy = 
kusy) ? 

Guzman p. Gusman. 

<J> Guzy = kusy. Federowski Lud 
Sirtcier. iJlO mylnie objaśnia przez 
jduźy* ^Z RA. XVII, 35 niepotrzeb- 
nie zbliża Cz. buzo, huzni itd., bo 
jest Moraw, guzy = kusy; lecz czy 
koniecznie C guzy ma byc zapoży- 
czeniem? Mamy liczne przykłady w 
języku i gwarach naszych głośnienia 
całych wyrazów z powodów, które tu 
roztrząsać nie miejsce: drzazga, 
huźdać, gożdzieo, grzbiet, 
źdźbło, mgnienie, bzdrąg, zgrzy- 
pieć, dziurgiem, piazda, gli- 
zdy i t. p., obok trzaska, huśtać, 
gościec, chrzepiet, ściebło, 
mknienie, pstrąg, skrzypieć, 
ciurkiem, piasta, glisty. 

9 GwM = „rzecz jakakolwiek 
drobna** Psk. Jest Cz. hval = 

rybka głowacz iŁc. mugil^^: może prze- 
niesienie znaczenia z drobnej rybki 
na drobiazg wogóle? Może przestaw- 
ka, zam. 9 O I a w e k ^p. Glapa) ? 

Gwai> p. War-. 

Gwarek pch. C G werk owie Ap. 

X, 191 Scz, kverk HZ Nm. Ge- 
werk = mzn. ma też znaczenia, co 
u nas. Por. Mr. 171 Gwarek. Brl. 112. 
Pm. lY, 535. 



GZYNEK 



= kara- 
tzn. 



Gwebr p. Giaur. 
Gwent p. Gment. 

9 . G wer, 9 Giwera ź. 

bin Nm. Gewehr n. = 

Gwerman a. Werman = prze- 
łożony sztolni, nadsztygar Łb. 83. 167 
Nm. Gewahrmann a. Wahr- 
mann = poręczyciel [złź. z Wahr 
= poręka + Mann = człowiek]. 

Gweśny, Gwiesny = pewny L. 
9 Gwesny=pewny. 9 Gwesność 
= pewność. 9 Gweśny= grzeczny, 
przyjemny. Gwesny szyb = ,prawy 
Iszyb* (rechte Zimmerung) Łb. 83. 9 
, Gwisno, 9 Gwis = pewno, za- 
pewne ""^ Nm. gewiss = pewno, 
zapewne; gewiss (er) = pewny. 
Przejście znaczenia na .grzeczny^ dość 
■ niezwykłe. 

9 Gwis- p. 9 Gweśny. 

9 Gzary Im. = rupiecie, 9 ^*^" 
dry KA. XVII, 36 wywodzi z 

Nm. Geschirr mzn. = tzn. Stąd 
też Cz. kSiry = uprząż i nasze 
Szory. Przejście Nm. i na Pols. a 
jest dość niezwykłym ; trudno też ob- 
jaśnić js; może droga była taka: 
*ksiry, *ksory, *gzory, *gzary? 
Być też może, iż zachodzi związek 
wyrazu tego z gzłem. 

Gzenka p. Gzynek. 

Gzinek p. Grzynek. 

Gzto p. Czechet. 

9 Gzub = dzieciak, bachur Psk. 
131 ZZ ? 

Gicynek, Gzinek, Giynek pch. 
L. Łb. 84 = mały szyb niedokoń- 
czony. Grzenka ż. =^ rodź. młota Łb. 
84 Bs. gezenki = szyb łączący, 
wewnętrzny !ZZ Xm. Ges en k mzn. 
= tzn. Por. Pfil. lY, 474. 

Gżynek p. Gzynek. 



HABA 



197 



HADŹY 



H. 



Haba p. Chaba. 

Habanina p. Kaban. 

Habdank p. Dank. 

Habdukat p. Duk. 

9 Habel = cielę, odsądzone od 
krowy Skj. IV, 366. Pafcrz Abelek. 

9 Hab erdzie n. = połamane ga- 
łęzie ZIZ Słc. habrdina = miesza- 
nina. Przejście znaczenia takie, jak 
np. w Ukr. chabuzie = zielsko, 
chabużaty = gmatwać. Cz. ha- 
burdi (a. haraburdi) = rupiecie. 



9 Habor 
Kaban. 



(właśc. *Chabor) p. 



9 Habszaur = strażnik celny 

Nm. 9 absohauer [złż. z ab 

= od itp. + schauen = spoglą- 
dać, dozierać] = dozorca. Por. RA.. 
XVn, 36. 

Hab(z)ina p. Hebd. 

9 Hacka (właściwie * Cba c k a)= 
chusteczka Pfil. IV, 283 ZZ Moraw, 
h a t ' k a = chusta, w którą się obwi- 
ja dziecko [to zaś może z Facolet, 
k. p. ; zamiana f na eh jest dość czę- 
sta i u nas, np. cha wory ty, chor- 
boty, uchnal itp.]. 

9 Hać == ga ć, faszyna. 9 Hacić 
pch. złż. O. ZZ Br. hać, Ukr. hat' 
= gać, tama. Por. Mew. 60 gatb. 

9 Hada p. Hetka. 

Haderląb Ł. 9 Hadalump = 

gałganiarz. || Cz. sld. hadrlant = 
obdartus Nm. Haderlump [złź. 

z Hader = gałgan + Lump. = 
także gałgan] = gałgan; gałganiarz, 
obdartus. Por. Hadra. 



9 Hadiuga, 9 Hadluka= gad; 

pogardl. przezwisko człowieka ZZ 
Ukr. hadiuha, hadiuka = tzn. 

9 Hadki, 9 Hadzlć się, 9 Ha- 
dliwy = obrzydliwy; brzydzić się; 
brzydzący się Br. hadki, bi- 

dzie sa, hadliwy = tzn. 

9 Hadra, 9 Hader, 9 Han- 
dra, 9 Chadera = łachman. 9 
Chadra = szkapa. || Głź. hadro = 
gałgan ; h a d r n i k = gałganiarz. Słc. 
h a n d r a = gałgan. Cz. h a (n) d r (a) 
= tzn. Nm. Hader = gałgan, 

szmata. Por. RA. XVn, 36. Por. Ha(n)- 
derlok. Haderląb. 

Hadrować, Hadrunkować = 
kłócić się. Hadranek i in. pch. L. 
9 Handryczyć się, 9 Hańdry- 
czyć się, 9 Hendryczyć się = 

certować się, spierać się; targować 
się. 9Handręczyć się = tzn. || Głź. 
hadrowaó so = kłócić się. Słc. 
handrkoyat' sa = spierać się. Cz. 
hadroyati se, hadrkoyati se, 
handrkovati se =tzn.; Scz. ha- 
drunk = zwada ZZ Nm. Hader= 
zwada; hadern = wadzić się. Do 
nas przez Słc. i Cz. 9 Handręozyć 
się jest sld. do dręczyć. 

9 Hadyna p. Hetka. 

Hadźy char. == pielgrzym do Mę- 
ki O. 9 Chandża = bigot, bigotka 
II Srb. (h) a d ż i (j a) = pielgrzym do 
Jerozolimy, Męki. Bg. (h) a d ż i j a. Es. 
hanz i = świętoszek || Rum. ha gie 
pielgrzymka. Ngr. oha(n)tzes ZZ 
Ar. hadźdźy = pielgrzym (do Mę- 
ki) M. 36. Por. Dc. 136 Hadji. Mt. 
hadże. Mr. 179 Chanża. 9 Chandża 



HAFT 



198 



HAJKA 



Hafty dw. Aft, Hawt pch. i złź. 
Haftka. C Haptka. C Hńftka. 
9 Jaftka. II Cz. heftovati=z8zy- 

wać Nm. Heft mzn. = haftka; 

heften mzn. = zszywać (grubemi 
ście gami). Odcień ,wyszywania^ rozwi- 
ną się na gruncie Pol. Por. Pfil. IV, 
535. Btrge VI, 279. Por. HeftUk. 
Haftajz. 

Haftajz = narzędzie hatnicze Ł. 
ZIZ Nm. Hefteisen [zlź. z heften 
mzn. = chwytać -j- E i s e n=żelazo] 
= tzn. Por. Pfil. IV, 484. 

9 Hai- p. Gaj. 

9 Halłka p. Gaj. 

Hajda (inne podobne wykrzykniki 
u L. p. w. Hej da) || Prawie u wszyst- 
kich Słowian, z h a. bez h. Bg. z do- 
daniem postaci czasownikowej haj- 
di te! (jak nasze ,nacie'). Srb. też: 
h aj demo, h aj dęt e! || R um. Ngr. 
Albań. blizkobrzmiące Tur. haj- 

dó=marsz! naprzód! precz! Okrzyk 
ten przystosowano u nas w wyraże- 
niu ,de jurę et de hajda* w znaczeniu 
hulactwa, awantury i grabieży, które 
widać na Hą|daź (mylnie pisanym 
przez sz), p. przykłady u L. ; łączono 
też w myśli z hajdamakiem, k. 
p. Inne blizkobrzmiące wykrzykniki, 
jak hej, haj itp., niekoniecznie są 
Tur. pochodzenia. Wyraz Tur. mógł 
się dostać do Polski przez Ukr. a. 
Rum. Por. M. 40 Hejda. Mt. hajdć. 
MF. hajdę. Mew. 86 chajde. JA. IX, 
324. 

9 Hajda, 9 Hajdaj, 9 Hśj- 

dąj = pastuch; drągal. 9 Hajdak 
= pastuch. 9 Hajdar=niezgrabny 

wyrostek. Por. rod. Hajdeczka|| 
Słc. haj Si er = pasterz [może, wraz 
z Słc. hajoi = stróż leśny, polny 
itd., należy do osnowy gai- (skąd 
Pols. Gaj, k. p.)]. Słc. hajduk = 

łajdak Ukr. hajdaj, hajdej:= 

pasterz wołów ; włocęga; drągal; haj- 
dar a. hojd&r = pasterz owiec [od 
okrzyku, albo też z Węg. hajtó =: 
poganiacz, naganiacz i in., patrz 9 
Ajta w dod.]. Por. Hajdamak(a). 
Por. Lpf. Vn, 211. 



Hajdamak(a) pch. złż. 9 Haj- 
daiiiach.9Chaiiiąjdak || Ukr. haj- 
da m a k. Br. hajdamaka = zuch; 
hulaka. Srb. h a j d a m a k=kij. W in- 
nych Słw. char. || Eur. ohar.Z^y,Zap. 
od wyrazu Tur. hajda, hajdę = 
wykrzyknik do poganiania i odpędza- 
nia zwierząt i ludzi : hej, precz, z dro- 
gi!, skąd i słowo Tur. hajdamak= 
poganiać bydło. Turcy zaś wzięli od 
nas wyraz hajdamak w naszym 
znaczeniu zbuntowanych Ukraińców" 
M. 37. 162. Por. Mt. hajdamak. Mew. 
83 hajdamaki,. Por. Hajda (dwakroć). 
Por. Strąbskiego Rocznik 1866, str. 148 
i Kg. KraŁ IV, 331. 

9 Hajdamasz p. 9 Hałdamas. 

Hajdawery blp. Ukr. han- 

deweri = tzn. [Może w związku 
z okrzykiem Cz. hajdy vari! = 
strzeż się, na bok, precz z nosem, od 
którego mogła powstać żartobliwa 
nazwa jakichś modnych, cudackich 
spodni ?]. 

Hajduk pch. złź. || Słc. hajduch; 
haj duchovat'=taóozyć. Cz. haj- 
duk char. Srb. hajduk, (h)ajdut 
= zbój. Slń. hajduk = pandur; 
zbój. Bg. hajdut(in), fajduk = 
zbój. Ukr. hajduk = posługacz; 
zbir; rodź. tańca. Rs. gajduki* = 
żołnierz lekkozbrojny i in. zn. Br. 
h aj duk = posługacz i in. zn. || Eur. 
Char. Rum. h a i d u c = zbój ; drab. 
Alb. haiduk, haidut . Ng r. chain- 
toiites, chaidoiiki ZIZ Tur. haj- 
d u d = zbój ; pieszy żołnierz węgier- 
ski [z Węg. haj dii = hajduk; dra- 
bant]. Por. MF. hajduk. Mew. 86 ohaj- 
duk^. Mew. 37. Mt. haj dud. Revue cri- 
tiąue 1877, str. 310—311. Lpf. Vn, 
211—212. JA. XI, 111. 

9 Haj dur p. Hajda. 

9 Hajka = strata czasu, mitręga 
Ukr. hajka =tzn. [od haić= 
mitrężyć, p. Gaj]. 

9 Hąjka zap. = żerdka, tyka z 
wiechą Rg. n^ 476 ZIZ Cz. hdjka 
=tzn. [z pierwszej części wyrazu Nm. 
Hegewisch (złż. z hegen = strzec, 
p. Gaj -f- Wi s eh = wiecha) = tzn.]. 



HAJNAŁ 



199 



HALENA 



H^nal p. Hąfnat. 



|Kge Hellebarte. Nm. Hellebarde 



« -w^^i , » 1 1 «i • [JBst w pierwszej części wyrazu sld. 

?,^i*»i?» rJ^^^ "^ pola Skj.l^^y 167!^ Por. Pkl. IV, 636: 



V, 21 Sło. hijnica, Mor. hej- 

nioe = tzn. Por. Gaj. 

Hąjstra, C HaJster=rodz. ptaka 
Ł. O. II Sło. hajStraa. hojStra = 
połajanka na kobietę. Ukr. ii &j ster, 
aster = czarny bocian Z^ Nm. C 
heister (i dużo innych form FW.) 
= sroka; sójka = Nm. Els ter = 
sroka. Dopełniacz 2 Lindego zbliża 
Rs. aisti> = bocian; ale Ładowski 
(u Ł.) powiada: ^Niesłusznie nazywa- 
ją hajstrami czarne bociany^. Mew. 2 
aisti, zbliża hajstra z Ba. aisti>. 
Por. JA. III, 669 p. w. Ahctt.. 

9 Hajt- p. Ajta (w dod.) 

Hajtować i z łż. z Wy- = prze- 
palać popiół Nm. 9 heiten = 

palić (w piecu), ogrzewać=Nm. hei- 
zen. 

9 Hajzłely 9 H aziel = wycho- 
dek; knajpa; zamtuz ..^ Nm. Hau- 
sel = domek [zdrob. od Haus = 
dom]. 

9 Hajzówka = Jest to prawo 
współwłasności na nieruchomościach, 
służące wyłącznie Żydom** Niwa 1876, 
str. 732—733 HZ Nm. Haus=dom. 
Por. 9 Hajziel. 

9 Hajzybon p. 9 Ęjzybona. 

9 Hal- p. Hol. 

9 Hala, 9 Hola pch. złż.=past- 
wisko w Tatrach i in. znaczenia ""^ 
Głż. Słc. Cz. hola = tzn. Wyraz 
wzięliśmy ze Słc. A w hala jest 
mylnym odchyleniem. Dawna Polsz- 
czyzna posiada wyraz ten w rodzimej 
postaci gola. 

Halabarda, Halabarta, Hala- 
bart, Hałabarta, Alabart, Albar- 

da pch. II Cz. h a 1 a p a r t (n) a. Chrw. 
alabarda. Es. alebarda || 'Słc. 
WLHp. alabarda, Fr. hallebar- 

d e Nm. Hellebarte, 'Sgnm. 

helmbarte [złż. z Heim = hełm 
+ Bartę = barta, k. p., więc =] 
barta a. siekiera do rozcinania hełmu 



9 Halać p. Hol. 

9 Haladra = „spódnica, przy- 
I szyta do sznurówki** Kg. Poen. I, 67 ; 
j tenże wyraz objaśniony tamże str. 
' lb7 : „Zużyta suknia codzienna**. 9 
iHotodryga = dziewka wielkiego 
wzrostu RA. XVII, 36. 9 Haładcja 

! = urwisz ib. 35. Słc. haladra 

i = błazen, głupiec, krzykacz. Cz. 9 
haladryja = rozpustna dziewczy- 
na. Przejście znaczenia w wyrazach 
tego rodzaju bywa dość niespodziane. 
Por. Drjacznica pod Drjakiew. 
Por. Hala-. 

9 Halamuśny = „zawalidroga, 
' rezolutny** Ap. I, 18. 9 Chalamuś- 
!ny = tzn. (z Łęczycy). „9 (H)Ala- 
j iiiuśny=8przeczny, dokuczliwy** Skj. 

IV, 336. 9 Haniemuśny = dumny, 
I butny ib. 322. Haniemucha = 
j ambitny RA. Vin, 200. 228. || Cz. 

haramużny = śmiały (sld. do Cz. 
I m u ż n ^ = mężny) ZIZ Może wszyst- 
Ikie te wyrazy pochodzą od ani- 
I m u s z n y ? Por. Cz. 9 h a I a m a = 

gbur, prostak B§. Może w związku 

z frymuśny, p. Faramuszka. 

Halaspas = lusztyk Ł. Zap. 

Ukr. hałapas = darmozjad; hała- 
pasnyj = pasorzytny, próżniaozy; 
junacM. 

Hałastra p. Chałastra. 

9 Halawa = gołażń, polana Z^ 
Ukr. halawa = tzn. Por. 9 Hały. 

9 Halbecwelwe, 9 Elbacwel- 
ba, 9 Elbłk, 9 Halbecwelbe = 

rodź. gry w karty Gołębiowski Gry 
66. Kg. Kai. I, 266. „Grajmy w wel- 
bacwelba** Mick. Fan Tad. Ks. IX. 
^Tn Halberzwolfe = tzn. 
[halb zwolf = półdwunasta] ; cza- 
sami też grę tę nazywają u nas z Pol- 
ska: wpółdodwunastej. Por. 
Pfil. IV, 636. 

9 Halena p. Aloe. 



HALERZ 



200 



HAŁAS 



Halerz, zdrob. i złż., Alerz || DIź. 
hal ar. Sło. halier. Oz. h a 1 6 ?. Ukr. 
(Mew. 83) haril, Żl. n. ZZ Nm. 
Heller [wlaśo. *Haller = halski, 
od miasta Halle w Szwabji, dom. 
grosz, w 'Sło. denarius hallensis] 
= tzn. Por. Mew. 83 balen,. MF. ha- 
lerz. Krek EinUitung 189, ods. 4. Pfil. 
IV, B3B. 

Haleus p. Aloe. 

9 Haliny p. C Hały. 

9 Halizna p. 9 Hały. 

9 Halka p. 9 Haty. 

Halkować == kołować (statkiem 
na wodzie). Zap. tu należy i Halkać 
= w ręku przebierać, kołysać L. || 
Srb. alka = turniej (gonitwa do 
pierścienia) ; koło ; ^uzeti u h a 1 k u** 
= okolić II Hp. alhelca jjTur. 

(z Aj:.) halka==obrączka, kółko, kol- 
czyk, obręcz, koło** M. 37. Por. Mt. 
halka. Lpf. Vn, 212. 

9 Haliiia=hamulec. 9 Halmo- 
wać = hamować. Zap. tu należy i 9 
Halmak = czas odpoczynku pod- 
czas robót zbiorowych RT. 199. 
Ukr. hilma = hamulec. Patrz Ha- 
mować. 

Halmem = poddostatkiem, wbród 
Ł. II Może tu należy Sic. halna = 
kupa kamieni przed kopalnią. 
Węg. halmaz = kupa, gromada; 
ha Im oz = skupiać, gromadzić. 

9 Ha lmi zder == rodź. kowadła 
ET. 199 ZZ ? Por. Słc. halmo = 
waga na studni. Cz. h a 1 m y = topo- 
rzysko górnicze. 

9 Halnia= „ziemia a. ru da z ko- 
palń wydobyta** WSwp. 8. ZZ Słc. 
halna = tzn. Por. Halmem. 

9 Halomi a. 9 Halum = dalej! 
ruszaj ! 9 Halomi = marsz ! 9 Ha- 
lom = maszyr! Fr. allons! 

(dsł. idźmy) = naprzód ! ruszaj ! 9 
Halom maszj^r ma dodane Nm. 
marschir(e) = maszeruj. 

Halsztuk, Halsztuch, Alsztuk 

pch. II Es. galstuki=tzn. Nm. 



Halstuch [złż. Hals = szyja -{- 
Tu eh mzn. = chustka] = tzn. Por. 
Pfil. IV, 635. 

Hał- p. Hol-. 

Hala- stanowi początek kilku wy- 
razów naszych : 9 Hałaj = trzpiot. * 
„Eobić na hałaj" =fuszerować ET. 
198 p. w. Hałakać. Hataburda = 
hałaónik, awanturnik (por. rod. Ha- 
raburda, jeżeli nie od imienia Nm. 
Her(i)bord, skąd rod. Her burt). 
9 Halabarda = bura; mieszanina. 
9 Hatapała = partacz, byle kto 
Wisła n, 308 ZH Zap. ze Słc. i Oz. 
pobraliśmy te wyrazy, co wskazuje h 
nagłosowe. Zdaje się^ że hala- i ha- 
ra- są słówkami okrzykowej natury; 
dodają one całoóci wyrazu znaczenia 
pogardliwego , lekceważącego. Słc. : 
halapirkoŚ = błazen, arlekin; ha- 
lama = głupiec; halabala = par- 
tacz; haraj = hałas; harampaty 
Im. = rupiecie (Głż. hara = kupa; 
hałas i in.); h a r a v a r a=zwada. Cz.: 
halabala przysł. = byle jak; ha- 
lafSrna = sekutnica; haraburdi, 
hara(m)paty Im., harapś,t =ru- 
piecie; halabaSka = bajka, bzdur- 
stwo ; halapatura = letkiewicz ; 
halapatun = nikczemnik; hala- 
fana = głupia dziewka itp. Por. 
Burda. Chatastra. Haladra. 

Hiilaburda p. Hala-. 

9 Haładamas p. 9 Hatdamas. 

9 Hatadcja p. 9 Haladra. 

9 Haładżyja = gruba materja 
jedwabna, w pasy różnobarwne ET. 
198 Tur. a 1 a d ż a =tkanina ma- 

gnezyjska w pasy różnobarwne Pop. 16. 

9 Hałaj p. Hała-. 

Hata(k)- p. Allach. 

9 Hałapata p. Hala-. 

Hatas pch. i złż. HZ Wątpię, aby 
z Oz. hlas = głos, jak chce JA. I, 
69, ods. 2. Mew. 70 golsi, mówi: „Pols. 
hałas jest Ukr. a. Br." Myślę, że 
nie wprost z Br., bo po Br. głos 
brzmi hółas (nie h&ł as, jak pisze 



HAŁASTRA 



201 



HAMAN 



Mew.; jest w Br. i hałas = hałas, 
ale to chyba z Pola.). Zdaje mi się, 
że u nas wzięto z Br. nasamprzód 
hałasió (po Br. hałasió [dsł. gło- 
si 6]=^ zawodzić, lamentować i z tego 
wytworzono hałas, a ten wyraz do- 
piero przeszedł do Br. i Ukr. w zna- 
czeniu gwaru ; samogłoski wyrazu h a- 
łas nie odpowiadają prawom głoso- 
wni Br. i Ukr.: głos brzmi w Br. 
hółas, a w Ukr. hółos. 

Hałastra p. Chałastra. 

Hałda, Chałda, Hołda = kupa 
kamieni i ziemi z wykopanego sz ybu 
Łb. 86 II Słc. Cz. hałda = tzn. ZH 
Nm. Hal de ź. ==tzn. Zap. przez Słc. 

9 Hałdamas = dożynki, obźyn- 
ki RA. in, 371. Ap. XII, 120. C 
Hawdńras a. C Haładamas ib. 

214, 9 Chałdamas Skj. IV, 302. 9 
Chołdymas ib. 342. 9 Hajdamasz 
= pijatyka RA. XVII, 9 || Słc. al da- 
mó,S, oldomdS = 1, okup, litkup 
2, dożynki Kt. Gz. haldamś,S=za- 
bawa hałaśliwa ; napiwek || Rum. a 1- 
d a m a S == litkup ; napiwek.Z^Węg. 
ś.ldomó.s = napiwek. Wyraz dostał 
się do nas a. wprost z Węg., a. przez 
Słc. (ale nie przez Rum., jak chce RA. 
XVII, 9). 

9 Hatkiesz p. Alkiesz. 



9 Hałtłas p. Atłas. 
Hałun p. Ałun. 



9 Hały blp. a. 9 Chały = ubra- 
nie; łachmany. 9 Haliny blp. = su- 
kno samodziałowe O. 9 Halka = 
tkanina na spódnice; sama spódnica. 
II Słc. h a 1 e n a = kitel płócienny ; 
halenovina = grube płótno. Oz 
h a 1 i t i = zawinąć, pokryć ; h a 1 e n a 
a. halina = sukmana. Srl3. hal ja, 
haljina = rodź. ubrania; haljak 
=rodz. płaszczyka. Bg. halina. Ssłw. 
haliSte = rodź. ubrania. Słń. ha- 
1 j a, haljina = długie ubranie 
Mew. 86 chalja wywodzi wyrazy te 
z Rum. haina = ubiór. Mr. w Lpf. 
Vn, 212 Haliti podaje, z większym 
prawdopodobieństwem, źródło Grm. : 
Sgnm. h a 1 j a n = kryć, okrywać ; 



hala = okrycie; helina = okry- 
cie, płaszcz. Por. Haladra. 

9 Hały (czasem piszą 9 Chały) 
= bezleśny: „hałe miejsce w lesie** 
(z Litwy). 9 Halizna = gołaźń, po- 
lana. W. Pol. Til. ser. 1, t. XIV, 162; 
XTTT, 241 ma Hał w znaczeniu po- 
lany. Z^ Zap. Br. pochodzenia. Po 
Br. goły wprawdzie brzmi hóły(j), 
ale w mnóstwie wyrazów Br., w któ- 
rych przycisk pada nie na pierwszą 
zgłoskę, o brzmi jak a (np. hałó = 
goło, hali ta = golizna itp.); więc 
wyrazy powyższe utworzono u nas od 
osnowy hal-. Por. CJIalsiWSi. Mew. 
60 niepotrzebnie tworzy osnowę ga- 
Ija. 

9 Hamajda = łąka bagnista Pfil. 
ly, 200 Zi: Patrz Gamajda. Przej- 
ńcie znaczenia niejasne. 

Hamak || Słw. Eur., jako charZZI 
Z Haityjskiego hammok=tzn., przez 
HI. sld. hangmat a. hangmac 
(dsł. = mata wisząca). Por. Tylor 
Antrop. 143. AV. 176. Peschel Vólkerk. 
650. 

Hamał = tragarz L. || Srb. (h) a- 
mal(a) = tragarz Bg. hamalin = 
tzn. (inne formy patrz Mt. hammal) 
II Bum. h a m a 1, ma hal = tragarz. 
Albań. hamal=tzn. Tur. ham- 

mal = tragarz [z Ar. hammal = 
noszący ciężary ; źródło toż, co w A- 
mulet i Amelka, k. p.]. Por. M. 37. 
Mt. hammal. 

Haman, znany z księgi Estery 
dostojnik perski, występujący w uro- 
czystości i obrzędzie Żydowskim, na* 
był w mowie Pols., Ukr, i Br. zna- 
czenia potwora, dzikiego olbrzyma: 
„Krzyczą, jak na hamana^. Szwe- 
dzi byli to „okrutne hamany, dzi- 
kusy jakieś^ Dygasiński Beldonek 113. 
„Konie, jak hamany... wypasione, 
jak niedźwiedzie^. Junosza Wyh, pism 
VI, 135. 9 Hamanna (krowa) = 
ogromna Ap. Vin, 261. C Hama- 
nować = bió kogo jak Hamana 
ib. I, 67. II Ukr. haman = 1, święto 
Żydowskie 2, osoba prześladowana 
podczas tego święta; hamanuw&ty 



HAMAN 



202 



HANKCER 



= krzywdzić, gnębić. Br. haman = 
niegodziwiec; złośnik, zły człowiek. 
Hb. Haman = imię dostojnika 
perskiego w księdze Estery. 

9 Haman p. Amen. 

Kamera = burza, wicherl^ZZap. 
w związku z Oz. C ham4r=grzmot. 
Por. Ukr. hamir=hałas, krzyk. Por. 
9 Hamior. 

Hamernia pch. Hamra =nasada ' 

na końcu sprysy KSL. 527. Hamer- 
szlak a. Amerszlak = młotowiny, 
zędra Łb. 164 p. w. Młotowiny. C) 
Hamry blp. = kuźnica. 9 Hńmer 
= fryszerka Łb, 89. || Słc. h ś, m o r= 
młot ; hamernia. Głź. h a m o r == tzn. 
Oz. h a mr i pch. = tzn. Ukr. h a- 1 
mernia. Z^ Nm. H a m m e r = młot ; ' 
hamernia; Hammerschlacke [złź. 
z Hammer -\-. 8chlacke(n) z m. ' 
= szlak, żużle] = hamerszlak. Por. ' 
Pfil. IV, 635. Por. Hantamer. 

Hamerszlak a. A merszlak =! 

młotowiny, zędra Łb. 164 pod j 

Młotowiny podaje mylnie jako słowo- 1 
ród Nm. Hammerschlag, zamiast 
Hammerschlacke [złź. zHam-| 
m e r = młot + Schlacke = szlak , 
L., żużel, zędra] = tzn. Patrz Ha- 
mernia. 

9 Hamor = wrzawa, zgiełk ZIZ 
Ukr. h a m i r = hałas, krzyk ; h a m o- 
ryty = mruczeć; gwarzyć. Por. 9 
Hamera. 



Han p. Chan. 

9 Hanąj(ka) p. Nahaj. 



9 Hancznrka = 

hanczirka = tzn. 



ścierka 
[z Nm. 



lUkr. 



Hamować pch. złź. Hamulec, 
Chomolee, Chomulec, 9 Hem- 
bulec. Hńm, 9 Hamciuk = ha- 
mulec. 9 Chomólec = drewno u 
sieci O. II Słc. h a m o v a t'. Cz. h am, 
hamovati. Słc. Cz. hamulec 
Nm. hemmen=hamować; Hemm- 
holz [złź. z hemm-+ Holz=drze- 
wo, drewno] ==hamulec. Por. Mr. 173. 
Pfil. IV, 635. 9 Him zap. przez Oz. 
Patrz 9 Halma. 

9 Hampeł a. 9 Hempet = ka- 
wał (chleba). Zap. tu należy 9 ^%' 
pel(ek) = skibka (chleba). Nm. 

9humpen = (np. chleba) FWb. 



Hand 
= ręka -\- scheuern = szorować]. 

9 Ha(n)derlok = gałgan, łach- 
man. 9 Hadćrlńk = galganiarz 
Słc. handrliak = handełes. Cz. 9 
had(e)rlak, 9 handrlak = gał- 
ganiarz. RA. XVII, 35 mylny wywód 
z Nm. Haderlnmp, p. Haderląb. 
Gz. hadrl&k pochodzi z Cz. hadr 
= gałgan, p. JSadra. Por. Pfil. IV, 
283. 

Handr- p. Hadrować. 

9 Handra p. 9 Hadra. 

9 Handryba=wielka, niezgrabna 
istota. Zap. z Ukr. 

Handrycharz, Antrieh arz = po« 
mocnik w kopalni Łb. 6. 86.ZIZNm. 
handreichen [złż. z Hand=ręka 
+ reichen = podawać] = poma- 
gać; rzeczownik z tego czasownika 
utworzył się na gruncie Pols. Por. 
Btrge VI, 278. 

Handziar p. Andziar. 

9 Hangle blp. a. hamry =kuż- 
nica, fryszerka. Baz jeden spo tkałem 
ten wyraz w Wswp. 8 Może 

w związku z 9 hangiel= handel, 
9 h a n g 1 o w a ć=handlować ; przej- 
ście znaczenia niezbyt trudne byłoby 
do zrozumienia. Por. 9 Hangować. 

Hangowaćy Hingować = spusz- 
czać coś na dół (w kopalniach) Ł. Łb. 
Nm. hangę n = tzn. Por. Pfil. 
IV, 366. 

9 Hangrest p. Agrest. 

9 Hńnielnik p. 9 Honielnik. 

9 Haniemucha p. 9 Hala- 
muśny. 

9 Hanioł p. AnioŁ 



Hankłer 



^gat. 



przeświecające- 
go się bursztynu" O. KSL. n. ? 
Nm. Anker = 1, ankier (beczka, p. 



HANSPUK 



203 



HARA.MZA 



Ankłer) 2, kotwica. Jakież przejicie 
znaczenia ? 

Hanspuk = „drąg krótki, brzo- 
zowy do windy" KSL. 107. O. ZZ 
Nm. 9 handapaaken m. = tzn. 
Mgn. [zlż. z Hand = ręka -|- C 
spaakeu a. C 8paak = drąg win- 
dowy FWb.]. 

9 Hanszpigiel = „o którym krą- 
żą między ludem szląskim różne po- 
dania'' Pm.IV,283. ZZ: Nm. Eulen- 
spiegel = sowizdrzał, k. p. Pfil. 
IV, 283. 

9 Han tainer = rodź. młota Ap. 

I, 67. - Nm. Handhammer [złż. 
Hand = ręka + Hammer=młot] 
dsł. =młot ręczny. Por. Hamernia. 

Ha ntfa s a. Antwas L. = mied- 
nica. Nm. Hand fas s [złż. z 

Hand = ręka+Fass = naczynie, 
skąd fasa, szynk fas itd.]==:tzn. Mr. 
mylnie stąd wywodzi Konwas, k. p. 

Hantloch a. Antloch = szyb 
z pompami Łb. 6. 86. Nm. Hand 

= ręka + Loch = dziura; szyb. 
Wyrazu Nm. ustalonego *Handloch 
niema; gdyby był, znaczyłby dziura 
na rękę, lub coś podobnego. Wywód 
Łb. z Gr. ńnthla (?) jest oczywiście 
błędnym. Zdaje się, że hantloch u- 
tworzył się na gruncie Pols. z hant- 
werk (k. p.); w wyrazie tym pojmo- 
wano hant jako=pompa, więc szyb 
z pompami nazwano lochem z ban- 
tami, hantlochem. Por. Hant- 
werk. 

Hantwerk a. Antwerk =pompa 
ręczna w kopalniach. Hanwarkowe 
łańcuchy Łb. 6. 86. Nm. H a n d- 

werk [złż. z Han d=ręka-(- Werk 
dzieło] znaczy rękodzieło wogóle; zna- 
czenie pompy, zdaje się, wytworzyło 
się na gruncie Pols., jako ,praca ręcz- 
na' w kopalni par excellence; hant 
rozumiano tu jako pompę, stąd hant- 
loch, k. p. 

Hanyź p. Anyż. 

Hanza pch. || Słw. Eur. jako char., 
bez zmian _ Nm. i 'Sgnm. Hanse 

(Łomu wn. OBa « jcz polsuh. 



~ stowarzyszenie kupieckie. Sgnm. 
i Gt. h a n s a =gromada, zastęp; sto- 
warzyszenie kupieckie Kge. Mr. 179 
wywodzi wyraz C h a s a, k. p. z Grm. 
hansa. Mew. 86 pod chasa przyta- 
cza ten wywód. Por. Huzar. 

Hańba pch. i złż. Cz. hańba, 

Mor. hańba = tzn. Czysto Pols. 
gańba = nagana; wyraz Cz. przy- 
jął się u nas dla odcieniowania zna- 
czenia sromoty, wstydu. 

9 Hańsba = ^opłata za skra dze- 
nie w nocy z pola zboża" O. Z^ 
ZI^ Oczywiście toż samo, co w Skj. 
IV, 52 chąśba, chansba, rzecz 
chązebna, żałoba chudziebna 
itd. Słoworód niejasny. 

9 Haptacht, krzyczy Burda na 
swoje kozy BB. 29. 9 Haptak, 9 
Haptdk, 9 Hoptak Pfil. m, 776. 

Nm. habt Acht [dsł. = miejcie 

baczność] = baczność! Por. Pfil. III, 
776. 

9 Haptćka p. Apteka. 

9 Hara = licha wódka O. 
Br. hara = tzn. Nos. n. [od pnia, 
którj'- mamy w postaci gor-(zeć), a 
od którego idą Pols. gorzałka = 
Br. haróuka]. 

Hara- p. Hała-. 

Haracz, Characz, Gharadź pch. 
złż. II Srb. Bg. (h)ara6 = pogłowne 
II Nm. Charadsch char. Bum. h a- 
raciu = podatek. Ngr. c ha r 4 1 s i, 
charatzes = pogłowne Tur. 

(z Ar.) charadż = pogłowne; po- 
głowne ; podatek. Por. M. 37—38. 104. 
Mt. charadż. Mew. 85 charaóii. Dc. 86 
Caratch. 

9 Harak p. Arak. 

Haramza, Harandzia=gawiedż 
L. 9 Craranż, 9 Garażyja = cha- 

łastra EA. XVn, 21. 9 Haramza 

= włóczęga Pfil. IV, 200. Por. RA. 
XVn, 78. II Moraw, garaż ij a = li- 
chota, coś lichego. Zap. tu należy Cz. 
h ar ant == włóczęga; gbur; haran- 
ti = dzieciska, bachury; haranto- 
vati = włóczyć się. Pochodne Słw. 

27 



HARANDZIA 



204 



HARC 



od Ar. haram i barami patrz Mt. 
p. t. w. Tu też uaieży Uarambasza 
=basza tj. herszt zbójów.ZZZyjZ Pers. 
haramzade [zlź. z Ar. haram = 
rzecz zakazana, nieprawna -j- Pers. 
z a d e = urodzony] = syn nieprawy ; 
hultaj, oszust; w formie skróconej fjak 
mirza, zam. m i r z a d e) haramza'^ 
M. 38. Por. Mt. haram i harami. RA. 
XVII, 21 mylnie wywodzi z Węg. 
gar&zda; co innego jest Garaź- 
dzić, k. p. 

Harandzia p. Haramza. 

Harap, dw. Herap, Herab pch. 
= 1, okrzyk myśliwski, kończący Io- 
wy, a dalej 2, bat myśliwski (nużący 
do odegnania psów od ubitej a. poj- 
manej zwierzyny) i 3, same Iowy. C> 
Horóp, 9 Herep = harap || Cz. ha- 
rapnik = harap. Ukr. harap, Br. 
harapnik = harap (bicz). Rs. ara- 
plenik-Ł, arapelbniki, ar ap- 
n i k t = tzn. (wszystkie z Pols.) ZIZ 
Nm. herab = tu, tutaj (dsł. tu na 
dół); w okrzyku domyśla się Nm. 
kommt (herab) = pójdźcie tu!; 
por. nasze: Na tu tu tu. A bywaj 
tuuu! Mr. 173 mylnie zbliża Węg. 
harap = kąsaó. Już Ł. dokładnie 
rzecz wyjaśnił z Nm. Por. Przyj, ludu 
Vni, 208. Ce do przejścia znaczenia, 
por. GaruH. Harmider. Niestety. 
Por. Pfil. IV, 'i03. Mew. 423. harap-. 
Inaczej Mr. w Lpf. YII, 212. 

Haras p. Aras. 

9 Haraszać, C Charaszac"*, C 
Haraszyć = misio, kastrować. C 
Haraszajnik a. C Charaszajnik 
a. 9 Ilaraszajka = misiarz, rostru- 
charz. 9 Krasić L. --= kastrować || 
Ukr. charaszaty = kastrować (tę 
formę ppdają Mew. 85 i RT. 188 
i 190; Żl. podaje charataty, zap. 
pomyłkowo, wziąwszy t zam. m w rę 



9 Haraśny = dobry, świetny. 9 
Nieharaśuy = brzydki. 9 Arast- 
ny = wyborny ; pilny, prędki || Cz. 
9 harasny = zręczny; dobry; 
piękny; niemiły (o robocie); nierówny 
(o polu) (zap. przez Pols.) Mew. 

89 zalicza wyraz nasz do osnowy 
choro §L, skąd Ukr. chorószyj itd. 
BA. XVII, 35 chce pisać charaśny 
i zbliża też z chorószyj. Mnie się 
zdaje, że zamiana Ukr. o na nasze a 
jest bezprzykładną i dlatego przy- 
puszczam, że wyrazy nasze pochodzą 
z Ukr. harazd =1, (jako rzeczow- 
nik) szczęście, powodzenie 2, (jako 
przysłówek) dobrze, szczęśliwie; od- 
powiednio; dzielnie itd. Przymiotnik 
utworzono u nas : *hara8tny, po- 
, tym haraśny. Mogło i Br. h o r a z- 
d y j wpłynąć na od cieniowanie zna- 
czeń u nas. Por. Pfil. I, 774; IV, 283. 



kopisie) Mew. 85 powiada: „zbli- 

żają z Gr. eh a r As s o" = zacinam, 
wycinam, przecinam, rozcinam". RA. 
XVII, 22 wywodzi z Węg, heról = 
kastrować, ale tamże 78 przytacza 
Mew. Do nas wyraz dostał się zap. 
przez Ukr. 9 Krasić jest sld. Por. 
RA. XVII, 22. 



9 Maratać = bić, tłuc IZI Ukr. 
harataty = tzn. 

I Harbuz p. Arbuz. 

I 

Harc pch. i złź. Dw. czasami Arc- 

i Herc-. 9 Jlarcem = żwawo, 
skokiem. Może tu należy 9 Harcyl 
Ap. VI, 13. 9 Harcować = śpie- 
szyć się Pfil. IV, 283. || Cz. harc == 
tzn. i dużo pch.; Cz. 9 harcem = 
żwawo. Słń. har(e)c = walka, Ukr. 
harciuwaty = harcować i in. ; 
herc = harc; hercuwaty i in. Br. 
harcawać = dokazywać na koniu 
i in. pochodne. Rs. garcovatL = u- 
wijać się konno i in. pch. || Rum. hart 
(czytaj harc)=^wojna; potyczka i pch. 
Węg. harc=bitwa; potyczka; har- 
ce s = wojownik i dużo pch. i złż. 
ZZI MF. wywodzi z Węg., ale Mew. 
83 i za nim Pfil. IV, 283 ze Sgnm. 
harz (z harze) =Nm. 9 herze, 
h e r z u = tu ! wołani©, aby ktoś ku 
nam się zbliżył). Mr. 33 nasuwa Fr. 
harceler = dręczyć, jątrzyć (sło- 
woród ma Dz. II c Herse) ; 174 wy- 
wodzi Cz. harcif (==Pols. harcerz) 
z Wł. arciere = łucznik; zdaje się 
w tym mylić, gdyż harcerz widocz- 
nie od harcu pochodzi. Por. Brl. B7. 
Jeżeli Mew. ma słuszność, to porów- 
nać należy Alarm, Garus, Harap, 



HAECAP 



206 



HARNASZ 



Harmider itp. C Harcem z Cz. 1 Grm. (w czym idzie za GrW.). Por. Pfil. 
Ruskie formy z Pols. Por. Elear. IV, 63B. 

Harcap, HarcabUZNm. Ha ar- C Hargarzęty Im. Jest to 

zopf [złż. z Haar = włos -{- Z o pfj przekręcenie angażantów; patrz 
= warkocz, skąd Słń. 5 o p (a) = ku- , Agażaut. 
tas ; pęzel] = tzn. Por. Mr. 140 Ćop I 
i 173 Harcab. Pfil. IV, B3B. Por. Cep- ' 
lik. 



Harehandrja p. Areliandrja. 
9 Harc(z)aki p. Karczoch. 
Hard- p. Gardzina. 

9 Har dabus = zuchwalec, zawa- 
djak ..^ Zap. przekręcenie z Arka- 
buz, k. p., z podprowadzeniem pod 
Hardy. 

Hardęga p. Wardęga. 

9 Hardyburki Im. = rodź. zie- 
mniaków. ««^ Jest to jedna z licz- 
nych nazw ziemniaka: zdaje się, że 
powyższa należy do Nm. nazwy mia- 
sta Magdeburg. Por. 9 Mandy- 
burka. Por. Bandarki, Baiiibry, 
Barabola itp. Por. Pfil. IV, 661 (wy- 
wód wątpliwy). 

9 Harend- p. Arenda. 

9 Hareszt p. Areszt. 

Harfa a. Arfa pch. złż. Harpa 
= rodź. miecza L. || Słw. tak samo, 
z h, lub bez h || Fr. harpe. Wł. Hp. 
Pg. ar pa. Rum. harfa. Nm. Harfę. 
*Sgnm. harpfe. Sgnm. harpha. 
'Sic. harpa = 1, sierp 2, harfa 
Nm. Harfę =1, wialnia zbożowa 2, 
instrument muzyczny [niewątpl. z Gr. 
hś.rpe (= Łc. harpe)=l, sierp 2, 
rodź. ptaka drapieżnego 3, narzędzie 
do kierowania słonia]. Na narzędzie 
muzyczne wyraz przeniesiono w 'Sic. 
[Pierwszy Venantius Fortunatus, VI 
w. po Chr., używa wyrazu tego Mr. 
174] ; zapewne podobieństwo kształtu 
dało pochop do użycia Gr. nazwy 
sierpa; podobnież już Rzymianin wy- 
razem harpa nazywał rodzaj zakrzy- 
wionego miecza; podobnież Niemiec 
przeniósł nazwę Harfę i na wialnię, 
mającą siatki i struny druciane. Wąt- 
pliwym więc jest domniemanie Ma- 
tzenaura, jakoby źródłem był język 



9 Harhara=coś wielkiego a nie- 
zgrabnego (kobieta, koń itp.)Z^Ukr. 
harhara mzn. = tzn. 

Harkus p. Arkusz. 

Harm- p. Arm-. 

Harmider, Armider, 9 Henui- 
der, 9 Kiermider pch. || Ukr. Br. 
harmider =tzn. Rs. garmidari* 
= tzn. (wszystkie z Pols.) Nie- 

wątpl. z Nm. hernieder = tu, tu 
(na dół ku nam), z domyślnym ko mm 
a. kommt! (=pójdż, pójdźcie, zejdź, 
zejdźcie). W średniowieczu, gdy po 
większych miastach Polski Niemczy- 
zna bujnie się rozgościła, przyjęto u 
nas okrzyk, tak często wzywający lu- 
dzi, szczególnie w nocy, aby z do- 
mów śpieszyli na pomoc zagrożonym 
na ciemnych i niebezpiecznych ulicz- 
kach. Por. Alarm, Garus, Harap, 
Niestety itp. 9 Kiermider, jeżeli 
nie jest przekręceniem wyrazu har- 
mider, może być Nm. kehr' nie- 
der = zawróć (idź) tu na dół, ku 
nam. Por. Bakier. Por. Pfil. IV, 636. 

9 Harnadziej =her8zt zbójców. 
9 Harnań = tzn. 9 Harnaśki = 
zbójecki. 9 Harnasać się = być 
niespokojnym, hałasować. 9 Hamń- 
sać = rozrzucać, łomotać. 9 Zhar- 
uasić = porozrzucać, połamać. Z^ 
Zap. w związku z Tur. (z Ar.) bara- 
mi = zbój, złodziej, skąd Bg. Srb. 
(h) a r a m i j a, Węg. barami a=zbój- 

I ca. Por. Haramza. Mt. barami. Mo- 
że też w związku z Moraw, harusit', 

.harvasit', harvosit'= hałasować, 
łomotać; Cz. hara§ = hałas. Zakoń- 
czenie -dziej wygląda na Tur. -dży, 
służące do tworzenia imion od za- 
trudnienia. 

9 Harnaś- p. 9 Harnadziej. 

' Harnasz pch. = zbroja BS. L. || 
I Słń. (v) a r n o § || Nm. Harnisch, 



HARNEJA 



206 



HASEN 



'Sgnm. harnas(ch), h ar nas. Wł. 
a r n e 8 e Fr. h a r n a i s [podobno 

z Celt. h a i a r n a e z=źelaztwo Kge.] 
= tzn. Nasz wyraz ze 'Sgnm., Sło- 
wieński z WJ. Por. MF. amoź. Mew. 
4 amoŹL. Dz. I Arnese. Lpf. YII, 213. 

9 H ame ja = rodź. kurtki, ma- 
rynarki. Może w związku z Nm. 
Harnisch=l, pancerz 2, rodź. gru- 
bej tkaniny. Patrz Harnasz. 

9 Hamy = piękny; wdzięczny; 
zalot ny. 9 Herny = zwinny, zgra- 
bny. Ukr. harnyj = piękny, 
Jadny. 9 Herny ma e może pod 
wpływem podobnie brzmiącego her- 
ny, oznaczającego: dumny, pyszny. 

9 Hamy a. 9 Herny = du mny, 

pyszny, zarozumiały, hardy; zły. 

Zdaje się, że formy powyższe rozwi- 
nęły się u nas, z odrzuceniem nad, 
ze Słc. Cz. nadherny = pyszny, 
wspaniały; dumny. A w harny mo- 
gło się znaleźć przez zmieszanie 
z hardy. Por. RA IX, 138; XVn, 
22. 78. Co innego jest 9 hyrny, 
k. p. 



Harować, rzadziej 9 Harać, Ho- 
rować i Chorować, złż. i pch . = 
biedować, biedzić się, trudzić się.ZIZ 
Ukr. hor o w a ty, częściej horiu- 
w a t y = tzn. Chorować jest sld. 
do chor-, 

9 Harski p. 9 Herski. 

Hartful a. Artful pch.=kół, wbi- 
jany w ziemię do zatrzymania tratwy 
KSL. B24-626. L. || Ukr. hartułeć 
= tzn. (zap. z Pols.) ZZI Mr. 174 
i Pfil. IV, 400. 470 wywodzą z Nm. 
Erdpfahl [zlż. z Erde=ziemia -|- 
Pfahl = pal]; ale takiego wyrazu 
ustalonego w języku Nm. niema. Mo- 
że raczej z Nm. *Haltpfahl [złż. 
z halten = zatrzymać -f- Pfahl]? 

Hart p. Herda. 

9 Hartazel == łańcuszek u cho- 
mąta, zak ładany na dyszel Skj. V, 
360. ZZ Może Nm. Halteisen 
[halten = trzymać, wstrzymywać-j- 
Eisen = żelazo] = żelazo przytrzy- 



j mujące (ale takiego wyrazu w piś- 
miennym języku Nm. niema). 

Hartki = żartki, żwawy L. 
Zap. z Cz., od pnia Cz. hrt-, hit-, 
oznaczającego żarłoczne jedzenie, po- 
łykanie, skąd Cz. hltavy i hrtavy 
= 1, żarłoczny 2, prędki, spieszny. 
Pojęcia szybkości i żarłoczności łączą 
się tu, jak np. w żartki, żwawy 
od żreć i żuć = (prędko, spiesznie) 
żrący, żujący. 

Harumpalcatnik p. Palcat. 

Harus p. Aras. 

9 Harwa = krzyk, hałas Skj. V, 

360. Cz. harvas = huk; har- 

yasiti = huczeć; krzyczeć, hałaso- 
wać. Por. Ukr. harweda = kłótnia, 
zwada. 

9 Haryn(e)k = śledź. Til. ser. 1, 
t. XIV, str. 126. RA. XII, 9. || Głż. 
jerjej, jerij, jerejk, jejćr. Dłż. 
h ć r 6 g, j ó r ó g. Cz. h e r i n k. Srb. 
haringa {| Wł. aringa. Hp. aren- 
que. Fr. hareng. Rum. aringa. 
Węg. h e r i n g Nm. H e r i n g a. 

Haring, Sgnm. haring = śledź 
[dw. wywodzono z Łc. (h)alec, (h)a- 
lex = podlewa z ryb; Kge wypro- 
wadza od Nm. He er =kupa, stado, 
wojsko]. Por. Pfil. IV, 636. 

Hasać pch. z łż. |[ Ukr. h a s i t y = 
tzn. (z Pols.?) ««« Jest wprawdzie 
Cz. ha8ati=tzn., ale wyraz nasz może 
być czysto Pols., pochodzącym od 
skupienia dwóch wykrzykników: ha 
+ sa! 

9 Hase =dość, dużo Ap. XI, 60. 
120: ^h as e pin iyndzy" ; „jadła i pi- 
cia hase". Zdaje się, że jest to 
Fr. assez = dość, dużo; plącze się 
to z wyrazem Chasa, k. p. 

9 Hasen = zysk, zarobek. 9 
Chosno = pożytek. 9 Hasnować 
= zyskiwać, zarabiać. 9 Hasić się 
(na coś) = kwapić się, palić się 
do... II Słc. chaseń m. = pożytek. 
Słń. hasen, hasek, Srb. eh as na 
==pożytek i dużo pch. Ukr. oh os en, 
2 pp. c h i 8 n i = pożytek. Węg. 



HASER 



207 



HAWABJA 



h a s z o n = korzyść, zysk i dnżo pch. 
Por. Mew. 83 hasbriL. RA. XVII, 22. 
MF. Hasen. C C h o s n o przez Ukr. 
Lpf. Vn, 213. 

Haser = śniadanie, wyraz górni- 
czy L. HZ Węg. h ó s e r = piwo 
grzane. 

Haąja = miał węgla kamiennego 
skoksowany Łb. 86 Nm. A s c h e 

popiół. Por. Aźklos. Blanai. Po- 
taż. 

Haska = skóra na wierzchu ko- 
pyta (szewskiego) L. Zap. z Cz. 
h a 8 k a = tzn. [może z Nm. C a 1 z e 
= tzn. Kt. p. w. Haska], 

Hasto pch. Może Wiasło Eg. 
Pom. n, 2B0 zam. hasło ?|18łc. Cz. 
heslo. Cz. hasło i hlaslo Słc. 
g e s 1 o. Srs. gasło. Ukr. hasło 
Mew. 60 gasło zbłiża z godło 
i przypuszcza pochodzenie od pnia 
god-, a na str. 62 mówi: „Czy Cz. 
h e 8 1 o i Pols. godło należą do pnia 
ged-, jest niejasnym". W każdym 
razie niema wątpienia, że hasło wzię- 
liśmy z Cz. Co do pochodzenia, na- 
suwają się dwa przypuszczenia: 1, od 
okrzyku h a + s * (^ * znaczyło daw- 
niej tu) 2, od g a s - i ć ; może zwyczaj 
średniowieczny nawoływania do ga- 
szenia świateł dał początek "^gasłu? 
Por. Brl. 61. 

Haszcze blp. (właściwie Chasz- 
cze) = gęstwina, krzaki Z^ Ukr. 
chaszczi Im. = tzn. 

Has zysz , Haczycz || Słw. Eur. bez 
zmian. Ar. h a s z I s z = trawa, 

ziele, siano, później konopie indyjskie 
Dc. 135. Por. tmż. 38 Assassin (na- 
zwa ,asasynów* od haszyszu. 
Toż M. 38-39). Mt. hasi§. 

9 Hatlar GT. 131. C Hafjar O. 
= źrebiec. ««.^ Może w związku z Cz. 
hatśik = koń dobry do biegu i po- 
ciągu. 

Hatlić = gmatwać O. ZZ tegoż 
pochodzenia, co Oatłać, k. p. Tu też 
należy wyraz Hatlamąjki, k. p. 



9 Hatłamajki = ;,rzeczy drobne, 
małej wagi, służące do zabawy dzie- 
ciom ; ciasta, które dzieci łakomie je- 
dzą" Ap. I, 67. ZZI Zap. w związku 
z Cz. hatlati = gmatwać, mieszać 
(p. 9 Crattać) i Cz. hatla matla 
a. hatla patia = mieszanina, mik- 
stum chaos. 

9 Hator == pastwisko GT. 130. 
9 Hotary Im. = duże gospodarstwa 
Wswp. 9 9 Hofalr = pastwisko RA. 
XVn, 9 II Słc. c h o t ś, r = granica 
polna; obszar pola. Srb. hatar = 
tery torjum ; granice ; kotar = płot. 
Ukr. c h o t a r = kraj ; c h i t a r' = 
granica; obręb || Rum. hotar=obszar; 
granica. Nm. 9 hattert, 9 hotter 
char. = tzn. Węg. hatAr=gra- 

nica; miedza (podobno ze Słw.). Por. 
Mew. 86 ch:atarL. RA. XVU, 9. 

Haabica = granatnica L. || Słc. 
hufnica. Cz. houf (e)ni c e=„rodz. 
działa drewnianego, z którego wyrzu- 
cano kamienie ho ufne tj. gromada- 
mi, kupami" Kt. || Fr. o b u s. Hp. 
o buz (z Nm.). Nm. dw. H a ufni t z, 
Haubnitz m., póżn. Haubitze ż. 
(z Cz., podczas wojen husyckich) 
Wyraz nasz z Nm. Haubitze. [Cz. 
osnowa ho uf- swoją drogą jest Nm. 
pochodzenia; patrz Hut]. Por. Dz. 
II c. Obus. Kge. i GW. Haubitze. 

Hausknecht, 9 Ausknecht, dw. 

(H)U snaclit = posługacz, parobek. 

Nm. Hausknech t fzłż. zHaus 

= dom + K n e c h t=parobek]. Por. 

Pfil. IV, 656. 

Hawarja^=l, ubezpieczenie statku 
2, rozchody na statku O. || Cz. hava- 
rie = szkody na statku. Rs. ava- 
reja, avarija = tzn. || Fr. avarie. 
Wł. avaria. Hp. averia. Ag. ave- 
rage. HI. (h)averij. Nm. Havarie, 
H a V e r e i, Haferei. 'Słc. avaria 
"*"" Mr. 99 ABapin sądzi, ze z Gr. 
abarśs = nieciężki, dsł. bezbrze- 
mienny. Dawniej wywodzono z Nm. 
Hafen = port. Dozy zdaje się mieć 
słuszność, szukając źródła w Ar. 
a w a r = ułomność ; uszkodzenie; wy- 
raz dostał się zap. drogą handlową 



HAWDARAS 



208 



HEBD 



w średniowieczu, nasamprzód do Włoch, i 
Dc. 60 wątpi jednak o tym. Dz. I 
Ayaria idzie za Dozym. Por. Mr. 99. 
Asapifl. 

9 Hńwddras p. 9 Hałdamas. 

Hawerz=górnik L. 9 Hawierz, 
9 Hawińrz (piszą czasem hawiasz) 
pch. II Głż. h e w j e r pch. Słc. h a- 
viar. Cz. havef, havif i pch. || 
Węg. h e V e r=górnik ZIZ Nm. H a u- 
er = górnik [dsł. rąbacz, od hauen 
= rąbać, ciąój. Do nas z Cz. Por. 
Mew. 83 haveri,. Mr. 174 Havir. BrI. 
67. Btrge VI, 279. Bfil. IV, 636. 

9 Hawiaź = źywokost Ap. VI, 
296 Z^ Ukr. ha wiąz = tzn. 

9 Hawlzy = plotki. Mylnie 

wywiedziono z Cz. RA. XVII, 36. 
Jest to Spol. wyraz a wiz a, częściej 
w Im. a wizy = nowiny; gazeta, 
wzięty z Wł. a v v i s o ■= tzn. 

Hazard, Azard pch. zlź. || Slw. 
z malemi zmianami || Fr. hasard, dw. 
h a z a r t. Hp. Pg. a z a r = przegrana, 
zly trafunek. Wł. azzardo; Wł. dw. 
zaro = gra w trzy kości. 'Słc. In- 
dus a z a r d i = gra hazardowna ; lu- 
dere ad azarum = stawić na kartę, 
ryzykować. Nm. dw. hasehart, dziś 
Hasard. [O pochodzeniu wyrazów 
Rm. różne przypuszczenia DZ. I. Az- 
zardo. Dc. 137 Hasard]. Do nas zap. 
przez Cz. hazard. 

9 Haziel p. 9 Hajziel. 

Haziika, Haźuka, Azuka, Ażu- 
ka (z Ażiistą, k. p., nie ma nic wspól- 
nego) =dluga suknia, habit || Słc. h a- 
zucha, hazuka. Cz. h a z u k a = 
tzn. II 'Słc. c a s a c a = rodź. ubrania | 
Wł. Hp. Pg. casacca = długie , 
zwierzchnie ubranie. Fr. casaque=i 
rodzaj płaszcza z długiemi rękawami; | 
casaquin = krótkie okrycie. 'Sgnm. | 
casuckel = sutana. Nm. Kasak, 
m., Kasake ż., Kasakin, Kasgin 
= płaszcz. Ag. cassock = rodź. 
burki; sutana. Węg. hacuka = dłu- 
gie zwierzchnie ubranie [Wszystko to 
z Łc. casa = dw. chata, późn. dom 
w ogóle; w ^Słc. zdrobnieniu casula 



znaczenie przechodzi na okrycie i daje 
mnóstwo pch. Patrz Koszula i Ko- 
żuch]. Por. Dz. I Casa, Casacca. Mag. 
Cassock. Mr. 174 Hazuka. Mew. 83 
hazuka. RA. XVn, 3B. JA. XI, 142. 

9 Hażdacz = „gołąb siwy, tak 
zwany w Augustowskim, wed le A. Wa- 
gi" rękopis Osipowicza Z^ Może po- 
myłkowo, zamiast *h a r ł a c z=gar(d)- 
łacz? 

9 Hąk, 9 Ąk, 9 Unk = pipa, 
kurek, kran Bam. 51. Zap. tu należy 
i Honek (właści wie Hó.nek) = za- 

tyczka GO. 166. Nm. Hahnmzn. 

= kurek, kran. 9 H ą k = właściwie 
*hank, zdrobnienie wyrazu Nm., ze 
zwykłą u Kaszubów wyrzutnią e. 

9 Hąsnów =łączka między dwo- 
ma wzgórzami Święt. ZIZ ? 

9 Hebać = kosić O. ZZ! ? 

Heban || Słw. Eur. z małemi zmia- 
nami, np. Cz. eben, Srb. i Bum. a- 
banos ( z T ur.), Fr. ebene. Ag. 
ebon(y). Gr. óbenos, skąd Łc. 

ebenus a. ebenum = tzn. [Gr. 
podobno ze Staroegips. Na hjerogli- 
fach h b n (z dodatkiem dwóch zna- 
ków, z których jeden wyraża drzewo) 
oznacza nasz heban Tylor Eearly 
hist 99]. Por. Mt. abanos. Mr. 151 E- 
ben i 95 Abanos. Mag. Ebon (wywód 
z Hb.). Do nas zap. drogą naukową 
ze 'Słc. ebanus. Pfil. IV, 536. 

Hebd, Chebd, Chept, Chepta, 
ChoptaL. O., 9 Ebd, Chebz, Chabzi- 
na, Ilabiiia, Chabinapch., (C) Hab- 
ziiia, Chebzina, 9 Chabie blp., 
9 Chabaź, 9 Chabnz, 9 Chabu- 
zie, 9 Chabtuza, 9 Chebzie 
(chybzie Pfil. IV, 188). Hybi fini- 
dyni, Hybi próchno, Hybl truchno 
Ciesz. 32. Zap. tu należą też: 9 Cha- 
wa, 9 Chawka = suche gałązie, 
9 Chatabuz, 9 Chabakuta, 9 
£abuzie = zielsko, 9 £abędziuy 
= nać brukwi itd. £ó.buz = łobuz. 
Tu też należą, zdaniem moim: Bez 
pch., 9 Be8y 2 pp. beżu i besu, 
przym. 9 Besowy||8łc. chabzda. 
Cz. chebd i, chebz, chebzi, kbe- 



HEBEL 



209 



HELA 



di, chbedi, bejdi; ohabaSti = 
= krzaki; oh ab di = chróst. Mor. 
ohebz, cbbez, chbeza, chabzda. 
Głź. c h a b ź e. Słń. habat, hbat. 
Srb. habat, apta, aptik, avta. 
Ukr. chabaz, chabacze = chróst; 
chabza, ohabzina = bez ; c h a- 
bina = rózga; chabny k=krzaki; 
chabuz, ohabuzie = zielsko; 
chróst; chabuźaty = gmatwać. — 
Płb. b ó, z. Gli. b o z. Dłż. bez, baz. 
Słc. baza. Cz. bez. Słń. bez, bezg, 
bez(g)ovec. Srb. baz, bazag, zo- 
va (moiezam. bzoya Mew. 26). Bg. 
bi>z, btze, b'Bzovica. Ukr. b o z. 
Br. b e z a II Łc. a c t e (z Gr.). Nm. 
Atti ch. W^g. bodza, bozza. Rum. 
boz ZZI Gr. aktea, zwykle akte 
=bez. Mew. 3 apta; 85 chabina. Na- 
sze postacie: hebd itp. najbliźszemi 
są Srb. ; chebzina itp. z Cz. ; b e z 
z Mor. ; chabaż i chabuz z Ukr.; 
chabłuza ma wstawne ł, jak np. 
9 wpółty, 9 szła f a, 9 niałpa 
itp. zam. (w) poty, szafa, mapa; 
chabie, chabina itp. tracą a przez 
odkurpienie; chawa ma u; zap. przez 
wpływ Dnm. [Hawer = Haber]; 
łabuzie i ł4buz tracą pierwszą 
zgłoskę. Przejście znaczenia z uparcie 
i wszędzie rozrastającej się rośliny na 
chwast, gałęzie itd. łatwo zrozumieć; 
porów. np. Słń. h r a s t = dąb ; Ssłw. 
hvrastT. = 1. dąb 2. chróst; rów- 
nież wyraźnym jest przeniesienie po- 
jęcia chwast na takie „zióiko^, jak 
łobuz. Trudno orzec, czy utworze- 
nie się postaci bez odbyło się w o- 
kresfe przedsłowiańskim, czy też, dro- 
gą zapożyczeń, po nim ; to ostatnie 
wydaje się podobniejszym do prawdy. 
Mr. w Lpf. Vn, 19 szuka słoworodu 
bzu w Skr. bhogas = owoc; po- 
karm. Mew. 26 biizi) żadnego nie po- 
daje. Nazwy Rum. i Weg. zap. ze 
Słw., a Ruskie z Pols. „Chebd albo 
chabzina** Marcin z Urzędowa u L. 
Nazwy miejsc: Hebdów, Hebdzie, 
Habzin, Bzin, Bzów. Por. RA. 
XVn, 78 Chybzie. Lpf. YH, 217—218. 



I ty = heblować; heb dno k== hebel. 
HI Nm. 9 h5bel, 9 hubel, 9 
hovel, 9 howel, zwykle Hobel 
= tzn. Pfil. IV, 636 nie uwzględnia 
Nm. postaci gwarowych. 

Hebelkowy p. Abelek. 

9 Heciak = gbur, awanturnik. 
9 Heciura = leniwiec Pfil. I, 

301 z okrzyku wolarzy hec, hecia! 
= na prawo. Por. tmż. Sobek. 

Heciepecie p. Hetka. 

9 Heciura p. Hetka. 

Hecować, Ecować = wyż erać 
(kwasem na kruszcu) ; polerować Z^ 
Nm. atzen = tzn. U nas zmieszano 
(h)ecowaó z wecować, k. p. Por. 
Pfil. IV, 536. 

9 Heczeć = gapić się. Ust. z Cie- 
szyńskiego. Rozwinęło się z Cz. 
h e 6 ! = patrz ! 

Heczepecze p. Hetka. 

Heftlik Bib. War. LIII, 246 (z r, 
1394) ZZ Nm. Haftel a, He ftel 
= haftka. Por. Haft. 

Hegard =8okół O. Ag. hag- 

gard = tzn. [Pochodzenie wyrazu 
patrz Mag. p. t. w.]. 

Hejnał, Hajnat, Ęjnalpch. „Hej- 
nał świta!" L. (z Kochowskiego) || 
Słc. hajnal, hojnal = tzn. Cz. 
hajnal (ze Sic.) Węg. hajnal 

= jutrzenka; poranek. Por. MF. ej- 
nal. Mew. 83 i 423 hajnali,. Co do 
Dy tmarowego h e n n i 1 a, patrz Grimm 
DeuL Mythol 710—711 Kg. Krak. III, 
196. 

Hejnik = rumian farbierski O. 



9 Heksdum p. 9 Egzum. 

9 Hel, 9 Hśl, 9 Hyl, 9 Chyl, 

miej sce wzniesione, wzgórze; wydmuch 
..^ Nm. Hiigel = wzgórze. 



Hebel pch. złź. 9 Chibel.9He-l 9 Hela a. Chela = skrzynia na 
wel. 9 Hobel. 9 Hubel || GIż. | ziemniaki O. ZZI Nm. 9 hale, hSle 
hebl. Słc. Cz. hoblik. Ukr. hobła-|= tzn. [=Nm. Hohle mzn. = tzn.]. 



HELEMAK 



210 



HEKB 



9 Helemńk = człowiek niemą- 
dry, roztrzepany, głupstwami bawiący 
się. ZIZ Może w związku z Cz. helm- 
brecht (z Nm.) = zalotnik, wy- 
twomiś. 

9 Helena p. Aloe. 

9 Helljas p. Aloe. 

Heyer p. Elear. 

9 Helmisko = trzon u kilofa. 

Nm. Heim mzn. = tzn. Patrz 

Hełm. 

9 Helmoje lm.==spodnie Ap. IV, 
209 ZZ ? 

9 Heimów = odpoczynek gór- 
ników po pracy L. (z Troca). Łb . 88 
powtarza wyraz ten za Lindem 
L. powiada „może z Nm. horę aufi" 
= przestań! Jeżeli niema tu jakiejś 
pomyłki druku, to może z Nm. Heim 
auf! = coby znaczyło hełm (albo 
k. p.) do góry, w górę, 



helmisko, 
włożyć ! 

9 Heltka, 9 Eltka = leśne jabł- 
ko, psiarka Nm. 9 holtke (== 

Nm. Holzchen = dsł. drewienko ; 
zwykle Nm. Holzapfel = psiarka) | 
= tzn. 



491 czytamy wręcz przeciwne zdanie 
Uhlenbecka. Mnie się zdaje, że bujne 
rozgałęzienie Grm. pnia *hl- (Ag. 
hi 11, Nm. Hal de itd.) i istnienie 
w wyrazie Grm. *hlm- znaczeń tak 
hełmu, jak wzgórza (wyspa a węgorze 
znaczeniowo są toźsamemi) zmusza do 
poczytywania wyrazów Słw. *hlm i 
ilm za zapożyczone. Por. Pfil. IV, 
B36. Por. tu 9 Helmisko. 

Hełza a. Helia pch.= obręcz że- 
lazna na młot górniczy Łb. 89 Hel- 
ze blp. O. Elza O. HI Nm. Hiilse 
mzn. = tzn. Por. Gilza. 

9 Henieaka p. 9 Choinelka. 

9 Henipet p. Hampeł. 

Hendr- p. Hadrować. 

9 Heńczyć sle, 9 Hyiiczyć się 

= latać się (o klaczach) Nm. 

heng8ten=tzn. [od Nm. Hengst 
= źrebiec]. Por. RA. XVn, 36. 

9 Hera (właściwie *ohyra)=za- 
raza. Ukr. chyr ja, Br. chira= 

choroba. 



Helza p. Hełza. 



Heim pch. złż. PF. L.=Cz. hełm 
a. helma, hemelin, helmelin. i 
Głź. hełm. Sslw. hilerai,, hltmiij 

Nm. H e 1 m = tzn., może przez i 

Oz. Czy Słw. *hlm- (skąd Ssłw. ' 
hltm-B, nasze miejsc. Chełm-, Cz. I 
c h 1 u m, Rs. h o 1 m T, itd.), oraz Słw. ; 
*ślm- (skąd Ssłw. Sie mi,, nasze 
szlemie i 9 ślemię, Ukr. s z o- 1 
łom a. szełóm itd.) pochodzą z Nm. ' 
H o 1 m = wysepka i H e 1 m = hełm , 
(Gt. hilms = hełm, Ssas. Ags Ag. i 
holm = wysepka itd.), o tym zda- 
nia są podzielone : Mew. 92 ch-Llmt ; 
i 338 Selmi, myśh, że z Grm. Toż I 
Mr. 82 IIIjiŁMi, i 175 Hemelin. Por. 
Bge V, 98. Pfil. I, 395. 771. 773. Zft. . 
XIX od 868. JA. VIII, 158. tmż. XI, , 
466. A. Bruckner tmż. XII, 147 przy- j 
tacza Spols. szłom i nie wątpi o 
Słowiańskości wyrazu. Ale tmż. XV, , 



Herasz = „quod bene vertat" L. 

Z Dopełniacz Lindego wywodzi 
z Ukr. harazd, haraz, hor&z d= 
dobrze, szczęśliwie; „majte sja ha- 
razd!" = bądźcie zdrowi. 



Herb pch. złż. C Herb=dziedzic, 
spadkobierca RA. Xn, 90. C Herb 
= dziedzictwo O. || Głż. h e r b a = 
dziedzic. Słc. erb == herb. Cz. dw. 
herb, dziś erb = herb. Uk r. h erb. 
Rs. gerbi, (oba z Pols.). Nm. 

E r b (e) n. = dziedzictwo ; m. =dzie- 
dzic. Przejście znaczenia na znak her- 
bowy oczywiste. Por. Szajnocha Szkice 
II, od 276. Mew. 84 herbt. Brl. 45. 
61. Pfil. IV, 636. 

9 Herb, C Herbik, C Hyrb, 
9 Chyrbik = pagórek ; grzbiet gó- 
ry. Hyrbok (właśc. hyrb&k): „na 
hyrb ok brać** = na plecy BA X, 
289. ZZ Słc. Cz. hrb [ten sam wy- 
raz, co Pols. garb] = garb; grzbiet 
(góry i u człowieka). Por. RA. XVn, 
36. Zdaje si^, że Wswp. mylnie pisze 



HERBA 



211 



HETKA 



h e r b a zam. herb, bo czyżby zdrob- 
nienie było herbik w m. rodzaju 
od ź. herba? Herba inne ma po- 



chodzenie 
t. w. 



inne znaczenie , 



patrz 



9 Herba, C Hyrba, C Hyrbo, 
9 Ch yrb a = dużo, kupa (np. ludzi, 
siana) ZIZ Słc. Cz. hrba = tzn. In- 
nego pochodzenia jest 9 hurba, k. 
p. Por. BA. XVn, 36, gdzie mylnie 
wyraz ten wywiedziono z Cz. hrb= 
garb, patrz Herb. 

Herbata p. Czaj. 

Herda = dno budynku przed pie 
cem hutniczym Łb. 89. 217. Herta 
=spód pieca hutniczego Łb. 89. Hart 
== ołów z popiołem na dnie pieca 
hutniczego Łb. 86. || Cz. h e r t = piec 
hutniczy. Rs. ger tT> ■.^- piec, trzon; 
osad piecowy. ZIZ Nm. He(e)rd mzn. 
= 1, piec, trzon, ognisko 2, osad na 
dnie pieca hutniczego. Łb. 89 pod 
Herta mylnie nasuwa Nm. Hartblei. 

9 Herep p. Harap. 

9 Hereśt p. Areszt. 

9 Hśrka, 9 Hyrka=wiewiórka 
Zap. z Nm. Eichhorn, Nm. 9 
ekerken, 9 ekharnke itp. 

9 Herlłezka = sinogardlica 

Słc. Cz. hrdlićka = tzn. Por. Pfil. 
IV, 283. 

9 Hemy p. 9 Hamy. 

9 Herski=ładny, okazał y; d ziel- 
ny. 9 Harski = piękny. Słc. 

her8ky=tzn. Moraw, hrsky, her- 
sky = tęgi, dzielny. Por. RA. XVII, 
87. 9 Harski ma a może pod wpły- 
wem harny, dziarski, albo przez 
Moraw, hrsky (jak hardy z Cz. 
hrdy). Por. 9 Hezki. Por. Pfil. IV, 
283 (chyba nie wprost z Cz. hezky?). 

Herst p. Herszt. 

9 Herszla = łopata GO. 96. 165. 
9 Hersze Im. tmż. 131 ?. 

9 Hersznik p. Herszt. 

Herszt, Herst pch. Zap. tu nale- 

HOWNIR WVR Oea «r 4(2. POlllllli 



żą: 9 Herszton = łobuz. Pfil. IV, 
276. 9 Hersznik = pierwszy żni- 
wiarz, przodownik Ap. XrV, 123 _^ 
Nm. erst(er) = pierwszy JA. III, 
660. L. mylnie z Nm. B[errscher= 
władca. Mr. 176 również nieszczęśli- 
wie z Nm. Har8t=wojsko, 91'iarst 
a. 9 harsch = przednia straż. Por. 
Pfil. IV, 636. 

9 Herszton p. Herszt. 

9 Hersztykać = swawolić. 
Ukr. hersztykaty sja, hersz- 
katy 8 ja, hercykaty sja = tzn. 

Herta p. Herda. 

9 Heruśl 9 Haruśl = odpę- 
dzanie kaczek. _ Zap. Nm. heraus 
= precz! 



Hester = rodź. koni L. (z Czac- 
kiego). ZIZ Duńsk. i Dnm. h e s t = 
koń; -er jest Duńs. końcówką Im. 
W Ludwika z Pokiewia (Jucewi- 
cza) Litwie, str. 107, mylnie ząp. wy- 
drukowano hutry zam. h estry, co 
w niewyraźnym rękopisie łatwo bj-ło 
zmieszać. 



Hetka = szkapa ; wietrznik ; rzecz 
marna, w wyrażeniu hetka pętel- 
i k a. Tu zap. należą : Heciepecie Im. 
żartob. = szkapy O. Heczepecze= 
i potrawa z jaj, w rodzaju gogielmoglu 
i Zawadzka Kucharka litews. 9 Hacz- 
,ka= źrebię; szkapsko Pobł. 100. CZ. 
' 77. Hetki p e t k i ! = poganianie ko- 
I ni CZ. 77. 9 Hada, 9 Hadyna = 
I szkapa Kg. Krak, I, 180, Ap. I, 18. 
...^ Widoczny jest związek niektó- 
j rych wyrazów powyższych z Cz. he- 
cepeSe Im. = głóg (jagoda) [z Nie- 
I mieckiego^ 9 hetschepetsch = 
i głóg]. Nm. 9 hetzchefetzche, 
hetzefetze (a. hirzefirze) = 
wietrznik, szałaput FWb. Kott twier- 
dzi, że wyraz Cz. pochodzi z Ag. (mo- 
że hedge-patch, jak Nm. Hage- 
butte). Hetka w znacz, marnoty 
niewątpliwie z Wł. ette m. = dro- 
biazg, źdźbło [z Łc. późn. het ta: 
\ ,non h e 1 1 a e te facio* = ,res minimi 
' pretii* Festus u Diezall a Ette]. Por. 
I RA. IV, LXIX. Mew. 84 hetka. JA. 

2S 



HETMAN 



212 



HŁUZDY 



III, 660. Hetka w znaoz. szkapy ma 
byó, zdaniem L. i dopełniacza 2, z Tur. 
at = koń, por. Bachmat; Mr. 175 
nasuwa HI. hit = szkapa. Pobł. 100, 
pod Syska, przytacza Nm. Heis = 
źrebic ; wyrazu tego w moich słowni- 
kach Nm. nie znalazłem ; Dt. ma heist 
= koń. Byc może, że wyraz Wł. dał 
u nas początek hetce we wszyst- 
kich znaczeniach. 

Hetman pch. złż. (H)Atamiaii. 

Wataman. || Głż. h e j t m a n , dw. 
haitman JA. I, 176. Słc. Cz. hejt- 
man. Ukr. ataman, otaman, wa- 
taman. Br. ataman. Bs. ata- 
mant, hetmani, || Eur. jako char. : 
hetman i ataman. Lit. atmonas, 
ótmonas (z Pols. ZIZ Nm. Haupt- 
m a n n [złż. z Haupt = głowa -)- 
M a n n = człowiek, mąż] = naczel- 
nik, kapitan. Por. JA. I, 69 ods. 2. 
Mew. 6 atamarn, i 84 hetmam>. Pfil. 

IV, 636. Brl. 67-60. MF. Ataman. 

Hewar = le war L. C Hewer || 

Cz. h e V e r Nm. H e b e r mzn.= 

tzn. W północno-wschodnich gwarach 
Nm. b wymawia się często jak w. Por. 
RA. XVn, 36. Pfil. IV, 4-.^8. 

Hewdziec = dywanik RA. XIX, 
326. 416 Może w związku ze Scz. 

h e V d a b (dziś hedvś,b, hedbav 
= jedwab; albo z Węg. hever = 
leżeć, wypoczywać. 

9 Hewel p. Hebel. 

9 Hezki = ładny ; dzielny. ITZI 
Cz. h e z k y = tzn. Por. Pfil. III, 786: 
„panie Heski!" Por. 9 Herski. | 

9 Hiberla: rjSyje, jak hiberla" 
(o złym szyciu) Federowski Lud okolic ! 
Żarek 365 ^ ? ' : 

Hiberyna = rodź. tkaniny O. ^Z, 
O. błędnie z Łc. wywodzi: jest to Fr. 
hiberline = tzn. I 

9 Hibzio = „miejsce, gdzie sy- 
piają dziewki dworskie" Kg. Kuj. II, I 
271 Z^ y Czyby do hebd? 

Hiiigować p. Hangować. 

9 Uiniowie p. 9 Uyi^^* 



I Hipsymować p. Ipsym. 

I Hladon = zap. koń jakiś: „Jeź- 
I dził na białym h 1 a d o n i e" L. (z Ar- 
(jienidy Potockiego) ^Z ? 

9 Hladzić = patrzeć, upatrywać 
ZZ Słc. hr^det' = tzn. Por. RA. 
XVn, 36. 

9 Hlak i zdrob. = kamionka, fla- 
sza gliniana. Jucewicz Litwa 244. Ży- 
wot A, Januszkit-wicza II, 261. „Chło- 
py gdyby h 1 a k i" Mickiewicz. 9 
Hlek ET. 200. 9 Łak Ust. z Litwy 
II Zap. tu należy Cz. 1 4 k a = naczy- 
nie drewniane na wino; bukłak, szaw- 
łok^Br. hlak, hlok; Ukr. hlak, 
hłek = tzn. [Mr. 236 nasuwa Łc. 
1 a c u s = korytko ; naczynie ; wa- 
nienka itp.]. Por. Mew. 66 glek-E. 

9 Hledać=szukać ^ Słc. hTA- 
dat', hl'ś,det', Cz. hledati = tzn. 

9 Hleinizclać= niezgrabnie, nie- 
gładko coś wykonać, spaskudzić B.T. 
200 ^Z! B.T. pod t. w. wskazuje, że 
z Ukr., ale Żl. n. Por. Cz. hlemj^żd' 
= ślimak. Br. hłamazdzić = du- 
rzyć ; walić coś na coś ; h ł a m a z- 
dzie.ń = głupiec. Por. Mew. 65 gle- 
myżdb. Lpf. VII, 215. 

9 Hładysz pch. 9 Kładyszka 
;ź. (O. pisze Kładyż ka). 9 *^^" 

Idyszy 9 Ładyszka O. Br. hła- 

ldysz=garnek (na mleko). Ukr. hła- 
idiisz = tzn. Pisanie przez ż jest 
' sld. do dzieżka. 9 Kładyszka 
' jest sld. do kłaść. [Br. hładysz od 
[ h ł a d z i ć = gładzić , więc garnek 
gładzony, gładki]. 

9 Htawu y = główny. 9 Hław- 
iile=głównie^Z!Cz. hlavni, hlavnC 
= tzn. 

9 Htodać=gryźć Atm. 1876, III, 
684 ^ Ukr. hłodaty = tzn. [od- 
powiednia Pols. postać głód a ć]. 

9 Htum p. 9 Głuniić. 

9 Hłuzdy Im. = mózg; rozum; 
pojęcie. 9 Kozhtuzdać = okrzesać ; 
rozruszać; ocucić. 9 ^^^''^^l^^^^d^^" 

ny = tępy, głupowaty WBŁ od 56. 



HŁYPAĆ 



213 



HOKUS POKUS 



RT. 200 ZZ Br. hluzdy lin.=mózg; ! 
pamięć, pojęcie; razhłuzdać=wy- 1 
tłumaczyć. Ukr. hluzd = gens; ro- I 
zum i pch. Por. Mew. 67 glnzdi,. 

9 Htypać (oczami) = lypaó BB. 
201 ^ Ukr. hiypaty = tzn. 

9 Hnet, 9 Chnet, 9 Hnedziu- 
sieńko, 9 Hnetki, 9 Hnedziut- 

ki, 9 Hneda = wnet. Sic. 

hned', Cz. hned i zdrob. hnedky, 
hnedliSky, hnedlinko, hnedka, 
h n e d 1 e = tzn. [Dw. Cz. i h n e d]. 
Por. Mew. 67 gnedi,. Pfil. IV, 413 (czy 
naprawdę z Nm. vonnoten?). Patrz 
Wiief. 

9 Hobel p. Hebel. 

Hoboj p. Obój. 

9 Hocak = rodź. tańca ^Z! Ukr. 
h o o a k = tzn. Por. Pols. 9 h o c y 
= rodź. tańca Kg. Kuj. II, 207. 220. 

Hochmlstrz p. Ochmistrze 

Hodować = częstować, raczyć. 
Cz. hodovati [toż, co Pols. 
godowa ć] = tzn. U nas, obok g o- 
d o w a ć = ucztować, używano nie- 
gdyś tej Czeszczyzny dla odcieniowa- 
nia znaczenia. Mew. 61 ged- myli się, 
pisząc o naszym hodować w znacz, 
raczyć: „Z Cz. a. Ukr.", gdyż w Ukr. 
niema tego znaczenia. 

Hodować a. Chodować pch. złż. 
=wyohowywać itd. ZZ Ukr. h o d u- 
w a t y = tzn. Br. hadawać = tzn. 
[Dsł. utrzymywać przez ,h o d* = rok]. 
Pisownia przez eh jest sld. do cho- 
dzić, w znacz, troskliwie około ko- 
goś chodzić. Por. Pfil. HI, 775. 

9 Hodryk p. 9 Holdrych. 

9 Hody, rzadziej 9 Hoda = 

trudno, niesporo; dosyć. 9 Hody 
(autor pisze x4dy) = ani, np. ,ho- 
d y rusyć*=ani ruszyć EA. VIII, 173; 
XX, 427. ^ Ukr. ho di = niepo- 
dobna, ani rusz; dosyć; niestety. Por. 
RA. XVII, 36. 78. Mew. 61 ged . 

9 Hodyiiiec p. Odyniec. 
Hodzia p. 9 Cliodząj. 



5> Hodzlć = rzucić Lpf. Xn, 470. 

Cz. hoditi = tzn. 

9 Hohol = junak, zuch: „Trzech 
synów h o h o 1 ó w wyhodował" Chodź- 
ko Milan, 148. Br. hóhol=zuch, 
junak. Ukr. hóhola = wysoka ko- 
bieta; kokietka. Rs. go go Ib = wy- 
twomiś, gładysz. 

9 Hohyn = rodzaj wielkiej kury 
Swięt. Ma być z Nm. hohe 

Hennę, a. h o h e r H a h n ; ale to 
wątpliwe, bo po Nm. h o c h nie uży- 
wa się o wzroście; jest to raczej mo- 
że Nm. H o f h u h n = kogut (dsł. po- 
idwórzowy) lądowy, nie wodny; albo 
I leź może przekręcenie nazwy kur: 
kochinchiny. Oz. kochynky. 

9 Blojdać, 9 Hyjdać = huśtać 

pch. Ukr. hójdaty=tzn. Może 

być zresztą wyrazem czysto Pols. 

I Hojny pch. złż. Mylnie piszą 9 

hźijny Skj. IV, 376. || Sgłż. hojny 

= obfity JA. I, 176, Ukr. Br. hój- 

nyj = szczodrobliwy. Rs. 9 g^j" 

nyj == bujny, suty (Ukr. Br. Rs. z 

' Pols.) Cz. h oj n^= obfity. Zna- 

, czenie szczodrobliwości rozwinęło się 

Ina gruncie Pols., pod wpływem fra- 

jzesu jhojnie dający*. 

9 Hok (właściwie Hś.k) = cent, 
krajcar. 1( Ukr. hak == jedna trzydzie- 
sta (?) Zl. ZZ Cz. h a k = tzn. 

9 HokArz pchj=przekupień Ram. 
61 II Słc. h o k y n ś, r pch. = tzn. Cz. 
hokynśif pch. = tzn. Głź. ho kar' 
pch. = tzn. Nm. Hoker=kra- 

marz, przekupień [dsł. ,siadacz* ten co 
siedzi ciągle, cupie na jednym miej- 
scu, od hocken = cupieć, 9 ^^C" 
pięć]. 



9 Hokbaba = mięta kędzierzawa 
GO. 77. CZ. 12. 9 Hńk baba=He. 

rod baba, Szwed baba Psk. 25. Ram. 
51. Czy to istotnie jest hś,k -f- 

b a b a, tj. baba jak hak? Dla czego 
mięta tak nazwana? 

9 Hokus pokus IZI Nm. Ho- 

kuspokus = tzn. W Anglji 1634 
wyszła książka „Hocus pocus ju- 



HOL 



214 



HOŁD 



nior, the anatomie of legerdemain". 
W Ameryce półn. wsteczników prze- 
zywano hocopocos Im. (a postę- 
powców locofooos). Wywodzono 
to z Łc. ,hoo est oorpus*. Może 
najlepszym będzie wywód z Tur. Ar. 
Pers. hokkabaz = kuglarz (skąd 
Bum. cabaz = źartowniś, facetus). 
Inne formy Nm. patrz Kge.GW.Wgd. 
pod Hokuspokus. Por. Mag. Hocus- 
pocus. Mt. Hokkabaz. HB. Mgn. Rs. 
fokus'L-pokus'Ł (sld« do fokusx 
= sztuka kuglarska). 

Hol pch. złź.: „iść w holu, abo 
holować" L. = ciągnąć (statek). 
9 Halować, C Halać, C Alać= 

przynieść, przyprowadzić, dostać (Z 
halkować, k. p., nie ma związku 
etymologicznego). || Sglż. holowaćJA. 
I, 176. DIż. holowaś = przynieść 
itd. II Hp. halar, Fr. haler, Pg. al ar 
= ciągnąć liną Dz. I Halar «««« Nm. 
hol en = dostać, przynieść, ciągnąć 
itd. Jakkolwiek Sgnm. forma brzmi 
holón i halon, ale nasze C (h)a- 
lać pochodzi nie stąd wprost, lecz 
jest formą częstotliwą do * (h) o 1 i ć. 
Por. Pfil. IV, 636. 

Hol-, HoI-9 Hal- i Hat- rozpo- 
czynają u nas pewną ilość wyrazów, 
pochodzących od pnia, który po Pol- 
sku ma g zam. h. (goły, golić itd.). 
Wszystkie zapożyczaliśmy od Rusi- 
nów, Słowaków lub Czechów, gdyż ci 
właśnie mają h zam* naszego g. Szcze- 
gółowo wyrazów tych nie rozpatruję, 
bo wyrozumienie, z jakiego każdy ję- 
zyka pochodzi, nie jest trudnym. 

9 Holander p. Oleander 

Holander p. Holender. 

9 Holec i zdr. = chłopiec. 9 
Holka = dziewczyna. Słc. Cz. 

hole o, holka = tzn. Mylnie wy- 
wiedziono BA. XVn, 36 z Cz. ho- 
le k. Istnieje i Pols. postać 9 g o 1 e c 
w tymże znaczeniu. 



demla = obor a. 9 Olęderka = 
rodź. tabaki Wpisuje się dla spro- 
stowania mylnego wywodu nazwy o- 
sad i.ludzi Olędrów z Nm. Hau- 
1 and er. Wyraz ten Nm. [zlż. zhau- 
e n = rąbać -4-1^^^^ = kraj, więc 
niby = karczownik], mało wogóle u- 
żywany, stosuje się, a raczej stosował 
się dawniej do osadników amerykań- 
skich. O naszych Olędrach (wspo- 
minają o nich np. Yolumina Irgum III, 
388, nazywając Olandrami) tak Ł. 
mówi (p. w. Hollender) : „ U nas o- 
sadników z Holandji... HoUandrami, 
HoUendrami , Olandrami , Olędrami, 
Olendrami zowią^, a w przekładzie 
Nm. dodaje: „die Hollander, nicht 
jHaulander'.*' FWb. 295 również 
powiada: „Olędry (po Nm. Hollan- 
der), mieszkańcy żuław (pruskich) zap. 
nazwani tak, iż przywędrowali z Ho- 
l a n d j i. Posiadłości ich zwą się ,Hol- 
landereien* (olędernie)". Por. Pfil. IV, 
422. Btrge VI, 279. Por. Kolędra. 

9 Holer = kłopot, nieszczęście. 
Psk. 25. Ram. 61 Psk. przypusz- 

cza zepsucie Fr. m a 1 h e u r ; wyrazu 
tego często używają Niemcy w mowie 
potocznej w tymże znaczeniu. Może 
pod wpływem cholera? 

Holma = belka, nakrywająca słu- 
py stawidłowe Łb. 89 Nm. Holm 
= tzn. 

9 Holniejsza (strona) = prawa 
GO. 166 Jest to pomyłka druku, 

zamiast hotuiejsza, od 9 ^ot = 
na prawo (= 9 hetta!). 

9 Holoflć pch. = krzyczeć ; mó- 
wić niewyraźnie ; hałasować, swawolić 
""^ Cz. holofiti=hałasować, krzy- 
czeć. 

9 Holopa=l, rura (np. w barsz- 
czu) 2, kobieta chuda a niezgrabna 3, 
niezgrabjasz 4, duża niezgrabna noga 
Ukr. h o 1 ó p a=zad koński. Por. 
Jolop. 

Hol- p. Hol-. 



Holender, dw. (H)Olaiider pch. 
Olender. Olędry blp. = osady h o- 1 Hotd pch. złź., dw. Hołd, Ołdo- 
lenderskie. 9 Olędry a. 9 O- j wać. Może tu należy 9 Fotda, k. 

lendry = Niemcy osadnicy. 9 Olę- , p. tfłż. hołdować. Słc. h o 1 d o- 



HOŁDA 



216 



HONEM 



V a t'. Cz. h oldovati. Ukr. ho ł d u- 
waty ^ Sgnm. hołd = łaskawy, 
przychylny; wiemy; 'Sgnm. holt. 
^Pierwotnie przymiotnik ten oznaczał 
stosunek pana do lennika, z jednej 
strony ,łaskawy*, z drugiej ,wierny*; 
por. 'Sgnm. holde m. = sługa" Kge. 
Obecnie rzeczownik Nm. od tego przy- 
miotnika brzmi Hu Id ż.; wyrazy na- 
sze pochodzą zap. od ibrmy przy- 
miotnikowej. Por. Pfil. IV, 636. Brl. 
64. Mr. 176 Hołd. 

Hołda p. Hałda. 

Holdernik „Rybołówstwo pod do- 
zorem jgrobelnych*, ,hołderników* 
itp." Kg. Pc^m I, 299 II Cz. haltśie 

= sadz, klatka na ryby. Z Nm. 

Hal ter mzn. = rybnik, sadz, wy- 
tworzono u nas nazwę dozorcy sadzu. 

9 Hołdrych = kapusta polna O. 
Haldrycz=lolium? Plil. V, 47. Zap. 
toż znaczy i w Kg. Pozn. HI, 227 C 
Hodryk = roślina raphanus rapha- 
nistrum Wswp. 9. Skj. IV, 316. ^ 
Zdaje się, że z Nm. Heidenrettig 
= raphanus raphanistrum [złż. z Hei- 
d e = wygon + R e 1 1 i g = chrzan, 
z Łc. rad ix = korzeń]. 

9 Hołdy = ucztaę9. Hołdować 

= hulać, ucztować. Cz, hody 

(= Pols. gody) „pod wpływem ana- 
logji wyrazu hołd^ RA. XVn, 36. 

9 Hołdys : „Hołdys gołdys jk 
chłop&k wesoły" Wisła II, 326. 9 

Gołdus = pijak Zap. od g4ł- 

d a, k. p. pod Giełda. Tu prawdopo- 
dobnie należy Sło. wyraz h o 1 d o S, 
który niewłaściwie podałem pod Foł- 
dra; tam też niepotrzebnie dodałem 
Hołdę mik, k. p. 

9 Hołobla, 9 Hołobel, częściej 
Im. Hotoble II Rs. ogloblja. Br. ah- 
łóbli Im. Ukr. ohoł óbla , ohłóbla, 
ohłable, hołóbli. ZII Z Ukr. lub 
Br. Mew. 70, podając nadto Ukr. za- 
hołóba = klin, dodaje: „Wszystko 
ciemne, zestawione tylko formalnie". 
Mnie się zdaje, że, wziąwszy pod u- 
wagę Pols. głobić, zagłobić=za- 
tykać, Zagłoba = zatyczka, klin. 



I a przenośnie strapienie (por. zabicie 
klina do głowy) i inne Pols. po- 
chodne od pnia glob-, oraz Słc. hlo- 
bit' i Cz. hlobiti = umocowywać 
(khnami), ustalamy ten pień, który 

I Mew. podaje w idealnej postaci 
*golb-. Ukr. hołobli zap. zamiast 

I o h ł o b 1 i. Polska postać brzmiałaby 
*o g ł ó b' a. *o g ł o b i a ż. 

9 Hołodryga p. Haladra. 

I 9 Hołomszyć = bić, okładać ra- 
zami; męczyć, dręczyć. Ukr. ho- 
[ łom szyty = obnażyć, zakasać. Żl. 
I Zap. Żl. nie dość dokładnie objaśnia. 
! Znaczenie zasadnicze ,bić po gołym', 

I Hołow- jest początkiem kilku wy- 
j razów naszych Pochodzą one z 

I Ukr. a. Br., gdzie głowa brzmi hoło- 

' w a, h a ł a w a. 

I 

I 9 Hołubić, 9 Przyhołobtó = 

I pieścić, przytulić, przynęcić «.« Ukr. 
Ihołubyty, pryhołubyty = tzn. 

I Hołubiec (pisany czasem fonetycz- 
nie h o ł u p i e c, z powodu 2 pp. h o 
łub ca, gdzie b wymawia się jak p) 
Ukr. hółubeć (dosł. = gołą- 
bek) = tzn. 

9 Homela =rura, kość Ukr. 

homitika a. homiłka = kośó bio- 

; drowa, podramienna. Por. Choniełka. 

9 Homen, 
mon. 



9 Homon p. Go- 



I Homolec = soszki do zawiesz ania 

I sieci myśliwskich O. (z KSL.) 

I Nm. Hangeholz (złż. z h a n g e n 

=zawiesić -|- H o 1 z=drzewo, ulec) 

= tzn. Por. Pfil. rV, 602. 

9 Homst =djabeł: „Ho m staś 
ty zj4d I'* = zjadłeś djabła Skj. IV, 
377 ^Z Może Nm. 9 hemske, 9 
homske, 9 homsk itp. =Nm. A^ 
meis(e) = mrówka? 

9 Honek p. 9 Hąk. 

9 Honem, 9 Hónem, 9 H^- 
jnem, 9 Hony, 9 ^^^^^^^^^^ (g^^~ 

k ę Mahnowski Oppel Mund. IB), 9 
IChonem = prędko, wnet Cz. 



HONIEO 



216 



HOSANNA 



h o n e m [dsł. = gonem, biegiem] ' 
=tzii. 9 Hanem jest niewczesnym 
od mazurzeniem. C Gonkiem jest | 
sp .Iszczeniem głosowniowym. Por. RA. 
XVII, 36. Pfil. IV, 283. I 

Honiec a. Houca = rycerz, szer- 
mierz Cz. h o n e c = tzn, [Ten 
sam wyraz i toż znaczący, co dw. Pols. 
gońca]. 

9 Honielnik (mylnie piszą hś, 

nielnik) = pomocnik juhasa 

Sic. honelnik = tzn. 



rze" HofF Lud. Ciesz, 40). 9 Horę 
d o i u = tara i na powrót Hoff Lud. 
Ciesz. 40 Sic. horę = tzn.; ho- 

rę d o 1 u = w gór^ i na dó2. Moraw, 
horę = w górę ; w górze. Por. 
Dotu. 

9 Horek = matnia w sieci, zwa- 
nej żakiem Pfil. IV, 821 ZZ! Czyby 



9 Hont p. 9 Hunt. 

9 Hopa = gromada, kup a (np. 
gnoju, siana) Pfil. IV, 821 ZZI Dnm. 
hupe, hupke, hopken = kupa, 
kupka; to hoop = do kupj", razem 
[== Nm. Haufe(n) = kupa, patrz 
Huf]. 

9 Horasa: „A jA sobie parobe- 
cek, a ji sobie horasa... pojadę se 
do łasa** Zawiliński Z ełnogr, kraj. 3 
Por. Słc. horazny = duży, 
ogromny. Cz. h o r a s a=wysoki czło- 
wiek. Byó to może jednak wykrzyk- 
nik, w rodzaju hola-sa! 

9 Horcować = drapać Pfil. IV, 
275 Z= ? 

Horda, Orda pch. || Słw. Eur. char.; 
prócz tego: Srb. ordija = wojsko, 
korpus Tur. i Zachodnio- azjat. | 

ordu, urdu = obóz. M. 40. Mt. ordu. i 

9 Horda p. 9 Urda. I 

I 

Hordownik, Hordowłd, Hor-j 
dowina pch. = viburnum lantanal 
(== czarna kalina, kruszyna, czerem- 1 
cha). Ordownik itp. bez h O. i 

Ukr. hordow^na, hordówla = 
tzn. Rs. gordi, gordóvina, gor-l 
dina, gordoyiki,, gordóvnikx| 
= tzn. Postać h o r d o w i d zap. za- 
improwizowali botanicy nasi. I 

9 Horę = 1, bieda, nędza 2, bia- 
da ! O. Ukr. horę = tzn. Por. 
Górze. 

9 Horę, 9 Hory = do góry, 
w górę (zap. mylnie: „Hore=wzgó- 



= worek? 

Hombugle blp. a. Bugle blp. O. 
(odsyła do Hornbugle, a tego wyrazu 
n.) = cząstki, wstawiane do trąbZIZ 
Nm. fiornbiigel [zJż. z Horn = 
róg, waltornia + B ii g e 1 = paląk, 
kółko, p. 9 Bygla] = tzn. 

Horuo, 9 H orn = piec garn- 
carski L. O. Ukr. h o r n = trzon, 
ognisko ; hornyło = tzn. Mew. 64 
germ.. Por. Chorem. 

9 Hornostaj p. Gronostaj. 

Horod- jest początkiem kilku u nas 
wyrazów Pochodzą one z Ukr. a. 

Br., gdzie naszemu gród odpowiada 
hórod, hórad. 



9 
9 
9 



Horować p. 9 Harować. 
Horóp p. Harap. 



Hort (właściwie *hś,rt) = spo- 
sób: „Na jaki hort to beło" = jak, 

j w jaki sposób. „Słąp (= rodź. sieci) 

I je nk ten hort, co mrzeża (= rodź. 
sieci)" GO. 97. 123 ZZ Nm. Art = 

I sposób [z Łc. ars, 2 pp. artis (skąd 

I artysta itd.) = kunszt]. 



Hort p. 
Horyl p 



Hurt. 
Oryl. 



Horz, Orz = 1, koń 2, dromader, 
drabarz Skj. V, 76. Pfil. V, 47 || Cz. 
of = rumak II Fr. rosse. Wł. rozza 
= szkapa. Stąd też i nazwa r o sy- 
na n t (Hp. r o c i n a n t e), która we 
Fr. rossinante, tak jak i rosse, 
oznacza szkapę. Por. Dz. I Rozza^Z 
Nm. Ross=rumak, 'Sgnm. ros. ors, 
Sgnm. (h) r o s (= Ag. h o r s e). 

Ho san na a. Hozanna || Słw. Eur. 
char. Hb. hosziana (2 os. Ip. 

rozkaźnika od czasownika hoszia) = 



HOSPODAR 



217 



HUBKA 



ratuj, zbaw! Na końcowe jest słów- 
kiem, oznaczającym mniej więcej to, 
co u nas że, no. Por. Dc. 139. M. 40. 

Hospodar pch. = dawny tytuł 
w. księcia litewskiego i księcia ru- 
muńskiego II Eur. char. Zdaje się, 
źe w pierwszym razie z Br. haspa- 
d a r = pan ; gospodarz, a w drugim 
z Srb.-Chorw., albo z Bg. go s po- 
da r. 

9 Hotar p. 9 Hator. 

Hotel p. Austerja. 

9 Ho wado p. 9 Oowiędzina. 

Howejul = biada! L. (z Trzyp- 
rztyckiego)^ ZZZ L. niedokładnie wy- 
wodzi z Żydowskiego ei wei; po- 
winno być raczej Nm. o weh!= o 
biada! Żydowski wykrzyk oddajemy 
przez aj waj ! 

Hozd- p. Ozd-. 

Hoży Ukr. hóźyj=tzn. (W Br. 

i Rs. tenże wyraz na odmienne zna- 
czenie). Por. Mew. 61 ged-. 

9 Hórdać p. 9 Hurdać. 

Hrabia pch., dw. Grabią, Graf, 
Grof. Por. Bur^abla, Gog^rabia, 
9 Grńf, 9 Gratka, Margrabia, 
9 Murgrabia || Głż. hrabia. Dli, 
gro ba. Słc. gróf, hrab a. Cz. hra- 
b§. Słń. gróf. Ukr. hrabia, hra- 
bia, hrap, graf. Br. hrap. Rs. 
g r a f -Ł II 'Słc. g r a f i o , g r a'p h i o, 
g r a V i o. Węg. gróf. Lit. gróvas 
^Z! Nm. Graf, 'Sgnm. grave, grft- 
ve, Sgnm. gravo, gravio. Patrz, 
co do pochodzenia, Kge. Graf. Nasze 
postacie hrabia i grahia z Cz. 
Por. Mew. 76 grabja. Brl. 71. MF. gra- 
bią. Btrge VI, '279. Pfil. IV, 636. 

9 Hramota p. Ramota. 

Hrecz- p. Grylta. 

9 Hronostnj p. Gronostaj. 

9 Hrom pch. = grom, grzmot, 
piorun Sic. Oz. hrom = tzn. 

9 Hrózd p. Hruzd. 



9 Hruba p. Gruba. 

9 Hruby pch. = gruby, duży itd. 
W różnych okolicach z różnych 
języków: Sio. Cz. hruby. Ukr. Br. 
hrubyj. 

9 Hruk: „n arobi ć stuku hruku" 

=halasu, łomotu Dkr. Br. hruk 

= łomot, stuk. 

9 Hruza = zgroza Cz. hru- 

za = tzn. 




9 Hrydiiia = (na Białej Ru si) 
izba, gdzie zboże suszą, osieć Hr 

hrydnia =tzn. (Ns. n. !). Por. Mew. 
78 gridL. 

9 Hryml=bach! 9 Hrymnąć 
=±= runąć, grzmotnąć, paść. 9 Kym. 
9 Byninać. 9 Grómnać się = 

stuknąć, puknąć Pfil. IV, 198. WB. 

67. O. Ukr. h rym nuty. Br. 

h r y m n u ć=tzn. 9 Grómnąć się 
jest wiernym przekładem głosownio- 
wym, bo hrymnuty pochodzi od 
hrim = grom, por. grzmotnąć. 

Huba, Hubka (pisana czasem 

H u p k a), 9 Dennahuba (k. p.), 9 

Ps(i)uba k. p. pch. = rodź. grzybów. 

Cz. houba=tzn. 9 P8(i)uba 

= psia huba. 

Huba pch. = włóka || 'Słc. (z Nm.) 
huba, ho ba, huva.i||Lit. (z Pols.) 
li bas ^Z Dnm. hube=Nm. Hufe 
= tzn. 

9 Hubel p. Hebel. 

9 Hubica = 9 ściana (6 lokei) 
płótna Czeczot Piosnki VI, 78. Wisła 
VI, 986 ZZ Br. hubica = tzn. [co 
do pochodzenia, p. Drugubica]. 

9 Hubka = gąbka Hoff Lud 
Cieszyyis, 40. Hub ka, Hubka=rodz. 

grzyba L. O. Słc. Cz. dw. huba, 

dziś Cz. h o u b a = grzyb ; gąbka. Ł. 



HUOKAC 



218 



HUNĄĆ 



podaje Pols. Gubka, ale przykłada- 
mi nie popiera. Chociaż mamy rodzi- 
my wyraz gąbka, lecz obok niego, 
dla zróżniczkowania znaczeń, zapoży- 
czyliśmy (zap. z Cz.) huba, hubka. 

9 Huckać = szczuć Słc. 

huckat' == tzn. 

Huckop, pisany w zabytkach roz- 
maicie: wnzcop, chuczkop, huns- 

8 c o p = rodzaj hełmu średniowiecz- 
nego. Pfil. V, 28. 47. JA. Xn, 147. 
Nm. dw. Hundskappe = ro- 
dzaj hełmu z XV w. GW. [złź. z 
Hunds = psa, psi + Kappe = 
kaptur]. 

Hucuł pch. Por. RT. 201 i WH. 
II W różnych językach prawie bez 
zmiany Bum. hot (czytaj h o c) 

= złodziej, zbój; -ul jest poimkiem 
Rum. Por. Pamiętnik fijsjogr. II, 600 
do 601. 

9 Hudzińtko (właściwie *ohu- 
dziatko) = chudziątko, biedactwo 
Skj. V, 361. :ZI Słc, Cz. chu- 
d'atko = tzn. 

Huf, Uf pch. II Słc. huf. Cz. houf, 
houfec; ho ufne = gromadnie; 
houfnice = strzelba (stąd Pols. 
Hau bica , k. p.); houfny=gromadny 
i in. Nm. H a uf e (n) = gromada. 

Stgnm. hafo, houf = tzn. Do nas 
zap. przez Cz. Por. Mew. 84 i 423 
hufŁ. Brl. 66. 71. Pfil. IV, 636. Patrz 

9 Uopa. 

Hufnal pch. Ofnal, Ufnal || Ukr. 

huf n al. Br. ufnal (oba z Pols.) 

Nm. Hufnagel [złź. z Huf = ko- 
pyto -|- Nagel = góźdź, por. Brat- 
nal itp.] = tzn. Por. Mr. 369 Ufiial. 
Pfil. IV, 636. 

9 Huj buji: „,Huj buj, kiepku 
mój* mówią o lekkomyślnych i roz- 
pustnie żyjących" Ap. Vn, 99, n^ 23 

Cz. huj a buj=obficie, w bród. 

Por. huli babuli. 

9 Huja, 9 Ujal = oto, wnet 
GO. 90. 166 m Nm. hui! = tzn. 

9 Hujma p. Hurmem. 



9 Huki = jądra świni. 9 Hók 
(właściwie huk) =i= parkot (świński). 
9 Hocyć sie, 9 Hucyć sie = la- 
to wać się (o świni) Skj. V, 361. 
i in. Słc. huky=tzn. Kt. [„Może 

z Nm. h o c k e n mzn. = wspinać się 
na plecy" RA. XVII, 36]. 

Hulać pch. złź. Ukr. hula ty 

= tzn. Spolszczoną postać mamy 
w 9 gulać. Por. Mew. 80 gulja. 
[Ukr. h u 1 a t y zap. powstało z okrzy- 
ku hu -|- 1^! Może tu odnieść wy- 
pada i Hulja Lpf. Vn, 216]. 

9 Hulnąć, 9 Hultad, 9Hult. 

nąć = skoczyć Może Ukr. hul- 

katy, hulniity = tzn. 

HultaJ pch. złź. II Słc. hultaj = 
tzn. (z Ukr.) || Rum. holteiu = ka- 
waler, bezźenny Ukr. hult(i)aj 
= tzn. Mew. 80 gulja. M. 42 szuka 
źródła w Pers., Mr. 177 w Węg. 

Hultąj p. Olkiel. 

Hulan p. Ułan. 

Huma = „naczynie jakie na stat- 
kach** L. (z Haura) ? 

Humen pch. = przeor L. Ig^u- 
men, Diumen O. Ihumeń miasto. 
Może i (H)Umań ? || Cześ. i h u m e n 
char. Srb. i g u m a n. Bg. i g u m e n. 
Ssłw. igoument Ukr. (i) h u m e n. 
II Rum. e g u m e n, i gum e n. Śłc. 
hegumenus (z Gr.) Gr. he- 

goumenos, imiesłów od h 6 g ć o- 
mai = przewodniczę. Wymawianie 
Ngr. przyczyniło zmianę h e g na i g. 
Nasza forma z Ukr. Por. Mr. 180 
HroyMciix. 

Humłów Zapisuję tu, aby po- 

prawić niedorzeczną pomyłkę druku 
WPś. II, 262 ods.: „Wójta... nazy- 
wają w osadach Podlasia jdesiatnik*, 
u górali ,h u m ł ó w' ; w Karpatach 
jWataszko*;" powinno być: „u górali 
Hucułów..." 

9 Hunąć, w wyrażeniu „ani hu- 
n ą ó" = ani pisnąć L. Ukr. h u- 

nuty = tzn. 



HUNCPOT 



219 



HUSKA 



Huncibt a. Huncwot pch. i 
Nm. Hundsfott [złż. z Hun(i8 = 
psa -|- 9 fot = ounnu8]=tzn. Por. 
Pfil. IV, 636. 

Hunl ek ( O. mylnie pisze Hunek) 
= gbar ^^ Ł. słusznie zbliża z ga- 
nią. Zap. ż Ukr., chociaż Żl. blizko- 
brzmiącego wyrazu n. Ukr. hunia 
= gunia, sukmana. Por. Cz. huńa- 
ty (o obyczajach) = chłopski, gbu- 
rowaty (od hunS a. houn8=gunia, 
siermięga). 

9 Hunt, Hund, 9 Hont = wó- 
zek górniczy, pies Kg. Krak. I, 60. 
Łb. 90 II SJc. Cz. hunt = tzn. Z^ 
Nm. Hund [dsł. = pies] mzn. =tzn. 

HupaJ: a. Hukał = bąk (ptak) O. 
9 HupatOy 9 Hukato Prjsyj, ludu 
VI, 126. Ap. y, 106 I^Ukr. hupa- 
ło = tzn. W hukał zamieniono p 
na k przez sld. do hukać. ^ | 

Hupleszeć =pleśnieó Ł. Zap. i 

skutkiem złego odczytania rękopisu, | 
zam. trupieszeó. | 

1 

Huragan p Uragan. J 

9 Hurba = kupa (np. śniegu, ka- 
mieni itd.) Orzeszkowa Bene nałi 138. 
166. O. 9 Chyrba, 9 Hyrba = 

kupa, dużo 9 Hurba z Ukr. 

hurba, Br. hurba = kupa, mnó- 
stwo ; 9 h y r b a z Słc. Cz. h r b a = 
tzn. 

9 Hurda p. 9 Urda. 

9 Hurd ać = trząść. 9 Hórdać 
= poruszać Cz. 9 hurdati = 

trącać, targać. 

9 H urdz yk = jakaś roślina Skj. 
IV, 304 Może w związku z Ukr. 

horzyna==faszyna; wiązka chróstu. 

Hunnan=bałwan soli. Toż Har- 
man Łb. 86. 90 (może pomyłka dru- 
ku, zam. Hurm on?) Zap. Ukr. 
hurman = tzn.; por. Hurmem. 
Łb. podaje Austr. (tj. Nm. 9) tur- 
mone, ale tego w Równikach mo- 
ich n. 



Hurmem a. Hurmią. 9 Huruia 
= kupa 9 Hujma = duża kupa, 
np. ludzi Skj. V, 361. il^ Ukr. 
hurma a. hurba = kupa; hur- 
manóm a. w hurman = kupą, 
hurmem. Br. hńrba == kupa, zwai 
(śniegu itp.); hurmom = hurmem. 
B.S. gurbba, gurma=kupa; gurb- 
bój=hurmem. Por. Mew. 84 hurmi*. 
Mr. 177 Hurmem. RA. XVn, 9. Por. 
9 Hurba. 9 Hujma może przez 
zmieszanie ze Słc. chuja = Pols. 
cha ja, chuj a wic a itd. = zawie- 
rucha. 

Hurt, Hort, Urt pch.==stado itd. 
Hurtem. || (Słc. i Cz. od osnowy 
hurt- mają inne znaczenie i pocho- 
dzą z Nm. hurt-=trącić, rzucić się). 
Ufa:, hurt = gromada, kupa, stado; 
na hurt, hurtom = hurtem; w 
hurt i, w hurt = kupą, razem; du- 
żo pch. Br. hurt, hurtom itd. Es. 
gurt'B= stado; gromada i pch. 
Mew. 84 hurtt przypuszcza źródło 
w Tur. jurt = namiot (idąc za M. 
41, który Nm. Htirde z Tur, wywo- 
dzi!) i dodaje: „Mniej prawdopodob- 
nym jest wywód z Nm. Hiirde**. Mr. 
178 oddziela Rs. gurtt i Pols. hur- 
tem od Pols. hurt, szukając źródła 
pierwszego w Szwed. hjord=8tado, 
a drugiego w Nm. Hurde. Mnie się 
zdaje, że wszystko wyjaśnia należycie 
Nm. Hurde, 9 hurte, 9 hordę, 
19 horte, 9 h lir te = zagroda (na 
bydło, owce, zające itd.). Przejście 
znaczenia z zagrody na jej zawartość 
łatwe do zrozumienia. Por. Pfil. IV, 
636. 

Huryska || Sł. i Eur. jako char., 
z małemi zmia nami : Fr. houri, Nm. 
;H(o)uris itd. „Z Ar. hura = 

I mająca oczy czarne (o gazelach i dzie- 
wicach); huri = dziewica w raju 
Mahometa" M. 41. Do. 141 Houri po- 
wiada, źe formę han nadali Perso- 
wie, a Arabowie od nich znów wzięli 
wyraz w postaci horia. Nam, zdaje 
się, za podstawę posłużyła łormaNm. 
H u r i s. 



9 Hurmawica =burza z wichrem 9 Hu8ka==głowa soli, gąska Łb. 
i piorunami ZZ Słc. hrmavica=tzn. 90. O. RT. 236. 9 Huska = rodź. 



•ŁOMWII Wnri. 0I& N J(L rOLMPH. 



29 



HUSNACHT 



220 



HUZEW 



ciasta, chleba Kg. Przem. 116. Pfil. IV, 
200. ZZ Ukr. huska (d8l.=gąska) 
= tzn. Dopełniacz Lindego niepo- 
trzebnie szuka źródlosłowu we Wł. 
i nawet w Zendzie! 

Husnacht p. Hausknecht. 

Hustem, Husto = obficie. III 
Cz. husto, częściej huste (dosł. 
gęsto) = tzn. Hus tern niby w 6 
pp., jak hurmem, raptem itp. 
Por. JA. I, 69 ods. 2. 

Huszcza (L. pisze Chuszcza) = 
tłum, rzesza Ukr. huszcza [= 

Pols. *g ą s z c z a] mzn. = tzn. Raczej 
z Ukr., niż z Oz. huSt' = gęstwina, 
gąszcz. 

9 Huściaki Im. = krzaki. CHuś- 
cławy las— -gęsty las. [Mylnie Wswp. 
9 wydrukowano huściany, co autor 
poprawił na moim egzemplarzu]. C 
Chuścińk= krzaki Skj. IV, 302 ^ 
Ukr.husz cza k=krzaki, gąszcz. WSłc. 
odpowiedniego brzmieniem wyrazu n. 
Przytoczone w RA.. XVII, 37 huStak 
nie ma związku z huściakami, gdyż 
brzmi właściwie po Morawsku ho- 
St'ś,k, znaczy 1, przedmieście, siedli- 
ska chałupników 2, mieszkaniec przed- 
mieścia, chałupnik i pochodzi od host' 
= gość Brl. 70 (dw. host4k). 

9 Huśle, 9 Hóśle, 9 Hośle 

Im. i zdr. — skrzypce. 9 Chusle 
nogi (źartob.). W spolszczeniu 9 (jtCŚ- 
likl Słc. i Mor. h u s 1 e Im. ■— 

tzn. Cz. housle Im. - tzn. [^^Pols. 
gęśl]. 9 Chusle w znacz, nóg zap. 
przez podobieństwo kształtu, jak 9 
klarnety -- nogi. Por. RA. XVII,, 
37. Pfil, IV, 283. 

Hut- p. Huta. ' 

Huta. Hutkafer = zakupujący 
rudę dla hut. Hutman = dozorca 
huty, Hutniistrz =^ kierownik huty ' 
Łb. 90 II (Głź. heta tu nie należy, p. 
Jata). Słc. hut' a. huta. Cz. hut^' 
Ukr. Br. huta. Rs. guta, 9 g^^*. 
Nm. Hiitte = chata, buda; hu-' 
ta. Sgnm. h u 1 1 a. Por. Mew. 91 obu- 
ta. Brl. 76. Pfil. IV, 636. Hutkafer 
z Nm. Hiittenkaufer [Kaufer=, 



I kupiec, kupujący] = tzn. Hutman 
z Nm .Hiittenmann = tzn. H u t- 
! m i s t r z z Nm. Huttenmeister 
' = tzn. Por. Otrusi(a)k. 



9 Hutać złź. 

ślió Skj. V, 361. 
= tzn. 



obmyśKó, wymy- 
ZZ Słc. hiitat' 



I 9 Hutny = silny, zdrowy 

Cz. h u t n y = tęgi, gęsty, krzepki'. 
! Por, RA. XVII, 37. 

9 Hutorzyć = mówić półgłosem 
I Skj. V, 361. ZZ: Słc. hutoriti = 
I mówić, gwarzyć. Por. Ukr. h u t ó r y- 
t y = gawędzić. 

9 Hutować się (o drzewie)=pa- 
lić się tak mocno, Jak w hucie" Kg. 
Krak. IV, 38 Może^ raczej z Ukr. 

hutity = szumieć, huczeć. 



' 9 Hutry p. Hester. 

9 Huwa ~ czepiec 
Nm. 9 h u w e - - tzn. [- 
be = tzn.]. 



GO. 62 zz: 

= Nm. Hau- 



I Huzar, dw. Hu.sarz. 9 Husar. 

: 9 Usar, 9_ Uzar pch. j| Słw. Eur. 
jako char. Węg. hu s z Ar = hu- 
zar [o pochodzeniu wyrazu tego róż- 
nie prawiono: jedni wywodzili z Węg. 
' h u s z a s^^dwudziestówka, bo huzar 
miał być dwudziestym ze wsi branym 
do wojska GW. p. w. Husar; por. 
Kłosy V, 11; XI, 2; Morawski Dzieje 
nar. pols, III, 69 ; L. MF. hursarb wy- 
wodzi z Wł. c o r s a r - := Korsarz, k. 
p. i dodaje, źe nie należy myśleć ani 
o Nm. Hansa = Hauza, k. p., ani 
o Chazarach]. Por. JA. VIII, 10; 
XI, 111. 

9 Huzew, 9 Hwzdew, 9 Hiiz- 
dewka -— 1, obrączka skórzana, łą- 
cząca w piugu grządziel z kółkami 2, 
obręcz z całego smreczka na kadź. 
9 (H)Uż\va -- gąźew u chomąta. 
ZIZ 9 Huzew ze Słc. h ii ź v a {-^^ 
Cz. h o u ^ e v) = wić. 9 U ż w a z Br. 
Ukr. (h)uźwa =^ gążew u chomąta. 
Głosowniowo wyrazy te odpowiadają 
Pols. gaże w. Por. RA. XVn, 32 gą- 
źew i 37 huzew. 



Huzm 



221 



HYBDO 



9 Uuzir a. C Huzer = dolna 
część snopa, C knowie, C knąbie 
RT. 201 ZZ Ukr. huzer, huzir = 
tzn. [Ukr. hu z no = tył, zadek, por. 
Pols. guz, guzioa itd. ; patrz C 
Huzno]. 

Huzno = zadek L. Ukr. hu- 

zno = tzn. Por. 9 Huzir. 

9 Iliiźlanka = mleko „prząta- 
ne", rodź. sfermentowanego mleka 
w bryndzy ER. II, 844. ZZ Może 
w związku z osnową Słw. chudy? 

9 Hy bać = biec; skoczyć; rzu- 
cać Sło. h y b a t', Cz. h y b a t i= 

tzn. Wyrazy te odpowiadają formą 
Pols. c h y b a ć , ale to ostatnie zna- 
czy tylko chwiać. 

Hyber == rodź. rapira O. Nm. 

H i e b e r = pałasz, rapir. 

9 Hyblak ==3młode drze wo, grub- 
sze od obręczy, okrągłe Ukr. hy b- 

lak [a. obłyk, wiblak = Pols. 
9 ob lak] = tzn. 

9 Hyc = gorąco, upał; rozgrza- 
nie żelaza do żaru Łb. bi C Hyco- 
wać = silnie palić ; nagrzewać || Cz. 
hic = gorąco Nm. Hitze ż.= 

gorąco. Pfil. IV, 283. 

Hycel, czasem Hecel pch. || Cz. 
hycel == tzn. Ukr. hycel, Br. hi- 
cel = tzn. (z Pols.) Nm. 9 l^i- 

tzel, 9 hutzel=tzn. (może z Nm. 
9 hitzen = hetzen = szczuć 
psy, hecę urządzać). Por. Mew. 84 hy- 
celb. Mr. 178 Hycel. Brl. 76 Hycel. 
Pfil. IV, 284. B36. 

9 Hyczka = 1, liście wierzchnie 
na rzodkwi, buraku; nać 2, czub na 
ogolonej g łowi e. 9 Hycze n.=war- 
koczyk O. TTIrr hycze n., bycz- 

ka, hyczyna ż. = nać. Por. 9 
Hyra. 

Hycl pch. złż. Cz. hyd = tzn. 

Ukr. h y d i dużo pch. i zlr. Por. Gld 
i Gizd. Por. JA. IV, 644. 

9 Hyk = sęk RA. HI, 371. Ap. 
XII, 176 ? Może w związku 



z Hyrcz, k. p.? Może przez zdrob. 
h y (r) c z e k ? 

Hykawy = jąkający się Ukr. 

hyk a wyj = tzn. 

9 Hyla = salopa Nm. H ii 1- 

le mzn. = tzn. 

9 Hymbalek p. 9 Ambatek. 

9 Hy mża ć = pełzać, czołgać się 
RT. 201 ZZ Ukr. hymzity= roić 
się, mrowić się. Cz. hemzati, hem- 
żeti = pełzać; hemzeti = mro- 
wić się. Por. Pols. 9 giemzić. RA. 
XVn, 33. 

9 Hyna = potwór, którym się 
straszy dzieci. 9 Hynńk = 1, stra- 
szydło 2, rozjuszone bydlę 3, szpetne 
bydlę. 9 Hiiiiowie Im. == olbrzymi 
GO. 132 :^, Zap. Nm. m. i ż. Hii- 
ne = olbrzym, potwór [podobno od 
nazwy ludu Hun nów]. 

9 Hyr, 9 Cliyr = pogłoska, 
wieść, opinja. 9 Hyra = duma, py- 
cha. 9 Hyrny = zamożny; znany; 
dumny. 9 Hyrńk = zamożny; za- 
rozumialec. 9 Hyrować się, 9Hy- 
rzyć się = wynosić się || Słc. chyr 
= pogłoska ; chyreSny = sławny ; 
ohyrit' = ogłosić; oh^ri sa = 
słychać; c h y r n y i= osławiony ; chy- 
reSit' 8 a = chwalić się, pysznić się; 
Moraw, c h y r = krzyk ; c h y r n y = 
1, chwalony; rozumny 2, dobry. Słń. 
hir =hała8. Ukr. Za hyr = na dzi- 
wo ; Mew. 84 hirt podaje nadto Ukr. 
h y r==sława ; wieść (Żl, n.) Węg. 

hir = pogłoska; wieść; opinja; sła- 
wa; dużo pch. Por. Mew. 84 hirr,. 
RA. XVn, 22. 

9 Hyra = czub na ogolonej gło- 
wie Ap. I, 68 p. w. Hyczka ZZ Ukr. 
hyra = tzn. Por. 9 Hyczka. 

9 Hyrba p. 9 Hurba. 

9 Hyrcz = guz n a d rzewie; 9 
Hyrcze=:drwa sękate ZZ Słc. hrća 
=narośl, sęk, guz. Por. RA. XVII, 37. 

9 Hyrdo ! krzyczy pastuch dla 

uspokojenia baranów Skj. V, 362. 

Zap. Nm. ihr da [dsł. wy tam!] 



HYRTAN 



222 



TMAM 



= hejże, wy! Nm. 
Por. Werdo. 



9 d o = Nm. d a ' h i 8 s a. Ag. to h o i s t ZZl Dnm. 
h i 8 8 e n (skąd Nm. h i 8 s e n) = pod- 
nosić żagiel. Z czasownika tego wy- 
tworzono, jak się zdaje, na grancie 
Pols., rzeczownik Hys, oznaczający 
wiatr, jako przyczynę hysowania. 
9 Hyrtuń=pijaozysko Atm. 1877, ' Por. Kge hissen. Dz. I Issare. Mr. 
I, 383. Na deiś I, 310 HI Cz. hrtań 178 Hysować. Pfil. IV, 636, 
= (dsł. krtań) = pijak. Por. 9 Hyr- ^ „ ^ ^, . 

tóń. ^9 Hyzap. 9 Chyż. 



9 Hyrtdń=krtań ZZ Słc. hrtan, 
Cz. h r 1 4 n m. = tzn. Por. RA. XVII, 
37 i 9 Hyrtuń. 



Hys, Cliys, Chyz, His, Hysz, 

Hez pch. =wiatr pomyślny L. KSL. 
246. Hysować a. Hyzować=;, zna- 
czy podnosić żagiel, gdy się hys 
zrywa" L. (z Magiera) || Wł. issare. 
Hp. Pg. i z a r. Fr. h i s s e r. Szwed. 



9 Hyżki Im. = nogi wieprzowe 
studzone. Til . ser. 1, t IX, str. 90. 
RT. 202 m Ukr. hyźki (Żl. pisze 
hyszki) = tzn. [tenże wyraz, co 
Pols. g i ż a = koniec kości golenio- 
; wej L.]. 



I. 



IbUs p. Eblis. 



Niemieccy myślą, że Nm. Ul me wzię- 
< to z Łc, ale że elm(boum) jest czys- 
to Grm. W każdym razie wyraz wzię- 
liśmy z Nm., może przez Cz. Por. Kge 
Ulme. Mew. 95 ilbmt. MF. ilhm-Ł. JA. 
XV, 487. 



Iczoglan = pokojowiec M. 44 (z 
Twardowskiego) || Chrw. iSogljanin, 
oljanin, Srb. i6oglan(in), i6o- 
Ijanin =paź; i S a g a= rodź. szlach- 
ty Tureckiej. Bg. ifioglan = paź 
II Fr. icoglan, ichoglan char. liza a. 
Dc. 141. Ngr. ikoglini. Bum. i 6 o- rurka racowa, 
(g)lan. Tur. iozogłan [„złż. zHiilse, patrz Gilza. 

dwóch rzeczowników : i c z = wnętrze 
i ogłan = chłopiec] = pokojowiec, 
paź suitański** M. 44. Por. Mt. i6 
oglane. Pop. 99. 



Iłża =^ raca O. (raczej 
rakietowa) Nm. 



Idko p. Dyd. 

Igumen p. Humen. 

Ihumen p. Humen. 

liki p. Elki. 

Tlm m., lima ź. = drzewo wiąz 
II Dli. lom. Cz. jil(e)m m., jilma 
ż. Słń. lim. Ukr. ylem, lom, ii ma, 
iljn. Rs. ilemi, ilim'L, C ilbma 
II Nm. Ulme ż., Ilme ź., 'Sgnm. i 
Sgnm. elm (boum) m. Łc. ul- 

m u 8= tzn. Kge i inni językoznawcy 



9 lice n. = drzewko weselne, 
wtykane do korowaja Ap. II, 189; 
V, 99; \% 33; VII, 166; YHI, 126. 

Ukr. wylce, hylce = tzn. [od 

Ukr. jal, jil — jodła]. 

Imam, Iiuan = uczony turecki 
O. II Srb. imam ^^ kapłan meczetu; 
kalif, następca Mahometa Pop. 96. Mt. 
imam. Bg. imam = 1, głowa religji 
muzułmańskiej 2, władca (świecki i 
duchowy) || Fr. i m a n , imam. Hp. 
iman. Eum. imam. Alb. imam. 
Ngr. imam es. „Z Ar. imama 

= na przedzie, przodem, tj. stojący 
na przodzie, na czele ludu; stąd dwa 
znaczenia wyrazu: 1, chalifa, czyli 
następcy Muhammeda i 2, osoby du- 



IMBARY 



223 



INGRYOHT 



chownej, która w meczetach stoi na 
przedzie i odmawia w głos modlitwą 
kanoniczną... W językach europejskich 
błędnie piszą i m a n, co po Ar. zna- 
czy ,wiara*" M. 46. Por. Mt. iman i 
imam. Dc. 142. Pop. 96. 

9 Imbary p. Ambar. Dodać : tu 
zap. należy Fr. (b)angar, którego' 
Dz. II c objaśnić nie umie. Br. in-| 
bary Romanów Belorus. Sborn, III, | 
308. i 

9 Imberczyk = przyzwoitość, , 
np. ,Dziecko bez imberczyku' Hic. 40 1 
^11 Węg. emberseg = ludzkość, . 
uczciwość. I 

Imbier pch. 9 Jembier = Głż. 

jumbjef. Słc. imberik a. zś,zvor. 
Cz. z & z V o r. Słń. zingiber. Srb. 
djumbir. Ukr. ymbir. Rs. inbir-Ł 
II Nm. Ingwer, Ingber, 9 imber, 
'Sgnm. ingewer a. gingebere. HI. 
g e m b e r. Ag. g i n g e r. Fr. g i n- 
gembre. WI zenzovero, zen- 
zero. Gr. ziggiberis. 'Sgr. ziggi- 
beri, ziziberi. Łc. zingiber i, 
zimpiberi, zinziber. Węg. gyom- 
b e r. Ar. z e n d*ź e b i 1 Wszystkie 

te postacie z Skr. crńgavera [złż. 
z c r ń g a = róg -f- v e r a = ciało] 
= tzn., w Prakrycie singabera. 
Por. MF. Djumbir. Mr. 161 D'ambir, 
181 Imberik, 374 Zazvor. Pfil. IV, 490. 
Dz. I Zenzovero. Kge. Ingwer. Nasza 
forma z Nm. 9 iniber FWb. 

Imbryk pch. || Słc. i b r i k, i b r y k 
= imbryczek. Srb. ibrik, czasem im- 
brik = miedziane naczynie na wo- 
dę Pop. 96. Bg. ebrik, ibrik = 
dzban. Ukr. imbryczek (z Pols.) 
II Mt. pod ebrek podaje formy Wł. i 
Hp., ale tych w słownikach moich nie 
znajduję. Rum. ibric =konew; im- 
bryczek. Alb. ibrig, j ebrik = na- 
czynie gliniane a. metalowe. Ngr. i m- 
priki, mpriki. Węg. ibrik = ko- 
newka „Z Tur. i bryk = dzba- 
nek do kawy" M. 46. Por. Mew. 66 
ebrikt. Mt. ebrek. Mr. 180 Ibrik. Lpf. 
Vin, 9 Ibrik. 

Inderak, 9 Andarak, 9 ^^" 
derak = spódnica || Ukr. Br. a n d a- 



rak||Lit. undarókas Nm. 

Unterrock [złż. z u n t e r = pod ; 
spodni -f" Rock = suknia] = tzn. 
Por. Bge VI, 284. Mew. 96 inderak-Ł. 
PfU. IV, 402. 408. 439. Postacie gwa- 
rowe z Br. i Ukr. Por. Interlag. 

Indergm- p. Intennach. 

Indenuach p. Intermach. 

9 Inej = okiśc, szron Roczn. 203. 
Ukr. inej = tzn. Por. Mew. 96 
inij. 

Iiigar = rodzaj świdra bednarskie- 
go do robienia dziur. 9 Ingfier = 
tzn. RT. 203 II Ukr. ynger = tzn. 
Zap. z Nm. einbołiren=wświ- 
drowac.' „Der Botticher bohrt in das 
Fass ein" GW. = bednarz świdruje 
beczkę; z tego czasownika Nm. mógł 
powstać u nas rzeczownik ; Nm, *Ein- 
bohr a. *Einbohrer nie znam. 

Ingier p. Ingar. 

Ingiernlny Im. u „Nastały teraz 
dziwne w strojach manjery: .. krym- 
ki ł. ankry, ingerniny" L. z Twardow- 
skiego „Może strój jakiś z In- 
grji", powiada L. „Od szwedzkiej 
zapewne prowincji Ingier manlan- 
dji", mówi Gołębiowski Ubiory 162. 
Enc. z zupełną pewnością wywód ten 
przytacza ; zdaje mi się on jednak na- 
der wątpliwym. Może raczej wyraz 
ten jest w związku z Wł. guarnire, 
guernire mzn. = garnirować. 

Ingować a. Tyngować = „ter- 
min kucharski : namazac tłustością, 
masłem itd." L. Może Nm. tun- 

k e n = zamaczać (np. w sosie), T u n- 
k e = sos gesty ? Albo Łc. t i n g o 
(skąd tynktura, tynta) mzn. = 
zmaczam, zwilżam ? Jaką drogą mog- 
łoby powstać ingować z tyngo- 
wać? Może niezależnie, z Łc. unguo 
= mażę, smaruję? 

Ingować p. Hangować. 

Ingnrycht = sztuczny przyrząd 
w zamku ~ Nm. Eingerichte n. 
= tzn. Por. Mr. 181 Ingrycht. Pfil. 
IV, 636. Por. tegoż pochodzenia 
Grycht. 



INHAK 



224 



INTEEES 



luhak = kak do zaczepiania koni ! 
przy kołowrocie konnym Łb. 93 
Nm. e i n h a k e n, Dnm. i n h a k e n i 
[zlź. z ein- = za- -|- haken = cze- 
pić, haczyćj = zaczepić, zahaczyć. 
Zdaje się, że rzeczownik utworzono u 
nas z Nm. czasownika. 

Inkalust p. Inkaust. 

Inkaust, Enkawst, Inkalust 

pch. II Cz. inkoust, ingou8t||Fr. 
encre. Wl. inchiostro. HI. inkt. 
Ag. ink. \SJc. encaustum, incau- 
stum, encaustrum, incastrum 
Gr. egkauston [od kaio ^^ 
piekę, wypiekam] = coś wypalonego 
(o znakach) ; atrament czerwony cesa- 1 
rzów rzymskich ; stąd Łc. e n c a u s- 
tum = tzn. Inkałust ma ł „pod- 
wałczące**, przez nieporozumienie, jak 
w b a 2 d a, zam. bauda, w Witold 
zam. Witout, w faud, zam. fałd,, 
w (wieś) Łopatki, zam. O p a t k i | 
itp. Por. Bezzenberger Bge. V, 84. ' 
Mew. 96 inkoustii. Mr. 181 Inkoust. 

Inkluz, dw. Inkluza ż. C An- 

gluz -= 9 wabik, pieniądz zaczaro- 
wany itp. Kn. n. „Zamknięty, w ja- 
kim narzędziu mniemany duch, czyli 
wróg, zabobonnikom pomocny" L. || | 
Ukr. i n k 1 u z (z Pols.) Łc. i n- , 

c 1 u s u s mzn. ^— zamknięty, osadzo- • 
ny. Zdaje się, źe wyraz Łc. wzięliśmy 
przez Wł. inclusa =^ dodatek, za- 
łącznik, (coś, co się wkłada do innej 
rzeczy zamkniętej, np. do listu), zna- 
czenie zaś talizmanu przyczepiliśmy 
sami i to nie wcześniej, jak w końcu 
XVni w., bo L. na inkluza ma 
przytoczenia tylko z Bohomolca i Za- 1 
błockiego. 

9 Inkrutowiny, 9 Krutowł- 
ny, 9 Iiikurtowiny (na Litwie) =^ 
wnosiny, wprowadziny, instalacja, p. ' 
Słoumik angiehko-polsUi p. w. House- 
warming. Mierzyński Źródła do mitolo- 
gji litews. 95 """" Lit. i n k u r t u v e s. 
kurtuves blp. [od kuriu mzn. =^ 
buduję] -- tzn. 

Inkurka p. Bankor. 

Inkurtowiny p. Inkrutowiny. . 



Inspekt, czasem, blp. Inspekta. 
9 Mispety, 9 Izbety. ZZ „Wy- 
raz inspekta niewątpliwie pocho- 
dzi z Mistbeet [złź. z M i s t=gnój 
+ B e e t n. = grzęda] = tzn., gdyż 
ma toż samo znaczenie i u ogrodni- 
ków polskich na Szląsku, wystawio- 
nych na bliższe wpływy Nm. i używa 
się w postaci mis pety; ale w tej 
formie stał się niezrozumiałym, więc 
zdawało się, że go wywodzić należy 
z Łc. inspectus, zwłaszcza że do- 
łączyła się tu zapewne analogja zna- 
czeniowa, bo inspekt wymaga staran- 
nego jdozoru*" L. Malinowski w Bge 
VI, 303. Por. Pfil. IV, 636. 

9 Inst = ogier. 9 Instować (o 

klaczy) = żądać ogiera Bam. 68 1| 
Cz. hynst, hy n§ t ZZINm.9hing8t 
(= Nm. H e n g 8 t) = ogier ; h e n g- 
sten = żądać ogiera. 

Interes, dw. nieodm. Interesse, 
np. „interesse brać" = pobierać 
odsetki; „wszyscy swego interesse 
szukają" L., pch. złż. 9 Interas, 9 
Jenteres, 9 Mięteres, 9 Mite- 
rus II Słw. Eur. prawice bez zmian, ze 
znaczeniem 1, procentu i 2, korzyści, 
współudziału Łc. interesse = 

1, być pomiędzy.. 2, być odległym 
3, być przy czymś, być obecnym 4, 
zależeć na.., obchodzić, dotyczeć. 
Czasownik ten, mający dość niezwy- 
kłą i zawikłaną konstrukcję w zdaniu 
Łc, przyjął się w 'Słc. i językach 
Eur. w dwóch postaciach: jako bez- 
okolicznik jinteresse' i jako 3 os. 
teraźn. ,interest'; oto parę przykładów 
Łc. : „Caesar dicere solebat, non tam 
sua (domyśl, causa), quam reipublicae 
interesse, uti salvu8 esset" Sweton. 
Caes. 86 = ..że nie tyle w jego, ile 
w rzeczypospolitej interesiehy było . . 
„Quid iUius interest?" = (powie- 
dzielibyśmy dziś:) co jego (w tym) za 
iyitcres? W 'Słc. występuje już in- 
teresse jako rzeczownik, a. nieodmien- 
ny, albo odmienny, rodzaju n., ze zna- 
czeniem : zysku, procentu, lichwy ; ko- 
rzyści, interesu. Języki Słw. wzięły 
wyraz z Łc. bezokolicznika interesse, 
który u nas np. dawniej był nieod- 
miennym; toż i Nm. od końca w. 



INTERLAG 226 ISTYK 

XVI : Interesse n., oraz Wł. i n- j h y p o- = pod + krasis = mie- 
t e r e s s o, Hp. interes itd. ; Fr. zaś ' szanina. 
używa Łc. formy teraźniei szóści : in- , 

1 6 r § t, a za nim Ag. i n t e r e s t. ,, JP»yP ^,7'"° ^« sztucznemi do- 

' ^ datkami. (H)Ipsyinowac = wino 

Interlag = podkładka drukarska ' sztucznie przyrządzać L. ZZ Zap. w 
O. ZZ: Nm. Unterlage [zlż. z un- związku z Nm. C ips (= Nm. Gips 
ter = pod + Lagę mzn. = pokład, ^- ^yP«). = g^pa- Gipsu używano do 
warstwa] = tzn. Nm. u przechodzi fałszowania wm. 

u nas na i zap. pod wpływem lepiej t ». x m -r ł l 

„„.„„.,1, «^-„„A^ f „ JL„„..,«oia«;,«i^ ' Ircha, Irzcha, Jercha pch. = 

^ ,irh(a), jer(i)h. Srb. ira. Ukr. yr- 

Intermach, Imlermach --^ tył iL^- ^^ '''.''^t^ irgall.Węg. irha 

domu L. Indermaszek Plauta Po-\ ; ^g^J^- ^^**^> Sgnm irch, erch 

trójny, przekład Cieklińskiego, wiersz =kozieł; wy prawna skóra kozia [to 
1905. Indergmaszel^Hi^torjawLan- ?f ? ^c. hirous^koziełj. Por. MF. 
dgie, wiersz 239. ZZ Nm. Hinter-;^^^- ^®^- ^6 iroha. 
gemach [złź. z hinter ^ poza;| i^ga = rosi. niesplik ZZI TJkr. 
tylny + Gemach (Pols. gmach) = i jrrha, Es. irgi =tzn. Por. Mr. 181 
pokój] = tzn. Por. Bge Yl, 280. Pfil. | {ipra. Z Ukr. 

IV, 686. I ^ 

' Innos L. zapisuję dla tego, 

Introligator pch. || Scz. mtroli- aby poprawić mylną postać irmor u 

gator Brl. 80 WSłc. ligator,lo. Źródło wyrazu wyjaśnia dokładnie 

skąd Wł. 1 e g a t o r e. I n t r o- w Łc. I dopełniacz 2 Lindego p. t. w. 

znaczy wewnątrz, do środka ; słówko ' 

toznamy z intromisji. Wzmocnio-j Irtiilca: „Irtnioy od funta.." 

no nim (zap. dla odróżnienia ,oprawcy* i L. (z Instr. cel. Lit.) ? 

książek od innych ,ligatorów*) wyraz I 
li gator, jak się zdaje, w Polsce, bo Irzcha p. Ircha. 
DC. p. w. Introligator powiada: „na-, j^j^^^ pch. || Słw. Eur. char, bez 
zwa rzemieślnika u Polaków" i poda- 1 ^^^^i^^ ZZI , Z Ar. islam = podda- 
je tylko jedno przytoczenie. Być więc j^ gj ^. ^^^^^^ Mohammeda i wo- 
może, że Czesi od nas tę postać wy- 1 g^je ^oli Boga: tak Musułmanie na- 
razu przejęli. zywają swą religję.. Stąd imiesłów 

Ipokras = rodź. wina: ^Czasem muslim znaczy poddającego się tej 
drudzy nie znają, Czego im więc na- na^ce" M. 47. „Od muslim, w Im. 
lewają: Ipokras, abo trywijał; Co , i»^ slim in, Persowie utworzyU mu- 
on dba, gdy szyję nalał" Rej Krótka sliman i miusiulman, a Turcy 
rozprawa, wiersze 1426—1429. Hipo- tC formę przyjęh; od nich myśmy 
kras = wino przyprawne L. z Mą- zrobih m uzułm an" M. 89. Por. Dc. 
ozyńskiego. || Nm. H i p p o k r a s. Fr. 142. Patrz Bisurmaii. 
hippocras a. hypocras. 'Słc. vi. ' lanina 

num hippooraticum, ippocras ^®P'^ P- wspina. 

„Rodzaj średniowiecznego wina Isphia, Ispa ^ rodź. wierzby L. 

korzennego, używanego na lekarstwo Nm. C ispe --^ ulmus campe- 

i dla tego z podprowadzeniem nazwy gtris -—^ Nm. Aspe, Espe = topól 

pod miano sławnego lekarza Hipo- czarna, osika. 

kratesa (Gr. Hippokrates). Dziś 

jeszcze w Bazylei robią hippokras 9 Istba p. Izba. 

noworoczny z wina czerwonego" GW. q |{^t,(>wk.| p. izba. 

p. w. Hippokras. Por. Kr. p. t. w. Y * 

Wyraz utworzono, jak się zdaje, z Gr. Istyk p. Styk, 



IWA 



226 



JACICA 



Iwa poh. 9 Włwa GO. 187 || Słw. 
prawie bez zmian || Sgnm. Iwa, Igo, 
'Sgnm. iwe, Nm. Eibe ź., skąd Fr. 
if, WJ.Hp. iva. Lit. jeva. ^Słc. ivus 
"""^ MF. i V a wywodzi z Sgnm. Mew. 
97 iva zestawia tylko postacie, nie 
wyrażając zdania co do źródła, toż i 
na str. 424. Mr. 37 — 38 Hoa nie uzna- 
je zapożyczenia z zachodu. Kge p. 
w. Eibe mniema, że sprawa wzajem- 
nych zapożyczeń nie jest dokładnie 
wyjaśniona. Por. Jewnik. 

Izba pch. złż. 9 Izdba, 9 I^tba 

(tak Ap. I, 27), 9 Zdba, 9 Źba. 
Zdebka L. 9 Istebka, 9 Istybka, 
9 Istewka. Przyzba i Przyspa 

(sld. do przy + syp-). Nie wątpię, 
że wyrazy powyższe pochodzą od pnia 
zd- (= Ssłw. zbd-, ztd-; ozy pień 
ten złożony jest z st> + de, w to nie 
wchodzą), więc zaliczam tu i Zdun 
pch. Byó też może, że i osnową ozd- 
(może to pień zd- z przyimkiem o) 
tu należy, więc i pochodne: 9 Soz- 
dem, (H)Ozdowiiia itd. (por. Mew. 
229 ozd-). Por. rodowe: Zednik, au- 
tor pisma O uiyciu siewnikćw Warsz. 
około 1876 (zap. z Cz.) Zdunszky 
BW. Lin, 243 (r. 1394). Izdebski. 
Zdebski Kg. Krak. IV, 348. Izd- 
bieński; miejscowe (I)Stebne. 
Stubno Kg. Przem. itd. || Nie wypi- 
suję tu odpowiedników Słw.; znaleźć 
je łatwo u Mew. pod isttba 97, pod 
ozd- 229 i pod zbd 406. Zanotuję tyl- 
ko Mor. i z b e t k a SuSil Morav. Pisnę 

90. Br. stopka Czeczot Pieśni VI, 

91. II W dalszym ciągu znajdą się zbli- 
żane z naszemi wyrazy Eur. Tutaj 



podaję tylko Lit. stu ba (wyraz zna- 
ny tylko Litwinom niemieckim; skąd 
Mr. 37 wziął Lit i s tuba, nie wiem); 
Łot. istaba, istabinia Sprogis 
106 137 ; Węg. s z o b a jakoby z Nm., 
por. Mew. 97 isttba i Mr. 77 sobą 
Mr. 37 HcTifia wy wodzi z Eom. 
i przez Lit. Wywód, zdaje mi się, bez- 
] podstawny, bo 1, Słowianie, ile wiem, 
ani jednego wyrazu z Lit. nie zapo- 
i życzyli 2, Lit stub4, jak się rzekło, 
I używa się tylko na Litwie pruskiej 3, 
Ina to, żeby Lit i stu ba wydała S&w. 
j i z b a (*i s 1 1 b a), trzebaby okazać, że 
i gdzie wyraz taki Lit. istnieje i że 
ma przycisk na i. Mew. 97 istiiba 
I wyprowadza ze Sgnm. s t u b a (skąd 
|Nm. Stube i nasze Sztuba, Sztu- 
I b a k itd.) = izba opalana, łaźnia ; toż 
I twierdzi i Kge p. w. Stube. Mnie się 
I zdaje, że wyraz Sgnm., gdyby prze- 
I szedł do Słw., brzmiałby bez zmiany, 
1 bo żadnej trudności w wymawianiu 
I nie przedstawia. Wolę więc go wy- 
I wodzić z pnia z d- = budować, skąd 
I Cz. ze d*= mur, Pols. zdun, Słń. z i- 
[dati = murować, Ssłw. zbdati a. 
'zTidati = budować, ZŁdb6ij=bu- 
I downiczy itd. Por. EA. IV, LXXXm 
I -LXXXIV. 

I 

I zba nek = ławka tkacza RA. XII, 

I 92 Nm. S i t z b a n k [złż. z s i- 

' t z e n = siedzieć + B a n k = ławka, 
p. Bauk] = tzn. Por. Pfil. IV, 382. 
1602. 609. Sld. do izba. 

Izdba p. Izba. , 

Izybon p. C Ęjzyboua. 



j. 



9 Jabel p. Djabel. II, 261 || Br. jacie a = jętka biała, 

rzeczna [od pnia, który mamy w jąć, 

Jacłca= jętka długoogonowa (pa- dla tego, że jętek rybacy używają 
lingenia longicaudata) Wisła II, 676 do przynęty na ryby, więc jętka = 
— 676. E. Orzeszkowa Nad Niemnem to, na co się coś ima. Por. Ssłw. pry- 



JADAMASZEK 



227 



JAŁMUŻNA 



i mi> k a = sidło, Ra. j & t v a =połów | wa XIV w.) Dz. I Giaco. Kge Jacke. 
itp]. Fonetycznie przełożony wyraz 1 Postać Jaki a z Nm. zdrob. Jackel 
ten brzmiałby po Pols. *jęoioa. la. Jackel. 

9 Jadamaszek p. Damaszek, j C Jakla p. Jaka. 



9 Jadwab- p. Jedwab. 

Jafery Im. = krzaki czarnych ja- 
gód Wswp. 9. Skj. V, 362. 9 Afyna 
= borówka Wisła Vin, 360 1| Słc. 
Moraw, h afery, hafury, jafiry, 
jafury. Ukr. jafyra, jafyna[| 
Węg. afonya. Rum. afin = rośli- 
na borówkowa; afin a = jagoda bo- 
rówka Nm. Affenbeere [dosł. 
= małpia jagoda], 9 &ppenbeere, 
9 apfra. Por. RA. XVm, 94-96. 
Pochodzenie nazwy Nm. Grimm obja- 
śnia: „jagoda apajająca, czyniąca czło- 
wieka błaznem, małpą^. Do nas j a- 
fery ze Słc; por. RA. XVII, 9. 17. 
94—96; Afyna zaś z Rum., przez 
Ukr. 

9 Jaga = „zgrubiałe Agniesz- 
ka, oznacza także starą, kłótl iwą ba- 
bę, sekutnicę" RT. 202. ZZ Drugie 
znaczenie z Ukr. j a h a, j a z i a = ję- 
dza, zap. tenże sam wyraz, co Pols. 
jędza, Cz. j e ź i baba itd. Por. Mew. 
104 jenza; 99 jaga. Jaga w wyraże- 
niach „Od Jagi do Magi^ i „Jaki 
Maga, taki J a g a^ L. Malinowski wy- 
wodzi z biblijnych Goga i Magoga 
RA. XVn, 38. 

Jagryst p. Agrest. 

Jajak = „enchiridion, rękojeść 
abo co inszego, co się w ręku nosi, 
książeczki małe; też kordzik, jajak, 
deczka** L. (z Mącz.) Może z Tur. 

j a g 1 e k == chustka do nosa, skąd 
Bg. jagła k, jalek, jaluk; Srb. 
jaglak, jagluk = tzn. Por. Mt. 
jagiek. 

9 Jaka = kurtka. 9 Jakla = 
tzn. „laccas francas'* 4 pp. Bibl. 
Warsz. LIII, 248 (r. 1394). Żakiet 

II Niektóre Słw. bez zmiany. || Wł. 
giaco. Hp. jaco. Fr. jacque, zdrob. 
jaquette. Nm. Jacke. Ag. jacket. 
'Słc. jacke (o tym artykuł u DC.) 
""^ Według DC. jakoby od nazwiska 
niejakiego Jaque z Beauyais (poło- 

NmriiK ma obc w j(ł poukim. 



Jakmiarz = prawie L. Postępek 
prawa czart Kwiatkowski O poczciw, 
wychowaniu I^I Czy to ze Scz. j a k o- 
mer? W Cz. jednakże częściej uży- 
wano w t. zn. takomel^. 

Jakokoli = Łc. licet PF. IZI Cz. 
j a k k o 1 i (v). 

Jałat = nędznik. L. n. Przykłady 
j patrz w Pfil. m, 289—290 i w JA. 
;X, 289. Dodać należy ze Słupskiego 
! z Rogowa Zabaw orackich^ wiersz 426: 
. „W bławacie najdziesz i j ałata, nie 
' tylko szlachtę'^- Oczywiście blizkiemi 
powyższego są wykrzykniki Jałacie, 
a Jałacie, ach Jelacie, stawiane 
w glosach obok Łc. proh dolor i euge. 
A. Bruckner mniema, że jest to 6 pp. 
od jałat I^I Pochodzenie wyrazów 
powyższych jest niejasne. A. Bruck- 
ner nasuwa Ssłw. a li, = niegodzi- 
wośó, Słń. j a 1 = zazdrość, oraz osno- 
; wę j al-, skąd jałowy itd. Uwzględ- 
' nić należy Srb. e 1 a, w Im. 2 os. e 1 a- 
|te = hejże, no! (z Gr.), por. JA. 
Vn, 292 — 293, odsyłacz Jagicza, oraz 
Ukr. sobaczyj j a ł a k = co Żl. ttu- 
, maozy przez Hundetopf ; wyrazu tego 
i nie znam ; Grimm go nie zamieścił ; 
i zap. pomyłka, zam. Hundstrop f== 
I niegodziwiec. 

Jatmonka p. Jamurlach. 

Jałmużna pch., dw. Jałmożna, 
Jałmuszna. 9 Janiuzna, 9 J^- 
muine n., 9 Wielmużna, 9 Wiel- 

I możne n. || Głż. almoźina, almóżna, 
jałmoźina. Dłż. wolomuźna. Słc. 

I a 1 m u ż n 4. Scz. a 1 m u z n a JA. I, 

i619, Cz. almuźna. Słń. almożna. 

' Chorw. almużno. Ssłw. almużbno 

II Wł. limosina. Fr. aumóne. Shp. 

almosna, Hp. limosna. Pg. esmo- 

la (przestawka z *elmosa). Sgnm. 

lalamuosan, alamósan, 'Sgnm. 
almuosen, Nm. Almo sen n. HI. 
aalmoes^^ Ag. alms. Węg. ala- 
mizsnaZZI Gr. eleemosyne == 

30 



JAŁOWATY 



JANKTY 



tzn., skąd Łc. eleemosyna. Do nas 
przez Nm. lub Cz. Por. Mew. 2 al- 
mużbno. MF. almoźna. Pfil. III, 249; 
IV, 636. Postacie gwarowe z w w na- 
głosie są sld. 

Jatowaty: „Kontusz j ałowaty" 
L. (ze Starowolskiego) Zap. w 

związku z Ukr. j a 1 y j mzn. = czer- 
wony, iskrzący się (Rs. alovatyj= 
czerwonawy, purpurowy. Srb. alast 
= czerwonawy). [Por. Mew. 3 ali,, 
z Tur. al i Mt. lal]. L. dodaje: „może 
= żółtawy^, a dopełniacz 2 zbliża 
Ukr. „j ałyj = przystojny, ozdobny", 
pomijając wyżej podane znaczenie. 

9 Jńmen p. Amen. 

9 Jampułka p. Ampułka. 

9 Jamszczyk p. Jemszczyk. 

Jnmurlach : „Towary tureckie, 
kołdry, jamurłachy" Vol leg, IV, 
82. Jarmuluk = barchan podwójny 
L. 9 Jarniułka = krymka, cza- 
peczka, dw. Jamutka Ł. 9 Jołoni 
= barania czapka kozacka O. zap. tu 
należy. Jałmonka = „rodzaj du- 
ch enki do spania" O. || Bg. jamurluk 
= kapota. Ukr. j armi wka=krym- 
ka ; j o ł o m k a (zap. przestawka *j o- 
m o ł k a) = czapka. Br. jarmóuka, 
jarmuuka = krymka. Bs. e m u r- 
luk-Ł = płaszcz (podaje Mt. pod 
jagmurlek; Dal n.); ermólka, elo- 
m ó k T, = krymka. || Rum. i m u r 1 u k, 
i r m u 1 u k = płaszczyk (podaje Mt. 
pod jagmurlek; Barciand n.). Nm. 
Jamerlonk char. Tur. jag- 

murlek = płaszcz Mt. „Jahmur- 
łuk, jahmurłyk = czujka, opoń- 
cza od deszczu, właściwie coś, co od 
deszczu chroni, od j ahmur=deszcz, 
z dodaniem przyrostka -łyk" M. 42. 
Mew. 100 żadnego wywodu j a (r)- 
mułki nie podaje. Co do jołomu, 
Mt. p. w. jolme (str. 136) podaje Pols. 
,kołpak z jołomem* (nie wiem, skąd) 
i wywodzi z Tur. jolme = ,coś ły- 
sego, coś bez włosów (Etwas enthaar- 
tes)* ; znaczenie nie przypada do czap- 
ki baraniej, która właśnie jest wło- 
chatą. Do jałmonki nasuwa się Hp. 
almohada, Pg. almofada ^= po- 



I duszeczka pod głowę [z Ar. a 1 - m e- 
chaddah Dz. II b Almohada]. Por. 
JA. IX, 506. 

9 Jamuzna p. Jałmużna. 

; Janczar pch. || Słc. Słń. janió&r. 

Cz. j a n (i) 6 a r. Srb. j a n j i 6 a r (i n), 

jenjiSar. Bg. janićarin, inióe- 

rin, heniSarin. Ukr. j a n (y) c z a r, 

neczar. Rs. j any Sari, || Fr. j a- 

; n i 8 s a i r e. Wł. giannizzero. Hp. 

' g e n i z a r o. Kum. i e n i c e r. Ngr. ge- 

initsś.ros, gianitsaros, gia- 

nitzares. Alb. dżianiCer 

; Tur. j ó n i = nowy + c z e r i == źoł- 

! nierz, milicja. „Infanterją turecką J e- 

niczery, Janiczarami, ty nowym 

żołnierzem zowią**, mówi Mikosza (u 

L.). Por. M. 42. Dc. 143 Janissaire. 

Mt. jeni. Mew. 99 janiSarim.. 

Janczyk: „Horda umie ubrać ko- 
nie . . w dy wdyki , Janczyk i, czoł- 
dary" Twardowski u L. || Srb. jan- 
I d ź i k = torebka. Bg. e n d ź i k=wo- 
reczek, zdrob. jandżiSka rł^ur. 
jandźuk, jandż^k = tłomoczek 
podróżny, który się przywiązuje na 
koniu, jak to bywa zwykle u Koza* 
ków" M. 42. Por. Mt. jandżek. 

I (^J^nńi\vLTa,Ki^. XU, 129 p. An- 
dziar. 

9 Jangrys p. Agrest. 

Jankielnia = łyżka lub ło pata 

I hutnicza do żaru L. O. (Łb. n.) Z^ 

Zap. Nm. pochodzenia : Nul 9 ^ ^ ^ ^ 

= płyta hutnicza np. do wyrabiania 

! guzików ; Nm. 9 janken m. = coś 

\ podobnego do wyrazu poprzedniego. 

Może więc być wyraz Nm. * ( J) A n- 

k (e n) k e 1 1 e , którego drugą część 

stanowiłaby K e 1 1 e, skąd Pols. k i e 1- 

nia. 

, 9 Jankor p. Rankor. 

9 Jankt)' Im. = dwa rzemienie 
i a. powrozy do uwiązywania wołów za 
rogi przy jarzmie O. I^I Niewątpli- 
. wie z Lit. Rzeczownika odpowiednie- 
go w Lit. nie znam ; Lit. j u n k t i = 
wprzęgać do jarzma (j u n g a s = 
jarzmo). 



JANOWIEC 



229 



JARCZDK 



Janowiec = rośl. genista. Zano- 
wiec Marcin z Urzęd. C Ziarno- 
wiec Maj. Żarnowiec Syren. || Giż. 
ź a no w o = rośl. colutea; j ano weź, 
zanoweź = rośl. ononis ; por. j a- 
c h 1 o w c = genista. Słc. Cz. j a n o- 
vec, janofit == genista; zanovec 
= roślina galea offic. (?). Srb. zano- 
vijet = rośl, cytisus. Ukr. zeno- 
wi d' = rośl. hypericum. (Por. Mr. 120 
BpT>HecTpa) Zdaje się, że wszyst- 

kie wyrazy powyższe są w związku 
etymologicznym, że najdawniejszą po- 
stacią Pols. jest zanowiec i że z niej, 
drogą sld., powstały inne Pols. Żródiem 
jest Łc. genista, skąd 'Sic. geneste> 
(r) i u m, j a n e s t a r i a = pole, po- 
kryte janowcem, po Sfr. jannaie, 
janniere, dziś genetiere (geni- 
sta zaś po Fr. gen et, po Wl. gine- 
stra, po Nm. Ginst(er), a pole ja- 
nowcowe = das Geginster). Nasz 
zanowiec może zam. ^zanowiec 
(skąd sld.Cziarn owiec iCż ar no- 
wi e c), ze. Sfr. jannaie. Por. Mew. 
399 zanovetb. Mr. 183 Janofit; 374 
ZanoYJet. 

Japa pogardl. = gęba. C Ziapa 
= gęba szeroko otwarta Pfil. IV, 818 
|[ Scz. j a p a t i = patrzeć, śledzić 
(z otwartą gębą). Chrw. Srb. j a p i t i 
= r ozdziawiać się, być rozwartym. 
ZZI Nm. jappen = zipać, sapać, 
mieć gębę otwartą; wyraz nieustalo- 
ny, pokrewny z Gap, k. p. Por.' Mew. 
100 japa-. Lpf. VIII, 21 Japa, Japati, 
Japiti. Być może, iż wyrazy nasze są 
tylko wspólnemi, lecz nie zapożyczo- 
nemi z Nm. 

Japrałit: „Towary tureckie, ko- 
bierce, japrabły** VoL leg, IV, 82 
(L. pisze j a p r a i) ZZI ? 

9 Japtelca p. Aptelca. 

Japurt a. Purt = rodź. jabłoni 
leśnej Kn. Oporty Im. = rodź. ja- 
błek 0. 9 Aporty || Ukr. j aporty Im. 

= rodź. jabłek zimowych Nm.9 

apfolter, 9 apfalter; 'Sgnm. 
ap fal tar, alf alter; Sgnm. aphul- 
tra, affaldra. Por. JA. KEI, 458. 
Zdaje się, że oporty z nazwą mia- 



sta Pg., jak wielu mniema, nie mają 
nic wspólnego. 

Jar = wądół. Jaruga = bagno 
II Słc. jar, j arok, jarćok, j argek 
= rów; ryna; strumień. Słń. jarek 
= rów. Srb. jarak) jalak == rów; 
jaruga = potok górski. Bg. j a r = 
urwisko. Ukr. jar, j a r u h a=rozpad- 
lina. Rs. jar !», jarugi. = urwisko; 
erikt = żleb || Eum. eruga, ieru- 
g a = rów. Węg. ś. r o k = rów 
„Tur. j a r = przepaść, skała urwista; 
w narzeczach Tat. j a r = brzeg" M. 
43. „Jaruga z Tur. jarj^k, jaruk = 
szczelina, rozpadlina, od jarmak = 
łupać, rozcinać" ib. Por. Mew. 100 
i 426 jarbki*. Mt. arg i jarek. MF. 
Jaruga. Pfil. III, 79. JA. YHI, 649; 
IX, 606. Mr. 38 JIpi* nie wierzy w za- 
pożyczenie zo Wschodu. Por. RA.. 
XVn JArek. 

Jarak (O. zapewne przez pomyłkę 
w wyczytaniu rękopisu pisze j a r a n) 
= szturmak, petarda || Srb. jarak== 
oręż Tur. jarak mzn. = narzę- 

dzie, sprzęt; broń, zbroja Mt. jarak. 

9 Jarchać się p. Jargać się. 

I Jarczalc =^ lekka kulbaka || Ukr. 

jarcz^k = zap. toż znaczenie (Źl. 
, nie wie). Srs. e r 6 a k t. Mt., Ra. a r- 

Siki, "^^ TjTat. jarozak = gatu- 
I nek lekkiej kulbaki" M. Mt. jar&ak. 

I Jarczalc p. Jarczuk. 

, 9 Jarczaki (ziemniaki) p. Kar- 

i czoch. 

I 

I Jarczos a. Jarkiil (a. Oczkas, 

! k. p.) = mostek dla pszczół w środku 
barci KSL. 8. Zdaje się, że wy- 

I razy powyższe są w związku z Węg. 
jś.rcsó =^ drabina górników (jir= 

I iść, jechać ; j&rk&l, jś,rkel = cho- 
dzić, przechadzać się). 

Jarczuk=l, owca roczna, jagnię; 
2, rodź. psa (podanio wego) . Jarczak 
= bóbr roczniak O. ZZI Ukr. j a r- 
czuk = 1, jagnię, baranek 2, pies 
z wilczym zębem, ochraniający od 
djabła, czarownicy, węszący duchy itd. 
Por. Ap. IV, 35. Kg. Chehn. I, 98. 



JARGAÓ SIĘ 



230 



JASKIER 



Żwaja Starina III, 128. Żl p. w. flp- 1 
H^K. Por. Jarlik. Por. Mr. 183 Jar- . 
czak. 

9 Jargać się = gniewać się EA. 
XII, 92 ; XVII, 38. 9 Jarchać się 
= kłócić się, drzeć się z kim.9jB.r- 
got=szmer, szwargot, hałas. 9 J^r- 
gotać = 1, skrzeczeć 2, dużo mówić 1 
3, międlić len Pfil. IV, 202. 9 Jar- 
g51ec s* = gniewać się , wymachu- ' 
jąo rękami GO. 166. Toż Ram. 60 || I 
Moraw, j a r g a t' = trząść (drzewo) ; 
jargati 8e = poruszać się, gnie- 
wać się J. Bystroń w RA. XII, 
7 znakiem zapytania wyraża wątpli- 
wość co do zbliżenia z Nm. sich ar- 
g e r n = gniewać się, złościć się ; ! 
tainże str. 92 mówi już bez wahania:! 
^przyswojone z argern"; L. Mali- ' 
nowski RA. Xn. 38 pisze : ,,Z Nm. | 
argern"; toż Pfil. IV, 40B. 470. 
Wobec form gwarowych, które czy- 1 
tamy powyżej, wolno wątpić o Nm. I 
ich pochodzeniu ; sądzę, że należą do ; 
nieustalonego pnia Pols. chrg, chrch, 
jrg, jroh.. (skąd charkawy, jar- 1 
chawy, harhotać, herhotaćl 
itp.) i nie są obcego pochodzenia, | 
chociaż w niektórych okolicach (np. 
na Kaszubach) mogły ulec myślowe- 
mu podprowadzeniu pod Nra. sich ar- 
g e r n, skutkiem podobieństwa w brzmie- 
niu. Zap. należy tu 9 J^rgr^n = 
kudłacz Ap. I, 42. 

Jarkisz p. Orkłsz. 

Jarkul p. Jarczos. 

Jarlak p. Jarlik. 1 

Jarlik pch., 9 Jarlńk, 9 Mier- 
lAk = jagnię roczne. 9 ćrierlak= 
źrebię (zaraz po urodzeniu) Wisła III, ' 
739. 744. Mew. 100, pod jan,, podaje 
jeszcze Pols. Jarlyk = jagnię roczne 
(z Bge VI, 278). L. pod Jarki umiesz- 
cza też Jarlaczka=jarka (tej wios- 
ny urodzona) owieczka ' Należy 
odróżniać postacie rodzime, jak Pols. 
Słc. jarka = owca tegoroczna, j a r- 
c z a k, k. p. itp., od wyżej podanych, 
te bowiem są wzięte (por. Cojtak, 
k. p.) z Nm. J a h r 1 i n g dsł. -- rocz- 
niak (wogóle o zwierzętach domowych, j 



od Jahr = rok). Postacie gwarowe 
gierlś^k i mierldk są sld. 

9 Jarlik p. Jarlyk. 

9 Jarłyk, 9 Jerłyk, 9 J^^r- 
lik, 9 Jerllk, 9 ErUk = ceduł- 
ka, kwitek, znaczek O. RT. 203 || Srs. 
erlyki., jarlykT, = dyplom (tatar- 
ski) ; Rs. jarlj^kt, erl}^k'L = ce- 
dułka, kwitek itd. Ukr. Br. jarłyk = 
kwitek, znaczek itp. || Rum. jarlik, 
(j) er lik (Mt. p od jarleg; w słowni- 
ku Barcianu n.) ZZI Tur. jarleg = 
nadanie ; pismo panującego ; dyplom 
Mt. jarleg. 

Jarlyk p. Jarlik. 

Jarmak p. Gieriuak. 

9 Jarinica p. Almarja. 

9 Jariuul- p. Jamurtach. 

Jarmuż p. Faraniuszka i dodaj: 
Por. Pfil. I, 134; IV, 36B. 431. 443. 
444. B06. W Andrzeja z Kobylina 
GadJcach jarmuż = wszelka nać u- 
gotowana. 9 Giermuga = brajka, 
toż co ,dziama' Pfil. IV, 307. 

Jaruga p. Jar. 

Jasa = człowiek naiwny a. trochę 
głupi Pfil. IV, 307 m ? 

Jasiek = poduszeczka || Srb. j a- 
stuk, jastuSió = poduszeczka pod 
głowę II Alb. jaStek, jostik, j a- 
s t e k, jest e k. Bg. jastakSe =po- 
duszka J. Hanusz wywodzi z Tur. 

jazdek a. jastuk= poduszka Pfil. 
I, 463. Por. Mt. jazdek. Por. Wacek. 

Jaskier, 9 Jazgierek, 9 ^^~ 
kier || W Słw. niema podobnie brzmią- 
cej nazwy tej rośliny ; Cz. j a s k y r 
jest wyrazem przez botaników nie- 
dawno z Pols. do Czeszczyzny wpro- 
wadzonym, obok pryskylrnik, zwyk- 
łej Cz. nazwy rośliny ranunculus: 
!Z^ Już L. przypuszczeJ, że z Łc. 
aster (skąd nasze astry) mzn. = 
tzn. ; zap. pod wpływem sld. : ,, J a s- 
kier zwany od jaskrawości kwiat- 
ków", powiada Syreujusz (u L.). 



JASTRY 



231 



JAZEFEK 



9 Jastry pch. = wi elkan oo || Głź. 
j u t r y. Dłź. (v) j a t S y Nm. 0- 

8 tern blp. = wielkanoo [podobno od 
imienia starogierm. bóstwa Austro 
ż. Kge]. Por. Pfil. n, 322; IV, 470. 

Jastrych p. Astrych. 



9 Jastrzyk p. Jaszcz. 

Jasyr, Jassyr || Srb. Bg. j e s i r. 
Ukr. jasyr = 1, zdobycz 2, niewo- 
la. Rs. j.a s ;^;: Tb, j a s j' r b, e s y r b ZZI 
Tur. (j)6sir = jeniec [z Ar. a8lr= 
ujęty, dosł. związany]. Por. M. 43. 
Mew. 101 jasirb. Mt. ósir. Mr. 184 
mylnie z Pers. 

Jaszcz pch. 9 Jastrzyk Ap. I, 

68. 9 Jó-scysko = naczyńko u maśl- 
niczki Skj. IV, 23. „Naczynia podwój- 
ne, zwane yoszicz ky^ Bib. Warsz, 
LIII, 262 (z r. 1396) HI Srs. (j)ask'b 
= skrzynka. Ukr. jaszczyk = fa- 
seczka. Może Br. j a s z k a = czerpa- 
dełko Mew. 101 jaski, mniema, 

że 1, wyrazy powyższe pochodzą ze 
Sskd. askr, Sszwed. askja 2, i że 
do Pols. i Ukr. wzięto je z Rs. Zwa- 
żyć należy Nm. As eh = naczynie 
(głównie na masło, jak i u nas), Sgnm. 
asc = półmisek, naczynie [dsł. ,E- 
schenes*, powiada Kge., tj. niby 
,osiniak*, od Es che = osina]; moź- 
naby więc wywodzić jaszcz z Nm. 
Por. ME. aski. 

Jaszmak = zasłona kobiet turec- 
kich O. Til. ser. 2, t. Vni, str. 209 || 

Srb. Bg. jaSmak Tur. jaszmak 

= tzn. 

Jaśmin p. Jaźmin. 

Jata = chata, buda, kuczka, szo- 
pa. Jatki blp. = budy rzeźnicze. 9 
Jata dziś jest w użyciu, np. RA. III, 
371 ; X, 283 ; XVn, 39. Wisła I, 248. 
WT. 9. Ap. XII, 194. Wasilewski Ja- 
godne 10. Skj. IV, 306. Zdaje się, że 
tu należy 9 JPowietka (z Rs. po- 
vetka, Ukr. powitka = szopa, da- 
szek bez ścian) = szopa bez ścian || 
Głż. jęta, częściej h e t a = chatka ; 
hetki blp.=jatki, budki. Słc. jatka 
= jatki. Cz. jatka, Im. jatky też 
zn., co u nas. Ssł w. p o j a t a = dach ; 



I chata. Por. jatihulbnica Mew. 101. 
j Słń. i Chrw. pojata = chata, sta- 
Ijenka. Srb. pojata = stajnia, sto- 
doła ; komora. Ukr. j a t k a = namiot ; 

buda ; jatki; powitka = szopka. 

Br. jatka = buda kupiecka ; p a- 
Iwieć, zdrobn. pawi^tka = daszek, 

szopka bez ścian. Rs. povetka=tzn. 
: Mew. 101 oddziela jata od 

Ijat-bhulbnica; pod jata mówi: 
I „jata obok chaty", a pod jatTihulb- 
! nica powiada, że jatka „ma być 

Nm. Htitte". Por. Huta. Mnie się 

zdaje, że jata jest tymże wyrazem, 
I co Chata, k. p., tylko z odmiennym 

przed a nagłoscm; por. hasać z Cz. 
ijasati, haftować z 9 jeftować, 
'jelca ze 'Sgnm. helze, japtyka 

z 9 haptyka itd. 
I 

Jatagan, Atagan =krzywa szab* 
I la turecka O. |j Srb. jatagan. Bg. 
'jata(ga)n. Rs. jatagani> || Nm. char. 

Jatagan. Hp. char. yatagan. Er. 
lataghan, yataghan. Rum. i a t a- 

g a n. Alb. (j a) t a g a n. Ngr. g i a t a- 
j g a n i. Tur. jatagan = nóż 

I długości pałasza, noszony w pochwie 
; za pasem M. 43—44. Dc. 226. M. 4 

Atagan. Mt. jatagan. 

Jato = stado, ma być, według 
Mew. 101 i Lpf. Vin, 26, wyrazem 
Pols, Nie znajduję go w słownikach. 

9 Jawią = izba czarna, w któ- 
rej na Bifiiej-Rusi suszą zboża L. (z 

Gwagnina). Por. miejsc. Jewje 

Mew. 228 oyinii zestawia Ukr. ówyn 

Rs. oyini = suszarnia (zboża), Br. 

joilna, jounia, jeunia= 9 osieć 

I (suszarnia przy stodole), Lit. j&uja 

I = tzn. Może należy poczytywać tu 

; za źródło formę Lit. i wywodzić ją 

z Lit. j a V a i blp. = zboże. W Ukr. 

oprócz ó w jr n jest też j e u n i a, j e- 

w i a == suszarnia. 



Jaz = tama, grobla || Ssłw. j azT». 
Sic. Bg. Srb. jaz. Cz. j e z itd. 
Mew. 102 jazt zestawia z Rum. jaz 
= kanał, rów. Zap. wyraz Rum. ze 
l^w. pochodzi. 

9 Jazefek p. 9 Józefek. 



1 



JAZERNI 



232 



JELCA 



Jazemi djabli: „Klnąc rozróżniają 
kilka gatunków djabłów, jak oto: ja- 
zemi, hermińscy, milońscy itd.** Skj. 
V, 363 Słc. jazerni = jeziorny; 

kói ti je, jazerni strela? = czego 
chcesz, co ci jest.. Do sta jazernych 
striel ! Cz. j e z e r n i potvora Kt. 

9 Jazgierek p. Jaskier. 

Jazia = żmija o siedmiu a. dwu- 
nastu głowach Ap. V, 181. 182 ZH 
p. Jaga. 

Jaźiuin a. Jaśmin, dw. Dzielsi- 
min , Dzielzymin , Dzielzaniin, 
Gielzamin pch. || Słc. jaśmin. Oz. 
jaśmin. Słń. óemin. Srb. 6emin 
a. dj elsamin. II Wł. gesmino, gel- 
s om ino. Hp. Fr. jaśmin. Nm. Jaś- 
min, Schasmin, Jelsomin, Jes- 
min, Zelsomin i in. Łc. (botan.) 
jesminium, jesseminium, gel- 
seminum, gelsemium i iu. Wqg. 
j d z m i n. ZZZ Ar. jasemin, jasa- 
m Q n [z Pers. jasemin] =^ tzn. Por. 
Dz. I Gesmino. Mr. 137 Ćemin. IBl 
Dzielsimin. 386 Dj elsamin. Dc. 14B 
Jaśmin. 

Japa p. Wąp. 

Jechać : w BS. spotykaue posta- 
cie j ał = jechał, jedli i j eli= je- 
chali f"^y są Czeskiemi, czy ściąg- 
ni^temi, pod wpływem dawnego przy- 
cisku ? 

Jedb- p. Jedwab. 

Jedlea p. Jelca. 

9 Jednoculny = jednej grubo- 
ści, jednomierny (materjał budowlany) 
ET. 203 IZI Ukr. odnocilnyj=tzn. 
[w przekładzie fonetycznym byłoby 
po Pols. *jednocalny tj. jednej 
całości]. fiT. mylnie wywodzi z Nm. 

Jedwab pch. zlż. 9 Jedbdw, 9 
Jedbab, 9 Hedbaw, 9 NiedbAw, 
9 NiedwAb; 9 Jadwabiiik=nie- 

wieściuch || Sic. h o d b ó, b. Cz. h e d- 
v&b, hedbav, hydbov, hedvabi, 
hedbibi, hedvavi, dw. hedbdb, 
h e d V a V. Ssłw. godovabli,. Ukr. 
Br. jedwab Sgnm. gotawebbi 



|(= Nm. *aottwebe, złż. z Gott 
I = bóg + Webę = tkanina, więc 
I niby tkanina boża, kościelna). Niektó- 
I rzy myślą, że pierwszą częścią wyra- 
I zu Sgnm. jest nie Gott, lecz począ- 
tek Ar. nazwy bawełny: goton (skąd 
Fr. coton, Pols. kartun, katun itd.) 
= tzn. Por. Mew. 69 i MF. godo- 
' vablb. Pfil. IV, 637. Do nas zap. z Cz. 
! Postacie gwarowe są w części sld. 

Jedykuta, Jedykulfe) == więzie- 

I nie II Srb. jedikula = zamek caro 
grodzki. Bg. jedikula; edikulski 

I przy m. || Ngr. getś koul&s Tur. 

;jedi kulle [złź. z j e d i == siedm + 
kulle = wieża] = zamek o siedmiu 
wieżach w Stambule, przeznaczony na 

I więzienie M. 44. Mt. jódi. Dopełniacz 

, 3 Lindego p. t. w. 

Jehowa pch. || Słw. i Eur. char. 
' Hb. brzmienie było zap. jahweh. 

I Zakaz wymawiania imienia Boga u Zy- 
' dów, wysnuty (dość zresztą niewłaści- 
' wie) z Mojżesza ks. 3, rozdz. XXIV, 
wiersza 16, sprawił, iż wyrazu, opar- 
tego na spółgłoskach jhwh, nie pun- 
: ktowano, tj. nie oznaczano, jakieby 
mieć powinien samogłoski, wymawia- 
no go zaś (jeżeli wymawiano) z takie- 
I mi samogłoskami, jak edona' (patrz 
Adonis) = pan, więc j e h o w a. 
Wszelkie prawdopodobieństwo prze- 
I mawia za przypuszczeniem, iż właści- 
, we brzmienie jhwh było jahweh. 
O tym utworzyła się cała literatura; 
por. np. Kohler Be pronunciałione te- 
iragrammatuH 1867 ; Baudissin Słudien 
' zur semit. Belif/ionsgeschichte 1876 i in. 
Patrz Herzoga i Plitta Realencykłopd- 
die fUr proUst. Theologie^ t. VI, str. 
501-607, artykuł Jehova. 

Jek zap. = gach L. Z^ Linde 
trafnie wywodzi z Nm. Geck= bła- 
zen, żartowniś. Por. Gacb. 

Jelca, Jedlea Im. = obłąk na rę- 
kojeści szabli || Słc. ilec. Oz. jilec 
m., j i I c e n. i blp. Słń. (h) e 1 c e = 
rękojeść n<'ża II Wł. elsa, elso Dz. 
II, a Elsa. S^grnm. helza, 'Sgnm. 

'helze = tzn. Nm. C Gehilz. Por. 
Mew. 84 helce. MF. elce. Bge VI, 280. 

I Phi. IV, 637. Mr. 18o Jilec . 



JELEC 



238 



JOŁDASZ 



Jelec = rodzaj ryby L. RA.YIII, 
226 II Glź. jelc, jelc = głowacz 
(rybka). Słc. jelec = tzn. Cz. j e- 
lec, jileo = tzn. Rs. elec'L = rodz. 
ryby II Nm. Alse, Alose, El8(e), 
Elat, Aelt, C alt i in. = r odź, 
ryby. 'Sgnm. e 1 s e = tzn. ZZI Ło. 
alausa, alosa = rybka clupea 
alosa Lin. Mew. 103 jelbCb podaje 
tylko formę Pols., a słoworodu nie 
wyjaśnia. JA. XIV, 626 Jelc. 



J e r u m ! = o Jezu ! Przez uszanowa- 
nie dla imienia Jezusowego, Niemiec 
woła : jHerr J e m e rM ,Herr J e m i- 
n e* ! itp. Tejże natury są nasze okrzy- 
ki: ,Aje!*, jAjej !\ albo ,Dalibut' zam. 
da li Bóg. Por. AV. 236. 



Jelłko = ile PF. I 

k o (ż). 

9 Jetaeie p. Jałat. 
9 Jembier p. Imbier. 

9 Jemszezyk a. 9 Jamszezyk 

= pocztyljon II Br. jamszczjrk = 
tzn. (z Rs.) Rs. jamT,=stacja pocz- 
towa; jamSćiki, (wym. jem§ciki>) 
= pocztyljon i in. pch. || Mt. podaje 
Rum. jam = stacja Tur. jam 

= koń pocztowy; stajnia pocztowa. 
Pólnocnotur. jam = stacja pocztowa 
Mt. Do nas z Rs. 

9 Jenteres p. Interes. 

Jepur = zając KŁ. O. Zap. 

Łc. lepor- (1 pp. lepus) = zając. 

. 9 Jereha p. Ircha. 

9 Jerdykać = mówić w złości 
,Jerdyk tobie!^ Skj. V, 3ts3— 64 || 

Ukr. er dek = djabeł Węg. or- 

dok = djabeł. 

9 Jerc p. Jerum. 

9 Jerk, 9 Jerkowiec = krzew 
sarotamnus scoparius, wiklina, jano- 
wiec Nadmorski Kaszuby 121. Psk. 27. 
Pamiętnik fizjograf. V, dział IV, str. 13 

Ram. 63. O. Nm.9J ©rkenkraut 

= tzn. Ram. 63. Dostępne mi słowni- 
ki Nm. wyrazu tego nie podają. 

9 Jerlik p. 9 Jarlyk- 
9 Jertyk p. 9 Jarlyk. 
Jermiak p. Giermak, 

Jerum I np. w Wilkońsk iego JRa- 
motkach. 9 Jerel Dd. 62. Nm. 



Jerzelka = jakaś miara: „Jaja 
jerzelkami mierzacie** KM. 71 IZZ 
Może w związku z Nm. 9 lierse,9 
e r s e (= Nm. H i r s e) = proso ; Nm. 
Hirsesieb = przetak do prosa; 
Cz. jęli-' wieśniaczki często trzymają jaja wprze- 
taku. 



9 Jerzmować p. Bierzmować. 

' Jessawuł p. Assaut. 

i Jesionka = rodź. jabłka L. (je- 
dyny przykład z Zimorowicza) 
Może pomyłka druku, zam. jesionka? 

Jeszutność = marność, próżność 
I PF. Cz. jeSitnost' = tzn. Por. 

' Mew. 6 aSutb. JA. II, 436. 
I 

i 9 Jc^r = trzaska oddzielająca 
; si^ od pnia między dwoma zacięciami 
przy zrąbywaniu drzewa Roczn. 203. 
Ukr. j e w i r, obok i w e r, wir 
(2 pp. woru) = tzń. Mew. 97 iverŁ. 
Wyraz Ukr. odpowiada Pols. wiór 
i Pols. 9 w i e r = wiór, oraz 9 i w e r 
=zgryzota. Przejście znaczenia z drzaz- 
gi, źdźbła, strzępka, przez ból cie- 
lesny, pochodzący z ,zastrzęgnięcia* 
źdźbła pod paznogieć, a. gdzieindziej. 
Por. różne przenośnie o cierniu, Rs. 
z a n o z a w znaczenia troski (ser- 
decznej); sam też wyraz troska jest 
tożsamym z trzaska = drzazga. 

Jewnik = gałązki drzewne z liść- 
mi na paszę bydłu dawane O. HZ 
Zap. zam. *iwnik, od Iwa, k. p. 

9 Johas p. 9 Juhas. 

Jołdasz = kamrat, towarzysz L. 
II Srb. (j) o 1 d a S = towarzysz. Bg. 
joldaS = tzn. II Ngr. gio lnt ases, 
gioldś-ses, gioltzes Tur. 

jołdasz [złź. z j o ł = droga + Pers. 
dasz = mający, trzymający] = to- 
warzysz (podróży i wogóle). Por. Mt. 
jol. JA. IX, 497. 



\ 



JOLOM 234 JUBILEUSZ 

Jotom p. Jamurla«h. I C Józefek = rośl. izopek, izop. 

_ , /i» -r » . j ■ 9 Józofek, O Jazefek, O Józe- 

^f^F' 9^,*'^«*®P* r P""""?' ^"ipekllSłw. EuT. z małemi zmianami, 

renl|Ukrjółup = głuptas; holo-| ^^ j^ Hy8(8)op = (Jr! 

pa = zad końsfa. Br jolup, razjo-n^^g^ ^^^^^ Łc. hyssopos a. 

^ r ^Tt'''^ Rs. e 1 o p t. = głupiec ! h y a s o p u m (z Hb. e z o b). Nazwy 

Mew. 67 umieszcza powyższe wy- ^^^^^^^ ^ ^^^' ^^ Józefa. 

razy pod glupi. Zwroció należy uwa- ^ 

gę na Ukr. h o 1 ó p a w znaczeniu za- 1 C Józofek p. C Józefek. 

du i .kości goleniowej* Kg. Ch. L 58, _ ^., i ^ ., 

patrz CHolopa. Możnaby też przy | , Jubiler pch Jowiler = „w hu- 

Juszczaó, iż źródłem jest Ukr. cho- ^^e szklanej robotnik co szkło na ka- 

łóp = chłop, ze zmianą w ustach , J^y'^ przerabia" L. (z Torzewskiego) 

Polskich ch na j (jak h a n g r y s 1 1 [o^fy^^scie pomyłkowa 

ijagryst, hapteka i j apty ka,! ^^^^^l^^iJ^^^l^^] I 9^- J ^.^-^^ 
Nm. Hedwig, Pols. Jad wiga itpO ' 7^^^^^^^^;, J^^^l^^ = ^?J^^^^ 
i z dodaniem pogardliwego znaczenia, J. ^^.^^^^^ 0/^' joaillier. Wł. gio- 
jak w cham, pastuch itp 1^^^}'^- ^' ^m. J u w e 1 1 e r,_rzadziej 
"^ '^ ^ ! Jubelierer, Jubilierer Zród- 

Jonatki Im. = rodź. futra: „Ka—łem jest osnowa Łc. gaud = rad-; 
wałki szopów, lisów, jonatków" stąd Fr. j o i e = radość, Wł. g i o j a 
Junosza Wyb, pism II, 24B Rs. i := radość; klejnot; Hp. joya=klej- 

enóty Im. = szopy. 'not; Pg. joia = klejnot (por. co do 

I znaczenia : ,wiek złoty*, ,złota wolność*, 

9 Jopać = wymyślać. ,Jopfi^ go ^brylantowy humor* itp.) ; zdrob. Wł. 

od najgorsych* Skj. V, 110. Zelgiojello, Sfr. joel, Nfr. joyau = 

znanego wymyślania Rs. ,po matenn- klejnot, skąd 'Słc. jocalia lm.=klej- 
skomu*, którego tu dosłownie nie przy- 1 noty, j o o o 1 a r i u s (zap. pomyłka 
taczam. Por. C durniać = mówić: druku u DC, zam. jocalarius) = 
durniu!, C labodzić = mówić: jubiler. Por. Dz. I Godere. Mr. 186 
laboga!, 9 psidozyó = mówić : Jubiler. M. 47 myli się, wywodząc Wł. 
psii krew! Itp. Na Litwie mówią o'giojelliere z Ar. i Pers.: rzecz 
tym „brzydkim z ruska" klęciu : ,Wy- j ma się odwrotnie. Pfil. IV, 363. 40B. 
łajał go od jedwabiów*. RA. XVII, 431. 490. GW. Juwel. Dz. poczytuje 
38 mylnie objaśniono; Pols. 9 h e- i za źródło wyrazów Romańskich, ozna- 
pać jest rodzime, pochodzi od słów- czających, klejnot. *Słc. gaudiellum; 
ka dźwiękonaśladowczego ,hep, hep!, słusznie mniema H. Łopaciński, że 
i znaczy przedewszystkim czkać, mieć pjyną one raczej z Łc. gavis-, więc 
czkawkę, mieć odbijanie się (Swięt. i np. Fr. j o i e z *gavisia, jakoż jest 
697, Skj. IV, 23. 336), a potym do- 'Słc. g a vis i o = posiadanie (Fr. 
piero wymyślać. Po Ukr. hepaty I jouissance). 
znaczy tylko ,robić hep, hep*, tj. bić, 
walić. I Jubileusz pch. 9 Łebleus, 9 

^ T 1 /^ T 1 Embeleus, 9 Lubiejus i in. II Słw. 

^ ^^F^^Ur^J^M^^T^ =• ^r P^-^wie bez zmian || eL np. fL j u- 
nuszek Ap. XIV, 34_Może w związku ' ^ i i ó, Nm. J u b i 1 a e u m, czasami Ju- 



fl^^-Jjlll^JŁ.TJ^.f •"''*^' bije;. '^0. (i w p6iniej;zej Łacinie, 

Z dodamem ,annu8*) jubilaeus, ju- 
beleus, jobeleus i in. T^Hb. 



(dla podobieństwa kształtu) ? 
Jorgielt- p. Jurgielt. 
Jowiler p. Jubiler. 
Jowiter p. Jubiler. 



jobel = wrzask, krzyk, zwłaszcza 
wesoły, a potym wrzask, dźwięk trąb, 
ogłaszających coś radosnego i następ- 
nie rok jubileuszowy, jubileusz, tak 
9 Joz ik = rodź. jastrzębia Wis- j nazwany od dźwięku trąb, ogłaszają- 
ca II, 82 ? I cego ludowi rok pięćdziesiąty, w któ- 



JUBKA 



235 



JUN 



rym, z prawa Mojżeszowego, ziemie 
sprzedane wracały do pierwszego po- 
siadacza i uwalniano niewolników^ M. 
47. Por. przytoczenie z Herbesta u L. 
p. w. Jubileusz, oraz artykuł DC. Ju- 
bilaeus. GW. Jubel. Dc. 146 Jubiló. 
Wyraz Hb., przez sld., od bardzo 
dawna zmieszano z podobnie brzmią- 
oemi Ło. jubilare = okrzykiwać, 
wykrzykiwać i Nm. Jubel = okrzyk 
radosny, a także z wyrazami, k. p. 
pod Jubiler. Por. AV. 187. 

Jubka p. Jupka. 

Juchta a. Jucht pch. || Głż. Słc. 
Cz.Ukr.j ucht(a).Es.juchtB, juftL || 
Nm. J u c h t (e n) = rodź. skóry z Rosji 
(GW. wywodzi z Es. juftŁ). HI. 

jucht, j u g t = tzn. Trudno 

orzec, ozy wyraz dostaliśmy wprost 
z Rs., czy przez pośrednictwo Nm. 
Wyraz Rs. pochodzi z Pers. (przez 
narzecza Tur.)dźift a. d ź uf t = pa- 
ra, a to dlatego „że skóry garbowano 
parami** GW. Por. JA. IX, 496. Mew. 
106 juftŁ. 

9 Juhas, 9 Johas = pasterz 
owiec pch. II Słc. Mor. juhś.s. Ukr. 
j u h a 8.^ZWęg. j u h ś. 8 z = tzn. [od 
Węg. juh= owca]. Por. Kłosy V, 11. 
Mr. 186 Johś.8. Mew. 426 juhas. RA. 
XVn, 22-23. 

Juki blp. pch. złż. 9 Wjuki blp. 
II Bg. juk = towzr. Ukr. wiuki blp. 
Rs. vLJukjb, dw. juki* II Ngr. gioiiki 
Tnr j u k = wór podwójny na ko- 
nia, wielbłąda; ładunek; tysiąc piast- 
rów M. 47. 104. Por. UF. juki. Mt. 
juk. JA. IX, 606. Msg, I, 116. 

Julebek p. Julep. 

Julep pch. Ulep pch. Ulipek. 
Ulop. Julebek u Oczki, str. CXXIII 
II Cz. julep, juleb. Srb. djulabija, 
djulavlija = rodź. jabłek. Może Rs. 
guljaf'b==róźapolna. || Nm. Julep p. 
Śgr. xoulipion. Śłc. j u 1 e p == wo- 
da z cukrem; julapium. Wł. gin- 
ie b b e. Hp. Pg. j ulep e. Fr. j u 1 e p. 

zoulś.pion Pers. g i u 1 a b 

g i u 1 = róża -|- a b = woda] = 
różana. Do Earopy przez Ar. 




dżulab = ulep. U nas uczuwano 
w wyrazie rodzimy pień lep-, stąd 
zmiany w postaciach jego. Por. Dc. 
146. Mt. ^ulab. M. 47. Mr. 186 Julep. 

Jun p. Wijun. 

Jupka a. Jubka pch. C Jupa. 
9 Jupica. Szuba, Czuba pch. złż. 
9 Żuba Pobł. 120 Żupan pch. złż. 
Zupica. 9 Supan. dw. Zoppa = 

żupan BW. LIlX 236. Sopula = 
żupanik tmż. || Qłż. j u p a ; § u b a ; ż u- 
pan. Dłż. j opa. Słc. 5uba; żupś.n, 
żupie a. Cz. Suba, dw. 6uba Brl. 
23; jupa, jupka; jiple; żupan, 
żupie e. Słń. jopica; Suba, Sayba 
(z Nm.) ;zobun, zobon, zabunec. 
Srb. dżup, dżupa, żupa, dżupet 
dżupeleta, dżube; zoban(6e), 
zobungac, zubun; Suba (r a) = 
czapa futrzana (z Nm.) Bg. (d)żube, 
5ube, żobe, zabunSe, dżubina. 
Ukr. jupka; szuba; żupan. Br. 
szuba; żupśin. Bs. jubka, jupa; 
Suba;zipun'b; żupanrbU '^c. Jo- 
pa, jupa, zup(p)a i in. Hp. alju- 
b a, c h u p a, j u b a, j u b o n. Pg. a 1- 
juba, gibao, jubao. Pr. j u p e, 
j u p o n. Wł. cioppa, giubba, 
giuppa, giubbone. Rum. giubea; 
Su b ^. 'Sgnm. schube, schoube, 
schaube; gippe,joppe, juppel 
Nm. Joppe; Schaube, Zobbe. 
Węg. suba; zubbony. Alb. dżup; 
g i p u n. Ngr. zoilpa, zoupóni, 
zepouni, zipouni. Lit. jupa; 
szuba; żiupónas. Cała ta ma- 

sa wyrazów pochodzi od Ar. d ż u b b a 
= suknia spodnia, tunika bez ręka- 
wów M. 48. 129. 146. Stąd też Tur. 
dżiibbó, dżiippe, zubun i zó- 
bun. Por. Dc. 146 — 47 Jupe. Mew. 
37 cuba; B3 dżube; 106 jupa; 344 
Suba; 404 zubunrb; 413 żupa 2. MT. 
pod temiż wyrazami. Mr. 82. Illoyfia; 
186 Jiple; 37B 3HnyHi> i Zobun; 381 
iKoyna. Dz. I Giubba. Zdaje się, że 
Jupkę i Szubę wzięliśmy z Nm. 
Żupan M. 146 chce wywodzić z Tat. 

9 Jurek p. 9 Wyórek. 

Jurgielt pch. Jorgleltnłk Kwiat- 
kowski O poczciw, wychów. \\ Scz. j a r - 

31 



JURTA 



236 



KABAK 



geld, jorgelt, jargeltnilŁ Brl. 
81. Br. j u r g i 6 1 1. Ukr. jurjrgielt, 
j u r g e 1 1. Nm. Jahrgeld [złż. 

z Jahr = rok + Geld = pieniądze] 
= tzn. ; 'Sgnm. j a r g e 1 1. Pierwsza 
samogłoska jest właściwie pochyleniem 
a w Nm. 9 johr. = Nm. Jahr; 
podobne pochylenia patrz w Pfil. IV. 
400-401. Por. Mr. 186 Jurgielt. Mew. 
106 jurgelBt-B. Pfil. IV, B37. 

Jurta == chata - namiot || Bg. jurta 
= tzn. II Ukr. jurta a. jurba, jur- 
mA = kupa, gromada; jurtuwaty 
sia = sprzeczać się; buntować się; 
j urmuwity s i a=tłumnie się cisnąć; 
toźzn.jurb^ty sia.Rs. dw. jurt'L=te- 
rytorjum, państwo; stannica kozaków; 
futor, zagroda. Jurta a. jurt'Ł = 
gmina, ród ( u B aszkirów); chata-na- 
miot i pch. Tat. jurt, j u r d, 

jort = posiadłość, dziedzina; Tur. 
jurt = mieszkanie, namiot. M. 48. 
Mew. jurt mylnie, zdaniem moim, 
łączy z j urtą osnowy h u r t- i h u r m-, 
idąc w tym zap. za M. 41 Hurt; 
patrz Hurt i Hurm. Por. JA. IX, 
606. Qkr. postacie zmieszano przez 
sld. z osnowami powyźszemi. 



Jurzyć się pch. Mr. w Lpf. 

Vin. 31 poczytuje za zapożyczenie 
ze Wschodu. Wobec rozgałęzienia 
wyrazów pokrewnych w Słowiańszczy- 
żnie i z powodu różnicy znaczenia od 
słów turecko-altajskich, które Mr. 
przytacza, mniemać wolno, że pień 
(j)ur jest Słw. Por. Mew. 106 jurt, 
oraz pień j ar-. 

9 Jusz ka = zasuwa, zakładka u 
pieca HZ Br. (w)j uszka, Bs. vluS- 
ka = tzn. 

Jutrzyna = staja (miara ziemi) 
L. (z Mączyńskiego) || Słc. jutro = 
mórg. Cz. jitro, jutro = mórg 
IZZ Wyrazy powyższe są naśladowa- 
niem Nm. Morgen = 1, ranek 2, 
mórg. Przejście znaczenia: tyle ziemi, 
ile przez ranek jednym pługiem się 
zaorze. Por. u DC. objaśnienie wyrazu 
dies: ^tantum terrae, quantum quis 
per diem uno aratro arare potest; 
nostris 'joumel de terre'**. Por. też u 
DC. Diurnalis. Kge. Morgen 2. Por. 
Nm. S t u u d e w znaczeniu miary 
drogowej. 



K. 



Kabak = bania (roślina) WBł. 96. 
ET. 204. ZZ: Ukr. kabik = 1, ba- 
nia 2, głowa (z Tur. kabak = ba- 
nia Mt.). Po Węg. kabak = flasza 
z tykwy. 

9 Kabalina p. Kaban. 

9 Kaban = wieprzak. 9 ^^" 
banina = 1, mięso wieprzowe 2, 
mięso końskie 3, liche mięso O. 
9 Chabanina, 9 Kabalina, 9 
Chaban = liche mięso; ścierwo. 
9 Chaba = koń, klacz stara schu- 
dzona RT. 187. 9 Chabeta = szka- 
pa, lichy koń. 9 Habor == gnat, 
kość Pfil. IV, 199. 9 Habory = 
mięso najgorsze, chude, żylaste ib. 
821. „Konie wypasione jak kabany** 



mówią na Litwie; jest to zapewne 
sld. do Hamany, k. p. || Głż. kja- 
bor = dzik jakkolwiek brzmi niby 
podobnie, jest niewątpliwie przekrę- 
ceniem Nm. E b e r = dzik. Cz. 9 
chabanina = liche mięso. Ukr. 
Br. kabś^n = wieprz omniszony; 
ch^ba, chabeta = szkapa ; Ukr. 
habłyna a. habli Im. = mięso 
wołowe IZI Tat. Dźagat. kllban = 
dzik M. 49. Mt. Lpf. VIII, 39 Kii^&Ht. 
9 Kabalina ma 1 dla zróżnicowa- 
nia dwóch n. 9 Chabaz Ukr. 

Kabak char. = szynk. O. 9 Kabak 

= sklepik z tytoniem, dystrybucja Osip. 

II Ukr. kabak (z Es.) ||'Nm. Kabacke, 

Kabache ź., Kabak m. = licha 



KABAT 



237 



KABAT 



szynkownia; C kabache, C ka- 
bak e = lepianka, waląca się chałupa 
Mt. kabak przytacza Półn.-Tar. 
kabak = tzn., ale dodaje, że wy- 
wodzą też wyraz ten z Zachodu; mia- 
nowicie Grimm myśli, że z Nm. Mr. 
186 Ka6aKT> zestawia Nm. Kabacke 
z Nm. Kabane = licha chałupa, Fr. 

a b a n e, 'Sło. oapanna = chatka, 
buda, ale myśli, że Bs. kabak-Ł może 
być wschodniego pochodzenia. Mew. 
426 kabakt wywodzi z Półn.-Tur. k a- 
bak. Do nas wyraz przeszedł z Bs. 

Kabała pch. || Słw. Eur. bez zmian 
Hb. kabał = przyjmować, skąd 
późn. Hb. kabbalah = „nauka przy- 
jęta przez podanie** (por. ,tradycja') 
M. 49. Por. Dc. 73 Cabale. Mr. 187 
Kabała. 

Kabat, 9 Kabńt, 9 Kabat. 
Kabatkowie = przezwisko miesz- 
kańców okolicy jeziora Łebskiego od 
noszonych przez nich długich kabatów. 
Psk. 28. „Przekabacić = przebraó, 
przestroió** M. 49. || Słw. przeważnie 
kabat; tylko Srb. Bg. k a v a d a = 
suknia zwierzchnia kobiet (zap. z Ngr. 
k a b & d i) II Wyrazy Eom., podane Dz. 

1 pod gabbś.no = płaszcz, podobno 
tu nie należą. Węg. k a b & t. Li t kó- 

b o t a s = kabacik żeński. M. 49 

z Perd. kaba = krótki kaftan; ale 
jak wyjaśnić t końcowe? Mr. 40 pod 
Kaiia oddziela kabat od 'Słc. c ap (p) a 
i wywodzi ze Snm. kawati = 
ubranie, 'Sgnm. gewSte, idąc zap. 
za Brl. 85; ale w takim razie 
wyrazy Słw. brzmiałyby raczej *gwat. 
MF. kapa słusznie, zdaje się, zalicza 
kabat do pch. od Łc. c a p p a, tym 
bardziej, że w 'Słc. jest (nieprzyto- 
czony w MF.) wyraz capatus = 
ubrany w 'capa' = płaszcz, a Wł. 
oappotto, Hp. capote, Fr. capot 
(skąd później nasza Kapota) niewąt- 
pliwie z Łc. cap pa wypływają. Por. 
Mew. 107 kabat-Ł. Mt. kavad („im 
Tlirkischen unauftindbar"). W C Ka- 
bąt zapisujący słyszeli odcień no- 
sowy w i, istniejący w niektórych oko- 
licach, jak np. w spotykanym także 
psią krew = psia- krew itp. Zna- 



czeniu ubrania, mającego być zapalo- 
nym, jako męczarni, oraz pręgierza i 
ciasnego więzienia, które to znacze- 
nia wyraz kabat ma w dw. Polszczy- 
żnie i w Cz., zdaje się, że są dalszym 
rozwinięciem znaczenia (ciasnego ?) 
ubrania; żadnych bliższych o tym 
wskazówek, ani paraleli w innych ję- 
zykach nie udało mi się znaleźć. Por. 
Czapka. 

Kabat p. Kabat. 

Kaberginy: „Dzikie kozy i ka- 
b e r g i n y ** Sienicki Dokument, 10 ? 

Kabluk p. Kłobuk. 

Kabi^jol- p. Kaprele. 

Kabz(d)a p. Kapsa. 

9 Kabzel p. Kapsa. 

9 Kabzla p. Kapsa. 

Kacabąj(ka) p. Koc. 

Kacap pch. = 1, kupiec Wielko- 
ruski i wog. Wielkorusin 2, len, ina- 
czej zwany 'wielgolen' Ap. VIII, 267. 
Kńcapka = chustka z pośledniej- 
szej wełny, zap. tak zwana, że się 
kupuje u 'kaoapów' Kg. Radom, I, 
139. jl Br. kacap a. burlik 33 Ukr. 
kacap = 1, kozieł, cap 2, Wielko- 
rusin [tak nazwany z powodu ,koziej' 
brody]. Por. Cap, a co do początko- 
wego ka-, patrz JA. HI, 163 i Lpf. 
VIII, 39. Por. JA. Vni, B. Może 
w związku z Tur. kassab = rzeż- 
aik; patrz Mt. p. t. w. Len nazwa- 
no albo od tego, że nasienie jego ku- 
powano od ,kacapów', a. dla długości 
włókien, przypominającej brody ,ka- 
capów'. 

Kacerzpch.= heretyk || Głż.kecaf. 
Dłż. kjacaf. Słc. kacir. Cz. kacó]^, ka- 
cif II Nm.Ketzer. HI. ketterIZIZGr. 
nazwy katharoi (dosł. = czyści, 
jak sami siebie zwali) sekciarzy ,Ea- 
fcarów' w XI i XII w., 'Słc. Catha- 
ri, Cazeri, Q>azari, Q>azeri (skąd 
Wł. G a z a r i). Do nas z Cz. Por. Ber- 
wiński Studja 134. MF. kacóf. Ka- 
cerz w znaczeniu konia dzikiego L. 



KACERZ 



238 



KADUK 



objaśnia ze 'Słc. gaz ara s, 'Sgr. ga- 
zarinos = koń dziki ; wyrazów tych 
w słownikach moich nie znalazłem; 
jest wyraz Cz. z połowy XVI w. ka- 
cir w tymże znaczeniu; być może, 
żeśmy go wzięli od Czechów. W Nm. 
Ketzer ma także znaczenie łotra i 
używa się w gwarach, jako połajan- 
ka, o zwierzętach i przedmiotach nie- 
żyjących Sand. Por. Pfil. IV, 637. 

Kacerz, 9 Kasierz, C Kace- 
rek, 9 Kńszorek, Kaszerz, Ka- 
8JTZ = rodz. saka do łowie nia r yb || 
Dłż. kaSef. Cz. keser Nm. 

Kesser, Koscher, Ketscher, 
Kezzer, Kescher, Kascher = 
tzn. Kaoerz jest sld. do ,kacerza'= 
heretyka; jest on i w Nm. 9 ketzer, 
FWb. pod Kascher. „Kaoerz zowią 
ów to sak, co nim ryby- łowią; Co 
dusze ludzkie łowi, kacerzem też 
zowią" Kochowski, u L. Por. FWb. 
Kascher. 

Kacholong p. Kaszoloug. 
9 Kaczać p. 9 Kocić. 
9 Kaczan p. Koczan. 
Kaddor p. Katera. 
Kadera p. Katera. 

Kadłub pch. Zap. tu należy Ko- 
dłuch (*kadłuch) = twarda część pió- 
ra L. II Głź. kadołb = kominek nad 
łuczywem. Słc. kadluba = zrąb stu- 
dni. Cz. k a d 1 u b = naczynie z jed- 
nego kawała drzewa; modła giserska, 
forma ceglarska ; kadłuba == pień 
wydrążony do wody krynicznej. Słń. 
kalup = modła. Srb. kalup = l, 
modła 2, kopyto (u szewca) 3, pacz- 
ka (tytuniu). Bg. kalT»b, kalup = 
modła. Ukr. kadob, kadoub= kad- 
łub; stara beczka ; brzuch ; k a d u b = 
kadź; katldub = tzn. Kg. Chełm. I, 
80. 83; kadłubeó = łapka na szczu- 
ry tmż. n, 181. Br. kadouba = 
pień wydłubany do wody krynicznej. 
Es. 9 kalypL, kalybi,, kolybi, 
(zap. też ikolyb6lL = kolebka ; Dal 
nasuwa wyraz ten ze znakiem zapy- 
tania) = modła, forma giserska, do 



kul. II Ngr. k a 1 o u p iZZIŻródłem wy- 
razów powyższych jest, jak się zdaje. 
Tur. kaleb, kalup [z Ar. kala b= 
modła, forma odlewnicza; kalib = 
wzór] = forma, modła. Miklosich Mt. 
kaleb mniema, że wyraz Tur. pochodzi 
z Gr. kalópous, kalapous [ka- 
1 o n = drewno -|- p o u s = noga] = ko- 
pyto (szewskie); ale ze względu na 
brzmienia i z powodu znaczenia wy- 
wód ten nie wydaje mi się trafnym: 
już w Ar. znaczenie jest ogólniejszym 
i więcej przypada do odcieni, rozwi- 
niętych w Słowiańszczyźnie ; jako do- 
wód, przybywa i to jeszcze, że języki 
Rom. z tegoż źródła Ar. zaczerpnęły 
wyraz, który i my posiadamy, nabyty 
inną drogą; brzmi on w postaci Pols. 
Kaliber pch: Hp. Fr. calibre, 
Wł. calibro Dz, I Calibro, Dc. 79 
Calibre, skąd Nm. Kaliber i podo- 
bnie brzmiące Słw. = szerokość rury, 
potym modła i miara wogóle. Nie 
przeczy to wszakże możności, iżby 
wyraz Ar. nie pochodził pierwotnie 
z Gr. ; tylko zdaje się, że nie z Gr. 
bezpośrednio, lecz przez Ar. i Tur. 
do Europy się dostał. D w kadłub 
mogło się znaleźć u Słowian zachod- 
nich przez sld. do dłub- i kadź. 
Kolebkę naszą, zdaje się, należy 
oddzielać od Rs. kolybelL, por. 
Chałupa. Nazwisko kronikarza Kad- 
łubka pochodzi od imienia Nm. 
Gottlob, podobnież jak i nazwy 
miejsc z osnową kadłub-. Zdaje mi 
się niewłaściwym, że Miklosich od- 
dziela k a d e 1 b T> Mew. lOS od 
kaKp-B tmż. 109. Por. Mt. kaleb. 
Mr. 188 Kadłub. 

Kaduk p. Kaleka. 

Kady a. Kadi char. = sędzia || 
Słw. Eur. char., np. Srb. Bg. kadi ja, 

Hp. ca di, alcadi itd. Ar. ąfidi, 

a z przedimkieni al qadi = sędzia. 
Por. Dc. 74 Cadi. M. 60. Mew. 108 
kadija. Mt. kade. Por. Alkad. 

9 Kadyczka p. C Kadyk. 

9 Kadyk pch. = jałowiec. 9 
Kadyczka := wódka (zap. jałowco- 
wa) Łopac. II Nra. 9 kaddig, 9 kad- 



KADŹ 



239 



KAFEN(H)AUZ 



dik (z Pola.). Lit. kadagys. Łot. 
k a d i k i 8 Cz. k a d i k = tzn. [Od 
kadzenia; GIż. kad, kadżik = 
dym, swąd, C czad. Mew. 108 kadi,-]. 
Wyraz Słw. przeszedł do Nm., a z Nm. 
znowu do nas. 

Kadź pch. złż. ZDz. || Słw. prawie 
bez zmian || Wąg. k a d. Rum. c a d a. 
Fr. c a d e = pewna miara objętości. 
Lit. k ó d i s = dzban. Ag. c a d e. Nm. 
9 k a d Gr. Ngr. k & d o s = na- 
czynie ; beczka ; wiadro, Łc. c a d u s = 
tzn. [może z Hb. kad == wiadro]. 
Por. MF. kadL. Mew. 108 kadb. Mr. 
39 KaAB. Brl. 85. 

9 Kafa = zaokrąglony przód 
statku Wisła VI, . B07 || Może tu na- 
leży Rs. kapi. = naróść, guz na 
drzewie I^INm. 9 kapf, 9 g^pf= 
kopa, czub (góry); 9 kapfer = 
kroksztyn, wystający koniec belki. 

Kafar a. Kafer pch. = baran, 
taran, żóraw; skała wystająca z mo- 
rza II Mew. 108 pod kafar podaje Rs. 
kaperi); Dal n. w tym znaczeniu 
I^INm. Keffer = tzn. [może z Fr. 
chevre mzn. = tzn.] Mr. 188 nie- 
potrzebnie oddziela znaczenie skały 
wystającej i szuka dlań źródła w Nm. 
Kapfer; skała nazwana mimocho- 
dem przez poetę dla podobieństwa do 
taranu. Por. Mew. 108 kafart. Por. 
Pfil. IV, 637. 

Kafel pch. złż. 9 Kacliel, 9 
Kachla ż. „K a c h e 1, źle mówią ,ka- 
fla' ^ Dudziński u L. 9 Kachła || Głź. 
khachle blp. = piec kaflowy. Słc. 
Cz. kachel = kafel. Słn. kahl(j)a. 
Ukr. kaohla, kifla. Br. k&ohla. 
Rs. kaflja, kihlja (częściej izra- 
z e o "b) II Węg. k a 1 y h a. Pg. o a c o = 
skorupa. Wł. 9 cac cało. Lit. ka- 
k a 1 y 8 = piec kaflowy Z^ Wyrazy 
powyższe pochodzą z Nm. Kachel, 
Sgnm. kac hal a [Nm. zaś z Rom., 
a ostatecznie z Łc. oacabu8= gli- 
niane naczynie kuchenne Kge. Ka- 
chel]. Por. Dz. n b Caco. Co do za- 
miany Pols. dw. kachel na kafel, 
patrz Ptil. IV, 436 i por. aftel, 
lucht, szlachraycai rodzime f c e s 



fto, ftóry, zam. achtel, luft, 
szlafmyca, ufnal, chcesz, chto 
(= kto), c h t ó r y (= który) itp. Por. 
Pfil. IV, B37. 

Kafeu(h)auz p. Kawa. 

Kafer p. Kafar. 

KatTa = rodzaj tkaniny Fr. 

Caffe Bte, a. Caffa Cpt. = pewna 
tkanina indyjska. Wł. caffa = tzn. 

9 Kafora p. Kamfora. 

9 Kafowy p. Kawa. 

Kaftan pch. złż., dw. czasami 
Kawtan. 9 Kajtón Skj. IV, 377. 
Czy tu należy Katanka ? || Słw. bez 
zmian II Eur. char, np. Wł. caffe - 
tano, C aft ano. Ngr. kaft&ni. 
Węg. 1rfl.ff.5^.n y Tnr kaftan = 
suknia spodnia M. 60. Dc. 75 (z Ar.- 
Pers.). Mt. kaftan. Mew. 108 kaftant. 
MF. kaftan. 

Kaffcyrek = imbryk do kawy L. 
ZZ Fr. caffetiere, WŁ caffc- 
tiera = tzn. 

Kagan pch. złż. Skąd Ł. wziął 
Kraganiec, nie wiem ; pod Kaga- 
niec nie podaje żadnego przytocze- 
nia z r. 9 Craganiec y Słc. Cz. ka- 
h a n e c, Cz. też k a h a n = lampka. 
Ukr. kah ane ó. Ks. 9 kaganóct 
= lampka IZZMr. 39 kagauLCB zdaje 
się, że trafnie zbliża ze Ssłw. tagan^b 
= tygiel, patelnia [z Gr. tśganon 
= tzn.]. MF. i Mew. 108 kagant żad- 
nego wywodu nie podaje. Może tu 
należy Srb. kajgana = rodź. ja- 
jecznicy, z Tur. c h aj gi n 6 = jajecz- 
nica (Mt. pod kajgana). Domysł do- 
pełniacza Lindego, że ^Słc. caga ma 
byó tu źródłem, nie wydaje mi się 
trafnym, bo wyraz caga nie był roz- 
powszechnionym w 'Słc. i dorywczo 
utworzonym został z Fr. cage = 
klatka, patrz Gabie. Przejście t na 
k w kagan jak np. u nas: 9 ^^^~ 
tofel, 9 kłusty, 9 krzyźby, 
9 kwardy, 9 skrony itp. zam. 
Wł. tartufolo, tłusty, trzeźwy, 
twardy, z strony i tp. . 



KABAŁ 



240 



KAJFAS 



Kalial poh. || Słw. Eur. bez zmian. 

Hb. kahal = zgromadzenie; 

tłum. Por. M. 60. 

Kaik char. = czajka || Srb.-Bg. 
kaik. Ukr. kajuk. Bs. kajaki.. 
ZZ: Tur. kaik = łódka M. BI. 
Czajka zap. nie stąd pochodzi. Por. 
Dc. • 76 Caique. Mt. kajek. Mew. 108 
kajiki>. Por. Czajka. 

Kąjaput pch. || Eur. także IZIMa- 
laj. k a j u - p u t i h [dosł. drzewo 
białe, stąd też (nowożytna) nazwa 
w przekładzie 6r. leukadóndron] 
= tzn. Dc. 76 Cajeput. 

Kajdany pch. złź. C Gajdany« 
9 Kandaly O. RT. 2BB. Zdaje si% 
że tu należy C Kajda = torebka 
(przy pasie) na osełkę Ap. II, 248 i 
9 Gajda = zanadrze Ap. II, 247 
II Bg. k a n d a 1 i = więzy, kajdany. 
Ukr. (kandiuhy= noźyska ?) ; kaj- 
dany, kijdy, kajdiata. Br. kaj- 
dany. Bs. kajdaly, kajdany, 
zwykle kandaly ZH Ar. kajd (Id. 
k aj dani, Im. kuj ud) = wiązanie, 
więzy, pęta, stąd Tur. k a j d (a) = tzn. 
M. 60. Por. Mt. kajd. Mew. 110 kan- 
dali. MF. kajdan. Przejście znaczenia 
na torebkę przez pas, coś przypasa- 
nego, a z torebki na zanadrze. Cz. i 
Srb. kajda ma inne znaczenia. 

Kajet pch. L. i O. n. Mew. 

108 wywodzi z Tur. kaged = pa- 
pier, oczywiście mylnie: wyraz nasz 
pochodzi z Fr. cahier = sekstem, 
sposzyt [podobno z Łc. ąuatern-, 
skąd np. quaternio =^ kwadra 
czyli czwórka na kości] = Wł. qua- 
derno = kajet (dom. z arkuszy we 
czworo złożonych, jak seks tern ze 
złożonych w sześcioro) = Pols. k w a- 
tern = arkusz we czworo w dru- 
karni złożony. Por. Dz. II c Cahier. 
Lpf. Vni, 40. Dodano u nas t na 
końcu dla upodobnienia budowy do 
takich wyrazów, jak muszkiet, 
parkiet, portret itp. ; por. świe- 
ży wyrekz Warszawski drażetki (od 
kaszlu) ; i w tym dodano t, chociaż we 
Fr. jest dragóe. 



9 Kajfas, 9 Kaifas = skrzyn- 
ka do noszenia wapna || Cz. kaifas 
= duży garnek I^INm. K alk fas s 
f złź. z K a 1 k (Łc. cale-) = wapno + 
Fass (skąd faska) = beczka] = 
tzn. Wyrazy nasze podprowadzono 
pod ewangielicznego K a i f a s z a. Por. 
Kalkus. 

9 Kajpus p. Kapusta. 

9 Kąjstra p. Tajstra. 

9 Kajtńn p. Kaftan. 

9 Kajuk I = przepadło ! „Kajuk 
dzisia nś.sa wiecerza = przepadła itd.^ 
Wisła I, 163 ? Jeżeli przycisk 

jest na ostatniej, to może żartobliwe 
przekręcenie kaput? Albo może 
z kaduk? Por. 9 Kaperować. 

Kak = pręgierz L. Mgn. p. w. 
Staupbegen || H I. k a a k. Duńs. kag. 
Lit. kókaZ^Dnm. k a k = pręgierz, 
słup. Por. Mr. 189 Kak. Mew. 109 
kakii. 

Kakao L. || Słw. Eur. bez zmian 
_. Meksyk, cacugia MeJusine I, 
232. 

Kalabrak, 9 Kalebrak = gra 

w karty Gołębiowski Gry 60. Enc. 
W. ? Może w związku z nazwą 
gieograficzną K a 1 a b r j a ? 

Kala^or, dw. KaulaQor || Słc. 
Cz. karfiol||Nm. 9 karfiol, 9 
kalfior, 9 kar(d)ifiol HI Wł. 
oavol(o)fiorej caulifior. Fr. 
eh o uf I eur. Hp. coliflor = tzn. 
[z Łc. caulis mzn. = kapusta -|- 
fl o r- = kwiat ; wyraz złożono w cza- 
sach nowożytnych]. Por. Mr. 196 Kar- 
fiol. Dz. I. Cavolo. Patrz KaraQot, 
Kolza. 



Kalafonja, Kalofoi^ia, Kalo- 
łanja pch. || Słw. Eur. prawie bez 
zmian : Fr. colophane a. colo- 
phone, Nm. Col oph onium, cza- 
sami Kalfonium Gr. kolofonia 

= tzn. [Od nazwy miasta ' Mało- 
azjatyckiego Kolofon]. Kalofon- 
ja jest sld. do Gr. kalós = piękny 
-j- fó nś = głos. 



KALAG 



241 



KALARYFA 



Kalag.. : ^Nie chcę Jagi, bo ma 
nogi jak kalagi^ Kg. Kici II, 78. 
ZZ? Może Jako lagi"? 

Kalajor p. Kalojer. 

Kalamajka pch. = rodź. tkaniny 
wełnianej L. (Mr. 189 pod Kalaman 
niesłusznie wątpi o formie Pols.) || Cz. 
kalamó.n. Ukr. kałamajka. Bs. 
kalam^nok-LlIFr. cal(e)mande, 
9 calamandre. Hp. oalamaco. 
'Słc. oalama(n)cus, oalamauous, 
camelauoas i inaczej (stąd Ukr. 
Bs. kamiławka = czapeczka, myc- 
ka) = czapeczka z sierci wielbłądziej. 
Nm. K al (e) mank, Eal(a)mande, 
K a 1 m i n k = rodź. tkaniny. Ag. c a- 
1 a m a n c o. Ngr. kam^eldukion = 
czapeczka, beret. ^Z Źródłem są wy- 
razy 'Słc. [pochodzące od Łc. came- 
lus, Gr. kś^melos = wielbłąd, bo 
czapeczki i wog. tkaniny powyższe 
z sierci wielbłądziej sporządzano], 
które uległy rozmaitym przekręce- 
niom. Por. Mr. 189 Eaiamdn. Mag. 
Calamanco. Postać nasza kalamaj- 
k a zap. przez *k a 1 a m a ń k a. Od Gr.- 
Łc. camelus pochodzą też Kam- 
lot, Kamelor, k. p. Por. Kala- 
majka. Być może, iż C Kaniota 
= czapka EG. 16. Kg. Mag. V, 687 
jest w związku z Ukr. kamiławką. 

Kalander = dzierlatka Ł. || Cz. 
kalander a. kalandra = sroka 
(?) Kt. II Eur. blizkobrzmiące. 'Sgnm. 
galander. Gr. późn. kaland- 
ra a. kalandros = tzn. [Niektórzy 
wj' wodzą z Gr. charadriós = rodź. 
ptaszka. Por. Dz. I Calandra. Mag. 
Calendar 2]. 

Kalandra p. Kalendra. 

Kalarapa, Kalorepa, Kalrepa, 
Kanlorapa, Galarepa, Galerepa 

=Głż. kulirabij. Słc. kaleribji 
Nm. Kohl rub e, Kohlrabi, C 

k a 1 i r a b i. 'Słc. caulirapus 

[Łc. c a u 1 i s mzn. = kapusta + r a - 
pum, rapa = brukiew, stąd po Fr. 
chou-navet] = tzn. Por. Mr. 189 
Kalarapa. U nas sld. do galarety. 
Por. Kalaijor. Kolza. 



Kalaryfa = „u flisów = cztery 
liny, za które ciągną, gdy żagiel pod- 
noszą" Ti Dmgft część wyrazu jest 
Nm. Reff, Reef, Riff (w żeglar- 
stwie) = przyrząd do skracania żagla 
Sand. p. w. Reff, n° 6; Dnm. rep, 
ref, reif FWb. Pierwsza część, 
mniema Mr. 389, może być HI. ga- 
lei = galera, statek. 

9 Kalat- p. Kaleta. 

9 Kaldaszan 9 Kaldeszan p. 
Kalteszal. 

9 Kalebrak p. Kalabrak. 

Kaleka poh. złż. 9 Kaleki (przy- 
miotnik) II Ukr. k a 1 i k a. Br. k a 1 ć k a. 
Rs. kaleka, kalj aka || Rium. ca- 
lioie = żebranina; kuglarstwo 
MF. kalika. Mew. 109 kalika i Mt. 
kalak z Pers. przez Tur. kalak = 
tzn. M. 62 z Pers. kalek = niedo- 
rzeczny; niekształtny. Możebnym jest 
wywód z Łc. caducus (skąd Pols. 
Kaduk) mzn. = ułomny, przez Wł. 
oaluco = nędzny, biedny Dz, II a, 
362; lic, 629. Moźeby należało zbli- 
żyć Cz. dw. kali Si = chłopcy bro- 
warni, którzy niegdyś chodzili w wiel- 
kim tygodniu po Pradze, śpiewając i 
żebrząc, skąd Cz. kali9ovati = 
włóczyć się. Brl. 86 wywodzi to z HI. 
kalis = biedak, nędzarz. Por. Mr. 
39 KajHKa i 190 KaliS. 

Kalendarz p. Kolęda. 

Kalendra, Kalandra pch. = 
przyrząd do gładzenia tkanin L- || Cz. 
kalander II Fr. calandre. Ag. 
calendar. Nm. C kalander 
Ło. cylindrus [zGr. kylindros] 
= walec, prasa. Por. Dz. II c Calandre. 
Mag. Calendar 2. 

Kaleta, 9 Kalit(k)a, 9 Kalatka 

= woreczek. 9 Kalata = prycza 
O. 9 Kalit(k)i = płatki, 9 kiderle 
u spodu gorsetu. 9 Kalota (tuż za- 
raz Kol o ta) Kg. Kuj. I, 211 || Srb. 
kal tanina. Ukr. kały ta. Br. Rs. 
kalita II Lit. kolyta (ze Słw.) HI 
Tur. kalta = sakwy, dw. oh alit a 
[z Ar. c h a r i t a = mieszek skórzany 
na pieniądze]. Por. MF. i Mew. 426 



KALĘBA 



242 



KALKOWAĆ 



kalita. Mt. kalta. M. 52. Mieszek skó- 
rzany na pieniądze ma tradycyjną i 
typową postać czworoboczną; przy- 
puszczam, że przez podobieństwo do 
niej płatki gorsetowe i klatki na 
wspólnem łożu (i Ros. kali tka = 
furtka) zostaiy nazwane. Może C k a- 
lenicę, C kalonkę Górale przez 
sld. nazywają kalatnicą. (Kalenica 
od k a ł w znaczeniu gliny, por. Mew. 
109 kalik). Por. miejsc. Kalatówki. 

9 Kalęba p. Klępa. 

KaU p. Alkali. 

Kaliber poh. patrz Kadłub. 

Kalif. ^Błędnie piszą u nas ,Ka- 
lif, zamiast ,Ohalif M. 16, tak jak 
k (h) e d y w, zam. c h e d y w || Siw. 
Eur. char. ; różnią się nieco w brzmie- 
niu : Srb. a n i f, obok kalif. Bg. k a 1- 
fa = towarzysz ZZIAr. ohalifa = 
następca (domyśla się Mahometa); 
towarzysz, czeladnik; stąd Tur. cba- 
lifó ^ chalif; kalfa =: towarzysz. 
Por. M. 16. Dc. 80. Mt. xalifó. 

Kalik- p. Kalkować. 

9 Kaliszau p. Kalteszal. 

9 Kalita p. Kaleta. 

9 Kalitus p. Kapelusz. 

Kaliwek L., 9 Kaliwo, 9 Ka- 
li wko, 9 Kaliweczko = 1, jed- 
no ziarno 2, jedna roślinka zboża, 
źdźbło, kiełek 3, troszka, np. „ani 
kaliwka^ = ani źdźbła, ani krzty 
II Srb. koljivo = przenica goto- 
wana na stypach i imieninach. Ssłw. 
k o 1 i V o = pszenica gotowana. Br. 
k a 1 i w o. Nos. (słyszałem k a 1 i w a) 
= tzn. co w Pols. Ukr. k ó ł y w o = 
święcona pszenica, gotowana z mio- 
dem i jagodami. Srs. kólivo, ko- 
le vo = kasza stypowa z pszenicy 
itp. z rozynkami || Rum. c o 1 i v a = 
pieczywo, rozdawane w kościele na 
cześć świętych i zmarłych !ZZI Gr. 
k ó 1 1 y b a Im. = rodzaj ciastka. 'Sgr. 
kólybon = zboże gotowane. Mew. 
126 kolivo. 



Kalkować, Kalkancista = za- 
pisuje się tu dlatego, że O. podaje, 
jako formy główne: kalikowac 
itd., idąc za wymawianiem gwarowym, 
które wsuwa i także w: foliwark, 
giminazjum, Kalisbad, Kali- 
warja, melidowaó, zam. fol- 
wark, gimnazjum, Karlsbad, 
Kalwarja, meldować. Źródłem 
wyrazów od kalk- jest Łc. caloa- 
re = deptać (w tym razie drągi 
miechów organowych), skąd tei Fr. 
calque, caląuer dosł. = odcisk, 
odciskać, a z Fr. nasze k a 1 k a, k a 1- 
kować (o rysunkach). 

Kalofoi^ja p. Kalafonja. 

Kalojer a. Kalajor = mnich 
zakonu ś. Bazylego O. || Srb. kalu- 
djer m., kalugjerica, kaludri- 
ca, koludrica. Bg. kaloger. 
Ssłw. kalugeri,. Ukr. kałuhór, 
kałuhór. II Albań. kalojer. Rum. 

calugar = mnich. Ngr. ka- 

lógeros = mnich [Grr. k a 1 ó s mzn. 
= dobry -f" geraiós = starzec ; 
por. nasze ,dobrodziej' o duchownych]. 
Por. Mew. 109 kalugerB. 

Kalorepa p. Kalarapa. 

Kalosz p. Kolosza. 

9 Kalot- p. Kaleta. 

9 Kalpus p. Kapusta. 

Kalrepa p. Kalorepa. 

Kalteszal, Kalteszau, Kalda- 
szan, Kaldeszan, 9 Kaliszan 

Nm. Kalt(e)-schale = tzn. [złż. 
z kalte = zimna -j-Sohale = 
czasza, miseczka, por. Szale w znacz. 
wag]. 9 Kaliszan jest sld. do Ka- 
lisza. Kaldeszan też sld., niby 
z francuska. N końcowe różniczkuje 
1 środkowe. Por. Lpf. VIII, 41. Pfil. 
IV, B37. 

Kalwakata O. = dla tego tu się 
zapisuje, że się tak nieraz słyszy, za- 
miast kawalkata, co już Linde 
zganił, z Wł. cavalcata = tzn. 
[od cavallo = koń, z Łc. oabal- 
lus = koń (roboczy), skąd Fr. che- 



EAŁA 



243 



EAŁAMASZEA 



val = koń, chevau-legers (dorf. 
konie lekkie = lekka jazda, lekka ka- 
walerja) = szwoleźery; stąd też 
Fr. oavalier i chevalier, Wł. 
cavaliere itd., Pols. kawaler itp. 

Kata = u węglarzy: pobij ak, ka- 
wałek drzewa okrągłego, osadzony na 
rękojeści, do ubijania rozpadlin w o- 
ponie O. C Kalka = młotek drew- 
niany do wbijania kołk ów Deien. Pozn. 
1886, nO 92, str. 2ZZMoźe Nm. Ke^ 
le=warząchew, chochla (wielka łyż- 
ka wazowa); kielnia. Por. Kielnia. 
Albo może z Węg. kalapó,cs = 
młot [ze ^w. klepacz]. 

9 Kałabalyk: „Wlećó w kała- 
bałyk = wplątać się w złą sprawę" 
RT. 206. ZZ Ukr. kałabałyk = 
kłótnia, swary [z Tor. kalabalek= 
tłum, ciżba, tłok; pakunki; skąd Bg. 
kalabaliik, Srb. kalabaluk = 
tłum, mnóstwo, Rum. calabalic = 
pakunki itd. Por. Mt. kalaba]. 

9 Katabania p. 9 Kolbań. 

9 Katamajka = 1, rodzaj tań- 
ca, 2, rodzaj tkaniny jjCz. kalam aj- 

k a = pewien taniec Zamiast k o- 

ło myjka, od miasta Kołomyja 
[Ukr. dsł. = kałuża] ; znaczenie tka- 
niny przez sld. do Kalamajka, k. 
p. Por. 9 Kałamaszka. 

Kałamarz pcb. 9 Kamelarz 
Ap. I, 19 II Sł. Cz. Ssłw, Ukr. Br. po- 
dobnież II Węg. kalam&ris. 'Słc. c a - 
lamarium = ftiterał na pióra i 
atrament. Sfr. galimart. Wł. c a 1 a- 
majo, 9 caramalZZGr. kala- 
m&rion, Łc. calamarius przym. 
= piórowy, skąd theca calamaria 
= piórnik [z Gr. k a 1 a m o s, Łc. c a- 
lamus = trzcina (którą, jak piórem, 
pisano)]. Wpisuję wyrazy te, aby 
sprostować niedokładności M. 61, 
który utrzymuje, że kałamarz 
„wzięliśmy z Węg." i że „pierwiastek 
jest w Ar. kalam = trzcina**. Wy- 
reiz dostał się do nas ze 'Słc, może 
przez Oz. ; czy zaś Gr.-Łc. c a 1 a m u s 
pochodzi z Ar., czy odwrotnie, to rzecz 
niepewna. Por. MF. kakmarŁ. 

ItOftIII. Wn OML i\t. POLMPIl 



9 Katamaszka = wózek nieco 
mniejszy od bryczki, jednokonny. 
Kolimaga = rodzaj wozu Ł. Pfil. 
Y, 42. 9 Kałamajka = wózek łu- 
bem wybity O. (skąd O. wziął to 
znaczenie?) || ^c. kol(i)maha =: 
wózek (tylko w pieśniach?). Cz. nie- 
ma; co podaje Mew., to jest Słc. 
Ssłw. kolimogi*, kolimag'Ł = na- 
miot. Ssrb. kolimogt. Ukr. koły- 
miha = wielki wóz z towarami 
(czy kałamaha = sieć na ryby tu 
należy?). Br. kałam&źka (Nos. 
pisze kołomażka). Bs. kolymaga 
= duży powóz kryty; kolymażka 
= wózek dziecinny, bidka. Srs. ko- 
lymagi = obóz || Lit. kalmó gai 
blp. = kałamażka Zdaje się, 

żeśmy wyrazy powyższe wzięli z Br. 
i Ukr. Przejście znaczenia z namiotu 
na wóz, podobnie jak w Rs. kibit- 
ka, patrz ten wyraz. Mew. 126 koli- 
mogT> gani wywód Szafarzyka od 
k o ł o + Łot. m & j a = dom, namiot. 
Pawski (MF. kolimogT>) szukał źródła 
w Skd. 

9 Katamutny p. Bałamut 

(w dodatku). 

Kałantyr = kaflan bez rękawów Ł. 
SBs. kalant&rŁ, kolont&rb 
= pancerz bez rękawów [wyraz 
wschodni?]. 

9 Kałap = 9 kapciach ; lichy 

kapelusz || Słc. k a 1 a p Węg. k a - 

1 a p = kapelusz. 

Kalauz pch. = przewodnik || Srb. 
Bg. kalauz, k o 1 a u z || W ęg. ka- 
lauz. Albań. kulauz.ZIZTur. ke- 
laguz, kelayuz, kelauz, kula- 
guz = dowódca; przewodnik. Por. 
M. 62. Mt. kelaguz. Mew. 109 kalau^. 

9 Katąd p. Katdun. 

Kaldun pch. 9 Kołduny = po- 
trawa. 9 Katęd, 9 Katąd = kał- 
dun. 9 Koldoś = obżartuch Skj. 
V, 368||Głź. khałdonaż. = flaki. 
Dłż. kałduna= tzn. Cz. k a 1 d o u n 
= wnętrzności (jadalne). Chrw. kal- 
dun i =x: płuca. Ukr. kaJidi!in = 
brzuch; brzuchal. Br. kańduny = 

3S 



KAŁĘD 



244 



KAM(A)EAT 



kołduny (potrawa) || Sfr. ohaudun, 
caldun = wnętrznońci. Sag. ohau- 
dron, ehaldron i inaczej = tzn. 
'Sio. o al dum en = wnętrzności; cal- 
duna = jakaś potrawa z baraniny. 
Nm. Kaldaun(6)ź. = wnętrzności; 
brzuch; C kaldune(n)ZZI Do nas 
wyraz dostał się z Nm., może przez 
Cz. [E[ge. przypuszcza źródło w Ło. 
póżn. oaldumen, może od Łc. c a - 
lidus (9 caldus) = gorący, niby 
ciepłe, dymiące wnętrzności. Por. Mew. 
109 i MF. kalduni. Mr. 89 Kalduni 
(powtarza przypuszczenie GDW. o 
Celt. źródle wyrazu). Mag. Chaudron. 
Pfil. IV, 637. Nasze C kałęd, ka- 
łąd zap. przez przystosowanie do 
ż o ł ą d (e k). 



9 Katęd p. Kaldun. 



Kalkan == tarcza okrągła. O. myl- 
nie podaje Katkan II Srb. Bg. kal- 
kan = tarcza, zasłona. Tur. kał- 

kan = puklerz. Por. M. 52. Mew. 
109 kalkan-B. Mt. kalkan. Lpf. YUL, 
41 mylnie wywodzi stąd Kołczan, 
k. p. 

Kalkowiec p. Katkus. 

9 Kałkun = indyk Mgn. p. w. 
Puter. 9 Kalkuty = rodzaj kur 
dużych Łopac. Patz 9 Oałagruty. 

Katkus = ług wapienny Ł. Kal- 
kowiec = wapiennia, piec wapienny 
O. 9 Kałkuśnik = złodziejaszek 
Skj. V, 364 II 8cz. kalkus = ług 

wapienny Nm. K a 1 k = wapno 

[z Łc. cale- = tzn.] ; Nm. 9 k al - 
o h u s [może z Kalk+Q"uss = 
zlew, płyn wapienny = ług wapien- 
ny; Nm. Kalkofen [Kalk + 
O fen] = piec wapienny. Por. Mr. 
190 Kalkus. Pfil. IV, 687 (mylny wy- 
wód z Nm. Kalkasche). Dlaczego 
Podzieją kałkuńnikiem przezwa- 
no? Por. 9 Kajias. 

9 Kalkuty p. 9 Oataguty. 

9 Kam.. „Słupy opatrzone są 
rowami (kamami, garami)^ Kg. 



Lub. I, 56 Zap.^ Nm. Kamm = 

„palec, wrąb, ząb" Ż. 364. 

Kam(a)rat p. Komora. 

Kamaryna: „Kamaryny, jak 
ono mówią, ruszył i kłopotu sobie 
nabył" L. (z Bielskiego) HI Gr. „Me 
kinei Kamarinan", Łc. „Camari- 
nam ne moyeas" = nie ruszaj Ka- 
ma r y n y, wyrażenie przysłowie we, 
oznaczające mniej więcej „nie budź 
licha, kiedy śpi" ; powstać mi^o stąd, 
iż gdy pod miasteczkiem sycylijskim 
Kamaryna znaj duj ące się bagna, 
wbrew przestrodze wyroczni, osuszo- 
no, miasto stało się dostępnym wojsku 
zdobywających je Syrakuzan. 

Kambra p. Kaoiertucli. 

Kambryń p. Kamertucli. 

Kamcba, dw. Chamclia = tka- 
nina jedwabna BW. LIII, 231 (z r. 
1394.). Pomniki djriej. tmek. średnich 
XV, 214 II Słń. k a m u k a = tkanina 
jedwabna. Bg. kamuha = adama- 
szek. Ukr. Bs. k a m k & = tkanina jed- 
wabna z Chin i kanf(a) == rodź. 
atłasu chińskiego || Hp. camucan. 



Fr. camoca 



iego II 
n. Wł. 



camucca. '^c. 



camoca, camucun. Węg. kamu- 
ka. Ngr. kam o uch 3, s. Tur. 

k e m c h a = adamaszek, Pers. k a m - 
cha [podobno Chińs. pochodzenia 
Mt. kemxa z D czyjego]. Por. Mew. 
110 kamucha. Mr. 192 kamuka. MF. 
kamuha. Dc. 80 Camocan. M. 52. Mt 
kemxa. Lpf. YIII, 42. Por. Kamizela. 

Kaiuela, Kainelor pch. L. || Ołż. 

kamjelor. Cz. k a m e 1 o r. Nm. 

Kameelhaar [złż. z Kameel = 
wielbłąd, por. Kalainąjka -f- Haar 
= włos, sierść] = tzn. Por. Mr. 191 
Kamelor i M. 53 Kamela. Brl. 85. 
Pfil. IV, 537. 

9 Kai]i(e)larja p. Komora. 
Kamelarz p. Kramarz. 
Kamer- p. Komora. 
Kamera p. Komora. 



KAMERTUCH 



245 



KM^7.m.Jn 



Kamertucli = rodź. cienkiego 
płótna. Ł. O. n. Zapisuje się dla 

tego, aby wskazać, że w Nm. Kam- 
m er tu eh, skąd nasz wyraz wprost 
pochodzi, jest sld. do Kammer = 
(komora) pokój (pański) + Tuch 
= płótno, więc niby płótno dworskie 
(godne „Kamerjunkrów^ i „Ka 
merdyneró w^); w istocie zaś 
nazwa tkaniny pochodzi od nazwy 
miasta Fr. Cambray i brzmi po 
Ag. oambric, poFr. cambresine; 
to też w Bs. jest kembrik'B, obok 
kammertuh-L. Por. AV. 134. 174. 
Nasze K ambr a = rodź. tkaniny O. 
i K ambryń = rodź. płótna Lpf. 
Vni, 42 tu należą. 

Kameryzować poh.ZIZLpf. Vni, 
42 powiada: „może zFr. chamar- 
rer = szamerować"; domysł wydaje 
mi się trafnym, lecz dodać należy 
Nm. c hameri ren (p.Czamara), któ- 
re naprowadzić mogło na sld. do Łc. 
camera (p. Komora) i na niby 
złacińszczenie wyrazu Nm. 

9 Kamfer p. Kamfora, 

Kamfora pch. Kanfora. C Ka- 
fora, 9 Kamfer II Głż. khampor. 
Słc. kafor, gafor, kamfor. Oz. 
Słń. kafr. Srb. ćaf urij a. Ukr. kam- 
fora. Br. kanfora. Bs. kamforo, 
kanforś. II 'Słc. camphora, cafu- 
ra. Hp. ale an for. Wł. c bufora, 
c a f u r a. Fr. c a m p h r e. Nm. K a m p- 
łer, 'Sgnm. też gaffer. Ngr. k&- 
foura, k &mf ora, kiaferi. Węg. 
ki(m)for Ar. Kafflr =: żywica 

bieda, kamfora [raczej z Skr. k a r p u- 
r a = tzn., niż z Hb. k o f e r = smoła]. 
Por. Kge Kampfer. MF. kafira. Dc. 81. 
Camphre. M. 53. Mt. kaftir. 

Kamizela, Kamizola pch. 9 
Kamzela, 9 Kamuzola. 9 ^^^ 
mnzelka. Komża pch. Szmizet- 
(k)a. 9 Kamźalka, 9 Kamielak 

Kg. Pozn. V, 106 (ironiczna nazwa 
chłopów, noszących kamizele Kg. 
Pozn. n, 334) II Słc. Gz.k a m i z o 1 a,Es. 
kamizóli>=: kamizelka. Słc. k a m ź a, 
Cz. komże, Chrw. kamsa = kom- 
ża II Nm. K a m i s o 1 = kamizelka. 



Węg. k a m z 8 a = k apuza. Ngr. k a - 
miza = komźa.ZIIFr. camisole, 
Hp. camisola, Wł. camiciola = 
kamizelka. Fr. che misę, dw. oami- 
se = koszula; Sń*. chainse = 
alba, komża; Nfr. ohemisette = 
koszulka, półkoszulek. Wł. camice, 
c a m i (s) c i a = koszula. Hp. Pg. c a- 
misa = koszula. Wszystko to ze 
'Słc. camis(i)a = 1, koszula 2, al- 
ba, komża. [Skąd zaś 'Słc. wyraz po- 
chodzi, o tym różne są zdania; M. 
53 widzi źródło w Ar. kamis = 
krótka suknia z rękawami; por. Dz. 
I Camicia, a komżę wywodzi z Pers. 
k e m c h a = adamaszek, p. Kamcha]. 
Por. Mew. 126 komża. Mr. 191 Ka- 
mizola i 212 Komża. Do nas kami- 
zola ikomźa przyszły zap. z Czech, 
a Szmizet(k)a z Fr. 

9 Kamizelki p. 9 Kobzale. 

Kamizola p. Kamizela. 

9 Kamlet p. Kamlot. 

Kamlot, Szamlot, dw. Czamlet 

pch. = rodź. tkaniny. 9 Kamlet || 
Cz. kamelot; SamlaŁ Ukr. 
czemllt, czamlit Ap. HE, 131. 
Bs.kamlóti^ll Nm.Kam(e)lot, dw. 
Schamlat; 'Sgnm. schamelot, 
schamblat. Wł. c(i)amb ellotto. 
Hp. c(h)amelote. Fr. oamelot. 
Ag. camlet, camelot .....'Słc. ca- 
melotum = sukno z sierci koziej, 
dw. wielbłądziej [od Łc. camelus 
= wielbłąd, por. Kalamajka i Ka- 
melor]. Por. Mr. 136 Czamlet; 191 
JiBMJLOTh] 317 Śamlat. M. 19. 63. Mag. 
Camel. 

9 Kamoda = c zepiec ażurowy 
Kg. Pom. n, 162. ZZ Fr. commode 
mzn. = pewien dawny ubiór głowy 
Cpt. Łittró. A przez niewczesne od- 
chylenie. 

Kamować = „wyciąć nieco szor- 
ce do umieszczenia szryka w tratwie^ 
KSL. 337. O. ZZ Zap. Nm. kam- 
men mzn. = połączyć dwie sztuki 
drzewa trzecią, zwaną^K a m m (= dosł. 
grzebień); stąd Nm. einkammen, 
uberk S. m m e n, yerk a m m e n ; wy- 



KAMPA 



246 



KANAK 



raz nasz może pochodzić od jednego 
z czterech Nm. 

9 Kampa w wyrażeniu ^złapać 
k a mpę''= wygrać najwyższy numer 
w grze ,w kiozkę' Ap. I, 69 a. ,w 
plizgę* Ap. X, 79 Zap. Sło. k a m - 
pa = palestra, kij do podbijania 
9 kiczki a. 9 P^^^S^* 

Kampsou L. jedyne przytocz enie 
z Syloreta Potockiego str. 464 ZZI 
Zdaje się, że kampsołi(k małe u 
Potockiego zap. pomyłkowo) jest 
imieniem własnym, które na str. 462 
brzmi Kambeson. 

Kampust p. Kapusta. 

9 Kamuzelka p. Kamizela. 

9 Kainuzola p. Kamizela. 

Kamysznica = rodź. owada O. 
A świadczy, że to wyraz nie 
Polski: po Pol. ko mysz = trzcina, 
gęstwina; Ukr. kom^sz = tzn. Rs. 
kam^Si). Zdaje się, że wyraz jest i 
w Br. (Nos. nie podaje). Kamysz- 
nica przeto zap. jest zapożyczeniem 
z Br. lub Rs., dokonanym przez bo- 
taników nowszych. Por. Komysz. 

Kamzans Kn. (L. ma k a m ź a n s) 
= nadedrzwie, gzyms nade drzwiami 
IZZZap. Nm. Kammsass =: wrąb, 
w którym spoczywa czop belki. N 
może przez sld. do Kramzansy, k. p. 

9 Kamzela p. Kamizela. 

9 Kamź- p. Kamizela. 

Kanafarz p. Kanaparz. 

Kanafas p. Kanwa. 

Kanak = naszyjnik. 9 Kanńk, 
9 Kanaczek = gagatek; ulubie- 
niec. Mr. 192 wywodzi ze 'Słc. 
canaca ż. = „ornamentum mulie- 
bre*' DC; wyraz ten u DC. poparty 
jest jednym tylko przykładem i nie 
widać z niego, jaką ozdobę oznaczał. 
M. 53 podaje Tatar, (adzerbejdżańs.) 
kEnuk, kSnak = naszyjnik ; za nim 
idzie Mew. 110 kanaki). Przejście zna- 
czenia na gagatka takie same, jak 
w brylancik, gagatek, skarb itp. 



Kanak p. Kawak. 

Kanaparz L. Kanafarz O. = 

piwniczy klasztorny || Słń. Chrw. k o - 
a o b a = piwnica. Srb. konoba = l, 
toż znacz. 2, gospoda ; konobar = 
1, klucznik 2, szynkarz. Ssłw. k o n o- 
b a r 1, = podczaszy. || Wł. c a n o v a 
= s klep winny, Ngr. k ś n a b a = tzn. 
...'Słc. canaba, canana, canapa, 
canava = sklep winny, piwnica; 
canaparius = piwniczy. Źródło 
wyrazu niewiadome. Por. Mew. 127 i 
MF. konoba. Mr. 44 Konoba. Dz. II 
a Canova. F u nas może pod wpły- 
wem Szafarz, k. p. 

9 Kanat = lina RT. 206. „Czyje 
dziecię płacze w komóreczce na ka- 
nacie"? Kg. Lub. I, 292ZZUbr. ka- 
nat, Rs. kanó-tij = tzn. [Mr. 192 przy- 
puszcza, źe ze 'Słc. c a n n a = kono- 
pie]. W piosnce z Lubelskiego musi 
być jakaś niedokładność w zapisaniu; 
Srb. kanat = sąsiek, przegroda 
(w stodole) zap. nie ma związku. Mr. 
w Lpf. Vin, 42 Kanat. Mew. 110 
kanatii [z Gr.]. 

Kanawac p. Kanwa. 

Kanawas p. Kanwa. 

Kancelarja, Kanclerz pcb. złż. 
9 Kanclaryja. 9 Kancnarka = 

izdebka. Zdaje się, że Szaniec tu 
należy || Słw. prawie bez zmian || Eur. 
także, np. Nm. K a n z e 1 = ambona ' 
Kanzler = kanclerz; Kanz(e)lei 
= kancelarja Źródłem wyrazów 

powyższych jest Łc, cancelli blp. 
= krata, szranki (zdrob. od Łc. can- 
cer m. = krata). W 'Słc. cancelli 
= miejsce o(d)grodzone i ambona, 
prezbiterjum, a dalej (jak u nas „krat- 
ki^, „przed kratkami stawać^) = sąd, 
urząd, biuro. Wyrazu canceUaria 
'Słc. jeszcze nie zna, ale zna w wielu 
znaczeniach cancellarius, skąd 
kanclerz. Szaniecz Nm. Schanze 
= tzn. Kge. mówi o nim, źe jest 
ciemnego pochodzenia; byćby mogło, 
że wzięto go z Fr. chancel a. 
chanceau = coś ogrodzonego. 

9 Kanclaryja p. Kancelarja. 



KANCLERZ 



247 



KANTNAR 



Kanclerz p. Kaucelarja. 

Kancnarka p. Kaucelarja. 

Kan dyba =: koń rosły a niezgra- 
bny O. Ukr. kandyba, kan- 
d iii ha = tzn. Por. rodowe Kan- 
dyba. Zap, przypadkowe podobień- 
stwo brzmienia z Gr. nazwą miasta 
w Licji: K&ndyba. 

Kandybura = perkal w wielkie 
kwiaty z XV III, w. Gołębiowski 
Ubiory 164. O. ZZI Druga część wy- 
razu może być Fr. bourre mzn. = 
gorsza tkanina jedwabna (p. Bura) ; 
-dy- może jest Fr. de; ale co jest 
kan-? 

9 Kaudzlocb p. 9 Kindziuk, 

Kandźjar p. Audziar, 

9 Kaufa = tłuśoioch Psk. 163. 

Może Nm. 9 kump(e) =: 9 

kumpan, człek, facet ; a. Nm. K u m p f 
= koryto ; waza, misa, przez podo- 
bieństwo kształtu, jak fasa o gru- 
basie ; a. Nm. 9 Kumpen = kawał 
mięsa FWb., por. 9 Kump. 

Kanfas p. Kouew. 

Kaufora p. Kamfora. 

9 Kaniec = kiernoz RA. XII, 

92 Słc. 'Cz. kaneo [czy z Węg. 

kandisznó = dzik, por. Węg. 
kandisz = świniarz?] Por. 9 Ka- 
uiora. 

9 Kauiola p. Kalauiajka. 

9 Kauiora = 1, kania Kg. Kuj. 
I, B4; II, 271. 2, p rzezw isko ubliża- 
jące Pfil. IV, 204. ZZ Drugie zna- 
czeniu Ł. Malinowski zbliża z Cz. 
kańour, kańourek = wieprzak 
RA. XVn, 79. Por. 9 Kauiec. 

Kauka p. Kouew. 

Kaupust p. Kapusta. 

Kautar (= waga) p. Ceutuar. 

Kautar pch. = uzda, 9 Kętar, 

9 Kautór II Słc. Cz. Słń. Srb. kau- 
tar. Ukr. kantar m., kantaryka 



ź. II Węg. k & n t a r. Tur. kantar 

= krótki powód. Por. Mt. kantar. 
Mew. 111. kantarB I. 9 Kantar 
w grze Kg. Moz. III, 303 jest zap. 
kantor w znacz, śpiewaka kościel- 
nego, a dzisiaj bakałarza, np. Rg. n^ 
606. 

Kautuar p. Kętuar. 

9 Kautopory blp. = suchedni 
Ap. Vni, 261. Kg. Maz, I, 124. L. 
ma Keutopory = Kwatembra, 

ale tego ostatniego wyrazu n. O. n. 
II Słc. k a n t r y blp. Srb. k a n t o r e 
blp. II Węg. k a n t o rnap (nap=dzień). 
Ag. e m b e r-days (day=dzień). Nm. 
dw. Kottember, dziś Quatem- 
b e r ; Nm. 9 quatertemper, 
tam per. Fr. les quatre temps. 
im 'Słc. ąuatuor tempora, skróć. 
quatempora = dosł. cztery czasy 
tj. cztery posty w roku. K w a t e m - 
b r a zap. z Nm., a 9 kantopory 
sld. do pora. Por. Mew. 111 i MF, 
kantore. Mr. 193. kantry. Mag. Em- 
ber-days. 

Kautor pch. Koutor obok Kau- 

tor Mgn. p. w. Comtoir. 9 Kau- 
tora ż. Komput pcii. = spis, po- 
czet II Słw. Eur. z małemi zmianami, 
np. N m. K om tor, Konto r, Kom- 
toir IZZ Fr. comptoir = stół 
z szufladami do liczenia i chowania 
pieniędzy [compter = rachować, 
z Ło. computare = tzn.]. A po k 
pod wpływem HI. kantoor, a. Pols. 
(z Ło.) kantor = śpiewak. K o m - 
p u t z Łc. póżn. computus = tzn. 

Kauuper p. KauuQor. 

Kanwa, dw. Kauawac, Kana- 
was, Kauafas || Słc. k anafas. Cz. 
kanayas, kanafas. Siń. kana- 
b a 6. Srb. kanavao = płótno. || Fr. 
c a n e V a s. Wł. canavacoio. Hp. 
cańamazo. Pg. canabas. Ngr. 
kanab&tzon = płótn o. Rum. ca- 
n a V a s = perkalik. 'Słc. c a n n a- 

batium, chanabacium, cane- 
yasium = płótno konopne [z Łc. 
cannabis, a to z Gr. kś,nnabis 
= konopie]. Por. Mr. 193. Kanava. 



KANOZ 



248 



KAPALKA 



9 Kańcz p. Kańczug. 

KauuQor, Kanulljer, Kanuper 

= tanacetam balsamita, wrotycz pi- 
wonja O. Ap. Xni, 166. 192. || Słń. 
kalopór = Frauenkraut (?). 8rb. 
kaloper = balsamita vulg. Ukr. 
kanńpir, kanufer, kalAfer. Es. 
kanuper t, kanufert [[Rum. ca- 
la p 6 r = balsamita vulg. Do nas 

z Ukr., a do Ukr. z Eum. Por. Mr. 
191 i 389 Ka.iy*cp'L. Formy kanu- 
f j o r, k a n u f j e r zap. przez sld. do 
k a 1 a f j o r. Por. Karalijol.. 

Kańczug, Kańczuk pch. 9 
Kańcz i in || Słc. k a n 5 u c h a. Cz. 
k a n c u c h char. (z Pols.) Srb. Bg. 
kamdźiJB. Srb. k a m 5 i k. Bg. k a m- 
dźik. Ukr. Br. kanczuk. Es. 9 
k a m fi a. || Eur. char. z małemi zmia- 
nami, Węg. kancsuka. Ngr. kam- 
tziki i in. Lit. k^nczius, kań- 
cz iii kas. ZZI Tur. kamoz^, kan- 
z jr = bicz, dyscyplina z rzemyków, 
kamczjrk = szpicruta, plecionka 
z rzemyków. Por. M. 63. MF. kanfiuk. 
Mt. kamfie. Mew. 110 i 425 kamdźija. 
Nasza postać 9 kańcz przez od- 
rzucenie końcówki, uczuwanej jako 
zdrobnienie postaci *kańczuch, od 
której jest forma 9 kańcusek. 

9 Kańpu8 p. Kapusta. 

Kapa p. Czapka. 

9 Kapąjka p. 9 Kapańka. 

Kapak = pokrywka szklana na 
rośliny O. || Srb. Bg. kapak = przy- 
krywa; okiennica; powieka. Ukr. 
kapkacz = drewniana pokrywa 
kotła II Rum. c a p a c = pokrywa (ko- 

tła). Ngr. kapp4kion = tzn. 

Tur. kapak = pokrywa, czopek, ko- 
rek ; gioz-k a p a h y = powieka M. 64. 
Por. Mew. 111 kapaki,. Mt. kapak. 
(Tur. może z Romans, cap pa). Lpf. 
Vni, 43. 

Kapalica p. Kapalka. 

Kapalin = rodź. 
przytoczeń u L. dodaj : często 
Chwalozewskiego i w Bielskiego Saty- 
rach, str. 48, w. 766. Didion. 3 lingu. 



(1B41), 14. Chwalczewski 2. 67. 166. 
II Cz. dw. kapalin a. kapalcc = 
szyszak || Wł. capellina = 1, ka- 
pliczka 2, kapeluszyk 3, rynna 4, szy- 
szak. Fr. capeline = 1, kapelu- 
szyk damski 2, pióropusz 3, hełm że- 
lazny ; chapeline= rodź. szyszaka. 
Hp . capellina = l, hełm 2, płaszcz 
z kapiszonem 'Słc. capellina 

mzn. = rodź. hełmu żelaznego [od 
'Sło. cap(p)a, patrz Czapka]. Por. 
Mr. 194 Kapalin. 

9 Kapalka = syrowatka. L. po- 
dał wyraz kapalka ze słownika 
Ernestiego, za nim Mgp. p. w. Mol- 
ken. 9 Kapńłka Ap. IX, 236. RA. 
Xn. 92. Dw. Pols. Kapalica BA. 
XVI, 368. Pfil. V, 42. ZZ: Oz. kapal- 
ka = 1, woda deszczowa 2, syrowat- 
ka (to co jkapie' z zawieszonego wo- 
reczka z syrem) i in. Głż. k a p a ł k a 
ma znaczenie tylko wody deszczowej. 

9 Kapalus p. Kapelusz. 

9 Kapślka p. 9 Kapalka. 

9 Kapańka, 9 Kapajka = 9 

kapica, g^zwy (rzemień u cepa) RA. 
IX, 207.IIZNm. Kappe mzn. = tzn. 
[Źródło wyrazu patrz Czapka]. 

9 Kaparzyć p. 9 Kaperować. 

9 Kapśwen nieodmienne = go- 

tów, zdolen, w stanie Ram. 67 

Dnm. kapawel = tzn. [z Fr. capa- 
ble = tzn.]. Końcówka przystosowa- 
na do godzien, pewien, zdo- 
len itp. 

Kapcan p. Kapcie. 

9 Kapce p. Kapcie. 

9 Kapcoń p. Kapcie. 

Kapeć p. Kapcie. 

Kapcie blp. = rodź. obuwia. 9 

Kapeć Ip. 9 Kapce Im. Zdaje się, 

I że tu odnieść należy Kapcan pch., 

dw. Kapson pch. L., 9 Kapcoń, 

szyszaka. Do ! 9 Kapcon. 9 Papcie = papucie 

u i 9 Papcoń = niezgrabjasz zap. 

przez zmieszanie z papuciami. 9 

Kapczory = onucze Kł. XV, 324. 



KAPCIE 



249 



KAPCIUCH 



WH. 87. 9 Ciapciary = chodaki 
Psk. 130. 9 Kopyce = onucze BA. 
XVII, 79 p. w. Kapeó. || Słc. kapce, 
kap5oky, kopyoe Im. = 1, grube 
pończochy wełniane 2, buty zimowe 
z filcu 3, onucze. Ukr. kipę 6 = 
pantofel. TJkr. iBr. kapcin = kap- 
can (z Pols.) Ukr. kapczyr^' = 1, 
pończochy spodniowe Hucułek .2, a. 
kapozury = pantofle. BA. 

Xvii, 9 podany jest wywód wprost 
z Bum. oiLput& = przodek u obu- 
wia; blat, 9 górzystośó stopy. Bóż- 
nica w znaczeniu i niezupełna blizkość 
brzmienia tego wyrazu. Bum. skłania 
mię do wyprowadzania kapci ze 
Słc. kapce; Słc. zań zap. pochodzi 
z Węg. kap ca = onuca; skarpetka, 
ponieważ w Węg. znajduje się gro- 
mada wyrazów (jak: kaposol = 
łączyć, spajać, wiązać, spinać, kap- 
csos = spięty itd.), wyjaśniających 
Węg. k a p o a jako coń obwiązującego, 
obuwającego; być może, iż wyraz 
Węg. pochodzi z wyżej podanego 
Bum. Co do k a p c a n a, to jakkol- 
wiek brzmieniem blizki on jest Nm. 
Kappzaum, a Lindego kap son 
tak samo brzmi, jak odpowiednik 
Szw. (patrz Kawecan), lecz różnica 
w znaczeniu tak jest znaczna, iż wo- 
lę zbliżać go z kapciami; przejście 
znaczenia byłoby albo takie jak w 
pantofel = niedołęga, albo jak 
w 9^^po^^^k ^g» Pom. V, 76. 
Por. Kapsa, chałaoiarz, szlachcic 
ohodaczkowy itp. = obdartus, 
obszarpanieo. Pan G-. Korbut dostar- 
czył mi notatki z pracy E. Ziyiera 
Siudien ilb. den Codex Suprasliensis 
1892, gdzie autor wywodzi k a p c a n a 
z Nhb. q a b z a n = zbieracz ; żebrak 
(z Hb. qftbaz = zbierać), por. 
Kapsa. Byćby też mogło, że kap- 
so n ma związek z k a p s ą i oznacza 
nasamprzód żebraka z torbą, kapsą. 
Por. Mew. 111 kaptcŁ (podaje formę 
tylko Ukr. i nie objaśnia pochodze- 
nia). Knapski p. w. Przykopycie mó- 
wi: „Kapcie sunt quasi Przyko- 
pycie." 9 Ciapciary jest zmie- 
szaniem wyrazu ciachciary z po- 
wyźszemi (p. Czecliczery). 



Kapciuch, Kapczuk, Kapszuk 

= woreczek na tytuń || Ukr. kap- 
czuk, ka psz uk. Br. kapszuch, 

kapszuk Tur. k a p o z u k [zdrob. 

od kap = worek, torba] = worek. 
M. 64. Mt kapguk. 

9 Kapczory p. Kapcie. 

Kapczuk p. Kapciuch. 

Kapela pch. = orkiestra || Słw. 
Eur. z małemi zmianami. Tegoż 

pochodzenia, co Kapela w znacz. 
Kaplica, k. p. Przejście znaczenia: 
z płaszczyka ś. Marcina na kaplicę, 
dalej na duchowieństwo w kaplicy, 
potym na wszystkich, którzy należeli 
do służby bożej w kaplicy, więc i na 
muzyków. Por. Czapka. 

Kapela = naczynie gliniane u 
złotników Ł. Kupella = tzn. O. 
Kupel(l)ować pch. = oczyszczać 
kruszce w ,kupelli* O. Kupolak = 
rodzaj pieca hutniczego Łb. 125. || 
Cz. kapela = tzn. Bs. kapelina, 
kapelana, kapólL, kupćlB (sld. 
do kąpieli) II Wł. copella. Hp. 
c o p ę 1 a. Ag. coppel, cop ple. Fr. 
coupelle. Nm. Kapelle.IZZŁc. 
cupella == beczułeczka, zdrobnienie 
wyrazu Łc. cupa = beczka, przez 
'Słc. cupella mzn. =: czara, czarka. 
Niemcy, przez sld. i przez upodobnie- 
nie do 'Słc. capella (= Fr. cha- 
pelle) = pokrywka naczynia desty- 
lacyjnego, zamienili u na a i stąd 
nasza kapela AY. 173. Kge. Kapel- 
le 2. Kupę (1)1 a z Fr. Por. Mr. 229 
KyneJib i 194 Kapela. 

Kapelan p. Kapłan. 

Kapelusz pch. 9 Kapalus, 9 
Kapilejus, 9 Kapielitus, zap. i 
9 Kalitus = czapka Wisła VIII, 
283. 9 Kiepus Kg. Maz, I, 2iO. || 
Ukr. k apelu eh. Br. kapalusz 
(z Pols.) 'Słc. capellus = tzn., 

skąd Wł. cappelluccio = kape- 
luszyna, Fr. oapeluche = rodź. 
kapelusza. Por. Mr. 194 Kapelusz. 
Patrz Czapka. 9 Kapileusz, 
9 Kapielitus i9 Kiepus są żar- 
tobliwemi a. ludowemi przekręceniami. 



KAPEROWAC 



260 



KAPIONA 



9 Kaperować = biedować, wlec 
nędzne życie; dłogo chorować Święt. 
9 Kapyrować Skj. lY, 323. 9 
Kaparzyć= licho gotować, 9 kuch- 
marzyć ET. 206. Ap. I, 69 ZZ Ukr. 
kaparyty=l, partoUć, faszerować 
2, harować; Ukr. kap ar = biedak; 
„na a. w k 4 p a r perechodtty " = mar- 
nieć, skąpiec [Z Nm.- Żydowskiego 
kapóres a. kapór==: kaput, np. 
„k a p o r e s gehen, mach en, sein^ = 
na nic zejść, zgabić. Objaśnienie źró- 
dła patrz GD W. i Sand. p. t w.] Por. 
9 Kąjuk. 

Kapicella: „Cło od kitajek, ka- 
picell" L. (z Vol. leg.) II Nm. Ca- 
pizol = jakaś tkanina: ^Ein Bock 
von Capizol^ Schultz Alliagsleben 
einer deuUiclhen Frau zu Anfang des 
XVIII Jahrh., str. 22, ods. 2. Zap. 
w związku z Wł. oapezzale = 1, 
poduszka 2, kobieca chustka na szyję 
[ze 'Sic. capicelum = poduszka ; 
por. Łc. c a p i t i u m = stanik kobiecy, 
od Łc. c a p u t = głowa. Por. Dz. 1 
Cayezza]. Znaczenie naszego wyrazu 
zap. jakaś tkanina. 

9 Kapłelłtus p. Kapelusz, 

KaptJ p. KapikL 

Kaplki (m. = „Ubiór kobiecy na 
głowę za Augusta II" O. Tu zap. 
należy Kaplj L. ^Z Wyraz zap. 
wzięty z Nm. Kappchen a. Kap- 
p e 1, (K a p p e 1) = tzn. Co do pocho- 
dzenia, p. GW. Por. Czapka i 9 
k & p k a. 

9 Kapln ogi Im. = rosa canina 
Skj. IV, 377 ZZ Nm. 9 kippen- 
dorn, 9 kippenstrauch, 9 
kappendiiren, Kippe a. Hiefe, 
Hift=tzn. Wskazówkę słoworodu 
tego zawdzięczam prof. J. Eostafiń- 
skiemu. GW. pod Kippe podaje jesz- 
cze Ag. 9 cboup, 9 choop. Być 
może, iż z tegoż źródła płyną Pols. 
8zyp8zyna = tzn., Cz. § i p = kolec 
(róży), § i p e k =^ dzika róża, Głż. S i p 
= strzała, S i p k a = dzika róża, Rs. 
S i p T. = kolec (róży), §ipównikT.= 
dzika róża i in. Słw., które patrz 
w Mew. 340 Sip. Por. Węg. c s i p k e, 



skąd Słc. Sipka, obok Sipka. Nie 
umiem wskazać najbliższego źródła 
■ nazwy naszej. 

Kapłona (moż e Kapjona?) Ł. 
(nie objaśnia) ..... Może w związku z 
WŁ. cap pi o = kokarda, pętlica, 

:fontaź. Wł. ca pi one, Fr. capion 
oznacza sztukę drzewa w przedzie 

! statku, sztabę przednią. 

Kapiszon, dw. Kapiuszon 

iFr. cap u eh on, Wł. cap u cci o, 
Hp. capucho itd. Patrz Czapka, 

Kapiuszon p. Kapiszon. 

Kapkan = żelazo na lisy EŁ. O. 
II Cz. kap kan . Ukr. kapkan. Rs. 
k a p k & n !>. T ur, dżagat. kapkan 
= tzn. Lpf. Vin, 43. Mt. kapan. 



Kapla p. Kaplica. 

9 Kapler p. Kapral. 

Kaplica pch., dw. Kapela Ł. 
Kapla ZDz. 12, Kapta Pfil. V, 47. 
II Słc. kaplnka. Głż. kapała, ka- 
pała = zakrystja; kaplica. Cz. ka- 
pie, kaplice, dw. kapla. Słń. ka- 
pelja, kapólica. Ukr. kapł^cia. 
Br. kaplica (oba z Pols.) || Eur. 
z małemi zmianami, np. Fr. o h a - 
pelle itd. 'Słc. c apeli a. „Wy- 

raz ten ma zajmujące dzieje: ozna- 
cz^ pierwotnie, jako zdrobnienie 'Słc. 
cap(p)a (patrz Czaplca), płaszczyk; 
kaplica, w której przechowywano 
płaszcz Św. Marcina, wraz z innemi 
relikwjami, otrzymała z początku sa- 
ma miano capella; później, może 
od Vn. w., nazwa ta stała się pospo- 
litą^ Ege. Kapelle 1. Nasza kapela 
ze 'Słc, kapla i kaplica z Cz. 
Postać Cz. kapla zap. pod wpływem 
'Sgnm. kapelle która to forma 
istniała w 'Sgnm. obok kapelle. 
Por. Kapela. Kapłan. 

Kapl(j)erz p. Szkaplerz. 

Kapta p. Kaplica. 

Kapłan pch. Kapelan poh. || Słw. 
Eur. z małemi zmianami. Ka- 
płan, przez Cz. kapłan, z Nm. 



KAPŁON 



251 



KAPRELE 



Kapłan. Kapelan może wprost 
ze 'Słc. capellanus (skąd i Nm. 
Kapłan, 'Sgnm. kapellEn). 'Sło. 
capellani byli pierwotnie stróżami 
ykapeli' ń. Maroina. Patrz Kaplica. 
Por. Czapka. Kii. powiada : ^Kapłan 
forte a oapellano, nisi yelis du- 
cere a Kaplun.^ 

Kapłon a. Kapłun pch. || Olż. 
khapon = kogut. Dłż. kapłan. 
Słc. sap lin. Cz. kapóun. Słń. i 
Srb. kopun. Bg. kap on. Ukr. Br. 
1 Es. kapłun (z Pols.) || Fr. oha- 
pon. Hp. eapón. Bum. cap on. 
Węg. kap pan. Lit. kopliinas, 
kaplónas (z Pols.). Nm. Kapaun, 
oraz sld. Kap(p)hahn AV. 68 HI 
Gr. k4p5n, skąd może Ło. cap on. 
U nas i u Łużyczan ł przez sld. do 
kapłan. Por. Mr. 195 Kapun. Mew. 
129 kopun-B. Pfil. IV, 637. 

Kapota pcli. Kaptit = (zły) ko- 
niec, przepadło! C Skapucić się 
= umrzeć. Nie wiem, skąd O. wziął 
9 Kufleta = kapota || Słw. i Eur. 
Tur. k a p u t (a) z Pols. M. 64. ZZ Fr. 
o a p o t (e) = odzież zwierzchnia [z Łc. 
oap(p)a, patrz Czapka]. Por. Mr. 
194 KanoTB. Por. C Kubrak. Fr. 
capot ma jeszcze znaczenie naszego 
k a p i!ł t w wyrażeniach : ,3 1 r e c a p o t^ 
= stracić wszystkie lewy = przegrać, 
być oszukanym, zawstydzonym; stąd 
Nm. ,kaput gehen' = przepaść, 
być zniszczonym ; nasze k a p u t z Nm. 
Por, AV. 211. Kge. 186 Kaput. Por. 
Kabat. 



Kapral pch. 9 Kapler || Słw 

zmian, tylko Srb. k a p 1 a r |j Wł. c a - 
porał e, caporano. Hp. c a b o r a 1, 
cap orał jako przym. = główny, a 
jako rzecz. = dowódca. Fr. capo- 
r a 1. Nm. Korporał [AV. 136 myśli, 
że postać Nm. jest zgodniejszą ze 
żródłoriowem, więc niby odŁc. corpus 
=ciało; ale wyraz ten w 'Słc. nie ma 
znaczenia korpusu (oddzitJu woj- 
ska); mniemać więc należy, że Nm. 
postać jest sld. do Nm. (z Fr .) Co rps 
= korpus, por. Armlkul]. 'Słc. 

oaporalis, caboralis = dowód- 
ca. DC. przytacza wprawdzie w zna- 

lunmiR mi. on. w i%i. mnm. 



czeniu dowódcy i corp orali s, ale 
popiera to jednym tylko przykładem. 
Por. Mr. 194 Kanpajra>. Dz, I. Capo- 
rale. 

Kaprele blp. = rodzaj dawnego 

tańca O Zapisuję wyraz ten dla 

tego, że zap. pomyłkowo wydruko- 
wano go u O. zam. Kapreole; w 
Gołębiowskiego Gry i eahawy 317 jest 
przytoczenie z Miaskowskiego: „Sko- 
czyć ku górze capreolę lekką^. 
Tegoż pochodzenia są: Kabrjola a. 
Kaprjola = skok (w tańcu), z Wł. 
capriola (= Fr. cabriole, dw. 
capriole) = tzn. ; Kabrjolet, z Fr. 
cabriolet(= Wł. capriol etto) 
=lekki, podskakujący (jak kózka) po- 
wozik, p. Brachet; wreszcie Kaprys 
pch., z Fr. c a p r i c e (= Wł. c a p r i c- 
c i o, Hp. capricho) = tzn. Wszystko 
to z Ło. capra = koza (zwierzę 
dziwacznie podskakujące). Dz. I Ca- 
priccio. Por. co do przejścia znacze- 
nia : bobrować od bóbr, jeżyć 
się od jeż, małpować od małpa, 
psieć, psocić i psuć od pies, 
zwydrzeć od wydra itp. Por. Pfil. 
V, 113. 

Kapi:jole p. Kaprele. 

Kaprys p. Kaprele. 

Kapsa, Kabza, 9 Kabzda pch. 
Kapsuła, 9 Kabzel, 9 Kabzla, 
9 Kapsla, Kapsuła pch. Kas(s)a 
pch. Kasetka. Kieson = wóz pro- 
chowy, jaszcz II Głż. Dłż. Słc. Cz. k ap- 
s a. Ukr. k ab z a. E a s (s) a bez zmian 
II Nm. Kapsę, Kapsel, dw. kafse, 
kefse, kebse. Cassa a. Kasse. 
Fr. capse, capsule, caisse, 
chasse, z róźnemi odcieniami zna- 
czeń; caisson = kieson (wóz); Wł. 
capsa, capsola, cassa, casset- 
ta itd. Wyraz nader rozrodzony we 
wszystkich językach Eur. ZZI Gr. 
k&psa, Łc. capsa = futerał (na 
zwoje rękopisów) i wogóle pudełko. 
Ło. capsula = pudełeczko, skrzy- 
neczka [może z języków Semickich, 
np. Hb. qabaz = gromadzić]. Por. 
MF. kapsa i kopSa. Mew. 111. kapsa. 
Mr. 48 KoBHerL. M. 64. Mt. kabz. Mr. 

33 



1 



KAPSLA 



262 



KAPUCYN 



202 Kieson. Por. Kapcie. C Ka- 
zieiiny. 

Kapsla p. Kapsa. 

Kapsuła, Kapsuła p. Kapsa. 

Kapszczyzna = czop owe || Ukr. 
kapszozyna (z Pols.) _« L. wy- 
wodzi, może słusznie, od kapać. 
Mógłby jednak wyraz być 'Słc. i po- 
chodzić od jednej z licznych nazw 
podatków i poborów, które patrz u 
Dc: Capagium, Gapaticum, 
Captio i wiele in. [wszystkie z Łc. 
cap i o = biorę], 

Kapszuk p. Kapciucli. 

Kaptur pch. || Cz. k a p t o u r, k a p- 
t u r. Srb. kapur a. kaporka = 
kura czubata. Ukr. kapór, kapo- 
r ó ć = rodź. czepca. Br. kaptur 
(z Pols.) Bs. kipari,, kaper-Ł, ka- 
porij, 9 kaptura = kaptur, kap- 
turek II Lit. kepure = kape lusz. 
Nm. 9 kapterchen (z Pols.)IZZ 
Blizkobrzmiącemi są 'Słc. capitra, 
capitularis, capitularium, ca- 
pi t u 1 a r e = różne okrycia głowy 
[od Ło. c a p u t = głowa] ; i w wy- 
razach tych słabo brzmiało, tak iż 
osnowę wymawiano zap. capt-. Ze 
jednak postacie Lit. i Ukr. nie mają 
t, a obie zap. pochodzą z Pols., więc 
wolno przypuszczać, że dawniej u 
nas wyraz w znaczeniu okrycia głowy 
brzmiał *kapur, a dopiero później, 
pod wpływem rozpowszechnionej os- 
nowy Łc. kapt-, wkradło się do 
kaptura t (jeżeli zresztą wyrazu 
tego nie wzięliśmy od Czechów). Por. 
Mr. 194 Kaptur. 

Kaptur pch. = „spiknienie sta- 
nów po śmierci królewskiej na obro- 
nę królestwa, rządu i sprawiedliwości" 
Kn. „Interregnum 1672 Kaptur po 
śmierci Zygmunta Augusta •* Folumina 
legion II, 839. ;,Confoederatio vulgo 
kaptur nuncupata" ib. III, 746.IZZ 
„Zdaje się, że pierwszy Jakób Przy- 
łuski.. nazwał te sądy bezkrólewia i 
to przymierze stanów po śmierci Lu- 
dwika króla ,kapturem' . . . Musieli 
dawni Polacy na znak żałoby po 



śmierci króla stroić się w jaki kap- 
tur, na wzór mnichów** Jul. Barto- 
szewicz w EW. IV, 26. Podobno 
najpierwej Krasicki w Zbiorze potrzeb, 
wiadomości I, 440 zwrócił uwagę na 
prawdziwy słoworód kaptura, mó- 
wiąc: „Kaptury, nazwisko juryz- 
dykcyi w Polsce, nazwanej a libera 
captura każdego mieszającego spo- 
kojnośó publiczną podczas bezkróle- 
wia." Łc. captura = połów, łowie- 
nie, 'Słc. captura == więzienie, Hp. 
captura = tzn. [/jródłem jest Łc. 
capi o = biorę, łapię, chwytam]. 
Kaptur tedy jest czasowym zawie- 
szeniem prawa „neminem captiva- 
b i m u s** i zastąpieniem go „libera 
captura", a z kapturem na głowę 
ma tylko związek pozorny. Por. T. 
Korzon Uistorja nowożyt. 346, przyp. 
1. Balzer Studja nad itrawcm pols. 
1889, od str. 281. 

Kapucyn pch. 9 Kapuza = 
czapa O. 9 Karpuza || Cz. k a p u - 
c (e) = kapiszon. Kapucyn Slw. Eur. 
bez zmian || Lit. k a p u z a s. Źród- 

łem jest ^Słc. caputium = kapi- 
szon (p. Czapka), skąd Wł. c a p u c- 
cio, Fr. capuce itd. 9 Ka(r)pu- 
z a z Nm. K a p u z e ; Nm. 9 K a p u- 
se z Lit] Por. Pfil. IV, 637. 

Kapudrak p. Kubrak. 

9 KapuJki Im. = rodź. śliwek 
Ap. XIV, 28 ZZ Może zdrob. od 
kapka = czepiec, dla podobień- 
stwa kształtu? 

Kapusta pch. Kampust, Kan- 
pust = maślanka, mleko kwaśne L. 
Rej KróL rozprawa, w. 1813. Kom- 
put a. Kompot = owoce gotowa- 
ne (K o m p u t pch. w znacz, poczet 
tu nie należy; pochodzi z Łc. oom- 
p u t u s = obrachunek). Kompost = 
rodź. nawozu. 9 Kajpus, 9 Kal- 
pus, 9 Kańpus = rodź. bryndzy || 
Słc. Cz. Słń. Ssłw. Ukr. Br. Es. ka- 
pusta. Słń. kapuś. Chrw. kapuś, 
kupus. Srb. kupus = kapusta; 
kombost = kapuśniak || Nm. Kap* 
pes, Kappus; 'Sgnm. kap pa z, 
kappus, kabez; Śgnm. k a b u z. 



KAPUT 



263 



KARA 



o h a p u z = kapusta. Nm. Kompost 
= 1, nawóz % mleko zsiadłe 8, ka- 
pusta kiszona 4, kompot; w ostatnim 
znaczeniu także Nm. Kompott (z 
Fr.). Nm. C komst, C kompes, 
Ckabis, Ckompis, Ckum(p)st, 
9 g u m (p) s t, 9 k a p u 8 1 e (r) i in. 
Fr. c a b u 8 = kapusta ; compote = 
komput. Wl, composta = komput; 
oavolo capuooio = kapusta. 'Słc. 
compostum =: nawóz; oompo- 
sitio (u DC. jeden tylko przykład 
z końca XV. w.) = komput. Węg. 
k&p o s z t a. Lit. kopustas (ze Słw.) 
_ W Łc. c a p u t = głową, ile wiem, 
nie używa się w zestawieniu z bras- 
sica = kapusta; byó może, iż Nm. 
Kappes itp. poszły z Wł. capuc- 
cio. Obecność t w postaciach Słw. 
da się wyjaśnić przypuszczeniem (nie- 
bezpośredniego) pochodzenia z Wł. 
composta; Słw. zaś postacie bez t 
wywodzić należy ze Sgnm. kabuz. 
Kapusta, jak się zdaje, jest u nas 
wcześniejszym, a kampust później- 
szym zapożyczeniem. Komput = 
kompot ma u przez przystosowanie 
do blizkobrzmiącego komput u, w 
znaczeniu obrachunku. Por. Mew. 111 
kapusta i kapusi*; 126 kombosti*. MF. 
kapuś i kapusta. Mr. 40 KanoycTa i 
192 Kampust. Pfil. IV, 370 ods. 1. 
Kge Kappes. Dz. I. Cappa i II c Ca- 
bus. Nm. 9 kom pis znaczy to sa- 
mo, co Pols. 9 k a ń p u s. Por. Pfil. 
IV, 370. 

Kapiit p. Kapota. 

9 Kapuza p. Kapucyn. 

9 Kapyrowa<5 p. Kaperować. 

9 Kar = stypa RA. X, 284 || Słc. 
kar = tzn. «.^ Źródłem wyrazu jest 
Sgnm. chara, Gt. kara, Ssas. cara 
= żal, żałoba, opłakiwanie; wyraz 
ten przechował się w Nm. Charfrei- 
tag = wielki piątek i C h a rwoche = 
wielki tydzień (eh wymawia się jak 
k) i w Ag. c a r e == troska. Por. RA. 
XVII, 39. GDW. Charfreitag, Kge 
Karfreitag. Por. Karawan. Kar- 
luiua. Do nas zap. ze Słc. 



Kara p. Kary. 

9 Karabacz p. Karbacz. 

Karabe = rodź. bursztynu O. || 
Słw. Eur. tak samo Ar. k a h r a- 

ba [z Pers. kah = słoma -j- rub a = 
podnoszący] = bursztyn (jako podno- 
szący słomę za potarciem) Dc. 82 
Carabó. 

Karabela, dw. Karabel, czasami 
Karabel la p ch. || Cz. karabela 

(z Pols.) „Nazwa pochodzi od 

miasta Karbala, Kerbelaw Ira- 
ku arabskim (Babilonji), w wilajecie 
Bagdadzkim. W okolicach miasta te 
go wyrabiano dawniej słynne szabelki 
bez kabłąka; stąd powstała u nas 
nazwa karbelek, karabelek, ina- 
czej arabellami zwanych; wsta- 
wiliśmy głoskę a jak w wyrazie k a- 
rawana, właściwie Pers. karwan" 
M. 55. Z niego Mt. kórbóla. Gdzie 
M. znalazł postacie karbelka i 
arabella, nie wiem. Por. Mr. 195. 
Ustęp z listu Ciołka r. 1516, przyto- 
czony u L., wskazuje koniec w. XV. 
jako czas wprowadzenia do Polski 
tej broni, a zap. i wyrazu. Kn. go 
nie podaje. 



Karabulcy: „Dał mu w kark, 

^arabulcy" RT. 

« Ukr. karabulci 

głowę, koziołkiem 



aż się potoczył 
205 i Ap. I, 69 z: 
nieodm. = przez 

[Może przekręcenie Fr. carambole, 
skąd Pols. karambol; a. może Tur. 
karabulah=: jakiś ptak nurkający ; 
a. też z gromady wyrazów nieusta- 
lonych, opisujących ruchy pocieszne: 
Ukr. karabkaty sia=: wdrapywać 
się, BrS. karaku§kom'L = na czwo- 
rakach, okrakiem itp. Z Ukr. (na 
Bukowinie) karabulja = strój gło- 
wy dziewcząt Ausland 1887, n® 3, str. 
44, zap. związku nie ma]. 

Karacena = rodź. zbroi. Kirys 
pch., dw. Kirys, np. w Proteuszu a. 
Odmieńcu, Kira^Jer, Kirysjer pch. 
II Słc. kyras. Cz. kyrys. Rs. ka- 
ra c y n i >Mr . 196, u Dala n. ; k i r a s i,, 

kir asa Źródłem jest Łc. coria 

= skóra; rzemień; kora. Stąd 'Słc. 



KARA.CZAŁY 



254 



KARAFJOR 



corazina, ooratia, coratium= 
karacena; WŁcorazza (aŁ.mylnieca- 
razza),Hp.coraza, Fr. ouirasse, skąd 
Nm. K lir a s s m., dw. Kuris, Kiiris. 
Znaczenie wyrazu niby *skórzDia,*skórz' 
nik. Por. Mr. 196 KapaiaJH'Ł i 234 
Kyrys. Do nas z Nm., może przez 
Oz. Por. Karwasz. 

9 Karaczały p. Karczoch. 

Karaczan Ł. 9 Karakńn. Ka- 
raluch np. w Wilkońskiego Ramot- 
kach V, 306. 9 Tarakan. 9 Bara- 
kdn. 9 Targan Mśtyńs Zapust 18 
ods. Dragan Mr. 146 (nie wiem, 
skąd ?) II Słc. Cz. t a r a k & n (częśoiej 
§v4b). Ukr. karaluch, torh&n, 
tarakin. Br. Rs. tarakan('L) || Pr. 
kak erlake. Nm. Ka(c)kerla(o)k 
Zdaje się, że wielopostaciowo 
rozpowszechniona nazwa powyższa 
jest okazem zmieszania (kontami naoji) 
dwóch różnych osnów: zachodniej 
kakerlak (o której GW. powiada: 
„wyraz wraz z owadem przybył z Ame- 
ryki polud., gdzie brzmiał kaker- 
lak ki, może przez Holendrów z Su- 
rynamu^) ze wschodnią: Północnotur. 
tarakan Mt. p. t. w. (^ TdkTgB^n 
z Ukr. 9 Barakan zap. pod wpły- 
wem tak samo brzmiącego warjantu 
wyrazu Barchan, k. p. 

Karaim p. Karaita. 

9 Karadon = fasola tykowa 
o czerw onym kwiecie Ap. YIII, 251. 
266. 267 ZIZI Zap. przekręcona nazwa 
rośliny karagan = grochownik. 
Prof. J. Rostafiński zwraca uwagę 
moją na Ukr. karhanka = czarna 
fasola, karhany = jej ziarna. 

KaraQot, dw. KaraQor, Karo- 

Qał L. = roślina dianthus. O. odsyła 
do K a 1 a f j o r ! Podnbnieź w gwarach 
mieszają dwie te rośliny, np. Święt 
H98; toż i u Niemców: 9 Karfiol 
= kalafjor. Karupiel, Karupier 
Kn. Karupień L. 9 Karpiele = 
brukwie, Kdrpiel = brukiew, 9 
Karpela = ziemniak Ap. VI, 294 || 
Słc. Cz. karafilś^k, karafij^t. 
Cz. karpel = brukiew. Srb. ka- 
ra n fi 1 ; Srb. też k a r a v i 1 j e, g a r o- 



fao, garofilje. Bg. karamfil, 
karafiL Ukr. kirpel = brukiew. 
Bs. gravil jiti; kaliiferii, kanii- 
feri), kanńper'i»= balsamita vulg. ; 
kalofar'B = nigella damaso. ? || Tur. 
karanfel. Wł. gariofilata, ga- 
rófano. Hp. girofle, girofre. 
Fr. girofle. Bum. carofila, ga- 
riofil. 'Sgnm. kariofel. Nm. 9 
groffel. Ngr. g ar ó fal o n. 'Słc. 
gariofilum i inaczej ..... Gr. ka- 
ryófyllon [dsł. = kwiat orzechowy] ; 
Łc. earyophyllum = tzn. Por. 
Mew. 112 karamfili*. Mt. karanfel. MF. 
karayilje. Mr. 166 Oarofan. 169 
rpafiiŁiaTB. 196 Karafij&t. Zbliżenie Bs. 
kalufer-B z Gr. kary ófyllon JA. 
VI, 626. Nazwy roślin Pols., podane 
wyżej, odnoszą się do wcale różnych 
osobników; ale w nemenklaturze bo- 
tanicznej, naszej i obcej, tyle jest 
niespodzianych przeskoków, że bez 
wielkiej obawy wolno zbliżać to, oo 
brzmi mniej więcej blizko, a w tym 
razie jeszcze ze względu, że dla 9 
karpieli nigdzie podobnie brzmią- 
cych nazw zdaje się niema. Postać 
9 karpiel mogła powstać pod 
wpływem przycisku na pierwszej : 
*k ar u piel. Mew. 144 i 427 krLpelfc 
nie wie źródła. Mr. w Lpf. Vni, 47 
Karpiele niefortunnie zbliża z Fr. 
oarpelle = owoc na wspólnym 
słupku. Jakie skoki znaczeniowe spoty- 
kają się w nazwach roślin, to widać 
np. na tym, że Cz. 9 karpel zna- 
czy burak, a Pols. 9 karpiel = 
dziewięćsił Ap. VI, 240. Por. Kanu- 
Qor. 9 Krompele. 

KaraQor p. KaratJoI. 

Karaita a. Karaim. „Earaito- 
wie a. Karaimów ie" L. || Słw. 
Eur. char. ZII ^Z Hb. karaim, Im. 
od karej =: piśmiennik, który się 
trzyma pisma Św., od słowa k e r a = 
wezwał; czytał, skąd kara =: pismo 
Św., niby czytanie per excellentiam^ 
M. 66—66. Dc. 83 Caraite. Por. Al- 
koran. 

9 Karakśn p. Karaczan. 



KAEAKAŁY 



256 



KARAWARA 



9 Kara katy Im. = rodzaj trze- 
wików Ukr. karakaty = tzn. 

9 Karakule p. Karczocli. 

9 Karakuły liD.=futro z czarnych 
baranów || S.um. oaracolac = futro 
rysie Tur. karakolak = ryś. 

Karaluch p. Karaczan. 

9 Karantować pch. = 1, pola- 
jaó, uśmierzyć Kg. Sand . 262 2, na- 
mawiać Ap. II, 94ft "NTm, 9 ka- 

ranzen, 9^^^^^^®^) 9^^^^^* 
z e n = dw. karcić, dziś batoźyć [co 
do pochodzenia ze 'Sic. carentia= 
pokuta p. GDW. Kuranzen]. 

9 Karasłna p. 9 Kierasina. 

9 Karasówka = harasówka, p. 
Aras. 

Karai^aka = krzyż mistyczny 

z lit erami Ł., dziś zwany Karawika 

(^^ nazwy miasta Hp. Carava- 

ca, słynącego krzyżem cudownym. 

Por. u L. dopełniacz 6. 

Karawan pch. 9 Karawó^n = 
wóz długi Kg. Rad. I, 186. 9 Kdr- 
bńn = szaraban (autor tłumaczy 
„char a vent**, chce powiedzieć „char 
a bancs") Kg. Lub. I, 206 || Ukr. ka- 
rawan = tzn. (Mr. 196 mylnie po- 
daje wyraz kar a w an jako Bs.; Bs. 
karayan^Ł znaczy karawana, k. 
p.)IZI'Sgnm. karwagen [złż.z'Sgnm. 
k a r (a) = żałoba, opłakiwanie + W a- 
g e n = wóz] = tzn. Por. Pfil. IV, 476. 
Por. 9 Kar. 

Karawana. Karawanserąj, dw. 
Karwaser(a) || Słw. bez zmian, prócz 
Srb. karvan, korvan; Ukr. kar- 
wasd.r = dw. sąd ustny na jarmar- 
kach, w namiotach. Bg. kervan, 
karvan; karavansaraj || Eur. 
char., bez zmian, prócz Bum. car- 
V a s a r a (Mt. kórvan) IZZ Pers. k a r- 
wan = tzn. M. 66; Pers. karwan- 
seraj [karwan -|- seraj = dom, 
pałac] = tzn. M. 66. Por. Dc. 86 Ca- 
ravane i Carayanserail. Mt. liórvan. 
Mew. 1 16 kervan'b. Karwaser(a) 
zap. z Bum. Ł. nasuwa błędny wywód i 
z Nm. Fahrwas8er = farwaser. 



Karawara = bańka szklan a o 

długiej szyi L. (z Bohomolca) 

Zap. w związku z karafką; może 
jakaś 'pomyłka druku ? 



Karawela p. 
Karawika p. 



Korab. 
Karawaka. 



Kar awusz = niewolnik, niewolnica 
L.Z^Tur. karavóS == tzn. M. 66. 
Mt. karavó§. 

Karaa^a = grube sukno. 9 ^^' 
razyjń = sukmana (z takiego sukna) 
II Bs. karazój a (z Pols.) || Wł. Hp. 
carisea. Fr. cariset, dw. cari- 
sóe; cróseau. Nm. Kirsei, Ker- 
sei, Kirschei, Karsai, Kirsat 
i in. Ag. kersey. HI. karsaai. 
Skąd MF. wzią ł Ło . pannus ,cara8i- 
nus', nie wiem ... Do nas z Nm. 
[Pochodzenie wyrazu Nm. wątpliwe; 
por. GW. Kirsei. Kge i Dz. n.]. Por. 
Mr. 40 Karazya. MF. karazyja. 

Karb pch. złż. 9 Kńrba = kula, 
wić, wiecha, orędzie Wisia V, 426; 
IX, 373. Pfil. IV, 204. Tu też należą 
Karbnik == urzędnik zupny i Kar- 
baija = żupa solna Kn. || Mew. 112 
karbi) podaje formę Cz. karb w zna- 
czeniu Pols., ile wiem, mylnie. Ukr. 
karb, karbuwaty (z Pols.) ZZI 
Nm. Kerb(e) = karb; Ker be, 
zam. Kerbholz = laska z karba- 
mi ; k e r b e n=karbować. K a r b a r j ę 
Mr. 196 wywodzi ze 'Sic. carbarius 
= karbnik; rzecz ma się odwrotnie: 
'Sic. wyrazy, podane przez DC, po- 
chodzą z Pols., bo DC. tylko Pols. 
źródła przytacza. Karbnik = ten 
co ,karbuje', rachmistrz, a stąd kar- 
barja. Co do przejścia Nm. e na 
nasze a, por. Pfil. IV, 402-^403. Por. 
Karmasyr. 

Karbacz a. Korbacz pch. Ł. = 
bizun, kańczuk. C Karwacz, C 
Karabaez. Zap. tu należy i Kar- 
wasz L. (mylnie objaśniony jako 
krótka szabla) || Sio. k o r b a 5. Cz. 
karabac, karva6, Słń. Srb. 
k o r b a 5. Ukr. karb&oz = bi- 
zun ; korbacz = laska sękata. 
Bs. karbaS'B II Nm. Karbatsche. 



KARBIÓ 



266 



KAEOZOF 



Hp. corbaoho. Fr. cravaohe. 
Szw ed, karb as. Wąg. korb ś; es. 
««« Tur. k y r b a 6 = rzemień ze skóry 
a. żyły wołu a. wielbłąda do bicia 
niewolników i bydła M. 67. 66. Mt. 
kerba8. MF. korbaó. Mew. 130 kor- 
baSt. Dz. I Corbacho. U Lindego 
Kar wąs z może mylnie objaśniono 
znaczenie? Zamiana b na w może 
pod wpływem Cz. karvag? Por. 
JA. XI, 106. 

9 Kdrbać p. C Karbić. 
Kńrbńn p. Karawan, 

9 Karbić, 9 Kńrbać = baj du- 
rzyć, gawędzić, pleść GO. 168. CZ. 
90. Psk. 29. Ap. II, SZZLit. kal- 
bióti = mówić. 

Karbona p. Skarbona. 

Karbuz p. Arbuz. 

Karcioch p. Karczoch. 

Karciof p. Karczoch. 

Karczma pch. Wywód wyrazu 
tego podałem pod 9 Charcz, k. p. 

Mt. pod xardż i za nim A. Briickner 
JA. XVII, 662, nie podając powodów, 
nie zgadzają się na to zbliżenie. Do- 
póki nie będzie dostarczony lepszy 
sloworód dla karczmy, wywód 
Muohlińskiego zdawać mi się będzie 
naj trafni ej szy m . 

Karciok p. Karczoch. 

Karczoch poh., dw. Karciof, 
Karczof, Karcioch, Karciok, 
Arcioch. 9 (J)Arczaki, 9 Har- 
caki, 9 Karczofle, 9 karczochy 

= rodź. ziemniaków. Por. 9 tror- 
clzole. Może tu należą 9 Karaczłity 

= rodź. ziemniaków Pfil. IV, 652 i 
9 Karakule = rodź. ziemniaków 
Ap. VI, 294 (por. Pfil. IV, 662) || Glż. 
kharSuch. Sto. artiSok. Cz. ar- 
tiSok, artycok. Słń. articok. 
Ukr. karczocha ż. (z Pols.) ; ka- 
rakuła = ziemniak. Rs. a r t i § ó k l 
II Fr. artiohaut. Wł. articiocco 
a. car ci of o. Hp. aK^. a(r)cliofa. 
Pg. alcachofra. Nm. Artischo- 



cke ż., dw. Artsohoke; 9 ®rd- 
s o h o k e (sld., stąd Lit. óroziukas 
= ziemniak) IZZ Ar. h a r a z e f, póź- 
niej charszof, skąd Wl. dw. ar- 
c i o c c o ; to zaś, zmienione przez 
sld. na articiocco, przeszło znowo 
na Wschód w postaci Ar. sld. ardi- 
s z a u k i dosł. = ziemny -f- ciernisty 
Dz. I Articiocco (podług Dozy'ego) 
i tamże w dodatku. Por. M. 57. Do. 
ArtichauŁ Mew. 112 karfiofb. Kge. 
Artischoke. Mr. 99 ArtiSok, 196 
Karczoch. Pfil. I, 134; IV, 662. Do 
nas najpierw z Wł. Różne postacie 
gwarowe Pols. są sld. do karcz, 
kartofel itd. 

Karczof, Karczofle p. Karczoch. 

Kardamoma p. Amomck. 

Kardasz L. Z przykładów u L. i 
następnych wyrazów zdaje się wyni- 
kać znaczenie u nas wogóle wojow- 
nika, towarzysza (w znaczeniu ,woj- 
skowego'), dworzanina. „Kardasz 
twoja będzie (domyślam się ,znaczyło') 
brat, pobratym" Birkowski u L. i 
w Cmrownicy powołanej^ Kg. Postn, 
VII, 287, n0 9: „kardasz Tatarzyn** ; 
por. dzisiejsze ,bratu8zko' o Buł- 
garach. „Hans zKordaszem" w 
Jovialiłat€s Potockiego. Kardasztwo 
= braterstwo, przyjaźń. „Kiirdesz'', 
piosnka ułożona podobno przez Bo- 
homolca Kg. Maz, II, 269 ods. Krak. 
II, 326-327. Szkardasztwo = po- 
bratymstwo, przyjaźń L. || Srb. Bg. 
karda§ = brat Mt. i Mew. 112 kar- 
dasb Tur. kardasz, skróć, z k a- 
ryndasz = brat, a w Tat. wogóle 
krewny [zlż. z karyn = łono matki 
-\- d a s z = towarzysz ; por. Gr. a d e 1 - 
fós]. Por. Mt. kardaS. Mew. 112 kar- 
daSb. M. 61. 67. 72. Zbliżenie z Węg. 
w RA. XVII, 23 zdaje mi się nie- 
trafnem. 

9 Kardeczka p. 9 Kartacz. 

Kardel p. Kordel. 

Kardyban p. Kordyban. 

9 Kareta p. Kary. 



KARJERA 



2B7 



KARMIN 



Karjera p. Kary. 

Kaijolka p. Kary. 

9 Karkllna = krzaki iwy po 
moczarach. Kilka nazw miejscowych 
od osnowy Karki- Lit. k a r k 1 y- 
ne, zbiorowo od karklas = tzn. 

9 Karlus p. Karzeł. 

9 Karniaiia a. 9 Karniany 

bip. = odzież wogóle, lachy, hadry 
Kr. Mae. V, 38. Łęce. IB. JA. V. 
637. 36. Pfil. IV, 831. Korman = ja- 
kieś ubranie zwierzchnie L. (z Naru- 
szewicza). „Podajże mi ten swój kor- 
man, iż ci na drogę strawy dam^ 
Rozmowa . . pielgrzyma . . (1BB9), 79. Kg. 
Maz.Y^aS. RA. Yni, 174. Pleszcz.36 
II Słń. karaman = pugilares. Ukr. 
k a r m a n (częściej k y s z ^ n i a), Rs. 
karmani> = kieszeń. Ukr. kurman 
= łachmany, licha odzież || Lit. k a r- 
m ó n a 8 = tobołka, węzełek, wore- 
czek. "Węg. karmś.ny = rękaw ZZI 
Tur. karman = kieszeń [nie z Łc. 
crumena = mieszek, woreczek z 
pieniędzmi, dodaje Mew. 112 karma- 
n-Ł]. Co do przejścia znaczeń, patrz 
odsyłacz w JA. V, 637. 

Karmasyr = nóż bednarski do 

karbów L. Nm. Kerbmesser 

[złż. z k e r b p. Karb + Messer = 
nóż]. Patrz L. i Pfil. IV, 363. 

Karmazyn pch., dw. Kierme- 
zyn. Alklermes, Kierines L. 
Karmin pch. jj W Słw. przeważnie 
prawie bez zmian; bliżej do 'Sgr. 
postaci: Bg. kT>rm'Łz, hrimiz; Słń. 
grimiz, krimiz || Wł. carmesino, 
chermisi, orómisi(no); carmi- 
nio. Hp. alquermez; carmesi; 
car min. Fr. kermes, alkermós, 
cranioisi; carmin. Nm. Karmę- 
s i n, Kermes i in. 'Sgr. k r i m i z i n 
Najgłębszym źródłem jest Skr. 
krmi a. krimi m.=robak, czerw(iec) ; 
krmidża a. krimidżaż. = kar- 
min, szkarłat [zlż. z k r i m i -f- <^ ż a= 
zrodzony = zrobiony, więc niby 
,z czerwcu zrobiony*]. „Rzeczy jed- 
wabne, które farbują czerwcem Pol- 
skim, zowią kermezyn, jakoby po 



naszemu ,czerwcem farbowany', a 
w Wenecji, nie mogąc wymówić na- 
szego ciężkiego języka, przewrócili 
obiecadło, mówiąc k miasto c, a miasto 
w, n?, tRk iż mówią ,kermes' za 
.czerwiec' abo szkarłat", powiada 
Marcin z Urzędowa (u L.). Dla tego 
przytoczyłem naiwne to dowodzenie, 
aby nadmienić, że istotnie w dziejach 
wyrazów powyższych jest ciekawy 
przykład wędrówki „stów skrzydla- 
tych", chociaż nie taka była ona, 
jak sobie ks. Marcin wyobrażał: wy- 
raz Skr. dostał się, jak się zdaje, na- 
samprzód w dziedziny Semickie i 
wystąpił w Ar. kirmiz = czerwiec, 
kirmezi = karmazynowy ; kermial 
= czerwony, Hebr. karmił = kar- 
min ; później wszedł do Tur. w po- 
staci kyrmyzy = karmazynowy, 
oraz do języków ^Eur. U nas stanął 
obok rodzimego c z e r w (i e c) jako 
coś zupełnie odrębnego; a jednak 
Skr. krmi jest aryjsko pokrewnym 
ze Słw. 6ervL, cermb, Lit. k i r - 
m i 8. Łc. V e r m i 8 itd. Por. Mew. 
156 ki^rmezii. Mt. kermez. M. Al- 
kiermes. Czerwiec, Karmazyn. Dz. I 
Carmesino. Dc. 24 Alkermós. 99 Cra- 
moisi, 148 Kermes. Mr. 169 i 388 
Grimiz, 197. KapMasHHT.. 

Karmin p. Karmazyn. 

9 Karmina = uczta przy zabiciu 
świni RA. X, 284 || Słc. karmina 
= tzn. Słń. i Srb. karmina a. 
daća = stypa ZIZ Mew. 112 karmina 
wywodzi z Łc. o a r m i n a = wier- 
sze, pieśni (nad zmarłemi), idąc za 
Mr. 197 Karmine; Mr. przytacza też 
'Sgnm. i Dnm. k a r m e n = opłaki- 
wać. Nie zwrócono uwagi na Lit. 
szórmenys Im. = stypa; możeby 
zbliżyć należało Nm. kar- (patrz C 
Kar). Do nas ze Słc. Por. Fk. I 
(wyd. 3), 621 kar 2. Czy C kier- 
m a 8 z n i a, wyraz, którym Ap. I, 70 
objaśnia C komasznię, jest w 
jakim związku z karmina? 

Kamal Ł. podaje bez wyjaśnie- 
nia znaczenia wyrazu, z jednym przy- 
kładem z Potockiego. Siemieński 
w Orędowniku nauk. 184B, n® 22, str. 



KABNAT 



2B8 



KAEOPJAŁ 



172 powiada: „kaptur, któiym zakry- 
wano oczy sokołom'^. Toi Wodzicki 
O Sókólnictwie 96; Gołębiowski Gry i 
zabawy 143 oda. n^I Dopełniacz 6 
Lindego nasawa 'Stc. carnelns a. 
ąuarnellas, Fr. carneaa = okien- 
ko w blaszkach wysokich morów; 
ale jak pogodzić znaczenia? Może 
ze 'Sto. carneria = torebka sokol- 
ników, w której trzymano mięso dla 
ptaków ? 

Karnat = sznur do amocowania 
masztn L. Mr. 197 dodaje jeszcze 
formę Pols. karnatyn i wywodzi 
z Nm. Karnat ==tzQ. Skąd ma oba 
te wyrazy, nie wiem. W GW. i in- 
nych słownikach Nm. wyrazu Nm. 
Karnat nie znalazłem. 

9 Kamaty p. C Komawy. 

9 Kama^^acz: „Umarła żydówka 
na karnawaczn. Wzięli ją do 
pie kła na stragacza" Kg. Krak. II, 
224^.. Może w związku z Cz. kar- 
n 4 5 = płócienna suknia kobieca? Mr. 
197 Karn45. Albo też może z Nm. 
karno ffel mzn. = wrzód, kiła? Por. 
kamabbas GDW. p. w. Karnoffeln. 

Karń = jądro, dusza odlewu Łb. 
102 HZ Nm. Kern mzn. = tzn. Por. 
Kłemowy. 

Karoca p. Kary. 

Karoczek: „Gorseciki . . wokoło 
u dołu opatrzone karoczkiem, 
ułoźonem w ósemkowe fałdy*^ Kg. 
KraŁ I, 103 Może Fr. o a r r e a u 
= tafelka, kwadracik, skąd w kartach 
Karo. 

Karolek p. KaniJ. 
9 Karol- p. KaniJ. 
Karować p. Kary. 
9 Karpie p. Kierpce. 
9 Karpela p. KaraQoI. 
Karpiel p. KaratJoI. 
9 Karpie p. 9 Kierpce. 
Karpuza p. Kapucyn. 



i Karotjał p. KaraCioI. 

I 9 Karsz nieodm. == dziarski IZI 
Dum. k a r 8 c h = tzn. [Słoworód w 

JGDW. karsch. Może też = Nm. C 
karj osch = tzn., z Fr. coura- 
geux?]. 

j 9 Karszun p. 9 Korszim. 

! Karśniawy = mańkut Andrzej 
.z Kobylina Gadki o skladn. oftanków, 
I wyd. Eostafińskiego Cz. k r o h y 

. = lewy; kr§ń4k a. krchnak = 
mańkut; kr§ńavy a. krchnavy = 
tzn. [Por. Pols. 9 karszlak = drze- 
wo karłowate O. i Mew. 167 k-trs- 
Pols. karślak]. 

Karta pch. złż. Kartel(a8z). 
Karton II Głż. khart m. = karta 
(do grania) ; k h a r t a = mapa i in. 
znacz. Słc. Cz. Słń. Srb. Ukr. Br. Es. 
karta (do grania). Srb. hartija = 
papier. Sslw. har'Łtija = papier i 
in. znacz. Bs. h ar tij a = nadanie, 
dokument ; kartina = obraz, rysu- 
nek ; (kartoma = arenda, z 'Sgr. 
ch&rtoma = zapis Mr. 198 i 390 
KapTOMa) II Wł. c a r t a = papier i wiele 
in. znacz. Fr. carte = karta i in. 
znacz.; charte a. ohartre = na- 
danie, dokument ; c a r t o n mzn. = 
wielki rysunek; cartel = wyzwanie 
(na piśmie umowa polityczna.); Nm. 
Kartę (z Fr. w końcu średniowie- 
cza) ; Tur. h a r t e = papier ; mapa. 
Węg. h a r t y a = błonka, skórka. Lit. 
kort a. Gr.ch4rtes m.,oh4rt6 

ż. =r karta papirusowa ; księga. Łc. 
(z Gr.) charta = tzn., a nadto: list, 



pismo, wiersz. "W 'Słc. c(h)arta = 
1, dokument 2, blaszka 3, ohartae 
a. oharticellae = karty do gry. 
Por. MF. hartija. Mew 86 charfctija. 
Mr. 198 KapTiiHa. 324 Śkarta. Mt 72 
i ind. Pfil. IV. 637. Por. 9 Chaatury 
i Skartabel. 

9 Kartacz = rodź. szczotki. 9 
Kardecz(k)a = szcz otka || Cz. k a r - 

tic. Słń. kertaSa Nm. Kar- 

detsche, Eartetsche = tzn. [Toż 
znaczy Nm. Karde = karda = oset 
i drapacz ostowy, z Fr. c a r d a s s e= 



KARTAN 



259 



KARTON 



= szozobka sukiennioza, to zaś z Łc. 
G a r d u u s, Gr. k i r d o s =: oset]. Por. 
Mr. 197 Kart&g. Tu należy C Kardy 
benedykt = roślina carduus bene- 
dietus Ciesz. 37. 

Kartan m., Karta(u)na, Kartu- 

na ż. = murolom, rodź. dziaJa. Pół- 
kartauna ź. (O. ma p ó ł k a r t a w n a 
orazzap. pomyłkowo półkartanna). 
Może tu należy „Karronoda = ga- 
tunek krótkiej armaty, szczególnie na 
okrętach" O; podobnie brzmiącego 
wyrazu w językach Eur. nie znajduję; 
podejrzewam pomyłkę druku || Cz. 
kartś.n(a), kartouna. Rs. kar- 
tauni., dw. kart auli, II Nm. Kar- 
taune, Karton(a), Kar ta we i 
in Mr podaje 'Sic. quartana, 

ale DC. wyrazu tego n. &W. i Kge 
cytują Wł. quartana, aMr. dodaje: 
„dla tego tak nazwane, że z nich wy- 
rzucano 26 funtowe kule", więc 
ówieroio- centnarowe. Por. Mr. 198 
Kartun. Brl. 88. Kge Kartaune. 

Kartel p. Karta. 

Kartofel poh. M^ Kartofla ź. 
9 Felka, k. p. C Tufle Im. C 

Tywka Psk. 103 (właściwie *tyfka). 
(9 Karozofle jest sld., patrz 
Karczoch). Trufla poh., dw. Trófla, 
Tartofla. 9 Kurdebie = ziemnia- 
ki GO. 169. Tartofl w znaczeniu 
ziemniaka w Mitzlera de Kolof Nowe 
wiadomości ekon. Warszawa 1768—61, 
str. B64, w § VII artykułu „Wstęp 
do gospodarstwa^ (wskazówki tej 
dostarczył mi dr. J. Peszke) || Słc. 
kartofle Im. (częściej zemiaki). 
Srb. Czarnog. kr tola. Ukr. k a r t o p 1 a, 
kartofij, kartofla (obok bara- 
bóla, bu Ib a). Br. kartofla, kar- 
to p 1 a (obok b u 1 b a). Rs. karto- 
felb m., kartóflja, kartóhlja, 
gartóplja, kartóSkai kilka in. 
odmian gwar. Trufla znalazłem tyl- 
ko w Ukr. trufel a. trufla i Rs. 
trjufelb||Nm. Kartoffel ż.; 9 
tuffel = ziemniak. Triiffel ż. = 
trufla. Nm. dw. Tartuffel = ziem- 
niak. Fr. truffe = trufla. Hp. trufa 
= trufla. Wł. tartufo, tartufolo 
= 1, trufla 2, ziemniak Źródłem 

SŁbWtlR WTR OK. W JCZ. PvLU(IM. 



wyrazów kartofel i tartofla są 
wyżej podane Włoskie, ze zmianą t 
na k, dokonaną w Niemczech (skąd 
nasz k artofel); źródłem zaś trufli 
zdaje się że jest Ło. tub er = guz, 
głąb, cebulka. WŁ tartufo może 
z Ło. terrae tuber = dsł. ziemna 
cebulka. 9 £^ e 1 k a skrócenie z k a r- 
tofelka ż. 9 Tufle i 9 Tywki 
podług skrócenia Nm. Por. liir. 846 
Tartofle; 364 Trufla. Mew. 112 kar- 
toplja. Dz. I Truffa. Kge Kartoffel. 
Mag. Truffie. Pfil IV, 637. Kartofle 
rozpowszechniły się w Niemczech od 
połowy w XVII pod nazwą, przynie- 
sioną z Włoch, gdzie na nową rośli- 
nę, przywiezioną z Ameryki, przenie- 
siono nazwę dawno znanej trufli. 

Karton p. Karta i Kartun. 

Kartun, Karton pch. = tkanina 
bawełniana || Dłż. kartun. Słc. k a r- 
tiin. Cz. kartoun. Srb. kartun. 
Ukr. kartun || Nm. Kattun, 'Sgnm. 
kottun (z HI. kattoen); Nm. 9 
kartun. Węg. k4rton. Wl. coto- 
n e, Fr. o o t o n == bawełna. Hp. a 1 - 
g o d o n = bawełna, wata, skąd Fr. 
hoqueton = kamizela (watowana). 
'Słc. cotu num , cotonum, cotto- 
n u s, c o t o Ar. (a 1) q o t o n = ba- 
wełna. B w kartun z Nm. 9 l^^i*- 
tun. Por. GW. Kattun. Dz. I Cotone. 
Mr. 198 Kartun. Por. Katanka, 
Kutner. 

Kartuna p. Kartan. 

9 Karug p. Karuk. 

Karuj pch., Karolek, 9 Karó- 
, lek, 9 Karólik = rośl. carum car- 
■ vi (kminek) Lin. || Głi. khórwejda 
I (z Nm. 9 karwei). Słń. karan|| 
I Nm. K a r b e, dw. k a r w e, Sgnm. 

karbei, karwei, karvei. Fr. Wł. 

Hp. car vi; Fr. też eh er vis; Hp. 

też alcaravea, z Ar. alkaravia 
\ (z Qr.'Łc.). Ag. c a r a w a y. 'Słc. 
I c a r V iZUŻródłem jest Łc. c a r (e) u m 
j (z Gr. k a r (e) o n) = kmin. Lineusz 
I podał nazwę carum o ar vi, która 

podobno jest tautologją, bo car vi 

zdaje się byó to samo znaczącym 
[wyrazem, co oareum. Dc. 87, pod 

U 



KAEUK 



260 



KAEWATKA 



Carvi, podaje postaó Ar. kar(a)wlS 
i myśli, że pochodzi z- domniemanej 
G-r. kary 'i a, kti^rej nie znalazł w 
słownikach. Lecz właśnie nasz Kn., 
pod Karuj, wymienia k4ryon i to 
każe mniemać, że mieszano G-r. k4- 
r (e) o n = kminek z Gr. k A r y o n = 
orzech i źe tu być może źródło 'Słc. 
car vi, oraz naszej postaci z u, po- 
wstałej może z dw. pisania CASYI. 
Karolek itp. są sld. do blizkiego 
brzmieniem imienia Karol. GW. 
pod Karbe błędnie podaje Pols. kar- 
ny zamiast karuy. Por. MF. karun. 
Mr. 197 Karolek. Czy nazwa rośliny 
Karwia == flgomorwa ma związek 
z wyrazami powyższemi? 

Karuk Kn. C Karug, 9 Ka- 

róg II Ukr. karuk, kariilik. Ł. po- 
daje: „u Kozaków kar kul", ale Ż. 
tego n. Rs. karlńk-B || Ag^ o ar- 
io ck, częściej isinglass Mr. 
196 KapjiyKL wywodzi z Ag. Mew. 
112 karluki* myśli, że Ag. ze Słw. 
Do nas zap. z Bs. 

Karupień p. Karaltjol. 

Karuzel p. Kary. 

Karwacz p. Karbacz. 

Karwaser(a) p. Karawana. 

Karwasz = 1, naramiennik żelaz- 
ny Ł. 2, wyłóg na rękawie, obszleg 
(L. podobno mylnie pod n^ 2 objaśnia, 
jako „gatunek sukna a. materji" 
(z Trooa); w trzech przykładach, 
które przytacza, zdaje się, że znacze- 
nie karwasza jest = wyłóg na 
rękawie) || Ukr. karwiszy blp. = 
naramienniki metalowe. Bs. k a r v & S i>, 
zakary&Si* = wyłóg, obszleg ZZI 
Węg. kary as = naramiennik bla- 
szany. Czy wyraz Węg. ma związek 
z temi, od których pochodzi Kirys, 
p. Karacena (jak mniema Ł. p. w. 
Karwasz), nie wiem. 

Karwasz p. Karbacz. 

Karwat = rodź. szabli Ł. Kar- 
watka pch. == rodź. ubrania m. Kra- 
wat, 9 Krawat(k)a = halstuk. 
Kawat == szabla nakształt noża Ł. 



(może pomyłka druku. zam. k a r w a t?) 
9 Karwdtka = kaftan długi. Zdaje 
się, że Krwatom (3 pp. Im.) Po- 
mniki cUfiąj. wiek. śred. XV, 457—62 
= Kroatom, Chorwatom Zdaje 

się, że wszystkie wyrazy powyższe 
pochodzą od nazwy Chorwatów: 
Srb. Chrw. Słń. Hrvat, Ssłw. Hrt- 
yatinii itd. = Pols. Karwat, 
C h o r w a t, K r o a t (a), C h r o b a t (a), 
Fr. Croate, Nm. Kroat, Krabat, 
Krawat itd., Węg. Horyit, stąd 
Pols. rod. Horwat(t). O krawa- 
cie Dz. I pod Crayatta mówi: „Wł. 
crayatta, Hp. c o r b a t a, Fr. c r a- 
yate, wyraz wprowadzony do Fran- 
cji w pierwszej połowie w. XVII, 
utworzony z nazwy ludu: Wł. Gra- 
yate, Hp. Coryato, gdyż przed- 
miot od tego ludu wzięto, skąd też 
krawat po Wl. także oroatta.'' 
Por. Mew. 91 chrŁyat-. M. B8 Karwat. 

Karwatka == miarka na płyny Ł. 
II Ukr. karwatka = szklanka ; pu- 
dełko. R s. k aryatka = dzbanek; 

kwaterka Zdaje się, że jest to 

Pols. przestawka wyrazu kwaterka, 
podobnie jak istnieje kwaretka. 
Pfil. in, 493 i Ust. z Jaworza szląsk. 

Kary blp., dw. Kara ż. = wóz. 
Karować. 9 Gtary. Kareta. Ka- 
roca. Karjolka. Kaijera. Karu- 
zel. 9 Kńra, 9 Kńrka — taczki 

II Słw. w różnych postaciach, np. Głż. 
kara = taczki; khorej ta = kareta, 
Srb. karuce blp. = kareta, itd. 

II Nm. K a r r e n = taczki; bida ; wóz; 
Sgnm. charrom., charr&;Karre- 
te==kareta; Kariole = karjolka; 
Karosse = kareta. W !Bomańs. wy- 
raz bardzo rozpowszechniony, np. Wł. 
carro=wóz; carriuola = powóz; 
carrozza £= kareta (pocztowa); 
carreta dw. = kareta, dziś taczki, 
bida; carriera = tzn., co Fr. car- 
r i 6 r e. Fr. c h a r = wóz (tryumfalny 
i in.) ; carri6re = miejsce ogrodzo- 
ne do konnej jazdy i przenośnie bieg, 
zawód, karjera; carrousel = karu- 
zel (do bie gania w kółko), Wł. caro- 
8 e 1 1 o ZIZ Wszystkie te wyrazy mają 
źródło w Ło. carrus a. carrum = 



KAEY 



261 



KAEZNIA 



wóz (czterokołowy). Nasze kary z 
Nm., inne z Wl. i Fr. Por. Mew. 
60 gare i 112 kara 2. Mr. 165 Gare. 
Co do karjolka, por. Łpf. VIII, 
47. RA, XVn, 89 K4rka. Pfil. IV, 
637. 

Kary pch. zl£. = czarny. Srb. Bg. 
kara nieodm. = czarny; kara-kosa 
= czarnowłosa; Karavlah = Woło- 
szyn (dosł. 'czarny ^Włoch'). Ukr. 

karyj. Rs. kirij Tur. kari= 

czarny. Por. MF. kara. Mew. 112 
kara 3. M. 68. Mt. kara. 

9 K aryga = dziewczyna Pfil. III' 

306 Por. Karab on a = dziewka 

EG-. Rum, cariga = kółko garncarskie 
nie ma zwiąku znaczeniowego. Może 
Wł. c a r a = droga, kochana ? 

Karzet pch. Król pch. Kralka, 
dw. Kral = dyska, dziesiątka. Kró- 
lik pch. = zwierzątko i ptaszek C 
Karlus = chłopiec, kawaler; junak. 
9 Kierla = drab || Połab. karl = 
mężczyzna. Dłż. k a r 1 = (tęgi, dziet 
ny) człowiek; zuchwalec; karlisko 
= olbrzym. Cz. karle, Ukr. karli, 
kirłyk, Rs. karlo, karla = karzeł. 
— Głż. Dłż. Słc. Cz. Srfw. Srb. Bg. 
k r a 1 (w różnych pisowniach) = król. 
Ukr. koról = król; kr iły ja = 
królestwo ; k r i 1 a = królowa ; k r i 1 - 
k a = dama (w kartach). Br. k a r ó 1, 
rzadziej krul; krulawió = królo- 
wać (z Pols.) Rs. k o r ó 1 Ł = król ; 
kralŁ = król (w kartach); kralja 
= królowa (w kartach). — Głż. k r a- 
lik = królik (ptaszek). Słc. krilik 
= królik (ptaszek). Cz. kr ii k a = 
dziesiątka, k r i 1 i k = królik (zwierzę 
i ptak). Słń.krali&ek = króUk(zw.) 
Ukr. korółyk = królik (ptaszek); 
krul = Ufcr. diduoh, snop (obrzę- 
dowy). Br. królik = królik (zw.). 
Rs. króliki> = tzn. || Lit karilius 
pch. = król; kralikas = królik (zw. 
1 pt); kirła = karzeł. Węg.kirily 
poh. = król. Rum. c r a i u = król (obos 
rege) Wszystko to z Nm. Kerl, 
'Sgnm. karl, Sgnm. karał = mąż, 
cdowiek. Znaczenie karła przez po- 
jęcie „człowieczek^, zawierające się i 
w dzisiejszej Niemczyżnie. Znaczenie 



król od imienia Karola W., po 
Nm. Karl, Fr. Charles itd. (w dw.' 
Polszczyżnie Karzeł, skąd też rod. 
Karzeł na Szląsku, 2 pp. Karzła); 
stąd też i Kori»lęzi u Nestora = 
Karolingowie, Sgnm. Karlinge 
[Bielowski błędnie czyta Forlęzi i 
przekłada „Fryaulanie^ Pamn. dziej, 
I, 661]. Królik (zwierzątko) jest 
przekładem 'Sgnm. kunigel, Nm. 
dw. Kiiniglein. = tzn., to zaś sld. 
do Łc. cuniculus= królik (dzisiaj 
po Nm. Kaninchen) por. AV. 66. Z te- 
goż źródła Łc. pochodzi dw. nazwa 
króUka Kunka Pfll. Y, 423. Królik 
w zn. ptaszka jest przekładem Łc. 
r e g u 1 u s (dsł. = mały król, od r e x), 
po Fr. roitelet, po Nm. Zaun ko- 
ni g. Por. Mew. 131 korlji., 112 karblii. 
Mr. 60 Kpajb, 41 Kapjia. MF. kralj. 
Btrge V, 117. Lpf. Vin, 46 Kapjia. 
Kge Kerl. Anegdota ludowa o królu 
i króliku Kg. Kieł II, 260. Błędne 
wywody Orzechowskiego i Czackiego 
podaje L. Pfil. IV, 637. 639. 

9 Karznia p. Kierznia, 

9 Karzyna p. Kierznia, 

Kasa p. Kapsa. 

Kasetka p. Kapsa. 

9 Kasałyga = bat z łyka, ha- 
rap; powróz Zap. przekręcenie 

wyrazu Basałyk, k. p. 

9 Kasanka = spódnica BA. 
XVII, 9. 9 Kasunka = opaska 
w stanie ubioru kobiecego GO. 63. 
Słc. kasanka = zapaska. Cz. 
kasanka = l, zapaska 2, płaszczyk 
kobiecy bez rękawów 3, pewien ubiór 
głowy. Wyrazy te pochodzą od ka- 
sa ó = zakazywać, por. p o d w i (j) k a; 
z Bum. c a s a = dom nic wspólnego 
nie mają. 

9 Kasamia p. Koszary. 

9 Kasłerz p. Kacerz. 

Kaą|at(k)a p. Kazjatka. 

9 Kaśka (syra) = gomółka; w 
dalszym rozwoju znaczenia = kra- 
janka Kg. Pom. n, 178. 174. Ap. I, 



KASPERLADA 



262 



KA8UNKA 



30. JbŁA. IX, lllZUNm. dw. kas, 
dziś K a s (e) = syr [z Łc. c a s e u s, 
9 oasius = tzn.]. Może tu należy 
i 9 Kieszk = twaróg w kostkach 
GO. 167, jeżeli nie = *ki8zak = 
9 kiszka = mleko zsiadłe. 

Kaspe rlad a = figlarnośó, błazno- 
wanie O Skąd O. wzii^ ten wy- 
raz, nie wiem. Utworzono go (może 
w Niemozecfa) z nazwy teatru mar- 
jonetkowego, zwanego po Nm. Kas- 
per 1 (e) theater od głównej działającej 
w nim osoby: Kas perle (dsł. = 
Kasperek) = błazen, sowizdrzał. Por. 
GW. Kasper. 

9 Kasprówka = rod ź, mąki 
pch. Psk. 30. Ram. 68 ZZ Zap. od 
nazwy którejś z miejscowości, zwa- 
ne] po Nm. Karlsberg (są takie 
w powiecie CzłuchowskimiwKłajpedz- 
kim pod Oliwą); co do zmiany na- 
zwy, por. Cz. Kasper k, KalSperk, 
KarSperk = Nm. Karlsberg 
[dsł. góra Karolowa]. 

Kassanat p. Kaszaiiat. 

Kasta pch. || Słw. Eur. bez zmian 
mZ źródłem jest Hp. Pg. casta = 
ród, plemię, rasa [z Łc. castu8 = 
czysty, niewinny, więc k a s t a = (ród) 
bez przymieszki, czysta krew] Dz. II 
b Casta. Wywód M. jest mylny. Wy- 
raz w tym znaczeniu wszedł w uży- 
cie w XVIII w. Por. Kr. Kastę. 

Kastolet pch. == ^sprawdzenie 
stawek w loterji" O. Według O. 
ma być z Wł. Czy niema tu pomyłki 
druku ? 

9 Kastrol = 1, rądel 2, rodź. 
kapelusza. 9 Kójstrub = rądel: 
„Dajó.li kiśliki (Nm. Kessel = ko- 
cieł) i k4 str ub" (do gotowania) Ap. 
XIV, 234IZ:Z Fr. casserolle [z 
Grm. (Dz. I Cazza) = rądel, skąd 
Słc. Cz. kastrol, Srb. kas troi a, 
Bs. kastrjulj a, Nm. Kasserol- 
(l)e, 9 kas troi (le)]. Por. Mr. 199 
Kastrola. 9 K&strub jest sld. do 
9 kostrubaty. 

9 K&8trub p. 9 Kastrol. 



9 Kasunka p. Ka^ianka. 

Kasyda = rodź. poezji Dłuż- 

szy nad 18 dwuwierszy utwór poe- 
tycki nazywa się po Ar. qaslda i 
odpowiada naszej elegji Dc. 128 
Ghazel. 

Kasyrz p. Kacerz. 

Kaszanat p. Kassanat = rosół 
do marynowania ryb, mięsa L. || Fr. 
cassonade, Pg. cassonada, Nm- 
K asso nad e = cukier miałki, fary- 
na Zap. z wyżej podanego Fr. ; 
przejście znaczenia może z powodu, 
że używano cukru do owego rosołu 
[od Pg. casson = Fr. caisson = 
skrzynia (w której farynę trzymano)]. 
Por. Kr. Kassonade. 

Kasz(e)inir p. Kaźmłrek. 

Kaszerz p. Kacerz. 

Kaszetoii sklepieniowy = wnęka 
O. Dla tego się zapisuje ten wy- 

raz, że O. podaje błędną jego postać, 
zam. kaseton, a Ż. wywodzi z Fr. 
casseton, którego słowniki Fr. nie 
podają. Kaseton wzięty jest z Wł. 
cassettone==l, komoda 2, wnęka 
sklepieniowa. Por. HB. i Kr. 

Kaszoloiig = rodź. minerału O. 
Łb., zdaje się, poprawniej pisze Ka- 
cholong II Fr. cacholong. Nm. 
Kacholon, Kaohalon, Kacho- 
long, Kaschalong Według 

Kr., ma pochodzić od Kach, nazwy 
strumienia w Bucharji + Cholong 
po Kalmucku = kamień. Por. HB. 
Kaschalong. 

Kaszorek p. Kacerz. 

9 Ka szpi aty = rodź. grochu Ap. 
XIV, 26 ZZ ? Może czytać należy 
♦kaszpiaty? 

Kaszta pch. = skrzynia, pudło 
(drukarskie i górnicze) || Głż. Dłź. 
kaSć = skrzynia; trumna. Cz. kaSna 
= skrzynia (na mąkę, wodę). Slń. 
kaSta, ka§ca = skrzynia (na zboże ; 
stry ch.) Ukr. k a S t a = kaszta (druk.) 
ZZZ Nm. Kasten m., Sgnm. kasto. 



KAS(Z)TEL 



263 



KATEBA 



Por. MF. i Mew. 426 kaSta. Mr. 199 | 
Kafina. Pfil. IV, 637. 

Kas(z)tel p. Kościół. 

Kat poh. Dla tego tu się zapi- 
suje, aby zaprzeczyć wywodowi M. 
B9 z Tur. Por. Mew. 113 kati,. Lpf. 
Vni, 48 Kat. 

9 Kdta == buda, chata GO. 167. 
168. Eam. 73 ZZ Nm. C kathe, 
9 k a t = lepianka [z Pols. chata. 
Oo innego jest Nm. Kot(e). Patrz 
Chata]. 

Katan poh. == weteran, stary wo- 
jak Ł. Katana w Juszyńskiego Słoum. 
poetów pols. n, 406: „Judaszu, nasz 
stary k a t a n a !^ || Cz. katan mzn. 
== wojak. Słń. Srb. katan = jeździec; 
wojak. IJkr. katun = w ojak || Rum. 
c & t a n a = żołnierz Węg. k a t o - 

na = wojak, żołnierz. Por. MF. ka- 
tan. Por. Katanka. 

Katanka, 9 Katana || Ukr. Br. 

katanka II Lit. k a t ó n k a Może 

z tegoż źródła, co Kartun, k. p.; 
por. Mr. 199 Katanka. Albo może 
raczej od Katan k. p. = żołnierz, 
więc (krótki) żołnierski przyodziewek. 
9 Ktanka ma byó „ubiór głowy 
niewiast Słc. i Góralskich" (Pols.) Til. 
1, XTT, 69; w słownikach Słc. wyrazu 
tstkiego niema; chyba ^katanka? 
Por. Kaftan. 

Katarynka pch. 9 Szejne-ka- 
tarynka = tzn. Szarmant-Katryn- 

ka = laterna magica jarmąrczników 
Ł. „Głową, rękami tak rusza, jak 
szejne Katrynka" L. (z Monito- 
ra). 9 Katryniarz = kataryniarz || 
Ukr. ka te rynka. Br. kaci ary nka 
ZZI Rs. nazwa katarynki jest Sar- 
manka; Dal p. t. w. mówi: „tak 
nazwana od pieśni Nm. „Scharmante 
Catherine". Enc. W. IV, 423 twierdzi, 
że „nazwa pochodzi z Nm. Schone 
Katarine, jak je (katarynki) tam 
(tj. w Niemczech) lud prosty mia- 
nuje^. Lecz w słownikach takiej 
nazwy Nm. niema; katarynka po Nm. 
Leierkasten a. Guckkasten. 
A Schiefner w JA. II, 194—95 po- 



wiada, iż słyszał w Peterzburgu twier- 
dzenie, że barmanką katarynkę 
tam nazwano od pieśni Henryta IV, 
zaczynającej się od słów „Charmante 
Gabrielle", a śpiewanej przy pierw- 
szych do Rosji sprowadzonych kata< 
rynkach ; że o pieśni „charmante Ca- 
therine" nie słyszał; że należy zwró- 
cić uwagę na wyraz Br. kaciar;^n- 
ka, który, oprócz katarynki, oznacza 
jeszcze, według Nos., koło legiendowe, 
którym wykręcano przez pęp kiszki 
cudzołożnicom; że zbliżyć z tym wy- 
pada Nm. Kathrinchen = wielka 
winda okrętowa. Mnie się zdaje, że 
Schiefner idzie za daleko. Dodatki 
przymiotnikowe „schone" i „char- 
mante", oraz fakt, że katarynki z po- 
czątku łączono z widokami lalek czy 
marjonetek, które „poruszały głową i 
rękami, jak 'szejne Katarynka"*, 
wskazują, że 'piękną Kasią' nazywano 
jakąś marjonetkę katarynkową, a po- 
tym nazwę tę przeniesiono i na samą 
katarynkę. Br. kaciarynka zbliżyć 
raczej n&leży z Cz. kś.terko = ko- 
ło windowe, zap. z Nm. Kutt (Dnm. 
forma Nm. Katze = kotka = dw. 
kot, kotew, kotwica) = rodź. windy 
okrętowej, p. Kot- Por. Pfil. IV, 486. 

Katera, Kadera, Kaddor = 

długi husarski miecz prosty Ł. O. || 
Srb. gador, gadar, kadar 
Tur. g a d d a r ó, Ar. kaddóró = 
rodź. broni obosiecznej Mt. gaddaró. 
M. B9 wywodzi z Ar. kitr, kitir, 
katr, katir = ostrze wprawione do 
trzciny, do pocisków, skąd Pers. ka- 
dir = strzała. W formie i znaczeniu 
wywód Miklosicha zdaje się trafniej- 
szym. 

Katerdziej dw. = ban wołoski 
O. (?) Czyby w jakimś zwit^zku 

z Tur. katerdże = oślarz, mularz? 

9 Kateryja = galareta z nóżek 
cielęcych Pfil. IV, 204 ZZ? 

Katkan O. Przez pomyłkę tak 

wydrukowano zamiast Kałkan, k. p. 



rzp 



9 Katlopie Im. = kłaki, pażdzie 
Święt. B. 24 ZZ? Por. 9 ka 



KATORGA 



264 



KAUZYPEBDA 



trapić = bić, rozbijać Pfil. HI, 
493, więc może to, co się wybija, 
wytr^sąsa z przędziwa? 

SLatorga pcb. Ł. O. n. || Ssrb. k a- 
trŁga, Ssłw. katriłga = rodź. 
statku. Srs. katerga, katorga = 
galera. Bs. k&torga pob. = ciężkie 
roboty w Syberji || Tur. kaderga = 

galera Gr. późn. kAtergon = 

galera [Gr. kAtergon = dzieło, ro- 
bota] Przejście znaczenia takież, jak 
z „galer" na ^P^j^ć na galery**, „ga- 
lernik**. Do nas z Rs. Por. MF. ka- 
trbga. Mew. 113 katerga. Mt. kaderga. 
Mew. myli się, stawiać Rs. kateri* 
= rodź. statku obok katerga; Rs. 
kater'B a. kuterii pochodzi z Ag. 
C u 1 1 e r = szalupa, u O. K u 1 1 e r. 

Katran = rośl. crambe tatarica 

0. Prof. J. Rostafiński poprawia po- 
stać tę na Katrań, jak jest po raz 
pierwszy w Andrzejewskiego Rysie 
botan. (1823) II Cz. katrin (z Pols. 
lub Rs.) = tzn. Ukr. katran mzn.= 
tzn. Rs. katr&nii = tzn. IZI Do nas 
z Ukr. [skąd wyraz Ukr.? E a tran 
w wielu językach Eur. znaczy smołę 
okrętową, po Fr. go u dr on, z Ar. 
Ale jakiż związek znaczeniowy ?]. Por. 
Mr. 199 KaTpaHt. 

9 Katryniarz p. Katarynka. 

9 Katttlać, 9 Katylać = ta- 

czać, włóczyć Ukr. katulaty sia 

== taczać się, tarzać się; katulka= 

1, wałek, walec 2, klusek. [Tegoż po- 
chodzenia, co 9 Kocić, k. p.]. 

9 Katylać p. Katulać. 

9 Katynarmus = kwatermistrz 
Ap. VIII, 251 (mylne objaśnienie) 
... Przekręcenie Rs. kaptenar- 
musi* = żołnierz zawiadujący amu- 
nicją, ubraniem itd. [Nm. Kap (i) tan 
= kapitan + druga część wyrazu 
jest zap. Fr. a r m e s = broń; por. Fr. 
capitaine d' armes = urząd Sfr., 
gens d' armes = gendarmes, 
skąd żandarm]. 

Kaulorapa p. Kalarapa. 
Kaaszyk p. Kusz. 



I Kauzyperda = lichy adwokat 

I Zdaje się. że wyraz w Polsce 

I żartobliwie ułożono z Łc. causa = 
' = Spol. k a u z a = sprawa -\- Łc. 
per do = tracę, przegrywam, na 
wzór Łc. causidicus = lichy adwo- 
kat; causificor = zasłaniać się, 
składać się (czymś). 

Kawa = jata, szopa nad otworem 
szybu na czterech słupkach KSL. 
106. Łb. 102. O. Pfil. IV, 20B || Cz. 
kav n a II Nm. K a u e mzn. = tzn. 
ZUŁc. cavea mzn. = klatka (np. 
na zwierzęta), 'Sic. cavea, cava. 
Por. RA. XVII, 79. Do nas z Nm. 

Kawa pch. Kafeii(h)auz, 9 Ka- 
pinaz. 9 Kafowy = koloru kawy. 
Kofeina II Słc. Cz. kava, dw. Słc. 
kafa. kafej, Cz. kafe nieodm. Stń. 
kava, kafa. Bg. kahve, kafe, 
Ukr. kófij, kóchwa, częściej ka- 
wa. Br. kawa. Rs. kófe nieodm., 
lud. kófej II WŁ caffe. Hp. Fr. ca- 
fć. Nm. Kaffe(e), dw.Koffee. Ag. 
ooffee. Węg. kś,v6 Ar. ka- 
hua=wino; kawa (płyn), stąd Tur. 
kahv6. Por. Dc. 76 Cafć. Mt. kahvć 
M. 59 (ciekawe szczegóły dziejów 
kawy). Mr. 199 Kawa. Mew. 108 
kachva. Kafen(h)auz z Nm. Kaf- 
feehaus = dsł. dom kawowy, ka- 
wiarnia. Kofeina z Łc. (nowoutwo- 
rzonej) nazwy pierwiastku chemicznego 

icoffeinum. Por. Pfil. IV. B37 ka- 

I fenauz. 

I Kawak = topól włoska O. |[ Bg. 
I k a V & k. Ngr. kab4kion .._ Tur. 
'kawak = topól Mt. kavak. Lpf. 
Vin, 161 Kav&k. Zap. przez złe wy- 
I czytanie rękopisu O. pomieszcza też 
I i K a n a k w tymże znaczeniu. 
I 

Kawała = „polewka z sera, chle- 
ba i wody'' O. Zdaje mi się, że 
I to pomyłka w wyczytaniu rękopisu, 
, w którym stało kazeata; ten ostatni 
wyraz jest też u L. i u O. [ze 'Sło. 
jcaseata, casiata, casoiata = 
I rodź. pieroga z syra, od Łc. c a s e u s 
: = syr]. 



I 



Kawalkata p. Kalwakata* 



KAWAŁ 



266 



KAWIOR 



Kawał poh. zlż. 9 Kawel, 2 pp. 

kawla = 1, los, np. „oygnąo kawle^ 
2, niwa, pole na niwy podzielone 
Pob). 81 II Dłź. kjabel = cząstka, 
udział (lasu, pola). Cz. kaval poh., 
9 gaval. Ukr. Br. kaw&Iok, ko- 
w6Iok II Li t> g Abała Juszkiewioz 
Smib. r. 70 III Dnm. kawel ż. = 
los; cząstka, udział, porąb (kolejny 
lasu) = Nm. Kabel ź., 9 kevel, 
9 k&ffel,Hl. ka vel = część, dział, 
Szw. kafyel. Por. Mr. 199 Kawał i 
208 Kjabel. Mew. 113 kaval:b. [Po- 
chodzenie wyrazów Grm. nie wyjaś*- 
nione]. Por. Pfil. IV, 587. 

Kawat p. Karwat. 

Kawecan, Kawecon = uzda w 

rodź. kagańca, dw. Kaweczan Ar- 
chiwum hmiąji hisłar. YU, 266 || Cz. 
kabacoun, kayecon, kavecan, 
kayacon. Es. kapc{ini> || Nm. 
Kappzaum, sld. do Kappe = 
czapka, kapka -|- Z a u m = uzda GW. 
B[ge. AY . D nm. kabbeslln. Szw. 
k ap son _ Źródłem jest Wł. ca- 
yezzone, zgrubienie Wł. cayezza 
= kantar [z Ło. c a p u t = głowa], 
skąd Fr. cayecon a. cayesson; 
Hp. cabezon, 'Słc. cayetium, ca- 
yezinum. Por. Dz. I Cayezza. Mr. 
199 Kayecon i 186 Kabacoun. Łpf. 
VIII, 48 EanuyHiK Pomimo blizkońć 
brzmienia wyrazu Kapcan, dw. 
kap son, z powyźszemi, wolę w3n^o- 
dzió go od Kapcie, k. p. 

9 Kawel p. Kawat. 

Kawiar, Kawior, 9 Kawjor || 

Cz. k a y i a r. Srb. h a j y e r. Bg. h a j- 
yar. Ukr. kawiir (Rs. ikra)||Fr. 
Pg. c ay i a r. Hp. cayi&r, cabial. 
Wl. cayiale. 'Słc. cayiarium. 
Nm. Kayiar. Ngr. cfaabi&rion, 
k a u i i r i Tur. o h a w i i r = tzn. 
Pierwsza wzmianka dotąd znana z r. 
1458 u Włocha Platiny Kge Kayiar. 
Por. Mr. 200 Kawiar. Mew. 113 ka- 
yiaTB. M. 60. Pielgrzymowski nie zna 
jeszcze wyrazu Kawior, gdy pisze: 
„Ikry jakimś dziwnym smakiem na- 
rządzone, Drugie, nakształt powideł, 
w sztukach przyprawione" BW. 
CCXXI, 417. 



I 9 Kawior = kałuża. 9 Kó.wiór 
Ust. z Jaworza Cieszyn. Pfil. IV, 284. 
Kawiory = część Krakowa RA. 
Xvii, 41 ... Niewątpliwie przekształ- 
cenie wyrazu Gawra, k. p. 

Kawior p. Kawiar. 

9 K&wior(ek) p. Kiwior. 

9 Kawjor p. Kawiar. 

9 Ka^Fon = arbuz (Wasserme- 
lone) II Cz. k a V o n (z Pols.) Ukr. k a- 
wiin. Mew. 113 mylnie podaje Bs. 
„kavunii = Zuckermelone^ ; arbuz 
po Bs. nazywa się arbi!iz'B, a 9 ^^' 
won nazywa się po Nm. nie Z u c k e r - 
melone (= melon), lecz Wasser- 
melone IZI Tur. ks(v)un = tzn. 
Por. Mr. 200 Kawon. Mt. kavun. RT. 
206. WBł. Kawon. 

Kawr- p. Giaur (i w Dod.). 

Kazakin(a) p. Hazuka. 

9 Kazan = dućy kocie} BF. 206 
II Srb. Bg. Ukr. kazań. Bs. kaz&- 
ni) II Bu m, c a z a n. Ngr. kazini, 
c h a z & n i Tur. kazań Mt. 

Kazany : „Dzewky gych k a z a n e 
pokrasone yako podobenstwo kosczola** 
PF. ps. 143, w. 14. Toż w Psałterzu 

Patawskim Scz. k & z a n y mzn. = 

piękny, skromny, pokorny, moralny. 
Por. JA. n, 436. 

9 Kazatelnica = kazal nica BA. 
IX, 296; Xn, 38. 93. ZZI Słc. Cz. 
kazatelnica. 

Kazarm- i Kazam- p. Koszary. 

9 Kazienny = skarbowy, rządo- 
wy. 9 KaznaczęJ pch. = skarbnik, 
kasjer. 9 Kazna BT. 255. Kaźń = 
skarbiec Ł. || Ssiw. kazna = skarb, 
mienie. Srb. Bg. kazna = kasa. Bs. 
k a z n & = skarb (fiscus) ; k a z n a S ó j 
= skarbnik; kazónnyj = skarbo- 
wy; Br. i Ukr. z Bs. || Bum. hazni 
== korzyść, pożytek (Hasen k. p., 
zdaniem Mt. p. w. xazinó, tu nie na- 
leży). 'Sgr. xaz n6s , kazn&s. Łot. 

k o 2 n a = zapas Tur. c h a z i n ó. 

Ar. chazna, Półn.-Tur. qazna = 



KAZJAT(K)A 



266 



KAZMIE 



skarb. Tar. kaznadźy = kasjer. 
Por. Mt. xazin6- Gazeta Warszaw. 
1871, n« 246, 8tr. 1. Mt. myli się, 
wciągając tu Hp. hacienda = ma- 
jątek, dobra: jest to Wł. facoenda, 
Sfr. faciende (skąd Pols. facjen- 
da), z Łc. facienda Im. = co ma 
być zrobione = interes, gieszeft. Por. 
Dz. I Faccenda. M. 68 mylnie wy- 
wodzi kasa z Tur., patrz Kapsa. 
DC. 148 Kazine. MF. Hazna. Każń 
w znacz, skarbca jest sld. do każń 
= kara. Do nas wyrazy powyższe 
przybyły z Rs. 

Ka2dat(k)a, Kaąiat(k)a = jakiś 
dw. ubiór ż. Gołębiowski Ubiory 168. 
O. Może w związku z Cz. k a - 

zajka= kacabajka, rodzaj kurtki, 
to zaś zap. z Wł. casacca, Fr. 
ca8aque; końcówka Wł. - a o c a 
mogła się odbić w wymawianiu Pols. 
jako -a tka, por. letki, miętki. 
Por. Hazuka. 

ELazna, Kaznaczej p. 9 Ka- 
zienny. 

Kazub p. Kozub. 

Kaźmirek, Kazimirek, 9 Każ- 
mir, Kasz(e)inir(ek) pch. = rodź. 
tkaniny || Cz. kazimir, kasimir, 
kaSmir, kaźmir. Rs. kazimiri*, 
kaSemirtllFr. casimir. Hp. c a - 
s i m i r o. Pg. c a s i m i r a. Ag. k e r - 
seymere (sld. do kersey = rodź. 
tkaniny), zam. oassimere. Nm. E a- 
sim ir, Kasemir, Kasoh(e)mir 
ZIIZ Bomańs. przekształcenia nazwy | 
kraju Kasz(e)mir, gdyż albo tkani- 1 
nę stamtąd sprowadzano, albo widzia | 
no w niej podobieństwo do szalów | 
tamecznych. Byó może, iż na I 
Bomań. formy wpłynęło znane na | 
Zachodzie imię Pol. dw. Kazimir i 
(później Kazimierz). Por. Dz. II. 
b Casimiro. \ 

Kaźń p. 9 Kazieiiiiy. | 

I 
9 Każela p. Koszula. 

I 

Kaźeiniak i= garbarz L. || Ukr. ' 
kożemiaka Ap. III, 66. Br. każe-' 
m i a k a. Ks. kożemjaka || Lit. k a- 1 



żiamókas = garbasz (z Rusin.) I^Z 
Z Br. Skąd O. wziął „każemiaka 
pieszczotl. = biedota, mizerota^, nie 
wiem. Por. Mew. 136 koza [koza 
Ukr. Br. Bs. = skóra, skąd Pols. 
kożuch + niiąó]. 

9 Każmir p. Kaźmirek. 

Każub p. Kozub. 

9 Kąpałeczka p. Kupała. 

9 Kąpe](ek) p. 9 Hampeł. 

9 Kąp p. 9 Kump. 

9 Kątor = ropucha, 9 Kętrzyć 
= cudzołożyć, 9 Kętrać = sproś- 
nie, wszetecznic postępować Psk. 28. 
31. 9 Kątorzny knip = łotr GO. 
167 ZII Nm. dw. Kunter, Kun- 
der, Konter = potwór; strach, 
straszydło (np. leśne), djabeł; dzika 
bestja itd. Wywód ks. Kujota z Nm. 
Komthur = komtur, jak dusznie 
myśli Psk. 31, nie da się uzasadnić. 

9 Kciuk p. Chrzest. 

9 Kecłać się p. 9 Kocić. 

9 Kętar p. Kantar. 

Kętnar pch. złż. = legar, koryto 
pod beczką L. Kantnar O. || Cz. 

k a n t n ć L Słń. g a n t a r || Fr. c h a n- 
tier. Wł. can tiere. Pg. canteiro. 
Nm. 9 g and er. 'I^c. cantarium 
;3IŁc. canterius mzn. = szpaler 
na winorośle; krokiew. Do nas zap. 
z Nm., przez Cz. Por. MF. gantar. 
Mew. 60 gantarb. Mr. 193 Kantnćf. 
Dz. I Cantiere. 

9 Kętr- p. 9 Kątor. 

9 Kibal- p. 9 Chomelka. 

9 Kibicować = szastać się, krzą- 
tać się? Polaczek Rudawa 70. 9 
Kiebić się = beczeć, mazać się. 
9 Kićba = płaksa. 9 Kiwutka 
= czajka Nadm. 148. „Gospodarz na- 
zywał sitjKiwit (niby C z aj ko ws ki** 
Kg. Pozn, VI, 292j|Głż. kibita = 

czajka Nm. Kibitz, 9 kiwit= 

czajka, a także żartobliwie (w Austrji) 
= oficer służbowy, ordynans (ciągle 



KIBIC 



267 



KIDERLE 



się kręcący), (w Hamburgu dw.) = 
golarz. Po Cz. kibioovdti = kraść, 
a kóbiti se (o dzieciach) = płaki- 
waó. 

Kibić p. Kibitka. 

Kibitka. Kibić, dw^ Chybić pch. 
II Słw. Eur. char. Rs. kibit- 
ka = 1, płócienna buda u bryczki, 
a właściwie same obręcze tej budy 
2, wózek, bryczka 3, namiot z żerdzi, 
pokrytych wojłokiem (Kałmuków, 
Kirgizów) [Niewyjaśnionego pocho- 
dzenia; MF. podawał Ar. gubbat- 
un == namiot, ale Mew. 116 i 425, 
oraz Mt. zbliża Tur. kibit = kram]. 
Zdaje się, że Pols. kibić, wyraz nie- 
znany inn3an Słowianom, wzięliśmy 
także z Rs. dw. k i b i t b = obłąk. 
pałąk, drewniana część łuku; Rs. C 
k i b i t a = pałąk w więcierzu, obręcz. 
Kibić przeto znaczyłaby właściwie 
szkielet (w rodzaju dzisiejszych dru- 
cianych u modniarek), modła z giętych 
patyków, a dalej same torso, gors. 
Objaśnienia i przykłady u L. są nieco 
naciągane pod wpływem sld. do gib-, 
chyb-. Inne znaczenia kibici: 1, ra- 
miona u wagi i 2, stroik głowy wy- 
jaśniają się bez trudności z zasadni- 
czego. 

9 Kica = gęste ciasto Łopac. 
HZ Może z Oz. kec mzn. = coś 



gęstego, np. „ta pollyka je jako kec^ 
Kt. 

Kichlarz = piemikarz L. Dicłion. 
3 lingu. (1641), 13. Niewątpliwie toż 
co pomyłko wo Kitlarz = dulciarius 
Pfil. V, 421Zi:Nm. Kuch(e)ler = 
tzn. Por. Pfil. IV, 415. 

9 Kicimora p. c Kikimora. 

9 Kicior, 9 Kiczor p. Kiwior. 

9 KiciBa p. 9 Cetyna. 

9 K id = wnętrzności rybie Psk. 

31 Dum. k ii t e = wnętrzności 

zwierząt, szereg, drobniejszych Dt. ; 
kute = wnętrzności rybie FWb. ; 
k e d d e 1 = wnętrzności dorsza (po- 
muchli) ib. Por. 9 Kita, Kntlof. 

itOMrNii. «ni eu. W i\i raum 



! 9 Kiderle blp. = klapki u dołu 
gorsecika wieśniaczki; iręzla a. obszy- 
cie spodu gorsecika (ż Litwy). „Pan- 
ny 9 iiderlami obwieszone^ Kg. 
Kuj, II, 171||Cz. kedrle hm. = 
I frezie || Może tu należy Lit. kćd e 1 e 
i = rodź. ubrania kobiecego Zap. 

Nm. *K o d e r 1 e i n, forma przypusz- 
czalna od Kodem Im. = szmaty, 
gałgany; Koderchen n. = płó- 
cienko, gcJganek. Przejście na f i d e r 1 e 
może przez *chiderle? 

9 Kidlon i KicUon p. Kitel. 

9 Kidra p. 9 Kieder. 

9 Kieb- p. 9 Kibicować. 

Ki(e)bel p. Kubeł. 

9 Kiecak p. 9 Oacek. 

Kiec(k)a p. Alsikiecza. 

9 Kied(e)l p. Kitel. 

9 Kieder m., 9 Kiedra i., 9 

Kidra = limba; modrzew O. 9 
Kiedryna WH. 43. 63 || Cz. kedro- 

V n 1 k = cedr sybirski (z Es.) 

Ukr. k^drew, kedryna, kedry- 
nyna = limba [z Gr. kódros = 
cedr, może przez Kum. o h e d r u obok 
cedru]. Por. Mr. 201 Keder. 

9 Kiedweśny = kochany, miły 
RA.XVII, 23ZZ Węg.kedvez6 = 
przyjazny, k e d v = ochota, k e d v e 1 
= lubić itd. 

Klejf = wypoczynek poobiedni || 
Srb. ćeif, ćeip, ćeiv, óef= chęć, 
ochota. Bg. k e (i) f = dobry hamor || 
Eur. jako char. ZZ Tur. Kójf = 
stan; dobry humor. Por. Mt. kójf. 
Mew. 114 keft. 

9 Kiejter = 1, rodzaj psa 2, 
obelżywe przezwisko Niemca O. . 
Nm. Kot (h) er, K5der= pies od 
bydła; podaj anka. 

Kielbalka = rozpora między 
krokwiami KSL. 37. O. Kielbielki 
blp. O.; zap^ pomyłka druku zam. 

kielbalki Nm. Kehlbalken 

= tzn. [K e h 1 e = gardło ; kąt da* 
chowy Ą- Balken = belka]. 

35 



K(I)ELCZYB 



268 



KmLZAC 



9 K(i)elCEyb- p Kulczyba. 

9 Kielczyk p. 9 Kieltować. 

KieUch poh. || Gli. khelicli, 
kheluch. Dłź. keluoh. Stc. Cz. 
kali oh. SM. kelioh. Srb. kależ. 
Srfw. kaleźB. Ukr. Br. kńłich. Rs. 
9 keljahii, 9 keljuhii || Sgnm. 
ohełich, Nm: Keloh. Fr. oalice. 

Lit. k i 1 i k a 8. Węg. k e h e 1 y Łc. 

o a 1 i o- (1 pp. calix) = tzn. Do nas 
przez Sgnm. Por. MF. EaleŻŁ. Mew. 
109 kaleŻB. Btrge VI, 278. Kge. 
Keloh. Pfil. IV, 637. 

Kielimka p. Kielnia. 

Kiella p. Kielnia. 

9 Kielmrzy = wolni chłopi: 
„Gburzy, kielmrzy, ziemianie" 
KM. 83. 92. Wisła lÓ, 84. „Rodu 
kielmerskiego" Kluce Turowskie- 
go (książeczka ludowa, drukowana na 
Mazurach) || Lit. kelmeris = tzn. 
Nm. 9 k6lmer = tzn. [od Nm. 
dw. K 5 1 m, dzisiaj C u 1 m = Chełm- 
no ; tak zwana „Kulmisoho Hand- 
feste" = jus Culmense = prawo 
Chełmińskie 1232 opisało prawa 
ziemian, jak u nas majdeburja 
mieszczan. Por. FWb. GD W. Kolmer]. 

Kielnia, Kiella, Killa L. Myślę, 
że tu należy Kielimka a. Kielem- 

ka (zamiast '''kielenka) = tygielek 
kuchenny. Por. Kała || Cz. k e 1 n a, 
k e 1 fi a = kielnia (mularska) ; kozieł 
(na wozie); kelim(ek) = tygielek 
chemiczny (z Pols., jak świadczy Mr. 
202 p. t. w.) Ukr. Br. kiólnia 
(z Pols.) -_ Nm. K e 1 1 e = tzn. Por. 
Mr. 202 Kielnia. Mew. 114 kelnja. 
Pols. kielnia w zn. drwalni O. 
mylnie zam. kolnia. Por. Pfil. IV, 
637. 

9 KieltoTraó = ponosić koszta ; 
9 Kielczyk = koszta, wydatek 
Skj. IV, 306 II Słc. kelSik = koszta, 
nakład. Ukr. k e 1 c z ^ k mzn. = tzn. ; 
keltuwity = zużywać, potrzebo- 
wać II Rum. chetuesc = wydawać, 
tracić ZZIWęg. kSltsóg pch.= wy- 
datek, koszta. Por. Mew. 114 keli»t-. 

RA, xvn, 9. 



9 Kielzać się, = ślizgać się, 9 
Kielzać (Wswp. 10). Toż i 9 Kieł- 
zńwka, 9 Kielzki Pfil. IV, 284. 
9 Kielzko RA. XVn, 40 = 9 
kietzko Wswp. 10. Skj. V, 366 I^ 
Słc. klzk^ = ślizki, klzaSka = 
ślizgawka itd. RA. XVII, 39—40 
mylnie wywodzi z Cz.; po Cz. wy- 
razy te brzmią kluzk^, klouzati 
itd. W dw. Polszczyżnie k i e ł z a ć 
się, kiełznąć się = ślizgać się, 
śliznąć się L. Por. 9 kulzać GO. 
169, 9 kulchać Wswp. 11, C 
kulgać Wisła HI, 746. Skj. V, 112. 
Pfil. IV, 836 i 9 kulhać Ust. 
z Litwy. 

Kiełbasa pch. 9 Kiołbasa poh. 

II Głż. kołbasa. Dłż. kjalbas. 
Słc. k 1 b 4 s a. Cz. k 1 o b a s a. Słń. 
k 1 o b a s a. Srb. kobasica. Ssłw. 
k 1 !» b a s a. Ukr. k o w b a s a. Br. 
kiałbasa, kiłbasa. Rs. ko Ib as a 

II Lit. kilb&sas (ze Słw.). Węg. 

kolbisz (ze Słw.) Mew. 164 

kiJbasa nie podaje słoworodu. Mr. 
w Lpf. Vni, 176 ustala pień Słw. 
kl-Lb-. Por. JA. I, 366 i XII, 486. 
Nasuwają się dwa słoworody: 1, Hb. 
kal bSsar dsł. = „wszelkie mięso'' 
i 2, Hp. calabaza, skąd, podług 
Bracheta, w XVI w. Fr. calebasse 
= rodź. podługowatej tykwy ; kieł- 
basa mogłaby być nazwana od po- 
dobieństwa kształtu. Dz. wyrazów 
Rom. nie podaje. W postaciach Słw. 
niema zwykłej odpowiedniości brzmień, 
wolno więc przypuszczać, że wyraz 
jest obcym. Za zdaniem Matzenaura 
przemawiałyby liczne postacie Ukr.: 
kowb&n, kówbycia = kloc jako 
podnóżek, kowbatka = duży ka- 
wał mięsa, kowbók, kowb ó n = kloo 
i in. i zestawienie ich z Pols. nazwą 
rybki kiełb, podobnej postacią do 
kiełbaski. Wątpię, aby Nm. 
Klops, Ag. c o 1 1 o p = mięso sieka- 
ne miały związek z kiełbasą. Por. 
(łW. Klops i Mag. Collop. 

ELiełez p. Kulczyć. 

9 Kiełz- p. 9 Kielzać się. 

9 Klempa p. Klępa. 



KIENDYBAŁ 



269 



KIEEOHÓW 



9 Kiendybal p. Kindybal. 

9 Kiendziuk p. 9 Kindziuk. 

Kieper p. Kiprować. 

Kiepi = czapeczka (wojskowa) || 
SIw. Ear. char. ZZ Fr. k 6 p i (z Arab.) 
= tzn. 

9 Kieptar = haculski kożuszek 
bez rękawów WH. 87. Kalendarz Ja- 
worskiego 1867, str. 63. KI. XV, 324 

Ukr. k y p t & r = tzn. [z Ram. 

peptar = tzn., od Bum. pept = 
pierś, z Ło. pectus. Por. Mew. 115 
keptarb]. 

Kier L. (z Potockiego : „Kiedyśmy 
na rozdroże wpadłi abo na kier"). 
9 Kira = polana lasem otoczona 
RA. X, 216. Skj. V, 867 ZZ Tur. 
kyr = płaszczyzna, pole nieuprawne 
M. 61. Mt. ker. Co innego 9 Kira, 
patrz Kierować. 

Kier a. Kira = „towarzysze ra- 
zem w kompanji pracujący, dw. 'rota 
kopacka'" Łb. 104ZZNm. Kur = 
tzn. GDW. p. w. Kur, str. 2787 c. 

9 Kierasina, 9 Kierosin, 9 
Karasina = nafta, kamfina || Cz. k e- 
rosin. Ukr. kerosj^n. Br. kara- 
sina. Rs. kerasin^b II Nm. Cero 
sin = substan cja woskowata na 
trzcinie cukrowej Źródłem jest tu 

Gr. k e r ó 8, Łc. c e r a = wosk; k i e - 
rosi n (a) jest niedawno utworzonym 
wyrazem na nazwanie nafty jako 
^ wosku ziemnego". Do nas z Rs. 9 
Karasina jest sld. do knraś. Por. 
Dwutygodnik naukowy I, 370. Por. 
Cera. 

9 Kierak p. Kierować. 

Kierat p. Kierować. 

Kierbel a. Kierwel = rośł. try- 
bulka O. ||Cz. kerblik. Ukr. k er- 

w e 1. Rs. kerbelt, kervelL 

Nm. Kerbel, 9 korbę 1, 'Sgnm. 
kervele [z Łc. caerefolium, to 
zaś z Gr. chairefyllon] Mr. w Lpf. 
Vni, 163 KepBejŁ. 

Kierchinasz p. Kiermasz. 



9 Kierchów, 9 Kircliów dw. 

igwar. = cmentarz (szczególnie protes- 
tancki). Zap. tu należy Kierkot, 
ELierkut = cmentarz żydowski || Głż. 
kefchow. Dłż. k jar eh ob. Cz. kr- 
ohov, krchou, krchovo (nzęśoiej 
Ihf bitOYzNm. Friedhof)ZZNm. 
jKirchhof [złż. z Kirche p. Cer- 
I kiew -j- H o f = dwór, podwórze] = 
I tzn. Por. Mew. 116 kerchovB. JA. 
XVI, 640. Pfil. IV, 637. Kierkot 
może sld. do kikut? 

9 Kierda(k) p. 9 Kierdel. 

9 Kierdel, 9 Kirdyl, 9 Kyr- 
del, zdr. Kierdolek. Niewątpliwie 
należy tu 9 Kierda(k) = wieprz i 
9 Skierdź = starszy pasterz 
Źródło wyrazów powyższych, zdaje 
się', jest Słw. i krewni się z Nm. 
He er de = stado, Skr. cardha 
mzn. = stado itd. ; z tegoż pnia ma- 
my trzodę i czeredę. Wątpię, 
aby wywód Matzenaura ze Sgnm. 
oh ort był słusznym Lpf. Vin, 46 
Kardólo. Lecz swoją drogą wszystkie 
na czele podane wyrazy są u nas 
zapoźyczonemi : 9 kierdel z Ukr. 
kerdól, kyrdil = stado (jeżeli 
nie ze Słc. k r d e 1' = tzn. ; w każdym 
razie nie z Rum. oard, jak chce L. 
Malinowski RA. XVII, 10, bo jakżeby 
się objaśniło zakończenie ?) ; 9 ^ ^ ^ ^' 
da z Ukr. kord al = knur; 9 
skierdź z Lit. kerdżius = pas- 
terz, w narzeczu od Onikszt ski4r- 
dżus, patrz Schleicbera Chr. Dana- 
leitis str. 336. (skórdźiu = zabijam 
świnię). Por. Mew. 166 kiird. Innego 
pochodzenia są kiernoz i knur 
(patrz Mew. 167 k-Łrm,), więc myślę, 
że niepotrzebnie Miklosich obok nich 
umieszcza k i e r d ę. 

Kiereszować pch. Wyraz nie- 
dawny, bo u L. oznaczony gwiazdką, 
a Kn. go n. Węg. kereszte z= 

krzyżować ; keresztbe = nakrzyż, 
wpoprzek, od kereszt = krzyż [ze 
Słw., p. Chrzest]; więc kiereszo- 
wać = ciąć nakrzyż, wzdłuż i wpo- 
przek, „krzyżową sztuką.^ 



KIERETYNA 



270 



KIERPATY 



Kieretyna O., 9 Kieretnia Ło- 

pao. = chróst, zarośla Może ze 

Sto., 60 po Słc. k e r == kierz, krzak ; 
kernat^ = krzaozysty itp. Mamy 
też 9 Kierecina Skj. V, 134 = 
zarośla itp. 

9 Klerka p. Kir. 

Kierkot, Kierkut p. 9 Kier- 
chów. 

9 Kłerla p. Karzeł. 

ELiermasz, dw. Kierchinasz pch. 
Ł. II Glż. k e r m u S. Diż. k e r m u § a. 
Słc. k a r m ś S. Cz. 9 karm&§, kar- 
mę 8. Ukr. k e r m e 8 z. Br. k i a r - 
m&8z||Fr. 9 kermesse a. kar- 
mę 88 eZIZNm. Kirobmesse [złź. 
z K i r o h e, patrz Cerkie^F + ^ e 8 8 e 
= m8za] = odpust. Por. Mew. 116 
kermuSb. MF. kermuS. Ktosy XIII, 43. 
Pfil. IV, B37. 

ELiermes p. Karmazyn. 

Kiermezyn p. Karmazyn. 

9 Kiermider p. Harmider. 

9 Kiemica p. Kierznia. 

Kiernowe 8ukno = jędrne, dyoh- 
towne L. Golębioweki Ubiory 169. O. 
ma raz Kamowy, a drog i K ier- 

nowy, zap. przez pomyłkę Nm. 

Kerntuch = najlepszy gatunek 
sukna GW. [złź. z Kern = (patrz 
9 Karń) jądro, wybór, czoło + 
Tu oh mzn. = sukno]. Por. Pfil. IV, 
687. 

9 Kierosin p. 9 Kierasina. 

Kieroskurowy Mgn. p. w. Hell- 
dunkel ..... Oczywista pomyłka druku, 
zam. klero8kurowy = Fr. clair- 
b 8 o u r = jasnooiemny. 

Kierować pch. złź. Kierat. 9 

Kier w wyrażeniu 'na kier' budo- 
wać = w węgły, nie w słupy Wisła 
VI, 4. 506. Pfil. IV, 826. 9 Kierak 
u wozu II Ukr. keruwaty, kó rat. 
Br. kiaraw&ć (oba z Pols.) Nm. 
k e h r e n = obracać ; Sgnm. k e r u n - 
g a = kierunek. Nm. K e h r r a d [złź. 



z kehr + Rad = koło) = tzn. Por. 
Mew. 116 kerova-. Mr. 202 Kierować. 
Por. Gierebować, Kiersztak. 

'W kier' budować z Nm. Kehr mzn. 
= załom, przegub ; zwrot (pługa) i 
in. ; ogólne znaczenie = węgieł, kąt 
prosty. Zap. tu należy 9 Kira = 
„zakręt na brzeżku" Wswp. 10. Skj. 
V, 367. Co innpgo Kier, k. p. Por. 
Pfil. IV, 537 kierak, kierat, kierować 
i kierunek. 

Kierpaty p. 9 Kirpaty. 

9 Kierpce, 9 Kirpce, 9 Kyrp- 
ee, 9 Krypcie; 9 Karpie Ap. 
n, 253, 9 Ii:arple Skj. V, 365; 
Kurpie = chodaki Kn. RA. XVI, 
369; XX. 33 II Słc. krp, krpec; 
kr a ple Im. = narty. Cz. krbec, 
krpec; krpe n. = łyżwa (śniego- 
wa), nart, Słń. i Srb. krplje = nar- 
ty. Ukr. k e r p e ć = klump ; łapeć. 
Bs. 9 k ^rpy, 9 kurpiny = łap- 
cie «... Wszystkie postacie, oprócz 
kurpie, zdają się pochodzić ze Słc, 
o czym świadczy małe rozpowszech- 
nienie nieznanego Lindemu i Knap- 
skiemu wyraża, oraz rozmaitość re- 
fleksu samogłoskowego r; kurpie 
zaś z Lit. kurpe = trzewik (Lit. 
kórpius = szewc), skąd zap. i na- 
zwa Kurpiów, por. Pamiętnik fijsjogr. 
II, dz. IV, fetr. 8—9. [Co do pocho- 
dzenia wyrazów, por. Mew. 157 kiirp, 
Mr. 130 Kurp'. Miklosich powiada : 
„Z wyrazem k r a p 1 e porównywają 
Sgnm. chrapha = hak, a z krplje 
Ngr. kroiipala.** Zdaje mi się, że 
źródła szukać należy w Słw., gdyż 
istnieje osnowa krtpa-, od której 
idą Ssłw. k r !> p a = tkanina, łata, 
kri^patia. kr-tpiti = łatać, zszy- 
wać, Siń. i Srb. krpa, krpati = 
łata, łatać Pols. 9 karpać= łatać; 
sporządzać. Kg. Krak. IV, 309, Rs. 
korpetL = dulczeć, ślęczyć (por. 
Lpf. VIII, 203), Br. karpić = szyć 
po fuszersku, dłubać się. Z osnową 
tą porównać należy Lit. kirpti, 
karpy ti — ^ ciąć, krajać]. 

Kierstrang p. Kiersztrank. 

Kierstrąg p. Kiersztrank, 



KIERSZTAK 



271 



KIKIMORA 



Kiersztak = lina kotwiczna Ł 
BO. keer-stag = tzn. Por. Mr, ' 
202 Kiersztak [HI. keer = Nm. 
k e h r-, p. Kiero^^ać ; S t a g i po Nm. 
znaczy gruba lina, z HI.]. Patrz Kie- 
rować. 

Kiersztrank, Klestrzank, Kier- 
strang, Kierstrąg, Kielsztrank 

= wiśniak, wiśniówka || Cz. keStrank 
IIZ Nm. Kirschtrank = tzn. 
[Kirsche = wiśnia + Trank = 
napój, por. Trunek]. Por. Pfil. IV, 
537. 

Kierwel p. Kierbel. 

Kierznla pch. C Kiernica, 9 
Kierzniak, C Kierzonka, 9 Kie- 
rzniać itd. Zap. tu należą 9 ^^~ 
rznla, 9]Łarzyna = duży kosz 
na plecy .^_ Dnm. kar(e)n = tzn.; 
kamen = bić masło Mr. 202 Kie- 
rzanka. 

9 ELierzonka p. Kierznia. 

Kiesa pch. Kieszeń pch., dw. 
Kieszynia Ł. || Słc. keSena, ke- 
§eń = kieszeń. Srb. kęsa, óesa 
pch. Bg. ke8(ij)a, kesina. Ukr. 
ky szenia = kieszeń; ky s^, kesót, 
kesetyna = kieska. Br. kieska; 
kiszenia. Bs. kisa = woreczek, 
kieska; 9 kigeuŁ ZZZ Tar. kósć, 
k i s ó = woreczek, sakiewka [według 
M. z Pers.]. Por. M. 61; kieszeń 
wywodzi tamże z Pers. kisz = tka- 
nina w rodź. perkalu, zdaniem moim 
mylnie; Mt. kósó nie oddziela kie- 
szeni od kiesy; nie mówi jednak, 
gdzie u Słowian najpierw wywód ten 
si^ ukazał. Por. MF. kęsa. Mew. 116 
kesija. Ł. myli się, zbliżając kiesę 
z Fr. caisse; p. Kapsa. 

Kieson p. Kapsa. 

Kiestrzank p. Kiersztrank. 

Kieszeń p. Kiesa. 

Kieszk p. Kaśka. 

Kieścień p. Klścień. 

9 Kiety Im. = kajdany. 9 Kie- 
tować = ściskać Nm. Ketten 



Im. = kajdany; ketten = ściągać, 
ściskać. 

Kikimora, 9 Kicimora (niby 
m., lecz naprawdę ż., co widać z prze- 
kleństwa: „Bodaj cię K. całą noc du- 
siła!") == zmora Kg. Rad, I, 261-62 
II Słc. kykymora = złośliwa istota 
mityczna rodzaju ż. Bs. k i k i m o r a, 
SiSimora = zmora Mr. w Lpf. 
Viii, 164 zbliża, zdaniem moim 
mylnie, z Lit. kaukas = chochlik, 
elf. Druga część wyrazu jest oczy- 
wiście = mara, mora; pierwszą zaś 
należy zbliżyć ze Ssłw. k-hkiiy ky- 
k a, k y k ii = włosy, Bg. Srb. k i k a 
= warkocz, Rs. k i k a = strój głowy 
kobiet; więc Kikimora (*kiko- 
mora) znaczyłaby „mara kudłata, 
włochata". Wątpię, aby w wyrazie 
tym szukać należało echa Fr. cau- 
chemar(Fr.*caucher=Wł. calcare 
(kalkować) = cisnąć gnieść) = 
zmora. Por. Mew. 201 mora; 154 k'Bki» 
i Lpf. IX, 38 Kuka. 

Kiks = 1, gra w karty O. 2, chy- 
bienie w grze bilardowej || Rs. kiks^B 
(bilardowy) Nm. K i k s = chybie- 
nie (bilardowe) [z wykrzyknika kiks! 
= o szturchaniu; kiksen = sztur- 
chać, kopać (nogą)]. Dla czego gra 
w karty tak nazwana? 

Kilczyb- p. 9 Kulćzyć. 

9 Killas = naczynie na pomyje 

Nm. Kuhlfass mzn. = tzn. 

[złż. z osnowy k ii h 1 - = chłód- -j- 

F a s s = beczka, naczynie, p. Fasu- 

lec]. 

Kilim pch., dw. Kilin = „co za 

ojców naszych była gunia, to teraz 
kilim, derha" L. (z Trzyprztyckiego\ 
9 Klimek Wisła YIII, 161. 9 Ki- 
Ijam Ap. II, 214 II Srb. cilim, ci- 
ii m, Bg. kilim. Ukr. kyłym || Ngr. 
kylimion, kilimi, tzilimi. Węg. 
kilim Tur. (z Pers.) kilim = 

maJy kobierzec M. 62. Por. Mt. kilim. 
Mew. 116 kilimt. Lpf. VIII, 164 Ki- 
lim. 

Kilimka p. Kielnia. 



KILIN 



272 



kincybAł 



Kilin p. Kilim. 

Kiljam p. Kilim. 

Kiljata = „półkorca krakowskie" 
Gwagnin u L. || Sic. kyla (z Węg.) 
Srb. kila. Bg. kilo||Ngr. kiles. 
Węg. kila. Rum. ohiU = Tur. ki- 
16 = miara rzeczy sypkich. M. 61. 
Mt. kilo. Mr. 203 KUo, 234 Kyla. Nie 
wiem, skąd Gwagnin wziął końcówkę, 
ani skąd M. wziął Pols. postać kila. 

Kilki Im. = olupea kilo (rodź. ryby) 
Maj. II Bs. kilbka = clupea latulos Dal 
Ponieważ rybki te poławiają się 
w okolicach Bewla i stamtąd do nas I 
przywożone bywają, być może iż | 
wywód Matzenaura Lpf. VIII, 164 
KHJTŁKa z Łot. kilis, kilka jest 
uzasadnionym. 

Killa p. Kielnia. 

Kilof L. Hisłorja., Aleksandra 
(16B1), 69. Żywot J. Krysia (1B22), 74 
Ij Głż. kilop. Oz. 9 kylhof (częś- 
ciej S p i 6 A k) II Bum. chi l 3. u, c h i - 

1 o m. Węg. g a 1 y h ó Dnm. k 1 1- 

h a c k e = Nm. Keilhacke = tzn. 
[K e i 1 = klin -|- H a c k e = motyka]. 
Do nas może z Cz. .Wywód M. 62. 
z Pers. jest mylny. Por. Pfil. IV, B37. 

Kita II Słw. bez zmian || Bum. chi- 
1 a V = kaleka. Lit. ku ( i) 1 a = kiła 
(ze Słw.). Węg. kila ZZ Gr. kśle = 
tzn. MF. kyła. Mr. 54 Ku ja przy- 
puszcza słowiańskość wyrazu i zbliża 
go z Skd. haull = kiła, Sgnm. hol- 
.oht = kiławy. Mew. 168 kyla na- 
zywa „wyrazem ciemnym" i odrzuca 
zbliżenie z Grm. 

9 Kimbatka Ap. Xn, 88. Wisła 
IV, 977. Kg. Chełm. H, 63. Pfil. IV, 
206 = p. 9 Chomelka. 

9 Kimel p. Kmin. 

9 Kimować = mieć poję cie (o 
czemś do czegoś) BT. 206 ZZ Ukr. 
kimuwAty = domyślać się [Por. 
Mew. 163 ki.-2]. 

Kinal = 1, niżnik 2, prostak. 9 
Kinal = nos (pogardl.) Ap. I, 43. 
9 Ginal = drągal. 9 Ginął Kg. 



Zii;. 11,270 II Oz. 9 kynal=no8i8koi:Z; 
Fr. quinola = walet czerwienny 
w grze kartowej, zwane] 'reyersi', p. 
Gołębiowski Gry 42. 47. 48. 67 [Hp. 
quinola = rodź. gry w karty, w 
związku z Hp. c i n c o = pięć, q u i n- 
to = piąty]. Nie wiem, jakie przejście 
znaczenia na prostaka i nos. Por. 
Lpf. Vin, 164. 

9 Kincyból p. Kindybat. 

Kindiak Ł. || Srs. kindj&ki, = 
grube płótno ; Bs. 9 kindj&k'Ł = 
rodź. tkaniny IIZ Ukr. kyndiak = 
tkanina bawełniana na podszycia. Do- 
pełniacz Ł. zdaje się, że mylnie objaś- 
nia: 'wierzchnia suknia'. M. 62 myli 
się także w wywodzie z Tat. kan- 
dżuga, a za nim Mt. kindżuga. 

9 Kindiuch p. 9 Kindziuk. 

Kindybał = drągal L. O. 9 Kin- 
dybat = 1, drągal 2, osad wrzątku 
Ap. I, 69 3, malec, karzeł; tchórz 
'Swięt. 699 4, rodź. piwa O. 9 Kin- 
dybał, 9 Kindybals, 9 Kincy- 
bał = kinderbalsam Pleszczyński 
Boj. 122. 142 i Ust. 9 Kiendybal 
= „z nazwiska tylko znany napój 
dw., pędzony przez alembik, podobny 
do brombasu" BT. 206||Cz. kun- 
dib&l, kunibś,l = leniuch, niedo- 
łęga || Dkr. kyndybał = 1, rodź. 
napoju gorącego 2, smoła ziemnaZIZ 
Zdaje się, że źródłem niektórych wy- 
razów powyższych jest Nm. K i n d e 1- 
bier, 9''^^^^^t)eeriin. = chrzci- 
ny, uczta na chrzcinach [dsł. = piwc 
dziecinne, złż. z Kindel = dzie- 
ciątko -|- B i e r = piwo]. Przekręce- 
nia Kinderbalsamu podprowa- 
nzono przez sld. pod lepiej zap. zna- 
dą postacie. Trudno orzec, jak się 
rozwinęły inne znaczenia. 

9 Kindziuk a. 9 Kundziuk= 

żołądek wieprzowy itd. ; potrawa z ta- 
kiego żołądka O. Kg. Mcus. V, 43. 
9 Kłendziuk Pfil. IV, 826. 9 Kin- 
diuch = kałdun, brzuch. 9 Kan- 
dzioc h a. 9 Bandzioch (= brzuch, 
kałdun tfkr. kendiuch = brzuch 

świński; kiełbasa. Por. Kg. Chełm, I, 
58. Br. kandziuch = gruba kiszka 



KINDŻAŁ 



273 



KIRA 



świńska ; brzuch, kaldun ; k i n d z i u - 
chi = bebechy, flaki. [Zap. ze 
Wschodu]. 

Kindźal p. Andziar. 

Kinet = rodzaj kamlotu Fr. 

quinette ż. = tzn. 

9 Kiołbasa p. Kiełbasa. 

Kiotcz p. (!) Kulczyć. 

Kiosk II Wprost z Tur.: Srb. ćo- 
§ a k = altana i Bg. k j o § k. Inne Słw. 
i Eur. przez Fr. k i o s q u e _ Tur. 
(z Pers.) koSk = belweder, pałac, 
willa. Por. M. 62. Mt. koSt. Dc. 149 
Kiosque. 

9 Kipa pch. = 1, niecka ple- 
ciona (raczej kosz) Psk. 31. Mgn. p. 
w. Kiepe. „Dostać kipę" = od-ko- 
sza Psk. 31. 9 Kipa = kapelusz ż. 
Pfil. m, 305. 9 Kipnik = przeku 

pień (z koszem na plecach) Nm. 

Kiepe = 1, kosz plecowy 2, rodzaj 
kapelusza ź. „Die Kiepe kriegen"= 
dostać arbuza. 

Kiper p. Kufa. 

9 Kipnik p. 9 Kipa. 

Kiprować = „kręcić, z kręconych 
nici tkać" O. ; niedokładne to objaśnie- 
nie ; lepiej w Mgn. „w krzyżyki a. 
prążki tkać". „Kiep er a. cenowata 
(p. Cynek) robota" Mgn. p. w. Ko- 
per. „Kiprowane materje wełniane" 
tmż. II Ks. kiporii, kiper ii, kipor- 
k a = tkanina kipr owa , tkanie kipro- 
we (wątek na ukos) Nm. kopem, 
kepern, kiepern = tkać w pewien 
sposób [z HI. keper = Nm. Keper 
(dsł. koziołek) = sposób tkania na 
ukos, HI. keperen = kiprować GW]. 
Por. Mr. 203 Krniopi.. 

Kir, dw. Kier = liche sukno; 
sukno żałobne. „Podszewka kirowa 
czerwona" 'Swięt. 45. 9 Kierka = 
kir Ap. X, 182. 9 Kiery Im. = 
sukno czerwone przy chomątach EA. 
X, 286. 9 Kirówka = spódnica 
wełniana Wisła II, 129. Kiereja, 9 
Kireja = rodź. płaszcza, sukmany, 
szuby II Ukr. kyr = rodź. kitajki; 



sukno żałobne; ker ej a, kyr ej a = 
suknia zwierzchnia. Bs. dw. kirej^ 
= suknia zwierzchnia; dzisiaj gw. = 
szuba lisia M. 62 z Tur. k y r = 

szary, popielaty. Toż za nim Mew. 
116 kirb i Mt. ker. Por. Satyry M. 
Bielskiego, wyd. W. Wisłockiego, str. 
113: „Kier = liche i rzadkie sukno, 
czarno-biała sieraczyna, turecki ker". 
Wątpliwym zdaje się wywód Mr. 202 
Kir z Grm. Tamże 390 przytoczony 
wyraz Ngr. keiria może z Tur. W 
Łpf. Yin, 165 Matzenauer skłania 
się ku wywodowi z Tur. Nm. Kur eh, 
Kireh, Kiiree, Kiree, Kierei = 
płaszcz obszerny, szuba, zap. z Pols. 
Por. Mr. 202 Kiereja. 

9 Kira p. Kier. 

Kiraąjer p. Karacena. 

Kirelia, Kiereha p. Cerkiew. 

9 Kirchów p. 9 Kiereliów. 

9 Kirdyl p. 9 Kierdel. 

9 Kireja p. Kir. 

Kirjele p. Firląje. 

9 Kirny = pijany. 9 Kirzyć 
się = kłócić się Skj. IV, 323; V, 367. 

Wswp. 10 Może z Nm. kirren 

mzn. = wrzeszczeć, warczeć. 

9 Kirpaty = pękaty, grubopłaski. 
9 Kierpaty Owoce i Kwiaty 160 
ZZI Ukr. kyrpatyj = tęponosy, 9 
kumosy [Por. Mew. 143 kri,pa-]. 

9 Kirpee p. 9 Kierpce. 

9 Kirrl = okrzyk na widok Cy- 
gana i dawane jemu przezwisko RT. 
206 Ukr. kyr! = wy krzyk szy- 
derski. 

Kirys p. Karacena. 

9 Kirzyć się p. 9 Klrny* 

9 Kisasani = pani (właściwie 
panienka) WT. 30 || Ukr. kysasón- 

ka = panienka Węg. kisasz- 

s z o n y = panienka [złż. z k i s = 
mały + asszony = pani]. 



KISTKA 



274 



KITLARZ 



Kistra = „Jodyga inii, konopi" L. I 
HZ Jeac to postać Ukr. wyrazu Pola. 

C kostra = kostrzyoa, pażdzierze. | 

I 

9 Kiszyć = roić się, mrowić się ' 
UZI Ukr. ky8zity = tzn. i 

Kiścień, dw. Kieścień = „Pola> 
cy basałykiem nazywają" Ł. (z Gwa- 
gnina) || Ks. kistenŁ|| Lit. k e s t e - 1 
n u 8 „Od przymiotnika Tar. k e s- 

k i n = ostry, dojmujący; ostrze" M. ' 
61. Toż Mt. k«5»8kin. Por. Mew. 116 
kisteuŁ Mr. 202 Kieścień. Znaczenie 
wyrazu Tur. nie zupełnie dopada do 



9 Kledl, 9 Kidlon (zap. ^kid- 
lś.n) 1, rodzaj płaszcza 2, przezwisko 
Kościerzynian (noszących płaszcze 
pewnego kroju). GO. 167 podaje 
jeszcze 9 Kidłon i 9 Kiedlona 
w znacz, ubiorów. Dw. Kitlica Pfil. 
V, 4iil. ||Słc. kytla. Cz. kytle, 
kytlice. Słń. cikel = koszula; 
k i k 1 j a = kitel. Ukr. kitla. Rs. 
kitelL II Lit. kćdelys Nm. 

Kittel, 9 kiddel, 9 kettel, 
9 keddel, 9'^^^^^^^^'^-'= tzn.^ 
dw. 8uknia m. i ź. wogóle. Por. Mr. 
188 Ćikel. Pfil. IV, 637. 



basałyka. Może raczej z Łc. caestus Kitlarz p. Kichlarz. 



= tzn.; ale jaką drogą? 

9 Kiślik: ^Kiśliki i kastrub" 
, Nm. Kessel == 



Ap. XIV, 234 
kocieł. 



9 Kita = szynka, ćwiartka cielę- 
ciny, udo Łopao. 9 ^^^ = kiszka 
TiPOgardlanka" (nadziewana wątrobą 
z bułką) Łopac. Nie wiem, czy dwa 
wyrazy powyższe słusznie do jednego 
mianownika sprowadzam || Cz. k^ta, 
9 kej ta =tzn. ZZMr. 234 Kj^ta 
podaje Dnm. kiit (wyrazu tego Dt. i 
FW. nie podają, lecz ma go GW. p. 
w. Kutteln 3 c; por. 9 Kid), HI. 
k u i t = łydka, Szw. k o 1 1, Duńs. 
k (i) 6 d = mitjso. Mnie się zdaje, że 
wyrazy nasze, oraz 9 Kld, k. p., 
wywodzić należy z Nm. Kutteln 
Im. (p. Kutlof) = kaldun, flaki, 
9 keutel=:9 kindziuk, 9 maciek, 
Kottfleisch itp. 

Kitąj, Kitąjka pch. || Srb. k i ta- 
li j a, ć i t a j k a. Ukr. k y t a j, k y t i j- 
ka. Br. kitąjka. Es. Kitaj = 
Chiny; kitaj k a = nankin || Nm. 
Kitai a. Kittei char. = tkanina 
chińska, adamaszek chiński „Ar. 

Chat aj, C hi t aj = nazwa prowin- 
oyi tatarskiej w Chinach, Chiny pół- 
nocne, gdzie się wyrabia kitaj a. 
nankin i k i t a j k a = tafta". M. 63. 
Por. Mr. 203., KnTaiika. Mt. chataj. 
JA. IX, 603. Źródłem wyrazów Słw. 
jest Bs. nazwa Chin. 

Kitel pch. 9 Kiedel Przegląd 
pols. n^ 201, str. 372. 9 Kitla ż. 



Ki wiór = 1, czapa; kołpak; tur- 
ban 2, rodź. paproci 3, chochoł do 
przykrywania brogów L. Helcia Star. 
\ prawa pomniki II, 298. 805. 9 Criwer 
j = dawny kask Es. (z lat 1820—60) 
Ust. z Litwy. 9 Kdwior, 9 K»- 
wiorek, 9 Chowiorek, 9 ^*- 
wiorek = snopek słomy || Cz. k y - 
vif = rodź. kapelusza; turban; 9 
geyerec =rodz. kapelusza wałas- 
kiego. Srb. kiver, Bg, kivur == 
czapka. Ukr. ky w e r = czapa; czako. 
Rs. k i V e r •!> = kask (dawny) || Bum. 
chiy4r4 = czako IIZ Zdaje się, że 
wszystkie wyrazy powyższe z jednego 
płyną źródła: snopek i rońlina nazwa- 
ne od ksztiJtu kołpakowatego; wy- 
razu pierwotnego szukać należy zap. 
w Tur. Por. MF. i Mew. 116 kiven>. 
9 Kicior, 9 Kiczor = snopek 
strzechowy tegoż jest pochodzenia, 
co kita. 

9 Kiwutka p. 9 Kibicować. 

9 Klabićrz p. 9 Klawierz. 

9 Klabikord p. 9 Klawierz. 

9 Kladować się p. 9 Kl&g. 

Klafter, dw. Klater, Łatr 

(„KI aft er albo Łatr" Haur u L.). 
Klofta Ł., Klawt = miara bryły 
Kwiatkowski O poczc. wychow» dziatek^ 
Klofa = szczapa Bielski Satyry, C 
Klafta Ram. 71, 9 Klafetek Kg. 
Pozn. VI, 64, 9 Kldfta Ap. I, 19. 
Kg. Pozn. n, 62. VL 2:^4. „Trzy lo- 



KLAG 



275 



KLAMKA 



try^ Kg. Lecz, 162. Znaczenie: sążeń, 
siąg i szcz apa |[ Dli, ki aft ar. Ukr. 
iater Nm. KI aft er, dw. i C 

lafter, C lachter = sążeń; 
Kluft mzn. == siąg, stos (drzewa), 
9 kloft FWb. Por. Mr. 206 Klofta. 
Pfil. IV, 49L 

9 Klńg = podpuszczka (do mle- 
ka, aby się zsiadło) pch. ^9 Klagać 
= zapuszczać mleko, ażeby się ścięło 
na syr. 'Wodę zaklagało' = woda 
zamarzła" Skj. IV, 346. RA. X, 216. 
286. 298. Skj. V, 367. Pfil. IV, 827. 
9 Klok O. 9 Gleg Ap. XIV, 206. 
Zap. tu należy 9*Kl^dować się = 
zamykać się: „Otwórz sie, ziemicko! 
Kład u j sie (może = *klaguj sie 
= zetnij się, zawrzyj się), ziemicko!" 
Ap. Vn, 61||Słc. klag. Mor. gla- 
g (a). Cz. k l'a g (a). Ukr. k 1 a g, g 1 e g, 
gla g. Es. gljaki), gljakanka 
HZ Rum. o h i a g = twaróg [Łc. c o - 
a gul u m = podpuszczka]. Por. Mew. 
66 gljag-Ł. RA. XVII, 9. 

9 Kląjnika nty Im. = drobiazgi; 
towary, rupiecie Nm. Kleinig- 
keiten Im. = tzn. RA. Xn, 40. 

9 Klajwićrz p. 9 Klawierz. 

9 Klak = patyk, kawałek drzewa 
Pleszczyński Bojarzy 36 Ukr. 

k 1 a k = słup, np. graniczny. 

9 Klak=gratO. ZZNm. Klack 
mzn. = łachman, gałgan. 

Klamburty Klenburta, Kleiii- 
burta, Klinburta = bal przyl)ity 
do powierzchni burty galaru KSL 
110 ZH Niewątpliwie z Nm. Zupełnie 
odpowiedniego wyrazu w słownikach 
Nm. nie znajduję. Pierwsza część zap. 
jest Nm. klemmen = ściskać, stła- 
ozać, druga B o r d = burta, więc ca- 
łość znaczy: burta czyli pas, bal ścis 
kający, krępujący. Por. Mr. 206 
Klenburta. 

9 Klamić = wisieć, tkwić, sie- 
dzieć ciągle przy... Pfil. IV, 284 || Cz. 

klemeti, klimeti = tzn Nm. 

klemmen w zwrocie „sich klem- 
men auf etwas" = tzn. Do nas z Cz. 
RA. XVn, 40. 

KGWIII mu. OlC. w i%l. POLSKIM. 



I Klamka pcb. 9 Klinka Ram. 
,72 II Br. Ukr. klamka (z Pols.). ZZ 
;Nm. Klinke = tzn. [od klin gen 

= dzwonić]. Por. Mr. 204 Klamka. 

Pfll. IV, 638. Por. Nm. Klank(e) = 

pętla, węzeł. 

9 Klampie p. Klępa. 

9 Klankry Im. = zacierki Wishi 
III, 87. _9 Kląkry = pakuły, kudły 

ib. 746 Nm. 9 klunker=też 

znaczenia. Czy tu należy 9 Kłak = 
kawał, np. ziemi Wisła II, 163 (Nm. 
Klank(e) ma mzn. toż znaczenie, 
co klunker). • 

Klapa pch. 9 Chlapka (w zna- 
czeniu pokrywki, zasuwki, płatka itp.) 
II Słc. Cz. klapa. Rs. klapam,IIZ 
Nm. Klappe = tzn. Por. Pfil. IV, 
638. 

Klapiei*nia = królikarnią L. 
Fr. clapier = tzn. [Pr. se clapir, 
z Łc. se clepere= schować się, 
wkopać się]. Por. Lpf. Vni, 168. 

Klapniak = kopa siana bez 9 
kulika (wierzchołka) Wswp. 10. Skj. 
V, 367 " Zap. w związku ze Słc. 
klapinec = nawóz bydlęcy, Moraw. 
klapince== kopka siana. 

9 Klóryiiek p. — Trarynki. 

Klasztor pch. złż. Miejsc. Kasz- 
czor = Nm. Alt-Kloster Kg. 
Pozn. II, 61. Klaustralny || Głź. 
klóStr. Słc. klaStor. Cz. kligter. 
Słń. k 1 o § t e r. Chrw. koluStar. Br. 
klag tar. Ukr. klasztor (oba z 
Pols.) II Sgnm. chi o star, Nnm. 
K I o s t e r. Fr. o 1 o i t r e. Wł. c 1 a u s - 
tro, eh i ostro. Węg. klastrom, 
kolostor IZZI Łc. claustrum = 
zamek, zasuwa; brama; tama; 'Słc. 
clanistrum = klasztor. Do nas z Cz. 
Por. JA. 1. 61. MF. Klośter. Mew. 121 
kloSterh. Pfil. IV, 638. 

9 Klat p. Klataii. 

Klata p. Klatan, 

Klatan ma znaczyć po Kaszubsku 
koJtun LpK VIII, 170. Mew. 164 ki.l- 
tunb. W dostępnych mi źródłach formy 

36 



KLATER 



276 



KLEJ 



tej nie znalazłem. E*am. podaje k o e ł - 
tun. U Dd. 9. 22. 26 i 62 znajduję 
klat m. w znaczeniu kudły. Wyraz 
ten pochodzi z Dnm. klatte ź. = 
kołtun, kudły. Nadmorski Kaszuby 
141 ma wymyślanie: „Ty, klata!'*; 
wyraz to również Dnm. klatte (ina- 
czej ki a ter) ż. = niechluj, brudas 
ź. Jeżeli istotnie istnieje wyraz Kaszub, 
klatan, to końcówka mogłaby być 
sld. do Kołtun. 

Klater p. Klafter. 

9 Klawierz RA. XVII, 40. 71. 
9 Kkijwierz RA. XII, 33. Kla- 
wikorcl, 9 Klawikorek, 9 Kla- 
bikord, 9 Klabierz, Tu też należy 
złodziejski 9 Klawiśnik = klucz 
IZZNm. KI a vi er = tzn. [z Fr. 
cl a vi er = klawjatura, z Ło. cla- 
vis = klucz, zasuwa; stąd Pols. kla- 
wisz, klawikord, k 1 a w i cymbał]. 

Klaustralny p. Klasztor. 

Klawik- p. 9 Klawierz. 

9 Klawiśnik p. 9 Klawierz. 

Klawt p. Klafter. 

9 Kląkry p. 9 Klaiikry. 

Kleclia pch. 9 Plecli pogardl.= 
ksiądz. 9 Krelik = kleryk Pfil. IV, 
276. 9 Kloryk HZ Według W. 
Nehringa i A. Brucknera jest to 
niewątpliwie zdrobnienie kleryka, 
jak brach, djach, strych, swa- 
cha. Wach, Stach, Piech itd. 
JA. XIV, 471. Mniej tiafnym jest 
wywód L. z Km. Glockner = 
dzwonnik, za klciym poszedł L. Ma- 
linowski Btrge VI, k79. Por. Pfil. IV, 
433. 9 Piech jest sld., podprowa- 
dzającym klechę pod pies z = 
toneura. Klechę w zn. partacza po- 
daje tylko Ernesti, a za nim L., Mr. 
zaś 2t'6 wywodzi wyrez z Nm. Kłe- 
ck er = bazgracz, lobiący kleksy. 
Wywód byjby dobrjm, gdyby zna- 
czenie Pols. klecha = partacz było 
udowodnionym. 

9 Klecziiliiy: „kle czai na so- 
bota przed Św. Trójcą" WPś. I, 205 



ZlZUkr. kłeczalnyj == zielono- 
świątkowy [Ukr. kłeczanie = maj , 
gałązki zielone; taż osnowa, co w Pols. 
kłącze, por. Mew. 117 kleĆBka i EA. 
XVII, 40 kłącz]. 

Klej pch. złź. II W Słw. bardzo 

rozgałęziona osnowa MF. klej 

(Pols. i Cz.) wywodził z Nm. Klei= 
gąsta glina, szlam; ale to wyraz w Nm. 
niedawny, wzięty z Dnm. i HI. klei 
= tzn.; klej Niemcy nazywają zwykle 
Leim. Mr. 42 Klej mniema, że to 
wyraz Słw. Mew. 119 klej już nie 
wywodzi z Nm. Mnie się zdaje, że 
nasz wyraz glej jest wziętym z Dnm. 
klei, a w Cz. 9 g^^^j 9 gl^jj 
zam. Cz. kii a, klej jest sld. do 
glina i do wyrazów od osnowy 
gl^n-, patrz Mew. 66, pod wpływem 
blizkości znaczeń. Por. Lpf. Viii. 
177_178 KiM. 

Klejma = „znak a. cecha bart- 
nicza" KSL. 7. 9 Klejmo n. = 

piętno (szozeg. wypalane) Ust. z Li- 
twy. Spols. Klimowanie, Klem- 
bowanie = piętnowanie Mr. 206 

KietlMo II Ukr. kłejmó, kłejnó = 
piętno. Br. klejmó, klejn o = tzn. 
Rs. klejmó pch. = tzn. ZZI Mr. 
206 wywodzi ze Skd. k leim a = 
plama, zbliżając inne wyrazy Grm.; 
por. tamże Klim ; toż Mew. 119 kl^j. 
Por. Gt. I 460. Do nas z języków Rs. 

Klejnot pch. złż. || Słc. Cz. kle- 
not. Ukr. klejnoty blp. Es. klej- 
n o d t = insygnja koronne || 'Słc. 
clenodium, olenodia. ' Sgr. kle- 
nf^dion. HI. kleinood Pod 

Allodjum, idąc za tJW., podaliśmy 
słoworód klejnotu, jako wyrazu 
złożonego. Kge mniema, że jest to 
I wyraz niezłoźony, pochodzący od Nm. 
jklein = mały i że w Km. Klei- 
'nod -od jest prostą końcówką. Por. 
Mr. 206 i 3P0 Klenot. Brl. 91. Zft, 
XXIII, 383. Pfil. IV, 638. Znaczenie 
herbu jest już w Cz. 

Kleiiibowanie p. Klejma. 

Klenibtirta p. Klamburt. 
I 

Klenburta p. Klamblirt. 



KLENZOWAÓ 



277 



KLIMKOWAĆ 



Klenzować, Klęzować = prze- 
bierać rudy w hałdach. Klęzarz = 
górnik, który ziemię od kruszców 
dzieli Ł. Może z Nm. K 1 i n s e, 

Klinze, Klunse, Klumse iin. 
= szpara, szczelina, więc niby klen- 
zować =: szukać kruszcu w szcze- 
linach, szparach, dziurach brył rudy? 
Albo raczej z Cz. k lizę ni, (od kli- 
diti, dw. kluditi= Pols. C klu- 
dzić = porządkować itd.) = porząd- 
kowanie, sprzątanie, czyszczenie. 

Kleń, Kleniec = rodź. ryby || SJc. 
kleń m., klene ż. Srb. kl(ij)en. 
Ukr. kłeń, kłćnik. Es. kleuL, 
k 1 e n e k t Mew. 119 kłem. nasu- 
wa Rum. olean = tzn. L., uwie- 
dziony zap. tym, że rybka jest „kli- 
nowata", wywodzi nazwę od klin. 

Klępa = 1, krówsko 2, pogardl. 
o kobiecie 3, samica łosia. Kłumpie, 
Ktompie, Klompie Im. = saboty, 

chodaki drewniane. C Kalęba = 1, 
stara krowa 2, pogardl. o kobiecie. 
9 Kienipa Mgn. p. w. Hure może 
pomyłkowo zam. k 1 e m p a. C Klam- 
pie = buty Pfil. IV, 206. || Słc. kłam- 
pa = rozpustnica. Ukr. klempa 
= krówsko; kobieta niechlujna. || 
Lit. klumpa a. klumpe = chodak 
drewniany Zap. Nm. Klampe 

mzn. = bierwiono, bal; niezgrabny 
kawał czegoś (np. chleba, ziemi), to 
samo, co Klump(e). Kłumpie zaś 
z pokrewnego powyższemu Nm. 
Klump(e), z HI. klompe = tzn. 
Flamand. ki on k en. Por. Lpf. Vin, 
183 Klępa i 176 Kłumpie. Nm. C 
klemp(e), klomp(e) = 1, krówsko 
2, niechJuj ź. z Pols. Przejście zna- 
czenia z kawała (drzewa itp.) na 
krowę i kobietę niezgrabną, a potym 
rozpustną, jak w bałwan, bela, 
kloc, krowa (o kobiecie), pień, 
wół (o mężczyźnie), Rs. óurbauB 
itp. i odwrotnie baba (w znacz, 
kloc) itp. W Nm. też Klump = 
kloc itp. przenosi się na niezgrabja- 
sza; por. głąb (o człowieku). Kłum- 
pie może do nas przez Lit. 

Klęz- p. Klenzować. 



Klimkować, Klinkować pch. 
= czynić wykręty, durzyć L. ""^ Od 
imienia Klimek (Klemens) ; „skąd 
znaczenie szalbierstwa , oszustwa 
I K 1 i m k o w i 'przywrzało', poucza po- 
lemika teologiczna XVI — XVII. w.: 
powodem było sfałszowanie listu św. 
Klemensa; wyrazu użyli nasam- 
przód ministrowie protestanccy ; przed 
i po czasie owej polemiki wyraz się 
nie ukazuje" List. od prof. A. Bruck- 
nera. 

Kliniowanie p. Klejnia. 

Klimsać (zębami) = dzwonić O. 
Jeżeli nie w związku z Pols. C klas- 
kać, 9 klęskać itp., to może 
z Nm. klinseln = dzwonić, brzą- 
kać. 

9 Klin p. 9 Glon. 

Klinburta p. Klamburt. 

9 Kliiika p. Klamka. 

Klinkować"^ p. Klimkować. 

Kliszawy = bez ręki, mańkut L. 
Toż i Kłyszawy = krzywonogi O. 
_ Pierwsza postać z Cz. k 1 e s a v y 
= utykający, kulawy; druga z Dkr. 
kłyszawy j (a. kliszo no hyj,kly- 
szonóha) = krzywonogi. Po Pol- 
sku wyraz brzmiałby *k 1 ę s a w y. 
Zap. Kłys, Skłys, Kłyk = drzewo 
bez wierzchołka KSL. należy nie tu, 
lecz do osnowy ki- (skąd kieł, 
kłykieć). Czy tu należy Klyś w 
przysłowiu „Prszto, Kły siu, oto 
pień" Adg. 211? Por. Mew. 164 ki>l- 
2. Por. Lit. kliszas = krzywonogi. 

Kloba p. Kluba. 

Klof(t)a p. Klafter. 

9 Klofta p. Kluchta. 

9 Klok p. 9 Klag. 

Klompie p. Klępa. 

9 Kloryk p. Klecha. 

9 Klo8ki p. Klusek. 



KLOSOWAC 



278 



KLUSKA 



Klosować znam w złź. Zaklo- 
sować = zadzierzgnąć i C Glo- 
sować = zawrzeć zatyczką Skj. V, 
367 ZZI Zap. Nm. klotzen mzn. = 
wbijać, przygwoździć. 

Kluba pcb., dw. Kloba, Chłob, 
Gluba. 9 Klub = (lnu itp). C 
Kluba = rózga i in. zn. || Cz. k 1 o u b 
= 1, przygarstek 2, winda. Słń. k 1 u - 
b a = winda ; k 1 u p a = zasawa. Ukr. 
k 1 o b = 30 pasem ; k 1 u b a = szrub- 
sztak itp. Br. kluby blp. = szrub 
sztak itp. Nm. Kloben m. = 

garść (zboża itd.) ; kleszcze ; blok, 
winda; szczapa; 'Sgnm. ki o be = 
kij rozszczepiony naksztalt wideł; 
zasuwa itd. ; Sgnm. k 1 o b o = ptasz- 
niezy kij rozszczepiony, rodź. sidła. 
Por. Mr.206 Kloub, 391 Kluba. Por. 
Pfil. IV, 638. Por. Kluchta. 

9 Kluch(a) p. Klusek. 

Kluchta = rozpadlina, szczelina 
L. Łb. 9 Klofta Im, = szczeliny 
w kamieniu Ap. XI, 21. 9 Klufta 
= szczypce Kg. Krak, IV, 323 || Cz. 

klufta = szczelina Nm. Kluft 

ż. = 1, szczelina 2, kleszcze [od 
kii e ben = szczepać; stąd też Nm. 
Kloben, Pols. Kluba, k. p.]. Por. 
Pfil. IV, 638. 

9 Klucka p. Klusek. 

9 Klufta p. Kluchta. 

Kluniackie p. Kluuiczka. 

Kluniczka = rodz^ gruszki O' 

Kluniackie gruszki L Od nazwy 

opactwa Cl u (g) ny we Francji (dw. u 
nas Klunjakiem zwanego). 

Klusek pch. 9 Kluska, 9 
Kluch(a), 9 Klucka ż., 9 Kluzka 

(bo ^^ pp. Im. kluzek i zdrob. 
k 1 u z e c k i), 9 Kioski Im., 9 Kłosy 
Kg. Pozn, III, 128. GO. 137. dw. 
Głoska O. II Słc. klocka. Ukr. 
kluska. Br. klocka, Rs. kiecka 
(trzy ostatnie z Pols.) Nm. K 1 o s s 

= tzn. Por. Mr. 204 K.ieuKii i 206 
Kluska ( niepotrzebnie oddzielone ) . 
Mew. 120 klujska. Pfil. IV, 538. 



9 Kluska p. Klusek. 

9 Kluzka p. Klusek. 

9 Ktadyszka p. 9 Hladysz. 

Kłąb zapisuje się dla tego, że Mew. 
120 pod klombo notuje Pols. kłąb, 
jako wyraz Słw., a 121 pod klumba 
umieszcza tenże kłąb i wywodzi z 
Nm. Klumpen. Mnie się zdaje, że 
Pols. k ł ą b we wszystkich znaczeniach 
jest czysto Słw. 

9 Kłobuch p. Kłobuk. 

Kłobuk, 9 Kłobuch, Kobłuk, 
Kabłuk char. o kapicy greckiej. 
Kołpak pch. Kłobuczek Pomniki 
dziej, wieków śred, XV, 47 i ind. || Głż. 
kłobuk. Dłż. kłobyk, kłobuk. 
Słc. klobńk, kobluk, koblók. 
Cz. klobiik, kobluk, zwykle klo- 
bouk; kalpak char. = czapka hu- 
sarzy Węg. Słń. Srb. kłobuk. Ssłw. 
klobuk'B. Ukr. kłobuk (mniszy). 
Rs. kłobuki, (mniszy). Srb. Bg. 
kalpak. Ukr. koupak, kołpak = 
beret. Ks. kołpak !>, kalpakii = 
czapeczka i in. zn. || Rum. o a 1 p a c= 
czapka. Węg. k a 1 p a g = Węg. cza- 
pa futrzana; kalap = kapelusz. 
Fr. colback = czapka futrzana 
kawalerzystów Fr. ; cal pak, kal- 
pak, talpack char. kołpak HH Tur. 
kał pak = czapka, zwłaszcza obło- 
żona futrem. Por. M. 64. Mt. kalpak. 
MF. kłobuk 'B, kołpak 'L. Mew. 
120 kłobuki,. Dc. 97 Colback; 147 
Kalpak. Mr. 42 Kio6oyKi,. JA. IX, 
B08. Zdaniem Miklosicha, wyrazy Tur. 
w trzech okresach przesiąkały do 
Słowian : przed ruchem ku Zachodowi 
(wtedy przejęli wszyscy wyraz w po- 
staci kłobuk, z Tur. kalpak = 
czapka); druga doba rozpoczęła się 
w drugiej połowie YII w.; trzecia od 
połowy w. XIV (wtedy przejęli wy- 
raz już w formie kołpak i to nie 
wszyscy razem, lecz pojedynczo). 
Toż powtarza Miklosich w JA. XI, 
108. Por. Kupić. 

Kłompie p. Klępa. 

9 Ktosólec: „Kegulowanie głę- 
bokości orki odbywa się przez prze- 



KŁOSY 



279 



KMIN 



dłużanie lub skracanie grundziela za 
pomocą wici, zatkniętej kłosólcem'^ 
'Świąt. 8 Zm Drugą częścią wyrazu 
jest Nm. H o 1 z = drzewo, drewno ; 
pierwszy może jest Nm. Klotz = 
kloc, Kreuz = krzyż, kraus = 
krzywy, lub coś innego. 



9 Kłosy p. 
Klumpie p. 

9 



o 

Mew. 

9 

774: 



Kłykać == wołać 
ZlUkr. klykaty = 



Klusek. 

Klępa. 

Ktunia =^ stodoła, C odryna 
; Ukr. Br. k I u n i a = tzn. Por. 
121 klunja. RA. XVII, 79. 

Wi^ia IV, 

tzn. 

Kment p. Gment. 

Kmieć pch. złż. C Knieć Ap. 

XIT, 128, n« 106. C Kumieć = 
ogrodnik, komornik, parobek Wisła 
VI, 673. Bod. Kmita, Kmiecie, 
Kmicie. Miejsc. Kmiczyn, Kniie- 
cin, Kmity, Kniein, Kumiecie i 
in. W BS. Kmieć = starzec || Sic. 
km et', kmefo = starzec; ziemia- 
nin. Cz. kmet', kmet = starzec; 
ziemianin. Słń. kmet = wieśniak, 
ziemianin. Srb. kmet = bogaty wieś- 
niak ; sędzia polubowny ; czynszow- 
nik. Ssrb. k m e t ł = lennik, wasal. 
Ssłw. kmetŁ = magnat; sędzia. Bg. 
k m e t = wójt. Ukr. kmet', k m i t', 
kmótycia = ziemianin, szczeg. 
znaczniejszy, bogatszy. Srs. kmetŁ 
= magnat; wojak (ziemski); wieśniak, 
parobek || Lit. kumetis = ogrodnik, 
komornik HZ Wyraz ten posiada całą 
literaturę. Wywodzono go z Gr. kó- 
mśtes = wieśniak (od Gr. kóme 
= wieś), a także z Gr. k ó m e = 
włosy (dla tego, że kmieć = wolny 
człowiek miał prawo nosić długie 
włosy ; stąd też Kometa). MF. kmetŁ 
nie zgadza się na Ło. comes, a 121 
kmetŁ powiada: ^Zbliżają z Łc. co- 
mes; lecz, nie mówiąc już o postaci 
i znaczeniu wyrazu tego w większo- 
ści języków Słw., przeciwko temu 
przemawia szerokie rozpowszechnienie 
wyrazu Ło. ; jeszcze mniej podobnym 
do prawdy jest wywód z Gr. kó- 
mśtes^. Brl. trzyma się tego ostat- 



niego wywodu, chociaż nie zaprzecza 
możności pochodzenia z Łc. comes 
(sbr. 93-97). Mr. 42 Kmgtł skłania 
się ku Gr. kómśtes. Pomimo po- 
wagę Miklosicha, mniemam, że naj- 
trafniejszym jest W3'wód z Łc. co- 
m e s (c o m i t) = 1, towarzysz, uczest- 
nik 2, guwerner, ochmistrz; w Im. 
co mit es = orszak, świta, potym 
orszak, dwór cesarski; wreszcie co- 
mes = naczelnik, np. comes ob- 
seąuii = naczelnik gwardji, comes 
stabuli = koniuszy itd. W Słc. co- 
mes różne przybiera znaczenia: sę- 
dziego, namiestnika, wodza, wogóle 
przełożonego i naczelnika. Pomiędzy 
innemi comes palatii a. comes 
palatinus, a. po prostu palatinus 
oznaczał różne najwyższe godności: 
wojewody, sędziego itd. T. Wojcie- 
chowski O Piaście od str. 28 bardzo 
trafnie, zdaniem moim, sądzi, że w 
Polsce taki comes palatinus zwał 
się po Pols. km'ieciem. Co do 
przejścia znaczenia, zastanowić się 
należy nad wielką zmiennością zna- 
czeń urzędów i stanów w rozwoju 
dziejowym wszystkich języków, że 
wspomnę tu np. dziekan, komor- 
nik, książę, ksiądz, magister 
i minister itd. itd. Że wyraz Łc. 
przeniknął do Słowian nie tylko za- 
chodnich, ale i południowych, to nie 
wyda się dziwnym, gdy zważymy, że i 
w państwie Bizantyjskim Łc. comes 
znanym był powszechnie w zgreczo- 
nej postaci komes. Że przybywał z 
Zachodu, o tym świadczy nieobecność 
jego w Es. i Br.; Ukr. zapożyczył go 
z Pols. Porówn. Maciejowski HisL 
włościan 60 — 61. Roczniki Towarz. przyj, 
nauk Poznańs. Vn, 162 itd. JA. XVin, 
308-309. 

Kmiii pch. 9 Kminić = oszuki- 
wać EA. XVir, 40. C Kimel = 

I (wódka) kminkówka, alasz || Głż. 
khimjelca. Słc. kmin. Cz. kmin. 
Słń. i Chrw. kumin. Srb. komin, 
6 i m i n. Ukr. k m y n. Br. kmin. Srs. 
k j u m i n !>. Es. t m i n 'ł |( Sgnm. k u - 
min, kumil, kumi, kumich. 'Sgnm. 
kum (ich). Nm. Ktimmel. Ag. Fr. 
c u m i n. Hp. Wl. c o m i n o. Eum. 



i 



KMOTR 



280 



KNAP 



ohimSn. W^g. ko meny. Lit. kiu- 
melis i kin^nai blp. HZ Grr. ky- 
m i n o n, Ło. o u m i n u m [to zaś mo- 
że z Hb. kam mon, Ar. kem mu d]. 
Por. M. 63. MF. i Mew. .117 kjumint. 
Mr. 228 Kumin. 9 Kminie z Cz. 
(o)kminiti= 1, kminem zaprawić 
2, oszukiwać. C Ki me I, oraz formy 
GIź. i Lit. kiumeiis z Nm. 

Kmotrpch.złź. 9 Kumpch.złż.Ku- 
iiiot(e)r. 9 Kumoszka. 9 Kmoch. 
9 Koinot(e)r. Dw.Kinos'two = ku- 

mowstwo Pfil. V, 422. Czy roślina 
Komosa, Kumosa (chenopodium) tu 
należy ? || Głź. k m o t r. Dłż. k m o t §. 
Słc. Cz. kmotr, zdr. kmoch. Siń. 
boter, koter; kum. Srb. Bg. kum. 
Ssłw. kitmotri* m., kitmotra, ku- 
petra (*kąpetra) ż. ; kumt. Ukr. 
Br. kum. Srs. kmotr'L, Nrs. 
kum'Ł. II Wł. compa(d)re. Fr. 
compere. Euin. cum&tru. W^g. 
koma. Ngr. koump&ros (z Włos.) 
*Słc. compater = ojciec chrzest- 
ny, wyraz, utworzony na wzór Łc. 
oommilito = współtowarzysz, c o m- 
pran8or= współbiesiadnik, znaczy 
więc niby współojciec (jak Nm. Ge- 
vater). „Wyraz kmotr Słowianie 
zawdzięczają duchownym Nm., którzy 
zap. używali słowa compater zam. 
Gevater** Mew. 15B p. w. kT>motrŁ. 
Zdaje się, że postać kum dostała się 
do nas z Busi. Forma k u m o t (e) r 
zap. przez zmieszanie kmotrzkum. 
Por. MF. kmotr. Mew. 1B4 ktmotrt. 
Mr. 234 K'ŁMOTp'Ł. 

Knafel, Knaflik i Kneflłk pch. 
= guzik L. Dicłion, 3 lingu, (1B41), 
32. Knaflak = obsac. 9 Knópa ż. 
= guzik Eam. 9 Knepek || Głż. 

knefl. Cz. knoflik. Słń. knof. 
Es. k n o p T. = węzeł na końcu liny 
okrętowej HZ Nm. dw. K n a u f, dziś 
przeważnie K n o p f = guzik i wogóle 
coś guzowatego, okrągłego, wystają- 
cego. Pfll. IV, 432 mylnie zKnopfel. 
Por. RA. XVn, 40. 

Knag = przypuśnica, przysztuko- 
wanie krokwi KSL. 40. O. 9 Knaga 
= bak drewniany; duża kość; stara 
krowa Nm. K n a g g e = hak drew- 



niany, sęk ; kawat. Por. E.A. XVII, 
40. 79. 

Knap = sukiennik; tkacz. Guap 
= „może to, co knap** L. Chłop 
pch. złż. 9 Ćhlapiec, 9 Kndp = 

I, chłopak, młodzian Kam. Cenowa 
Skdrh lOB. 106 2, tkacz. Por. Jołop 

II Głż. k h 1 o p c = chłopiec. Słc. 
chlap = człowiek ; chłop ; parobek. 
Cz. k n a p = czeladnik, zwłaszcza 
sukiennicki; sukiennik; chlap = 1, 
nie-szlachcic 2, niewolnik; poddany 
3, posługacz 4, junak, siłacz 5, ko- 
chanek 6, człowiek wog. ; c h 1 a p e c 
mzn. = niżnik, walet. ^ń. h 1 a p e c 
= parobek. Ssłw. hlapii = niewol- 
nik. Bg. hlape = chłopiec. Ukr. 
chołóp = poddany, chłop; chłop 
= 1, wieśniak 2, człowiek; chło- 
pak, chłopeć = chłopak i dużo 
pch. Br. chłop, rzadziej chałóp = 
chłop, wieśniak; chłópiac a. chła- 
piec = chłopiec. Srs. i Bs. mało 
używ. hol opił = chłop, poddany; 
holópT. a. hlapi* = walet, niżnik 

II Łot. k a 1 p s = parobek, sługa. Lit. 
ki & pas, częściej kl&pozius = 
chłopiec (z Pols.). Węg. k o 1 o p = 
wyźnik (w kartach) Diefenbach 

VergL Wórłerbuch der Groth. Sprache 

II, 462 pod Knóds powiada: „Z Nm. 
Knabe może krewni się Ssłw. 
hlapi,*'. GW. pod Knabe I, d po- 
wtarza to zbliżenie. JA. VII, 140 i 
Xni, 292 wyraz ten Słw. poczytują 
za rodzimy. Mew. 88 cholpi) żadnego 
wywodu nie podaje. Mnie się zdaje, 
że w Słw. wyraz ten jest zapożyczo- 
nym z Nm. Knabe = chłopiec i 
in. zn. ; 'Sgnm. knabe, knave, 
chnabe = chłopak; człowiek wo- 
góle; sługa, paź, giermek; czeladnik. 
Sgnm. k n a b o := młodzian, chłopiec, 
posługacz ; forma oboczna K n a p p (e) 
= młodzian; giermek; kawaler; pa- 
robek; czeladnik; Tuch knabe, a. po 
prostu K n a b e = czeladnik sukienny. 
Dowodzą tego następne okoliczności: 
I, W Słw. i innych językach Aryj- 
skich niema pnia, od któregoby chło- 
p a wywieść można 2, Prawie wszyst- 
kie nazwy godności, stanów i klas 
społecznych wzięliśmy z języków 



KNAP 



281 



KNAST 



oboyoh: graf i hrabia, kmieć, 
król, ksiądz i książę, szlach- 
c i c itd. 3, Peinogłos Rb. mógł się 
utworzyć analogicznie, jak np. Vo- 
losii i Blasios; Br. harósz i 
grosz JA. XVIII, 196; zresztą w 
Ukr. i Br. przeważają postacie bez 
pełnoglosu, wzięte z Pols. 4, Przejście 
n na 1, ł, bardzo w Słw. jest częste, 
np. w Pols. 9 sł a dni ej (snadniej), 
9 siadanie (śniadanie), 9 lumer 
(numer), dziąsło obok Słw. de sn-, 
9 tyli na (tynina, od tyn ^= płot), 
dziewosłąb obok Cz. dgyosnoub; 
9 gnibiel obok 9 glibiel; 9 
turlej (turniej), 9 ziemlaczki 
(ziemniaczki), 9 ^ ^ ^ ^ ^ ć(Nm. s c h n u p- 
fen), ckliwy zam. *ckniwy, 9 
gromlicka (gromniczka), 9 roś- 
lina (sośnina), 9 j ® ^ 1 i (j®dni). 
Leśni er z (dw. Nieśmierz); Br. 
k a n ó p 1 i obok k a ł ó p n i (konopie), 
k ó m ł a t a (komnata) ; Bs. m a n e n ł- 
k o zam. malćniiko; Cz. J a r o 1 i m 
(Hjeronim); Nm. Knfiuel zam. Kia- 
uel, 9 klob(e)louch zam. K n o b- 
lauch; Wł. veleno (Łc. vene- 
num), Palermo (Gr. Pinormos) 
itp. Odwrotnie 1, ł przechodzi często 
na n: 9 óntarz (ołtarz), 9 chni- 
pać (chlipać), 9 ^^ żgna (żgła), 
9 knykieć (kłykieć), 9 V^S^^' 
b i a c z (pogłębiacz), kneplować 
(Nm. kloppeln), 9 knuryk (kle- 
ryk, przez 9 kio ryk), 9 podno- 
g a (podłoga), 9 pónsorki (pól- 
szorki), 9 Fanisławice (Fajsła- 
wice, dw. Cbwalisławioe), 9 
ś w i e t n i c a (świetlica), 9 nocnik 
(nocleg), 9 sn od ki (słodki), 9 
9 śnieporód (śleporód), 9 w z i o n. 
9 wziena (wziął, wzięła) itd. W ry- 
mach ludowych n łączy się z 1, ł, 
np. chrzestni: nieśli, godny: 
bodły, okno: wymokło, rodzi- 
na: służyła itp. Porówn. Gebauer 
Hldskosloti jaz. ćesk. 96 § 104. 6, 
Przejście znaczenia jasne: w Nm. 
znajdujemy wszystkie już odcienie, 
które w Słw. się rozwinęły nieco dalej ; 
porów.GW.Knabei Knapp. Nazwa karty 
w Cz. i Bs. j es t tłum aczeniem Nm. Bubę. 
9 Chłapiecjest Czeszczyzuą. K n a p | 
wzięliśmy daleko później, niż Chłop., 



Knaat L., w przytoczeniu z Opa- 
lińskiego Może Nm. Knast = 

1, kloc, pieniek 2, (o człowieku) chu- 
dopachołek, [starowina, bzdyk, gderacz. 

Knaflak i Kneflik p. Knafel. 

9 Knega p. Księga. 

9 Knepek p. Knafel. 

9 Knepel = patyk ; kij. 9 Knu- 
pelek GO. 129 ZZ Dnm. k n e p p e 1 
= Nm. Kntippel = tzn. 

Kneplować pch. = robić koronki 
. Nm. kloppeln [Kloppel mzn. 
= klocek koronkarski] = tzn. Co 
innego jest Knepować = rąbać, 
ż Nm. kneipen, kneifen = szczy- 
pać. O przejściu 1 na n w kneplować 
patrz Knap. Por. Pfil. IV, 617. 

Knepować p. Kneplować. 

Knesać p. 9 Knysać. 

9 Knębulec (= to, czym L. 
mylnie objaśnia Krępulec, k. p.) = 
kołek do krępowania, ściskania czegoś 
wiązaneg o K pk. 144 (narzędzie sze- 
wieckie) ""^ Nm. Knebelholz = 
tzn. Nosówka zap. pod wpływem 9 
knąbie, 9 knębie, podobnież jak 
w 9 knebel (z Nm. Knebel) Eg. 
Mae. V, 46. 

Kniatyra L. jest zap. błędem dru- 
karskim, zamiast Kwatyra = kwa- 
tera. 



Kniaź p. Ksiądz. 
9 Kniea p. 9 Knis. 
9 Knieć p. Kmieć. 



Knieja dla tego tu się wpisuje, 
że Mr. 891 szuka źródła w Dnm. 
k n e i e n = wierzbina, gąszcz wierz- 
bowy. Nie wątpię, że knieja jest 
wyrazem Pols. i należy do gromady: 
kleń, knuć, knować, knowie 
itd. Porów. RA. XVII, 40 knowie. 
Pfil. IV, 486. 

9 Kniga Wisła VII, 176, 9 Kni- 
hut(k)a = czajka (ptak) Pfil. IV, 
804. 8:i8III0z.kniha,knihatka=tzn. 



KNIHUT(K)A 



282 



KNUTEL 



9 Kiiihut(k)a p. 9 Kniga. 

9 Kiiis = grube drzewo zdatne 
na pal , KSŁ. 46. 9 Knica a. 
Krzywka = drzewo łukowate, 
zdatne na żebro okrętowe ib. 109. 
Kg. Majs. V, 46ZZH1. knies Im. 
= Nm. Knieholz = drzewo krzy- 
we, łukowate. 

Knoch = „bursztyn biały, twardy" 
KSL. 68. O. ZZMoże Nm. Kno- 
ch en = kość (ponieważ biała i 
twarda). O. podaje Knucze i odsyła 
do Knoch; w KSL. Knucze nie 
znalazłem. 

Knod, Knodyszek = kolanko u 
rośliny Kn. (u L. w przykładach po- 
myłkowo kondyszek). Knot (u 
świecy itd.) pch. || Słc. Cz. Br. k n o t. 
Ukr. g n i t II Lit. k n ś, t a s. Węg. k a • 
nótZIZNm. Knoten, 'Sgnm. kno- 
d e, główne znaczenie = węzełek, 
kolanko; przez znaczenie nici zmota- 
nych rozwinęło się u Czechów i u nas 
(a. może pjzyszło z Cz.) znaczenie 
knota u świecy itd. Por. Pfil. IV, 
538. Mew. 121 knott. Mr. 206 Knot. 

9 Knole, 9 Kiiiile Ira. = ziem- 
niaki Pfil. IV, 648 ::z: Nm. Knol- 
1 e n m. mzn. = tzn. 

Knot p. Knod. 

9 Knópa p. Knafel. 

Knucz p. Knut. 

9 Knule p. 9 Knole. 

9 Knupelek p. 9 KnepeL 

Knury Im. = kamienie bez krusz 
ców L. ; Łb. nie ma || Słc. kńoura 
= grudka kamienna ZZINm. Knau(e)r 
= dw. skała wogóle, dziś (u górni- 
ków) = twarde, trudne do dostawa- 
nia kamienie. 

Knut pch., 
Eur. char. ZT 

knut [Szwed. 

Nm. Knoten = 



|Słw. i 
bat; 



dw. Knucz 

. Rs. knutt , 

-.««« L-'*''"^"* knut= węzeł, bat = 

Nm. Knoten = węzeł), Ssknd. | 

knutr, hnutr = węzeł; Gt. hnuto 

= bicz ; Nm. Kniittel = bat. Por. I 

Kge Knoten, Kniittel i Knute]. Por. 



Mr. 43 KHyrb. MF. i Mew. 121 knut-B 
Knucz ma pogłos może przez upo- 
dobnienie do bicz. Z Nm. Kntittel 
idą też Pols. Knute 1, Knotel, 
Krotel. 

9 Knutel ■— sęk, gałąź Ap. V, 
221.. Mgn. 448 p. w. Kniittel || Cz. 
knytel Nm. Kniittel = kij, pał- 
ka. Por. Pfil. IV, B38 i Knut. 

9 Knyp p. Gnłb. 

9 Knysa<5 pch. = rozrzucać, pys- 
kaó Pfil. IV, 206. Ap. XI, 7, ji^ 4. 
Knesać = „kołysać, wzruszać, wzbu- 
rzać" L. Ukneszany = „zmordo- 
wany ** L. (może raczej rozkołysany, 
skołatany) Może .ze Słc. kni- 

sat', kni§at\ a. z Cz. knisati = 
kołysać, bujać. Por. RA. XVn, 79. 

Knysz = rodz. kluska || Ukr. knysz. 
Bs. 9 kni§i> a. knySii = rodzaj, 
bułeczki Może Nm. 9 k n i s t = 
bułeczka (królewiecka) FWb. Por. 
Nm. 9 knisohen, knitschen = 
gnieść, 9 knatschen = miesić, 
gnieść (rozczynę), 9 knitBch(el) 
mzn. 9 g^i^^ (z mąki). Por. MF. i 
Mew. 121 kny§L. 

Kobei we frazesie u Ł. z Myśl. 
(czy to Cygańskiego Myślistwo ptaszę?; 
w spisie źródeł niema): „Wyżeł się 
w kobele na łące zasłonił'' czy 
znaczy psa samca, Bs. k o b e 1 ł, wąt- 
pić wolno. Mew. 121 niewłaściwie 
umieścił Pols. kobei pod kobelK 

Koaf- p. Kwef. 

Kobiat- p. Kobiel. 

Kobiec p. Kobiel. 

Kobiel, 9 Kobiiiła, Kobiałka. 
Zap. i Kobiat = roślina. Por. Ko- 
biec pod Kobuz II Głż. kobjel = 
kobiałka; prąg, fałda; baranki (chmurki 
pręgowate). Słc. k o b e Ta = kosz z 
pokrywą. Cz. kabele = torebka. 
Ukr. kobóla, kobiwka = kosz. 
Zap. SJń. k o bac a = kurnik tu na- 
leży Mr. 206 ZZ Nm. Kobei = 1, 
lichy domek 2, domek dla zwierząt, 
ptaków: świniarnik, kurnik itd. Przej- 
ście znaczenia: z domka (plecionego 



KOBIELEC 



283 



KOBUZ 



z gałęzi) na kosz (kojec pleciony). 
Por. Nm. Koben i Kober o zna- 
czeniach pokrewnych. Por. Mr. 187 
Kabele, 207 Kobiel. Mew. 107 kabelja. 
Zdaje mi się, że nie należy oddzielać 
kobiel = fałda, kobielaty = 
wypukły itp. od kobiel = kosz, bo 
oba też znaczenia są w Głż. kobjel 
i pojęciem wypukłości łączą się z sobą, 
a co do przejńcia znaczenia, por. 
kozubiec = „krzywodętym się 
stawać" L.; kozubaty = „krzywo- 
wypukły" L. Por. Pfil. IV, 496. 

9 Kobielec p. Kobierzec. 

Kobierzec, C Kobielec = dy- 
wan. Czy tu należy C Kobierze, 
9 Kobierc = łopian ? || Słc. k o b e- 
rec. Cz. ko berę o, dw. ko b elf e o. 
Srb. g u b e r = kołdra. Bg. g u b e r 
= grube sukno, dywan. Ukr. k o b e r, 
k ó w e r = dywan. Br. kabiólec, 
kabierec. Srs. kov(B)r'Ł, Bs. ko- 
V e r !> II Rum. c o v o r = dywan ; koł- 
dra. Lit. k4uras = dywan ZZI MF. 
pod kovLrB zbliżał Ag. cover = 
pokrywa, futerał itd., ale Mew. 136 
koYLrB powiada: „Wyraz w Rs. tak 
jest dawny, że nie należy zestawiać 
go z Ag. cover". Mr. 48 koyKTL 
trzyma się pierwszego zdania Miklo- 
sicha [Ag. z Fr. couvrir = pokry- 
wać, z Ło. c ooperio= pokrywam; 
por. Sfr. couyertoir = kołdra, 
'Słc. coverelium = dywan]. 

9 Koblik = rodzaj ciastka 
Cz. koblih = tzn. Skj. IV, 24. 

Kobłuls: p. Kłobuls:. 

Kobold p. 9 Chobotd. 

Kobosa p. Kobza. 

9 Kobut p. Koczot. 

Kobuz, Kobiec = rodź. sokoła || 
Ukr. kobuz. Rs. kobuzi,, kobezi,. 
Może w związku z Cz. k o b a = ga- 
wron ? Mr. 207 nasuwa *Słc. c a - 
p u s=rodz. sokoła. Kobiec w znacz, 
sieci na ptaki KŁ. O. może pomyłka 
druku, zam. kobiel i może w związku 
ze 'Słc. o o b 1 a = sieć na ptaki ? Por. 
Kobiel. 

■lOWItK Wri BK. « i\L POLIKIM. 



Kobuz, a. może Kobuzia, według 
L. = ^moźe półsferze" ; według słow- 
niczka przy Wojnie Chocimskiej, wyd. 
1880, = „półksiężyc**. Znam wyraz 
ten tylko z W. Potockiego, naprzód 
w Argienidjsie : „Zdumią się zakonnicy, 
że w kraju tak odległym, w pół tam- 
tej kobuzi, słyszą swój język" (wyd. 
1728, str. 774). Z oryginału Argienidy 
wyraz się nie wyjaśnia, bo tam czy- 
tamy : „in tam longinqua parte terra- 
rum" (wyd. 1673). Powtóre, w Wojnie 
Chocim, autor mówi, że ma nadzieję, 
iż nie przyjdzie do wojny „dla nik- 
czemnej kobuzi" tj. z powodu 
nikczemnych Turków ZZI W obu ra- 
zach kobuz, zdaniem moim, znaczy 
chalastra, tałałajstwo, zgraja i jest wy- 
razem tożsamym, co chabuż, cha- 
buzie = zielsko, chwast (patrz 
Hebd). Przejście eh na k bardzo u 
nas częste, a rozwój znaczenia z 
chwastu na zgraję łatwy do zrozumie- 
nia, por. Łś.buz pod Ilebd. 

Kobza pch. (Ł. O. piszą Kobeżnilc, 
zam. Kobeźiill^). 9 Koza (obok 
Kobza), zap. przez to, iż na kobzie 
bywa zwykle rzeźbiona główka ko- 
zicy. Kobosa BS. = „cymbały, 
kobza^ (Małecki w Słowniczku) || Słc. 
Cz. Ukr. Br. Rs. kobza. Chrw. k o - 
puz. Rs. kóbuz'Ł, kóbjrzt = ba- 
łabajka II Rum. co bu z = rodzaj gi- 
tary; c o b z 4 = cytra. Węg. k o b o z 
= lutnia, lira; kobza a. kobzu = 
basetla Tur. k o p u z = rodzaj gi- 
tary, w kształcie gruszki, o jednej, 
bardzo grubej stranie M. 63. Por. 
Mt. kopuz. MF. i Mew. 122 kobza. 
Kobosa zap. z Węg., a Kobza 
z Ukr. 

9 Kobzale, 9 Kobzalielci Im. 

= ziemniaki Kg. Kieł I, 163. 9 Ka- 
mizelki = ziemniaki Ap. XIV, 26. 
9 „Kam izelc e białe" = rodzaj 
grochu ib. Moraw, kobzuly = 

ziemniaki. Słc. kobzale, kobzole 
= ziemniaki. [Zap. w związku z kob- 
zą, może przez podobieństwo gałki 
dolnej u kobzy do ziemniaka, grochu]. 
Kamizelki sld. 

37 



KOC 



284 



KOCH 



Koc pch. = sukno grube kosmate. 
Kuc(z)baj(a) = kosmata materja 
wełniana. C Kacabaj(ka), C Ku- 
cubejka = rodź. ubrania m. i ź. 
Może tu należą C Kuoci = pantofle 
GO. 168 i 9 Kociorzyk Kg. Kieł 
II, 153, n» 462 II Słń. koca = gunia 
kosmata. Ukr. i Br. koc = tzn. Bs. 
9 kocL m., 9 koc^ż. = kilimek, 
dywan strzyżony. Ukr. kuQb4jka= 
spódnica zszyta ze stanikiem ; k a c a- 
b a j k a, k a c a w ó j k a = kubrak wa- 
towany. Rs. k o o e V e j k a, k aoa v e j- 
ka = krótki kaftanik ż. Nm. 

Kotze, Kutze m. lub ż. = gruba 
tkanina kosmata; ubranie z tej tka- 
niny ; Nm. 9 k u t z b o i F Wb. = tzn. 
K u c b a j z Nm. wyrazu złożonego 
z Kutze + Dnm. baj e (Nm. Boj, 
patrz Baja) = baja, którego w słow- 
nikach nie znajduję, lecz który w 
Nm. jest moźebnym. 

Koc = kara pieniężna za niesłuszne 
pozwanie Kn. HZ Kn. powiada : „Vo- 
cis Polonicae originem suspicor ean- 
dem quam supra (pod. K o c = gunia, 
djrwan) posui, quia olim Poloni, qui 
inique proyooabant, pendebant judi- 
cibus pelles . ." Linde zaś mówi : „Czy 
też słowo koc nie zepsute, zamiast 
kaucja?^ Za tym ostatnim zdaniem 
idzie Mr. w Lpf. YIII, 191 i wywodzi 
z Fr. c a u t i o n. Moźeby przypomnieć 
należało Nm. K a t z (e) = kotka w ta- 
kich zwrotach prawniczych, jak „die 
Katze halten, heben, ziehen'' itp. ; 
patrz GW. V, 288—289, a także Nm. 
Katze w zn. trzos. Zdaje się, że 
domysł Knapskiego ma więcej niż 
Lindego za sobą. Może też wypada 
zwrócić uwagę na Sgnm. s c a z = 
pieniądz(e) = Nm. S c h a t z = skarb. 

9 Koeelśk, 9 Kocyl = nożyk 

na długiej rękojeści Skj. V, 368 

Może w związku z Ocela, k. p. ; 
może pomyłkowo k zamiast h? 

9 Kocender = włóczęga Łopac. 
Albo w związku z Cz. k o c a n - 
d a = targ przedmiejski, a dalej karcz- 
ma przedmiejska (skąd dużo nazw 
miejsc, w Czechach) ; albo też prze- 
kręcenie któregoś z obelżywych wy- 



razów Nm., poczynających się od 
K o t z e = meretrix, jak np. K o t z e n- 
bruder, Kotzenherre, Kotze n- 
sohn itp. 

9 Koch, 9 Kok = komin 
Słc. koch = komin [Zap. z W^g. 
k o h (ó) = piec w hucie] EA. XVn, 41. 

9 Kochajki Im. = kury perliczki. 
Nawoływanie ich : 9 Kochaj, k . 1 
Wisła m, 893 HI „Tak nazwane 
przez naśladowanie monotonnego głosu, 
coś w rodzaju: kochaj, kochaj!", 
Skj. V, 134. Raczej,jakCz. kochynky, 
z nazwy kochinchinki = kury 
kochinchińskie. Por. 9 Hohyn. 

9 Kocić = toczyć; 9 Kocld 
się = toczyć się pch. 9 Kaczać = 
taczać; 9 Kaczać się = taczać się, 
tarzać się pch. ^P okociło się^ E. 
Orzeszkowej. Koezyć si ę L. 9 Ke- 
ciać się Kg. Mae. V, 43 ZZ Br. k a- 
cić, kacić sa = tzn. [Ukr. k o t y t y. 
Per. Mew. 136 kota-]. Por. 9 Katu- 
lać, 9 Kotygi. 

Kociec p. Kojec. 

Kociet, Kotlarz pch. 9 Kotlńk 
= pieniądz miedziany Pfil. IV, 284 |1 
Głż. kotoł. Dłź. kotl, koóel. Słc. 
kot^l, kotol. Cz. Słń. Bg. kotel. 
Srb. ko tao. Ssłw. kottli^. Ukr. 
k o t e ł. Br. k a c i ó ł. Bs. k o t e 1 *& || 
Rum. cotlon. Węg. katlan. Pg. 
c a d i n h o. Nm. K e s s e 1, 'Sgnm. k e z- 
zel, Gt. k a t i 1 s. Lit. kitilas. 

Estońs. k a 1 1 a 1 Łc. catinus, a. 

raczej zdrob. catillus = misa ; ty- 
giel. Por. Mew. 135 kotLli.. WP. kotli,. 
Mr. 46 Koo-b. Btrge V, 117. Pfil. IV, 
369. Por. 9 Kotelnica. 

Kocier(z)ba p. 9 Kotyrba. 

Kocier(p)b:a p. 9 Kotyrba. 

Kocils: p. Kot. 

9 Kpciniec p. Kojec. 

Kociorubl{:a p. 9 KotjTba. 

9 Kociorzyl^ p. Koc. 

9 Kocisz p. Kocz. 



KOCIUBKA 



286 



KOCZ 



Kociubka p. 9 Kotyrba. 

Kociuba = pociask, oźóg; Ku- 
czaba, Kurcab(a), Kurczab = lon 
z nakrywką. C Koczerga, C Ko- 
ezarga, 9 Koczerha = pogrzebacz, 
pociask; 9 Kociug = pociask || Ukr. 
k o o i u b 4 oraz koozerha, ku- 
oiurha = pogrzebacz. Br. ka- 
z er ha = pogrzebacz. Rs. 9 ^O" 
8er(g)a, ko fieryga = kluka; po- 
grzebacz ZIZ Zdaje się, źe wszystkie 
wyrazy powyższe krewnią się z sobą. 
Mew. 122 ko5erga i ko5uba zbliża 
Lit. koczórga, kaoz4rga = po- 
grzebacz i Rum. cociorbi = tzn. 
Zdaje się, że źródłem ich, jest Nm. 
Kothsohabe, wyraz nieznajdujący 
się w dostępnych mi słownikach, 
lecz możebny i znany zapewne w 
gwarach. G. Korbut Pfil. IV. 638 i 
640 wywodzi kociubę i ku(r)cza- 
bę z Nm. Kothsohaufel [złź. z 
Koth = błoto + Schaufel = 
szufla], idąc zap. za Btrge YI, 286; 
mnie się zdaje, że Nm. Schabe [= 
szaba L. = skrobadło] więcej i 
brzmieniem i znaczeoiem tu przypada. 

9 Koeiug p. Kociuba. 
Kociur p. Kot. 

9 Kocmołuch, 9 Koczmotuch, 
9 Kocmota, 9 Koczmeluch, 
9 Kosmołucha = smol ąg, smo- 
luch, brudas (szczególnie ż.) Naj- 
bliższym brzmieniem jest Cz. koc- 
mouoh a. koomoud = rodzaj 
pieczywa [zap. = *kooie mędy, 
przez podobieństwo kształtu]; są 
jeszcze Cz. kocmrda = cymbał, 
koomoudek = nardus celtica. 
Wyrazy, jak ten, jak koczkodan 
itp., nie mają ustalonej postaci i są 
wytworami, a raczej przetworami sld. 

9 Kocycol = rośl. e guise tum 
(koński ogon) RA.. XII, 107 ZZ Nm. 
Katzenzagel, 9 katzenzahl 
[złż. z Katze = kotka +9 ^^' 
gel = ogon] = tzn. Maj. II, 305 
mylnie kooocył. 

9 Kocyl p. 9 Kocćldk. 



Kocz pch. dw. Kotcz, Kosz, 
Kotczy, wóz kotczy, a. pc prostu 
Kotczy. Kotczy dw. = koń powo- 
zowy. Kotszysz = woźnica 9 ^^' 
cisz, 9 Koczy = woźnica. Ko- 
czydło L. może zgrub, od kocz. 
9 Koczar = wolant. 9 Kuczer, 
9 Kuczar, 9 Kucia, 9 ^^^ = 
woźnica || Qłż. k o 2 a k = woźnica. 
Słc. ko6(iar) == kocz; to6iS = 
woźnica. Cz. ko6(ar), ko6i vuz = 
kocz; kofii = woźnica. Słń. ko6i- 
j a. Srb. k o 6 i j e blp. Bg. k o 5 i j a. 
Ukr. i Br. kocz. Ukr. 9 kóczysz 
= woźnica. Rs. k u 6 e r t = woźnica 
II Hp. i Fr. co che. Wł. cocohio. 
Ag. co ach. Nm. Kutsche. HI. 
k o e t s. Rum. c o c i e = ko cz, c o - 
cier, oociS = woźnica """^ Niewąt- 
pliwie z Węg. kocsi = kocz; jest 
to przymiotnik od Kocs = nazwa 
wsi węgierskiej, położonej pod mias- 
tem Baab. Ciekawy artykuł, wyświet- 
lający rzecz, znajduje się w GW. 
pod Kutsche; jest tam przytoczenie 
z Herbersztejna i wiadomość o po- 
darowaniu przez Radziwiłła „woza 
węgierskiego, zwanego kotczi^. Dz. 
I Cocohio innego jest zdania. Mew. 
122 ko&ija nie zwrócił uwagi na wy- 
wód GW. Por. Mag. Coach. Do nas 
podobno koczy z Cz., a. Kot- 
sz}*sz, przez Słc, z Węg. koosis 
= woźnica. Co do nazwania powozu 
od miejscowości, por. B r o d z k a 
bryka, Najtyozanka a. Niety- 
c z a n k a (od Nm. Neu-Titsohein 
= Cz. Novj^-Ji6in), Land ara i 
Lando (od miasta L a n d a u) itp. 
Por. RA. XVn, 23. O. mylnie podaje 
znaczenie „koczyk'^ pod Kocisz. 9 
Kuczer i in. przez Nm. Kutscher 
(skąd też Rś. kufierii). 

9 Koczan, 9 Kaczan = głąb. 
9 Zakoczenieć = stwardnieć jak 
koczan Ap. I, 78 || Słń. k o c e n. 
Srb. ko5an; skocati se, koSiti 
se = stwardnieć, sztywnieć. Może 
Ssłw. ko Sani Im. = penis. Ukr. 
koczan, kaczan. Br. kaczan. Rs. 
kóSeuŁ, ko54ni>||Łot. kacens, 
k a c a n s. Rum. c o o e a n. W ęg. k o - 
c s o n y. Ngr. k o t z & n i ^Z „^^ być 



KOCZAR 



286 



KOCZOWAĆ 



wyraz Tur. ko6an", powiada Miklo- 
sioh Mew. 122 kocen'Ł, ale takiego 
w Mt. nie przytacza. 

9 Koczar p. Kocz. 

Koczarga p. Kociuba. 

9 K oczek = guzik z uchem Psk. 

153 Może w związku z Nm. K o- 

c k e mzn. '= gałka, grudka. 

9 Koczerga p. Kociuba. 

Koczkodau || Glż, Słc. Cz. k o 6 - 
kodan (może z Pola.?). Ukr. kocz- 
kod^n = tylko o człowieku Jest 

w Eum. Wyraz coSoodan = kot 
morski, rodź. małpy; ale skąd w Bum. 
i czy nie z Pols. ? Po Cz. kotka brzmi 
k o 5 k a. 

9 Koczmelucli p. 9 Kocmo- 
łuch. 

9 Koczmoluch p. 9 Kocmo- 
łucli. 

9 Koczna róża Wista II, 607 
Zap. to sam o co 9 Kostna róża 
Wisia V, 420 ZZ ? 

Koczołować p. Koczować. 

Koczot poh. = fagas ; rajfiir. Ko- 
czutka. Może Wykoczotować, ale 
nie Wykoczolować, jak ma L. pod 
Koczować? Kokarda pch. Kokiet 
pch. Kokotka = zalotnica. 9 ^O" 
kotki Im. = wstążki Atm. VI, 630. 
Kogut, 9 Kokot, 9 Kokut, 9 
9 Kohut, 9 Kobut. Kokosz poh. 
Kokosznik = rodzaj Rs. ubrania 
głowy u kobiet, czółko. Kok = 
sztuczne włosy u kobiet. Być może, 
iż tu należą nazwy roślin od kokor- 
(kokornak, kokorza itd.), bo jest 
wyraz Pols. kokorzyka = kurek, 
kogutek II Głż. Dłż. kokot i kokoS. 
Słc. kohiit. Cz. dw. kokot, dziś 
kohouti 9 kokog m. Ssłń. Srb. 
kokot, kokoS. Ssłw. kokota, k o- 
k o s Ł. Bg. k o k o S k a. Ukr. kokot 
= (dzieciak) szczebiotek; ko hut = 
kogut; kokosz = kurek u strzelby; 
kokoszka = kura; ko czet = 
kołek u pługa. Es. k ó c e 1 1 = kogut 
i in. znaczenia; kokóSnikii = 



czółko ; 9 kokó§nioa= jajecznica. 
Kokarda i Kokiet mają wszystkie 
Słw. w nowszej dobie || W jeżykach 
Eur. podobnie brzmiące nazwy, np. 
Fr. coq = kogut, co oh et = ko- 
gutek ('Słc. cochetus = kogut 
jako danina a. dar weselny, stąd, jak 
się zdaje, przejście znaczenia na grosz, 
jako zwykłą zamianę daniny, por. DC), 
Alb. i Rum. cocoS = kogut, Ngr. 
kókotos, Węg. kakas. Ag. oock 
itd. Nadto Fr. coquet pch. = za- 
lotny (nadstawiający się jak kogut), 
cocarde = kokarda (niby grzebień 
koguci). Źródła wyrazów powyższych, 
zdaniem moim, nie należy upatry- 
wać tylko w „równoległej onomato- 
pei^ Mew. 122, lecz szukać na Wscho- 
dzie, skąd z ptakiem i nazwa jego 
przybyć musiała, więc zwrócić uwagę 
na Skr. kukkutas = kogut, ba- 
żant, gdzie już jest t, które widzimy 
w naszem kogut. Koczot zap. z 
Fr. o o eh et; znaczenie rajfura, raj- 
furki łatwo się rozumie przez ko- 
kiet a, kokietkę, a drobnej mo- 
nety przez 'Słc. cochetus = grosz, 
por. Ag. cocket = opłata celna. 
Kokosz może z Bum. 9 Koko- 
sznik z Rs. Kokiet, Kokotka, 
Kokarda i Kok z Fr. 9 Kohut 
ze Słc. 9 K o b u t jest sld. Por. Mew. 
122 kokotL. Dz. II c Coq. Mag. Cock 
1. Cockade. Cocker. Cocket. 

Koczować pch. złż. Kn. n. 9 Ko- 

czolować = czuwać, zdaniem L. 
Malinowskiego, jest w związku z ko- 
cz o w a ć RA. XVII, 41 II Wyraz bez 

zmia n mają Słc, Cz., Ukr. i Rs 

jj^T^nr. gioczmek i koczmek 
= opuścić stanowisko, przejść z jed- 
nego miejsca na drugie, przesiedlić 
się" M. 63. Dalszy ciąg u M. jest 
mylny: Kosz skądinąd pochodzi, 
patrz ten wyraz i por. JA. IX, 166. 
Mew. 122 ko5eva podaje Tur. kju6. 
Matzenauer w Lpf. Vni, 191 podaje 
Ujgur. ko6 = odejście, przesiedlenie 
się i in. wyrazy Ujg. i Dżagat. Mt. 
go6 = koczowanie, Pers. kuć. Por. 
Kosz. 

Koczpergał L. = wyraz, jak się 
zdaje, pogardliwy Musi być w 



KOCZUK 



287 



KOGA 



związku ze Sic. kocprd = 1, szty- 
let 2, połajanka; kooprdk^r, koo- 
p r d & r, = sztyletnik ; Węg. k o s z - 
p e r d = sztylet (Węg. k o s z = par- 
chy, krosty); Moraw, koomrda = 
połajanka. 

9 K oczu k = sworzeń u pługa 
ET. 208ZZUkr. koczuk = tzn. 

Koc(z)ur p. Kot. 

Koczutka p. Koczot. 

Koczyć się p. C Kocić. 

9 Koder = szmat Wisła m, 
746. „Iść z kim w kodry^ = po- 
rwać się za bary, szamotać się Listew, 
nie od J. Łag owsk iego. 9 Koedra 

poh. Barn. 73 Nm. 9 k o d d e r 

mzn. = gi^gan ; 9 koddern = 
kłócić się. ^ywód FWb. z Pols. 
kołdra jest mylny; patrz GW. Ko- 
der 1670]. 

Kodlucli p. Kadłub. 

9 Kodra p. 9 Koder. 

Kofeina p. Kawa. 

KoQa p. Kwef. 

Kofl- p. Kufa. 

Koftyr, Kofter = rodź. tkaniny, 
dw. Koftera ż. || TJkr. kófta a. 
kóohta = kaftanik żeński. Bs. 
kófta = tzn. Wy razu Br., który 
Mew. podaje. Nos. n.ZZI „Pers. kuf- 
ter, kubtćr, toż co kuft, kubt= 
tkanina" M. 63. Mew. 122 koohta 
dodaje jeszcze Szwed, wyraz kofta, 
sądząc, że wzięto go z Bs. 

Kofyra = zając (w gwarze myś- 
liwskiej) O. Zap. w związku z 
Bs. koyyljatt = chromać, utykać 
i koyyrjatt (= Pols. chowierać 
itp.) = dłubać itd., z powodu utyka- 
jącego biegu zająca. 

Koga = rodź. statku JA. III, 49* 
XI, 182. BA. XIX, 421||Scz. kuk 
= łódź. Może Bs. koĆL, ko6a = 
rodź. statku tu należy || Wł. o o o c a, 
Hp. coca, Sfr. coque, Nfr. co- 
che, Sgnm. koc eh o, HI. kog = 



rodź. statku ! 
coca, coqua, 



'Słc. oogo, gogga, 
cocha, cochetus 

itd. = rodź. statku DO. [Dz. I Cocca 

wywodzi z Łc. o on eh a = Gr. 

kóg che = koncha, muszla]. Por. 

Lpf. yni, 192 Koga; IX, 34 Kuk. 

9 Koga = choroba bydł a (P obł. 
i Bam. błędnie piszą k&ga)ZIZNm. 
9 Kog(e) = tzn. [GD W. zapytuje, 
czy nie ze Słw. kuga (Srb. Słń. 
k u g a = zaraza) = tzn.]. 

Kogut p. Koczot. 

9 Kohut p. Koczot. 

9 Kojan p. 9 Kujon. 

9 Kojda = kołyska polna Ap. 
XIV, lb8. 169. 9 Kojka = łóżko Ap. 
n, 8 (z Bs.) II Ukr. i Bs. kojka = 

łóżko Nm. Koj e= kajuta ; wązkie 

łóżko. [Czy wjrraz Nm. wiąże się z 
Nm. Kaue, patrz Kawa, różne są 
zdania, jak również, czy Kajuta 
(Fr. cajute, HI. kajuit, Nm. Ka- 
jiite) tegoż jest pochodzenia. Por. 
GW. Koje. Kge Kajtite; Kaue. Dz. 
II, o Cahute]. Końcówka nasza -da, 
Bs. -ka z chęci przystosowania do 
własnych wyrazów. Por. Kojec. 

Kojec, dw. Kociec, np. BA. 
XXV, 283. 9 Kotuch = kojec. 9 
Kńta = buda, chata Bam. 9 ^^' 
ciuiec = kojec Skj. V, 368. 9 Ko- 
tds = wyrko, łóżko BA. X, 286. 
XVn, 41 II Cz. kot mzn. = buda 
(np. psia) ; k o t e c = kojec. Słń. k o - 
tec = świniarnik. Srb. ko tac = 
stajenka; rybnik. Bg. ko tec = świ- 
niarnik. Ssłw. k o t B o Ł = izdebka. 
Br. katuch = kojec. Bs. 9 ^^" 
tuht = buda, psiarnia, kojec itd. 
Ukr. kojec (z Pols.) || Ag. cot = 
pieczara ; lepianka. HI. k o t = chatka ; 
stajenka. Bum. cotets = kurnik; 
stajenka, buda. Albań. kotets = 
kurnik. Śłć. c o t (t) a =^ lepianka, 
chatka. Mr. 46 Kot ma za Słw. i 
zbliża z pniem Skr. kat = kryć; 
208 Kojec zaledwie domyśla się, że 
= kocico i zbliża z HI. kooi (skąd 
Bs. kojka, patrz 9 Kojda). MF. 
Kot wywodzi z Grm. Mew. 136 kotii 



KOJKA 288 KOLC?ZrGA 

dodije tylko uwagi^ ie ^wynz w Nm. K o 1 b e n • = kolba -a stnriby . 

jest bardzo rocpowssechsiony^. JA. palka, maczuga: retorta: szysska np. 

IX. 164 przychyla si^ do zdania knkaryzowa itd. Por. P£L łV. oSŁ 
Matzenaura. Mnie ae ziaje, ze wv- _ , . , . 

r.«y powTfc« są FocŁod^eci. Xm.: , Kolczuga pch. = p^c«E< z k^- 

cŁaikm: Sgcm. chatL Kge pod Kot *- °^-l!^« wywc^ z S>fa-- Jesr 

powimd.: ,aen>ko ««cows.^tiiiona «> ^T^ ^'r f^r''^'^ \^ "^^ 

gro=i*i. wTTmzów «v>4o Grn:_ któr. ^ ^,''^' ,^*i*l ,^°*°- ^*'^** '*-'- 

pneciiEęła' i do SiW> Por. Chata, P<^^- ^^^- ^"^ ^<»^^ 
Kotara. Gł L 460. PtiL I\'. 5»- Kolczyk dl* tego to n^iiaiii^ mby 

»'^- z&cotowsć beipoiscAwiie twieńbeci-^ 

9 Kojka p. 9 K<uda. ^^j^^ ^^ kolbce: »!e je« powi- 

9 K«a»a -kiji^a rog«dL = i^owaecwo i > T^. kolcz.k = =*- 

ciłTo Ad- I\\ 192 :Z= Zio o.i br*- Ef^t'*^.^ * ^ur. kaUk = ^*. 

tobc-CT k.io.: per. K.lEc&nic ?*^-^^^.J^"* w^rmiem <^o S^- - 

zwłaszcza z 4ir:ma T:ir. iiaraz spo- 

Kok p* KcMYot* krewnie htttl bTÓ rie może. 



9 K^L p. 9 K€>ch. Koleb p. Ch^nitt. 

Kokatfda p. Korzot. Kolendr- r. Kolędra. 

Kokiet- c. Korzot. Kolęda poh. rŁŁ. iw. 

i' «A 14 -Lr^'. «r.-.i. i/--":. XV. It3. 

Kokorw p. Koczot. ,^ Kalaicfcu Kalenda Macie- 

Kokor^ra p. Kaknrm. jw^ki Z^.L m ł^s-h. 14ś». Crwal- 

.:xew5ki ^»-:t. I-ió. BS, ^V?\ 9 Ko- 

Kokoca r. Koczot. lada! Feierrwski i/*.! 213. Kale»- 

Kokot- r Koczot. ^*^. ?^- ^T ' =^^T^ T" ' ^*^' 

Koktaa r Gdwla. :izi:iL kile-iy Nn. 9 k*- 

^^^* ^ lezieŁ= jesi-jrjiA i*r-'a ila prc- 

9 Kokml r. Korzot. :.^z za £ cr^inisty: 9 kalar i = 

9 Kola^Ia r. Kolęda. -'^^ ^- -^1^-**= wiI;* &:«5r: 

9 Kolanda c* Kolęda. lir. i = irlf--^^"^-- c:li- ia = 

Kolandrwr. Koledra. ^ 7^ kiti wj. W^ ko^ial = 

9 Kolarz = k:* .fjn- Sk. IT. 1^-ii* ^ re^j- c Alen iar:im = 

i-L 9 Kofcirz H:± -t ZUS!:, k:- ^^'^"TF :::»:rx2=^e Łi^caie-- 

Iat. Cł k.lir = :zr. iie a. til*- ia* blr. = rierwsiy 

IiitZ. =i:^:?lł.:a. w iizj3i r^zb* scyca- 

Kolba = k:l:-:i. nmi-f; r?. w —i. : il^z. iari:i!=. iw. = ksii^a^ 

H .ic^r* j yrrł':*»'Sff C-. f :* L:*'Lz* - x\ ^r:* zi^-^iz.-:'?*::. c^i-^^krw. r-iizi.-*; = 

L* zijjz:-* :: i^n i i ttIł: niirii^łnr:: kL-r-rin. P:r. ILF. Krl-e;!*. M-*w. 

rctii*-* ^'::^':A: ^ł i-ii k:!:* = 1-c kr-f-fi* ,łl':«: a '^r ki liz. ii:. 

rzrzz^Ti- Sl:. k:l:i = rin.^; . zi:r- ł z L:. jil^-i*-**. itr. ::• 6 — rf V 

: TTŁui**- Ci k:lri = rirr::r; l\vf:i r.rki-jry ir:7k^ . ZC K*- 

Hłt. 2 Ci.. *c zii:zy ^J*-- k:.jri l-fzii^ :»ii-r. JA- L -rl 5rl "r^ 

= "irzz-^], Zz*:2 TJn-^-zj^ z<* Xrw Kr-r-rrj: 2l^:'c. 1 : ó .ł kcl^i*. 

Ii4 k:l z.--* r«-«:Ł;-* wyTł-ri :ć^:. Cirinrr *ł.:-¥-:r.«i H-^rT-łtsa * IL r. 

S:l'ta w •jiz.-iJ^ sz.izz-iz^s.z z ^zi. w. Kr.t^ii ^^-i i-..i,m ^aerniii ?*iz- 



KOLĘDRA 



289 



KOLKA 



Chrystusowi dania możemy snadnie 
wykładać słowo kolędę^. 

Kolędra, Kolendra, Kolender, 
Kolander, dw. Korjander, C Ko- 
landra; C Holender Pfil. II, 139. 
II Słw. Eur. blizkobrzmiące. Nm. C 
Kalender, sld. do Nm. Kalender 
= kalendarz. 'Sło. coliandrus, co- 
leandrum Gr. korian(n)on, 

Bkąd Ło. coriandrum = tzn. Por. 
Mew. 124 kolendra. Mr. 210 Kolędra. 

Koliba p. Chałupa. 

Kolika p. Kolka. 

Kolimaga p. Katamaszka. 

Kolińskie płótno Kg. Poen. I, 68. 
„Pościel koleńska" Historja w Lan- 
dzie 19 Od nazwy miasta K o - 
lonja, dw. Kolno, Cz. Ko lin. 

Koliszczyzna Niewątpliwie 

z Ukr. koleiwszozyna a. koli- 
iwszozyna = tzn. .[Ukr. kolij = 
zbój, rabuś; kopijnikŻl. „Kolije nie 
wszystkich zabijali" Ap. III, 86. Tam- 
że Clkr. kolii 1 pp. Im. „Jedni wy- 
wodzą wyraz koleiwszozyna od kił 
(2 pp. koła) = kół, drudzy od kłóć, 
inni od coli ega, to też piszą a. 
koleiwszozyna, a. koliiwszczyna.. 
Nam si^ zdaje, że wyraz pochodzi 
z Pols. kolej. W aktach drugiej 
połowy w. XVIII, oznacza on 'straż 
kolejną': „Szlachta . . rezydencją . . w 
kolej odbywać po jednemu mają" ; . . 
„znaczki na odbytą kolej" ;.. „usługa 
dworską bez kolej mają odbywać" . . 
'Kolei' byli to ludzie osiadli i odpo- 
wiadali dawnym kozakom miejskim. 
Wyraz przeto koliszczyzna, zda- 
niem naszym, pochodzi odkolója 
= kolej, w znaczeniu kolejnej straży 
zbrojnej i stanowi jakby synonim 
wyrazu 'kozactwo'" W. Szczerbina 
w KijevsJcaja Słarina 1893 luty, str. 
366—368. Na potwierdzenie wywodu 
tego dodaję, że zdaniem moim, Ukr. 
kolij jest tłumaczeniem Pols. kre- 
sowy (żołnierz) ; kresowy bowiem 
nie znaczy „na kresach (granicach) 
będący", lecz kolejny, z kolei na 
służbie, na posyłkach będący. Dziś 



jeszcze w Augustowskim kresa 
znaczy „kolej służby jednodniowej 
na posj^łki w urzędzie wójta gminy, 
inaczej stójka. 'Poszedł na kresę' = 
udał się na taką służbę. Kresowy 
= pełniący takową" z rękopisu Osi- 
powicza. Przejście znaczenia z kresu, 
w znaczeniu koła, na kolej oczy- 
wiste; por. Franc. tour = 1, koło 
2, kolej itp. Por. Kres. 

Kolka, dw. Kolika (zap. ♦ko- 
lika) pch.ZZI Kolka jest Sld. do 
kłóć; kolika z Gr. kolike (dom. 
n ó s o 8 = choroba) = członkowa [od 
kolon = członek], skąd Łc. coli- 
cus = chory na kolki; Fr. coli- 
que, Nm. Kolik = kolki. Por. Mr. 
210 Kolka. 

Kolnia, C Kólniń = szopa, 
stajnia; drewutnia L. JA. III, 49. RA. 
IX, 304; Xn, 93; Wisła V, 914 1| 
Głż. Dłż. kólnja = szopa. Cz. kol- 
ną, 9 kólńa = tzn. ZZI Mr. w Lpf. 
Yin, 194 szuka źródła poza Słw. 
Mnie się zdaje, że to wyrazy czysto 
Słw. i pochodzą albo od koło, niby 
skład na koła (wozowe), albo od 
kłóć w znaczeniu szczepaó; znacze- 
nie to mamy i w dw. Pols. 

Kolofanja p. Kalafonja. 

9 K olor = pijany i pijak Hoff 
dO Nm dw. Koli er = wściek- 
lizna; złość, gniew; kolie r, kol- 
ie r i g = wściekły ;kollern = 
wrzeszczeć, wadzić się [Zap. z Fr. 
oolere = gniew, to zaś z Gr. 
cholera = cholera (dsł. upławy), 
przez zmieszanie z Gr. cholś := 
żółć]. 

Koloretka = „alszbancik" Ł 

Fr. collerette = kołnierzyk na 
szyję i ramiona. Patrz Kołnierz. 
Mr. w Lpf. VIII, 194 mylnie pisze 
Koloretek i mylnie z Wł. wywo- 
dzi. O po 1 przez sld. do kolor. 

Kolostrum p. 9 Kułastra. 

Kolperz == jażdż, jazgarz L. 

Nm. Kaulbars, 9 kaulbarsoh 
= tzn. [Dnm. k a u 1 = Nm. K u g e 1 



KOLTAWY 



290 



KOLARZ 



(skąd Pols. Kula, k. p.) = gałka, 
kula -j-Barsch = okuń, więc niby 
okuń o głowie, jak kulaj. Por. Mew. 
126 kolpen,. Pfil. IV, 638. 

9 K oltawy = kulawy Skj. IV, 
323 Może pomyłka zamiast *kol- 
hawy; w takim razie byłoby to Sic. 
kuThay^, Oz. kulhavy, Pols. C 
kulhawy. 

Koluwryna, Dupelkoluwryna, 
Pólkoluwryna = rodź. działa, wąż, 
węźownica, serpentyna || 'Słc. co 1 u - 
brina. WI. oolubrina Fr. 

ooulevrine = tzn. [Fr. o o u - 
leuvre = żmija, z Ło. colubra = 
żmija, węży ca]. Por. Dupelhak. Por. 
Mr. 211 Koluwryna. 

Kolza = kapusta polna || Oz. k o 1 - 
za, kolsa. Es. kolŁza Fr. 

colza, oolsa(t) = tzn. [z Nm. 
Kohlsaat = tzn., złż. z Ko hi = 
kapusta (z Łc. c a u 1 i s, p. Kala^or, 
Kalarapa) -}- Saat = nasienie]. 

Kołacz pch. Koloczne = poda- 
runek na piwo górnikom Ł. zap. = 
koł&ozne (na kołacz) || Podobnież 
brzmi u wszystkich Słowian, prócz 
Bg. kolak. Może tu należy Bs. ku- 
lici> = babka wielkanocna || Albań. 
k u 1 a 6 = pieróg. Kurd. k u 1 u 6 = 
pieczywo bez drożdży. Pers. k u 1 u d ż. 
Gr. k611ix, 2-i pp. kóllikos = 
chleb okrągło-podługowaty. Tur. Ku- 
la 6 = rodź. bulki Mt. kulaS o 
kołaczu mówi: „Wyraz jest pierwotnie 
Słw. ; lecz porówn. Gr. kóllix w Ko- 
raisa Atacta."' Mew. 1*24 pod koles- 
(koło) umieszcza kołacz, ale o żró- 
dłoslowie mówi niewyraźnie. Korsch 
w JA. IX, 617—618 powiada: „Prawdo- 
podobnie odwieczny to wyraz Wschod- 
ni, szeroce rozpowszechniony. Że 
kołacz i Bg. kolak jest Słw. i 
pochodzi od koło, nie jest to wpraw- 
dzie niepodobnym do prawdy, lecz 
również prawdopodobnym byćby 
mogło, że kołacz tylko się przysto- 
sował do koła. To ostatnie przy- 
puszczenie wydaje mi się tym wiaro- 
godniejszym, że kołacz od koło 



znaczyłby nie coń kolisłego, lecz co& 
co ma du£o (dużych) kół (wozowych)". 

9 Kolarz p. C Kolarz. 

9 Kolbań = ka łuża ; głębina. 
9 Kałabania = tzn. IZI Ukr. k a - 
łabania, koiib&ń = kałuża ; głę- 
bia ; k o ii b a n = kloc [Ukr. k a ł = 
błoto -|- bania, jak kałamut' = 
niby *kałomQÓ itp.]. Por. EA- 

xvn, 79. 

Kotbuk p. 9 Chobołd. 

Kołczan = sajdak || Ukr. koł- 
czan. Rs, ko 15 a ni), kal&ani> 

Tur. półn. kol6an Mt. kol6an. Por. 
M. 64 z Tat. kułdżan, kułczan. 
Mr. w Lpf. VIII, 41 myli się, wywo- 
dząc z wyrazu, który przyswoiliśmy 
w postaci Kałkan. Mew. 123 kol- 
fian*!!. Por. Kałkan. 

9 Kołdoś p. Kałdun. 

Kołdra. 9 Kołdro n. Coldra 

Bibl Warsz, LHI, 237 (z r. 1394). 
Kołtrysz w Bielskiego Satyrach i 
Kołtryś L. = grube sukno, zap. 
toż, co sukno" Kołstrzyszowskie u 

Czackiego O UL i pols. pratoach I, 
264 ods. II Słc. k o 1 d r a = kotara. Cz. 
kołdra, kołdro, koudra, kou- 
dro (zap. zamiast dw. Cz. kołdra). 
Ukr. Br. kołdra (z Pols.) || Nm. 
Kolter m., 9 golter, 9 gulter; 
'Sgnm. kolter, kulter = kołdra. 
Wł. coltra, CU Itr a, częściej ool- 
tre = kołdra; cóltrice = piernat 
(zam. co lei tre). Hp. Pg. c olcha; 
Sfr. cotre; coite, couette = 
piernat, pierzyna ZZI Łc. culcita = 
pierzyna; 'Słc. culcita, culcitra, 
culta, cultra i in. Por. Mew. 126 
kolterL. MF. kolter (Miklosich mylnie 
miesza tu Czołder, k. p.). Dz. I 
Cóltrice. Lpf. IX, 1. Do nas koł- 
dra może wprost z Wł. Kołtrysz 
zap. z Wł. cóltrice (zgrub, od 
coltre) = piernat; znaczenie Wł. 
coltre i cóltrice, oraz Nm. i 
Słw. wyrazów pch., przechodziło od 
pierzyny do;zasłony, dery, sukna itd., 
jak to widać np. na Nm. Kolter 
w^G W. i na Wł. ooltrine = firanki, 



KOŁDUNY 



291 



KOŁOTÓWKA 



zasłona [nie ma związku z kortyną 
z Wł. cortina (z Ło. cortina)], 
skąd Pols. koltryna L. Por. Pfil. 
IV, 638. 

9 Kołduny p. Kaldun. 

9 Kolesznia WH. 43, 9 Ko- 
łesziiica Kalendarz Jaworskiego 1867, 
str. 51 = zagroda bez dachu dla by- I 
dJa TJkr. kołńsznia = tzn. 

Kołnierz pch. Colners BW. LIII, 
238 (z r. 1394). Kollerz Helcel Siar. 
prawa zah. II, 806. Kolnirz Pfil. V, 
422. 9 Konlerz Pfil. IV, 770. 9 
Kowniirz II Słc. goljer, gol6r = 
kołnierz ; halsztuk. Cz. g o 1 1 J = hal- 
sztuk; 9 gol (1) ar = jakiś ubiór na 
piersi; kolar = kołnierz, halsztuk; 
sukmana. Słń. koler ^ kołnierz. 
Srb. k o 1 i j e r = kołnierz. Bg. koril 
= kołnierz. Ukr. kównir, korni r. 
Br. k a fin i e r = kołnierz (oba z Pols.) 
II '8łc. collare a. collarium. Nra. 
Ko 11 er, Go 11 er. 'Sgnm. koili er, 
g o 1 1 i e r. Fr. c o 1 1 i e r. Wł. collare 
IZZŁc collaris = szyjowy; col- 
lare n. = naszyjnik. Por. Mew. 124 
koleń,. Mr. 168 Golar, 210 Kolijer. 
Do nas zap. z Nm. N znalazło si^ 
raoże dla uwydatnienia podwójnego 1 
Nm., jak wkielnia, a także przez 
sld. do kuśnierz, płatnerz, żoł- 
nierz itp. Por. Pfil. IV, 638. Por. 
Koloretka. 

9 Kołoezne p. Kołacz. 

9 Kołomącić p. 9 Kołomęt. 

9 Kołomęt = aferzysta, plot- 
karz Skj. V, 368. 9 Kotomącić = 
robić niepokój, bałamucić WJ. 242 
Ukr. k a ł a m u t', k a ł a m u t (n i) a 
= męt ; poohmurność ; zamieszanie ; 
kalamutyty = mącić, burzyć; 
kałamutnyj = mętny. [Pierwszym 
składnikiem wyrazu Ukr. jest kał = 
błoto; u nas przystosowano go do 
koła]. 

9 Kołosza = nogawica. 9 Ko- 
łoszaty (o kurze) = mający bufiaste 
nogawice. 9 Chołosznie blp. = 
spodnie (buchaste, płócienne; zimowe 

uMNii. mi. oia w j(z. pol8X*m. 



bifi^e). 9 Chołosznik a. 9 Cho- 
luśnik = spodnie. Galosz Ł. Ka- 
losz II Oz. galo§, kaloS = kalosz. 
Br. kałósza = nogawica. Ukr. ko- 
łosza = spodnie ; chołósza = 
nogawica ; chołószy, chołószni 
= spodnie płócienne. Rs. kaló§i = 
kalosze; 9 kalóSa = 1, majteczki 
dziecinne 2, nogawica 3, kamasz; 
h o 1 ó S n i blp. = spodnie (szerokie, 
marynarskie) || Nm. Gallosche — 
kalosz Wszystkie te wyrazy, a k a- 

1 o s z z pewnością, zdają się pocho - 
dzić z Fr. galloche = kalosz; 
trzewik z podeszwą drewnianą (Wł. 
galosoia z Fr.), to zaś zap. z Łc. 
gallica ż. = rodź. obuwia (Gal- 
lom właściwego), *Sło. gallica, 
gallicula, gal o chi a. Wywód z 
Łc. c a 1 c e u s, lub z calopedia 
zdaje się wątpliwym. Por. Dz. I. Ga- 
loscia. Br. Galoche. Przejście znacze- 
nia z obuwia, przez kamasze, na 
spodnie łatwo daje się zrozumieć i 
widzieć np. na Rs. k al os a. Por. Mr. 
164 Galosz. Mt. Tur. kalo§ (skąd 
Bg. g a 1 o S i) zap. z Fr. 

9 Kołotówka a. Kołotuszka 
= mątewka. 9 Kołotuclia (mylnie 
RT. 208 wydrukowano Kol..) = 

śmietana z mąką Ukr. koło- 

tiwka, kołotuszka = mątewka ; 
kołotucha. kołotusza śmietana 
z mąką [Ukr. kołotjrty = kłócić]. 

9 Kołotneha i 9 Kołotnszka 
p. 9 Kołotówka. 

Kołpak p. Kłobuk. 

Kołatka = kolczyk L. y,Colthka 

= torques" Pfil. V, 13 i Koł(s)tka 

ib. 42 Ukr. kowtky, kówky, 

k o w i k i = kolczyki [w Ip. k o w t ó k 
= gałganek, płatek ; kowtaty = l, 
pukać 2, połykać, od pnia, z którego 
idą nasze kłócić, kołatać; więo 
kowtky = niby kołatki, to co 
dynda], S u nas może przez sld. do 
kostka. Prof. A. Bruckner list. 
zwraca uwagę na źormę w Pfil. i mnie- 
ma, że kołtun od tejże osnowy po- 
chodzi, p. Kołtun. 

Kołstrzyszowskie p. Kołdra. 

38 



I 



KOŁTAN 



292 



KOM 



Kołtan p. Kottan. 

Kołtek p. Kołtun. 

Kottka p. Kolstka. 

Kolton p. Kołtun. 

Koltryna p. Kołdra. 

Kołtryś i Kołtrysz p. Kołdra. 

Kołtun, Kołton, Kołtan pch || 

Cz. koltoun, 9 kołtun. Ukr. 
kowtun, kołtun. Br. katitun. 
Es. koYtun-B, kołtuni, II Lit. k a ł- 
diinai blp., kałtńnas. Łot. kał- 
t ii n i 8 ZZZ Syrenjusz (u L.) powiada: 
„Wieszczyce abo ruski kołtun", a 
gdzieindziej : „Krzozyce, teraźniej- 
szych czasów kołtunami, drudzy 
kołtkami zowią''. Z przytoczeń po- 
wyższycłi widać, źe za czasów Sy- 
renjusza kołtun był wyrazem no- 
wym, wziętym z Rusi. Ze zaś 1, u 
nas Wieszczycom lud, pomiędzy in- 
nemi rzeczami, przypisuje wikłanie 
włosów u koni i ludzi 2, Łużyczanie 
kołtun nazywają wił, a Wił jest 
również i u nas istotą mityczną, zbli- 
żoną do Wieszczyć Kg. Pozn. VII, 
32. GDM. 443 ods. 3, Nm. Weich- 
selzopf = kołtun jest zap. sld., 
zamiast Wichtelzopf = kołtun, 
zwinięty przez ducha, zwanego W i c h- 
tel GDM. 433 4, Morawianie kołtun 
nazywają skfitek, a wyraz ten 
oznacza właśnie ducha, wikłającego 
włosy, po naszemu Skrzat(ek) 
Zibrt Skritek od str. 22 6, O. podaje 



kołtek, kałtek 



, według ludu 



(jakiego?) jakaś istota latająca w po- 
staci ognistego smoka^ ; [w Pols. 
źródłach ludoznawczych nie znalazłem 
tego wyrazu, ale przytoczone wyżej 
świadectwo Syrenjusza, oraz istnienie 
wyrazu kółtk w Głż. {Wisła Vni, 
468) i u Mazurów pruskich (kolt ki 
pisze FWb. pod wyrazem Unter- 
erdschken)] ; wszystko to upoważnia 
do mniemania, że istnieje Pols.-Głż. 
nazwa latawca kołtek, będąca w o- 
czywistym związku z wyrazem i po- 
jęciem kołtun; trudno tylko wy 
jaśnić, dla czego Syrenjusz nazywa 
ten ostatni Buskim. Trudno też przy- 



puścić, aby Ołż. kółtk był skróce- 
niem Nm. Kobold (p. Cliobołd), 
jak chce Mśchal Ndkres shwans, ba- 
jeslori, 103. Por. Mew. 164 k-Łltun-B. 
Por. Kolstka. 

9 Kom = kartofle tarte z ma- 
kiem WBł. p. t. w. 9 Komatek = 
wiechatek, kłaczek (siana, słomy, weł- 
ny na wietrze) Gazeta Warse, 1872, 
nO 189. 9 Komatek, 9 Komia- 
lek = tzn. 9 Kumiak, 9 Kiim- 
lak przygarstek włókna, przędzy. 9 
Skomkać = zmiąć w gałkę *""~ 
Z języków Es. : Br. kamy blp. = 
potrawa (gałki z maku i kartofli, 
gryki, konopi itp.). Ukr. kim = śnież- 
ka, gałka śniegu ; k i m s a = grudka. 
Es. k o m ii ^ gałka, kłaczek ; k o m 5' 
blp. = raczuszki obrzędowe w dzień 
40 męczenników. Mew. 126 komi> 2 
zbliża Lit. kamolj^8 = gałka, wie- 
chatek i Łot. kams = klusek gro- 
chowy. Wywód od historycznego 
jadżwingowskiego K o m a t a w wyżej 
przytoczonej Gaz. Warsz. nie ma 
żadnej podstawy. 

Komaga p. Komiega. 

Komandor p. Komendarz. 

9 Komasznła = uczta Huculska 
na grobie Kalendarz Jaworskiego 1867, 
str. 64. Kł. XVn, 186. Ap. I,* 70 ZZ 
Zap. z Tur. komszu, konszu = 
sąsiad, skąd Srb. komSija, konSi- 
ja = sąsiad, Bg. komSija, Albań. 
kompSi, przez Ukr. komasznia, 
kumasznia = uczta (wogóle). Por. 
Mt. komSu. Mew. 126 komSija. 

9 Komatek p. 9 Kom. 

9 Kombrat p. Komora. 

Komendarz i inne wyrazy pch. 
i złż. od osn. komend* i komand-. 
Komandor. Komendor. Kontor. 
Komtur. Kom(m)odor Ł. || Słw. 
dużo, z małe mi zmianami || Fr. od 
osn. command- i commend-. WI. 
od osn. commend-. Hp. comen- 
d a d o r, skróć, comodor ^= komen- 
darz; kapitan statku. Nm. dw. Kom- 
menthur, 'Sgnm. kommentiir, 



KOMENDOE 



298 



KOMIŚNIAK 



kommendClr, dziś K o m t (h) n r = 
komtar. 'Sic. oommendator = ko- 
mendarz;^ oo mm endariuB = pa- 
tron, opiekun ZHI Ło. oommendo 
= polecić ; oommendator = po- 
lecający, protektor. Znaczenie rozka- 
zywania rozwinęło się wśredniowie- 
czu. 

Komendor p. Komendarz. 

Komesz p. Komygz. 

Kometa p. ELmieć. 

9 Kometo p. Chomąt. 

9 Komiatek p. 9 Kom. 

Komiega, Komięga, Komaga^ 
L. Komlćga En. = galar ; kufa || 
Ukr. komiah4 = czółno. Br. k a - 
m i a h a = czółno ; koryto. Bs. k o - 
m j & g a, kornej == dubas, czółno itd.; 
k o m k & = drzewo z pniem, płynące 
po wodzie II Nm. 9 komeg(g)e = 
rodź. statku Mr. 211 Komięga 

zbliża z Nm. Ko mm ek en n. = ja- 
kieś naczynie. Niewątpliwie ze Wscho- 
du, przez gwary Buskie (o czym 
świadczy chwianie się postaci naszych 
w zakończeniu), z Tatar, kem i, ki- 
m i, g e m i = łódka. Por. YimbAry 
Die primit. CuUur des Turko-Tałar. 
Yolkes, 181. Dal Tolk. Slovarh KoMflra. 
Mew. 126 komenga wywodzi z Nm. 
komeg(g)e; zdaje się, iż rzecz ma 
się odwrotnie. 

Komięga p. Komiega. 

Komin pch. Komnata czasem 
dw. Kownata pch. Oomnatha Bibl. 
Warsz. LIV, 320 (r. 1393). Kownata 
Kg. Krak. I, 363 (r. 1682) || Komin 
u wszystkich Słowian z małemi zmia- 
nami głosowemi, oprócz Cz. kam na 
blp. = piec (ale i k o m i n = komin). 
Komnata z małemi zmianami w Cz. 
Słń. TJkr. i Es.; Słń. 6umnata = 
izba II Wł. cammino, Fr. chemi- 
nóe itd. Ngr. kam i ni. Węg. ke- 
m e n c e = piec ; k ó m ó n y = komin. 

Nm. Kamin, 9^^™^(^^)) 9^^®^* 
m e t = kominek. 'Słc. oaminata = 
komnata (= izba, mająca c a m i n u s). 
Sgnm. chaminata, chemenata. 



'Sgnm. kemenate. Wł. cammi- 
n a t a = sala ZII Łc. o a m i n u s, Gr. 
k 4 m i n o s = piec, kominek itd. Do 
nas z Zachodu przez Cz. komin, 
komnata. Co do komnata, zważmy, 
ie w Słw. fonemat wn mienia się z 
m n : Pols. 9 r o m n y = równy ; Cz. 
skrovn^ obok Pols. skromny; 
Srb. i bŁ. 9 g^vno obok Pols. i 
in. gumno; Bg. ot d a v n a i ot 
dam na itp.; na postać kownata 
mogła mechanicznie wpływać ana- 
logja kować, Kowno itp. i częsta 
końcówka - o w n y. Por. SO^. komen, 
kamnata. Mew. 110 kamina, kamnata. 
Mr. 192 Kamna, 141 Ćumnata. Pfil. 
IV, 638. 640. 

9 Komiśniak = chleb razowy 
Kurjer Codz. 1890, n« 162. 9 Ko- 
myśniak = tzn. Ap. I, 19. Chleb 
komiśny Mgn. p. w. Commisbrod. 
Czarnokomlsowy = ciemnograna- 
towy II Cz. k o m m i ssn i ohlób ; Ukr. 
komiśnyj chlib Nm. Oom- 

missbrod [złi. z osnowy c o m m i s s- 
= rządowy, skarbowy (dsł. komi- 
syjny) + Bród = chleb] = tzn. 
Komisowe sukno = skarbowe, w 
danym razie granatowe, jak mundury 
wojska pruskiego Kg. Fosn. I, 61. 

Komiz p. Kumys. 

Kom(m)odor p Komendarz. 

Komnata p. Komin. 

9 Komolec p. Komulec. 

Komora pch. złż. Kamera pch. 
złź. Szambelan pch. Kamrat, 9 
Kamarad, Gamrat. Podkomorzy. 
Szlałkamrat. 9 Kam(e)larja = 

urząd skarbowy Mgn. p. w. Kammerei. 
9 Kombrat = towarzysz. Tu też 
należą złożone z kamer-, jak Ka- 
merdyner, Kamerjunkier itd; wy- 
razy te odpowiadają znaczeniem Spol. 
komornik = pokojowiec (kró- 
lewski). II Słw.albokamara,a.komora! 
prócz tego Bg. kem er, Srb. ćemer = 
sklepienie (z Tur.) || 'Słc. c a m e r a = 
komora (i inne znaczenia; wyraz 
mocno rozgałęziony). Fr. eh ambrę; 
Sfr. ohambrelenc:= Nf r. c h a m - 



/^ 



KOMORA 



294 



KOMOSA 



be lian [ze SgniD. chamarlinc 
Nnm. Kammerling = pokojowiec, 
komornik, w znaczeniu Spol.], skąd , 
Ag. Chamberlain = szambelan ; 
camarade m. i ż. = towarzysz 
(pierwotnie ź. = koleżeństwo, tj. miesz- 
kanie w jednej „komorze"). Sgnm. 
k a m a r a, 'Sgnm. kamer (e), Nnm. 
K a m m e r = komora, izba, zarząd, ■ ^^ , ^ , i i . 

skarb, pałac itd. Nm. ludowe 9 ka J K:«??<>sić pch. = rozhukać, roz- 
m e r a d = kamrat. Węg. k a m o r a, | bestwić = Zdaniem Matzenaura w Lpf. 
kamara. Rum. camara. Tur. ka-l^HI, 197 z Węg. kamasz = czło- 
m a ra = komora ; k 6 m ó r = sklepie- ' wie^nieokrzesany. W moim Siowni- 
nie Gr. kamara = sklepienie ; 



wiada RA. XVI, 308, że „w ojczyźnie 
o nim zupełnie zapomniano.^ Por. co 
do przejAcia znaczenia Beśte fran- 
ty. Frant, Oz. gzel (z Nm. Ge- 
s e 1 1 (e) = towarzysz) = facet, żarto w- 
niś. Por. Kameryzować. 

9 Koniosa p. Kniotr. 



prowadzeniem 
Komora. Mew. 
men.. Pfil. IV, 
przytaczam tu 
RA. XVI, 311 : 



izba sklepiona; wóz kryty; loże z 
baldachimem; gondola. Stąd Łc. ca- 
mara a. camera = tzn. S z a m b e- 
lan z Fr. Kamrat z Nm. Szlaf-^ 
kamrat z Nm. Schlaf = sen -|- 
Kamerad. 9^^^(®)^*^rj*z Nm. 
Kammerei, z podprowadzeniem pod 
kancelarja. 9 Kombratz pod- 
pod brat. Por. MF. 
125 komara i 114 ke- 
538. Go do g a m r a ta, 
zdanie A. Brucknera 
„Słowo gameratus 
(w tytule poematu Antigameratus) było 
ono na Zachodzie nieznane; DO. o 
niem nie wie ; ale popłacało np. w 
Ozechach w XIV w. Z niego poszło 
nasze gamrat (z urobieniami gam- 
ratka itd.) w znaczeniu 'nierządnik'. 
a(le) nie z kamrat, kamera d, jak 
L. wywodzi ; z niego powstało nomen 
proprium Gamrat. Pochodzenia sło- 
wa gameratus chwilowo nie mog- 
liśmy sprawdzić." Mnie si^ też nie 
udało wynaleźć słoworodu gamera- 
tus a. Dopóki nie zostanie wykrytym, 
może najlepiej trzymać się wywodu 
z Hp. camarada, Fr. camarade, 
Wł. camerata = l, kompanja (do- 
myśla się zgodna, wesoła), za- 
mieszkująca wspólną komorę, izbę 
2, kumpan, towarzysz (zawsze z od- 
cieniem dobry, we soły). Podobne, 
jak w Rom., chwianie się a i c widać 
i w tytułach poematu: Antigame- 
ratus i Antigamaratus RA. 
XVII, 308. 309, oraz w Nm. Kama- 
rad i Kamera fc. Dość trudno przy- 
puścić, aby źródłem wyrazu Pols. był 
poemat, o którym A. Bruckner po- 



ku Węg. wyraz ten objaśniono: drą- 
gal, bałwan, głuptas i w Sło. oraz Oz. 
9 k a m a s (z Węg.) = tzn. Por. Srb. 
k o m a t i = trącać, uderzać. 



Koniot(e)r p. Kmotr. 

Konipazel = ^u szmuklerza sznu- 
rek czworograniasty węgierski" L. 
? Może Nm. K a n t e = kant + 
p a s e 1 = włókno, nitka ? 

9 Kompery p. 9 Krompele. 

Kompost p. Kapusta. 

Kompostella p. 9 Kopestylony. 

Koniput, Kompot p. Kapusta. 

Komput p. Kantor. 

Komp p. 9 Kump. 

Komtur p. Komeudarz. 

Komulec a. Hamulec = grub- 
sza, nadwodna 



steru KSL. 336. 
lec Kg. Kai I. 



część drygawki tj. 

RT. 208. 9 Komo- 

62. Kumuł = drą^ 

u sieci Ł. 9 Kumulec K^. Kup I, 

89; II, 272 (z BW. LXXX)ZZL. 
ma w tym znaczeniu hamulec; zap. 
z Ukr. komułćó = drąg u niewodu, 
zwanego po Ukr. komla a. kimla 
(= Pols. K ł o m i a). Por. 9 k o m e 1 
= grubsza część drzewa ściętego 
(z Br. k a m i e 1 = Rs. k ó m e 1 l = 
tzn. Mew. 126 kom-B 2 łączy ten 
ostatni wyraz z komem (patrz tu 
9 Kom), myślę, że mylnie. (^ Ko- 
molec znaczy u nas jeszcze ^pół 
łokcia giętego^ tj. długość od łokcia 
do końca palców Pfil. IV, 818. 830; 
zupełnie tak samo brzmi Słń. k o - 



KOMYSZ 



296 



K0NFA8 



molec = łokieć (u ręki i miara); 
por. Mew. 126 komolbCL. 

Koiuysz, Koinesz = ohrósty, gęst- 
wina, czasami blp^ || Srb. k a m i § = 
dudka. Bg. ksmtS. Ukr. ko mysz; 
kunysznyk = rodź. trzciny. Rs. 
k a my S b Tur. k a m y s z = trzoi; 
na, sitowie. Por. M. 64. Mt. kameS. 
Mew. 110 kamiiSL. Do nas z Ukr. Por. 
Kamyszuica. 

Komyś- p. 9 Komiśniak. 

Koinia p. Kamizela. 

Koncerz p. Andziar. 

Kondak =;= krótka pieśń kościelna 
Ł. II Ukr. kondak. Bs. k o n d a k i> 
Gr. póżn. kont4kion =: tzn., 
'Sło. contacium DC. 

. 9 Konderńtek p. Konrad. 

Koudon Od nazwiska lekarza 
Ag. z XVin w. Gondom, wjnia- 
lazcy tego przyrządu. Por. Encyklo- 
pedja ilustr. p. w. Gondom. 

Konew pch. Konwas = (h)ant- 
was Ł. Kanfas = kropieluica Mgn. 
p. w. Sprengkessel. 9 Konfas = 
ceberek na trzech nogach Kg. Kuj, 
I, 86. Skj. V, 111. Kanka = rureczka 
u enemy. 9 Kanka = enema. Kon- 
wisarz pch., dw. Konwysar Pfil. 
V, 422 = cynlejnik L. Por. Kuuik 
||G}£. Dłź. kana. Słc. konva. Gz. 
konev. Ukr. kłnwa, konowka. 
Rs. 9 konovŁ (Słń. Srb. kanta 
z Nm. 9 kant(e)) II 'Słc. cannet- 
t a, skąd Fr. canette = kufel (jako- 
by z Nm. K a h n = łódka Dz. Ile 
Gane). Nm. Kanne = konew ZZZ 
Zdaje się, że źródłem wyrazów po- 
wyższych jest Łc. c a n n a = trzcina; 
rurka; dudka; łódka; przejście zna- 
czenia z rurki do nalewania u naczy- 
nia na samo naczynie, jak w 9 ^^^' 
k a. Kge szuka źródła w Grm. k a r = 
naczynie. Konew ma końcówkę jak 
również obce brukiew, krukiew, 
panew, rzodkiew itp. 9 Kan- 
fas, 9 konfas jest zam. (h)ant' 
fas (p. Hantwas), pod wpływem 
konwi. Por. Mr. 391 Konwas i 193 



Kanka. Btrge VI, 278. Mew. 128 
kom^YL, MF. Kana. Lpf. YHI, 43 
Kanfas. Wyrazy nasze z Nm., kanka 
wprost, a konew pr^ez Gz. K o n - 
w i s a r z z Nm. Kann(en)giesser 
= tzn. [Kanne -\- Giesser = od- 
lewacz, gis er]; w zamiast g pod 
wpływem konwi; por. Łudwisarz. 
Por. Mr. 213 Konwisarz, Pfil. IV, 638. 

9 Konfas p. Konew. 

9 Konlerz p. Kołnierz. 

9 Konopacić p. Konopaczyć. 

Konopaczyć = „konopiami, kła- 
kami konopnemi pozatykać, np. ska- 
dłubiny w okrętach" L. 9 Kono- 
pacić, 9 Zakonopacić. Pokono- 
pić L. Przekonopczyć O. || Głź. 
konopi ć. Słc. konopi t', kono- 
p a 6 i t'. Gz. konopiti. Rs. k ó n o - 
patŁ, konopatitbil Śło. Wł. c a - 
lafatare. Fr. calaf ater, c alfę u- 
trer. 'Sgr. kala fa tein. Nm. kal- 
fatern, z HI. kale fa teren """^ 
Jakkolwiek na pozór w związku z 
konopiami, wyraz jednak pocho- 
dzić się zdaje z Ar. q a 1 n f a = zaki- 
tować okręt, Tur. qalfat = kit 
dziegciowy. Wątpliwym jest wywód 
z Łc. calefactare = ogrzewać 
(skąd Pols. dw. kale faktor) Dz. I 
Galafatare. Dc. 78 Galfater. Do nas, 
jak się zdaje, z Bs., gdzie drogą sld. 
podciągnięto wyraz pod konopie. 
Por. Mr. 212 KoHonaTim.. 

Konopie pch. 9 Kunop Ap. I, 

130 (w znaczeniu obrusa) || Słw. bez 
zmian || Wł. c a n a ^ a. Hp. c a ń a m o. 
Fr. chanvre. *Słc. canapis, ca- 
napa, oannaba, canopus, ca- 
nobus i in. Gr. k&n(n)abis. Łc. 
cannabis, cannabus. Sgnm. h a- 
n a f, h a n u f, Nm. H a n f. Ag. h e m p. 
Rum. c a n e p &. L it, k a n & p e s blp. 
Pers. kanab. IIZMF. konoplja wy- 
wodzi z Gr.-Łc. Mew. 127 konoplja 
powiada: „Być może, iż Słowianie 
rzecz i wyraz poznali w praojczyżnie 
swojej, Europie Wschodniej, tam też 
i Niemcy, którzy, według nowszych 
poglądów, mogli od tegoż ludu wy- 



KONRAD 



296 



KONTOR 



razu zapożyczyć, od którego Grecy 
pośrednio, lub bezpośrednio go do- 
stali. K o n o p' nie mogło powstać 
ani z hanaf, ani z kśnnabis.^ 
Miklosich ma na myśli Klugego, który 
p. w. Hanf przeczy pochodzeniu wy- 
razu Nhl z Gr.-Łc, myśli, że istniał 
on u Giermanów na parę wieków 
przed Chr., źe Grecy poznali konopie 
dopiero za czasów Herodota, że Scy- 
towie przynieśli je ze Wschodu i że 
Giermanie poznali je od Scytów pod- 
czas swej z Azji wędrówki. Mr. 44 
EoHonjiia mniema, źe i^yrazy Słw. są 
zapożyczone i że najbliższym ich 
jest 'Sic. canapis. 

Konrad, Kunrad, Kurdwan 

Ł. (z Syrenjusza i Sienaika), C Kur- 
dybńiiek, C Kurwanek Ap. VI, 
268 i Skj. IV, B78 = roślina glecho- 
ma hederacea, bluszczyk poziemny. 
Kumdram Pfil. U, 160. C Kon- 
derńtek, C Kondratek Ap. VI, 
297. RA. Xn, 107. || Ukr. k u n d e r - 
man _ Nm. Gundermann, 
Gundelrebe, Gundram, Sgnm. 
gundereba, cundrepa; C gun- 
d(e)ram, C ud ra m (b) = tzn. [mo- 
że od Sgnm. g u n d = ropa ; jad Kge.]. 
Wszystkie nasze postacie są sld. do 
imienia Konrad, do Kordyban, 
k. p. i do kurwa. Por. GDM. 1163 
i Ap. VI, 268- 
88. Pfil. IL 160. 



269, nO 98. JA. IV, 



9 Konst p. Kunszt. 

Konszachty, dw. Konszafty, 
Kunszafty pcb. Kundman || Cz. 

kundSaft=l, oznajmienie, wieść 
2, odbiorca (kundman) 3, dowód, 
kwit, dw. kun d Soft ZZI Nm. Kund- 
sohaft = 1, świadectwo 2, znajomość 
(osobista) B, kundmaństwo 4, wiado- 
mość, nowina 6, dowiadywanie się ; 
Kundmann == odbiorca, stale ku- 
pujący. Mr. 213 mylnie wywodzi z 
Nm. dw. Kon8chaft = małżeństwo. 
Por. Brl. 111. JA. III, 661. Zamiana f 
na eh i odwrotnie dość u nas częsta, 
por. Pfil. IV, 430. 638. 

Konszafty p. Konszachty. 

Konterfekt p. Kontryfał. 



Kontor p. Kantor. 

Kontor p. Komendarz. 

Kontryfał = 1, półmetal 2, bur- 
sztyn L. Konterfekt = portret || Słc. 
kontrf&l = b ursztyn ; kontr fekt 
= nortrefc r!~ "Pr. nor " 




Kontusz, Kuutusz poh. || S2c. 
k a n d u S = kontusz. Cz. k a n d u S = 
kontusz (z Pols.?) i gwar. = suknia 
bez rękawów. Słń. kantuS. Ssrb. 
kontuS = rodź. odzieży; Srb. kun- 
t o S = kożuch. Bg. k o n t o S = rodź. 
odzieży. Ukr. kńntusz, kontusz. 
Br. kun tusz. !Rs. C kuntyS-s. 
9 kundy9'Ł = futro kobiece || Eur. 
char. z Pols.: Fr. eon to uchę, Nm. 
K o n t u 8 c h (e) ż. itd. Ngr. konto- 
sion = spodnie ubranie bez ręka- 
wów. Węg. k o n t o 8 = ubranie wo- 
góle. Zap. z Tur. kontoS = 

rodź. ubrania Mt. kontoS. M. 66 do- 
daje: „Cały prawie ubiór dawniejszy 
wzięliśmy ze Wschodu." Mew. 128 
konto§Ł. MF. kontuSŁ wywodził z Węg. 
Mr. 45 KontuSfc przypomina zesta 
wienie Lindego z Gr. k 4 n d y s = 
suknia zwierzchnia persko- medyjska, 
z rękawami ; toż JA. IX, 612. 

Konwas p. Konew. 

Kouwisarz p. Konew. 

9 Kopa = okrągły szczj^t góry 
p. Kuper. 

9 Kopaczyna, 9 Kopak = 

„pospolita u ludu nazwa wiązu ulmus 
effusa'' O. Gdzieindziej wyrazu 

tego nie znalazłem; może z Rum. 
c o p a c i u = drzewo, Węg. k o p a c s 
= krzew? 

Kopak p. Kopaczyna. 

9 Koper = kapelusz kobiecy 
Pobł. 36. Może tu należy odnieść 
9 Kuperek i 9 Kopyrtel = ka- 
piszon, piston (jeżeli nie do Nm. K u- 
pfer=uiiedż, patrz 9 Koprak) 



KOPER 



297 



KOPIENIAK 



Kg. Pozn. VI, 196. PfiL III, 493 ZZ 
Zap. w związku z Nm. Kappe = 
czepiec, kapioa (patrz Czapka); C ' 
hu perek zaś może jak Nm. Ztind- 
kiitcheu deł. = kap eluszy k zapa- 
łowy. Por. Kuper. 

Koper- p. 9 Koprak. 

Koperczaki L. Wyraz nie- 

dawny, zap. z Węg. kópósś»g = 
figiel, psikus, od k ó p e = łiglarz, 
psotnik; r dodano przez analogję do 
wyrazów koperta, koperwas, 
kopersztycb itp. 

9 Kopemacka i 9 Koper- 
iiofka p. 9 Kupała. 

9 Kopestylony Im. = astry Skj. 
IV, 337. 9 Kopystelija a. 9 Ko- 
westyHja = fochsia coccineH Kg. 
Lub. I, 68 Profesor J. Rostafiński 

tak listownie nazwy te tłumaczy: 
„Aster zjawia się u nas w zeszłym 
w. ; nazywają go kwiatem ś. Jakuba 
(z Kompostelli) i stąd w pierw- 
szej polowie b. w. u nas ogrodnicy 
powszechnie nazywają aster kompos- 
tellą; od tej nazwy pochodzą ko- 
pestylony itd. Kolberga objaśnie- 
nie jest mylne." 

Kopiejka, dw. Kopijka poh. zlż. 

char. II Słw. Eur. char. Es. k o - 

p e j k a (lepiej kopójka) = tzn. [Co 
do pochodzenia wyrazu, różne są 
zdania. M. 66 wywodzi z Tur. ko- 
pók = pies (Mt. dodaje: pewna mo 
netn) „z powodu wyobrażenia tego 
zwierzęcia na monetach Tatarskich i 
dawnych Ruskich" ; przy czem dodaje 
ważny argument, iż nazwy monet w 
Rs. są wyłącznie Tat. pochodzenia: 
altyn'L, dóntga, puli), rublb. 
Mt. pod top^k, str. 7iJ, woli trzymać 
się dawnego wywodu od kopbe = 
kopja, dzida, której wyobrażenie by- 
wało na pieniądzu (kopj a zaś odnosi 
do kopać Mew. 128 kop- 1). Zbliża- 
no też kopiejkę z Sfryz. k o p - 
kin Mt. kopek 72]. Por. JA. IX, 617. 
L. p. w. Kopijka (zdanie Czackiego i 
Lindego). 

9 Kopielnocka p. 9 Kupała. 



Koplenlak = płaszcz bez ręka- 
wów L. Dw. Kyepyeunyak Pfil. V, 
421 II ^c. k e p e ii. Siń. kepernek, 
k e p e r n i k. Bg. k e p e n e g. Ukr. k ó- 
peń, kepeniak = rodzaj czamary 
Węgierskiej || Rum.c h e p e n e ag.Nm. 
9 kopernick, keperneck = 
rodź. kamizeli. Węg. ko peny, ko- 
pę n y e g Tur. kćpónók = tzn. 
Por. 'Mt. p. t. w. JA. XIV, 626. M. 
65 myli się, wywodząc wyrazy Węg. 
i Tur. z Pols. Mr. 392 Kopieniak 
mylnie zbliża z Wł. g ab ban o: 
patrz Mew. 69 gabani>. Nie wiem, 
skąd O. wziął postać k o b i e n i a k 
obok kopieniak. Por. GT. 132. 

Kopijka p. Kopiejka. 

9 Kopiec się : „Owce się k o - 
pieją** (może ko pi aj ą?) Nad m. 87 
3Z Zap. Nm. sich koppeln a. 
sich kuppeln = parzyć się. Ozy 
w związku z tym jest 9 kopio- 
wać = kur»yć, pylić Skj. V, III? Por. 
Kupler. 

9 Koprak = garnek miedziany 
Skj. V, 111. Pfil. IV, 208. Kg. Pozn, 
I, 96. 9 Kuprowiiik == Sieder- 
pfanne Mgn. 676. 9 Koprowy = 
miedziany. Koprowina a. 9 ^^' 
prowlna = miedziaki. Koperszlag. 
Kopersztych a. Kupersztyk. Ko- 
perwas, Kuper ivas, dw. Kopruch 
Pfil. V, 47. Kupferiiłkłel O. Rod. 
Kopernik dosł. = górnik w kopal- 
niach miedzi. Miejsc. Kopemla (pow. 
Pińczowski). Por. 9 Kuperek i 9 
Kopyrtel p. w. 9 Koper. || Głż. 
k h o p r = miedź, miedziaki, obok 
m j e d ż. Dłż. k u p o r = miedź ; k u - 
pornik = czasza miedziana. Oz. 
kuprovy = miedziany ; k oprva(j) s 
= koperwas; 9 kuprak = miedziak. 
Słń. kufer, częściej m e d = miedź. 
Bs. kuporós'b = koperwa.s (z Fr. 
couperose = Łc. cupri rosa 
dsl. = róża miedzi) || Nm. Kupfer 
n., Sgnm. kupfar, 9 kop per. HI. 
koper. Ag. c o p p e r. Hp. Pg. c o - 
b r e. Fr. c u i v r e (z Łc. przymiotu, 
c u p r e u m) Łc. c u p r u m [właś- 

ciwie aes cyprium= kruszec cy- 
pryjski] = miedź. Do nas przez 



KOPBOW 



298 



KOPYETEL 



Nm.rKoperszlag zNm. Kupfe^- 
8chlag= tzn. Kopersztych z 
Nm. Kupferstich = tzn. Ku- 
pfernikielz Nm. Kupfernickel 
= tzn. Por. MF. Kupor. Mr. 213 Ko- 
perwas i 229 KynopocB. Koper- 
szady wywodzą u nas zwykle od 
Nm. Kupf erschaohte (=8zach- 
ty tj. kopalnie miedziane), np. Słownik 
gieograf. pod tym wyrazem. St. Eljasz 
Badzikowski w Pamiętniku Tałrzańs. 
XV, 29 podaje inny wywód pierwszej 
części wyrazu Nm., mianowicie widzi 
tu przymiotnik Nm. od Pols. kopa; 
wyraz Nm. znaczyłby tedy sza eh ty 
czyli kopalnie k o p o w e tj. pod k o - 
p ą. Oba wywody powyższe wydają 
mi się wątpliwemi, bo 1, nie dowie- 
dziono, czy były kiedykolwiek ko- 
palnie miedzi w Koperszadach 2, nie 
spotyka się nazwy miejscowości Nm., 
w którejby -schaohte oznaczało 
kopalnie. Zdaje mi się, że najprost- 
szym będzie wywód z Węg. k o p ś. r 
s4g ż. = pustynia; nieużytek (Węg. 
kopdr = goły, niepłodny, jałowy). 
Por. Pfil. IV, 638. 

9 Koprów- p. 9 Koprak. 

9 Kopruch p. 9 Koprak. 

9 Kopyce p. Kapcie* 

9 Kopyla p. 9 Kopył. 

9 Kopyl = 1, kopyto (szewckie) 
2, poprzeczka pomiędzy płozami u 
sań O. WBł. p. t. w. 9 Kopyla = 
noga, kulas Pfil. IV, 208 i 194 p. w. 
Dźwignąć. RT. 209 9 Kopyla zna- 
czy poprzeczka w saniach. _« Z ję- 
zyków Es. : Ukr. kópył a. kopyto 
= oba znaczenia. Br. k a p y ł = też. 
Rs. kopj^lt = oba znaczenia. 

9 Kopyrtać się pcb. = przewra- 
cać się, koziołkować, „stawiać ko- 
pyr tki". 9 Kopyrtnąć = umrzeć 

Cz. kobrtati, koprcati=tzn. 

Por. RA. XVII, 41. Źródłem jest tu 
pień nieustalony, wielopostaciowy ; 
do niego należy też 9 kowyrknąć 
= kopnąć Pfil. IV, 209, Ukr. ko- 
wertaty = obracać czemś, kręcić, 



Bja. kov6rkatB = giąć, miąć, prze- 
kręcać itp. 

9 Kopyrtel p. 9 Koper. 

9 Kopystelija p. 9 Kopesty- 
lony. 

Korab pch. Karawela O. 9 Ko- 
rabieluik = handlarz wędrowny (w 
Augustowskim) || ^c. Cz. korab. 
Słń. korab elj m., korablja ż. 
Srb. korab (a Ij). Bg. korab. Ssłw. 
ko rab (I) B. Ukr. korab, korabel. 
Rs. kor a bib II Rum. corabie. ŁiŁ 
karś^blius, karóblis. Hp. c a - 
raba, carabela. Wł. caravella. 
Fr. caravelle. Ngr. kar Ab i. Alb. 
karav.. Czy Ar. karib M. 66 tu 
należy? 'Słc. carabus. Ssknd. kar fi 
Gr. k a r a b o 8 mzn. = rodź. stat- 
ku. Por. Mew. 129 korabB, MF. ko- 
rablb. Nm. postać Karabke, np. w 
Słowniku litews. Kurschata, pochodzi 
ze Słw., aKaracke = duży, wyso- 
ki galar ze 'Słc. Wł. cara ca. M. 66 
mylnie zbliża krypę; wyraz ten po- 
chodzi ze 'Słc. grippa, grippus, 
Wł. g r i p p o = rodź. statku ; por. Dz. 
Ile Gripper. Por. Kotlarewski Me- 
tally, 36. Dz. I Caraba. Mr. 224 Kry- 
pa. Karawela w nowszych czasach 
z Wł. a. Fr. C Korabielnik zję- 
zyków Ruskich: Ukr. korabólnik, 
Br. karabielnik = flisak ; prze- 
niesienie znaczenia z wędrownego 
flisaka na takiegoż przekupnia. 

9 Korakiel = komża Rg. n® 426. 
9 Koroinla = komża Ap. II, 8 ZII 
Korakiel z Nm. Chorrock 
[złż. z Chor (wymawia się kor) = 
chór -|- R o c k = suknia, por. szlaf- 
rok], zdrob. Chorrockel == tzn.; 
koromla z Nm. Chorhemd, 
zdrob. Chorhemdel [Chor + 
Hemd = koszula] = tzn. 

Koran p. Alkoran. 

9 Korągle p. Chorągiew. 

Korb = kosz L. 9 Korba, C 
Korban, 9 Korbau, 9 Kor- 
bailka i in. = 9 kozubek, torebka 
z kory na jagody. 9 Kurbanić się 



ZORBACZ 



299 



KORD 



= wyginać się, marszczyć się (iak ko- 
zubek) O. Wisła III, 88. Dw. Korbel 
= „picarium, Nm. Bock" Pfil. V, 422. 
Krobia pch. L. C Koropka (właś- 
ciwie korobka) Pleszcz. 36. Może 
tu należy C Kraba = przyrząd do 
łowienia śledzi GO. 168 i 184 p. w. 
Sztodor. II Głż. korb. Słc. Cz. k o r - 
ba. k o r b e 1. Słń. korba6a = duży 
kosz. Inne pochodne Mew. 130 kor- 
bija II Węg. k a r a b 6. Lit. k 4 r (a) b a s. 
Nm. K orb, Sgnm. ohorb. Fr. cor- 
b e i 1 1 e _« Łc. c o r b i s = kosz. Por. 
Mew. 229 Kurbańka i 130 Korbija. 
9 Korobka z Ukr. korobka. 
Mr. 49 Kpafiaii i Lpf. IX, 2 mniema, 
że wyrazy Słw. nie są zapożyczone 
z Łc, lecz rodzime, z Łc. pokrewne. 

Korbacz p. Karbacz. 

9 Korbńl p. Korb(s). 

Korban, Korbaii p. Korb. 

Korbas p. Korb(s). 

Korbet p. Korwet. 

Korb(s), Korbas, Kurbas, 9 

Korbńl = dynia Nm. K ii r b i s s, 

9 korves, kiirwes, korbs itp. 
[Łc. cucurbiti^]. 

Korchel (właściwie k o r h e 1 = 
wielki pijak Skj. IV, 346 ZH Węg. 
korhel = pijak, przez Słc. kor- 
h e 1 = tzn. Por. RA. XVII, 23 ; tam 
wzmianka o zabawnym wywodzie 
Bartosza z Nm. Chorherr= kano- 
nik. 

Korci(u)pka p. 9 Kotyrba. 

Korczak = naczynie do wody; 
młyn o kole z wiaderkami (kor cza- 
kami), inaczej Korzecznłk L. 9 
Karcówka || Słc. kr6ah. kr6ak = 
dzban. Cz. k o r 6 i k = wiadro. Srb. 
kr 6 ag = dzban. Ssłw. krtfiag^, 
krtSaga. Ukr. korczawa, kor- 
z a h a = dzban ;korczak= młyn 
II Węg. korsó = dzban (skąd Srb. 
i D kr. 9 k o r S o v) Mew. 166 

kiirk- 2 mówi, iż „przytaczają Tur. 
kol 6 ag". Mr. 62. IvpT>MarŁ zbliża 
Skand, krukka = garnek, Szwed. 

iŁOimiK mt. OM. w Jii. Ptuiiił. 



k r U k a = dzban ; ale wyraz ten, od- 
powiadający Nm. Krug, posiadamy 
w postaci Kniź, k. p. Moźnaby k o r- 
c z a k wywodzić od kory, jako na- 
czynie z kory, tak jak korzec i 
koryto. Zbliżenie Miklosicha z 
karczmą nie wydaje mi się trafnym. 
Korzecznik jest sld. do korzec. 
Por. EA. XXIV, 382. 

Kord pch. ||Dłż. kordą. Słc. Cz. 
kord. Srb. kordą, óorda. Mew. 
132 korŁda przytacza Bs. kordą; 
Dal nie ma tego wyrazu; Ra. kór- 
tiki) = krótki miecz marynarski 
(por. Mr. 216 i Lpf. Vni, 203 
KópTHK'i>) raczej ze 'Słc. oor- 
t e 1 1 u 8, patrz Kordelas || Lit. k & r - 
da 8. Węg. kard. Alb. korde. 
Nm. dw. kurde, kiirde, korde = 
rodź. miec za (z daniem GW. z Cz., za 
Husytów) Tur. kard, z Pers. 

kErd = nóż, sztylet. Por. Mt. kard. 
Mew. 132 koFBda. MF. kordą. M. 66 
i 97 zbliża Pols. oskard, a za nim 
MF. pod kordą; ale Mew. 227 osk^rdii 
traktuje oddzielnie i (słusznie) nie 
zbliża już z kordem. 

Kordel = sznur okrętowy L. Kor- 
dyl: ^Tratwa stoi na kor dylu" 
KSL. 628. „Kordylować = brać 
(tratwę) na kordyl" ib. 9 Gordel = 
sznur z wici do tratw O. U O. znaj- 
dujemy też postać Kardel; może 
pomyłka druku, zam. k o r d e 1. 1| Rs. 
gord61ja = lina żaglowa (g o r d e n b 
= lina windowa, żaglowa raczej z Nm. 
G o r d i n g = tzn. Mr. 166 błędnie 
pisze GardelŁ||Nm. 9 kordel= 
sznur. Ag. to cordell= ciągnąć 
(linami) state k po d wodę. HI. kar- 
deel = lina Fr. oordelle = 

lina do holowania statku pod wodę 
[zdrob. od corde = lina, z Łc. 
c h o r d a = tzn., to zaś z Gr. c h o r d Ś 
= tzn., nasza Korda]. Tegoż po- 
chodzenia jest Kordon, z Fr. cor- 
d o n = sznur, oraz Kordelat, k. p. 
Por. Mr. 214 Kordel i 166 TapACJB. 
Mt, kordela. Ppr. Kordyzant. 

Kordelas = „kord do lasa"(!) L. 
Kn. nie ma jeszcze. 9 Kordylac 
Kg. Krak. IV, 63 || Cz. dw. kordu- 
39 



KORDELAT 



300 



KORDYL- 



lś.5. Tegoż pochodzenia są Soz. 
kudła = nożyk i Srb. k u r t j e 1 a 
= nóż duży Mr. 226 i 230 || HI. k o r- 
telas. Sszwed. kurtelas. Ag. 
ourtlasse, outlass. Nm. dw. 
Kartilatz, Kordelasohe. Fr. 
ooutelas (*coltela8) 'Sło. oortel- 
1 u s Źródłem jest Ło. cultellus 
= nożyk [c u 1 1 e r = nóż]. R zna- 
lazło się przez C Wł. o or tell o 
(zam. coltello) i C cortelas. Do 
nas przez Nm. Por. GW. Knrde. 
Niema związku z Kordem, k. p. 

Kordelat = rodź. sukna grubego 
ZZIFr. oordelat = tzn. [od Fr. 
dw. c o r d e 1 = sznurek, więc niby 
tkanina z grubych nici, sznurków]. 
Mr. 214 Kordelat mylnie wywodzi ze 
'Słc. cordellatus = sznurkiem 
związany. Por. Kordel. 

9 Kordiuk p. Kurdziel. 

Korduan p. Kordyban. 

9 Kordupel p. 9 Kurdupel. 

Kordwan p. Kordyban. 

Kordyban, Kardyban, Kor- 
duan, Kordwan, Kurdwau, Kur 
dyban = rodź. skóry wyprawnej. 
9 Kurdywanki = rodź. grzybów 
Wisła VI, 679 || Słc. kordobon, 
kordov&n; kordovAnik = gar- 
barz. Oz. kordovan, kordoban, 
kordobon, korduan, kordy- 
ban; kordybanik = garbarz. Srb. 
kordoyan; kordoyandżija = 
garbarz. Ukr. kordoban; kordu- 
b & n e ó = trzewik kordybanowy ; 
kurban^ Im. = łapcie || Fr. cor- 
douan; cordouanier = garbarz ; 
stąd cordonnier (dw. cordo- 
a n i e r) = szewc. Wł. cordovano; 
cordoyaniere = szewc. Hp. c o r- 
d o b a n. 'Słc. cordubanus, cor- 
doa(n), cordoyesus, cordua- 
n u m itp. ; cordoanarius i in. = 
szewc Od nazwy miasta Hp. Cor- 

doba, Cordoya. „Skórę tę wyra- 
biali Maurowie Hp. w w. IX; zwano 
ją cordoyesus, cordebisus, z 
Ło. cordubensis; Ar. kortoba- 
ni = Kordowski zastąpiło później 



Rom. postać^ Dz. I. Cordoyano. Roś- 
lina 9 kurdybanek jest sld. Patrz 
Konrad. 9 Kurdywanki zap. 
dla podobieństwa wyglądu. 

Kordyl- p. Kordel. 

Kordyzant pch. = linoskok 
L. wywodzi z Łc. cordax (z Gr. 
kórdax) = rodź. kankana. M. 216 
Kortyzoun wywodzi wyraz nasz ze 
*Słc. c ortisanus = Pr. courti- 
san (Pols. kurtyzan, kortezan) 
= dworak, dworzanin itd. Oba sło- 
worody są mylne : wyraz ma związek 
z Ło.-Gr. o o r d a = lina, sznur, por. 
Kordel; może u nas sztucznie wy- 
tworzony ? 

Korek p. 9 Korka. 

Korjander p. Kolędra. 

9 Korka, rzadziej 9 Korek pcb. 
= trepka. Korek pch. || Słw. i Eur. 
języki z małemi zmianami. Nm. 9 
k o r k e, Lit. k&rke, kiirke Źró- 
dłem jest Ło. cortex (osnowa cor- 
tic-) = kora. Por. Lpf. VIII, 201— 
202 Korek. Trudno dowieść, żeby 
nazwa trepek pochodziła od kory, 
jak chce Psk. B6. Jak korek w zna- 
czenia 1, obsaca i 2, zatyczki butel- 
kowej jest przeniesieniem znaczenia 
z materjału na wyrób, tak samo i 
w trzewiku. Por. QW. Kork i Korke. 
FWb. Korke. Roślina 9 korki a. 
9 skorki (aconitum) UO. 77, Pa- 
tniętnik fizjogr. V, dz. IV, str. 12 zap. 
tak nazwana od podobieństwa do 
trepek, jak rośl. pantofelki, 
trzewiczki. Por. Pfil IV, 538. 

Konnan p. 9 Karmana. 

9 Kormesla, a. Kórmesła Im. 

= nosidła do wody Ap. I, 44. Pfil. 
IV, 209, 9 Koroiiiysto RT. 209. 
Ap. III, 127 i ind. Zdaje mi się, żem 
słyszał gdzieś 9 Korzeiuiosło. 9 
Kroinislo Łopac. Mew. 131 podaje 
nadto Koriuysla Im., Koromyśl i 
Koroułosło (z Mgn. p. w. Pede) 
Z języków Rs. : Ukr. koró- 
mysło. Br. karómisiał Nos.; sły- 
szałem też karómisła, karę- 



KORMNIK 



301 



KORNIAK 



m ^ ś 1 i. Es. koromj^slo, korom ;^' 
selii. [Pochodzenie wyrazu niejasne. 
Por. Mikloflioh TptT TpaT 26 *Kra- 
myslo. Lpf. Vin, 202—203 KopoMHCJio. 
JA. IX, 316 popiera zbliżenie Miklo- 
sicha z Gr. krem^stra = hamak ; 
lina (kotwicowa) ; ogonek (owocowy) 
i z Gr. kremastśr = sernik (gdzie 
sery wiszi^, bo Gr. kremś.nnymi 
= wieszam); ale Miklosich 131 pod 
kormyslo sam juź odrzuca to zesta- 
wienie. Może wolno nasunąć Rumun. 
curmediS (d wymawia się tu jak 
z) = poprzeczny, ukośny, de cur- 
mediSul = wpoprzek]. 

Kormnik = sternik Ł. (z Vol 
Icgum), Kurman = bal kab ląko waty 
na dnie statku KSL. 110. O. HI Ukr. 
kormnyk = tzn. podaje Mew. 156 
kiłrma. Zl. ma w znaczeniu sternika 
kerm&nycz, korm&oz, ker- 
m&cz, kormczir, od Ukr. kór- 
ma a. kerma = ster. Kurman = 
sznur skręcony WH. 93. [Wyraz po- 
chodzenia Węgierskiego: kormany 
= ster, kormanyos == sternik itd. 
Por. Mew. 156 kiirma, gdzie są po- 
dane wyrazy tegoż pochodzenia w 
innych językach Slw. Mr. 215 Kor- 
man i Słń. Srb. k o r m a n = rudel, 
ster. Rum. carmś = ster, car- 
m u i r e = sterować], 

9 Kormysla p. C Kormesla. 

9 Komńtek p. 9 Komawy. 

9 Korna wy = krzywonogi Kg. 
Luh. n, 211 ZZ Z języków *Rs.:Br. 
karnać = skracać, obcinać; kar- 
nany, k arnaty = kusy; Ukr. kor- 
n(i)ak, kornadka= pieniek, od- 
cinek ; Rs. kornatb = skracać, ob- 
cinać; kornayka = kusa kurtka. 
Por. Cz. krnayy = słabowity; 
krńeti = karleć, kurczyć się. Od 
tegoż pnia Polskie : 9 Karnaty = 
przysadzisty, nierosuący (z Br.) ; 9 
Kornńtek GO, 168 = pies od bydła 
(= kurta, z obciętemi uszami lub 
ogonem) i 9 Kurnosy = tęponosy. 
Por. Kurdupel. 



] 9 Korniak = pieniek Pfil. IV, 
209 ZH Ukr. k o rn(i) ak = tzn. [Mew. 
156 k'brn'ł>]. 

Kornufas = zap. ubiór głowy ko- 
biecej Gołębiowski Ubiory^ 12 (ze 
Zbylitowskiego), 176. L. n. ? Może 
GOŚ od nazwy kraju Ag. C o r n w a - 
les, po Fr. CornouaiUes? Albo 
w związku z Łc. c o r n u = róg (por. 
9 Komuta. 

9 Komuś = licha wódka. „Ja 
piję dobrą wódkę, ty tylko kornu- 
sa** Kg. Pozn. IV, 270. Kuj. H, 272. 
279. Ap. I, 19. Wisia IV, 807._Dd. 12. 

Mgn. p. w. Kornbranntwein Nm. 

Ko mus [złacińszczona postać wy- 
razu Kornbranntwein (Korn = 
zboże -}- osnowa brannt = palony 
+ Wein = wino) FWb.] = tzn. 

9 Komuta, 9 Kurnuta = 

owca z rozłoży stem i rogami Wisła 
V, 923. RA. X, 267. Kornut = ro- 
gal Ł. 9 Kurnuty, 9 Kuriiasisty 

= z dużemi rogami RA. X, 197. 217. 
Wswp. 12. Skj. V, 372 i ind. || Cz. 
kornout = rożek (z papieru), kor- 
necik; kurnota=owca z równemi 
rogami; kurnot^ = rogaty. Ukr. 
k o r n u t a wiwcia = owca rogata HZ 
Rumuńs. cornut = rogaty [Ło. 
cornutas]. Do nas 9 kornuta 
przez Ukr., kum- przez Cz., a kor- 
rut z Łc. Por. Mew. 131 kornuta. 
RA. XVII, 10. Mr. 216 Kornout i 
Kornut. Por. Kornufas. 

9 Koromla p. 9 Korakiel. 

9 Koromysło p. 9 Korniesła. 

9 Koromyśl p. 9 Kormesła. 

9 Koroniosło p. Kormesła. 

9 Koropka p. Korb. 

Korowaj = „chleb weselny na 
Rusi" L. 9 Korował. Pielgrzy- 
mowski (1601) w BW. zesz. CCXXI, 
str. 417 : „Ko r o w a j e wielkie na 
stół dano" IZI Z języków Rs.: Ukr. 
korowaj. Br. karawaj. Rs. ko- 
rovaj, karavaj. [Sloworód patrz 
Wisia Vm, 369. Potebnia Ki> isłarii 



KOEOWAL 



302 



KORSET 



zvukoirb ni, 66—66. Bruckner w JA. 
IX, 168. Lpf. IX, 7 KpaBafi. Mew. 132 
korvaj]. L zamiast j w C korował, 
jak w 9 gronostal, Homel, C 
m a z g a 1 itp. 

9 Korował p. Korowaj. 

Korowody. 9 Koro wodzić Pr^y;. 

ludu VI, 111. Korzeniowski VII, 441. 
9 Chorowód Kł. XVII, 206 ZZ 
Ukr. chorowód, korowód = ta- 
niec gromadny ; chorowód y, ko- 
rowody Im. = ceregiele, zatargi. 
Por. Mew. 89 chorb. 

9 Korpaly 9 Korpal = żartobl. 
nazwisko zająca na Podlasia KŁ. 40 
Zap. z Ukr. ; por. Ukr. k o r p e - 
saty a. kopyrsaty = 9 ^^" 
pyrtaó się, biec podskakując; 
korpity = grzebać, pylić itp. Por. 
jednak Cz. k r p e t i = sterczeć ; 
kucnąć. 

9 Korpat p. 9 Korpal. 

9 Korpaty : „K o r p a t y kłobuch'' 
Skj. IV, 24 =1 Słc. krpat^ a. 
k r p a n ^ = łatany. 

Korsak = rodź. lisa || Cz. Hs. tak 
samo II Tak samo też w E ur. nomen- 
klaturze zoologicznej ^Tat. kor 
s a k = mały lis w stepach Azji śród 
kowej" M. 67. Dc. 119, ods. 4 qarsaq. 
Mr. 216 Korsak. 

Korsarz pch. || Słw. w dwóch po 
staciach: 1, Ssłw. kur'ŁsarL = 
zbójca. Bg. kor 8 er. Srb. kurs ar, 
gursar, gulsar 2, Ssłw. husarB, 
gusarb = zbój. Srb. (q)usa(r) = 
zbój. W znacz, huzara kawalerzy sty 
wszyscy Sło wianiemają, jako char., z ma- 
łemi zmianami || Eur. char. w znaczeniu 
huzar; w znaczeniu zaś korsarza: Fr. 
corsaire,Nm.Korsaritd.^ZZródłem 
jest Łc. cursor = biegacz, szybko- 
biegacz; heljer; posłaniec. W 'Słc. 
cursor nie ma znaczenia rozbójnika ; 
korsarz zrzadka nazywa się c o r - 
s a r i u 8. Dopiero we Wł. o o r s a r e, 
cors ale, Hp. c o (r) sari o rozwija 
się znaczenie zbója morskiego. Por. 
Dz. I Corsare. MF. i Mew. kursarb. 



W językach Wschód, z Wł.: Tur. 
kursan(d). Por. Mt. kursan. Por. 
Huzar. 

Korset p. Gorset. 

9 Korsować p. 9 Kurstać. 

9 Korszun, 9 Karszun = 

jastrząb Ukr. ko r s z u n, Br. 

karszun =. tzn. [Słc. k r S (i) a k, Rs. 
kórSunb, 9 k or§ dk'Ł = tzn. Mew. 
132 korSurn.. Lpf. VIII, 203 KópmyHT.]. 

Kort pch. = rodzaj sukna Wy- 

raz wszedł do nas w użycie około r. 
1840. Może Ag. court = dwór (pa- 
nującego) jako pierwszy składnik 
nazwy, której drugim bołoby sukno, 
lub coś podobnego. Wątpię aby kort 
powstał z Fr. tri co t = Pols. try- 
kot. 

9 Kortać = bić. „Wykorta45 
skórę" Ap. I, 44ZZUkr. kortity, 
kart&ty = ganić, wymawiaó. 

9 Kort ać = drugi raz orać (z 
Litwy) Lit. kartftju = tzn. [dsł. 

powtarzać; Lit. k & r t a s =^ raz, kro ć]. 
Może tu należy 9 kurtać = taczać 
(„katatb") GO. 169. 

Kortyna p. Kołdra. 

9 Korungrtew p. Chorągiew. 

9 Korus = mała brukiew. „Na 
brukiew, gdy się nie udała, mówi się: 
To korusy!'" Psk.36IZ:MożeNm. 
9 k a r u s = Nm. Karausse = ka- 
raś, więc niby brukiew, jak drobne 
karasie? 

9 K orut = kwas w gałkach RT. 
209 IZZ Ma być z języka Ormiańskiego. 

Korwet, Korbet pch. = podskok, 
sus L. Zapisuję dla tego, żeby 

poprawić pomyłkę w Górskiego Ra- 
dek pańskiej str. 43 i w słowniczku, 
gdzie, skutkiem niewyraźnego napisa- 
nia ł zam. t, wydrukowano k o r b e ł y . 
Wyraz pochodzi z Rom.: Wł.- cor- 
vetta, Hp. coryeta, Fr. Cour- 
bet t e = tzn. [Łc. o u r V u 8 = krzy- 
wy, zgięty]. Por. Lpf. VIII, 204 Kor- 
wet. 



KORZEC 



K08TR0P 



Korzec pch. Poluoorcze (gro- 
chu) BW. LIV, 302 (r. 1894) || Głż. 
Dtż. koro. Sło. kor 60 = kozubek 
na jagody. Cz. korec. Słń. korec. 
Ssłw. kor LOB = jakieś naczynie; 
k o r I* = korzec. Ukr. k ó r e ć (z Pols.). 
Srs. korecB = miara zbożowa. Rs. 
9 kor 6 CL = wiaderko || Nm. C gorz 
(ze Słń.) 'Sgnm. c o r Zft. VI, 106. Lit. 
kórozius (z Pols.), Węg. k o r e c z 
ZZZ Żródiem wyrazów powyższych 
jest podobno Hb. kor = miara zbo- 
żowa, skąd Gr. kóros, 'Sio. o(h)o- 
rus. Por. M. 67. Zft. VI, lOB. MF. i 
Mew. 133 korLCB. Mr. 45 KopbCB, 
Por. Korzecznik pod Korczak. 

Korzecznik p. Korczak. 

9 Korzemiosło p. 9 Kor- 
inesła. 

9 Kosar- p. Koszary. 

Kosiciarz p. Kositarz. 

KoBitarz, Kosiciarz = posługacz 
hutniczy, zalewacz L. Łb. 117 ZZI 
Nm. Kohlschatter [z]ż. z Kohle 
= węgiel + schiitten = sypać, 
więc dosłownie = dosypywacz węgli, 
posługacz hutniczy]. W wyrazie na- 
szym widać sld. do sitarz, siciarz. 
MF. kositerb nie zrozumiał znaczenia 
wyrazu Pols. i zaliczył do pochodnych 
Słw. od Qr. kassiteros:^ cyna ! 

9 Kosmołucha p. 9 Kocmo- 
łuch. 

Kost p. Kościć. 

9 Kosterbąje p. 9 Kostni- 
baty. 

9 Kostomacha =^duża kość 
walająca się RT. 209 ZZ Ukr. kos- 
tomaoha = tzn. 

9 Kostopraw = znachor od na- 
stawiania zwichniętych i leczenia zła- 
manych kości RT. 209 ^I Ukr. k o s t o- 
pr4w = tzn. 

9 Kostro n., dw. Kostra ż. O. 
= siąg, stos (drzewa) || Cz. k o s t r a == 
szkielet. Słń. koster, Ukr. kóst&r, 
Rs. ko8tćr'B = stos ZZ Mr. 217 



Kocrept nasuwa Sknd. k 5 s t r = stos, 
kupa. Mew. 133 kost^rb nazywa wy- 
razem wątpliwym. Do nas z języków 
Rs. 

9 Kostrop- p. 9 Kostrubaty. 

9 Kostrubaty = kosmaty, chro- 
pawy, rozczochranv L. Ap, I, 70. — 
Kostropaty Ap. yill, 261. Pfil. IV, 
275 i ind. 9 Kostiirbąje a. 9 
Kosterbąje Im = rudery, graty 
Kg. Krat IV, 310. 9 Kostropacz 
= rośl. ostropest O. pod Ostropest. 
9 Kosturbać się = wlec się Kg. 
Lecz. 11. 9 Kostiirchaniec = roz- 
czochraniec Kg. Krak. IV, 310. 9 
Kostropiec Ap. VIII, 267. Zdaje 
się że Ostropest jest sld. do 
Kostropiec, bo Skj. III, 70 czy- 
tamy kostropesth. 9 Kozdrój 
(zam. *k o strój) = rozczochraniec; 
nicpoń 'Swięt. Pr. fil. IV, 832. 9 
Kusterpki : „Kozusek z k u s t e r p- 
kami" (= kosmykami?) Kg. Krak. 
II, 180. ZZUkr. kostrubatyj = 
kosmaty, rozczochrany, nastroszony ; 
kóstrub == kosmaoz; kościotrup; 
kostrubacz, kostrubania, ko- 
strubula = kosmacz; kostru- 
b o ń k o Ap. III, 126 ; kostruba- 
cha Ap. IV, 37; kostriub Ap. 

XIII, 49. Por. kostrub Afanasjew 
Poeł. vozer. III, 726. 762. Michał 
Ndlcns sIov. bdjcslovi 204. Jest wpraw- 
dzie Sio. Cz. kostrbaty = kos- 
maty, chropawy, ale wyraz ten, gdy- 
by był w Pols., brzmiałby *k o ś o i e r- 
baty a. *kostr zębaty. W obocz- 
nej postaci mamy tęź osnowę w 
ko Cl erb a, patrz 9 Kotyrba, 

9 Kosturb- p. 9 Kostrubaty. 

9 Kostruchaniec p. 9 K^* 
strubaty. 

Kostywał p. Kosztywal. 

9 Kosury Im. ^Nawóz wyrzucają 
na kupy, zwane 'kosurami'** Ap. 

XIV, 149 ZZ L. Malinowski RA. 
XVII, 41 nasuwa Ukr. ko szur = 
wodorosty; trudno objaśnić tu przej- 
ście znaczenia; może raczej z Węg. 
kosó.r == kosz [ze Słw.], a. do Ko- 



KOSUTY 



304 



KOSZNIOA 



szary, k. 

przejść na 

ozenia łatwoby się wyjaśniło. 



p. ; postać k o s a r mogła ' C Kosznica = bróg pleciony na 
*k o 8 ó r, a przejście zna- , skład kukuryzy RT. 209. Kł. VIII, 

! 107 ZZZ Ukr. kósznyoia = tzn. 



9 Kosuty = igły sosnowe Pleszcz. 
36 Zap. w związku ze Sic. k o - 
S u t = krzak karłowaty, rozrosły Kt. 

Kosz w znacz, obozu; siedliska 
Kozaków, Tatarów; dw. „koszem 
stać*' = obozem. Koszowy = star- \ 
szy, dowódzca. Ukr. k i s z (2 pp. k o- ] 
8 z i) = obóz (kozacki) ; koszówyj 
koszowy (d owód ca). Rs. koSt w t. 
zn. (z Ukr ) Dźagat. k o s z (a) = 
towarzystwo, drużyna; koSum a. 
ko sz un = wojsko; kosz cha n •= 
głowa rodziny, rządca Lpf. Viii, 208. 
Tur. koS = stado; gromada ludzi; 
obóz koczowniczy; namiot Mt. ko9. 
M. 68 mylnie zbliża z wyrazem Tur., 
patrz Koczować. Mew. 136 koSb 2. 
Zamojski (u L.) mylnie wywodzi od 
kosza .w zn. koszyka, a Ł. myluie 
zbliża z koczować. 

Koszary L. Kazaniie, Kazernie, 
Każemy, L. C Kasarnia, C Ko 
sarnia, C Kazarmy blp. 9 ^^' 
szar m. 9 Kos(z)ara ż. Może i 9 
Kosury, k. p. || Stc. k a s ś. r e ń, Cz. 
k a 8 ó, r n a. Srb. k a s a r m a. Bg. i 
Ukr. koszara =9 koszar. Rs. 
kaz&rma a. kazarmy blp. || Fr. 
o a s e r n e. Hp. Pg. c a s e r n a. Wł. 
o as er ma. Nm. Kaserne, 9 ^^' 
sarm. Bum. o as ar mi. Węg. ka- 
sz ś. r n y a. Mew. 134 koSB myli 
się, odnosząc powyższe wyrazy Słw. 
do pnia kosz- (skąd Pols. kosz); 
jest to tylko sld. 9 Kasarnia z 
Węg. 9 Kazarmy z Rs. [Źródłem 
jest Łc. casa = chata, skąd Hazu- 
ka, Koszula i Koiany, k. p. Por. 
Dz. I Caserma]. Por. Mr. 198 Kasir- 
na. Pfil. IV. 637. 639. 

Koszer poh. || Słw. Eur. bez zmian, 
char. Hb. k a s z e r = być pra- 
wym, stosownym, należytym ; podobać 
się; być odpowiednim (przepisom). 
AL 68. 

Koszka p. Kusz. 



Koszt pch. 9 l^ust = wikt BA. 
Xn, 17. 94||SJw. od osn. koSt- 
Głż, khósty blp. || Wł. cos tarę, 
Fr. c o ń t e r = kosztować. Nm. Kost 
ż. = koszt, wikt ; k o s t e n = koszto- 
wać ZZZ Łc. constare = stać; 
trwać; przypadać; być pewnym; ist- 
nieć; kosztować, mieć cenę. Do nas 
a. wprost z Nm., a. przez Cz. k o § t, 
koStovati. Por. Mew. 134 ko§ta-. 
Dz. II o Couter. MF. koStati. Pfil. IV, 
539. 

9 Kosztele Im. = rodź. jabłek 
Gojs, Warse. 1871, n« 224, str. 2 (od 
Płocka) =Z ? 

Kosztować = smakować pch. złź. 

II Słc. koStovat', Cz. ko5tovati. 

Ukr. kosztuw4ty. Br. kaszta- 

wa ć (oba z Pols.) || Węg. kóstol 

Nm. kos ten •= tzn. Por. Kge 

koston 2 (z Łacińskim gastare w 
stosunku pokrewieństwa aryjskiego). 
Pfll. IV, 639. Do nas zap. przez Cz. 

Kosztywal, Kostywał, 9 K^<>- 

s(z)tywół, 9 Kos(z)tyfól = rośl. 
żywokost, źywignat || (Glż. kostf a- 
dło). SJc. Cz. ko8tival Ponie- 
waż po Nm. roślina ta nazywa sią 
Wallwurz, Beinwell(e), Bein- 
heil, przypuszczam, że -wał jest 
powtórzeniem Nm. Wall-, well(e), 
a kos t- jest tłumaczeniem Nm. Beio 
= kość. Do nas może z Cz. Por. 
Pfil II, 159; IV, B39. 

Koszula pch. złż. 9 Kaieta = 

koszula śmiertelna, żgło || Głż. ko- 
S(u)la. Dtż. koSuTa. Słc. koieFa. 
Cz. k o S i 1 e. Słń. Srb. Bg. Ssłw. k o - 
S u 1 j a. Ukr. koszula, koszćla. Br. 
kas żula. Srs. i Rs. 9 koSulja|| 
Nm. dw. Casul, Casel ż. =^ ornat, 
'Sgnm. kasugele. HI. casuifel 
(z Fr. o h a s u b 1 e). Wł. c a s u 1 a = 
chatka, lepianka (przejście znaczenia 
patrz Dz. I Casipola). S fr. o aaule i 
Hp. c as uli a = ornat ZZZ Źródłem 
jest 'Sic. casul a mzn. == habit i in. 



KOSZYLWARCZYK 



805 



KOŚLE 



ubrania; oor. Hazuka. Por. MF. i 
Mew. 134'ko8alja. Mr. 892 Kopieniak. 
Por. Koszary. 

9 Koszylwarczyk. „Jakiohześ tu 
gości miała? — Jeden był chleburad... 
a ten trzeci koszy 1 warcz yk" Kg. 
Lecz. 98IZIZap. Rs. kasevar'B = 
dsł. warzący kaszę = kucharz puł- 
kowy. 

Kościć, Pokościć = malować. 
Pokost pch. II Sic. Cz. p o k o s t (z 
Pols.), zwykle ferneź (z Nm. Fir- 
n i 8 8 = werniks). TIkr. p ó k oat. Br. 
p 6 k a 8 1 (oba zap. z Pols.) Ma- 
tzenauer w Lpf. VIII, 207 pod Kost 
mówi o roślinie kost, którą podaje 
i Ł. = -korzenie aptekarskie, costns^ 
[Qr. kóstos, Łc. oostum a. cos- 
t u s = roślina indyjska, dająca drogi 
balsam] ; przytaczane tam frazesy Scz. 
;,mav^ olejem z ko stu", „olejem ko- 
stynovj^m" nasuwałyby wywód 
koszczenia (malowania) i poko- 
stu z tego źródła; zachodzi jednak 
trudność w znaczeniu: czyby proste 
malowanie mogło się odbywać kosz- 
townym zapewne środkiem apte- 
karskim? Myślę, źe prostszym będzie 
wyprowadzenie słów naszych z Nm. 
K o s t e (=Q u a s t, skąd Pols.c h w a s t, 
kwast, kwaścik, C chwaścik, 
a zap. i Kwacz, patrz Pfil. IV, 480) 
= miotełka, kropidło (Duńs. kalkę- 
kost = pęzel mularski); kości ć 
przeto znaczyłoby kropić, pęzlować, 
mazać *k ostem. 

Kościół pch. złź. Kastel, Kasz- 
tel pch. złź. Bod. Kusztelan. Dw. 
Kastallaiąja, Kastellan Lelewel 
Księgi ustaw 18. 23. 96. 100 i ind. || 
Słc. k o s t o 1. Cz. k a g t e 1 = gród ; 
k o 8 1 e 1 = kościół. Ssłw. k o s t e 1 ii, 
kastelŁ = gród; wieża. Srb. kaS- 
tel, kafiteja, kaStio = zamek. 
Bg. kastel. Ukr. kostił. Br. ka- 
s c i ó ł (oba z Pols.) || Nm. K a s t e 1 1 
= gród, Sgnm. c h a s t e 1. Fr. c h a - 
t e a u = z amek . Wł. c a s t e 1 1 o. Węg. 
k as tóly. Z^ Bladnie u nas wyrazy 
powyższe wywodzono od kości, np. 
W. Pol w Mohorciej Łepkowski O 
tradycjach^ 17, a przed niemi Potocki, 



Czechowic (u L.). Źródłem wyrazu 
jest Łc. castellum = gród, warow- 
nia (zdrob. od castrum = obóz) , 
co już L. z Dobro wskiego przytoczył. 
Por. ks. Malinowski (^am, 810. Brl. 
107 p. w. Kostel przytacza Dudika 
Geseh. Mćiircns IV, 867 o „inkasz- 
telowaniu^ pierwszych kościo- 
łów chrześcijańskich. Szajnocha JacJu;. 
i Jag. I, 343, do str. 38. Por. DC. p. 
w. Incastellare. Godną uwagi jest 
piosnka weselna u Konopki, str. 49, 
w której czytamy : „Juz dochodziemy 
pod ten kościelny jsdmek, Będziem oglą- 
dać Najśw. Panny domek" ; toż Kg. 
Krak. II, 19, n» 21, oraz 40, n^ t6. 
Kg. Łęcz, 2 mylnie, według pisowni 
Spol., stoi, jako niby dw. nazwa: Ko* 
s z c z o ł. Jak ^ eoclesiae incastella- 
bantur", o tym JA. I, 61 (z Bogufała). 
Słusznie prof. Nehring mniema, że 
wyraz do nas przeszedł z Czech. Toż 
powiada Mew. 138 kostel-B. Por. MF. 
kosteli,. GDM. 75 ods. 1. Pfil. IV, 
494. 496. 637. 639. 

Kośle Im. = łyżwy L. Może 

z Cz. kosie, kusie = tzn. [zap. w 
związku z pniem skliz- Mew. 300]. 

9 Kośpilak p. Kuśpik. 

Kot, Kut = kostka stawowa u 
nogi (najczęściej końskiej); kostka do 
gry (jak Łc. talus). Kocik, Kucik 
= podługowaty kawałek czegoś w 
kształcie kostki powyższej : czopek, 
paluszek, bolus. C Kócik = róg, 
kopyto końskie Skj. V, 368. C K6t 
= kopyto GO. 168. C Koty = ra- 
cice Hoff, 40. C Kut = peuis Pfil. 
IV, 212. 9 Kutka = noga od ko- 
pyta do przegięcia Ap V, 137. || Cz. 
kot, kotek, kfitek, kotnik, C 
kotik=tzn.; grać „v k&ty " = 
w kości : „wkuty gram" Kn. ZIZ 
Nm. K o t e, K o t (h) e = kostka sta- 
wowa u nogi (końskiej) ; kostka do 
gry. Por. Mr. 217 Kot. 

Kot pch. Kociur, Koczur, 9 
Kocur. Kot, Kotew, Kotwica 
pch. 9 Kotka = trzos || Kota 
(zwierzę) mają wszystkie Słw.; cie- 
kawsze postacie: Glź. kocor, ko&ka. 



KOTAS 



306 



KOTCZ- 



Cz. kocoar, koSka. Bg. kota- 
(ra}k. Salw. kotelb = kot Bs. 
koska. Kotwica również a wszyst- 
kich Słowian: Cz. Ssłw. Bs. kotya 
itd.; Bs. kat'Ł == przyrząd do wycią- 
gania kotwicy; statek Lpf. VIII, 161 
KatT> (Słń. maSka oznacza kotkę i 
k o t w i c ę) II Fr. chat. Wł. g a 1 1 o. 
Hp. gato. Sgnm. chazza, 'Sgnm. i 
Nm. Katze, w rodź. m. Kater. Ag. 
cat. Ssknd. kottr. Ngr. g^ta, ka- 
tzi. Celt. cat. Gr. póżn. kat ta. Łc. 
póżn. c a t u 8 (dw. felis). Nm. Katze 
a. Katt znaczy także mzn. kotwica, 
oraz trzos. W Nm. spotykamy także 
wyrażenia: „die (Streb)Katze zie- 
hen** = Pols. „kota ciągnąć", ^k o t a 
paść** por. QW. Katze 6a, b i c; JA. 
Vm, 620; Atm. LXXIX, 670-672; 
Psk* 37 p. w. Kot. Jest też sporo 
przysłowi Nm., Pr., HI. i in., w któ- 
rych kot tak samo, jak w naszych, 
występuje. „Koty drzeć" może pod 
wpływem Nm. katzbalgen = kłócić 
się Źródło wyrazu dotąd niejasne. 
Najdawniejszą postacią Eur. jest Łc. 
póżn. catus; być może, że Łc. oa- 
tulus== szczenię i wszelkie młode 
wogóle, jest zdrobnieniem niepodanej 
nam przez starszych pisarzy Łaciń- 
skich formy. Por. MF. kot'Lka. Mew. 
136 koti* powiada: „wyraz wszech- 
europejski nieznanego pochodzenia." 
Por. Siieupgshcrichte der Wien, Akad, 
XLII, 260. Schrader Sprachvergl 1890, 
str. 389 sądzi, że źródłem jest czysto 
Grm« chazza. Kociur może na 
wzór Nm. K a t e r = kot samiec. Por. 
Katarynka. 

9 Kotńs p. Kojec. 

Kotara, dw. Kotarha = dw. na 

miot pilśniowy, potyra koliste zasłony 
łoża, dziś jedna tylko zasłona. 8za- 
t(e)r, Szatra, 9 Siater = namiot || 
Srb. k o t a r = płot koło stogu siana. 
Ukr. kotara (z Pols.) Słc. Siator, 
Cz. Satr. Srb. Cador, 6ator, Sa- 
tor, Satr a, Bg. Sad-br, Sattr, 
Satr a, Sator, Ukr. sz atr o, Rs. 
Satńrii, 6adra = namiot M. 68 
z Tat, kotyr, kotar = Tur. c z a - 
dyr, czatyr = namiot, szałas. Mew. 
136 kotT> 1 zbliża ze Ssłw. kotbCŁ, 



patrz Kojec. Mr. w Łpf. VIII, 206 
Kotara waha się pomiędzy Nm. 9 
k o 1 1 e r = lepianka, a Dżagat. q a t a r 
= szereg, rząd, przyznając, że w ostat- 
nim zestawienia niema zgodności w 
znaczenia. Por. MF. ŚatbrB. Mew. 30 
cad-BrB. Mt. fiader. M. 127. Mr. 80 
niaTtpi. wywodzi formy z sz z Ar. 
setr, a formy z cz z Tar.-Pers. Korsch 
dodajeKirgiz. szaterJA.IX,494Zdaje 
się, że nasza kotara z Tat, a szatr 
z Tur., może przez Węg. s&tor. 
Godnemi awagi są: Skr. 5had = 
kryć, skąd c h a t r a = parasol (por. 
Bg. S a tT, r = namiot i 5jatrec = 
parasol), oraz Szwed, k a t o r = namiot 
Por. Futor. Byó może, że tu należą 
Słc. Mor. kotar, Chrw. k o t a r = 
okolica, oraz Pols. 9 kotery Im. 
= pagórki na łąkach Skj. IV, 337 ; 
9 kotyry ib. V, 136 brzmi po- 
dobnie, ale się różni znaczeniem. 

Kotcz- p. Kocz. 

9 Kotelnica = zagroda, 9 ^^' 
szar dla owiec. 9 Kotelnica = 
nazwa polany £A. X, 244I^SłfL 
kotelnice = tzn. [S^c. kotel = 
kociel]. Por. Kociet. 

9 Kotery = „pagórki na łąkach'^ 
Skj. ly, 337. 9 Kotyry = „kawały 
zoranej ziemi nierozsypujące się, 
lecz trz ymające się kupy..** Skj. V, 
135 ZZI Moraw, ko tir = grunt ka- 
i mienisty, a w ogólniejszym znaczeniu 
= opole, okrąg ; Słc. c h o t & r = tzn. 
[Węg. hat&r = granica; o^wód, 
miedza]. Por. Futor. Kotara. 

9 Koterz}^ia (r-z czyta się roz- 
dzielni e) = liche, twarde mięso Skj, 
V, 369 Moraw. kotrźina = coś 
twardego, lichego. „Maso tvrdó jak 
kotrźina" Kt 

Kotew p. Kot. 

9 Kotiu(c)ha = pies. Kotiiicha 
= wilk ogromny O. || Słc. k o t'u h a, 
k u t'u h a, ku t'o =^ pies. Ukr. k o t j u- 
h a = psisko IZZ Źródłem jest Węg. 
k u t y a = pies. Por. Mr. 218 Kofuha, 
Mew. 135 kotjuga. 

Kotl- p. Kociet. 



KOTNYR 



307 



KOUSZ 



Kotnyr p. Kutner. 

Kotrygal = rodzaj tarczy Helcel 
Siar. prawa ponwilci II, 946 || Cz. 
kotrkal, kotrg&l = tarcza czwo- 
roboczna Brl. 107 Brl. podaje Łc. 
quadrigale, jako źródło; znaczy- 
łoby to coś kwadratowego, niby 
kwadratówka; ale DC. p. t. w. 
ma jedno tylko znaczenie : droga wo- 
zowa na murach miasta. Mr. 218 
Kotrkal nie wie pochodzenia. Do nas 
zap. z Cz. 

Kotszysz p. Kocz. 

9 Kotuch p. Kojec. 

9 Kotuszyć : „9 Kotu8ió = 
mieszać, kłócić, w nieład wprawić" 
Skj. IV, 323ZZSłc. kotń6it\ Cz. 
kotouSiti = kręcić, kłębić [od te- 
goż pnia, co 9 kocić, 9 kacza ć, 
9 katulać; Słc. kotu6, Cz. ko- 
tou6 = krąg, kłąb itd.]. 

Kotwica p. Kot. 

9 Kotygrt Im. = wóz mocny a 
nizk i do wielkich ciężarów ET. 209 
Ukr. ko ty ha = tzn. [Ukr. ko- 
ty ty = 9 kocić, k.p]. 

Kotyrba = głowa Pfil. III, 493. 
Zdaje się, że iw należą nazwy roślin: 
Kocierba, Kocierzba Maj. 146, 
Kocier(p)ka, Pocierpka, Kocio- 
rubka, Kociubka, Kurcipka, 
Korcipka, Korciupka, a także 
miejsc. Kotarby. Czy 9 kuc i ab - 
(k) a = feminal tu należy ? Postać 
kotyrba widocznie ze Słc. Cz. 
kotrba = głowa (pogard!.); inne są 
zap. czysto Pols. odpowiednikami form 
Słc. i Cz., przekształconemi przez sld. 
Knapski podaje jeden z okazów ta- 
kowego : „K o c i e r p k a, melius P o - 
cierpka, bo po niej cierpko." 
Owoce rośliny mogły być nazwane 
„główkami" albo dla kształtu, albo 
od rozczochrania, włochatości. Oboczną 
postacią kocierzby jest *k oś- 
ci erz ba, Cz. 9 kostrba = gło- 
wa (rozczochrana), patrz 9 Kostru- 
baty. 

9 Kotyry p. 9 Kotery. 

MmiiR wn OK «r i\i. pourii. 



Konsz p. KiiBz. 

9 Kowbica = pieniek pod ławy 
RT. 209 ZZ Ukr. k ó i1 b y c i a = tzn. 
[Co do pnia, por. Lpf. YIII, 17B K.n,- 
Gaca]. 

Kowenka = palica Siemieński 
Podania, 84. 9 Ko winka = tzn. Pa- 

dalica Opowiad, I, 29 Ukr. k ó - 

weńka a. kowińka mzn. = kloc 
sękaty [od osnowy kol-, skąd Ukr. 
k i ł = kół i k ó w o k = *kołok = 
kołek (z Pols.)]. 

9 Kowestyiya p. 9 Kopesty- 
loiiy. 

9 Kowmirz p. Kołnierz. 

Kownata p. Komin. 

Kowsz p. Kn»z. 

9 Koza p. Kobza. 

Koz p. Kusz. 

Koz ak p ch. II Słw. Eur. jako char. 
i włas. ZZI ;,Tat.' Dźagat. k a z a k = 
żołnierz lekkozbrojny ; ochotnik; nie- 
żonaty. Tur. 'k a z a k wilajeti' = Ukra- 
ina" M, 68 — 69. Dawniejsze wywody 
patrz, u M. i u Ł. Por. Mb. kazak. 
MF. kazak^Ł. Mew. 114 kazaki^. JA. 
XI, 111. Kozakin(a), zam. Kaza- 
kin(a),jest sld., patrz Hazuka. Myl- 
ny wywód od koza Lud (lwowski) 
I, 200. 

Kozakin(n), Kozaczynka p. Ha- 
zuka. 

9 KozdróJ p. 9 Kostrnbaty. 

Kozera, Kozyra ź. pch. złż. 9 
Kozyr m. = atu(t), karta świetna, 
świecąca. Nie wiem, dla czego Go- 
łębiowski Gry, 116 kozerników 
objaśnia ^lekka strzelba^. 9 Kozyra 
= rybka gasterosteus zap. tu należy. 
II Cz. kozyr (z Es.). Ukr. kózyr. 
Rs. k ó z y r B = atut ; kozyr6k'L = 
daszek u czapki, skąd Pols. 9 ^^^ 
zyrek WBł., 9 Kozerek Pfil. IV, 
832 i może Bum. oosoroc || Bum. 
o o z. Ngr. k ó z i o n Tur. k o z = 
atut Mt. koz. Przejście znaczenia w 

40 



KOZEREK 



308 



KOZUBALEC 



Rs. kozyreki* niejasne. Korach 
mniema, że Tur. z Rum., a. z NGr., a 
Rum. z Rs. Por. Mew. 136 kozyrh. 
Mr. 219 KoawpL JA. IX, Bl2. 

9 Kozerek p. Kozera. 

9 Koziaki = nazwa pogardliwa, 
dawana przez zamożnych gospodarzy 
komornikom i budnikom, nad Notecią, 
pon^i^dzy Głdą a Dtawą Kg. Pojsn, 
III, 237. Inaczej nazwa ta brzmi 
jeszcze: Kozie c, Chóziak. Por. 
Chazak i Wisła VII, 721j^ K o z i a r, 

oraz Wisła VIII, 198 Zapisuję 

nazwy powyższe dla tego, że mylnie 
je wywodzą to z Nm. haben + Sack 
(p. Ohazaki), to z Nm. Haus (Kg. 
Pojsn. III, 237) i wreszcie od grzyba 
koziaka. Zdaniem moim (które sta- 
rałem się uzasadnić w Wiśle VIII, 
198— 199), wszystkie te wyrazy pocho- 
dzą od pogardliwego przezwiska k o - 
ziarzy, tj. od wytknięcia uboższym, 
że z kozy tylko się żywią. 

Kozub, Kazub, Każub, 9 ^^' 
zub, pch. Kn. L. Może tu należą 9 
Kuza = krowisko, 9 K^izaj = 
oseJka, Kuź (o mężu) Wisła IV, 780. 
9 Kozub Skj. IV, 337 zap. zamiast 
k o z u c h II Słc. kozub = kominek 
(na ziemi). Cz. k a z u b = kosz (na 
ryby); k oz ubek (na jagody); 9 
kozub = 1, kominek 2, kora 3, ko- 
zubek (na jagody). Slń. kozulj, ko- 
zol = kozubek (na jagody). Ukr. 
kozub = kozubek (na jagody); mo- 
że też należą: kuż b a = trójnóg i 
kuzowycia = wierzba. Rs. ku- 
z o V ł> = kosz (wogóle, a szczeg' u 
wozów); ul pleciony; szkielet statku 
II Lit. kuzś,bas a. kuzńyas = 
kosz na zboże we młynie; ul plecio- 
ny ; szyszka na trzcinie Mr. 200 
kazub myśli, że źródła wyrazów po- 
wyższych należy szukać na Wscho- 
dzie. Mew. 136 i 426 kozoli. podaje 
Węg. kazup, a Mr. wyraz ten objaś- 
nia: kosz o dwóch uchach. Wyraz 
Węg. może być wzięty ze Słw. Zna- 
czeniami kozub bardzo jest blizkim 
kadłuba, a że i w brzmieniu jest 
pewne powinowactwo, wolno mnie- 
mać, iż pochodzenie wyrazów tych 



jest wspólne, tylko brakuje nam ogniw 
pośrednich do zdania sobie sprawy 
z pokrewieństwa. Por. Kożubalee. 

9 Kozubalec p. Kożubalee. 

Kozyra p. Kozera. 

Kozyrek p. Kozera. 

9 Kozytać = łechtać, łaskotać 
""^ Br. k a z y t a ć, Rs. kozytitŁ = 
tzn. [Zdaje się, że od kozy, miano- 
wicie od rogów kozich, do których 
podobne są dwa wystawione palce, 
któremi się łechce; por. Dal p. w. 

K03UTaTL]. 

Koźany = skórzany BS. Ma 

być wyrazem, wziętym u nas ze Ssłw. 
JA. IV, 364. Wątpię, gdyż L. przy- 
tacza świadectwa z dw. Polszczyzny 
o używaniu wyrazu koza, a w Ap. 
II, 8 spotykamy go, jako gwarowy 
w Ziemi Dobrzyńskiej, ze znaczeniem 
'skóra z włosiem'; używamy też po 
dziśdzień wyrazu kożuch, który ra- 
czej ze Słw. koza, niż z Ło. c a s a 
wywodzić należy. Por. Mew. 136 ko- 
za. 9 Kozub Skj. IV, 337 zapewne 
pomyłkowo, zam. kożuch. Tu też 
należy Koski Im. Kn., Koski 
(w tekście kosz ki = *kożki) = 
pelerynka, płaszczyk futrzany du- 
chownych L. = Kożki Pfil. IV, 770 
i V, 42. 

Kożubalee == kuban, łapówka Ł. 
9 Kozubalec = łapówka Kg. Krak. 
IV, 310 i Ust. z Warszawy. Kozu- 
balna szkoła. ^Kozubales abo 
obrona wszytkich Żydów", tytuł ksią- 
żeczki z r. 1626. „Za kozub płacić^. 
„Cyreneusz brał za to kozub al es, 
że kozuba (z gęsiami) postradał 
swego** Maciejowski Piśmien. III, 
126 ' Najdawniejszą znaną posta* 
oią wyrazu jest kozub al es = 
opłata uiszczana przez Żydów na 
materjały piśmienne dla ubogich 
żaków, jako obrona od ich na- 
padów. Szkoły kozubalne tak 
zwano zap. dla tego, że z samych tyl- 
ko ubogich żaków się składały. 
Muczkowski Mieszkania i postęp, uczniów 
krak, B4 przytacza uchwalę Uniwer- 



KÓL 



309 



KRAJC- 



sytetu 1769 o „contri butiones studio 
soram a Judaeie yulgo kozubalec 
diotae**, W wyrazie kozubales 
końcówką jest • a 1 e s, jak w cret a 1 e s, 
margaiit a 1 e 8 itp. (nazwy opłat i na- 
gród szkolnych). Wątpię, iżby źródła 
wyrazu szukać należało, jak obcą nie- 
którzy, w Hb. kethab = pismo. 
Prościej będzie upatrywać je w Pols. 
kozub, k. p., w znaczeniu koszyka; 
kozubales znaczyłoby niby ko- 
szykowe, opłata, składana do ko- 
szyka (ubogich żaków). Por. G(logera) 
Słownik rzeczy starożytnych 192 — 193. 

9 Kól p. 9 Kul. 

9 Kólnia p. Kolnia. 

9 Kópalnocka p. 9 Kupała. 

9 Kór, 9 Kur, 9 Chór = 

odra, np. w Frzeglądeie Lwowskim 1892, 
n^ z 4 września || Rs. k o r b = odra 
II Lit. k i r a s, częściej Im. k a r a i = 
tzn. Ukr. kir (2pp. kóru), a. kyr 

= odra [zap. z osnowy kor-, skąd 
kora, Sdw. k o r l = kora]. Por. Mpw. 
133 korb. Lpf. VIII, 204 Kopb. 

9 Kórmesła p. 9 Korme;»ła. 

Koski p. Kusz. 

9 Kraba p. Korb. 

9 Kracki p. Graca. 

9 Kra<5 p. 9 Krygać. 

Kraćbierst = szczotka dróciana 
Ti Nm Kratzbiirste [kratz- 

patrz Graca + Biirste = szczotka] = 
tzn. 

9 Kraga, 9 Kraka = szkapa 
Nm Kr a c k (e), K r a g g (e) = tzn. 

Kragiel = peleryna Atm. VI, 110. 
9 Kraglik = kołnierzyk Łopac. || 
{^z. k r a g 1 Nm. K r a g e n, zdrob. 
Kragelein, Kragelchen i in.= 
kołnierz; peleryna. 

Kragsztcjn p. Kroksztyn. 

9 Krajdn = krajow iec; ziomek 
Wswp. 11. Skj. V, 370Zi:Słc. Cz. 
k r a j a n = rodak, ziomek. 



Kraje- p. Krzyż. 

Krajcar p. Grajcar. 

9 Krajczy = krawiec. 9 Kraj- 
czy w Warszawie od niedawna = 
kraj acz, towarzysz krawiecki, wyłącznie 
krający tkaniny, to, co po Rs. za- 
krójSgik^. 9 Krąfczyrski = kra- 
wiecki Wisła II, 311 ZZ Cz. krejfii 
= tzn. 

9 Krajworonka = kraska, 9 
siwowronka, 9 sinowronka, krasko- 
Wron ka, krasnowronka Ap. V, 140. 
Maj. ZZZUkr. krasyworónka [9 
krajoworonka zap, przez zmie- 
szanie Ukr. krasyworonki z Ukr. 
h (r) i j w o r o n = gawron]. 

9 Krajzbabka == akuszerka po- 
wiatowa M&ty&s Z ust ludu, 14 Z^^ 
„Nm. Kreishebamme [Kreis = 
powiat -|- osnowa h e b - = podejmo- 
wać, przyjmować -|- Amme = pias- 
tunka], z przystosowaniem do Pols. 
babka** RA. XVII, 41. 

9 Krąfzr ak = rada powiatowa 
RA. XII, 38 ZZ Nm. Kreisrath 
[złż. z K r e i 8 = powiat + B.^ t h = 
rada, skąd Pols. rad-] = tzn. K na 
końcu przez sld., jak w 9 deputak, 
9 konfeder&k, z przystosowaniem 
nie do raka (jak chce J. Bystroń 
RA. XII, 38), lecz wogóle do koń- 
cówki Pols. - a k. Dd. 19. 136 ma 9 
krejs = powiat i 9 krejzblat = 
dziennik powiatowy; tu należą 9 
Kryś RA. IX, 302 i 9 Krysowy 
= radca ziemiański O. Por. Pfil. IV, 
639. 

9 Kraka p. 9 Kraga. 

Kral- p. Karzeł. 

Krambambuli, 9 Krambaiii- 
boli = rodź. wódki słodkiej || Cz. 
krampampule = tzn.; kram- 
pampula = kasza z jabłek i gru- 
szek. Rs. krambamboli = r odź. 

wódki II Fr. orambambouli 

Piosnka Nm. z XVIII w. tak się roz- 
poczyna: „Krambambuli, 80 heisst 
der Titel, Womit dich ein Starost 
beehrt. Du bist das siisse Łabungs- 



KRAM 



310 



EBAPGIE 






i 



mittel, Das Danzigs Officin gewalirt. 
Halb klingst da deutscb, balb po- 
polsky..." GW. Kraiflbambuli. Mimo 
to zapewnienie i pomimo, że Gdańsk 
był ojczyzną napoju, wyraz jest po- 
chodzenia Nm., jak też i Grimm 
utrzymuje: składa się on z przyśpie- 
wu okrzykowego Nm. piosnki hu- 
laszczej. 

9 Kram, 9 Krainczyk p. Kro- 
ma. 

Kramras p. Kromras. 

Kramraszpil a. Krancfel = 
narzędzie szewckie O. ZIZ Zap. po 
myłkowo, zam. Krancraszpil. "Wy- 
razów powyższych w Słownikach Nm. 
nie znalazłem; niewątpliwie z Nm.: 
Kran z mzn. = brzeg, kraniec, 
krawędź -f* Baspel p. Baszpla. 
Mógłby byó jednak wyraz Nm. 
Kronraspel = niby raszpla głó- 
wna („koronna^). Patrz Kraniec* 

Kramzansy Im. = b lank i na mu- 
rach Kn. p. w. Blanki ZZMr. 219 
kramzansy myśli, że pierwsza 
część "wyrazu jest Nm. Kran z = 
wieniec, gzyms, p. t. w., a drugą 
uważa za ciemną. Mnie się zdaje, że 
widzieć w pierwszej można Nm. 
Kro n (e) = korona; -z ans zaś, jak 
w Kamzaiis, = Nm. S i m s = gzyms. 
Wyrazu Nm. *Kronsim8 moje 
słowniki Nm. nie podają, ale jest zu- 
pełnie możebnym. Por. Kamzaus. 

Kraniec pch. początkowo = wie- 
niec, otoczenie, później brzeg, kra- 
wędź. Dw. Kraniec, Kraniec. 
Krancfel a. Krancraszpil = na- 
rzędzie szewckie || Słc. k r a n e c = 
gzyms. Cz. kranec, częściej Im. 
krańce, k ran cl e = brzeg, gzyms. 
U kr. krineć = brzeg (z Pols.) Rs. 
kran(p)c'B = stare liny, zwinięte w 
poduszkę, bufer okrętowy i in. zna- 
czenia Nm. Kran z = wieniec; 
brzeg, obwódka, gzyms. Por. Pfil. 
IV, 502; V, 47. Krancfel [Nm. 
Kranz -|- Feil(e) = pilnik] = tzn. 
Patrz Kramraszpil. Por. C Kron- 
flek. 



Krapcie = szpony Andrzej z Ko- 
bylina Gadki o skladności cełonków. 
Zap. tu należy Chrapcie = kołki 
w kształcie zgiętego klina do skra- 
cania 'ryklów biegowych' u płytów 
K8L. 334111 Może Nm. Krapfen, 
'Sgnm. krap(f)e, Sgnm. krapfo = 
hak; pazur. Z rapciami niema 
związku. 

9 Krasić p. C Haraszać. 

Krasowola L., Kra^owoIJa O. 

= czasza na wino w monasterach, 
char. II Ssrb. krasoYolj. Rs. k r a - 
soyuIł, krasoulja = czasza w 
monasterach || Shp. crisuelo = lam- 
pa. Wł. c r u c i V o 1 o DC. p. w. Cruci- 
bulu m. Nm. Kraus (patrz Krnź) 
.««. 'Słc. crucibulum, crucibo- 
lus, crusibulus [złź. z c r u c i - 
= krzyż + końcówka Ło. - b u 1 u m, 
jak w stabulum, tintinnabu- 
1 u m itp.] = naczynie formy krzyża : 
dzban poczwórny, lampa poczwórna. 
Zap. i Nm. Kraus tu należy ; Kge 
nie wie słoworodu, lecz przypuszcza, 
że wyraz jest obcym w Nm. Por. DC. 
p. w. Crucibolus. MF. i Mew. 137 p. 
w. KrasoYolij. 

Krata, 9 Grata WH. 43. || Słń. 
g r e t u n e blp. = kosz do nawozu. 
Srb. grata, krata = krata. Ukr. 
grata, kr&ta. Br. krata (oba z 
Pols.) II Wł. grata. Hp. grad a. Pg. 
g r a d e = krata ; brona (Fr. grille 
z Łc. zdrob. craticola, 'Słc. gra- 
ticu la D z. I Grata). 'Słc. crata = 
krata ..... Źródłem jest Ło. c r a t e s 
= płot; ruszt; faszyna; brona. Mew. 
76 i MF. grata. Mr. 32 Grata. 

Krawat- p. Karwat. 

9 Krąflel( p. C Kronflek. 

Kn{;glil( a. Kronilik = wsta wka 
do blaszanych narządzi dętych ZIZ 
Nm. Krummbogen = tzn. [Nm. 
k r u m m = krzywy, zgięty + B o - 
gen mzn. = kółko. U nas ostał się 
tylko pierwszy składnik i ten uległ 
sld. do krągl-, skąd krągły]. 

9 Krąi>le p. 9 Krompele. 



KRĄŻEK 



311 



KRĘGLE 



9 Krążek p. C Kręgiel. 

9 Krążgielt = żółta farba Ust 
z Litwy -«-. Nm. Chromgelb [zlż. 
z C h r o m = chrom + g o I b = żółty, 
żółtośó] = tzn. Por. Łb. 82 Chroingelb. 

Krciug p Chrzest. 

9 Krecha = gaik, knieja O. ZZI ? 

Kredenc p. Kredens. 

Kredencja p. Kredeus. 

Kredens, dw. Kredenc poh. złż. 
= 1, list wierzytelny 2, a. Kredencja 
= srebra stołowe, a. szafa na nie (dziś 
bufet) 3, służba stołowa 4, pokój dla 
służby 6, skosztowanie przed często- 
waniem 6, naczynie do picia || Słc. 
kredenc = stół kredensowy. Cz. 
kredenc = znaczenia nasze 2, 5 i 
6 II Fr. cr6anoe = dług ; instrukcja 
tajna ; wiara; cr6denoe== stoliczek ; 
bufet (w znacz, kredensu). Wł. c r e - 
d e n z a = wiara; wierzytelność; bufet 
(kredens); kosztowanie przed często- 
waniem (jako dowód nieobecności 
trucizny) ; kredyt ; lettera di c r e - 
d e n z a = list wierzytelny. Hp. c r e - 
d e n c i a = poświadczenie ; kredens 
(bufet). Rum. credentsa = kredens. 
'Słc. credentia=l, wierzenie 2, 
stół na naczynia (kościelne) 3, najem 
4, kredyt 5, litterae de credentia 
= list wierzytelny 6, kosztowanie 
przed poczęstunkiem. Nm. K r e d e n z 
= 1, poświadczenie 2, naczynia sto- 
łowe 3, kosztowanie przed częstowa- 
niem Wszystko to z Łc. c re- 
dę na, imiesłów od credo = po- 
życzam; powierzam; wierzę (ko- 
muś i w coś) ; mniemam. Znaczenia u 
nas rozwinęły się z 'Słc, Wł. i Nm. 
Znaczenie bufetu poszło z naczyń, 
z których pito „uwierzytelnienie^, że 
napój był bez trucizny, a dalej ze 
stołu, na którym stały. 

Kredyt pch. 9 Kredyk || Słw. i 

Eur. bez zmian. Do Nm. z Fr 

Łc. c r e d i t = pożycza (por. Kre- 
dens), jako przeciwieństwo do dę- 
be t = winien. Wyrazu zaczęto rze- 
czownikowo używać w końcu w. XVI; 



poszło to z nadpisu na rozdziałach 
ksiąg rachunkowych: credit i de- 
bet, zap. z Włoch. 

Kręgle p. Kręgiel. 

9 Kregiil- p. Krogulec. 

9 Krcjcz- p. 9 Krajczy. 

9 Krejga = kalenica, szczyt strze- 
chy Ust z Litwy i Osip. Lit 
kraikas m., a. kraika ż. = tzn. 
[Lit k r e i k i u = roztrząsam, rozsy- 
puję; więc kraikas znaczy to, co 
nasza strzecha, jeżeli wyraz ten 
wiąże się z pniem str-, skąd roz- 
postrzeć itd. Por. Mew. streha i 
ster-]. Por. Krokiew. 

Krele p. Grelę. 

9 Krelik p. Klecha. 

Krem = „drzewo przydatne na 
barć, jeszcze nie wydłubane** Dopeł- 
niacz 4 L. (do przytoczenia ze Sta- 
tutu Litews.). Kreinny L. (o takiem 
dzewie). Krem = plastry od pszczół 
zginionych KSL. 396 ZZZ Wyrazy po- 
wyższe są, jak sądzę, Buskiego po- 
chodzenia; w Srs. znajdujemy krom'L 
= warownia (w Pskowie) ; warownia 
w Moskwie nazywa się Krem Ił; 
kremL = najlepsza częić lasu. Za- 
sadnicze znaczenie wyrazów tych jest: 
coś wydzielonego, ogrodzonego, od- 
grodzonego, a formalnie należą one 
zap. do pnia krom- (Mew. 141 kro- 
ma), od którego pochodzą Słc. kre- 
m (e) = okrom, krom, Cz. soukro- 
my = oddzielny, Ukr. okremyj = 
tzn., z a k r ó m = sąsiek w spichrzu, 
Pols. ("o) krom, skromny (Mew. 
dołącza tu i kromka, lecz to wyraz 
Nm. Krume). Czy krem w zna- 
czeniu plastra tu należy.^ Por. Gt I, 
250-260. 

9 Kremer, C Kremr = rodzaj 
drapacza Kg. Pozn. III, 133. Ap. I, 
34 Od Adolfa Kramera, słyn- 

nego agronoma (ur. 1832). 

Kremny p. Krem. 

9 Krepńlc = rękawiczka bez 
I palców Psk. 38. 9 Krepel = słupek 



KREPEL 



812 



KRESA 



Cz. 
P- 



na muriaoie ib Może Nm. K r ii p- 

pel, 9 kropel, C krapel = ka- 
leka, kadłabek. 

9 Krepel p. Krypci. 

9 Krepel p. 9 Krepdlc. 

Krep ie I m. = rodzaj ciasta || i 
krepie ZZINm. Krappel, Kra 
p e 1 = tzn. Por. RA. XVII, 41. 

Kreptuch: Creptuchi a. Crep- 
tuchoDes (prawie zawsze obok 
„saccones" = worki) w Pomnikach 
dziej, wieków śrcd, XV, 697. Znaczenie 
wyświetla się z następnych :" 9 Rep- 
tueli = worek, w którym dają ko- 
niom sieczkę" Pfil. IV, 242. „ 9 Kep- 
tiuch a. tajstra (p. t. w.) = worek 
z drążkami poprzeoznemi do karmie- 
nia koni w braku żłobu, wiąże się do 
dyszla" RT. 331 (= Ukr. r e p t (i) u o h 
a. bałamut = torba z obrokiem). 
„Maniak, tnaniek jest worek na- 
kształt torby, z drążkami i łańcusz- 
kami do przyczepiania u dyszla, dla 
dawania w drodze jadła koniom bez 
wyprzęgania. Mazury w Lubelskiem 
zwą go reptuz" Kg. Cheł m. I, 106. 
Toż ib. II, 239 p. w. Maniak ZZ Nie- 
wątpliwie z Nm. Krippentuch a. 
Kripptuch [zlż. z Krippe = żłób 
+ T u o h = pJótno] = tzn. ; wjTazów 
tych w słownikach Nm. nie znajduję, 
ale są zupełnie możebnemi. Por. 
KrypeL 

Kres i Kresa pch. złż. Kreślić 
pch. złż. 9 Krez = 1, powiat 2, kolo, 
*^rąg. 9 Kresa = 9 krempa (z Nm. 
K r ii m p e), skrzydło (li kapelusza). 
Kresowy (żołnierz) p. Koliszczyzna* 
Zap. tu należy 9 Kryślaki = 1, 
rodź. jabłek. 2, szkaplerz Ap. XIV, 
28 i Wisła VII, 106; w obu razach 
od jakichś znaków, kreśleń. Por. 
Pfil. IV, 639. Por. 9 Kryzlać się. 
II Czy Głż. krajski = powiatowy 
od kraj, czy z Nm. Kreis? Cz. 
kres, częściej okres; kresliti = 
rysować ; krajski = powiatowy 
(może, jak Głż., od kraj); S cz. k ry- 
za = szranki. Słń. kresij a ZZI Nm. 
K r e i s = koło, powiat i in. znacz. ; 
'Sgnm. i Sgnm. kreiz = zakres; 



opole, powiat; szranki. Do nas zap 
przez Cz. Na k r e ś 1 i ć, Cz. k r e s 1 i t i, 
może formalnie wpłynął czasownik 
Nm,'^ kreiseln. Kresa, Kreska 
jest w tejże postaci w Cz. Por. Mr. 
220 Kres, 224 Kryza. Mew. 139 kresT>. 
9 Kresa u kapelusza przez pojęcie 
okrągłości, otaczania. 

Kresa p. Kres. 

Kreślić p. Kres. 

Kretes w wyrażeniach: Z kre- 
tesem, dw. z kreteszem, 9 
z kretes u, 9 ^^ skretesu 
Zap. z Węg. tonkrete8z = znisz- 
czyć, zniweczyć. [Złż. z t o n k = pień; 
grunt, podstawa + r e = ku, cecha 3 
pp. -|- t e s z = cecha bezokolicznika]. 

Krezy, Kryzy, Kruszki blp. = 
1, wnętrzności, flaki 2. kołnierz mar- 
szczony II Głż. krjóz = oba znacze- 
nia. Cz. okrużi == też. Ukr. kryza 
= kryza (kołnierz) ; k r u s k i = flaki ; 
k r u ż e w o = koronki. Rs. k r u ż e v o 

= koronki Nm. G e k r o s e, 'Sgnm. 

też k r o e s e, Sgnm. k r o s i = wnętrz- 
ności [jako 'marszczone', bo Nm. 
k r a u s = kędzierzawy, marszczony ; 
Krause, Halskrause= kołnierz 
marszczony, 9 bryzowany]. Co do 
znaczenia, por. Bryz. Por. Mew. 139 
i 427 krezy. Es. postać z u może z HI. 
k r o e s = wnętrzności. Por. Pfil. IV, 
639. 

9 Krćz p. Kres. 

9 Krędziel p. KręgieL 

Kręgiel pch., dw. Kręgle Im. 
Pfil. V, 47. Krężel, 9 Krężal, 9 
Krędziel, 9 Krążek = kijek u 
przęślicy. Zdaje się, że tu należy 
9 Krygiełek, 9 Kryg(i)ołek = 
wierzchołek drzewa, bo Nm. Kegel 
= wierzchołek, szczyt, czub (np. góry). 
II Głż. kehel. Słń. kegelj, Sagelj, 
5egelj. Ukr. kruhli Im. (z Pols.), 
krużel. Rs. k&glja = kręgiel; 
k e g 1 B = miarka czcionki (drukars.) 
ZZ Nm. Kegel = tzn. Mr. 220 
Kpeiirejb i Mew. 138 krengelŁ mylnie 
podciągają wyraz nasz pod Nm. 



KEĘGUL- 



313 



KRĘŻAL 



K r i n g e 1 = kołacz. Postać Pols. pod 
wpływem sld. do k r ą g , a może i 
do Nm. Kringel, Krengel = 
kołacz. Por. Mew. 137 kreng. Sgnm. 
cłiegiJ oznaczał kołek (np. u na- 
miotów). Czo8. kuźel= krężel, Słń. 
kożelj = kądziel oznaczają także 
kręgiel; czy się przeto nie myli Mew. 
127 kondrŁ, zaliczając je dv) Słw.? 
Por. Pfil. IV, 639. 

9 Kręgul- p. Krogulec. 

Krępa = jakaś gra w karty L. 
ZII Nm. Krimp, Krimpf, Ag. 
c r i m p = staroświecka gra w trzy 
karty, z których dwie zakryte GDW. 
p. w. Krimpen 5. 

Krępiny = ozdoby szmuklerakie 
do fręzli L. || Słc. k r e p i n = lamo- 
wanie. Cz. 9 krepin (k) a = taśma 
u kapelusza ; fręzla ZZZ Fr. c r ó p i n e 
= tzn. [z Łc. crispare = kędzie- 
rzawić]. Nosówka u nas przez pod- 
prowadzenie pod częstą osnowę krep-. 
Pfil. JV, 426 mylnie zbliża z Grem- 
plą, k. p. 

9 Krępolec p. Krępulec. 

Krępulec L. mylnie objaśnia: 
^kołek, którym się coś krępuje", | 
uwodząc się, słoworodem ludowym 
do krępować; przykład, który po- j 
daje, nic z krępowaniem wspól- 
nego nie ma. U. ma znaczenia: 1, | 
powtórzone z L. 2, z przykładu u Ł. i 
3, gwar. rodzaj sosny 4, gwar. żart. ; 
gorzałka. Zasadnicze znaczenie podają 
gwary : 9 Krępolec, 9 Krępulec, 
9 Chrępulec = 1, albo Krak ul a 
= laska zakrzywiona, krzywula (jako 
znak, wici); 2, przyrząd do wieszania 
zabitych zwierząt domow^-ch, por. Kg. 
Kuj. I, 252. 282. 313. Kg. Pom. II, 
239. 286; III, 172; V. 200; Kg. Mas. 
I, 277. Wisia V, 907. Kg. Pozn. I, 
69. II Cz. krumpolec, krmolec = 
drzewo krzywe, jako jarzmo IZZ Nm. 
Krummholz [złź. z k r u m m = 
krzywy -|-Holz:=-ulc= drzewo] 
dw. K rumb hol z [bo Nm. krumm 
brzmiało w 'Sgnm. krunip, w Sgnm. 
c h r u m p] = krzywe drzewo, kluka, 
krzywula ; rodź. sosny ; 9 k r u m p - 



holz = rodź. wódki FWb. Por. Pfil. 
IV, 426. 602. RA. XVII, 41. Por. 9 
Knębulec. 



9 Krężal 
giel. 



i 9 Krężel p. Krę- 



Krobia p. Korb. 

Krochmal pch. złż. || D)ż. mełk 
(tylko druga część wyrazu Nm.). Ukr. 
krochmal. Br, k r a c h m a 1. Rs. 
krahmal'B (Mew. 141 krochmali, 
błędnie pisze Rs. krahmalb; formy 
kruhmalfc Dal n.) (wszystkie trzy 
ostatnie z Pols.) Nm. Kraft- 

mehl [złź, z Kraft = siła, wzmoc- 
nienie + Me hi = mąka] = tzn. 
Por. Mr. 219 KpaxMaai>. Mew. 141 
krochmalił. Przejście Nm. f na nasze 
eh dość częste; por. Pfil. IV, 480. 
639. 

Krogulec pch. 9 Krogulaszek, 
9 Kregulaszok, 9 Kręgubiszek, 
9 Gręgulaszek, 9 Gregoraszok, 
9 Gregoraczek, 9 Okrąglaszek 

(w pieśniach lud.) || Głż. k r a h o 1 c, 
Śkraholc; Słc. krahulec. Cz. 
kraliuj, krahujec, krahulec. 
Słń. kragulj. Srb. kraguj, kra- 
g u 1 j H c. Ssłw. kraguj. Bg. k a r - 
guj. Ukr. krohuj, kr ohuł ó ć. Rs., 
ile wiem, n. (M ew. 130 podaje postać 
S-łw. jako Rs.) Mew. 130 korguj 

i MF. kraguj wywodzi z Tur. ka- 
ragu, kergu; przed nim M. 70 
wskazał już Dżagat. k a r a g u. Por. 
MF. kraguj i Mt. k a r a g u. Mr. 49 
Kparoytt chce wyprowadzić ze Słw. 
pnia krąg = krakać ; ale zakończe- 
nie -uj i zgodność form Słw. zdają 
si<^ świadczyć za zapożyczeniem z na- 
rzeczy Wschodnich. Zdaje się, że 
pierwotna postać Pols. brzmiała *kra • 
guj(ec). Formy gwarowe uległy sld. 
w różnych kierunkach; por. RA. 
XVII, 41. 

Krokiew, dw. i gw. Krokwa || 
Słc. krokva. Cz. krokev, krok- 
va, krok vi. Słń. kroki ja. Ukr. 
kroków, krokwa. Br. krokwa 
ZIZ Mew. 141 krjkva zbliża tylko 
Lit. kraikas (p. 9 Krąfga) i Łot. 



KROKSZTYN 



314 



EBOMRAS 



krakjis = rogi na szczycie. Mr. 
w Lpf. IX, 11 Krokla czyni toż samo, 
przypuszczając, że pierwotną postacią 
Lit. jest *k r a k a s (ile mnie wiadomo, 
w Lit. rzecz ma się odwrotnie). Jagić 
w JA. VII, 676 myśli, że wyrazy po- 
wyższe pochodzą ze Sgnm. eh raco. 
Co innego jest C Kmkiew, k. p. 

Kroksztyn pch. = kamień a. belka 
wystająca, na której się coś opiera. 
Kragsztejii IZI Nra. Kr a gs tein 
[zlż. z krąg- = szyjowy, kołnierzo- 
wy + Stein = kamień] = tzn. Por. 
Pfil. IV, 605. 

Krokwa p. Krokiew. 

Kroiua, Kronika (chleba), rza- 
dziej 9 Krom, 9 Skromka, 9 
Kram. 9 Kramczyk, 9 Krom- 
czyk = trocha || GHż. krj eńca, kr- 
jemca, Dli. kro mi ca = kromka; 
Głź. krjemić =* kruszyć (chleb), 
np. w wyrażeniu „krjemić a lemić 
njemSć" = nie mieć (chleba) ani czego 
nakruszyć, ani ns^amać; podobnież 
Dnm. mówi się „De hett wat in 
Melk to k r o m e n" = ten to ma 
co do mleka nakruszyć = ma się 
dobrze, zamożnie Dt. p. w. Kromen. 
Ukr. krimka = krajka, b rzeg . Rs. 

kroma = kawał (chleba) Nm. 

Krume, 9 krome = odrobina, 
kawałek, kęs (szczeg. chleba) ; miękisz, 
a miejscami skórka (chleba). Mew. 
139—140 mylnie podciąga powyższe 
wyrazy Slw. pod osn. k r o m a. Por. 
Pfil. IV, 639. 

Kroma = „warsztat introligatorski 
do zszywania" O. ZZZ Czy nie po- 
myłka, zam. krosna? 

9 Kromczyk p. Kroma. 

Kromlik p. Krąglik. 

KromliR p. Kromras. 

9 Krompacz = rodzaj mo tyki 

(wyraz niedawny) Skj. V, 370 Cz. 

krompó.& = tzn. 

9 Krompele^ 9 Krąpie, 9 
Kompery, . 9 Kiiiiipery Im. = 

ziemniaki || Sto. k r u m p Ta. Cz. k r u m- 



II 



pir, krumple, krumpolce. 8łń. 
k r o m p i r. Ukr. krómpel == ziem- 
niak II Lit. kliimbere. Fr. 9 c r o m - 
pire ZZI Źródłem jest tu Nm. 
Grundbirne [złź, z osnowy g r u n d- 
= gruntowy, ziemny + B i r n e, Sgnm. 
p i r a, *Sgnm. i gw. b i r (z Ło. p i - 
rum) = gruszka], 9 grumbirn, 
9 krummbirn = ziemniak. Por. 
Mew. 142 krompirt. Pfil, IV, 661. 9 
Karpiel trzeba raczej wywodzić z 
innej grupy wyrazów, p. KaraQoI. 

Kromras a. Kraniras = rodzaj 
tkaniny. Zap. tu należy i Kromlis 
Ł. II Cz. kromraSka, krondraSka, 
kondraSka = suknia wełniana (z 
kromrasu) ; kondraS = kromras 
Nm. Kron(en)rasoh, z Ag. crown- 
rash [Krone = korona -j- R a s c h 
= (h)aras, patrz Aras; więc niby 
„koronny*', wyborny aras] = tzn. 

9 Kronflek, 9 Krąflek^ 9 

Krumflek = obsac, korek Cz. 

kramflek. kramflik. [Drugą czę- 
ścią wyrazu może być Nm. Flick 
= łata, kawałek, a. F 1 e c k mzn. = 
kawiUek, patrz Flak ; pierwszą część 
różnie wywodzió można, od Krone 
= korona, a. od Kranz = brzeg 
(skąd Pols. Kraniec) ; być też może, 
że źródłem wyrazu jest Nm. 9 gram- 
pel = kawałek (czegoś twardego)]. 
Do nas z Cz. 

9 Krop = kopr RT. 210 ZZ 
Ukr. krip, *2 pp. krópu = tzn. [O 
pochodzeniu tego wyrazu i naszego 
kopru patrz Mew. 129 kopn,]. 

Kropierz = Łc. falere (= podo- 
gonie u siodła?) RA. XXII, 37; 

XXIII, 316 Cz. kro pi? = czaprak 

(mylnie objaśnia Kt.) [Z Fr. crou- 
piere = podogonie, to zaś ze 'Słc. 
c r o p a = zad (koński) ; por. Dz. I 
Groppo]. 

Krotochwil- p. Chwila. 

Krotofila p. Chwila. 

Król p. Karzeł. 

Królik p. Karzeł. 



KRÓLIC 



315 



KR[JK 



9 Królic = kwiczeć, krząkać (o 
świni) RA. XVn, 41 =1 Cz. kniliti 
a. krulikati = tzD. 

9 Króźlik p. Krui. 

9 Krtak p. Chrzest. 

Kruchta, Krukta. Postaci Pols. 
9 Krufta, którą podaje Mr., nie 
znam. Grota. Krypt(a) || Sic. Cz. 
kruchta||Fr. grot te, dw. ero te 
= grota ; c r y p t e = krypta. Hp. 
fcruta. Nm. Gruft = grób, krypta 
Ege. 'Słc. grupta,gruota= kapuca 
podziemn a. HI . krocht a. kroit = 
podziemie ZZI Gr. kryptę = pod- 
ziemie; sklepienie. Por. Mew. 143 
kruchta. Mr. 222 Kruchta. Pfil. IV, 
639. Nasz wyraz z Nm., przez Cz. 

Krnczniorka, Kucmorka, Ku- 
(c)znierka = rośl. siam sisarum. Naj- 
dawniejsza wzmianka z r. 1394 w po- 
staci 'kruczmorka' BW. LIII, 234 i 
Pomniki dziej, wieków śred. XV, 697. 
Pfil. IV, 771 II L. podaje podobnie do 
naszej brzmiące nazwy połudn.Słw. 
ale ich w słownikach moich nie zna- 
lazłem. Rs. ku&merka IZZ Nm. dw. 
Eritzelm5re, Erotzelmore, 
Eritzelmor, Gritzelmere i ina- 
czej [pierwsza częśó ciemna, drugą 
patrz pod Marchew] = tzn., a. pas- 
ternak. Oczywiście postać kr u oz- 
morka jest najstarszą i najbliższą 
Nm. Krotzelmore. Por. Rostafiński 
Kunnerkaj odb. z t. XII Rozpr. wydz. 
nMtem., str. 36—87. Pfil. IV, 639. 

9 Krudować p. 9 Budować. 

9 Kmita p. Kruchta. 

Kruglik p. Kruż. 

K rug owa kaczka L. (ze Statutu 
Lit.) Zap. z języków Ruskich, to 
samo, co 9^^^^"^^ (anas boschas); 
por. Rs. utka k r j a k o v n a j a, k r j a- 
kuSa, krj ak(t)ó vka. Por. Nm. 
Kriekente = Łc. querqaedula, 
9 krik, krock = Łc. anas o r e c - 
ca itd. Por. Pols. krakwa. 

9 Kruk pch. == ^żle się mówi za 
'hak' " Dudziński u L. || Ukr. kr(i)uk. 

tŁO*Mii. wri. oec w j|z niwa 



Br. kruk. Rs. krjuki, || Fr. croo* 
Ag. c r o o k (zdaniem Mag. ze Sknd.). 
Ssknd. k r o k r. HI. k r o o k e. 'Słc. 
incrocare = z awie sić na haku (skąd 
Sfr. e n c r o i e r) IZZ Do nas, z Rs., 
a do Rs. z HI. lub Ag. Por. Pfil. IV, 
482. 

9 Kruk p. Krui. 

9 Krukieiii^, 9 Krukwa = 

kula (dziadowska), kostur Pozn. VI, 
283. Psk. 38. Ram. 79. Pfil. IV, 210. 
Kryka = 1, kula (dziad.) Łopao. 2, 
krzyżownik, rodzaj drabinki, drążka 
górniczego Łb. O. Dw. Krukwa RA. 
XXIII, 316 ZZ Nm. Krucke=też 
znaczenia. Co innego jest Krokiew, 
k. p. Kluka (klucz i in.) są wyra- 
zami czysto Słw. Por. Mew. 120 kljuk. 
Pfil. IV, 460. 

9 Krukiewka p. Krui. 

Krukta p. Kruchta. 

9 Krukwa p. 9 Krukiew. 

9 Krula = ka błąk u jarzma na 
głowę wołu O. ZZ Może Br. *k r u h 1 a 
= coś okrągłego (= Pols. *krągla). 
Por. Ukr. kruhla = krowa z krzy- 
wemi (zaokrąglonemi) rogami; Br. 
Ukr. hruhl&k = krąglak, drzewo 
okrągło obrobione. 

9 Krumflek p. 



9 Kronflek. 



Kruniper = haftarzL. || Gz. krum- 
pi]^ = jedwabiarz, haflarz jedwabiu 
pch. Nm. K r a m p (1) e r ma być, 
według Kotta, p. w. Krumpif = 
tzn.; 6DW. ma znaczenia 1, przeku- 
pień 2, welniarz. Por. Pfil. IV. 426. 

9 Krupiej ka = kropelka Cinciała 

Przysłowia 21 Słc. k r u p e j, Cz. 

k r ń p e j = kropla. 

Kruszki p. Krezy, 

9 Krutowiny p. 9 lukruto- 
winy. 

Kruty = gwałtow ny P F. Okru- 
tny, 8krutny pch Czy to są 

Czeszczyzny :kruty, ukrutn^^? Mew. 
138 pod krent poczytuje Pols. kru- 

41 



KEUZ 



816 



KftYOHLA 



ty i skrutny za Bs., zdaniem moim, 
zgoła mylnie, bo w !Bb. jest wpraw- 
dzie krutój, ale skrutnyj jest 
wyrazem gwarowym, którego znacze- 
nia Dal nawet dobrze nie wie; po- 
wtóre w epooe PF. (kr u ty) i nieco 
później (skrutny) nie zapożycza- 
liśmy wyrazów Rs. Formy więc po- 
wyższe albo są naśladowaniem form 
Cz., albo wytworein czysto Polskim, 
z zachowaniem resztki u nosowego, 
jak wporuczyć, smutny itp. Patrz 
Bdp. §§ 93-100. 

9 Kmz p. Kruź. 

JKruź m^ zdrob. Kmźyk, Kniż- 
lik = dzban Ł. C Krózlik Ap. 
VII, 32. RA. X, 286. Wswp. 11. Skj. 
IV, 378; V, 871. C Kruz GO. 169. 
Dw. Kruglik = amphorala Pomniki 
ćbiej, wiek. śred. XV, 277 |f Dłż. krużk. 

Rs. k r u i k a II Lit. k r ń ź a s. Nm. 

Kraus, 9 ^rvis, C kreuss, 9 
kros, Sgnm. zdrob. c h r Q s u 1, 'Sgnm. 
kruse, Nnm. zdrob. Kr&usel, 
Kre usel[zap. zRom.: Shp. orisuelo 
== lampa krzyżowa, poczwórna ; Wl. 
crucivolo = kubek, 'Sło. crucibu- 
lum, patrz Kraso wola] = dzban. Mew. 
142 Jączy kruż ze Słw. osnową 
k r u g 1 • ; mnie się zdaje, że się myli ; 
myślałbym, że wyrazy te raczej z Nm. 
Krug zbliżać wypada; tu należą 9 
Krok == dzban Ram. 81 oraz 9 
Krukiewka = kamionka, 9 ^^^^ 
Ust z Poznańskiego. Dz. Ilb Shp. 
orisuelo, wątpię czy trafnie, z Bask. 
wywodzi. Por. Pfil. rV, 639. Mr. 223 
Kruź. W krużganek zupełnie tak 
samo oddaliśmy Nm. refleks Łaciń- 
skiego er u ci-. Pon Korczak, 
Krzyż. 

Krużganek p. Ganek. 
Kmżlik p. Kruż. 

9 Krużowaty = kędzierzawy 
FWb. (gdzieś pod wyrazami od K) 
ZZI Nm. k r a u s = tzn. 

Kryca = „żelazo kowane" O. 
(skąd?). Łb. n. || Cz. kryoe ź. = 
frysz, grap. Ukr. kryća = 8tal. Bs. 
krloa = tzn. [Gt. I, 35 wywodzi od 



kra] HZ Do nas z Cz. a. Es. [Mew. 
139 krioa wywodzi e Nm. Kritze, 
ale wyrazu tego ani GW., ani Sand. 
nie podają. Może zbliżyć należy Ssłw. 
kr'Ł6Ł = kowal; kruszec Mew. 143 
krBgfc. Mr. 223 Kp'BHB]. 

9 Kr ych la = lubaszka (śliwka) 
Psk. 134 ZZINm. Krieche, Krie- 
chel, Kriichel = tzn. 

9 Krychta = okruszyna ZZI Ukr. 
kr5^ch(t)a = tzn. 

9 Kryczka p. Brukiew. 

9 Kryda = „6—10 mędli owsa 
układają w krydę** (kupę?) Skj. V, 
371. „Owies Uadzie się w krytki 
tj. w mędle, bez rachunku snopów 
Encfjkl roln, II, 816 ZZI Może Słc. 
krydla, kr^delka = pokrywa? 
Albo może kryda ma d przez uczu- 
wanie 9 krytki jako *krydki, a 
wyrazy pochodzą od kryć? 

9 Krygać, 9 Krać = dostać 
GO. 89. 169 i ind. Bb. 43. Ram. 79 

II Głż. kry(d)nyć = tzn. Nm. 

k r i e g e n = tzn. 

Krygi Im. = wędzidło Kn. Kry- 
gować się. „Uzdeoski krygowe^ 
Kg. P. 21 (autor objaśnia w słow- 
niczku: „ładny, porządny**!). Czy tu 
należy Kryglas = wykrętas (w piś- 
mie) Greene Szary dom 1879 str. 30? 

Zap. z Nm. dw. Krieg = jakiś 

przyrząd dźwigniowy, jakaś szruba 
do nastawiania działa ; C^W. myśli, że 
nazwa przeszła z jakiegoś dawniej- 
szego przyrządu pooiskowego; przej- 
ście znaczenia na wędzidło u nas sap. 
przez podobieństwo kształtu. Kry- 
gować się może dla podobieństwa 
ruchów „krygującej się** kobiety 
do poruszeń głowy konia, spinanego 
wędzidłem. Por. Mew. 144 krygŁ. 
Lpf. IX, 25—26 Kryg. 

9 Krygietek i 9 Krygołek p. 
Kręgiel. 

Kryglas p. Krygi, 

Krygować się p. Krygi. 

Kryka p. 9 Krukiew. 



KEYP 



317 



KRZYŻMO 



Kryp- p. Krypel. 

9 Krypcie p. 9 Kierpce. 

Krypel a. Krepel = kościół ewan- 
gielioki O. (zap. pogardliwie) ««. Nm. 
Krippe, zdrob. Kri p p el = jasło, 
żłób; obora, stajnia. Tegoż pocho- 
dzenia jest nasza Krypa = ozótno, 
9 Krypy = jasła GO. 128 i 9 Kryp 
== żłób Nadm. 118. Mr. 221 Kripa 
niepotzebnie oddziela od 224 Krypa. 
M. 70 mylnie wywodzi z Ar. Por. 
Kreptuch. 

Ea*ypt(a) p. Kruchta. 

9 Kryś- p. 9 Krąjzrak. 

9 Kryślaki p. Kres. 

9 Krytop = doniczka Nadm. 133 

Nm. Krauttopf [złż. z K r a u t 

= ziele -|- T o p f = garnek] = tzn. 

Kryzy p. Krezy. 

Kryzel = żelazko szk larskie do 
obłupywania szkła Ł. ZZI Nm. Kro- 
sel = tzn. 

9 Kryzlać się = kręcić s ig, w ier- 

cieó się Kg. Krak. III, 60 Nm. 

kreiseln = tzn. [Od Nm. K r e i s = 
koło, k p. pod Kres]. 

Kryimo p. Glirzyżmo. 

Krzcić p. Chrzest. 

Krzciuk p. Clirzest. 

Krzeczot Jest ruskie nazwisko; 
po polsku nazywa się ten ptak biało- 
zor** Gzacki (u L.). „Krzeczot, 
Kreczet, Kryczot = avis mos- 
chovitica, eadem cum gryfalcone" 
Kn. (ze Skaligera) Es. k r 6 6 e 1 1. 

= sokół (falco gyrofalco), Ukr. k r e - 
o z 6 1 = tzn. [Może Mong. k y r c z y t 
= jastrząb Żivaja Siarina 1891, zesz. 
m, str. 174). Por. Mew. 140 krik-. 

9 Krzes(t)- p. Clirzest. 

9 Krzynia p. Skrzynia. 

Krzynów p. Skrzynia. 



Krzyż pch. złi. 9 Krąjc s. 9 
Krajcna = źołądż (w kartach). 9 
Krajcowy = źolędny: „Ty, kraj- 
cowy dupiku!^ Skj. IV, 823 = źo- 
łędny walecie, patrz Dubelt. 9 
Krzyżak = rodź. tańca. 9 Krzyżka 
= dyska (w kartach). Krzyżownik 
= rodź. rośliny. 9 Krzyżowe ziele 
= rodź. rośliny. 9 Krzyżulec = 
kozły na dachu. Krzist = krzyż RA. 
XIX, 329, zwr. 2 || Głź. kfiź, kfi- 



źowe zelo = Nm. Ereazwnns. Dli. 
ksioa ż. Sło. Słń. kriź. Oz. k¥i2 
(także i o kartach); 9 k]eiź&k = 
rodź. tańca (na Morawach). Srb. k r i ż 
(w znaczeniu nie-kościelnym). Bg. 
kriźna ned^lja (ale krzyż po Bg. 
kriist). Ssłw. kriźŁ. Ukr. kryźi 
blp. a. k r y ;?= grzbiet ; kryźAm 
leźaty = krzyżem leżeć. Br. kryz. 
Bs. kry źli = krzyż, jako znak, np. 
x; rękojeść np. szabli (w znacz, ko- 
ścielnym krestt) II Wł. croce. BV. 
croix. Hp. cruz. Bum. cruoe. W 
'Słc. godnym uwagi jest znaczenie 
crux jako krucjaty, skąd krzyżak 
i wojna krzyżowa. Nm. Ereuz 
n., 'Sgnm. kriuze, Sgnm. ohriuze. 
Ag. cross. Węg. ker es z. Lii 
kryziu8 = krzyż (kościelny) ; [k r i k- 
s z t a 8 = 1, chrzest 2, krzy ż (n a mo- 
gile) pochodzi od chrzest •] Źród- 
łem jest Ło. crux (2 pp. cru- 
cis) = krzyż, w znacz, szubienicy; 
dalsze znaczenia : szubienicznik i plaga, 
nieszczęście wogóle. Do nas wyraz 
dostał się od Niemców, przez Czechy. 
Por. MF. i Mew. 141 kri b. JA. I, 
448. 9 Kraje z Nm. Kreuz mzn. 
= żołądż (trefl). (^ Krzyzkdk na- 
zwana z powodu, że na dawnych 
kartach miała liczbę X u góry. Bośl. 
Krzyżownik przełożono z Łc. (no- 
woutworzonej) nazwy cruoianella. 
Krzyiulec ma w drugiej połowie 
(-ule-) zwykły refleks Niemieckiego 
H o 1 z = drzewo i jest naśladowaniem 
Nm. Kreuzholz = tzn. Znaczenie 
grzbietu jest też w Nm. Kreuz. 
Por. Pfil. IV, 639. Clirest. Ganek. 
Grajcar. Krui. Kuruc. 

Krzyżnio p. Chrzyżmo. 

Krzyżulec p. Krzyż. 



KSIĄDZ 



318 



KSIĄŻĘ 



Ksiądz pch. Książę pcb. złź. 
Księżyc pch. złż. Ksieni. Kuiuź 
II Grłź. i Dłź. k n j e z = pan ; k n j e - 
u i = pani ; kzjeźna = panna. Słc. 
k fi a z = ksiądz ; k n i e ż a, k fi a > i c 
= książę. Cz. kngz = książę; ksiądz; 
k n i n Ś = księżna ; k n i ź e = książę. 
Słń. k n ó z = książę ; knńginja = 
księżna. Ssłw. kiinęg^B, knęg'B = 
książę; knęgy ni = księżna; knęzL 
= książę ; naczelnik. Ukr. kniaź = 
książę; naczelnik; pan młody. „Zoba- 
czywszy po raz pierwszy księżyc na 
nowiu, potrzeba mówić 'Ojcze nasz'., 
a następnie: 'Kniaź na nebi, a car 
na zemli, a kamiń na moń'" Ap. Ul, 
112. „Misiaó a kniaź, czy butl ii 
mori?" tmże; ksiondz = ksiądz. 
Br. ksiondz, 2 pp. ksiandza 
(z Pols. oba ostatnie); kniaź (naj- 
częściej z dod. 'maładój') := pan mło- 
dy. Bs. knj azŁ = książę; knja- 
ginj a = księżna; ksendzi* char.= 
ksiądz (katolicki) (z Pols.) || Lit. k u - 
n i (n) g a s = ksiądz, dw. pan; kuni- 
gaiksztis = książę (a u Szyrwida 
także i księżyc). Łot. kungs = pan: 
k u n d z e = pani ; cieniń8z = król. 
Estońs. kunińgas. Bum. cneaz = 
książę. Węg. kenóz, kino z, kne- 
zus (podaje Mew. 165 p. w. ki>neng'B). 
Albańs. k n e z. Ngr. k n ó z e s IHZ. Nm. 
Konig, C^^uig) konino k, Sgnm. 
kuning, chuning = król [wyraz 
rozgałęziony w Grm.: Ssas. cuning, 
Ag. king, HI. koning, Ssknd. ko- 
nungr; -ingjest końcówką odoj- 
cowstwa, niby nasze -ic; Sgnm. 
k u n n i = ród, c h u n i n g przeto = 
niby 'rodowicz', 'szlachcic' (patrz ten 
wyraz), por. Łc. gentil i s, Ag. 
gentry Kge. Konig]. O końcówce 
Słw. -ęg, -ęż, w Pols. -ąg, -ądz, 
-ąż patrz MF. 14 i por. pieniądz 
z Sgnm. phenning, mosiądz z 
Nm. Messing, Elbiąg z Nm. £1- 
bing itp. Przejście znaczenia z króla, 
pana na księdza, pana duchownego 
nie trudne do zrozumienia ; nie więcej 
trudnym jest przeniesienie znaczenia 
księcia na księżyc (por. wyżej 
podany ustęp Ukr. i wyraz Lit.), który 
w pieśniach króluje nad gwiazdami, 
pasie gwiazdy itd. Kniaź z Ukr. 



Przypuszczać należy wpływ poczucia 
formy odojcowskiej u Giermanów na 
takież postacie Słw. (książę, księ- 
życ). Por. Mew. 166 kmeng^Ł. JA. 
V, 171 ; VII, 293. Pfil. IV, 639. Mew. 
427 dodaje Ar. knadz z Ibn ChoF- 
dadbeba (wiek IX), mówiącego o 
władcy Słowian. Spols. ksze! jest 
skróceniem 'księże'. 

Książę p. Ksiądz. 

Ksieni p. Ksiądz. 

Ksieniec p. Księga. 

Księżyc p. Ksiądz. 

Księga pch. złż., dw. blp. JA. II, 
376. Ksieidec a. Księgi = żołądek 
niektórych zwierząt. Gzaruol^siężuilŁ 
pch. 9 Knega Dd. 136. Ram. C 
Gzśrrnol^sężiiik = księgarz Cenowa 
Skarb (na tytule) || Głż. k n i h a. Dłż. 
knigyy blp. Słc. Cz. kniha. Słń. 
Srb. knjiga. 6g. Ssłw. E>s. kniga. 
Br. k u i h a. Ukr. k n jr h a. — Cz. k s e- 
nec = ksieniec (z Pols.). Ukr. kny- 
h a = żołądek. Bs. k n i g a = żołądek 
II Lit. kn^ga, częściej blp. knygos 
= księga ; ksieniec ; C k n i n g a 
= księga. Węg. k o n y v = księga!^ 
Pochodzenie wyrazu dotąd nierozjaś- 
nione. Bobrowski wywodził z Chińsk. 
king. J. Gebauer zbliżał z knieją 
we wspólnym znaczeniu drzewa Bge 
Vni, 108. MF. knjiga nie zgadza się 
ani na Cbińs. king, ani na Sknd. 
k e n n I n g. Mew. 155 i 427 k^Bnjiga 
powiada: „postacią pierwotną jest 
♦kijninga, *k'LniQgva, *kninga, 
*kningva. Wyraz to zap. obcy, ale 
nie z Chińsk., lecz raczej ze Sknd. 
k e n n 1 n g = znak, głoska ; jeżeli tak 
jest, to łatwo się wyjaśnia Im. k i. n i g y 
w znaczeniu 'pismo' i nosówka Pols. 
Wobec rozpowszechnienia wyrazu w 
Słw., należy przypuszczać, że jakiś, 
do kenning podobny wyraz zna- 
nym był i innym szczepom Nm. Ken- 
ning pochodzi od Ssknd. kanna= 
poznawać, znać i krewni się ze Słw. 
zna-.^ Mr. 43 Kmira nie zgadza się 
na wywód ten ze względów głosów- 
niowych i nasuwa pień Skr. kun 
= zginać. Por. Pfil. IV, 639. Nasz 



KSIUK 



319 



KUBAŃ 



ksienieo jest nailadowaniem Nm. 
6 u o h w znaczeniu żołądka, zwanego 
inaczej po Nm. Blattermagen, 
P 8 a 1 1 e r (= psałterz). Fr. p s a u t i e r, 
z powodu podobieństwa do kart księgi. 
Czarnoksiężnik jest naśladowa- 
niem Nm., 'Sgnm. diu swarzen 
b u o c h dsŁ = czarne księgi i s w a r z - 
kunBter(= dsł. czarny kunsztmistrz) 
= tzn. [to zaś jest sld., 'Sgnm. ni- 
gromanzie = nekromancja, z Gr. 
nekromanteia= wrócenie z nie- 
boszczyków; ni gro- pojmowano ja- 
ko Ło. nigr- = czarny, por. AV. 63], 
może przez Gz. fiernokneźnik, 
por. Cz. Sernó um8ni=czamo- 
księstwo. Lit. ozierpkn^ges = 
księga czarodziejska (zap. z Pols.). 

9 Ksiuk p. Chrzest. 

Kspany, Gspany, Xi>any = 

„wieńce szybu rozpierające; wieniec 
okliniony " Łb. 82 Nm. G e s p a n n 
n. = tzn. (Łb. mylnie wywodzi z 
'g e s p a n n t'). W wymawianiu Gnm. 
gspann. 

Kstel, Gstel, dw. Xtel = wierz- 
chni wieniec nad szybem, folbun Łb. 
82 Nm. Gestell n. = podstawa, 
kozły i in. ; w wymawianiu Gnm. 
gstell. Tegoż pochodzenia są Ob* 
stalować i in. 

K8tyl).-= zalepa, mieszanina gliny 
z miałem wę glow ym do zalepiania 
pieca Łb. 124 ZZI Nm. Gestiibe n. 
= tzn. W wymawianiu Gnm. g s t ii b. 

Kszt^t pch. złż. II Dłż. Stalt. Cz. 
kStalt. Słń. Stavt. Br. kształt 

(z Pols.) Nm. Gestalt ż. [wyraz 

późny, dopiero w końcu XVni w. 
używany; jest to imiesłów od 'Sgnm. 
stellen = stawić; kształtować, ro- 
bić, porządkować; 'Sgnm. znano tyl- 
ko ungistalt== niekształtny, brzyd- 
ki, w 'Sgnm. nadto wolgestalt = 
kształtowny, ładny Kge] == tzn. Por. 
MF. Stavt. Mew. 146 kStalt'B. Pfil. 
IV, 539. 

Kub, 9 Kubeł = chlew świński 
L. 9 Kubusek = pudełko Wista 
I, 163 Nm. K o b e n mzn. = 1, 



świniarnik 2, skrzynia; 'Sgnm. ko- 
be 1 = domek, 9 kowe, kuwe = 
skrzynia na kołach, 9 kubje = 
przybudowanie, 9 k o w e, 9 k o y e, 
9 k o b e = świniarnik itd. 

Kub au p ch., dw. Kubana ż. 9 

Kubas Ma być z Rum. c u b a - 

ni dsł. = z pieniędzmi. Patrz Lam 
Ghtcy do pozłoty I, 186 ods. [Rum. 
bani blp. = pieniądze, cu = z]. 

9 Kubanki p. Kufa. 

9 Kubas D. Kubań. 

Kubek p. 9 Kubeł i Kufa. 

9 Kubeł p. Kub. 

Kubeł pch. Kibel, Kiebel = 

miara rudy (12 garncy). 9 K-ubo- 
lec, 9 Kubeuiek, 9 Kubło || Słc. 
kbel. Oz. kyblik; kbel, gbel, 
bel. Słń. kebel, kabel, kobel = 
wanienka. Srb. kabao, 2 pp kabla. 
Bg. k "L b T» 1. Ssłw. k t b 1 !> = korzec. 
Ukr. kibel, gboł. Br. kubał. Rs. 
kóbel-L, kubel-L, kob lii || Lit. 

k u b i 1 a s. Węg. k o b o 1 Nm. K ii- 

bel, Sgnm. kubil = tzn. [Łc. cu- 
p a = beczka jest źródłem, z którego 
też mamy Kufę i Kubek; stąd też 
'Słc. cupella i cupellus = korzec, 
oraz Prowans. c u b e 1 = kubeł]. Por. 
Kge Kiibel. Mew. 164, Mr. 64 i MF. 
k'Lbli,. Pfll. IV, 637 kibel i 639 kubeł. 
Por. Kupler. Kwef. 

9 Kubeniek p. Kubeł. 

Kubiesz = włodarz L. (z Yolutn, 
leguntf gdzie mylnie wydrukowano 
Rubiesz)IZIŁot. kubjas = tzn., 
wyraz znany tylko na granicy Łotwy 
z Estonją, zap. Estońskiego pocho- 
dzenia; zwykle po Łot. starasts 
(starosta). 

9 Kubło p. Kubeł. 

9 Kubolec p. Kubeł. 

Kubrak pch. 9 Kubrat, 9 Ku- 

braszek Zap. Nm. Kapprock 

rodzaj ubrania z kapiszonem, to samo 
co Nm. Kaputrook, skąd Pols. 9 
Kapudrak [złż. z K a p p e = ka- 



KDBEASZEK 



320 



KUCIA 



piBzon -f Book= surdat, kapota. 
Por. Czapka, Kapota itd.]. Nm. o 
przechodzi ta w d, jak w Inderak, 
Kapudrak itp., przez podprowa- 
dzenie pod pospolitą końcówkę -dk. 
Co do przejścia a na m, por. Pfil. IV, 
400. DO. ma 'Sło. ou br u m = odzież 
płócienna, ale wyraz to wzięty z Die- 
fenbacha i może pochodzący ze śred- 
niowiecznej Łaciny polskiej. 

9 Kubraszek p. Kubrak. 

9 Kubrat p. Kubrak. 

9 Kubusek p. Kub. 

Kuc, Kucyk HZ Zap. Ukr. k u - 
o y k = tzn. ; k i o y j == kusy [może 
z Tur. k (i) u c z u k = mały, Tat. k u- 
c z u k == piesek, szczenię M. 71 ; Mew. 
128 kons'Ł- podciąga osnowę kuc- 
pod kus-, skąd nasze kusy; byóby 
n^ogło jednak, że osnowa kuc- jest 
odrębną, wiążącą się z Pols. kuc- 
nąć, przykucnąć, 9 ^^^^ ^ 
kuczki. Por. Mew. 37 6uk-]. 

Kucharz p. Kuchnia. 

Kuchnia, Kuchatz pch. złż- 
Kuch i Makuch patrz pod Mak. 
Baumkuch O. 9 P%1^9 Pączek 
(z ciasta). Pampuch, *^9 Pępuch 

|| Ze Słw. godniejszemi uwagi są: 
Cz. kuhati = patroszyć (va]^iti 
= gotować) ; k u c h t a = kuchta. Srb. 
ku hati obok yariti. Ssłw. pdżn. 
k uc h a r Ł || Nm. E o o h == kucharz ; 
K u c h e n = pieczywo ; K ii o h e = 
kuchnia; k o c h e n = gotować ; Sgnm. 
eh oh = kucharz; kuchina == 
kuchnia. Węg. kohnya, konyha. 
Bum. c u i n a, Wł. ou c i n a, Fr. o u i- 
sine = kuchnia ZZI Łc. coąuus, 
gmin. c o c u s = kucharz ; c o q u i n a 
(późn.) = kuchnia ; c o q u o = gotuję. 
Do nas z Nm. Baumkuchen [s^ż. 
z Baum = drzewo + Ku eh en, 
więc niby pieczywo w kształcie drze- 
wa] = tzn. P ą o z e k jeet ald., pocho- 
dzi z Pampuch = Nm. Pfann- 
k u eh en [Nm. Pfanne = patelnia, 
p. Brytfan -f Kuohen] = tzn. Por. 
Pfil. IV, 639. MF. kuhati. Mew. 146 
kuchan,. Mr. '226 Kuhati; 226 KoyxapL, 
Kuharioa, Kuhinja; 283 Kużina. 



9 Kucia p. Kocz. 

9 Kucifajka = „żartobliwy wy- 
krzyknik" Skj. IV, 324 IZ: Zdaniem 
L. Malinowskiego, ma byó przekręce- 
niem Łac. crucifixus dosł.= ukrzy- 
żowany, skąd Pols. krucyfiks. Prze- 
kręcenie może byó eufemiczne, jak 
dalibut, djasek itp. 

Kuclk p. Kot. 

9 Kacja, 9 Kulja = 1, pewna 
potrawa obrzędowa w wigilję Bożego 
narodzenia 2, wieczerza na wilję 3, 
dzień wilji 4, przeddzień Nowego ro- 
ku i Trzech Króli. Ozy ovoza w 
Pomnikach dziej. wiek. ired. Xy, 630 
= kucja? Ustęp brzmi: „Pro medio 
choro auenate (owsianki, kaszy owsia- 
nej) alias o V o B a^ || U Serbów Kala- 
bryjskich k u S i j a. Ssłw. k o u t i j a, 
k o u 5 i j a = potrawa z ziarn pszen- 
nych z sytą. Dkr. kutia = 1, potra- 
wa wilijna (ziarna pszenicy z makiem 
tarty;n i miodem) 2, wi^ja. Br. kuó- 
i 4 = 1, potrawa obrzędowa (z ziarn 
pszenicy lub jęczmienia) 2, przeddzień 
Bożego Narodzenia, Nowego roku i 
Trzech króli 3, safanduła. Bs. kuti- 
j a a. kutŁJ 4 = 1, potrawa obrzędo* 
wa w dzień żałobnego nabożeństwa i 
w trzy wilje (kasza z ziarn jęczmien- 
nych, pszennych a. ryżowych, z syiĄ 
i rozynkami) 2, przeddzień świąt wy- 
żej wymienianych ; kutójniki) = 
1, miejsce w cerkwi, gdzie się stawia 
tę potrawę 2, wilja 3, źartob. o słu- 
gach kościelnych || Lit. kocz i os, 
kńcos, kuczios blp. = wilja (dzień 
i wieczerza). Łot kakju wakars = 
wilja ZZGt I, 436 z Gr. kgdeia 
mzn. = pogrzeb. Mr. 232 Kcyrnia z 
Gr. k y k e o n = napój z jęczmienia 
z winem a. miodem (u Homera). Mew 
149 powiada ^wyraz niewyjaśniony^, a 
427 zbliża Gr. k o u k i a. A. Bruckner 
nasuwa 'Sgr. kouki w DC. słownika 
Gr. JA. IX, 168. Korach (tamże 614) 
mówi: „Jednym z najniefortunniej- 
szych jest wywód z Gr. kedeia; 
ale i Matzenaura z kykeon jest też 
niemoźebnym. Lepszymby był z ky- 
k e i a niby = mieszanina, gdyby wy- 
raz nie był tak rzadkim.. Możnaby 



EUCMOBEA 



821 



KUFEL 



tei myśleń o Ngr. koukia, Im. od 
kouki = bób (jak w JA. IX, 168)**. 
Zdaje się przeto, że kuc ja jest wy- 
razem Or. ; do nas z Ukr. Por. Pretwda 
1882, str. 86. Mikloaioh mylnie Bs. 
kutejnikii wpisał Mt. pod katu. 

Kucmorka p. Kraczmorka. 

9 Kncubcjka p. Koc. 

Kucz- p. Kuk, 

9 Kucza = kupa. Ł. ma dw. Ku- 
czek, ale w przykładach domyślać 
się wolno raczej ż. IZI Br. k & c z a 
= tzn. 

Kuczatm p. Kociuba. 

9 Kuczar p. Kocz. 

Kue(z)baJ(a) p. Koc. 

9 Kuczer p. Kocz. 

Kuczina = rodzaj czapki Rej Król- 
rozprawa^ wiersz 1780. || Słc. k u c m a 
= czapka futrzana. Chrw. k u 6 m a = 
tzn. Sriw. k u S Ł m a = kapelusz. Ukr. 
Br. Bs. k u c z m a = czapa (futrzana) 
ZZZ Węg. k u c 8 m a = czapka futrza- 
na. Por. Mew. 145 i 427 kuóŁma. M. 
71. Lpf. IX, 35 Kukma, 

Kue(z)inerka p. Kruczmorka. 

9 Kućmierz p. Kuśnierz. 

9 Kudrywa lec = chytrzec Mgn. 
p. w. Schlaukopf -_ Przypomina Nm. 
Kauderwelsch = mowa niezro- 
zumiała, szwargot. 

Kufo pch. Kufel poh. Kofel 
Proieus wiersze 661 i 68& Koflik. 
Kubek poh. Klper, 9 Wąjnkł- 
P^i** 9 Wcjnklper = piwniczy. 9 
Kubki, 9 Kubanki Im. = rodź. 
grzybów [| Sło. k y p a = beczka. Soż. 
k a u f, Cz. k u f a = beczka. Ssrb. k a- 
p a = beczka. Ukr. k u (o h) f a = becz- 
ka. Sio. kupa := naczynie. Stń. 
kupa, kupioa = czasza. Srb. ku- 
pa = tzn. Srs. k u p a = czasza. — 
Cz. k o f 1 i k = czasza. — Dłż. k u b, 
k a b k = kubek. Ukr. kii b o k, Bs. 
k {i b o k i> = kubek (oba z Pols.) — 
Bs. ki!ipori> = l, bednarz 2, robot- 



nik korkujący butelki; ki!iporit})= 
1, być bednarzem 2, korkować. Być 
może, iż Bs. k u b "b = alembik jest 
Wschód, pochodzenia Mt kub. || WL 
coppa a. coppo = dzbanek. Hp. 
o o p a = kielich. Fr. o o u p e = czara. 
Ag. c u p := czara. Nm. K u f e, E ii p e. 
'Sgnm, ko uf, Sgnm. chuofa = ku- 
fa ; czara . 'Słc. c u p (p) a = beczka. 

czara Wszystkie wyrazy powyższe 

mają irćdło w Łc. oupa =? beczka. 
Kufa z Nm.; Kufel z Nm. Euf- 
fel, zdrobnienie od Euffż.;Eu<* 
bek zap. zamiast *kupek, przez 
uczuwanie b w przypadkach pobocz- 
nych; Eiper z Nm^ Eiifer, Eii- 
per dsŁ = kufiarz, kufowy; Wein* 
kiifer, WeinkUper = dozorca 
składu win. 9^1^^^^) 9^^^^°^^ 
dla podobieństwa kształtu do kubka. 
Por. Mr. 63 Eupa, liyOh, Eufel i 229 
KynopiK Lpf. IX, 82 li\Oh. Mew. 147 
Eupa. MF. Kupa. Pfil. IV, 638. 639. 
Por. Kubeł. 

Kufel p. Kuta. 

Kufer pch. || Słc. k u f o r. Cz. k u f r. 
Ukr. kufer II Bum. cftfer. Hp. co- 
fre. Pr. coffre. Wł. cofano. Hp. 
c of i n, Fr. c o f f i n = koszyk. Hp. 
oofe, Wł. coffa == kosz masztowy. 
Ag. coffer. Lit. kiiferts. Duńs. 
Szwed, koffert. Nm. Eoffer, daw- 
niej i w gwarach k u f f e r (t) ZZI 
Źródłem jest Grr. k ó f i n o s = kosz, 
skąd Łc. cophinus = t2^. Nm. 
z Fr., a do nas z Nm. gwarowej po- 
staci kuf f er. Por. Pfil. IV, 640. 
Dz. I Cofano. 

9 Kuferek = koperta (listu) Ust. 
od J. Bystronia «_ Nm. C o u v e r t 
[wymawia się kuffer, z Fr. couvert 
mzn. koperta, to zaś z Łc. c o oper- 
t u s = pokryty, skąd nasza Koper- 
t a] = tzn. 

9 Kufleta p. Kapota. 

Kuglel p. Kula. 

Kuglaka p. Kula. 

Kuglarz poh. złż. || Qłż. keklef 
= kuglarz; kek li ja = kugla, ko- 



KUJĄ 



322 



KUK- 



medja, widowisko. DIż. go klar. Gz. 
k e j ki, ozę&oiej k e j k 1 e Im. = ku- 
glarstwo, farsa; kejkli]^ = kuglarz. 
Nm. Gaukler= kuglarz; G a u- 
k e 1 = łudzenie, kugla ; 9 g e k e 1 = 
marjonetka; 9gćkelman= kuglarz 
(por. Kukla); Sgnm. goukalari, 
gouggalEri = kuglarz [Kge wy- 
wodzi ze źródła Grm.; dawniej wska- 
zywano Ło. jooulari mzn. = ku- 
glarzyó]. Por. Mew. 145 kuglja. Mr. 
201 Kejkl; 393 Kuglarz. Mr. 218 pod 
Kouzlo podciąga Pol. gusła i ku- 
gle; myślę, źe mylnie. Gusła nie 
wpisałem do słownika, gdyż mnie- 
mam, że nie ma wspólności z Cz. 
kouzlo i równa się *gunsło = 
*gęsło, a guślarz ^= gęślarz 
(wiadomo, jak w średniowieczu łą- 
czono pojęcia muzykanta, kuglarza i 
czarodzieja), źe zatym gusła jest 
wyrazem Słw. Mew. 150 pod kuzlo 
oddziela również Pols. gusła, cho- 
ciaż myli się, upatrując źródła wyrazu 
tego w Lit. (Mew. 72 gond-): Lit. 
małouż. wyraz goslybe wzięty jest 
zap. z Pols., a Polacy, ile wiem, ani 
jednego wyrazu do ogólnego języka 
z Litewszczyzny nie zapożyczyli. Por. 
Pfil. IV, 540. 

9 K iija = nazwa krowy Ap. XrV, 
27 ZH Może z Ukr. kujń.(ha) = 
mający spuszczoną głowę, mruk. Po 
Chrw. i Srb. kuj a = suka. 

9 Kiijon, 9 Kojan = smarkacz, 
głupiec; łajdak, hultaj, tchórz L. O. 
Kg. Krak, IV, 310. 9 Ku^lonić = 
łajać Eękop. Wrześn. 9 Kuniro- 
wać, 9 Kunierować, 9 Konie- 
rować = Iźyó, łajać Ap. I, 70; IX, 
197. Skj. IV, 24. Pfil. III, 493. Święt. 
II Słc. Cz. kujon = łotrzyk, łajdak. 
Słc. kuniroyat' = sekować, drę- 
czyć. Cz. kujonovati = dręczyć, 
dokuczać. Ukr. kuniro wity = po- 
niewierać II Nm. K u j ó n = nędznik, 
niegodziwiec ; kuj oni e ren = po- 
miatać, poniewierać Fr. c o y o n, 

Wł. ooglione, Hp. co Ilon [zasad- 
nicze znaczenie testiculus, z Łc. c o - 
leus = scrotum] = niegodziwiec, 
nędznik. Do nas z Nm. przez Słc. i 



Cz. Wywód z Węg. RA. XVn, 23 
nie wydaje mi się trafnym. 

Kuk- jest osnową, z której idą 
dziecinne 9 kuka = bobo, bolączka, 
dokuka, kuczyć, 9 kuczno mi, 
Ap. I, 70, 9 poskucować, 9 prz©- 
kucać Wswp. 19 Zapisuję wy- 
razy powyższe z powodu twierdzenia 
Matzenaura Lpf. IX, 180, że pniem 
ich ma być *k ą k - i że wyrazy Pols. 
są S>9. pochodzenia, ponieważ nie za- 
wierają nosówki. Zdaje mi się, źe 1, 
nie jest dowiedzionym, iżby pień 
pierwotny Słw. był z nosówką; Mew. 
146 ma osnowę kuka-; myślę, że 
wolno ją utożsamić z nestępną tam- 
że kuka- 2 i zbliżać z Skr. k u c z - = 
giąć, kurczyć 2, chociażby pniem 
było tu *kąk-, to i tak Pols. kuk- 
nie byłoby zapożyczonym, lecz po- 
chodzącym z kunk, jak kusy, po- 
kuta, poruczyć, smutny itp. 
pochodzą nie z £s. ani z Cz., lecz z 
postaci z u nosowym; por. 9 w oiu- 
źy, 9 k siu że, 9 J^i 9 piszu, 
9 Putnów itp. obok w ciąży, 
książę, ją, piszą, Pątnów itp. 

Kukla = kapica mnisza. 9 G^ugla 
= rodź. opończy huculskiej bez rę- 
kawów, z kapturkiem. 9 Kukla == 
„rodzaj ubioru na głowę u chłopek^ 
Gołębiowski Ubiory 181 (gdzieindziej 
znaczenia tego nie znajduję) || Cz. 
kukła, kuklice = kapiszon. Słń. 
kukljica= tzn. Bg. kuk]i5ka = 
kapica. Ssłw. koukoulB, kouklarŁ 
= kapica; płaszcz. Srb. kuknij, 
kuknij ica== kapiszon, czepiec. Dkr. 
giigla= płaszcz z kapturem. Bs. ku- 
kólŁ, kuklj 4 £= kaptur, kapiszon; 
rodzaj odzieży. Mew. 146 podaje Brb. 
i Bg. g u g 1 a =: płaszcz z kapturem 
II Nm. Kugel, Kogel, Gugel = 
kapica (co innego K u g e 1 = kula, 
patrz Kula), Sgnm. cugula, ohu- 
geld, cuoala. Ag. cowl = kapioa; 
habit. Fr. c o u 1 e = habit Wł. o o - 
o o 1 1 o = kapica. Hp. oogolla, oo- 
guli a = habit Ngr. koukoula, 
koukoulion = kapica; kouklion 
czepiec. Tur. koko l a = kaptur. Węg. 
csuklya = habit Źródłem jest 



KUKLA 



328 



KUKSA 



ta Łc. ou o ul las, ou oullio = kap- 
tur, przyszyty do odzieży, 'Słc. cu- 
gu 1 1 a. Do nas Kukla z Cz., a C 
Gugla zUkr. Por. MF. kukulj. Mew. 
146 kukła 2. Mr. 226 Kukla. Brl 111 
Kukla. Mt. kukła mylnie zmieszał 
Kuklę od oucullus z Kuklą a. 
Kukłą w znaczeniu lalki. Por. Ku- 
glarz. 

Kukla p. Kukła. 

Kukła, częściej Kukiełka, dw- 

Kukla, np. w Eeja Krótk. rozprawie^ 
w. 63, w znacz, bochenka. Słc. k u - 
kTa = lalka (owada i dziecinna). Cz. 
kukła = 1, lalka (owada) 2, a. ku- 
kelka == kukiełka (bułeczka). Bg. 
kukla= lalka. Ukr. kukła = 1, 
lalka, marjonetka 2, lalka (owada). 
Bs. kliki a = 1, lalka (dziecinna) 2, 
pęk lnu 3, zawitka zabobonna na 
zbożu II Lit. k u k (u) 1 ^ s = 1, klusek 
2, pogardl. bochen (zap. z Pols.). Nm. 
9 kuckel = l, bochenek z reszty 
rozczyny 2, bułka [nie wiem, skąd 
Mr. wziął znaczenie wyrazu tego 'bo- 
ohen'; Dt. nie podaje słowa tego, a 
FWb. objaśnia, jak wyżej podano]. 
Ngr. koukla, Tur. kukła = lalka 

(dziecinna) Jeżeli wyrazy Słw. nie 

są rodzimemi, to źródła może szukać 
należy w Łc. pup ula [zdrob. od 
pupa] = 1, dziewczynka 2, lalka 
(dziecinna i oka), skąd Fr. poupóe, 
Nm. P u p p e itd. Mr. 226 niepotrzeb- 
nie oddziela znaczenia lalki od bu- 
łeczki: bułeczka nazwana tak od 
podobieństwa do lalki dziecinnej ; 
niewłaściwie też kukłę, kukiełkę 
wywodzi z Nm. : rzecz się ma od- 
wrotnie: Niemcy i Litwini wyraz ten 
od nas niewątpliwie wzięli, podobnie 
jak Nowogrecy i Turcy od innych 
Słowian. Por. Mew. 146 kukła 1. 



Kukrachty blp. zap . = wnętrz- 
ności Ł. (z Ostroroga) Może z 

Cz. kuchrecht, kukrecht(a) = 
liche pieczywo ; gałka z mięsa sieka- 
nego; zap. tegoż pochodzenia, co Pols. 
ohuchro, kuchro; Mr. 227 Kuch- 
recht myśli, że z Nm. 

ttOmilR WTR. OK. « JCZ. POŁMIM. 



Kuksa ż., Kuks m. = udział w 
kopalni, zwykle ^ L. ^My natomiast 
używaliśmy wyrazu (z N m.) f irach- 
centel" Łb. 12B i 61. ZZ Do nas 
z Nm. K u X, dw. Im. kuckes, ku- 
cki s, Ip. k u c k u s, g u c k s, Im. g u g- 
g i s, Ip. g u g g u s i inaczej = tzn. 
'Słc. c o X a = łokieć, wyraz mierniczy 
DC. Cz. kukus = kuks, firachcen- 
tel. [O pochodzeniu różne są zdania. 
GW. mniema, że z Cz. k u s = kęs, 
kawał (skąd psikus). Mr. 227 wątpi 
o tym i nasuwa 'l^c. ooxa (DC. 
przytacza jednego tylko pisarza, Si- 
oula Flacca, o którym w spisie źródeł 
swoich nie wspomina i o którym do- 
wiedzieć się nie mogłem). Kge po- 
wiada: wyraz przywędrował do Nie- 
miec z gór Czeskich. 

Kukszyn p. Kusz. 

Kukuryza, Kukurydza, Koko- 
ryca, Kukuryca, Kukuru(d)za, 
Kukurudz, Kukuruca || Słw. z 
małemi zmianami || Węg. k u k o r i c a. 
Nm. 9 kukurutz (zwykle Mais) 
ZZTat. Tur. kokorós. Źródło wy- 
razu niewiadome. Por. MF. kukuruz. 
Mew. 146 kukuruzii. M. 71. Mt. ko- 
korós. 

9 Kul = snop słomy, wiązka sia- 
na ; matnia w niewodzie Ap. Xn, 34. 
Pfil. IV, 836. EncyMop. roln. II, 816. 
Pleszcz. 34 p. w. Gerlina. Ust z Li- 
twy. 9 Kułem = kłębem (gotuje 
się woda). 9 Kułem zdjąć skórę, np. 
z cielęcia = złupió całą aa wywrót 
Ust. z Litwy Do nas z Br. i Ukr. 

kul = 1, snop 2, wór. Znaczenie 
matni, jako wora, możnaby łączyć z 
drugim znaczeniem Br. i Ukr.: wór, 
które jedynie ma Bs. ku Ił. W Lit. 
kulis = 1, sorotum 2, matnia u sieci 
3, wór skórzany, szawlok. Być może, 
ii znaczenie wzięto u nas z Lit. [Ło. 
culeus = szawlok jest zap. źródłem 
wyrazów ze znaczeniem wora; że 
znaczenie to przeiść mogło na poję- 
cie snopa, wiązki, to widać ze Słń. 
c u 1 a = 1, worek 2, wiązka i z Srb. 
kulj ar == matnia u sieci. Por. Mr. 
228 KyjiB. Mew. 147 kult]. 

42 



KUL 



8S4 



KULAS(Z)A 



9 Kul = jarmuż Wista m, 724 
9 Kól Mgn. p. w . Kohl || Głź. Dłż. 
k a ł == kapusta ....^ Nm. Kohl mzn. 
= tzn. Por. Pfil. IV, 400. 

Kula poh. złź. Gula. 9 Guląjka 

= kukiełka, rodź. ciasta okrągłego 
Chełohowski Poi€ieści I, 243. Kugiel 
a. Gugiel = potrawa żydowska. 9 
Kuglaka Pfil. IV, BOI || Głź. Dłż. 
Sło. kula. Cz. dw. kula, dziń k o u 1 e. 
Słń. kuglja. Srb. kugla. Ukr. Br. 
kula. Zap. tu należy Es. pul ja i 

Ukr. (z Bfi.) pula (częśoiej kula) 

Nm. i 'Sgnm. K u g e 1 = kula, rzadziej 
K a u 1, 'Sgnm. k II 1 (e) = tzn. ; Nm. 
G u g e 1 = czapeczka okrągła ; ciasto 
formy okrągłej; potrawa żydowska. 
Por. Mew. 145 kugla. MF. kula. Mr. 
62 Kula nadaremnie, jak mi się zdaje, 
usiłuje dowieść Słowiańskości wyra- 
zów powyższych: formy Słń. i Srb., 
zawierające g, przekonywają o zapo- 
życzeniu z Nm. Por. Pfil. IV, 640. 9 
Kuglaka z Nm. Kugellaok [złż. 
z Kugel-f Łąck = lak]. Por. Kal- 
perz. Kukla. 9 Kulczyć. 

Kula = 1, maczuga, szlagą 2, hak 
drewniany do zawieszania kot^a 3, 
9 berła, kostur pod pachę 4, laska 
(zakrzywiona), którą zwołuje się gmi- 
na, 9 oeoha, 9 krzywuła, 9 l^luka, 
9 wartnioa (patrz Wisła IX od 361). 
Kulas = ooi zakrzywionego (w piś- 
mie, znakach itp.). 9 Kulas po 
gardl. = noga i in. pokrewne zna- 
czenia || Ukr. kula = kluka, cecha 
(z Pols.) IZI Nm. K e u 1 e = maczuga; 
kij; udo, pośladek. 'Sgnm. kiule. 'Sdnm. 
kiule.Por.Pfil.IV,640.Pols. 9kulzaó, 
9 kulhać, Cz. kulhati itd., oraz 
Pols. kuleć i pch. nie są w związku 
etymologicznym z kulą: Mew. myl- 
nie je łączy 147 pod kulbga-. Do 
kuli należy tylko kulawy i ku- 
lawieć. Mr. 227 Kula nadaremnie 
szuka źródła w Gr. i bezzasadnie 
zbliża Cz. kulhay^ z Pols. kulą; 
Łpf. IX, 37 pod Kulhati słusznie już 
oddziela Pols. kulawy od Cz. kul- 
hati. Por. 9 Kulbńny. Kulik. 

Kulas p. Kula. 



9 Kulas(z)a p. 9 Kulesz. 

9 Kulbaba = rońL tarasacum, 
przydroźnik ET. 210. Ap. I, 70Z:Z 
Ukr. kulb4ba = tzn. Zdaje się, ie 
czysto Pols. postacią jest 9 kuli- 
b a b a = lycopodium Wswp. 12. Kg. 
Lub. TL, 160. Skj. V, 371 [Zważyć 
należy Cz. kulibaba = dojutrek, 
kunktator; kolembaba = ślepa 
babka]. Por. 9 Kulfa. 

Kulbaka pch., dw. Kulbaki blp. 

II Srb. kaltak podaje Mt. p. t. w. 

Ukr.Br. kulbJtka||Łit. kulbókas 

= jarzmo M. 71 z Tur. kalt&k 

= łęk u siodła i siodło Tat, całe z 
drzewa. Por. Mew. 147 kulŁbaka. Mr. 
227 Kulbaka. Mt. p. w. kaltak po- 
wiada, że inni wywodzą z Tur. k al- 
bę g = żołnierz pieszy. 

9 Kulbńny a. kłonice = krót- 
kie drążki, wkładane w dziury ry- 
czonu (u wozu) Bękopis J. Łosia ^"^ 
Drugą częścią wyrazu jest zap. Nm. 
Baum = drzewo (por. Bawełna, 
Szlaban i in.); pierwszą może Nm. 
Keule, patrz Kula w znacz, ma- 
czugi i in., albo Nm. K e i 1 = klin. 
Tak złożonych wyrazów Nm. w słow- 
nikach moich nie znajduję, lecz są 
możebnemi. Może w związku z k u 1 - 
b&nami jest 9 Kulb&s = sty- 
czysko u pługa Kg. Lub. I, 183. 

Kulczyb- p. 9 Kulczyć. 

Kulczyba = rośl strychnos L. 
Kulczyber, Ki(e)lczyber. 9 1^1- 
czybór Ust. z Litwy. 9 Wilczyba 
(trucizna na wilki!) Wista III, 91 1| 
Cz. kul5iba = nux yomica (zap. z 
Pols.). £.s. ku56lja, ku5elj&ba, 
cel ibuha, Silibuha == kulczyba 
Może jest związek pomi(^dzy na- 



zwami Pols. a Bs. i może tu należy 
Lit. czinczibirai = yerbena offic? 
Por. 9 Kulczyć. 

Kulczyber p. Kulczyba. 

9 Kulczyć = futuere KA. XVII, 
42. -Pierwsza Ceres uczyła jak kul- 
czyć nasienne ziarna^ (turgeseere) 
L. z przekładu Owidjusza prsez Hu- 



KULDON 



826 



KULFA 



lewioza. Oprócz tego znaczenia, O. 
podaje dragie, myśliwskie : sadzić, 
biec powoli (o zającu). W. Pol pisze 
Til. 1, XIV, 40: „Drzewa ronią doj- 
rzale owoce, które dorazu się kul- 
o z ą^ = kiełkują. C Kulki = testi- 
culi (tak objaśnia mi list. A. Cinciała 
n® 814 Praystowi swoich). Zap. tu na- 
leżą: Knlczyba i in. formy, p. t. w., 
a może i Kiełcz a. Kiotcz = chojak 
Kg. Fom, I, 65, Kuleć = kiełek roś- 
liny O., oraz wielka ilość nazw miej- 
scowych od osnowy klelk- Dla 
tego zapisuję wyrazy powyższe, iż 
B.A. Xvii, 42 wywodzi kulczyć 
od k u 1 k a = testiculus, więc chyba 
z Nm. Kugel (patrz Kula). Mnie 
się zdaje, że źródła szukać należy 
raczej w Słw. pniu k-Bl (Mew. 154), 
od którego idą Cz. kulSiti = futu- 
ere, kul6 4k = stary ogier, Pols. 
kulnik=wilk Oisz. I, 358, Ukr. 
kilczy ty = rościć; kilczyty sia 
= parzyć się (o psach). Zdaje mi się, 
źe oba pnie k'Łl- w Mew. 154 połą- 
czyć należy, gdyż kiełek roślin 
niektórych wielkie ma do kła zwie- 
rzęcego podobieństwo ; por. „ząbek** 
czosnku. 

9 Kuldon : „K u 1 d o n, łyk, pa- 
zurnik = przekupień miejski, okpisz** 
Kg. Krak. IV, 310. C Kulon = łyk 
Atm. XLV, 425. PfiL IV, 212. Cisz. 

I, J 68 ods Zap. w związku z Cz. 

k u 1 d a = żebrak ; włóczęga ; sdodziej 
[z Węg. kol dul = żebrać, koldńs 
= żebrak]. Por. Q u 1 & n p. w. Gularz. 

Kuleć p. Kulczyć. 

9 Kulesz = rzadka kasza jaglana 
BT. 211. 9 Kulesza = mamałyga 
Ap. I, 70. 9 Kulasza =: lemieszka 
RA. XVII, 10. Kg. Lub. I, 62. Pfil. 
IV, 211. 9 Gulśsa a. 9 Kulńsa 
= rodź. kaszy Ap. XIV, 166 ««. Ukr. 
kulisz, Br. kulasz = rzadka ka- 
sza, Srb. k u li j eS = mamałyga, po- 
lenta. Por. Bs. kul&ga, Br. ku- 
ła h a = rodź. kaszy Wista IV, 646. 
„9 Ghul&sa powstała z kulesza 
przez przystosowanie do gulasz^ 
BA. XVn, 34. Węg. guly4s = l, 
pasterz 2, znana potrawa Węgierska. 



9 Kulfa a. 9 Kulfon =r duża, 
niezgrabna noga Ap. II, 8. Wisła HI, 
745. Psk. 164. Kulfon, dw. Kulfan 

= 1, dukat wytarty 2, safanduła. 
9 Kulfon = 1, człowiek z du- 
żym nosem PfiL IV, 276 2, czło- 
wiek niezgrabny Skj. V. 112 3, 
niegodziwiec ; próżniak, obszarpa- 
niec ; pr zezwisko mieszczanina Święt. 

701 Zap. w związku ze Słc. i Cz. 

k u 1 i f a j = safanduła, piernik, zrzęda; 
niedołęga; por. Cz. kuliferda, ku- 
lifajda = chytrzec, frant; kuli- 
fant = płak8a. Bs. kulimin'B m., 
kulim&ka ż. = istota rozczochrana. 
Może w pierwszej ozęńci wyrazu Wł. 
c u 1 o, Fr. c u 1, z Łc. c u 1 u s = po- 
śladek? Albo może w związku z Duńs. 
kal(le), kalve, Szwed, kały (bejn- 
k a 1 v). Ag. c a 1 f = łydka Mag. Calf 
2? Por. Kulbaba i 9 Kulimądy 
BA. XVn, 42. 

Kulfan i Kulfon p. Kulfa. 

9 Kulilant = tru cizna na ryby 
BA. XII, 88. 94 IZ; Jest wyraz Oz. 
kul i fant = płaksa, oymbai i po- 
dobnie z początku brzmiące: kuli- 
faj(da), kuliferda = niedołęga; 
ale jak wyjaśnić przejście znaczenia 
na truciznę? J. Bystroń przypuszcza 
źródło w Nm. Kugelfang; wyraz 
ten mógłby oznaczać „łowienie na 
kulki*' (zatrute); ale właśnie Nm. 
Kugelfang znaczy co innego, mia- 
nowicie niby „łowiące kule** ubez- 
pieczenie od postrzałów, a w Mni- 
chowie strzelnica tak się nazywa. 

Kulig p. Kulik. 

Kulik, zwykle Kulig = jazda i 
zabawa zapustna. 9 Kulik = prze- 
jażdżka sankami (w gwarach i ptak 
kulik brzmi kulig) || Może z Pols. 
pochodzą Ukr. kuł^katy = pić (o 
pijaku) i Bs. kuliki tB == tzn., oraz 
Bs. kulikii = pijak i kuliki blp. 
= gra dziecinna || Łot. kul gs l ekt = 
zapustować, hulać w zapusty .....Zdaje 
się, że kulik jest w ścisłym związku 
z kulą (p. Kula w znacz, maczugi, 
haka, 9 krzywuły itd.). „Obsyłano 
po domach laskę z kulą u wierzchu, 



KULKI 



KUMLAK 



która zwoływała kulig a. kulik.. 
Arlekin. . śpiewał 'ej kulig, k u 1 i g !* ^ 
Kg. Kai I, 69. Toż w Wiśh VII, 169 
(z Fr. Dmochowskiego) i w Kalenda- 
rjBU Ungra na 1866. 

9 Kulki p. 9 Kulczyć. 

9 Kulon p. 9 Kuldon. 

Kulsza poh. = biodro. Zdaje się, 
że pierwszy ks. Perzyna (-f- 1812) 
użył wyrazu tego w druku. WBł. p. 
t. w. Kg. Chełm. II, 239. Pfil. IV, 
836 i 902 p. w. Biedro. Osip. ZZ Mr. 
228 (mylnie pisze K u 1 s z e m. zam. i 
Kulsza ż.) i Mew. 147 kulbśa i 164' 
pod kitlka wywodzą z Lit. kulszis 
a. kul8ze = biodro. Czyby i Ukr. i 
Br. kńlsza również wzięte były z 
Lit.? Por. Lpf. Vni, 176 lijn.Ka. 

9 Kutastra = siara, pierwsze 
mleko po ocieleniu krowy Ap. I, 70. 
Kolostrum O. || Wł. Hp. colostro 
= t zn. Rum. colastra, ourasta 
ZZI Z Ukr. kuł^stra, koł&stra, 
kułójstra = tzn. [Ukr. z Bum., to 
zaś z Ło. c o los tra a. colostrum]. 
Por. EA. XVn, 10. 

K ułonka = tohórz Sybirski O. 
Bs. kolonóki) = mustela sibi- 



rica. 



9 Kuttas p. Kutas. 

9 Kum poh. = źlób, koryto. 9 
Kumka = filiżanka PSK. 39. Barn. 
84. 9 Kumitko = korytko Kg. 

Pozn. II, 260 Nm. K u m m e ż., 

Ku mm m., 9 k o m m e = naczynie 
okrągłe, misa; cysterna a. żłób ka> 
mienny; skrzynia i in. GW. FWb. 
Dt. 9 Kumitko ma końcówkę, na- 
śladowaną z korytko. 

Kum p. Kmotr. 

9 Kumatek p. 9 Kom. 

Kumdram p. Konrad. 

9 Kumiak p. 9 Kom. 

Kumieć p. Kmieć. 

9 Kumitko p. Kum. 



9 Kumiak, 9 Kumtak p. 9 
Kom. 

Kumosa p. Kmotr. 

Kumot(e)r p. Kmotr. 

9 Kump, 9 Komp, 9 K^p 

= szynka niegotowana Lit. kum- 

pis m. = szynka. Por. Mr. 200 Kąp'. 
Mew. 126 kompŁ. Por. 9 Kaufa. 

9 Kumpery p. 9 Krompele. 

9 Kumulec p.. Komulec. 

Kumul p. Komulec. 

Kumys, dw. Komiz L. O. || Rs. 
Ukr. kumys. Inne Siw. i Eur. jako 
char. Mongoł, k u m i z, Tat. k u - 

myz M. 64. 72. Mew. 147 kumy8'L. 

9 Kunaliua = wódka Wisła IV» 
783 _? Może *kornalina, por* 
Kornus i Nm. 9 KorneliusNe- 
p o s = żartobl. nazwa wódki. 

9 Kunanie = zabawa w uderza- 
nie jaj czubami na Wielkanoc Pleszcz. 
ft7 Zap. w związku ze śmiguso* 

wym zanurzaniem do wody, Ukr. 
okunaty sia= zanurzyć si^, Bs. 
k u n & t Ł = zanurzyć. 

9 Kundel p. 9 Kutel. 

Kundman p. Konszachty. 

9 Kundziuk p. 9 Kiudziuk. 

9 Kuniać = ni spać, ni czuwać; 
marudzić, nudzić sobą JEŁT. 211 
Ukr. kuniaty = drzemać; ociągać 
się, mantyczyć. 

9 Kuni(e)rować p. 9 Kujpn. 

Kuniky inaczej mu8(a), pokowa == 
jednogarncowa miara miodu KSŁ. 11 
p. w. Bartne Może w związku z 
Nm. Kanne mzn. = miara płynów 
(skąd nasza Konew, k. p.), albo też 
od kuna, patrz Skj. IV, 58 p. w. 
Kunne. 

Kunka p. Karzeł. 

9 Kunop p. Konopie. 

Kunrad p. Konrad. 

Kuuszafty p. Konszacbty. 



KUNTUSZ 



827 



KUPAŁO 



Kunszt pcb. ził. 9 Konst. 
Kuusztmistrz, Kuusztyk. Dw. 

Konszt- Pfil. V, 422 || Glż. k h u m S t. 
Sic. kunSt; kunStdr = kunszt- 
niistrz. Cz. k u n s t, k u n S t, k u n § t ó ]^, 
kun§ tik.Ukr. kunszt; kunsztyk 
= ozdoba (z Pols.) Nrn. i Sgiim. 

Kunst [od koiinen = móc, jak 
Gunst, Kunft od gonnen, koui- 
m e n Kge] mzn. = tzn. Nid. Kunst- 
stiick [Kunst+Stuck = sztuka] 
= tzn. Nin. K u n 8 1 in e i 8 1 e r [K u 11 8 1 
+ M e i s t e r p. Mistrz] = tzn. Por. 
Pfil. IV, 640. 

Kuntusz p. Koutusz. 

9 Knpajla p. 9 Kupała. 

9 Kupallna p. 9 Kupała. 

9 Kupalouecka p. 9 Kupsila. 

9 Kupalka p. 9 Kupała. 

9 Kupała, 9 Kupało Wisła III, 
617 (por. Kg. Kai I, 97) ; V, 932 
9 Kópalnocka, 9 Kopieluoeka 

Gloger Kopa/nocka Kraków 1870. 
Wislu VII, 393. Pfil, IV, 831. 9 Ko- 
pemocka, 9 Kopernacka Wisłi 

V, 41-43. „Na kupajła = na ś. Jan" 
RT. 211. Ap. I, 72. 9 Kupalina 
Wisła Vn, 180. 9 Kupałka Wisła 

VI, 686. 9 Kąpałeczka, 9 Kupa- 
louecka Łopao Źródłem są wy- 
razy TJkr. kupa(j)lo = l, dzień ś. 
Jana 2, bałwan słomiany, w dniu tym 
robiony; ohóń kupajłowyj a. ku- 
palskij = ogień świętojański, so- 
bótkowy; kup&lnoczka, kołpi- 
nooka, kompinocka, kupi- 
ło czka = noc świętojańska; ku- 
pałka = ogień sobótkowy; kup&j- 
ł y c i a = nazwa ulicy, na której się 
gromadzą w dzień ś. Jana; k u p & w k a 
= robaczek świętojański; rośl. ranun- 
oulus arv. Por. Kg. Chełm, I, 147 — 
149. Br. kup&Ia 1, = obrzoioiel (o ś. 
Janie) : „na Iwana K u p 4 1 u^ = na ś. 
Jan 2, prowodyr, wodzirej w obcho- 
dzie świętojańskim, inaczej k u p ś. ł k a 
(dzi ewka), kup iii s z (chłopiec) Nos. 
IZI O wyrazaoti powyższych dużo, 
acz niefortunnie pisano. Bardzo traf- 
nie mówi Nos. 269: .Białorusini 



mówią Jan Kupała, zamiast Jan 
Chrzciciel, więc istnienie jakiegoś 
bóstwa Słw. Kupały jest wymysłem. 
Kupała pochodzi od k u p a ó = ką- 
pać i chrzcić", znaczy tedy poprostu 
chrzciciel. Por. Miohala Ndkres Sło- 
vans. bajeslovi 200—202 i tam na str. 
201 przytoczone ustępy z pism wieku 
XIV, oraz w przypisie do str. 200 
wskazaną literaturę. Por. Mew. 147 
kupało. W Wiśle poszukiwanie XVIII 
od tomu V. 

9 Kupało p. 9 Kupała. 

KupelG)* p. Kapela. 

Kuper pch. = coccyx, dw. Kupr. 
9 Cuperek = tzn. RA. III, 369. 
Ukr. k u p e r = tzn. (z Pols.) Na- 
suwają się dwa przypuszczenia: 1, 
albo z kufer (Nm. f przechodzi nie- 
raz na Pols. p, por. Pfil. IV, 429), 
tak jak s e p e t = kufer, oznacza 
także pośladek 2, albo w jakimś 
związku z Nm. Kuppe, Koppe 
(skąd może K o p a w znaczeniu szczy- 
tu góry) = szczyt, wierzch; czubek 
(u ptaków). Mr. 229 Kuper nie podaje 
słoworodu. 9 Cuperek jest za- 
pewne sld. do 9 Czuper = czub 
Ap. I, 66, zamiast k u p e r e k. Por. 9 
Koper. 

Kuper- p. 9 Koprak. 

9 Kuperek p. 9 Koper. 

Kuperwas p. 9 Koprak. 

Kupfemikiel p. Koprak. 

Kupić pch. złź. II Wszystkie Słw. 
od osnowy kup- || Węg. k u p e c. 
Rum. precuptsese = handlować po 
szalbiersku; preoupets = przeku- 
pień. Lit. kńpczius pch. Łot. kup- 
cz y s. Fińs. kauppata = handlo- 
wać. Prowans. chaupir, caupir 
= złapać (kogoś) Dz. Ile Chaupir 
IZINm. kaufen = kupić, kupować, 
'Sgnm. ko uf en, Sgnm. koufón, 
eh o uf On, Gt. kaup5n, Ssknd. 
k a u p a, Ags. 5 ó a p = handel, bydło 
(jako główny przedmiot handlu) [mo- 
że z Łc. o a u p o = kramarz, szyn- 
karz Kge.]. „Wyrazy Słw. zapoźyozo- 



KUPLA 



KUBOHIANSKI 



no w pierwszym okresie" Mew. 148 
kupi- (por. Kłobuk). MF. kupiti 
zbliża Gr. k&pelos = przekupień, 
kramarz, szynkarz, wyraz dońć rozro- 
dzony w Gr. Zft. XI, 173 dowodzi, 
że wyrazy Grm. wzięte są ze Słw. 
Por. Pm. IV, B40. 

9 Kupla p. Kupler. 

Kupler poh. = rufjan, stręczyciel. 
Kuplować = łączyć, sworowaó. Ku- 
plerować = stręczyć. C Kupla = 
godło, herb górniczy (młotek z kilo- 
fem na krzyż) Ap. X, 19B. 334. Por. 
9 Kopiec się || Sło. k u p 1 i a r, Gz. 

k u p 1 i J = rajfur Nm. K u p p 1 e r 

= stręczyciel, kuppeln a. kop- 
p e 1 n = sworowaó (psy, konie itd.) ; 
stręczyó, rajturowaó; Kuppel a. 
K o p p e 1 == swora, para (np. kluczów 
w godle na krzyż położonych itp.) 
[Fr. o o u p 1 e, dw. copie, z Łc. c o - 
pula = rzemień, powróz, swora, 
uwięź, skąd też (przez Fr. c o u p 1 e t) 
Kuplet; Kopuła zaś pochodzi nie 
stąd, lecz z Łc. c u p (p) a, skąd nasze 
Kubeł, Kubek, Kufa itd., patrz 
Kubeł. Por. Dz. I Coppa i Ooppia], 

Kuplet p. Kupler. 

Kuplować p. Kupler. 

Kupolak p. Kapela. 

Kupr p. Kuper. 

Kupr- p. 9 Koprak. 

9 Kur p. 9 Kór. 

Kuran p. Kur(c)han. 

Kurata = łodyga L. (z Troca). 
Jako przykład stoi „Kuraty liljowe" ; 
może mylne wyczytanie rękopisu: 
„kwiaty 1.**? 

9 Kurbanłć się p. Korb. 

9 Kurbańka p. Korb. 

Kurbas p. Korb(s). 

Kurcab(a) p. Kociuba. 

Kur(c)liau pch., dw. Kuran || Cz. | 
char. kurhan (z Pols.). Ukr. Br. | 



k u r h & n = kopiec ; mogiła. Bs. k u r- 
g & n !> = tzn. [E«. kumganii, kor- 
g a n "Ł = dzbanek, przytoczony u Mt. 
kurkhanó, tu nie należy) „Z Pers. 

g u r = mogiła, stąd rzeczownik zło- 
żony gur-j-chane = dom mogiły, 
tj. grobowiec, wzgórze grobowe, albo 
może z Tat. Dżagat. kurg4n = 
twierdza, jakby zamek obronny, usy- 
pany z ziemi^ M. 72. Mt. kurgani*: 
„Pers. kurkhanó, z Półn.- Tur. k u r- 
gan = gród." Mt. kurkhanó z Tur. 
k u r g a n = gród, warownia. Por. 3fó- 
lusine IV, 16. Biblj. Warsg. 1860, IH, 
21. Do nas z Ukr. 

Kurclański p. Pokurcz. 

Kurcłążki p. Obcęgi. 

Kurcipka p. 9 Kotyrba. 

Kurcz (pies) p. Pokurcz. 

Kurczab p. Kociuba. 

9 Kurdebie p. Kartofel. 

Kurdesz p. Kardasz. 

9 Kurdiuk p. Kurdziel. 

9 Kurdjak p. Kurdziel. 

9 Kurdupeć p. 9 Kurdupel. 

9 Kurdupel, 9 Kordupel O. 
9 Kurdupeć Skj. IV, 378 1| Nm. 
9 korduppel, kurduppel, k ur- 
dupsel = tzn. FWb. (z Pols.) IZI 
Z języków Rs. : Ukr. kurdupel = 
tzn. Br. kurdupyj = bezogoniasty ; 
kusy ; kurdupka = kusa kura. [Co 
do słoworodu, patrz Mew. 166 kimi* 
i Lpf. IX, 39 Kurdupel. Schmitt u 
FWb. I, 409 przypuszcza, że z Łc. 
ąuadrupes, Pols. *kwadrupel. 
Może też ma związek z Nm. KrtLp- 
pel = kaleka; karłowaty]. Tu też na- 
leży 9 kurdowaty = karłowaty 
(o drzewach) Ksy Vm, 107. Por. 9 
Komawy. 

Kurdwan p. Kordyban i Kon- 
rad. 

Kurdwiel p. Kurdziel. 

Kurdyban p. Kordyban. 



KURDYWANKI 



829 



KTJEUO 



9 Knrdywanki p. Kordyban. 

KurdzieJ p. Kurdziel. 

Kurdziel pch., dw. Kurdziąf, 
Gurdziel, Kurdwiel, Gurdwiel. 
9 Kordiuky 9 Kurdjak, 9 Kur- 
diuk ET. 209. Ap. V, 123. Gaz. Ol 
iiziyńs. 1887, n^ 24. Wswp. 12. Skj. 
V, 371 i ind. || Sio. kurdej. Cz. kur- 

d6j. Ukr. kurdil, kordińk 

Mr. 230 Kurdgj mniema, że z Nm. 
Gurfei = afty. Wyrazu tego w 
downikaoh moich nie znajduję. Por. 
JA. IV, 89. Pfil. I, 127—-^. flA. 
XVn, 42. 

Kurmaii p. Kormnik. 

9 Kunuur = „mieszanina rozma- 
itego zboża, społem zasiana na paszę 
dla dobytku** Psk. 134Zi:Nm. 9 
kormor, 9 kurmur, 9 kurmer 
= tzn; 9 korir=toż po skosze- 
niu. [Poołiodzenie wyrazów ciemne; 
może od Pols. pnia karm-?]. 

9 Kumasisty p. 9 Komuta. 

9 Kumosy p. 9 Komawy. 

9 Kurnut- p. 9 Komuta. 

Kurpie p. Kierpce. 

9 Kurstać poh. = pobudzać, 
przynaglać Dewon Literacki III, 1B7. 
Gliński Bajarg I, 179. 9 Korsować 
poh. = tzn. Wisła III, 745. Psk. 153 
_. Lit. ki!ir8tyti = podmuchy wać, 
rozdmuohywać (ogień), postać często - 
tliwa od k u r t i = palić (ogień). 9 
Korsować może przez sld. do 
forsować. 

Kurta pcb. o rćżnych istotach i 
przedmiotach kusych. 9 Knrtak = 
rodź. krótkiego ubioru Ap. I, 112; 
XVn, 10. Może tu należy Kortel 
= jakieś ubranie Hel cel Star. prawa 
pomniki II, 671. || Słc. kurtavy = 
kusy. Cz. kurta, kurtka, kurta- 
v^. Srb. ćurta. Ukr. kurta = pies 
bez ogona; kurtka; kurtyj = ku8y. 
Br. Rs. kurt(k)a||Lit. kiirta = 
kurtka (z Pols.; Lit. kurtas = chart, 
także z Pols., nie ma związku z kur- 
t ą). Węg. kur ta n= krótki i pch. Stąd 



też Pr. court Nm. kurz = krótki 
itd. 'Słc. ourtatus caballus, ourtus 
canis DC. p. w. Curtare Źródłem 

jest Ło. c u r t u s = kusy, obcięty. Por. 
Mr. 230—31 Kurtka. MF. kur tyj 
słusznie wywodzi z Łc; ale w Mew. 
148 kurta mówi : „K u r t (k) a nie z 
Łc. ourtus, lecz z Tur. k ii r t ć = 
kurtka; kurta z Łc. w znaczeniu 
psa bez ogona, oraz Ukr. kurt^j*'; 
Mt. zaś już i Ukr. wywodzi z Tur. 
ktirtć = kurtka; idzie w tym za M. 
72: ^zdaje się, że wyraz kurt(k)a 
przeszedł do nas ze Wschodu prędzej, 
niż z Łc. a. Wł.« Por. Pfil. I, 183. 
464. 723. Por. Kurcz, patrz Pokurcz. 

9 Kuruc: ^Źyją niewyraźne 
wspomnienia jakiejś walki Górali z 
kuruoami^^Skj.Y, 372 II Słc. kuruc 
= krzyżak; buntownik; pohanieo (nie- 
dokładne objaśnienie u K otta) || Nm 

9 Grutze;Kurutz char Węg ' 

k u r u c == nazwa żołnierzy Rakoczego'; 
jako przymiotnik == przeklęty. [„K u - 
ruc jest nazwą Węg. powstańców, 
buntowników, pochodzi z Ło. crux 
(p. Krzyż) = krzyż i z czasów, gdy 
zbuntowani chłopi 1514, pod pozorem 
pochodu na Turków, pod wodzą Dó- 
szy, porwali się na ciemiężącą ich 
szlachtę i rzeź urządzili. Później na- 
dawano nazwę tę w Węgrzech stron- 
nikom każdego prądu ultra narodo- 
wego" CL. p. w. Kuruoz]. 

9 Kurwanek p. Konrad. 

9 Kurych nieodm. = śmiały, od- 
ważny, butny, czupurny: „Mały, ale 
kurych." „To kurych dziewuś." 
^Kurych baba" Ram. 84ZZNm. 
9 kurrig = żwawy, zuch ; drażliwy, 
mrukliwy, ponury. [Podobno od 9 
k u r r e (z Pols. kur) = indyk, więc 
jak nasze indyczyć się, zaindy- 
czony]. QW. Dt. FWb. 

9 Kurzeń = 1, miejsce nad rze- 
ką, gdzie suszą ryby 2, obóz kozacki 
O. Morawski Dzieje nar. pols, III, 72 
II Rs. kuren fc = namiot; buda (leś- 
' na) ; piekarnia Tat. Dżagat. k u - 
Iron = zagroda, obóz, tabor Lpf. IX, 
1 39. Mew. 148 kureni*. Mt. kiirón. Do 



KUS 



830 



KUSZA 



nas przez Ukr. kureń dw. = siedlisko 
kozaków w Siczy Żl. 

Ku8 = 1, k*i8 2, psikus, figiel. C 
Kuńcik = kawałek WT. 29. Psikus 
««. Mew. 127 kons- twierdzi, że Pols. 
ku 8 jeefc Es. pochodzenia. Wątpię, 
bo jeżeli już ma być to wyraz zapo- 
życzony, to raczej z Cz. kus: hloupy, 
lotroYsky, Sibalsk;^ kus. Mniemam, że 
kus jest Pols., ponieważ 1, zestawie- 
nia z psi w Cz. nie spotkałem i 2, 
u może być zanikła nosówką, jak 
w okrutny, poruczyó, Putnów, 
smutek i w. in. C ^^^^^^ ^^ ^c* 
kuStek, kuStiSek. 

Kus p. Kusz. 

9 Kust p. Koszt. 

Kuster = rodzaj jesiotra O., p. 
Guszczora. 

9 Kustei*pki p. 9 Kostrubaty. 

Kusz, Kousz, Kauszyk, Kuszyk 
u Paska, 9 Kowsz, 9 Kowszyk 

= drewniane czerpadło do wody. 
Może roślina Kukszyn O. tu należy? 
II Ukr. kawusz, kiwsz (2 pp. 
kowszi), ki w szyk, kiwszók. 
Br. kóusz i zdrob. Bs. kovS'b = 
czerpadło z rączką i in. znaczenia ; 
kuvSim>, kukSim» = dzbanek. 
Może tu należy Ssłw. kouvbCB = 
jakieś nnczynie || Lit. k&uszas = 
czerpadło (np. do dr.iegciu). Fińs. 
kausa, kuuha. Nm. 9 k a u - 

sohe, zdr. 9 kaussel = czasza 
drewniana; 9 kausse = czerpak 
drewniany ; 9 k o w s e = czasza. HI. 
kou8 = czasza. Być może, iż źródło 
jest w językach Grm., ale może być 
i na Wschodzie ; to pewna, że Pols. 
formy wzięte są z Ukr. i Br. Por. 
Mew. 136 kovS'L. Mr 2'z7 Koykiiihut*; 
231 Kusz i 232 Kynuiiiin,. Mt kupSin. 
M. 72 Kusz wywodzi z Hb. i Ar. 

Kusz = skóra chropawo wypra- 
wiona. Kus, Kusz, Koz Archiwum 
Komisji histor. VII, 265. Zap. tu na- 
\^iy Koski -^ futerko duchownych 
L. „Ksi(^ża w koszkacb^ L. (z Beja). 
Zap. pomyłkowo k o r s k a = futro w 



I Bac zyńs kiego Kodeks dyplom. W. P., 
184 .^^ Gdy wyraz Pols. *k o ż a wy- 
szedł z użycia, być może, iż przyjęto 
dla odcieniowania znaczenia Cz. k & • 
ż e i stąd k u ż a L., oraz postacie po- 
wyższe. Por. Pfil IV. 770 kożki. 

Kusza pch. = rodzaj broni pocis- 
kowej, łuk z kolbą i języczkiem do 
spuszczania cięciwy || Słc. k u S a. Cz. 
kuSelZI Zdaje się, że z Fr. cou- 
che; wyraz ten oznacza tę część 
kolby, która się do twarzy przykłada. 
„*C o u c h e de fusiP = disposition plus 
ou moins courbee d' une crosse. 
'Plaque de c o u c h e' = semelle de la 
crosse*' Cpt p. w. Couche. Jak tu 
część wzięta jest za całość, tak, sądzę, 
kuszą tj. kolbą przezwano nową 
postać łuku, bo kolba była właśnie 
głównym znamieniem, odróżniającym 
nową broń od dawnej. Do nas zapew- 
ne z Cz. Wątpię, aby tu należała 
Nm. 9 k u s e = rodzaj bardyzany. 

9 Kuszać, 9 Kuszkać, 9 Kusz- 

uąć = całować, pocałować. 9 Gus- 
ka = całus Til. serja 2, n^ 110 ZZ 
Nm. kii s sen = całować, Kuss = 
pocałunek. 

9 Kuszkać p. 9 Kuszać. 

Kusznąć p. 9 Kuszać. 

Kusznierz p. Kuśnierz. 

9 Kuszpiel p. Kuśpik. 

9 Kuścik p. Kus. 

Kuśmierz p. Kuśnierz. 

Kuśnierz, Kusznierz pch. 9 
Kuśmierz, 9 Kućmierz, 9 Kuź* 
nierz. Bod. Kirszner || Słc. kuSnier, 
k u S n i a r. Cz. — k u S n i ]^. Ukr. 
kusznir. Br. kusz ni er (oba z 
Pols.) II Lit. kusznćrius (z Pols.) 
ZZI Nm. Ktir8chner = tzn. Zesta- 
wiając Słc. Słń. grzno, grznar; 
k r z n o = futro, k r z n a r = kuśnierz; 
Srb. krznar; Scz. i Srs. krzno = 
kożuch ; Ssl w. k r 'b z n o = futro ze 
'Sgnm. k ii r 8 e n = futro (skąd Nm. 
Kurs eh ner) = Sgnm. chursinna, 
k r u 9 i n a, 'Słc. crusna, crusina 



KUŚPIK 



881 



KUTERNOGA 



doohodzi się do wnioska, źe zachodzi 
wspólność tyoh wyrazów; Mew. 157 
ktrzno nie umie wyrzec, kto od kogo 
zapożyczył; Kge mniema, źe Niemcy 
wzięli je od Słowian, a ci skądś z 
północy. Por. Mr. 232 Kusznierz. Mew. 
167 i 427 ki,rzno. Pfil. IV, 639. 640. 

Knśpik= nożyk Ł. p. w. Kozik. C 
Kuszplel=rodz. noża rękop. Osipowi- 
cza. 9 Kośpilakr=tzn. 9 Kuśpłt = 

człowiek niezdarny, mały Pfil IV, 
212; ooś niedoroslego Skj. V, J36|| 
Nm. 9 knspe, 9 g^^spe .^^ Łc. 
o u 8 p i s (osnowa ou8pid)= ostrze ; 
żądło ; rożen ; stąd Wł. onspide = 
ostrze, koleo. Por. Mr. 231 Kańpik. 
Przejście znaczenia z ntałego nożyka 
na coś małego wogóle. 

9 Knśpit p. Kuśpik. 

Kat p. Kot. 

9 Kuta = komar Psk. 40 ZZV 

9 Kutać, 9 Kutiiąć = ręką 
alb o n ogą coś zgarnąć RA. XII. 21. 

94 Słc. Moraw, k u t a t', k u t i t' 

mzn. = tzn. 

9 Kutać poh. złź. = otulać ZZI 
Ukr. ku ta ty mzn. = otulać, obwią- 
zywać. Br. kuta ć = chować; zamy- 
kać. IŁs. k u (h) t a t B = otulać, odzie- 
wać [Por. Lpf. IX, 182 KąT. Mew. 
149 kuta-]. 

Kutas pch. 9 Kultas || Ukr. kń- 
t a s. Br. kutas. Rs. k u t ó. s !> (wszyst- 
kie z Pols. Por. JA. IX, 614) || Lit. 
kuti = tzn. (z Pols) ZZ Tur. ku- 
tasa, kutaz = 1, rodź. wołu z gęs- 
tym ogonem (toż znacz, ma i w Rs.) 
2, wiązka fręzlowa na szyję konia 
M. 73. Por. UF. kutas. ML kutas. 
Mew. 149 kutasa. Mr. 63 KyTacrb (myl- 
ny wywód z Lit.^. 

9 Kutel = matnia, „koniec siecią 
zwanej kłomką" Psk. 134. „Niewiasta 
pląta cię do kutia miłości^ Ł. (z 
Burlesjskdw 1649). 9 Kundel = 1, 
środek kupy wypalających się węgli 
2, najniższa część sie ci, zwanej bro- 
dzianką Barn. 86!ZZNm. Ktittel, 

I. MC « 4\K KUKm. 



9 kuttels matnia, wór u sieci. 9 
Kundel jest sld. do nazwy psa. 

Kuternoga L., wyraz niedawny 

Zap. Ukr. kuternóha = tzn. 

[Skąd Ukr.?; może przestawka, za- 
miast *kurton oga?]. 

Kutja p. 9 Kucja. 

Kutka p. Ket. 

Kutlof = warsztat rzeźniczy Kn. 
9 Kutłaby = piersi Ap. TI,\248|| 
Głż. k u 1 1 e f = rzeżnik; kutlefnja 
= rzeźnia i in. Słc.kutle = flaki. Cz. 
kiitlof= rzeźnia, Kutlov miejsc. ZZI 
Nm. Kuttelhof= rzeźnia, jatki [Ku t- 
tel = flak, jelito -|- Hof = dwór; 
podwórze]. Por. Mr. 232 Kutlof. Pfil. 
IV, 640. 9 Kutłaby zap. pogardli- 
wie, niby flaki. Por. 9 Kid. 9 Kita. 

9 Kutlaby p. Kutlof. 

Kutner pch. złż. = barwa, kosm, 
puszek na suknie. Kotnyr w Saty 
rach Bielskiego (Ł. ma kotnerować 
obok kutnerować). Kutnerowali 
Kutnorować w Arch. komisji histor. 
VII, 266 II Cz. kutnerovati = kut- 

nerować Nm. kuttenieren, 

kottenieren = kutnerować [z Fr. ; 
c Otton znaczy nie tylko bawełna, 
ale też barwa, puszek na suknie; p. 
Kartun] GW. Wywód z Tur. ku- 
tun ttd., podany przy Satyrach Biel- 
skiego, jest mylny. 

Kut nerz = rodź. ryby (monaoan- 
thus) O. ZZI Tak samo brzmi Cz. ku t- 
nć]^, kutny]^, ale znaczy górnik. 

Kutnor- p. Kutner. 

9 Kutryca: „Ty, stara kutry- 
co! " pogardl. do baby Pfil. IV, 212 

Br. k u t jr r = brzuch, kałdun ; 

k u ty ryć = żreć, najadać się; ku- 
tyryćca = nażerać się ; brzuch wy- 
pmać. Es. kut^rb = brzuch, kałdun; 
obżartuch. 

9 K uza = krówsko, stara krowa 
Ram. 86ZIZNm. 9 kuse, 9 ktłse, 
9kusel, 9^^^^^ ^ in. = świnia 
maciora ; stara owca ; cielica itd. Q-W. 
Por. Kozub. 

43 



KUZAJ 



882 



KWASZĄ 



9 Knzi^ p. Kozab. 

9 Kuzab p. Kozub. 

9 Kuźlśk = o zarodziej, ^gnilak 
Lp£ Xn, 470 ZZ Sio. kuzlo, Cz. 
kouzlo = gusła, ozary; Sto. ku- 
Zelnik, Oz. kouzelnik = gaślarz. 
[Patrz Mew. 160 kuzlo]. 

9 Kuźnierz p. Kuśnierz. 

Kui p. Kozub. 

9 Kuiel = zgrzebne, paozeńne, 
9 kuźelne płótno. Kuielny Ł. ZZ 

Br. ki!iiel = tzn. Ukr. ki!iżil = ką- 
dziel. Bs. k ft ż e 1 Ł = pęozek lnu, ką- 
dziel [Br. k & i e 1 jest, co do brzmie- 
nia, tożsamym z Pols. kądziel. Mr. 
234 Ei>iel podaje odpowiedniki Słw. 
i niepotrzebnie szuka iródła w Nm. 
Mew. 127 kondn,]. 

Kwacz p. Kościć. 

Kwadra p Es. 

9 Kwak = burak, rzadziej bru- 
kiew Ł. Ap. I, 44 (mylnie wydruko- 
wano kąpiel zam. karpiet)] YI, 240. 
EA. IX, 207; Xn, 94. Skj. IV, 367 
9 ^ak (tj. ♦k ii a k) ZZ Sio. Moraw, 
kyaka, kya5ka = burak [Mr. 894 
zbliia Nm. 9 ^ ci g (e) = głąb, 9 Mo- 
czan. Wspomnieć też naleiy Nm. 
Q u e o k = agrostis stolonifera, oraz 
chwast, roilina rozrastająca się ko- 
rzeniami Sand. Dt]. 

^^ » ^^ 

Kwapy 2 pp. Kwapiu = cienkie 
pierze Ł. z MączyAskiego. 9 Kwap 
= puch RA. XII, 94. 9 Kwap = 
1, puch 2, tłuszcz, 3, r yba, podobna 
do miętuza Psk. 40 _ Cz. k y a p = 
cienkie pierze. [Może w związku z 
Nm. Quabbe, Quabbel = coi 
miękkiego, pulchnego (trzęsawisko, 
Huszcz wiszący, wole itp.); Nm. 
Quabbe, Quappe znaczy tei 
miętuz. 

Kwarek = odoin kabłąkowaty 
drzewa d ębow ego u wręga galaru 

KSŁ. 110 Moie w związku z Nm. 

qaer == wpoprzek? 

Kwagt p. Kośolć. 



9 Kwaszą = rodzaj polewki BT. 
211. Ap. I, 70ZZUkr. k wiszą = 
tzn. 

Kwatembra p. Kantopory. 

Kwatyra p. Kniatyra. 

Kwef 9 dw. Kwew,poh. zlź. „Ustroić 
się we k w y^ Potocki u Ł. Słyszy się 
tei czasami u nas Koafiura (z Fr. 
coiffure) = ubranie głowy. S(z)ko- 
Qa = 1, czapeczka duchownych koś- 
cioła greckiego 2, pokrowiec 8, kita. 
Toi KoQa Ł. || Srb. s kuyija, sko- 
yija = mycka. Bg. skufa. Ukr. 
8 k ii f i j a. Bis. s k u f b j a || Węg. sz ko- 
fia. Tur. uskuf. Ngr. skoiifia 
'Słc. cup hi a, cuffia, coffia, co- 
fea, cofa i in. postacie i znaczenia 
rozmaite, wiążące się z Wł. (s) cuffia, 
Hp. co fi a, Pg. coifa, Fr. coiffe, 
coefe = ubiór, pokrycie głowy, za- 
dona itd. [Dz. I Cuf&a podaje różne 
domysły o źródłe tych wyrazów i 
mniema, ie najmniej niepewnym jest 
Łc. cup pa (skąd Pols. Kubek, 
patrz Kubeł) = naczynie, czasza, z 

rrzejAciem znaczenia, jak w Łc. ga- 
e o 1 a = naczynie kształtu hełmu = 
Łc. gale a]. Nasz kwef z Fr., a 
Skofja i Kofja ze 'Słc. Por. Mr. 
233 Kwef (mylnie z Nm.). MF. sku- 
yija. Mew. 804 Skuyija. Wymawianie 
nasze z Fr. postaci coSfe. 

9 Kwerla p. C Kwlrl. 

Kwesort := sz ydło do przyszywa- 
nia podeszwy O. HH Drugą częścią 
wyrazu jest Nm. O (h) r t (e) = szydło ; 
pierwszą zdaje się być Nm. Quatze 
= zła strona skóry wygarbowanej ; 
może więc z Nm. *Qu&tzort. 

Kwesta pch., C Ghwesta = kwes- 
towanie; dw. Kwest = zysk. C An- 
kieta || Cz. kyesta||Fr. quSte = 
kwesta; enquete = śledztwo _. 
'Słc. quaesta, questa mzn. = tzn. 
[z Łc. quaero == szukam; dostar- 
czam; zarabiam; proszę itd.; quaes- 
tus = zysk, zarobek]. C Ankieta 
z Fr. 

Kwew p. Kwef. 



KWIŁA 



883 



KYEPOE 



9 KwUa p. Chwila. 

9 Kwirl = mątewka, kołatka, 
koziołek. Kwirla O. 9 Kwlrlęjka. 
9 Firlńk. 9 Firlać, np. 'firlane 
piwo' = skłócone Eg. Kai I, 268. 
9 Firląfek, Firletka == rośl., ma- 
jąca kwiatki podobne do mątewki. 
9 Kwerla Mgn. p. w. Abqaerlen || 
Dłź. kwórlawa = mątewka; k w ó r- 
lowaó. Gz. kyerliSka, kvedli5- 
ka; kyed lat i, kverlovati, kve- 
dloyati _ Nm. Qairl, 'Sgnm. 
twir(e)l, Sgnm. dwirii = tzn. 
Nasze f przez oh: *c h w i r 1-, *o h f i r 1-, 



jak np. fala, Fajsławice przez 
*ohfala, ^Ohfalisławice. 

9 Kyrczyć = kurczyć IŁA, XVII, 

42 Słc. k r 5 i t' [raczej ze Słc. nii 

z Cz. krfiiti, boto bliższe; por. RA. 
XVn, 42] = tzn. 

9 Kyrdel p. 9 Kierdel. 

9 Kyrkać: „Kudlió i kyrkaó 
= rwać za włosy" Hoff, 40 _ Cz. 
9 krkati = tzn. [od krk = kark]. 

9 Kyrpce p. 9 Kierpce. 



^* -4 ♦N^ »■ 



DODATKI, 



CIAO 2.*) 



Adzlamskl. 9 Chndziamski 
a. 9 Chudziam = o człowieka 
dzielnym i t^gim Skj. Y, 848. 

Aft p. Haft. 

Afyiia p. Jafery. 

Agaiaiit. j, 9 Garzędy = wyszy- 
cia czarnym jedwabiem na kołnierza 
i rękawach staroiwieckiej koszuli Gó- 
ralek"" Skj. Y, 355. Por. 9 Harga- 
rzęty. 

Ag^raman. Cz. agranka Et p. 
w. Krepina. 

9 AJer. Ukr. też h&wiar. 

Aksamit. Tu należy nazwa rośli- 
ny Samlt = amaranthus caudatus Ł., 
po Nm. Sammetblume. Cz. też 
samit = aksamit. 

Alkierz. Por. Mew. 100 jarusii. 



Almacja. Tu teł naleły Mucet L 

Andzlar p. 9 Jaiidzlara (w Dod.) 

9 Ankieta p. Kwesta. 

Antal. a. Korbut, w Glosie 1895, 
n^ 13, wytyka mi, źem pominął daw- 
niejsze wywody wyrazu tego z Gr. 
intlos = ozerpadło i z Nm. Ach- 
tel. Wydały mi się one niefortunne- 
mi w swoim czasie, a dla czegom o 
nich nie wspomniał, dziś naprawdę 
juś nie wiem. 

Aprzyflkować się, powiada A. 
Bruckner JA. XYii, 561, moie jest 
przekręceniem to samo znaczącego 
wyrazu sztyfelkować się. 

Aras p. Elromras. 

Arbuz. Por. Mew. 112 karpuzi*. 



*) Po ukończeniu słownika, wszystkie dodatki zlane będą w jedną oatośó. 



Czołgać się. A. Bruckner JA. 
XVII, 662 powiada, źe to wyraz 
czysto Pols. i na dowód przytacza 
Spols. czołkaó się; dowód ten nie 
wystarcza, zdaje mi się, dopóki nie 
będą podane inne, gdyż oba wyrazy 
mogą być obcego pochodzenia. 

9 Czwarta = deska skrajna, obła 
der Mgn. p. w. Schwarte ZZI Nm. 
Schwarte = tzn. 

Czyiisz. Por. Mew. 116 kintSt. 

9 Czyszczariiia. Por. Mr. 171 
roycrepna: Ssł. gousterna, Chrw. 
gusóerna, 'Sgr. kinstórna, Ngr. 
gioustórna. 

Daiik. A. Bruckner JA. XVn, 
562 tak mówi o moim twierdzeniu, 
że osnowę dzięk- wzięliśmy nie 
przez Cz., lecz wprost z Nm. : „Ależ 
Nm. dank musiałoby w Pols. dać 
dank a. dęk, a dzięk- dowodzi 
zapożyczenia z Cz." Szanowny pro- 
fesor miałby zupełną słuszność, gdy- 
byśmy po Polsku mieli d z i e k - ; 
ale cóż począć z nosówką? Że zaś 
mamy podobne zmiękczenia Nm. d 
na dz w Dzietrzech z Nm. Die- 
trich, w Dziećmorów z Nm. 
Dittmerau, w dział z Hum. 
deal, w dzieża z Nm. Dose itp. 
i ponieważ w dw. Niemczyżnie często 
używano wyrazu Dank w Im.: 
D a n k e, przeto pozwalam sobie ob 
stawać przy twierdzeniu moim. 

9 Deptan p. Dyptam. 

Didryk Nm. Diderik a. 

Goldkukuk [podług Lavaillanta, 
który pierwszy ptaszka odkrył, nazwa 
pochodzić ma od wołania jego, mają- 
cego brzmieć dididididrik. Patz 
Brehma Thierlehen IV, 237. Wiado- 
mość tę zawdzięczam drowi J. Pesz- 
kemu] = tzn. 

Dokuk- p. Kuk-. 

Dryfus. Dodać należy 9 I^ry- 
bus i 9 D rej fus. 

Dryng. Ram. podaje na str. 30 
Drak (czyta się d r a n k) w znacze- 
niu 'łajno'. 



Drypufi. Powinno być: p. Dry- 
fus (ale nie p. D ryb as). 

Dubelt. Por. Krzyi. 

Dupelhak. Por. Koluwryna. 

Dupelkoluwryna. Por. Kolu- 
wryna. 

Durancja. Polaczek Rudawa, 28, 
pomiędzy rodzajami śliwek, wymienia 
durancje. Kt. p. w. PapSe podaje 
Cz. d u r a ń o e = Eierpflaumen. Do - 
myślam się, że O. mylnie wyczytano 
polewki zamiast śliwki. 

Dych = goleń, ćwiartka mięsa L. 
Kg. Krak . I, 108. Bałucki w Kreumia- 
kach Nm. dw. D i e o h = tzn. 

Dyptam. 9 D e p t a n Wisła YIU, 
139. 

Dżanoija. Eazimirski w Gulistanie 
pisze „w dżamidzie^ (str. 29), a na 
str. 2B6 w przyp. 99 dodaje: ,, 'Świą- 
tynia nazywa się dżam;^ (zbierający, 
zgromadzający) . D ź a m i d więc nie 
jest dokładną tego wyrazu pisownią, 
ale gdy ją już A- Mickiewicz do ję- 
zyka wprowadził . . . nie uważałem za 
potrzebne stosować się zbyt ściśle do 
wymawiania Wschodniego". S. Otwi- 
nowski (wyd. 1879) na str. 80 opusz- 
cza ten wyraz. 

Diet p. Gagrat. 

9 Embeleus p. Jubileusz. 

9 Erezie I woła pasterz na owoe, 
chcąc i m n adać inny kierunek Skj. 
V, 3B4 ZZ Może Węg. 6 r = straż ; 
stróż, skąd Węg. orizet = straż, 
orizkedik = strzec się i in. poh. 
Wątpię, aby z Nm. h6re(n) 8ie! = 
słuchajcie. 

9 Erllk p. 9 Jarlyk. 

Es. Patrz ciekawą słów igraszkę 
Alm. LXXIX, 181 (z r. 1569). 

9 Fąjt = ród, pokolenie, gatunek 
Skj. V,JB4|ISło. fajt m., fajta ż. 

= tzn Węg. fajta = tzn. Do 

nas zap. przez Sło. 



Faramuszka. Dodać C Pi7- 
muśnica : „Badawianki, wielkie p r y - 
muśnioe" Polaczek Rudawa. 140, 
n« 76. 

9 Ferecyna. Dod. Br. farasina 
jakoby = brzezina Gołębiowski Gry 
298. 

Firlęje. Rodowe Firlej mylnie 
objaśniono EA. XVI, 811. 

9 F iugać = szybko uciekać Barn. 
37 .... Ma być z Łc. fu g o, zdaniem 
autora słownika; bardzo wątpię, wobec 
szczeropolskich fiu! = odpędzanie 
owiec EA. X, 267 ; f i u g a s = wietrz- 
nik, trzpiot Kg. Kuj. II, 270; fiu- 
k a ć, f i k a ć = skakać, brykać ; f i u - 
rać=^ jechać żwawo itp. 

Flak. Por. 9 Kronflek. 

Forbot p. 9 Chorboty (w Dod.). 

Gach, por. Jek. 

9 Gaćkorek p. Uczknr. 

9 Gaganiec p. Kaganiec. 

Galarepa p. Kalarapa. 

Galerepa p. Kalarapa. 

9 Galoty. Mew. 109 pod kaliga 
zbliża Cz. kal(i)hota, zdaniem mo- 
im, bezpodstawnie. 

9 Gataguty. Por. 9 Katkun, 
9 Kalkut. 

Ganek. Por. Krzyż. 

Gap. Por. Japa. 

Garus. Dodaj Moraw. harus = 
hałas ; ciżba ; h a r u s i t' = hałasować, 
krzyczeć B9. 

Garzędy p. Agażant (w Dod.). 

9 Gawlorek p. Kiwlor. 

9 Gawra p. 9 Kawior. 

Gdnla. Dod. dw. Pols. Kytan(a) 
= cotoneum, eyn kytten Pfil. V, 421 
(z Murmeljusza). 

Giaur. Dw. Kawr, w Im. Ka- 
wrowie, Kawrzy, przymiotnik 



kawrski Pamięiniki Janceara 8. 18. 
128. Por. Mew. 113 kaun,. 

9 Giewont. Zdaje się, że wyra- 
zu takiego, w znaczeniu czegoś „pio- 
nowo stojącego^, w Zakopanem nie 
znają; tak przynajmniej zapewniają 
osoby dobrze z mową tameczną obe- 
znane. Nie udało mi się też dotąd 
spotkać wyrazów giew, gwy, gie- 
wy, giew a, które oznaczać mają, 
„prostopadłość**, według Sgg. U, 667. 
Nazwa góiy Giewontu najprościej 
wywodzi się z Nm. gahe Wand = 
stroma ściana [Nm. j ah, rzadziej g&h, 
Sgnm. g&he a. gSch (jak hoher 
obok hoch, naher obok nach), 
Sgnm. g&hi = szybki, nagły, stromy; 
stąd Fr. gai = żwawy, wesoły Dz. 
I Qai]. Nm. an przeszło w Pols. na 
ą jak w ląd, 9 strąd, z Nm. Land, 
S t r a n d. Jeżeli są wyrazy giew itd., 
to i te uwaźaćby należało za wzięte 
z Nm. g&h. 

9 Gleg p. 9 Klńg. 
Głoska p. Klusek. 

Goltślar. Dod. Goldszlagier Mgn. 

p. w. GK>ldschl&ger. 

Graca. Por. Eoraćbierst. 

Grajcar. Por. Krzyi. 

Grata p. Krata. 

9 Gregoraczek i 9 Gregora* 
szek p. Krog^ulec. 

9 Gręgulaszek p. Krogolee. 
Grota p. Kruchta. 
Gspany p. Kspany. 
Gstel p. Kstel. 
Gagiel p. Knla. 
Golarz. Por. 9 Knldon. 
Gardwiel p. Kurdziel. 

9 Gustoforki p. Bursztówka 

(w Dod.). 

Guszczora p. Kuster. 



Gzelce Im. ^(Na Krakowskim ryn- 
ku) jedna kiełbaski smaży, druga 
gzeloe przedaje^ Bej Żywot eełow. 
poczc wyd. Gaięzowakiego, cz. III, 
tom VII, str. 208; w wyd. Turowskiego 
str. 236. ,Fleki, r&stóbigi, grzelce^ 
Wisła VI, 872. Gzelce ib. 873. Por. 
Kg. Krak. 1, 134 ods. (z Maciejowskiego 
Polska... pod wegl. obyczajów II, 6). 
"Wątpią, ozy tu należy Grzćńea GO. 
121 (autor objaśnia ^^podpieczony 
chleb z masłem^ , więc raczej = g r z a n- 
k a). W wydaniu Gc^ęzowskiego objaś- 
niono : pCO smażonego^ ; Maciejowski 
tłumaczy przez „kukiełki^ itd. i dru- 
kuje gzelce ZZINm. C szwab, ge- 
8&lz a. gs&lz, 8alz = podlewa, sos 
(ten sam wyraz, p. Sos , słona, gęsta 
przyprawa do mięsa; elektwarz, po- 
widła. Na wyraz Spol. zwrócił uwagę 
moją dr. J. Peszke. Pisownia przez 
rz (ż) jest sld. do grzać. Por. GW. 
Gesklz. 

Hamulec. Por. Komulec. 

9 Haseii. Por. C Kazieniiy* 

Hazuka. Por. Koszary. 



Hebd. Por. Kobuz. 

9 Hedbaw p. Jedwab. 

Hetka. Dodać 9 Hećka = źrebię. 

Hipokras p. Ipokras. 

9 Hohyn. Por. 9 Kochajki. 

9 Hołdys. Dodać 9 Goldys (o 
psie) Ap. X, 164, n<> 162. 

9 Horek niewątpliwie zam. wo- 
rek, bo w tejże okolicy mówią hia- 
ter, hilk, hysoki.. zam. w i a t (e) r, 
wilk, wysoki.. (Ust. od H. Łopa- 
cińskiego) ; podobnież h i e r z e j e, 
hieje zam. wierzeje, wieje 
Pleszcz. 192, zwr. 4. 

Hrabia. Dodać 'Sło. gograylus 
= gograbia. 

Huckop. Dodać hunczcop Po- 
mniki deiej, wieków śred. XV, 199. Por. 
Czapka i 9 Koper. 

9 Jaudziara = batog Ap. XTT, 
129, p. Andziar. 

Jolop, Por. Knap. 



LABA 



LADBA 



L. 



9 Łaba p. Łabować. 

9 Łabacha p. Łabować. 

9 Labdówka = błoto (deszcz owe) 
EA. XVII, 43. 9 Zalabddny. ZZ 

Może w związku z Węg. lab al, Ik- 
boi == stąpać, brodzić. 

Łabę p. Opat. 

Łaber poh. = ozdoba » arabesk 
brzegowy. ZZI Zap. Łc. 1 a b r u m mzn. 
= brzeg. Por. L. Wątpię, aby zbli- 
żenie Ł., powtórzone przez Ł. Mali- 
nowskiego w Btrge VI, 281 i przez 
a. Korbuta w Pfil. IV, 640, z Nm. 
Laubwerk (p. Łabwerk) było zgod- 
ne z prawdą. 

9 Łabet = pewna gra w karty. 
Bet pch. złż. = płatka. 9 ^abety 
= kłopoty RT. 212. || GHż. bejt. 
Cz. 1 a b e t (a) = bet. Ukr. „z a j t y 
w lab et" = zadłużyć się, bankru- 
tować. Bs. be tli pch. = bet, płatka 
II Nm. Betę, Łabet = bet, płatka; 
pewna gra kartowa GW. Labet 
Ag. b e a 8 1 = tz n.; t o b e a s t = 
wpadać w płatkę. Fr. la h e t e 

dsł. = bestja (z Łc. bestia), a także 
bet, płatka i pewna gra kartowa. 

9 Łabja p. Łabować. 

Łabować złż. = używać, luszty- 
kować. 9 Ła^ba, 9 Łabja = 9 

frajda, lusztyk. 9 Łabacha = dziew- 
czyna leniwa 8kj. V, 112. || Cz. 
1 a b a t i = żreć, chlać; 1 a b a n == ob- 
żartuoh; labuźnik = smakosz. 
Nm. lab en = kąpać; rzeźwić; sich 
lab en = kąpać się; orzeźwiać się 
[zap. z Ło. layare = myć, kąpać 
GW. Kge laben]. Por. Mr. 234 La- 
bati. 

Łabruszki = dzikie wino L. O. 
Łc. 1 a b r u 8 c a (v i t i s), skąd Fr. 
lambruche, lambrusąue, Hp. 
labrusca, Wł. lambrusoa. 

9 Łabu8 p. Łobuz. 

SiOWNIK WYR. OBC. W J(2 POLSKIM 



Łabaś p. Opat. 

9 Łabuśniak p. Łobuz. 

Łabwerk = wzo ry, i nkrustacje, 
arabeski (np. stolarskie).ZZINm. L aub- 
werk [Laub = liść -|- Werk = 
robota] = tzn. Por. Btrge VI, 281. 
Pfil. IV, 640. 

Łaca, Łącka = pętelka, spinka 
O. II Qłż. lac = gorsecik; lacki 
blp. = przednie części gorsetu. Mo- 
raw, lac = fartuszek u spodni. Cz. 
1 a o e 1 = górna część fartucha. (Ukr. 
lac = pręt u kosza?). Rs. lackam> = 
wyłogi na piersiach. Nm. Łatz, 

Letze, Litze [z Wł. lacoio = pę- 
telka, z Łc. laqueus = tzn., skąd 
Hp. Pg. 1 a z o, Fr. 1 a o s, 1 a o e t Dz. 
I Laccio] mzn. = pętelka. Por. Bruś- 
lac. 

Łacetule Im. = rodzaj jabłe k L. 

p. w. Macyan (z Erescencjusza) 

Od nazwy prowincji Hp. Łacetania 
(wyjaśnienie prof. Rostafińskiego). 

Ładiser dw.: .Armaria (p. Al- 
marja) sosnowego drzewa... i 1 a di- 
serw niej** Akta grodzkiej 654. 
Nm. Ladelgeschirr [Ladel, zdrob- 
nienie wyrazu Ladę, p. Łada, Szuf- 
lada itd. + Q-escliirr= sprzęt, 
przyrząd itd., p. Gzory, Szory itd.] 
= stół z wyoiąganemi schowankami 

Ładra dw. = skóra; Ładrowauy 
poh. = opancerzony. Łederwerki^ 
9 Łiderwerki blp. = części rze- 
mienne umundurowania. || Cz. ladry 
blp. = rynsztunek na konia; 1 a d r o- 
vati = 1, okryć konia 2, opancerzyć; 
ladroyanj^ = zbr oją okryty; la- 
droyani = zbroja. I^Nm. Leder 
= skóra; (b e) 1 e d e r n = skórą okryć, 
odziać. Do nas zap. z Cz. Por. Asz- 
leder, Faledra, Obladra i inne. 
Por. Mr. 286 Ladry. Pfil. IV, 640 
ladra. 



Ładra p. Łetra. 



44 



LAJFA 



334 



LAKTUKA 



Łafa = zasługi, jurgielt || 
Bg. lefe. Ukr. lafa, łefa. Ukr. ła- 
p h w ś, = sposobność, dobra godzina. 
Br. łaohwa = zyski, obrywka. Es. 
(a) lafa = powodzenie, szansa; la- 
fitb = szoz^śoić si^; lafistyj = 
szozęśliwy. || Rum. leaf& == żołd. 
Śgr. lof&, Ngr. 1 o uf 6 8 = cena, od- 
płata. Tur. (z Pers.) uluf^ = 
żołd. Por. M. 74 lafa. Mr. 236 
Jla^a. Mew. 159 lafa. 

Lag = „czarny, sapo waty grunt, 
sapisko** O. Zap. Nm. Lagę = 

pochyłość, nizina; l&g = nizki, np. 
lages Land = nizina, płaszczyzna. 

Łagier p. Legier. 

Laguiiica p. £agiew. 

9 Laik = rysik, szyfer, gryfelek. 
Nm. 9 1 e i (e), 9 1 *^ i = łupek, 
szyfer GW. Leie. 

9 Lajbik, 9 Łcjbik, 9 Łiik 
(9 Łiwk). II Słc. lajbik, lajblik, 
lajbrik, lajbl. Słń. lajbiC. Ukr. 
łaj byk, lej byk. Bs. lif^B = sta- 
nik. Tu leż należą złożone z lejb-, 
np. gwardja, medyk itp. w różnych 
językach Słw. 9 Lajbik żywcem 
przetłumaczono na Słc. 2ivotok, Cz. 
źiyotek, nasze 9 Ży wotek. Nm. 

Leibchen == tzn.; Nm. Leib mzn. 
= stan, stanik, 9 1 e i b = kamizelka. 
Gnm. Leib = Dnm. liiv, stąd 9 
Łiik i Rs. li fi*. W złożonych lejb- 
== Nm. Leib w znaczeniu: osoba 
(dsł. ciało) (panująca); po Nm. Leib- 
garde, Leibmedicus itp. Por. 
Mr. 241 •IIn(J)'B (niepotrzebne wywody 
z HI. i Szw., skoro jest Dnm. liiv). 
Co do przejścia znaczenia z ciała na 
stan (ik) w Nm., por. Gors ze Sfr. 
cors = Ło. corpus = ciało, skąd 
też Gorset. Por. Pfil. IV, 641. 

9 Łajda p. £ajdak« 

9 Łajdrńk, 9 Łajndrowy p. 
Łaiidyga. 

9 Łajk = , ziele gromowe" GO. 

77 (= szparag?) ZZ V 

Łajmlader dw.: .Zlajmladru 
klej warzyć" Akia grodzkie^ 7B2. = Nm. 



Leimleder [złż. z Leim = klej, 
por. Łentryk -f Leder = skóra, 
p. Ładra] = zrzynki skór do goto- 
wania kleju GW. 

9 Łąjnsuch p. 9 Łonzók. 

Łajstyk dw.: „U szwedlera między 
miechy mają być cudne 1 aj styk i 
na wierzchu" Akta grod0.,&26. Nm. 
L e i s t e = lisztwa, p. t. w.^ albo może 
raczej Leist(en) stfick [Leiste 
+ Stiiok, p. Sztaka] == tzn.; wy- 
raz możebny, w moich słownikach Nm. 
nie podany; albo też Nm. Lein- 
stiick, ooby znaczyło sztuka, kawał 
płótna. 

9 Łajzdrygon = mężczyzna wy- 
soki a do niczego Spr. lY, 25. 9 Ła(j)z- 
dragóiii = przednówek, w wyra- 
żeniu f, wypędzać laj zdrag&na", o 
młóceniu pierwszy raz nowego zboża 
RA. XVn, 381. ±Z Nm. Landsdra- 
goner [zlż, z Lands- = krajowy 
-j- Dragoner = dragon]* := dsl 
dragon krajowy. 

Lak = rosół, woda rozsolona, sos 
słony (por. Laka = gnojówka, p. 
£acha). || Słc. Cz. lik. ZZ Nm. La- 
kę = tzn. [ten sam wyraz, w postaci 
Dnm., 00 Lachę, p. £aclia]. 

Lak pch. (do pieczętowania). Laka 
poh. = guma, pokost. Lakier pch. 
złż. II Słw. Eur. od osnowy lak-. ZZ 
Ar. Pers. lakk, lak = guma (łąko- 
wa), Skr. lakSa = tzn.; stąd Śło. lac- 
(c)a. Lak do pieczętowania nazwany 
od laki czerwonej, której do niego uży- 
wano. Por. M. 74 Lak. Dc. 150-51 
Laque. Mr. ^^36 Lak. Dz. I Lacoa. 
Mag. Lac. Osnowa lakier- z Nm. 1 a- 
ckieren = lakierować. Lak z Wł. 
lac ca = tzn. Por. C Szarlak. 

9 Lak p. Hlak. 

Lakrycja p. Lukrecja. 

Laktuarjum p. Elektwarz. 

Laktuka (mylnie u L. pod Ło- 
ozyga stoi łaktuka), dw. £oczyca, 

£oc(z)y^a. || Głż. łó5ica (?). Sło. 
Cz. locika. Slń. lo5ika. Srb. lo- 
óika. Ssłw. loStika. Ukr. łoczyoia, 



LAKWARZ 



336 



LAMZA 



I a tu oz k a. Bs. lataki>. || Hp. le- 
ohuga. Wł. lattuoa. Fr. laitne. 
Sgnm. lad du oh (a). Śgnm. ladeke, 
ladioh, ladioa. Nm. Łattioh, C 
latsohe, C llltscbke, Cratke.= 
Ło. laotuoa [od lao, 2 pp. lactis = 
mleko, z powodu soku mlecznego 
w roślinie] = tzn. Ł o o (z) y g a z Nm. 
9 lat8oh(k)e. Por. Mew. 173 lok- 
tjuka, gdzie nie podano źródła po- 
staci Słw. od osnowy lo6- i myl- 
nie zaprzeczono związku ł o c z y g i 
z laktuką. Por. £odyga. 

Łakwarz p. Elektwarz. 

Łambreda p. Łampreda. 

9 Łami ec = podkładka filcowa 
pod chomąt. Ukr. 1 a m e ć. Br. ła- 
miec a. lamka. Bs. 1 j a m k a = 
sznur (ciągnących statek); rzemień 
jako nosidło; IjamecŁ = podkładka 
pod chomąt. Do nas z Br., albo z Ukr. 
Do języków TSia. wyraz dostał się zap. 
z Zachodu: Śgnm. lim = obszewka, 
brzeg, bramowanie, skąd Scz. lem, 
dziś lijn, limec = kołnierz; Cz. le- 
movati = lamować; skąd Pols. 9 
lemiec = kołnierz i lamować pcb. 
Por. Mr. 239 Lem. 

9 Łamoretki = wyraz kuchar- 
ski: przyprawa ze szpiku cielęcego. 
II Nm. Lamouretten Im. HB. 
Pr. amourette = szpik cie- 
lęcy. 

Lamować p. Łamiec. 

Lampart, Lwopard , Lewart 

(lyeward Pfil. HI, 287) L. Leopard 
O. Pfil. V, 424 i pch. Lewart (herb). 
II Słc. Cz. levhard. Słń. pard. Ukr. 
łeopard. B»s. leopard'i>. || Śgr. 
leómpardos. Wł. leopardo, lio- 
pardo. Fr. lóopard. Nm. Łeopard. 
Łc. leopardus [leo = lew -f- 
pardus =: lampart] == tzn. Lam- 
part ze Śgr. Lwopard ma pierw- 
szą część przetłumaczoną z Ło: leo 
= lew. Łewart = z Cz. [to zaś ze 
Sgnm. U b a r t(o)]. Por. Mr. 236 Lam- 
part dwakroć wyrażone tam. Zbliże- 
nie Pols. 9 lamparta, w znacze- 
niu łajdaka, z Nm. Lamperter i 



w Lpf. IX, 187 z HI. lomperd nie 
zdaje mi się trafnym: por. lew, ty- 
grys (bengalski) w znacz, modnisia, 
wyjadacza serc, które to znaczenie 
ma u nas i lampart (lampartowaó się). 
Por. JA. II, 704, nO 94. 

Lampas = ^1, jedwabna malowana 
materja 2, pas odmiennego koloru 
(u spodni)" O. || Ukr. lampas = 
pas na suknie . Rs . lam past = pas 
na spodniach. Fr. lampa s(se) = 

jedwabna wschodnia materja. Por. 
Lpf. IX, 187 JlaMnacyB. PfiL lY, 640. 

Lampasz == lampa. Gr. I a m- 

pis == lampa. 

Lamperja = taflowanie. Z Fr. 
lambris [podobno z Łc. póżu. am- 
brix = tzn., z przydatkiem przed- 
imka V Littrć; Dz. II o Lambre in- 
nego jest zdania] = tzn. (skąd Słc. 
lambricare, lambroissareiin. 
= taflowaó; Śłc. lam brie es, które 
podaje Mr. 256 Lamperya, w DC. 
niema), przez Nm. wymawianie Lam- 
bris i sid. do lampa. 

Łampreda, Lampred Maj. Łam- 
breda, Lampreta, Łampetra = 

rodź. minoga. || Cz. i am perta, łam- 
preda, lampry da. IZZ Ło. późn. 
łampreda, łampetra DC, skąd 
Hp. Pg. lamprea, Wł. łampreda, 
Fr. lam pro ie, Sgnm. łampreda, 
Nm. Lamprete i rozmaicie inaczej, 
Ag. lamprey. [Ło. łampetra ja- 
koby od lambere = lizać -f p e- 
tra = skała Dz. I Łampreda; we- 
dług innych z Gr. lampy riz5 = 
błyszczę (jak 1 a m p y r i s = roba- 
czek świętojański) DC. p. w. Łam- 
petra]. Por. Dz. jak wyżej. Mr. 236 
Lam pręta. Mag. Lamprey. Łittró p. w. 
Lamproie. 

Lamus, dw. Łemas. || Cz . C l em- 

h a u s. Ukr. lamus (z Pols.) Nm. 

L e hm haus [Lehm = glina -j- 
Haus = dom, p. Cajghauz, Ce- 
chenhauz , Kaienauz , Ratusz, 
Zamtuz itp.] = tzn. Por. Btrge VI, 
280. Lpf. IX, 187 Lamus. Mew. 171 
Ijamusi). 

9 Łamza, C Glamza = niedo- 



LANCARY 



336 



LARYFARY 



Hg^j cymbał. C Ijamzak = mize- 
rak; urwisz. || Cz. lamzak = si- 
łacz. Rs. Ijamza = złodziejaszek. 
Zap. Nm. Lappsaok [Lappe 
= ga^gfi-i^i szmata -|- Saok = wo 
rek] = tzn. 

9 Łancary = b^ben Pfil. III, 

306 janczary (muzyka janczarska), 

p. Janczar. Por. RA. XVn, 87. 

Łaiicknecht, dw. Łancknet. C 
Łandzk = żołnierz GO. 170 (wła- 
ściwie Lanek = *I a n c e k). || Oz. 
lanoknecht || Śło. la nsk ene- 
t u s. Fr. 1 a n 8 q u e n e t. Nm. 

Łandskneoht [dsł. żołnierz krajo- 
wy, złź. z Land s, 2 pp. od Land, 
p. Ląd -|- Knecht = chłopiec, 
giermek] = 1, żołnierz piechotny, pie- 
chur 2, gra w karty (używana przez 
dawnych żołnierzy Nm.). Por. Pfil. IV, 
640. 

Landara. Lando. || Ukr. lan- 
da r a. Rs. 1 a n d a u, lando. || Nm. 
Landauer. Ag. landau. Fr. lan- 
da u, land a w. Od miasta Nm. 
Landau. Landara z Nm., L a n- 
d o z Fr. Por. Kocz. Pfil. IV, 640. 

9 Lś^ndler p. Lendler. 

Landszep: „Landszeb borowy*' 
KM, 90. „Pieniądze na landszepy wy- 
sly* ib. 91. ,Landszepów jest cte- 
rynaśoie*' ib. 93. Nm. Land- 

s c h o f f [złż. z Land, p. Ląd + 
Schoff, Schopf, Schopp (Sgnm. 
sceffin, scaffin, skąd Śłc. sca- 
b i n u s, a stąd Fr. e c h e v i n, Wł. 
s c a b i n o itd.) = ławnik, sędzia wiej- 
ski] = tzn. 

Landw ójt O. Lentwójt, Lęt- 

wójt L, Nm. Landyogt = 

rządca (prowincji, miasta itd.). Patrz 
Ląd i Wójt. 

9 Langietka = falbanka u czepca, 
kołnierzyka. Lankotka = szlarka 
u sukni O. || Nm. Languette 
mzn. = tzn. ZZZ Fr. languette 
[zdrob. od langue (z Ło. lingua) 
= język] mzn. = tzn. Lankotka 
iest zap. sld. 



Lankor- p. Bankor. 

Lanknr- p. Rankor. 

Lauszait, dw. Lanczaf t, L an- 
czawtL. II Rs. landSaftij. «_Nm. 
Landsohaft = okolica; krajobraz. 
Por. Pfil. rV, 460. 

9 Łańcuch p. Lancach. 

Łapa p. Łapka. 

9 Ła pa = pysk wyżła Pfil. V, 
779. p. Japa. L. bardzo czysto 

zastępuje u nas j w nagłosie, np. 9 
lancary, 9 l&ruga, 9 l^le^i 
9 lelitOy 9 lejeli itp., zamiast 
janczary, jaruga, jeleń, jelito, jeżeli 
i t. p. 

9 Lapietka = przezwisko panów. 
ZZ RA. XVn, 43 zbliża Nm. Laffe, 
Lappe = cymbał, błazen, gap, chły- 
stek; lappisch = błazeński,. głupi. 
Nasuwa się jeszcze Oz. łapka = 
złodziej, zbój Brl.120. 

9 Łapka = parol (w faraonie, za- 
gięcie rożka karty, oznaczające podwo- 
jenie kuszu czyli stawki, stąd wyra- 
żenie ^zagiąć (na kogoś) lapkę^ = 
zagiąć parol. Mówią też (w grze) L a- 
pe nieodm., a także ^ zagią ć łapę*. 
II Nm. Lappó (z Fr.). ZUFr. Iap6 
[może od Fr. laper = lizać, chłep- 
tać] = tzn. Littró nie podaje tego 
wyrazu Fr.; znajduję go w HB. i Kr. 

Laran = ;, surowcowy tłok, kloc, 
używany w robotach" O. IZII ? 

Łarędogni, Larędogra, Laren- 

dogra = rodzaj perfum. Fr. (eau 

de) la reine deHongrie dsł. = 
(woda) królowej węgierskiej. Por. L. 
Pfil. I, 148. Wiszniewski Hist liter. 
IV, 197, ods. 226 i 226. 

Larm- p. Alarm. 

Larum p. Alarm. 

Lary fary = terefere! gadaj zdrów! 
Fredro^B W. OXLVI, 82. Bałucki gdzieś 

w Krewniakach. Nm. larifari 

[może z nazw nut d o re mi fa sol 
la si, albo też z HI. larie = ga- 
danina + Łc. fari = mówić] = tzn. 



ŁASA 



337 



LAWOWAĆ 



9 Łasa, 9 Łesa = wrota z ohró- 
stn, z desek, 9 branioa. 9 Łuśnia 
a. 9 £&ńnlA = krzywa, nierówno 
ucięta deska Skj, V, 370 p. w. Ko- 
ziati i 372. 9 Łaski = płot z ehró- 
stu Kg. Lub. I, B7. 9 Łaska = 1, 
łokieć (miara) 2, staje (10 lokoi). 9 
Łasy = harty (owiec) [otoczone pło- 
tem z cbróstu]. 9 Łesica = staje. 
Łeszczotki (por. Mew. 165 lesk-). 
II Głź. lesa, lesyca = wrota 
(z cbróstu); płot (pleciony). Sio. Heska 
= 9 łasa* 9 1 «^ 8 y. Cz. lisa = 
hurt, płot (pleciony) itp. Słń. Bg. Ssłw. 
ISsa == płot (pleciony). Srb. Ijesa. 
Ukr. lisa = tzn. Bs. lesa a. lesa 
= sznurek u wędki (moie przez po- 
jęcie wici?). Wszystkie te wyrazy 
[oraz obce, wzięte ze SI w.: Węg. 
lósza = żerdź; mata; loszka = 
suszarnia (pleciona). Bum. leasa = 
suszarnia (pleciona, do owoców)] zdają 
się krewnić z pochodzącemi od osno- 
wy les-, skąd nasze 9 leska, 9 ^^^' 
ka, 9 le^k&9 9 loszka, 9 ^^^z 
cza = leszczyna , 9 1 e s i ca = 
kojec (pleciony), 9 laszczyna, las- 
ka itd. Sądzę, że niepotrzebnie Mew. 
167 oddziela lesa od leska, a Mr. 
w Łpf. X, 61 szuka stoworodu w ję- 
zykach Celt. Drzewko laskowe, las 
par excellence, dawało pierwotnie 
i laski (pałki) i płoty (plecione) i wici 
i miary i kraty i plecionki do susze- 
nia. 

Las erow ać = farbą po farbie po- 
ciągać. _ Ł. podaje Nm. lassiren; 
j est to właściwie Nm. 1 a s i e r e n, 
które się używa obok glaciren [Fr. 
g 1 a c e r = tzn., por. rękawiczki 'g la- 
s6'] = tzn. Por. GW. Sand. lasie- 
ren. 

9 Łasfera a. 9 Łaswóra = sal- 
mo trutta Nadmorski JEiwi^Mfty, 148. 
Nm. Lachsforelle [Laohs = ło- 
soś + F o r e 1 1 e = pstrąg] = tzn. 

Lasować, 9 Łusować (o wapnie). 

_. Zap. Nm. 1 o 8 c h e n = gasić (o 
wapnie itd.). 

9 Łass uk = pociąg towarowy 
Pfil. II, id67. ZZ Nm. Lastzug [złż. 
z L a s t, p. Kaszt -f- Z u g = pociąg, 
por. Cug, Sznelcug i in.] = tzn. 



Łaszą = szt abka żelazna, łącząca 
szyny kolejowe. HZ Nm. L a s c h e = 
tzn. GW. Lasche 4,e. 

9 Łas<z)tówka, 9 £as(z)tówka, 
9 £astawka^ 9 Chwastówka 

= jaskółka. Cz. lastovka, la- 

gtuvka. Ukr. łastiwka. Jedne 
gwary Pols. wzięły z Cz., inne z Ukr. 
Chwastówka zap. przez samogłos- 
kowe ł i przez sld. do Chwast. 

9 Łaśnia p. Łasa. 

Latarnia pch., dw. Łatern(i)a, 9 
Łateriiia, 9 Łechtarka. || Dłź. 

Grłź. latarnja. Przez Nm. La- 
tem e, dw. latem, lantern(e) 
== tzn., z Łc. la(n)terna [może 
z Gr. lampter = świecznik, latarnia, 
jak sądzi Pott] = tzn. Zakończenie 
-arnia pod wpływem: drukarnia, ole- 
jarnia, psiarnia itp. Por. Pfil. II, 765. 

9 Łatercyna = cyna RT. 212. 

Nm. L o t h (er) z i n n [złż. z L o- 

th(er) = lut , p. Łut -f Zinn = 
cyna] = cyna do lutowania. 

9 Łatop(i)erz p. Nietoperz. 

9 Łatr p. Łotr. 

9 Łatra p. Łetrn. 

Laufer, 9 Ł<^'4^*r, 9 LąferZU 

Nm. Laufer = tzn. Por. Łoijpas. 
RA. XVII, 91. Pfil. IV, 640. 

Laur- p. Wawrzyn. 

Ławaterz dw. miednica. '. 
layatorium [z Łc. lavare 
= tzn. 



: Słc. 

myć] 



Laweta , La wet. || Słw. z małemi 
zmianami. Nm. Laffette, L a- 

V e 1 1 e [z Fr. I ' a f f u t = tzn., to zaś, 
również, jak Wł. fus to = łodyga, 
pieniek itd., z Łc. fustis = szczapa, 
kij] = tzn. Por. Dz. I Fusta. GW. 
Laffette. Pfil. IV, 640. 

9 Luwor = umywalnia. Nm. 

L a V o i r [z Fr. 1 a v o i r = tzn.] = 
tzn. 

Lawować = podmalpwywaó plan 
na kalce farbą || Cz. ravirovati 



LAZARET 



338 



LEBIDŁO 



= tzn. II Nm. lavieren. Fr. 

layer = tzn. 

Lazaret pcb. C Lazarety C Ła- 
zarstwo. Łazarz = nędzarz. La- 
zarou poh. obar. || Sic. Cz. laza- 
ret. Cz. 1 a z a r = nędzarz, 1 a z a- 
roai Im. = lazaroni. Srb. lazaret. 
Ukr. Ł a z ar j a skorczyty= uda- 
wać nędzarza. Br. łazaret. Rs. la- 
zaret-B; C lazarnifiatŁ = wy- 
łudzać, obeigiwać; C lazarb = że- 
brak natrętny. || Eur. z różnemi po- 
krewnemi powyższym znaczeniami, 
np. Nm. Lazaret h, Fr. lazaret, 
lazarone (z Wł.), la d r e = trędo- 
waty; Rum. lazaret itd. IZZ Wszyst- 
ko od imienia Łazarza ewangielicz- 
nego (Łuk. XVI, od 20), przez Wł. 
lazereto, lazzarone, Hp. 1 a z a- 
ret o; lazaro = żebrak; dw. la- 
oeria = ubóstwo; trąd. Ł w gw. 
przez imię Łazarza. Por. GW. p. w. 
Łazareth. 

Lazur pch. zlż. Ażur, Azuryt. 
9 Lazur. C £azurek = farbka, 
9 sinka WBł. p. t. w. || Sło. Cz. la- 
zur. SJń. ażur. Ukr. łazurok, la 
zurewyj. Br. 1 azurka ż. Rs. la- 
zur b pch. II Śłc. lazur, 1 a z u 1 u m, 
ażur a, azurrum, azolum i inne. 
Sgr. lazourion. Hp. Pg. azul. WJ. 
azurro. Fr. Rum. ażur. Nm. La- 
zur, Lasur, Ażur. Węg. lazurko 
(ko = kamień). Ar. lazwerd 

a. ladżwerd, z Pers. ladżuwerd. 
Postaoi, nie mające 1 naglosowego, 
powstały skutkiem uozuwania tego 1 
jako przedimka. P<.r. D^. 66 Ażur. 
Mr. 100 Ażur, 238 Lazur, 236 Lacol. 
M. 76 Lazur. Mt. p. w. ladżuwerd. 
Mew. IBl lazurB. 

Lazurek = roślina laserpitium 

Nm. Laser (kr aut) a. Laser- 

(pflanze) [Łc. laserpitium] = 
tzn. Sld. do Lazur, a. może ze Śgr. 
1 Az ar on = tzn. Por. Mr. 239 La- 
zurek. 

Łazy blp. = dowcipy, koncepty 
(teatralne) char. W}. lazzo. Im. 

lazzi [jakoby z Łc. acidus a. aci- 
dulus = kwaśny Dz. IL a Lazzo] 
= tzu. 



Łaźa, Łażę L., 9 I^aia, Aija 

poh. = dopłata do wartości monety. 
II Glż. loża. Oz. ażio, l&że = tzn.; 
9 laże = pieniądze wogóle. Br. 
łażą. Ukr. łażę. Rs. laż'Ł, ażio. || 
Węg. l&zsi. Rnm. agi o. Nm. Lagę 
(wymawia się lasze), Lagi o, Agi o, 
9 lasche = pieniądze wogóle. 
Wł. aggio [Wł. agi o (to samo ety- 
mologicznie, co aggio), rzadziej asio, 
Fr. aise, Pg. azo = wygoda (skąd 
też Wł. adagio), niepewnego sJo- 
worodu Dz. I Agio] = tzn. L w nie- 
których formach powyższych jest 
przedimkiem Wł. 9 Z^B^ia z Rs. Por. 
Laże z Nm. Por. Mr. '239 i 394 Laża. 

9 Ląb (lamb, lumb, lęb) 00. 
170 i 181 p. w. Snop = snop ZZ ? 
Czy = kłąb? 

9 Ląbrać = łuskać (orzechy); 
9 Ląbrńk = orzech 9 w yląbra- 
n y, wyłuskany PSK. 41 ZZ ? 

Ląd pch., dw. Land. Por. nazwy 
miejscowe od osnów land- i ląd-. 
II Cz. landfrid, lantfrid (z Nm. 
Landfrieden), landhrabg = land- 
graf, landovati = włóczyć si^. SIA. 
lentati (z Nm. landen) = wyłado- 
wywać. II Wł. Prowans. Shp. landa. 
Fr. lande = step Littró p. t w. 
(Dz. myśli, że z Celt I, 187). ZZ Nm. 
Land = tzn. .Ziemia ląd z dawna, 
stara to Niemczyzna, Którą i nasza 
przyjęła ojczyzna** Klonowicz we Fli- 
sie, u L. Por. MF. ląd. Mew. 178 lond'Ł, 
Por. tu Łancknecht, Lanszaft 
i Łaiidwójt, oraz Landgraf, Lan- 
drat , Łandszep , Łandszturni, 
Łandwera itd. Por. Pfil. IV, 640. 

9 Łąfer p. Laufer. 

Łąg p. Blank. 

Łąt p. Lont. 

9 Łątras p. £otr. 

Leberber p. Rewolwer. 

9 Leberyjś, p. Łiberja. 

9 Lebidto == przynęta na raki. 
Br. Ubiło = tzn., 1 i b i ć = ło- 



LEBIEÓ 



339 



LEK 



wió raki, ITkr. 1 i b ^ ó = kij z siatką 
do łowienia raków. Bs. li bil o, li- 
bitŁ. Por. Mew. 168 libi-. 

9 Łebleć p. Łabędź. 

Lebioda p. Kobuz. 

9 Lebas p. £obiiz. 

9 Lec p. Lejc. 

9 Lćchmaukować p. Lłchma- 

nina. 

9 Lechtarka p. Latarnia. 

9 Lecirz a. Lecyrz = klamka, 
klinka: 

Lederwerki p. Ladra. 

Łegart = leniwieo, leżach. 
Wyraz pochodzi' od pnia leg- (skąd 
leżeć itd.); chodzi tylko o zakończe- 
nie, o którym Mew. 163 legarfB 
powiada: „-Art jest Nm. hart, jak 
w Bankhart itp., jak we W^ -ar do 
wbugiardo = oszust*'. Dodaóby 
można, jako wzorki gotowe w Pols.: 
Oekwart, Gotard, Lenart, Le- 
wart itp. Por. Mr. 239 Legart. MF. 
legart. Por. 9 Legat = 9 legart, 
leżach, leniwieo. 

Legawka, 9 Legawa, 9 ^^^ 
gawka, 9 ^^S^ = trąba paste rska. 
II Oz. 9 lihayka (z Pols. ?). ZZ 
Może z Łc. 1 i g a r e = wiązać, z po- 
woda, że cala jest sznurkiem obwią- 
zana. 

9 Legiąfda, 9 Łeglęjda = 9 

lega(r)t, 9 leżach, leniwieo Ukr. 

lega, łegejda (od pnia leg-, skąd 
leżeć] = tzn. 

Legier dw. = 1, skład, magazyn 
2, obóz. 9 Lś^gier = obóz. Lagier 
„abo fus, który się pod trunkami 
ustawa'' Syrenjusz u L. i poh. 9 Lagry 
blp. Łegar, 9 Ligar a. 9 Ligary 
blp. II Słń. legar = obóz. Srb. lo- 
go r poh. = obóz. Ukr. logi er = 
obóz. Es. lagerL = obóz. (| Nm. 
Lag er, dw. leger, lager = 1, 
leże, obóz 2, podkład belkowy (pod 
beczki itp.) 3, osad, ustoiny. Por. MF. 



legar, logor. Mew. 163 legart; 172 
logon>. 

9 Legleru nk = gubernja, sto- 
lica prowincji. Nm. Begierung 

mzn. = tzn. 

Leglarz p. Łagiew. 

9 Legrada p. Renkloda. 

9 Lejbik p. Lajbik. 

9 Ląjbus, 9 Lejbuś p. Łobaz. 

Lejc pch. zlL, C Lic-, 9 I^^c-. 

II Ukr. lioy, Br. lejoy blp. (z Pols.). 

II Lit. leioius m. (z Pols.) Nm. 

Leitseil [złż. z leiten = kiero- 
wać + Seil = powróz] = tzn. Por. 
Pfil. IV, 540. Mew. 164 lejcŁ. Mr. 239 
Lec. 

9 Lęjcuch p. Łańcuch. 

9 Lęjdak p. £ajdak. 

Lejstrzyk p. Regiestr. 

Lęjtować dw.: -Towarzysze (gar- 
barscy) powinni skóry wyrobić do- 
brze, to jest lejtować, s t okow ać, bro- 
nować..." Akia grodź. 739. Nasuwa 

się nasam przód Nm. leiten = pro- 
wadzić, kierować, ale znaczenie nie 
odpowiada; może Nm. letten = 
glrną, iłem powlekać? 

Lejtuch ZZZ Nm. Leiohentuch 
[Lei che = trup + Tu oh = płót- 
no; sukno, por. Botucb, Fartuch, 
Kańtuch itd.] = tzn. Por. Pfil. IV, 
640. 

9 Lejzóik p. Łoiizńk. 

Lek pch. zlż. || Wszystkie Słw. 
od osnowy lek-, jj Lit. lićkorius 
pch. (z Pols.). Rum. lecuire poh. = 
leczenie. Ir. 1 i a g h = lekarz. Qt. 

lekeis, leikeis = lekarz. Sskd. 
laeknir, laeknari = lekarz. Szw. 
la karę, Sgnm. lahhi, Śgnm. la- 
chenaere, Nm. (tylko w nazwisku 
rod.) Laohner. Śgnm. lach en = 
lekarstwo. Ag. leeoh = weterynarz. 
Por. MP. lek^Ł. Mr. B6 Mkk Mew. 
167 lekt. Mag. Leech. JA. XV, 488. 
Pfil. IV, 640. 



LEKTWARZ 



340 



LENSZ 



Łektwarz p. Elektwarz. 

Lelek, C Łelak. || Głż. Iglak 
Słc. Oz. lelek. Srb. Ijiljak. Ukr. 
łyłyk, Rs. lelek-Ł. U innych Sło- 
wian podobnemi z brzmienia wyra- 
zami inne ptaki się nazywają. || Tor. 
lejlek, laglak = bocian, stąd Srb. 
Albań^. lelek = bocian, Ngn lelóki, 
Rs. 9 neklejka Gt. I, 428. IZIMt. 
p. w, lójlók mówi: „Nazwy bociana 
są pochodzenia Tur., a innych ptaków 
ciemne". Por. MF. lelek. 

Łiehija p. AIelu.}a* 

9 Lem = tylko, jeno, stąd 9 
Łemkować = mówić „lem" i na- 
zwa Spiżaków: Łemki. 9 I^ćm^^e 

= zaledwie, np. ^lómze śvit" Sa- 
bała, 131. Skj. IV, h06; V, 362 p. w. 
Hyr i 373. || Ukr. ł e m (skąd nazwa 
Rusinów w Sandeckim, Sanockim i Kro- 
śnieńskim, mówiących „lem": Łemak, 
Ł e m e k. IZZ Sło. 1 e n, gdzieniegdzie 
lem [zamiast jen = jeno = jedno] 
= tylko. Nazwy ludzi od pewnych 
albo inaczej wymawianych wyrazów 
bardzo są liczne, np. Bylacy, Pi- 
ohacze, Taśtaki itd. 

Łeman pcb. Nm. Lehen- 

mann [Lehen patrz Lenno + 
Mann = człowiek, p. Man, por. 
Furman, Hetman itp.] = tzn. Por. 
Mew. 183 mani> 2. 

Łemiec p. Łaniiec. 

Łemleszka, 9 Łemiecha, 9 ^^' 
miecha, 9 Lemięszka. || tjkr. łe- 
miszka. Br. lemiecha, lemieszka. 
Rs. 9 lemeSka. ZZIZap. Nm. Leim- 
mus [Leim = klej (por. potrawa 
klejek) + Mus p. Cymes, Fara- 
muszka] = tzn. (w słownikach Nm. 
Sand. i GW. niema tego wyrazu, 
ale jest zupełnie możebny. Por. Mew. 
164 lemecha. Lpf. IX, 200 Lemieszka. 
Nosówka jak w mieszkać, mieszać itp, 

Łemus p. Lamus. 

Len. II Wszystkie Slw. prawie je- 
dnako. II Węg. len. Lit. linai czę- 
sto bez Ip. Łot. 1 i n i. Fińs. 1 i i n a. 



Gt. 1 e i n, Sgnm . 1 1 n, Nm. L e i n. 

Rom. z Ło. Gr. lin on, Łc. li- 

num. „Roślina ma pochodzić z żuław 
nad Nilem, Fazysem i Araksem**, po- 
wiada Mew. 17tt IbUTŁ. Por. Pfil. IV, 
640. 

9 Lendśik = osełka. Może 

z Nm. Lend(en)stein [ziż. z Lendę 
= biodro -|- Stein = kamień] = 
kamień nerkowy. 

9 Lendler, 9 Ldndler, 9 Ł^n- 
der, 9 Llnder, 9 Rąjnlender = 

pewien taniec Nm. L a n d (1) e r 

[od Land, p. Ląd, więc niby taniec 
krajowy, miejscowy] = rodzaj walca. 
9 Bęjnlender z Nm. Rheinland- 
(l)er = Nadreńczyk. 

9 Lengroda p, Renklada. 

9 Lengnt = gospodarstwo, które 
syn po ojcu otrzymuje, gdy idzie na 
.Unik** Kg. Pozn. HI, 120. Ap. I, 34 

p. w. Linik. Nm. Lehngut [złź. 

z Lehn = lenny, p. Lenno + Gut 
= majątek] dsł. = majątek lenny. 

Lenik p. Lenno. 

Lennik p. Lenno. 

Lenno poh. złż. Lińskie prawo 
Pfil. V, 424. II Głż. len o. Dlź. Sło. 
Ićno. Cz. 1 e (h) n o, Ićno. Rs. len-B 
m., leną ź. Nm. Leh(e)n = tzn. 

Por, Pfil. IV, 641. Brl. 122. Por. Le- 
man. Lengut. Łan. 

Lensz a. Len8zof (lehenshaw 
z r. 1662) = ^zarobek górnika, płat- 
nego od kibla wydobytej rudy** Łb. 
129. Lenszofnik, Lelienszownik 

= kopacz rudy, ugodzony od 
miary Łb. ib. Kg. Krak. I, 63 ods. 
II Łb. podaje Śłc. lensofei, ale 
DC. wyrazu tego nie ma; być może, 
iż się używał tylko w dokumentach 
Olkuskich; niema również w słowni- 
kach Nm. przez Łb. podawanego wy- 
razu L ohnsch af t. IZZ Nm. Le- 
henschaft [od L e h e n, p. Lenno] 
= 1, umowa w górnictwie, mocą któ- 
rej część kopalni puszcza się na czas 
w dzierżawę 2, stowarzyszenie takioh 
dzierżawców 3, część kopalni tak wy- . 
dzierżawionej itd. GW. 



LENTA 



341 



LESZCZOTKI 



9 Łeuta p. 9 Łinta. 

Łentować = su chym pęzlem rów- 
nać kolor Ł. Zap. Nm. 1 ind en 
mzn. = tzn. Lpf. IX, 200 Lento- 
waó zbliża do Wi. lentare = zwol- 
nić, osłabić. 

Łentryk pch. = klej introligator- 
ski L. O. Nm. Leimtrftnke 
[Leim = klej -j-Tranke = płyn] 
= tzn. Mr. 240 Lentryk podaje 
mylne objaśnienie. 

Łentwal = fartuch skórzany rze- 
mieślników Zap. Nm. L e n d e n- 
fell [Lenden = biodra -f Feli 
= skóra; por. Szurcfel] = tzn. 

Łentwójt p. Łandwójt. 

Lentyszek roślina || Oz. lentiSek 
"""" Ło. lentisous. 

Łenung = lafa, żołd L. Nm. 

L o h n u n g. 

Łeńce = podpory u sążnia drzewa 
O, Nm. liehne = tzn. 



Łeńcochy 
cuch. 



9 Łeńcuch p. £ań- 



Leopard p. Lampart. 

9 Lepa, częściej w I m., 9 ^*" 
peńki = wargi, ustali Nm. Lippe 
=5 warga. Por. Pfil. IV, 641. 

Łera := przepustnica (do kul dzia- 
łowych) L. O. Nm. Lehre, Leere, 
Lahre = tzn. GW. Lehre 7a. 

Łermlstrz zap. być miaio, zamiast 
Lek mistrz (^od mistrzów i od leck- 
mistrza**. Akta grodzkie 963. 954) HZ 
Nm. Lehrmeister [złż. z Lehre 
= nauka, p. Folklor -f Meister 
= mistrz, p. t. w.] = nauczyciel, 
mistrz. 

9 Lega p. Łasa. 

Łesda p. Łezda. 

9 Łesica p. Łasa. 

Lesz pch. =: zamsz (czer wony ) L. 
O. II Cz. leS II Ang. loshZZJNm. 
dw. i gw. Losoh, Śgnm. losche, 

SIOWNIK WTR. 01 W i%l. POU« M 



Rgnm. loski. Por. Mr. 240 Lesz. 
Mew. 166 le Sb 1. Pfil. IV, 608. 771. 

Łeszczotki p. Łasa. 

Łeszować (u malarzy) = ró wnać 
grunt klejowy drewnem z wodą - 
Nm. I5schen = tzn. 

lietra (wozowa), 9 Latra, 9 ^^^ 
dra, 9 Lćtra, 9 Litra, często b.lp. 
pch. Słń. lojtra, Srb. łotra. Ukr. 
litra, iytra, łujtra || Węg. Ić- 
tra, lajtorja. Lit. lć(i)tere — ^ 
Nm. Lei ter ź., Sgnm. leitara = 
tzn. Por. Mew. 173 lojtra. RA, XVII, 
43. 80. 87. Pfil. IV, 641. 

Lew pch. II Wszy stkie Slw. i Eur. 
z malemi zmianami IZH Gr. Ić5n, 
Łc. leon- [ze Wschodu: Hb. I6bi, 
1 a b i, Staroegips. 1 a b u] = tzn., przez 
Nm. Lowe, Leu, Śgnm. leu, lewe, 
Sgnm. le(w)o. Por. MF. i Mew. 179 
\hv^ Pfil. IV, 641. Por. Lewa. 

9 Lewa = „na Besarabji i na 
pograniczu m oneta , wartości 40 gro- 
szy** RT. 213 ZZ: Rum. leu [= dsł. 
lew] = tzn. Por. Lew. 

Łewa= bitka, pry za (w kartach) || 
Rs. leveZZI Fr. levće = tzn. L. n. 

Lewada = Jączka O. Pol. PieH 
o ziemi, 41. RT. 213 || Srb. Bg. Ssłw. 
li vada. Ukr. lewada. Rs. levada 
II Rum. livade. Albańs. Tuyadh 
"""^ Gr. libadion = tzn. Zamiana 
b na w pod wpływem wymawiania 
Ngr.; i na e zap. praez sld. do lew- 
(skąd lewy itp.). Por. MF. i Mew. 
171 livada. 

Lewar, 9 Lłwar, 9 Luwar = 

1, dźwignia ^4, dw. też Liwor, He- 

war = syfon || Słc. Cz. Hever. 
Ukr. Br. li war. Rs. liverL |I Rum. 
Iiv4r Lewar ze Śle. levarius, 

leveriu8 [z Łc. levare = podno- 
sić, skąd Fr. leyier, Wl. leva itd.]. 
Hewar z Nm. Heber [heben, he- 
ven, Sgnm. heffan, hevan = podno- 
sić] = tzn., p. Hewar. Por. Mr. 240 
Lewar. Mew. 84 heyari*. 



Łewart p. Lampart. 



45 



LEWELWER 



342 



LIBERA 



Lewelwer 

Łewer 

Lewerwer 

Leworwer 

Łewulwert 



Kewolwer. 



Łez p. Luz. 

Łeza = ostatnia lewa (pryza, bitka) 
w grze kartowej (np. w pikiecie) 
Nm. Lese, LSsse [GW. Łasse, 
n® 3] = tzn. 

Łezda a. Łesda dw. = podatek, 
akcyza L. O. || Sfr. leudeJPrw. leuda, 

lesda itp. Shp. lezda Śtc. lesda, 

lezda, leusda, ieuzda, leuda 
itp.' [Dz. n o Leude wywodzi ze 
Śłc. leyita, odlevare = Fr. le- 
ver (des impóts) = pobierać (po- 
datki)] = tzn. 

Łęcz dw.: ^Żaden z towarzyszów 
starszych (stolarskich) od żadnego to- 
warzysza brać swą wolą dwu gr oszu 

l^czu** (nie ma). Akta grodź. 1043 

Zap. Nm. Len z, C langesz, C 
langsz(en), C lanxi, C lanzig 
i in. [Sgnm. lengizin (manoth) 
dsł. = dłużej ąoy (miesiąc), od Nm. 
lang = długi. GW. Lenz, n^ 7.] mzn. 
= zabawa, uroczystość. Być może, iż 
pobierano od towarzyszów składkę na 
wspólną biesiadę, ozy zabawę. 

Lędźwian, Łędzian, Łędziaj, 
Łędźwiec (u L. zap. pomyłkowo 
Łędźwieo), Łędźwlak, Łęgian. 

Mew. 164 lendvb podaje nadto le- 
dźwiedź || Ukr. ladweneó = 
lotus oorniculatus, Rs. ledye- 
necŁ = lotus (roślina). L. podaje 
Rs. ledyecŁ ? Może to prze- 

kład Nm. Lend(e)-wurz [Lendę 
= lędźwie -|- Wurz = korzeń] 
= ercantilla, hi p polapathum, 
rumex, canth erinum, lapathum, 
Prof. Rostafiński dodaje postać pier- 
wotną lędzinieo i zbliża ze Ssłw. 
lędina = odłóg (patrz Mew. 164 
lend-). 

ŁiCtwójt p. Łandwójt. 

9 Łibać się = całować się: „Oni 
się społem libali** Rg. n® 10 6. ^ Jak 
się polibali, to szli spać'' ib. Cz. 



libati [Rg. mylnie objaśnia ,z Nm, 
li ben = kochać**] = całować. 

9 Libera = suchoty Pfil, m, 493 

9 Łiberaiita: ^ Za co księdzu 
liberante wzięto? Za to, oo szanow&t 
w urocyste święto* Ap. XV, 161 
Zap. Śłc. libera ta = danina, dzie- 
sięcina. 

Łiberja pch., 9 Łuberyja, 9 
Łeberyjó* || Sło. libória, liyeraj. 
Oz. dw. liberie, liverie, li ber aj, 
dziś liyróa. Ukr. liberyj a. Rs. li- 
vreja, 9 liberija, 9 ©vreja || 
Nm. Liyrće, dw. i gw. liv(e)rei, 
1 i b (e) r e i. HI. 1 i v e r e i. Fr. liyr 6 e. 
Wł. livrea. Węg. liberia ZZI Źró- 
dłem jest Śłc. liberare = dostar- 
czyć [więc 1 i b e r j a dsł. = ubiór, do- 
starczony przez pana], skąd Śłc. liv- 
rea. Por. Łiwerować. Por. Mr. 241 
Liberia. Pfil. IV, 641. 

9 Libezny: „Libezne twoje ręce** 
Rg;. n** 271 (autor tłómaczy: , pulchne **) 

Oz. libezn;^ (dw. lubezn^) 

= .miły, ładny. 

9 liibłuszczek p. Lubczyk. 

9 Lic* p. Lejc. 

Licemiernik pch. dw. obłudnik, 
świętoszek L. Pfil. II. 686 || Dłż. 
namjeraś se = udawać, żartować. 
Sło. lice mer-. Cz. lioom6r-. Słn. 
licumereo = obłudnik. Chrw. li- 
cimer-. Ukr. łycemir-. Rs. lioe- 
mer-. Może wszystkie ze Ssłw . li- 

cemer^ pch. = obłudnik Wy- 

razy Ssłw. są przekładem Gr. póżn. 
pro so pole ptgs [złż. z prosOpon 
1= oblicze -f- IŚptes (od Iamb4n5 
I = biorę) = przybierający] = tzn. 
I Por. Mew. 196 meri, 1. Mr. 66. JlHH,e- 
Mfep-B myśli, że w wyrazie Ssłw. na* 
stąpiła zamiana n na r, że więc było 
1 i o e m e n "B = mieniający twarz (we- 
dle potrzeby, więc pochlebca, obłud- 
nik); ale zdaje się, że i bez tego 
przypuszczenia wyraz tłómaczy się 
tym, że pochodne od pnia mdr- na- 
bierają odcienia mieniania, jak w uśmie- 
rzyć i jak w wyżej podanym wyrazie 



LICER 



343 



LICHTOWAC 



Dłż, Por. MP. 1 i c e m S r !» (inne ob- 
jaśnienie). JA XX, B37. 

9 Lłcer- p. Rycerz. 

9 Łłcherka p. Liłchoradka. 

Łlchewnik p. Lichwa, 

Łlchmanlna =: ^liohe rzeczy, li- 
che postępowanie** L. Łichmanlć 
JA. XII, 163. 9 lićchmankować 

= próźniaczyó. 9 Łichman = mar- 
notrawca, 9 Łłchmanić = trwonić 
Zap. wyrazy mieszane z osnowy 
lich- (skąd lichy) + Nm. M a n n = 
człowiek, jak w Onzman (osd. gusi-), 
Łiczman, Łodżman (osn. lodź-) 
i t. p. 

9 Łi chora dka, 9 Łłcherka = 

zimnica Ukr. łychoradka [od 

pnia lich-^ skąd lichy itd.] = tzn. 
Rs. lihoradka = tzn. Zdaje sią, 
źe 9 lio h erka jest Pols. zdrobnie- 
niem 9 lichoradki. 

Łichtan \ ^ s«i.4.^,„„vc 

9 Lichtaniec / P Łichtować. 

Lichtarz p ch. || Ukr. Br. lich- 

tar (z Polsk.) Nm. Leuohter, 

Sgnm. liuchtaere. Por. MF. lich- 
tarz. Pfil. IV, 641. 

9 Łichtgans: „Od jutra, zwycza- 
jem dorocznym, rozpocznie sią po war- 
sztatach warszawskich praca wieczor- 
na przy świetle. Z tego powodu, w dniu 
dzisiejszym, odbędą sie^ w wielu, a może 
i we wszystkich warsztatach uczty, 
na których figurować musi koniecznie 
gęś pieczona. Od tej gęsi i od wpro 
wadzonego z tym dniem światła przy 
robotach uczta dzisiejsza nosi z*dawna 
zapożyczoną z niemieckiego języka 
nazwę ^Lichtgans^. Wiek 1882, n^ 218 
... Nm. Łichtgans [zlż. z Licht 
= światło -{■ Gl^ans = gęś] = „gęś 
pieczona, od której w różnych ręko- 
dzielniach uroczyście rozpoczynają 
porę roku, kiedy przy świetle musi 
się pracować. Czasami bywa to na 
ś. Marcin (Martinsgans)*^ GW. p. 
t. w. Por. naszą „gęś Marcinową*. 

liichton p. Łichtować. 

Łlchtować pch. L. Łichtuga, 



Łichtan, Łlchton, 9 Lichta- 
niec = mniejszy statek, na który 
z większego przekłada się ciężary: 
„L i o h t u g a, czyli przeładowanie cię- 
żaru na mniejsze baty, zwane lich- 
tańcami** Wisła II, 266 || Rs. lih- 
tert (z Nm. Lich ter) = lich tan 

Nm. li eh ten (właściwie po Gnm. 

byłoby lei eh ten dsł. = ulżyć) = 
tzn. Łichtan, Łichtuga i 9 
Lichtaniec są końcówkowemi spol- 
szczeniami Nm. Lich ter. Por. Sy- 
rokomli Niemen, IIL Por. AV. 214. 
Pfil. IV, 641. 

Łichtuga p. Łichtować. 

liichwa pch. złż., dw. osnowa lichf- 
i lif- (lyfnyk PF., lychewnik 
ZDz., lichfa Seklucjan itp. 9 I'*" 
flńrz Ap. V, 196 || wszystkie Słw. 
mają wyraz prawie bez zmian; wy- 
mienię tu ważną, ze względu na brzmie- 
nie wcale do lichy nie pasującą po- 
stać Scz. lejchóf = lichwiarz (Nm. 
Leiher = pożyczający) ""^ Gt. 
1 e i h w a n Sgnm. 1 i h a n, = Nm. 
leihen = pożyczać. Por. MF. lihva. 
Mew. 168 lich va. Pfil. IV, 64L Sa- 
mo przez się nasuwało się Słowiani- 
nowi zbliżenie z osnową lich- (skąd 
lichy itd.), więc też Petrycy (u L.) 
pisze: „Lichwa... od licha, co Ruś złym 
zowie, imię ma". Por. JA. I, 431; XV, 
489. Brl. 134. Pfil. IV, 641. 

9 Łiczma p. 9 bierna. 

liiczman = dw. rachmistrz, póź- 
niej marka || Ukr. łyczman i Rs. 
lićmant = też dwa znaczenia (z Pols.) 
^^ Druga część wyrazu jest Nm. 
Mann = człowiek, por. Guzman, 
Łichman, Łodźman itp. Trudno 
orzec, czy Liczban, Liczb&n (albo 
może Liczbon) pochodzi od osnowy 
liczb-, czy też jest połowicznym 
przetlómaczeniem Nm. Rechenboh- 
ne, Zahlbone ySohne = bób, 
którego się używa w grach, jako ma- 
rek; por. Nm. »um Bohnen spic- 
ie n* = grać na boby = na pacie- 
rze GW. Bohne n® 6] = bób do 
rachunków, do zapłaty. 

9 liiderwerki p. Ładra. 



LIDKUP 



344 



LIMUZYJSKI 



Łldkup p. Łitfcup. 
liił- p. Lichwa. 
9 Łitk p. Łajblk. 



9 Łiflarz 
Łifhik 



} 



Lichwa. 



9 Łlftynk, C Łinlk. Zapewne 
i 9 Łenik ZP. 74 = dożywocie || 
Soz. lejpgdynk, lepdynk = tzn. 
ZUZ Nm. Leibgedinge [złź. z Leib 
= oiało, osoba, żywot + Gredinge, 
z Nm. dw. Ding mzn. = umowa, 
por. D y n g] = tzn. Do nas przez 
Dnm. 1 i i f g e d i n g. Por. Pfil. IV, 372. 
641. Wisła II od str. 616 i w tomaoh 
następnych poszukiwanie VII. 



9 Liga 

9 Łłgawka 



i p. Łegawka. 
Łlkwlerycja p. Lukrecja. 



Lilak, O. podaje jeszcze Lilek 
i odróżnia (ozy słusznie?) lilak od 
lilka II Oz. Iil4k. Bg. lilek, Iju- 
1 e k a. Na oznaczenie barwy fijoleto- 
wej prawie wszystkie języki Eur. uży- 
wają pochodnych od osnowy lii-: 
liljowy II Fr. lii as, Ang. Wł. Hp. 

lilac = bez Tur. lilak, lej- 

lak, Ar. lilak = tzn. Por. Do. 161 
Lilas. M. 76 Lilak. Mt. lójlak'. 
Mew. 169 lileki,. Dz. L Lilac. 
Lii ja tu nie należy; pochodzi z Łc. 
1 i 1 i u m. 

9 Lim, 9 Limak O., zamiast 
ilm, patrz lim. 

Liman: „Hej ku morzu, ku Czar- 
nemu, Ku Limanu szerokiemu" Pol, 
Beśń o eiemi, 40. RT. 218 || Srb. (i)- 
liman = wir. Ssłw. limenŁ = port. 
Bg. liman = zatoka. Ukr. ł y m an, 
łymen, łymeń = ujście; zatoka. 
Bs. limanu = tzn. || Bum. liman 
= zatoka. Ngr. lim&ni. Albańs. Iji- 
man „Ssł^ wprost z Gr. li- 

m Ć n, a zakończone na -an przez Tur. 
(i) 1 i m a n = zatoka** MŁ 1 i m a n. Do 
nas zap. z Ukr. Por. M. 76 liman. 
MF. liment. Mew. 170 li mam*. 

Limba, Linba (drzewo) || Słc. 
Oz. limba. Ukr. ł y m b a Nm. 



Leimbaum, Sgnm, linpoum, lim- 
bóum [Leim = klej -(- B a u m == 
drzewo] = tzn. Por. MF. limba. Co 
innego jest Limba aslron., z Łc. 
1 i m b u s brzeg, kraj. Por. PfiL IV, 541. 

Limuzyj ski, np. ^Naczynia iimu- 

zyjskie" O. O. błędnie obja.4nia 

*od jałmużny, do jałmużny służący', 
uwodząc się podobieństwem brzmie- 
nia do Gr. eleemos^nc = jałmuż- 
na, p. t. w. Limuzyjski pochodzi 
z Fr. Limousin = mieszkaniec oko- 
licy miasta Limoges, tj. prowincji Li- 
mousin, skąd pochodzi pewien sposób 
emalji, nadawanej talerzom, dzbanom 
i innym naczyniom. „Naczynia limu- 
zyjskie** w przytoczeniu u O. (nie wiem 
skąd wzięte) są to naczynia w 
Limoges wyrabiane i emaljowane. Na 
błędne objaśnienie Słownika O. zwró- 
cił uwagę moją prof. H. Łopaciński. 

Lina pcb. j| Gz. lano, 9 I^^^- 
Ukr. łyna, łynwa. Bs. I i n e k !> = 
nastrzę piony koniec sznura || Lit. . 
1 ^ n a Nm. L e i n e, Śgnm. 1 1 n e 

[może z Łc. linę a = powróz (lniany, 
od linum = len) por. Kge i GW. 
Leine] = tzn. Por. Mr. 242 lina, 
237 Lano. MF. lina. Mew. 160 la- 
no. 170 lina. Pfil. IV, 641. 

Linba p. Limba. 

9 Linder p. Łendler. 

Linik p. Lenno i Liftynk. 

Linkur rodzaj kamienia || Nm. 
Lynkur(er) Gr. lygkońrion, 

Łc. lyncurium [Gr. 1 y g x = ryś 
-{- Gr. ońron = mocz, z powodu, 
że w starożytności mniemano, ii po- 
chodzi z moczu rysiego] = tzn. 

9 Linta a. 9 L enta = socze- 
wica II Węg. lencse Ukr. łyn- 

ta a. łencza [łynta z Bum. linta, 
łencza z Węg. lencse, te zaś z Łó. 
lens, 2 pp. lentis, skąd Fr. len- 
tille itd.j = tzn. 

9 Lińcuch p. £ańcuch. 

Lińskie prawo p. Lenno* 

9 Lipeńki p. Lepa. 



XIP1EN 



845 



LITAURY 



liipień = ryba z rodzaju pstrą- 
gów: ^Eyby lypene" (z r. 1394) 
BW.LIV,367 II C2.1ipan, lipań, li- 
]^e ń. Slń. I i p a n. Srb. 1 i p e n. Czy 
tu należy Srb. 1 u b e n = ryba 1 a- 
brax, Chrw. (I)iu.bin, łupin Lpf. 
IX, 218, Lu ben? (| Eum. lipan. 
Węg. 1 6 p e n y. Lit. 1 i p i n i s _ 
Może Łc. łupu 8 = wilk morski (ry- 
ba), skąd Fr. loup de mer. Porów. 
MF. lub en. Mew. 170 lip ani,. 

9 liłpina p. Łubin. 

9 Łlrek (Skj. IV, 25 pisze lyrek) 
= niezgrabjasz, leniuch _ Nm. Lei- 
(e)rer mzn. = leniuch (ds2. lirnik, 
więc włóczęga itd.). 

9 Lisa = długi powróz GO. 171 

Nm. Litze, Litsche [zap. z 

Hp. lizo, to zaś z Łe. lioium, skąd 
Fr. lice, dw. lysse, HI. li(t)s itd. 
= tzn.] = tzn: Por. 6W. Litze. 

Łispund = pewna waga O. ZZI 
Nm, Liespfund [łies zam. li- 
visoh dsł. = inflancki, dw. lyvesoh 
punt, liyespunt + Pfuud (z Łc. 
p o n d o przysłówek = na wagę, 
wagi) = funt GW. Liespfund] = 
tzn. 

9 Lłstok = aquilegia vułg. 
Skj. IV, 306; V, 373 HI Końcówka 
wskazuje pochodzenie Słc. albo Ru- 
skie, ale w słowniku moim Słc. li- 
stok ma tylko znaczenie: liścik, li- 
stek, a w Ruskich listek. Może być 
zresztą list4k. 

9 Łiszaf p. Łuszof. 

9 Liszka = licho (w wyrażeniu 
„Got, czy liszka?** = cetno, czy li- 
cho) p. 9 Cot. 9 Łiszni, 9 Llś- 
ni = zbyteczny, nadliczbowy, zby- 
wający Br. liszni(j). Ukr. łysz- 
nyj. Rs. liSnij. Por. WBŁ. p. t. w. 

Łiszow p. Lu8zof. 

Łi8(z)twa pch. 9 Łaj śnią = 
zrzynek tarcicowy || Qlż. 1 i § e n, 
liSnj a. Słc. ligtva. Cz. li Sta, lajs- 
na. Słń. lista. Ukr. łysztwa. Br. 
1 1 s z t w a. Rs. 9 ^ J 5 1 V a || wszyst- 
kie Rm. od osnowy 1 i s t (r) -. Lit. 



lysta. Śłc. lista Nm. Leiete, 

Śgnm. iTste, Sgnm. lista. Por. MF.- 
listya. Mr. 242 LiSta. Mew. 170 
lista. Pfil. IV, 641. 

Litaury blp. = bębny, kotły Lpf. 
IX, 213 JlHTaBpa (nie wiem, skąd au- 
tor wziął ten wyraz, jako spoL; za 
nim Mew. 170 litayra) || Lit. lie- 
tańras Rs. litavra ż. = tzn. 

Lpf. IX, 213 zbliża Ar. al-^tabl = 
tzn. (skąd Wł. (a)taballo. Hp. ata- 
bal, Pg. atabale Dz. I Ataballo); 
toż powtarza Mew. 170 litayra. Mr. 
242 JlHTaBpa. 

Łltkup, Łldknp pch. || Głź. Dłź. 
Cz. lit kup. Moraw, li tka. Słó. li- 
kof, lukif. IJkr. łytkup. Rs. 9 
litki blpr Śgnm. lltkouf [Sgnm. 

Śgnm. llt^ = Nm. Leit = wino owo- 
cowe -{- Śgnm. kouf Nm. Kauf = 
kupno] = tzn. = Nm. Lei(t)kauf, 
Lei(o)kauf, 9 laikaff, 9 leu- 
kauf i in. Por. Pfil. IV, 641. MF. 
likof Mew. 169 likof'B. 

9 Lito = żal (przysłówek): „Ale 
mi jest lito, iż ku inszej cho Hzuje sz" 
Til. I, XI\, 126. Ap. X, 303 ZZ Cz. 
lito, dw. luto = tzn. 

9 Litra p. Letra. 

9 Litwor = dzięgiel, arcydzię- 
giel Niewątpliwie przekręcenie 

wyrazu E 1 e k t w a r z, k. p. 

9 Liwar p. Lewar. 

Liwerować, Liwerant pch., dw. 
Liwrant pch. 9 Liberować, np. 

^Kupcy wojsku skórki liberowali*^ Wi- 
sła VI, -^66 II Cz. lifroyati, li frant 

pch. TJkr, liwerant Sic. 1 i b e- 

rare, liv(e)rare = dostarczać [z 
Łn. liberare = uwalniać], skąd Wł. 
liyerąre, Fr. livrer, Nm. liefern, 
Lieferant itd. Do nas liwrować 
;z Fr. liwerować pod wpływem Nm. 
' Li weran t z Nm. Lieferant, Li 
jwerunek z Nm. Lieferung. Te- 
goż pochodzenia ie^t Li ber ja, k. 
p. Por. Pfil. IV, 641. 

Liwerwer p. Rewolwer, 

I 9 Liwk p. Ląjbik. 



LIWKAS 



346 



LOKAT 



Łlwkas = ^masa, złożona z miałko 
ntłuozonej kredy, kleju rybiego i po- 
kostu... pod olejne malowanie" O. 
Zap. wyraz pomyłkowo wydrukowano, 
może zam. '^limkas = Nm. Łeim- 
kessel, ozy też Nm. Lei m kasę 
niby = syr klejowy. 

Łiwor p. Lewar. 

Lłwrant p. Łiwerant. 

Łobegal = l audemjum. opłata 
lennicza L. Nm. Lob(e)geld 

= tzn. 

9 Łocha = świnia, maciora, sa- 
mura. C Lochać się = parzyć si(j 
(o świniach). C Łochun = zbytnik, 
swawolnik (o dziecku niespokojnym, 
zap. przejście znaczenia z latającego 
wieprzaka) || TJkr. locha Nm. 

Lose, 9 los, loos tzn.; los en, 
loosen (o kobiecie) = być nie 
rządną. Ch w Pols, jest zgrubieniem, 
jak noch, piach, trząchać, wa- 
chy, itp., zain. nos, pias(ek), trząsać, 
wąsy i t. p. 

Locht p. Luft. 

Lochynia p. £ochynla. 

Łodwisarz p. Rodgiser. 

9 Lofer p. Laufer. 

Lofpas L. IZZNm, Laufpass [lau- 
fen ^=: biec -f- P^^ss = pasport] = 
tzn.* Por. Laufer. 

Loftka, Lotka, 9 Luftka p. 

Glot. Por. Pfil. IV, 541. Mylnie Pfil. 
II, 267 z Nm. Lothkugel: takiego 
wyrazu słowniki nie podają, a gdyby 
istniał, znaczyłby co innego. 

Loga p. Łagiew. 

Lokaj, 9 ^['Okaj, 9 Łok^l pcb. 
II Słc. Oz. Ukr. lokaj. Br. 1 a k aj. 
Es. lak ej || Nm. Lakei. Ang. la- 
ckey. Szw. lakej. Do nas, przez 

Nm. i Cz., z Rm.: Fr. laquais (skąd 
Wł. lacch<^), Hp. Pg. lacayo [we- 
dług Littrćgo Laąuais z Ar. 1 a- 
kij = pomocnik, zawiadowca, przez 
Sfr. i Shp. a 1 a c a y = pierwotnie ro- 
dzaj żołnierza; Dz. I Lacayo innego 
jest zdania] = tzn. Por. Mr. 243 L o- 
k aj. Pfil. IV, 641. 



Lokat dw. i gw. = podnauozyeiel, 
zastępca O. Nm. Lokat [ze Sic. 

1 o c a t u s = zastępca, pełnomocnik] 
= tzn. Por. Pfil. IV, 772. » 

Lombr (gra w karty). 9 Lom- 
bardowy stolik (do kart) || Bs. lom- 
berii, lomber nyj stol^ || Nm. 
Lom ber i in. ZIIFr. V hombre 
[Hp. hombre = człowiek; gracz 
(w karty); gra lombr. z Ło. homo 
= człowiek] = tzn, 9 Lombardo- 
wy jest sld. do lombard, Lombardja. 
Por. Kr. L'hombre. 

Lon p. Łuśnla. 

Lonher, Łonhar, Lunar pcb. 
(L. dodaje jeszcze Tutnar, ale nie 
przytacza, skąd; musi to byó pomyłka 
w napisaniu. O. pomyłkowo ma lon- 
ker Nm. Lohnherr = „Daw- 

niej w niektórych miastach członek 
zwierzchności, który dozorował nad 
drogami, ulicami, budowlami publicz- 
nemi itd,, oraz rozporządzał na- 
jemnikami miejskiemi" GW. p. w. 
Lohnherr. Wątpię, aby postać lu- 
nar powstała u nas pod wpływem 
Śle, lunares = „homines ser- 
vilis conditionis** DC; u zna- 
lazło się raczej jako refleks Nm, 
o długiego i może jako sld. do Łc. 
luna = księżyc. Por. Pfil. rV. B41. 

Lont, Ląt pch. || Słc. Oz. lunt. 
(Czy Srb. lun ta = rodzaj działa tu 
należy?) Nm. Lunte, HI. lonte 

fŚgnm. 1 u n d e n = palio się] = tzn. 
Por. Pfil. IV, 641. 

9 Lonty a. 9 Laty Im. = 9 

szmaty, ubrania, manatki Nm. dw. 

Lunte = szmata, gałgan (później 
lont, k. p.\ Przeniesienie znaczenia 
!z gałgan, szmata, hadry itp. na ubra- 
I nia bardzo pospolite. Wywód RA. 
I XVII, 43 z Cz. loutka mylny, bo 
, wyraz Cz. brzmieniem i znaczeniem 

odpowiada naszemu łątka. 
I 

9 Lonzńk, 9 Ląjzśk, 9 Łąjn- 
I such = suohoty Nm. Lungen- 

sucht [złź. z Lunge = płuoo + 
' S u c h t = choroba] = tzn. Por. Pfil. 
: II, 460. 



LORKA 



347 



LUBAS 



9 Lorka = „wagonik, używaDy 
do przewożenia materjalów budowla- 
nych podczas robót na linji drogi że- 
laznej** Pfil, V, 782 ZZ: Nm. 9 lorę 
[z Ag. lowry = wóz towarowy] = 
tzn. 

Lory = rodzaj papugi || Eur. 
lor i Malaj. luri a. nur i = tzn. 

Por. Do. Lori. 

Lot(e)r p. Klafter. 

9 Loter p. £otr. 

Lotka p. Glot. 

Lotować poh.: y,Ponebant ta- 
xam, alias lothowali" Pfil. YI, 
14. ;,Cen8um, alias loth" ib. (z. 
XV w.) Lothowanye, Lotunek 
ib. i L. ""^ Sic. lothus, lotus = 
czynsz, podatek DO. [Zap. z Gt. 
h 1 a u t s, Sgnm. h 1 ó z, Nm. L o o s = 
cząstka, udział (stąd nasz los), może 
przez Bm., wi^o Fr. lot = udział; 
los; Pg. lotar = gatunkować, oce- 
niać, skąd loterja itd.]. 

9 Łotr = sążeń Kg. Ł^cz, 162, 
dodaj do Klafter. 

Loz p. Luz. 

Lozary por. DO. 
lae speoies^). 



losa = tegu- 



Loźnlak \ 
Loźnłk / P- 



Luz. 



Lón 



1 



Lóuew j P 

Lósza 
Lószow 



Luśnla. 



i p. Luszof. 



Lóz p. Luz. 

9 Lub (?): „Zakukała kukułeczka 
w s adzie na lubię" Kg. Pozn. III, 64 

? Ozyby Nm. Laub = liście? 

Por. 9 łubka, 9 lubaszka = 
rodzaj śliwki i RA. XVII, 77 glub- 
ka. Albo może zamiast „na łubie*^? 

9 Lubas 1 rs T x^ 
9 Lubawy } ?' 9 '^'^^y- 

Lubczyk, 9 ^Lubszczyk, Lu- 



*} W rękopisie brak bliższego wyjaśoieoia. 



bist, 9 Lubistek, 9 Lubystek, 
9 Lubekp 9 Lubieszczyk, dw. 

Lubyesczk. 9 Libiuszczek || Głź. 

lubCik. Słc. lubCek, Oz. lib(e). 
ćek. Slń. luStek, luStr(i)k, Może 
Srb. Ohrw. IjupCac. Ukr. lubyst 
(ok), lubyst'. Br. lubi sta, lub- 
czyk. Rs. ljubistok'B II W«{g. 
leyestikom, 16vstv4n. Lit. 1 u- 
bistos, lipgtukas. Łot. lubsta- 
ga. Tur. loghostygon. Ngr. li- 
gystkón. Hp. Pg. leyłstico. Wł. 
levistioo, libistico. Fr. livć- 
che. Nm. Liebstockel i in. Sgnm. 
llibestecke i inn. Sgnm. lubiste- 
ohal i in. Źródłem jest Ło. li- 

gusticum, póz. levisticum. Ję- 
zyki Grm. i Słw. (niezależnie, czy ra- 
czej SIw. pod wpływem Grm.) przy- 
stosowały nazwy rośliny, mającej ja- 
koby pobudzać miłość, do pni ją 
wyrażających, Grm. lieb-, Słw. lub-. 
Nasze postaci z t z Ukr. Por. MF. 
Tu by stok. Mr. '241 Libećek. Mew. 
171 Ijubgtikb. Dz. I Leyistioo. 
Pfil. I, 139. II, 160; IV, 641, AV. B7. 
167. 

9 Lubek p. Lubczyk. 

9 Luberyjś p. Libeija. 

9 Lubieszczyk | 

Lubist } p. Lubczyk. 

9 Lubistek j 

9 Lubleus 1 T 1 SI 

9 Lubiąlus } f J«l>»eu8z. 

9 Lubowłna p. 9 Luby. 

Lubryka p. Rubryka. 

9 Lubszczyk p. Lubczyk. 

9 Luby = giętki, gibki, niekrzepki. 
słabowity. 9 Lubawy = słabowity, 
powolny; chudy. 9 Lubas = lejba, 
słabeusz, rozlazły. 9 Lubowłna = 
chuda część mięsiwa L. 9 Luba ka- 
sza = niesolona, na mleku Ap. 
XIV, 172 II Głż. li bity = chudy 
(o mięsie); libićina = mięso (nie 
tłuszcz) Oz. libiyy = mięsny (nie 
tłuszczowy) Stń. 1 i b i v o = mięso 
(nie tłuszcz, chude) Ssłw. libiyb, li- 
b^yL, libayt = wysmukły, wiotki, 
chudy. Ukr. ł^bawka = bydlę wy- 
myślne, jadające karm tylko po wierz- 



J.UBYSTEK 



OftO 



LUKROWAĆ 



ohu; 1 jr b a t y = zbierać kwaozem 
naft^ z wierzchu wody; Br. lubó- 
wyj r= chudy (o mięsie). Rs. libi- 
"wyj = słabo wity , chorowity (u Dala 
ze znakiem?) «_ Zdaje się, że wyrazy 
Pols. pochodzą z Cz., z nieuzasadnioną 
zamianą Cz. i na Pols. u (przez ana- 
logię do lutość = litość itp.), jak 
np. w lucemiernik zam. licemier- 
nik; tak sądzi prof. A. Bruckner. 

9 Łubystek p. Lubczyk. 

9 Łucht p. Luft. 

Łiudarka = pewien ptaszek ""^ 
Może z Nm. Xudellerche [ludeln 
= świergotać + Lerohe = sko- 
wronek] = alauda arborea. Por, 
jednak Cz. ludafka = zwodzicielka. 

liUdere: „Kradną, zbijają iw lu- 
dere się obracają" Herburt u L, || 
Dlż, Tu der = rozpusta; szuja, mo- 
tłoch. Cz. ludraCiti pch. = łaj- 
daczyć się HH Nm, Lud er = roz- 
pusta. Forma Pols. może jest umyśl- 
nym podprowadzeniem pod Łć. lu* 
derę = igrać, swawolić. 

Ludwisarz p. Bodgiser. 

Lufa ZZ; Nm, L a u f = tzn. Por. 
Pfil. IV, 641. 

Luft pch., dw. Locht, 9 Lucht 

= 1, luft piecowy 2, strych. Luft- 
loch L. II Głź. lóft = powietrze; 
w lófće = natychmiast. Dlż. luft 
== powiet rze. Cz. luft = (świeże) 
powietrze _ Nm. Luft = powie- 
trze. Nm. Luftloch [Luft -f- Loch 
(skąd nasz loch) = dziura, otwór] 
= tzn. Nm. 9 lucht = strych, pod- 
dasze FWb. Lucht. Mgn. Luft. Por. 
Pfil. IV, 64L 

9 Luftka p. Glot. 

Lukrecja, dw. Lakrycja, Li- 
kwierycja || Glź. lekrica, lek wi- 
ca. Słc. lek )rica. Cz. lekofice. 
Br. lukrecja. Ukr. lukrecyja. 
E.S. ląkrica || Węg. h ig yiric^flZ 
Łc. Stc. liquiritia (z Gr. gly- 
k^rrhiza dsl = słodki korzeń), 
skąd Nm. Lakritze, dw. lackari- 
zie, lackerisse, lackeritz, li- 



kritz itp., Fr. rćglisse, WŁ le- 
gorizia, regolizia Hp. Pg, re- 
gal i z. Nasza lukrecja jest sld. do 
znanej z Łaciny osnowy lucr-. Por. 
MF. 1 e k r i c a. Mr. 236 JlaKpHUa. Mew. 
164 lekorica. Pfil. I, 148; H, 160; 
IV, 641. AV. 20. 

Lukrować = cukrem rozpuszczo- 
nym pokrywać. Lukier IZI Może 
Fr. liqueur = płyn (zwłaszcza 
słodki, likier, słodka zaprawa do win). 

Lulek, 9 Julek = roślina hyo- 
scyamus || Słc. Tulók, Cz. li- 
lek, jilek. Siń.-ljuljka. Srb. Ijulj. 
Ukr. lulo_k. II Sgnm. lolli. Nm. 

L o 1 o h Ło. 1 o 1 i u m. Por. Mew. 

172 IjulK. Mr. 67 Ljulj. 186 Jilek. 
W językach Slw. zapewne sld. do lu- 
lać, z powodu odurzającego działa- 
nia rośliny. Uj nas sld. do imienia 
Juljan. 

Lulka = fajka pch. || Cz. C lulka. 
Słń. Srb. Bg. lula, Ukr.' Brs. lulka. 
Es. Ijuljka II Eum. lulea. Ngr. 
loulós, loulas ZZI Tur. liilć, z 
Pers. lula. Por. Mr. 68 Lulka. 
Mt. p, w. Itilć. Mew. 176 lula. 

Lunar p. Lonher. 

Lundysz i Luuskie sukno 
Pod Falandysz niedokładnie objaś- 
niono pochodzenie wyrazów powyż- 
szych; lundysz wzięto u nas wprost 
z Nm. dw. Llindisch = sukno lon- 
dyńskie (Londyn zwano Lunden), luń- 
ski zatym = londyński (Nm. dw. 
llindisch, londsch, lunsoh i in.). 
Jeżeli w Yolum. legum czytamy np. 
„lun dysze ole n d ers ki e", to ro- 
zumieć należy „sukna holenderskie*', 
bo tu, jak i w Nm. Lundłsch, po- 
chodzenie od Londynu jest zatarte 
w pamięci. Falandysz, Falen- 
dysz przeto nie pochodzi od fein 
hollandisch, lecz od fein Itin- 
disch. Por. GW. Ltindisoh. M. 
77 Lundysz. Pfil. IV, 641. 

Luński p. Lundysz. 

9 Lupirz p. Upiór. 

9 Lupka: -Miałem lupki do pól 



LUPĘ 



349 



LUSZTYK 



dupki" Wisła II, 736 HZ Zamiast 
j u p k a, k. p. Przejście j na I ozęste 
w gwarach, np. C lanoary, C la- 
fugA, 9 iiwina, C leleń, 9 
zmila itd., zam. janczary, jamga, 
iwina, jeleń, żmija itd.; p. Jupka. 

liUpr pch. „Lupr, vel luprink, 
vel wysłowienie, vel przepowiedze- 
nie, vel wzjawłenie dobrowolnej ża- 
łoby, insinuatio" Pfil. VI, 13—14 
(z XV w.).. L u p r i n k, L u p r u n k 

ib. Luprowaó ib. Śgnm. lou- 

p e r n ^). 

Łura = lichy napój itp. || DJż. 
lura. Dkr. lura || Sgom. lara. Nm. 
Lauer. Węg. lorę Ło. lora 

= tzn. Por. MF. lura. Mew. 172 
Ijura. 176 lura. Pfil. IV, 641. 



liusem ) 
Łusy / P' 



Luz. 



9 Łusować p. Lasować. 
9 liuszaf p. liUszof. 

9 liuszoi, 9 Łuszaf, 9 Llszaf, 

= wanienka do płókania statków itp. 
L ó 8 z o w = pomywalaik kuchenny 
L. Lósza = tzn. L. (dodatek objaś- 
niacza 1). Łoszów = tzn. O. (po- 
stać błędna, zgoła nieznana, widoczna 
pomyłka). Liaz o w = rybackie na- 
czynie drewniane na ryby L. O. || 
Cz. 1 o S o f = szkopek (zap. z Pols.). 
Ukr. 1 u szew = wanienka do płó- 
kania statków, na trzech nogach ^I 
Nm. L o s c h e mzn. = kubełek pie- 
karski na wodę. Pierwotna postać wy- 
razu naszego musiała być *Iosza, 
'^lósza, *lószew (o czym świadczy 
forma Ukr.), z przybraną końcówką, 
na podobieństwo: brukiew, konew, ła- 
giew, panew itd. (por. Pfil. IV, 483). 
Lpf. IX, 217 Lószow mylnie wy- 
wodzi z nieistniejącego wyrazu Nm. 
Łoschschaft. 

9 Łuszt = ochota Dd.y Łusztyk 
pch., Ło8(z)t, Łostwo = lusztyk 
II Dłź. Fugt Otlt. lóSt, z przecze- 
niem N j e 1 ó § t Nm. L u s t = 



ch^ć, lustig = wesoły. Tegoż po- 
chodzenia jest dw. Łusthaus [Łust 
+ Nm. H a u s = dom, por. Cechen- 
hauz, Kafenauz, Lamus, Ba- 
tusz i in.] = altanka L. Lustr ans 
L. może pomyłkowo. Por. Pfil. IV, 641. 

Łusztyk p. Łuszt. 

Łuśnła, Łusznia pch. 9 ^^' 
śnińnka, 9 Łlśnłńnka. 9 I^^~ 
śnłowany (wóz, czapka) Łon pch., 
9 Łón, 9 żagiew, dw. Łągwa, 
9 £onwie Im., 9 Łónew, 9 £a,n- 
wa, £anwia = stelwaga. 9 ^^^ 
lustek, 9 Naluśtek, 9 Naluśnik. 
Czy należy tu Lądka = belka nad 
upustem. KSL. 46? || Dłż. Tonk. 
Glż. lon. Słc. liSeft, liev6, lunok. 
Uz. luSng, liSng, lon(ek), lonik, 
lun, lounek. Chrw. lunjak. Srb. 
Ijev6a. Ukr. Br. lusznia. Ukr. 
łe w cza, lon. Rs. Ijugnja || Węg. 
1 o c s Nm. w licznych postaciach, 

Liinse, Leu (eh) s e, L o n s e, L a n, 
Łiin, Leine, Lonsohe, Liinze 
i in., dw. lun(e). Śgnm. liuhse. Sgnm. 
1 u n (a). Słw. -sn- jest przestawką Nm. 
'US-, a postaci z g są sld. do imion 
na -(gi)ew. Por. MF. lunek. Mr. 68 
Lunek, 246 Luśnia. Mew. 167 levća, 
176 luSnja i lunt. GW. p. w. Liinse 
i in. Pfil. IV, 641 lon i luinia. 

Łuty Lutować pch. złż., dw. od 
osnowy lit-. £ót a. £ut pch. złż. 
Szlaglot II Głż. lut Słc. lot, Cz. 
Słń. lot, Br. łot, Es. lot-L = łót. 
Cz. letovati = lutować; lotovati 
= ważyć. Słń. vot = kit, votati 
= kitować. Ukr. lotowanie = lu- 
towanie. Br. litawać = lutować. 
Rs. luda = pobiał, powłoka, luditt 
= pobielać; lotlinii = ołowianka 
(z Nm. Lothleine); lotbak'B = 
naczynie na ołowiankę (z Nm. Loth- 
bake); gljagrotii = szlaglot ZZI 
Nm. Loth == a) lut b) łót, Śgnm. 
lot = waga wogóle. Szlaglot z Nm. 
Schlagloth [sohlagen mzn. = 
spajać -f- LothJ = tzn.; loth en 
= lutować. Pod osnowa lit- podpro- 
wadzano u nas przez sld. do pnia li-. 



^) Dokładniejszych objaśnień w rękopisie brak. 



SŁOWNII WYR. OBC W JĘZ. POLSKIM. 



46 



LUTNIA 



350 



LUTRY 



ski^d lity, 9 lita=patoka (miód) 
itp. Zdaje się, że Fr. lut i luter = 
lutować przypadkowo tylko brzmią 
jednostajnie z wyrazami powyższemi. 
Por. MF. luditŁ. Mr. 372 Vot. Mew. 
176 IntT,. Pfil. IV, 641. Por. Łater- 
cyna. 

Lutnia poh. ZDz. 63. 68 || Qlż. 
lutna. Sło. rutfia. Słń. lapt Chrw. 
leut, lavut; leutaS = lutnista; 
laptati= grać na lutui. Bg. lauta. 
B»s. Ijutnja || Hp. lańd. Pg, alan- 
de. Wł. Huto, leut o, liudo. Sfr. 
leut, Fr. luth. Rum. lautś = 
skrzypce; liutar = skrzypek. Węg. 
lanŁ Ngr. laońta, lagoilto. Tur. 
lavut, la(g)ut a. N m. Laute, dw. 
lut(h)e, laut IZI ^Ar. al-'ud (al 
przedimek), 'ud = 1, drzewo (aloeso- 
we) 2, lutnia. Z Ar. Hp. laud** M. 
77 Lutnia. Por, MF. Lapt. Do 163 
Luth. Mew. 160 lapta, 161 lauta i 172 
Ijutnja. Mt. lavnt. GW. Laute. Dz. I 
Liuto. Pfil. IV, 641 
AV. 168. Brl. 139. 



i 482-83, n<> 4. 



Łntrować poh. złż. = czyścić, ce- 
dzić. 9 I^utować, 9 liutrówka 

(O. ma pomyłkowo Łubrówka^ = 
przyrząd czyszczący w gorzelni. Dw. 
La u ter ^= czysty, np. y,Kaźdy aby 
go (wosk) laut er przedawal" || G2ź. 
luty = czysty, np. luta woda, lute 



njezboże = czyste (prawdziwe) nie- 
szczęście, lutaprawdość itp. Ukr. lu- 
triwka, lutruwaty. Rs. litro- 
V a t B Nm. 1 a u t e r n [Sgnm. 1 u- 

ter, Sgnm, (h)lnttar = czysty] = 
tzn. Por. Lpf. IX, 213 JHTpoBaTB. Pfil. 
IV, 541. 

9 Lutry blp. = wyrzuty; odra 
Nm. BI atter, Im. Blattern = tzn. 
B odpadło przed 1, jak np. w (b)ląg, 
(b)łuza, (b)łysk. U znalazło się 
przez o, ó. 

9 Luwar p. Lewar. 

Łuwerwer p. Rewolwer. 

Luz pch. złź., Łoz-, Łóz-9 9 Lez-, 
9 Łusem = luzem, luźno. 9 I^u- 
sy blp. resztki, zgrabki (np. słomy). 
9 Loż, np. puścić = puścić wolno. 
9 Łoźnik, 9 Loźnlak == komor- 
nik, czynszownik || Dłź. los-. Głż. 
1 ó z = wolny, 1 ó z y = rozpustny. 
Słc. Gz. luz a = motłocb. Cz. luzak 
= luzak. Ukr. luz, luz om oho- 
dyty, luinyj, luzowaty ^I Nm. 
1 o 8 - = wogóle: wolny, uwolnić itp. 
9 Lez- z Nm. losen = uwolnić, 
rozwiązać. Por. Mr. 246 Luza. Pfil. 
IV, 541. Brl. 139. 

Łwopard p. Lampart. 



Ł. 



9 £aba =łapa: ^(Kot) walnął ła- 
bą« Ap. V, 139. 9 Łabaty = ma- 
jący dużo ręce Ap. I, 71. 9 Łabas 
= niezgrabjasz. 9 £<abąje = bu- 
ciska. Długołaba m. = długoręki 
BB,96 II Głż. laban = drągal, drab. 
Słc. laba = noga, łapa. Ukr. łaba = 
łapa, noga; ł a b a t y j = mający wiel- 
kie łapy, nogi; łab ety = łapy, iip. 
popasty sja w czyiś łab ety = 
wpaść w czyjeś łapy Węg. lib 

= noga; 1 4 b a s = wielkonogi. Myl- 
nie objaśniałem w Pfil. II, 680. 



9 £abaje | 

9 £abas [ p. 9 I^aba. 

9 £abaty J 

£abety p. Łabet. 

Łabędź, dw. Łabęć L,, Łebieć 

u Ch Walczewskiego, 9 £abądź, 9 
£abęt |l (Dłź. son, ze Sgnm swan. 
Głż. koł^. [Pols, 9 kiełp, por. 
kiełb = rodzaj ryby]. Ukr. kołpik, 
kołpeć = ptak platalea lenoo- 
rodia [por. Pols. Kołperz = oot- 
tus gobio Maj.]. Rs. kolpik'B = 



ŁABĘT 



3B1 



ŁACHAN 



platalea leuoorodia. Lit. g ń I- 
bis, gulb6. Mew. 1B4 kTblp). Słc. 
Cz. la but'. Resz ta ję zyków Słw. od 
osnowy lebed- Mew. 162 le- 

bedŁ zbliża z Ło. albns = biały 
i Gr. alfo 8 = białe plamki na skó- 
rze. Zdaje się jednak, że wyrazy po- 
wyższe nie są rodzime Słw.; ale skąd? 
U nas starszą postacią jest łabęć. 
Ł e b i e ć może z Br. ^ 

9 £abęt p. £abędź. 

9 £abja: „Pół łabii żyta" GO. 
121; autor objaśnia: „pól miary*' ? 

9 £abadać się p. £obuz. 

9 £abuzie p. Hebd. 

£ach, zdr. 9 daszek, 9 ł^achy 
blp., 9 £<acha Ł, £acliinan i inne, po- 
czynające się od £ach-, np. 9 £ach- 
mytka, 9 ^achita, 9 £<acłiina- 
nowaty, 9 £achtyga itp. || Głż. 
łachman = dryblas, nicpoń. Cz. 9 
łach, 9 łachman = gałgan. Ukr. 
łach, łachman, łachmaj, łachuta. 
Rg. lohma ż. = gałgany, hadry; l oh- 
motitB = szarpać, drzeć i in. 
Nm. dw. Lach (en) (np. Leilach 
= Łeinlaken, Tischlach) = 
Laken (p. Bodloch) = płótno, 
Śgnm. la oh en, Sgnm. lahhan. Mew. 
159 nie podaje słoworodu. Mr. 236 
Łach (wydrukowano: Lach) nazy- 
wa rodowód ciemnym i zbliża Gr. 
l&kos = gałgan. Por. GW. Lach. 
Sand. Laken. Lpf. IX, 186 Łach. 

9 £acha p. £ach. 

£achay dw. Łacha L. £acha = 

nazwa jeziora w Sandomierskim Kg. 
Sandom. 282. Łąka = gnojówka (płyn) 
L. Ł u c h a O. może pomyłkowo, zam. 
Łacha || Dłż. Taoh, zdrob. TaSka. 
(Słc. li eh a?) Mr. 243 zbliża Cz. lo- 
kaó = kałuża, dołek. MF. zbliża Słń. 
lokva = bagno, Srb. lokva = 
kałuża, Chrw. lokva, loki, Bg, lokvŁ, 
Ssłw. 1 o k V a = nawałnica (ale Mew. 
168 zestawia Pols. la cha z pniem 
li-, skąd laó itd.) Zdaje się, że 

źródłem wyrazów powyższych jest Łc. 
lacus = jezioro, skąd Nm. Lachę, 
Lakę = kałuża, a z Nm. nasza ła- 
cha. Por. Wł. laooa Dz. II a, sl 



Srb. laka. Ege Lachę. GW. Lachę. 
Mr. 236 Lacha i 236 Laka Por. Gr. 
1 a k k o s mzn. = staw. Por. JA. XV, 
489 Ssłw. loky. Pfil. IV, 541. Por. 
Lak. 

Łachań O., 9 Bachanka, 9 ^^^ 
chanła, 9 Rachania ^^ 1, rodzaj 
niecki 2, brytfanna. L. podaje Ła- 
ch a n e k bez objaśnienia; w przy- 
kładzie stoi: „w łacfaankach^; zapewne 
1 pp. łachankaż. || Ukr. ł o c h a- 
nia = naczynie na wodę. Srs. la- 
han^, Bs. lahanŁ, lohauŁ. Ngr. 
14chanon. Tur. lahna. Mr. 

236 JIaxaHB wywodzi z Gr. lek&ne, 
9 lakane = miednica, ceberek. Por. 
MF. lahanii. Mt lók'ón mylnie miesza 
z Łagiew, k. p. JA. XVI, 372. 

9 Łachlta 

Łachman 

9 Łachmytkar \ p. Łach. 

9 Łachtyga 

9 Łachy 

9 Ładysz p. Htadysz. 

Łagiew pch., dw. Łagwica. 9 
Lagun, 9 Łahun. Łagunica O. 
(skąd?). Łoga = baryłka Ł. Łe- 
glarz dw., Łeglarski = bednarz, 
bednarski Pfil. IV, 771; V, 424 || Dłż. 
łagwa, łażka. Głż. łahej, łah- 
wica. Słc. l&hey. Oz. lahey. Słń. 
lagev m., lagva. Srb. le(n)djer. 
Bg. lejen, lehen, ligen. Ssłw. 1 a- 
gvica. Ukr. lahaneó. Br.' łahun. 
Bs. laguni*, lagoyka || Bum. 
lighian, Śrum. leene. Albańsk. le- 
jen, Ijegen. Ngr. legóni, lagśni. 
Półn. Tur. lagun. Nm. Łagel, La- 

g e 1. Sgnm. 1 S g e 1 (1) a Ło. 1 a- 

gena, zdrob. lagellum = tzn. Por. 
Mt. 16k'ón. MF. Lagev. Mew. 169 
lagun i 163 legeni*. Lpf. IX, 186 
JlaryBTb zbliża Gr. ligynos = bu- 
telka. Łeglarz z Nm. dw. Lagier = 
bednarz. Por. Pfil. IV, 641. 

Ła isty = czarny L. p. w. Naje- 

sty Ukr. łaistyj = czarny 

[z E.um. 1 a i u a. 1 a i e = czarny]. 
Por. Najesty. 

9 Łajba 4~ rodzaj łodzi Tyszkie- 
wicz Wiljay 36 II Es. łajba, lo j va 

II Lit laiyas. Łot. łaj w a 

46* 



ŁAJDAK 



362 



ŁAŃCUCH 



Fińs. laiwa. Por. MF. łojwa. Mew. 
173 lojva. Do nas z Es. 

£ajdak poh. Łajda L. 9 I^^~ 

d^k II Sio. Cz. 1 a j d a = wszetecz- 
nica; łajdak = włóczęga. (Cz. laj- 
dAk = włóczęga. Ukr. łajdak (a) 
(z Pols.) ZZ Mr. 236 Łajdak (pi- 
sze: Łajdak) wywodzi z Lit. lai- 
dókas; ale rzecz się ma wprost 
przeciwnie. Zdaje się, że łajdak, może 
pierwotnie lejdak, jest przekręceniem 
(pod wpływem wymawiania żydow- 
skiego, czy ukraińskiego) ladajaki, 
ledajaki, por. ladaoo, C ladaoy 
przym., Br. ledaszty(j). Należy też 
zwrócić uwagę na możność wywodu 
z łajać; baj-: bajda = p r a w - : praw- 
da = krzyw-: krzywda = łaj-: 
łaj da. Por. JA, XVI, 423, ods. 3, jakoby 
z Lit., o czym wątpić wolno, bo wy- 
raz z Lit woale się nie wyjaśnia. 

9 £ajka := jercha, zamsz. 9 £aj- 
kować = zszyw ać futro z kawał- 
ków, celować ..^ Bs. łajka = zamsz. 
Por. Pfil. in, 746 „łojkowy". [Wyraz 
B.S. według Dala, od Rb. 9 1 & j k a 
= pies, bo zamsz na rękawiczki czę- 
sto z psiej skóry się wyprawia]. 

9 Łajta Skj. V, 113 p. Ajta. 

(w Dod.). Być tu może sld. do łaj- 
w znaczeniu szczekać. 

9 £alow- p. Aleliąja. 

9 £aiiizak p. Łamza. 

Łan pch. złż. II Słc. Cz. lin. Ukr. 
łan, Rs. 9 lam, (z Pols.) || Węg. 
14nna ... Jest wyraz Śic. laneus, 
używany w znaczeniu łan a w śred- 
niowiecznych nadaniach Pols. i Cz.; 
ponieważ u DC. znany w tern znaczeniu 
tylko z dokumentów Pols. i Cz., myl- 
nie więc Mr. 237 Łan ze Śło. wywo- 
dzi: rzecz ma się odwrotnie. Mr. zbliża 
wyrazy te z Nm. Leh(e)n = lenno 
(p. Lenn o). Mew. 160 lant po- 
wiada: „Zbliżają ze Słc. laneus, wy- 
razem Nm. L e h n, L e h e n". Por. 
BrI. 116 JA. m, 761. 

9 £andyga = próżniak. 9 £«an* 
dyczyć. 9 Przetandydzyć, 9Prze- 
tandycyć = przepróźnować Skj. V, 
374. 401. 9 Lajdrdk, 9 Łajndra- 



wy = „o człowieku a. koniu leni- 
wym i nieudanym" Skj. V, 372 
Zap. z początku wyrazów Nm, ta- 
kich, jak Łandlaufer, Landstreicher, 
Land storzer i t. p. [L a n d = kraj, 
p. Ląd -f- wyraz ze znaczeniem włó- 
częgostwa] = włóczęga. Por. Cz. lantu- 
oha, Słc. lant'&k = włóczęga, Oz. 
lantoyati, lantati = włóczyć się. 
£ańcuch pch. złż., dw. Łeńcoch. 
9 Lej cuch i zdrob. 9 Łeńcuch, 
9 Łińcuch, 9 £yńcuch, 9 Łań- 
cuch, II Cz. łańcuch. Słń. laneo. 
Srb. lanac. Bg. lan-Bc. Ssłw. lanŁ- 
cugił. Ukr. łano(uh), łanciuch. 
Br. ł a n c u h || Węg. 1 ń. n o z pck 
Lit lenciugas. Bum. lan^ HZ Śgnm. 
1 a n (ne) = tzn., Nm. 9 1 a n n e == 
dyszelek, 9 holobla. Bb. 23 i 30 po- 
daje Nm. 9 lenhzugi 9 Hi^ne- 
tooh; w moich słownikach Nm. wy- 
razów tych nie znajduję. Niejasne jest 
zakończenie -uch, -ug. Por. Brl. 116. 
Pfil. IV, B41. 

9 £ańtuch = 1, nosidło z sieci 
do siana 2, flądra, klępa WBł. p. t. w., 
pierwsze znaczenie znam ze słyszenia. 
9 Wańtuch, 9 Wańtuch — 1, 
grube płótno 2, wór z niego 3, brzuch, 
kałdun || Słc. yantgch = kałdun. 
Soz. lanttuoh = grube sukno. Mo- 
raw, yantuch a. vafituoh = 1. 
duży wór 2, kałdun 3, brzuohal. Ukr. 
łantuch a. wańtuch = 1, bela, 
wór z wełną 2, brzuch, kałdun. Br. 
łantuch = brzuch, kałdun. Bs. 9 
lantuht = grube płótno; wór z niego 

Nm. Land tu eh [złż. z Land, 

p. Ląd -(- Tu oh, p. Bo tu oh, Ka- 
mertuoh i in. Por. PfiL IV, Ł06]. dsł. 
= sukno a. płótno krajowe == pro- 
ste, grube. W w nagłosie znalazło się 
przez ł, wymawiane jak fi, i przeszło 
z Pols. do Sic, Moraw, i Ukr. Por. 
Pfil. II, B86— 87. Mr. 363 Yantgoh 
i Wańtuch. Pfil. IV, B41. 666. Por. 
Rawentuch. 

9 Łapeć = chodak z łyka poh. 
(9 S(z)łapcie = chodaki) || Srb. 
1 a p a t = kawaiek, łata. Ukr. łapot\ 
Br. ł a p o ó, Rs. lapotfc = łapeć, 



ŁAPIENIA 



3B3 



ŁATKA 



chodak lyozany || Lit. lópas = 
łata, szmata; C lopozius = łapeć. 
Łot. l o pe zes = łapcie, łftps = 
gałgan IZZ Zap. Nm. Sgnm. 1 a p p e, 
Sgnm. lappa ź. = kawał, szmata; 
znaczenie przeszło zap. z onuczy na 
chodak. C S(z)tapcie jest sld. do 
9 szłapaó, 9 człapać. Por. Mr. 
64 LapatB (autor poczytuje wyrazy 
Słw. za rodzime, należące do grupy 
Słw.-Lt.-Grm). Tamże 237 JlanoTb 
uważa łapeć za wyraz niepewnego 
słoworodu. MF. Łapat. Mew. 160 po- 
daje oddzielnie lapiitii i lapiitŁ. 

9 Łaplenia = potrawa z liści 
brukwi Lit. lapóne [od lip as 

= liśćj = tzn. 

9 £<apuch p. £opian. 

£arQdog:ra p. Łarędogra. 

9 Łastawka p. 9 Łasztówka. 

9 Ła8trzyca=„ryba,.. mająca spo- 
dem kolce, 1^/, cala długa" Nadmor- 
ski Kaszuby, 148 Może w związku 
z 9 łas(z)tówka = jaskółka, por. 
Nm. Meerschwalbe Seeschwalbe, 
[=z= jaskółka morska] = rodzaj ryby. 

9 £aszek p. Łach. 

Ła8ztpoh.=pewnaliozbakorcy; wa- 
ga okrętowa || Ukr. łaszt; łasz tom 

= podostatkiem. Rs. last-L Nm. 

L a s t mzn. = tzn. O-W. Last n® 7. 
Por. Pfil. IV, 641. 

9 liasztówka p. Łasztówka. 

9 £aśnia p. Łasa. 

£ata (dachowa itp.) pch. złż. || 
Dłż. Głż. łata. Słc. Cz. laf, lata (Cz. 
latka = materja, treść podobno 
stąd wzięta Mew. 427 lata). Słń. 
latva. Chrw. latva, letva, lapta. 
Srb. letva. Ukr. Br. łata. Rs. lapta. 
= 1, rakieta (w grach rzucanych) 2, 
kijanka; lata = łata (dachowa) (czy 
laty blp. = zbroja tu należy?). Mur- 
łat, 9 Murlat(a) || Hp. Wł. latta. 

Fr. latte, Rum. la^. W^g. lec 

Nm. Łatte, Sgnm. latta = tzn. 
Mauerlatte [Mauer p. Mur] = 
murłat GW. Latte mniema, że Nm. 



z Rm., Dz. I Latta odwrotnie. Por. 
MF. latva. Mr. 237 Lapta. Mew. 161 
latT,. Pfil. IV, 642. Por. Blurtat. 

9 £ió.tka = naczynie na mleko 
(O. pisze latka i dodaje znaczenia: 
„kociołek, garniec"). 9 Łatuszka, 
9 £otuszka = rodzaj brytfanny 
z gliny O. „Łatuszka z upieczo- 
nem prosięciem" Gliński Bajarz IV, 
229. Zapewne tu należy latka PF. 
ps. 107, w. 9 „Moab, latka na- 
dzeye moyey"), jako przekład Łc. 
pollubrum, lebes =: miednica || 
Cz. 9 Utka, 9 latka, 9 lotka 
= naczynie na mleko itp. Ssłw. la- 
ttYB, laty a, latiika = garnek. Br. 
łatka, zdrob. ła tuszka = miska 
gliniana z zagiętemi do środka brze- 
gami. Rs. ladka a. latka = bryt- 
fanna z gliny; miseczka ^I Może 
Rum.: Iapt6 = mleko; (yas de) 
lapte = naczynie na mleko. Por. 
Mew. 161 laty 1. Jednakże zważyć 
należy 9 młotka = dojnica Ap. 
I, 34 i zastanowić się 1, czy młotka 
jest toż, co łatka, z podprowadze- 
niem pod mleko 2, czy też m odpadło, 
a było pierwotnie mło(s)t(ka), por. 
Młokos. 

Łatr p. Klafter. 

9 £atuszka p. £atka. 

Ława II Wszystkie Słw. bez zmian 

Mew. 161 laya, podając postaci 

Lit., Łot, Rum., Węg. i Fińs. (zap. 

ze Słw.) dodaje: „Por. Szwed. lafve, 

co może być pochodzenia Słw.^. 

Ławra, dw. Laura L. = klasztor 
(w Kijowie) || Srb. lavra = kla- 
sztor. Ukr. ławra (kijowska). Rs. 
lavra = większy klasztor || Fr. 
char. laure IZI Gr. łaiira = ulica, 
uliczka, zaułek; G-r. póżń. laurą = 
klasztor. Śłc. laurą = klasztor (cel- 
kowy) DC. Por. Mew. 161 lavra. Mr. 
238 Ławra. 

Łazanek, częściej Łazanki blp. 
II L. podaje Chrw. lazanije i Bośń. 
lazanije; wyrazów tych w słowni- 
kach swoich nie znajduję IZI Wł. la- 
sagna = tzn. 



ŁAZAEET 



364 



ŁOCHACZ 



9 Lazaret, C Lazarstwo, Ła- 
zarz p. Lazaret, 

9 Łazek, 9 Łazówka p. Łazy. 

9 Lazur, 9 Łazurek p. Lazur. 

Łazy = „karcze, korzenie, pniaki, 
ohrósty* L. (z Haura). 9 Łazek = 
kapka drobniejszych drewek do pa- 
lenia. 9 Ł azów ka = jeden patyk 
z tej kupki MF. laz podaje róż- 
ne blizkobrzmiące postaci SI w. i obce 
i nazywa „wyrazem ciemnym^. Mew. 
161 lazT,. 

Łaźa p. Łaia. 

9 Łegiejda p. Legiąjda. 

9 Łegi ń = junak, mołojeo WH. 
14 21 ZZ: Przez Ukr. i e g i ń, z Węg. 
legóny = tzn. Por. Mt. leyend. 
Mew. 166 leyenta. 

9 Łoboda p. Łobuz. 

9 Łoboz, Łobozłe p. Łobuz. 

Łobuz pcb. !ZZ Do wyrazów, wy- 
jaśniających łobuza, podanych wyżej 
pod Hebd, dodaję następne, łączące 
się znaczeniem chw&stu, zielska, z od- 
cieniem niepożyteczności, szkodliwo- 
ści, a blizkie pochodzeniem : 9 ^ ^* 
budaó się = włóczyć się; lebioda 
i łoboda; łoboz a. łobozie = ło- 
dyga [tu prostuję błąd Lindego, który 
zrozumiał łobozg jako ziemię, cho- 
ciaż w przytoczonym przez siebie przy- 
kładzie łobozg wyraźnie wytłuma- 
czył: chwast; błąd ten powtórzył za 
nim Mew. 172 lobozŁ]; 9 łobza 
= rodzaj wici; 9 labus, 9 1^" 
bus(z), 9 labuśniak = rozpust- 
nik, zbytnik, nicpoń; 9 l©jbuś = 
urwisz; Ukr. łobur, łoburjaka = 
szubrawiec [Mr. 243 mylnie pisze Lo- 
bur, jako wyraz Pols. i szuka sło- 
worodu w Grm.]; Br. abuznik poh. 
= partacz; szubrawiec, urwisz; Rs. 
9 1 o burt = mruk; '9 lobozi*, 
labzjukt = chłopiec, młodzik; ló- 
bust = narzeczony Ełnogr. óboerćnije 
Vn, 129. 130; labazniki, a. labazka 
= spirea; labazina == chrósty; 
laska. 



9 Łochacz p. Łochinia. 

9 Łochania p. Łochań. 

9 Łochaza p. Łogaza. 

Łochinia L. 9 Łochynia. 9 
Wtocliinia. 9 Łochacz = vao- 

ciniumuliginosum || Ukr. ło- 
ohyna. Br. łaohany (obie nazwy 
z Pols.) ZZZ Czesk. 1 o c h y n 6, a wła- 
ściwie hlohynś = dsł. *głoginie. 

Łoczyca, Łoczyga p. Laktuka. 

Łodyga || Mew. 172 łodyga po- 
daje Ukr. ł ody ha, Żl. nie ma. Br. 
ł a d y h a = 1, toż co Pols. 2, częśó 
nogi od kolana do pięty. Ks. łodyga 
= kostka (u nogi) i in. Mew. 172 
łodyga mówi: „Zbliżają ognm. lota 
= latorośl i Sgnm. lattuh". Sgnm. 
Lat tu h a. ladduoh = laotuoa, 
p.. Laktuka. Por. Pfil. IV, 542. 

9 Łodźman = łodżnik, przewod- 
nik okrętu O. || Ukr. łooman. Rs. 

I o c m a nil || Fr. 1 o c m a n, częściej 

p i 1 o t e HI. 1 o o d s m a n , skąd 

Nm. Lootsmann, później L o t s e, 
Śr. Ang. lodesman [Ags. lad = 
droga -|- man = człowiek] = tzn. 
U nas upodobniono pierwszą część 
wyrazu do łodzi; wyraz wzięliśmy zap. 
z Ukr. Por. Lpf. IX, 213 JIon^iairL. Mew. 
221 oldija. QW. Lotse. 

9 Łogaza, 9 Łohaza, 9 ^o* 
cliaza = 7, groch z pęczakiem ugo- 
towany" O. II Słc. lohaza = krupy 
jęczmienne Ukr. łohaza = krupy 
jęczmienne [Bum. 1 o a z a = latorośl; 
cymbał, dureń — zbliża się brzmie- 
niem; ale znaczenie?]. 

Łogosz, Łokosz = 9 przyprzążka, 
na orczyku, na lejcu, np. „na łogosz 
pachołek** = orczykowy, dodatkowy, 
zapasowy; „łogoszem spięte jedno- 
rożce" = w lejc? (przykłady z L.). 
Łogoszowy = orczykowy, zapa« 
sowy, np. hajduk. BW. CCXXtTT, 

II (z W. Potockiego) || Srb. lo goy 
= koń orczykowy, doprzężony 
Węg. lógós = koń orczykowy, do- 
przęgany; lógóSij = rzemień, pas 
orczykowy. Por. Mew. 172 logoSb. 



LOKAJ 



36B 



ŁOPIEŃ 



9 Łokąj p. liOkaj. 

9 £okszyna, 9 ^oksiny bip. = 
makaron (żydowski) || Sio. lokSa. 
Cześ. lokeg, lakeS, lokge, lukge. 
Ukr. łapsz4, łoksza, lok szyn a. 
Br. lapsza, łakszyny blp. B»s. 
lapSa, lapSej i, lapSica || Węg. 

laska Tar. lakSe, lakćó 

(z Pers.). Por. Mt 

łjoktusza = płaohta, rantach, cha- 
sta. Mylnie LDG. 43, a z nim O. po- 
daje 9 Łoktura: powinno być lok- 
tasa. „Linteamina alias lok- 
oiarze" Wisła YI, 850 (z r. IBBl) 
II Cz. loktage ... Nm. dw. La- 
kenta oh [zlż. z Łaken, p. Bod- 
loob, Łach -f- Tnoh, p. Botach, 
Rantach] = tzn. Por. Mr. 244 Lok- 
taSe. Mew. 173 loktuSa. RA, XVII, 
44. Pfil, II. 4B6; IV, B42. Por. Brl. 136. 

9 Koma: -Zapraszam... Na kłodę 
piw a, na łomę gorzałki" Wisła IV, 
800 ZZ Może Nm. 9 1 o m m (e) = 
czółenko, łódka FWb. p. t. w. 

9 £iOnwie p. Luśnia. 

9 £opacień p. £opłeń. 

^^^Ło^awkajP-^^^P**"- 

£opian, Łopuch m., Łopucha 
ż., Łopusze n. zbiór, dw. Łupień. 
9 Łapuch(a) > 9 Ł oplenle, 9 Ło- 
pawka Wisła Vin, 186. 9 Łapaw- 
ka = pierwsza trawa na wiosnę ... 
Mew. 174 lopach, MF, lopah, Mr. 
237 JlanoTa i Mew. 165 lepeni) przy- 
taczają podobnie brzmiące postaci 
Słw. i zbliżają 1, z Grm., np. Nm. 
Lanb = liść, 2, z Gr. lipathon 
= szczaw (Ło. 1 a p a t h (i) a m , 1 a- 
pathns = szczaw, Sic. lapathica, 
lapatia = -qaaedam herba*' 
DC.) i 3, z Łc. 1 a p p a = łopach. 
Mnieby się zdawało, że należy przy- 
paszczaó osnowę Słw. lop (pokrewną 
z Lit łap as = liść) i od niej wy- 
wodzić Dłż. GJź. łopjeno = liść, 
Słc. 1 o p ń c h = łopach, Cz. 1 u p e n, 
lapeń, 9 lapoan = łopach, Słń. 
lapah, lopnik = łopuch, le- 



p e n = liść, Słń. Srb. lopah = ło- 
pach, Ukr. łopach, Br. łapach. 
Rs. łapach i>, lapacha itd. Być 
może, iż i łopata krewni się z osno- 
wą powyższą i ma nazwę od podo- 
bieństwa ksztalta do łopacha; por. 
Mew. 174 łopata. 9 £<B.puch z Br. 
Por. Lpf. IX, 216 Łopjeno. 

9 Łopień a. 9 Łopacień = 

świder do piast O. RT. 214 ZZ Ukr. 
ł o p a t e ń tzn. [nazwany zap. dla po- 
dobieństwa do łopaty]. 

Łopienle | 
£iOpuch(a) [ p. Łopian. 
Łopusze j 

9 Łoszę, 9 £o8ię, 9 ^['Oszak 
= źrebię; 9 Łosza = źrebica; (Ło- 
szak = konik tatarski L.) || 6rb. 
ala(k)§a = stado koni. Ukr. łosza, 
łosza k, łoszak = źrebię; łoszy- 
cia = źrebica. Rs. loSadt = koń 
(Rs. lo§ak'B = mał ta nie należy; 
M. 76 mówi: „Łoszak nie zna- 
czy konia, jak atrzymają Gwagnin 
i inni, ale mała, z Rs. loSakii, po 
Tar. eszek = osieł**. Zdaje mi się, 
że Gwagnin chciał mówić nie o ma- 
łacb, lecz o koniach, i ażył wyraża 
nie T a t., lecz Ukr., a ten ostatni, choć 
brzmi jednostajnie z Rs. logak'B, jest 
odmianką Ukr. łosza = źrebię) 
Półn. Tar. al aga = 1, grzbiet 2, 
ciężar 3, koń. Nasze wyrazy wzięto 
z Ukr. Por. MF. loSadŁ. Mt. alaga. 
Mew. 174 łoSent RA. XVII, 81. JA. 
Vni, 648; XI, 109. 

Łoś pch. liossowe (łosiowie) PF., 
str. 200 II GJż. łóa. Słc, Cz, los. 
Ukr. Br. łoś, Rs. 1 o s ł Nie wcho- 
dząc w rozbiór zagadnienia, czy wy- 
razy te pochodzą z Grm.(Sgnm. elaho, 
skąd Łc. (a Cezara) al ces = Nm. 
Elch) , zapisaję, że Mew. 174 losŁ 
atrzymaje, iż postaci Glż., Słc, Cz, 
i Pols. pochodzą z języków Rs, Por. 
Lpf. IX, 217 JIocŁ. 

9 Łotoć, 9 Łotocie zbiór., 9 
Łotocz (L. odsyła lotacz [zap. po- 
myłkowo, zam. łotacz] do Kaczy- 
niec) : „łotocie** Kraszewski Papiery 
po GlineSj dod. do Nitoy, str. 19. „Kwiat 



ŁOTOK 



366 



ŁOŻWA 



wodnej łotoozy" Kondratowioz III, 
266. Tamże w przypisach, str. 366 
Wino. Korotyński mówi: „Ł o t o c z a. 
Łotoć = prowino. nazwa rośliny 
łącz nej, znane] pod nazwą kaczyniec" 
Zap. z Ukr. łatat', łatacz, ło- 
tasz (Ap. VI, 238 = knieó, kaczy- 
niec), ł o h a t e ń, Br. łatacie zbiór. 
= caltha palustris [może z Gr. 
lotos, skąd Ło. lotos, lotus?]. 



Łotok L. = 

łoto kach 



koryto, upust. „Na 
szumi woda" Pol Pieśń 



o snemL 46. Por. BB. 244 



Ukr. 



łotik, częściej Im. łoto ki = upust 
(młyński), koryto ściekowe. Br. łat ok 
= rynna dachowa. Rs. łotok'B pch. 
= koryto, korytko; brytfanna (z drze- 
wa, do roznoszenia pieczywa). Stąd 
Lit. lat&kas = przeciek, rynna; ka- 
łuźeczka. Por. Mr. 238 JlaTOKB. 

£otr pch., dw. Łatr, Łotras, Ło- 
tros, 9 Łoter pch., C Łątras, || 
Słc. lotor. Oz. łotr. Slń. loter = 
rozpustnik. Chrw. lotar = pijak. 
Srb. lotar = leniuch. Br. łotr. MF. 
loter zbliża nadto Srs. lotyga = 
nędznik (por. Mr. 67 JIoTLira), a Mr. 
246 Srb. łotinja = próżniactwo || 
Fr. larron. Wł. ladro. Hp. ladron. 
Rum. lotru. Węg . lator. Lit. Iś,- 

tras (z Pols.) Łc. latro = 1, 

żołdak 2, zbój. MF. loter, Mew. 174 
lotr-B, Mr. 246 Łotr i G. Korbut 
Pf. IV. 642 wywodzą wyrazy powyż- 
sze z Nm. Lot ter (bube), Śgnm. lo- 
ter = swawolnik, lekkomyślny, nic- 
poń, błazen (Kge i GW. Lotter). 
L. Malinowski RA. XVn, 43 wypro- 
wadza z Łc. latro i, zdaniem moim, 
ma słuszność, gdyż Nm. Lotter 
wcale nie zawiera pojęcia zbója, lecz 
głównie oznacza szubrawca, włóczęgę, 
nicponia; Pols. zaś, Cz. i Sic. wyrazy 
stosują się tylko do rozbójnika (np. 
do łotra w Ewangieljach), w pojęciu 
Łc. latro. Por. Brl. 136. 

9 Łotuszka p. Łatka. 

9 Łozga: „Każda pijaczka, prze- 
klętnica, zwana Mozgą', na stare 
lata zostać może czarownicą*^ Ap. 
XIV, 187 ZZ Może Nm. 1 o s e r = 



rozpustny, por. Cz. 1 u z a = motloeh, 
Głź. lózy = rozpustny, Węg. lozór 
= pustak. Patrz Luz. 

£oiwa p. £yiwa. 

£ót p. IiOt. 

9 Łubłć (łebie kaszub.) = .użyć. 
9 Łubiny (łebine) = łuźynyZZI? 

Łubin, inaczej Wilczyn a. Łu- 
pinus. 9 Łipina || Cz. 1 u p i n 

Łc. lupinus a, lupinum = tzn. 
Por. Mr. 246 Lubin. Pfil. I, 139. 

9 Łuczek p. Łuk. 

9 Łuczyna, 9 Łucina, 9 ^u~ 
czywa ż. = łuczywo «..« Br. Ukr. 
łuczyna ż.; 9 łuczywa w ż. pod 
wpływem rodzaju Br. i TJkr. Por. WBł. 
p. w. Łuczywa. 

Ług pch. zlż. II GIż. łuh. Dłź. 
lug. Słc. luh. Cz. louh; kożeluh 
== garbarz. Słń. lug. Chrw. 1 u ź a. 
Srb. lug = popiół; ług. Bg. luga. 
Ukr. JBr. łuh. Es. luga || Węg. 

lug Nm. Lange, Sgnm. louga. 

Por. MF. lug. Mr. 246 Luh i 341 
mejioKT>. Mew. 176 lug^. Pfil. IV, B42. 

Łuk = rodzaj czosnku. 9 ^^* 
czek = szczypiorek. 9 Łuszczek = 
szczypiorek Ap. X, 20B || Dłż. Głź. 
k o b o ł k (= Nm. Knoblauch = 
czosnek). Słc i Soz. luk. Słń. Srb. 
Bg. luk. Ssłw. luki) = cybula. Ukr. 

łuk. Es. luk-B Jj Lit liikai Ina. 

Fińs. laukka Nm. Lauch, 

Sgnm. louh [ciemnego słoworodu] = 
tzn. 9 Łuszczek jest sld. do łusk-. 
Por. MF. luk. Mew. 176 luki.. Mr. 58 
JIoyiTb. 

9 Łukawy = It chytry 2, djabeł 
RT. 214. Ap. L 71 ZH Ukr. łuka- 
wyj = złośliwy; djabeł. 

9 ŁuA = „rodzaj sieci na trzech 

drążkach^ Pfil. V, 786 ZH ? 

Łupa = „sztuka żelaza, którą z dy- 
marki odbieraią" O. Lupa a. Ł upa 
Łb. 133 II Nm. Luppe ZŻ Fr. 
I o u p e [z Łc. lupa = wilczyca; 



ŁUPIEO 



857 



MAOA 



przejście znaozeA we Fr.: guz (por. 
wilk na oiele, drzewie), buła, soczewka. 
Por. Dz. n o Loupe] mzn. = tzn. 
Por. Lpt IX, 228. Tegoż pochodze- 
nia jest Łupa = soczewka, szkło 



9 Kupiec = hcłupieo O. 
Tenże wyraz, oo Hołupieo, p. Ho- 
łubiec; zap. sld. do łup-, skąd łu- 
pić, a. mechaniczny odpad pierwszej 
zgłoski. 

£iupień p. £opian. 

9 £upur = przez wisk o wilka O. 
ET. i>45 p. w. Wilk ZZ Ukr. Ju 
pńr = tzn. Czy w związku z Łc. 
lupus, Bum. lup. itd. = wilk, czy 
też od pnia łup-, skąd łupić itd.? 

9 I^upy blp. = wielkie wiszące 
wargi. 9 ^TP^ = ^z^* ^^J ^^ należą: 
9 Ztupy o liściach kapusty Ap. IX 
37, ia9 19 i „Zimiaki z lupami*' Ap. 
XIV, 48? ZZ Może Lit. liipa = 
warga (nie pogardliwie); Ińpuotas = 
wargaty. 

9 Łu sta (np. chleba) = kawał, 

krajanka Ukr. Br. łusta = tzn. 

[zapewne z Lit. lustas s=s tzn., od 
od 1 li s z t u (właściwie 1 ii ż t u) = ła- 
mią. Por. JA. XVI, 397, n'^ 34]. 

£ut p. liUt. 

9 Ł uza = woreczek, kieszeń bi- 
lardowa ^I Przez BpS. luza a. bluza, 



z Fr. b 1 o u s e [dw. b e 1 o u s e, może 
ze Śłc. belosius = rodzaj sukna] 
= tzn. Stąd też Bluza. 

9 £uźba p. Ziyiwa. 

9 Łycz = ryj; pogardl. nos O. 
9 £ycz = nos, dziób łodzi Wisła 
Vir, 239 ZZ Br. łycz = ryj. 

9 Łytyk = nietoperz ZZ Ukr. 
łyły k = tzn. Ap. V, 160, nO 1. Por. 
Lelek. 

9 £yńcuch p. £ańoueh. 

9 £ypa p. Łupa. 

9 £yźwa, dw. Łyia, 9 Ły^a^ 
9 Łoiwa^ 9 Łuźba, 9 Łys^ba || 

Ukr. łyżwa. Rs. lyża= nart; łyżva 
= statek rzeczny (z Po l.) jl Łot. 
lużes blp. = narty ZZ G. Korbut 
w Pfil. Iy, 488 wywodzi ze Śgnm, 
leise. Mr. 247 Jluaca i Łyżwa nie 
podaje żadnego wywodu, sądzi jednak, 
że to wyrazy nie Słw. Por. Lpf. X, 
61 JŁbima, JIiiOKBa. Mew. 178 lyża i lyżya 
podaje tylko zbliżenie z Łoi Niesłusz 
nie Mr. i Mew. oddzielają dwa zna- 
czenia: mnie się zdaje, że podobień- 
stwo kształtu statków (np. pod mo- 
stowych) do nartów i łyżw jest oczy- 
wiste. W wywodzie ze Śgnm. leise 
(= Nm. [Ge] 1 e i s e, [G] 1 e i s) ta tylko 
jest słaba strona, że znaczenie wyra- 
zów Nm. (kolej, tj. ślad np. na śniegu, 
9 koleina) niezupełnie dopada do 
pojęcia łyżwy. 



M. 



9 Mad = przywoływanie owiec 
ZZ Nm. matz = tzn. 

Blaca = imię jednej z boginek 
Kg. Krak. III, 46 ZZ Może Nm. Me- 
tz e (zdrobnienie, imienia M a h t h i 1 1 
= Matylda GW. Metze] = dziew- 
czyna; bohdanka; rozpustnica. 

Maca, dw. i gw. pch. złż. = miara 
zbożowa. 9 Meta, 9 Macka^ 9 
Mecka || Głż. maca. Sło. Cz. met. 

atOWIIK WTR OM. w J|Z fOlMIIŁ 



Okr. maca IZZ Nm. Metze, Sgnm 
m e z z o, Śdnm. mette, matte== 
mniejsza miara zbożowa. MF. maca 
mylnie wywodzi z Nm. Mass, Sgnm. 
m&za = miara, miarka. Przejście 
Nm. e na Pols. a Pfil. IV, 402-403. 

Maca char. = przaśnik żydowski 

II Słw. Eur. jako char., np. Słc. Cz. 

maca, maces, Nm. Matze, Maz- 

zen itd. Hb. mazzah = coś 

47 



MACEK 



858 



MACHORA 



przaśnego, przaóuik. Por. M. 77. Pfil. 
I, 151 mylnie z Gr. m&za. 

9 Macek = djabeł "HZ Zapewne 
z Cz. Maoek = 1, Maciejek 2, kot 
(maoinś) 8, niedźwiedź 4, zając 5, głu- 
piec, bałwan [może z Nm. Matz = 
1, Maciejek 2, głupiec, niedołęga 3, 
nazwa pieszczotliwa różnych zwierząt 
i in.]. 

9 MŚ45hdki?: Chcąca zostać cza- 
rownicą, woła: „T&ki i m&ch&ki... 
do mnie przyjdźta!** Ap. XIV, 187 

=Z ?') 

Machelski: „Machyelszka szyk- 
nya^brunathna** Pfil. IV, 668 (z XV 

w.) „Od miasta Mec hel n (Ma- 

lines) w Belgji** Pfil. IV, 664. Por. 
Mallnlaiika. 

9 Machendrować p. Machlarz. 

MacUara, Matlerz Pfil. V, 426, 
Machlować pob. złź., 9 Machen- 
drować, 9 Mekleć, 9 Tachlo- 
wać. Makler, Mekler, Szacher- 
macher. Makarela, Makierela = 
rajfurka, maciora || Słc. machl&r 
poh. Cz. machla, machl&f pch. 
Ukr. machl4r. Br. machlaw4ó, 
tacblaw&ó. Bs. makie rit, m a k- 
łakit, makleyatb itp. Nm. 

M&chler (niedawny przekład Fr. 
f a i s e u r) = matacz, 9 m a c h 1 e r 
= drobnych robot pracownik; Mak- 
ler, M&kler [z HI. makelen = 
Dnm. m&keln] = pośrednik han- 
dlowy, faktor. 9 Tachlować z Br. 
9 Machendrować jest zmieszaniem 
Nm. ma eh en z Pols. majndro 
wać itp. Szacher-macher z Nm. 
Schacher Macher = robiący sza- 
chry, por. Szachrować. Makarela 
z Fr. maąuereau m., maąuerelle 
[z Nm. M&kler, HI. makelaar = 
faktor Dz. II c p. t. w.] = tzn. Por. 
Pfil. IV, 642. 

Machlnga = rodzaj potażu Z^ 
Drugą częścią wyrazu jest Nm. Łauge 
= lug, p. t. w. Pierwsza może jest 
Nm. mach- odmachen = robió, 



więc wyraz może znaczy potaż sztooz- 
ny, robiony? Ale takiego wyrazn 
Nm. w słownikach nie znajduję. 

9 Machora, 9 Machorka = 

rodzaj tytuniu || Ukr . machorka. 
Bs. mahorka ^Przekręcono 

z Its. amerfortskij^, powiada Dal 
p. w. Mahorka; miejscowość HI. brzmi 
właściwie Amersfoot 

Machram Ł. O. || Srb. ma- 
rama(h) = chusteczka. Bg. m a (h) ra- 
ma, bahrama, bahi^rma ss firęzla. 
Ukr. bachrama = tka pin a jedwab- 
na; fręzla; mac brama = perkalik. 
Bs. bachroma, 9 bachmara = 
fręzla || Bum. m ahr a m&, n&f ra- 
ma = chustka. Albańs. ma ram . Ngr. 
machramis, machl&min IZZ „Tur. 
makramś., machram4 = chustka^ 
M. 78. Por. Mt p. w. mahrama. Mew. 
180 machram a. 

Macjan: „Jabłka, które zowią ma- 
cy any i też lacetule" L. (z Kre- 
scencjusza) IZZ Słc. macianum a 
m a c i a n e = pomum acerbum DC. 

9 Macka p. Maca. 

Macloch, Macloszek Ł. Nm. 

Mauseloch, Maus(e)- loch [zlż. 
z Maus = mysz -f* Łoch := loch, 
dziura, nora] = 1, myszą nora 2, 
skrytka, nora niedostępna. M. 78 
mylnie wywodzi z Hb. 

Maculec = sztuka drzewa mię- 
dzy murem a rusztowaniem. Macul- 
nica = otwór po niej w murze O. Ł. 
Maculca ż. Ł. (!) (z Kluka). 9 Ma- 
czulec BT. 214 || Ukr. maczułóó 

Zap. Nm. Mastholz [zlż. z Mast 

= maszt -|- Ho Iz = drzewo] dsł. 
== drzewo masztowe, zwykle po Nm. 
Mastbaum. Drągi w rusztowaniach 
nazywają masztami. Podczaszyński 
w NomenUai. archit, dodaje: ^może 
moculec**. W takim razie wyraz 
byłby mieszany: moc -|- Nm. Holz 
= drzewo. Może wreszcie z Nm. 
Netzholz, bo w tym znacz, są Netz- 
baum i Netzriegel. 



^) Czy to nie Gog i Magog? Przyp. H. Łopaoińakiego. 



MACZEK 



369 



MAGDALON 



Maezek p. Makao< 

Maczuga pch. zlż. || Srb. ma 
&uga =s kij, palka. Ukr. maczuga, 
maczała || Barn. m & c i u c &. Ngr. 
matzoiika. Wl. Hp. Pg. m a z z a. 
Fr. masse, mace, massue, C ma- 
cha qae. Spg. massaca. Śle. mas- 
8 o ta IZZ Źródłem jest Łc. (matę a) 
zdrob. mateola = maozaga, baba. 
Do nas z Em. Por. MP. i Mew. 179 
maCaga. Dz. I Mazza. 

9 Maczupja p. Maszchopstwo. 

Mad a poh. Ł. i gw. = namuł, szlam, 
ił Nm. M a d e r , Dnm. madę, 

mad de = tzn. Por. Mr. 247 Mada. 

Madar p. Madziar. 

9 Mądra = 1, macica 2, choroba 
macicy. 9 Madrowe ziele, 9 ^^^ 
drowieCy 9 Mńdrowiec = macicz- 
ne ziele. II 8łc. Cz. m & d r a = cho- 
roba macicy Węg. m&dra [z Wł. 

mądre = 1, matka 2, macica] = 
macica. Por. Mr. 247 M&dra. 

9 Madrować p. Magister. 



9 Madrygutal 
9 Madrypa j 



p. Mandragora. 



Madziar, dw. Magier, Madar 
pch. 9 Gamerlca, 9 6amyrli:a = 

magierka (czapka), 9 magiera || Sio. 
Mad'ar. Cz. Mad'ar, Madćr. Słń. 
Madjar. Srb. Bg. Madżar. Ukr. 
magierka, mahyrka, hamera 
= magierka || Bum. M a g h i a r. Tur. 
Madżar ZIZ W^g. Magyar (g czyta 
się prawie jak d) = Węgrzyn. Por. 
Mew. 180 i 428 madżarŁ. 

9 Madziarzyli p. Moździerz. 

Maestro p. Magister. 

Maga w przysłowia dw.: ^ Jeden 
Wiedeń, Prag a m aga, Kraków mia- 
sto" Rysiński Zap. Cz. 9 mag^ 
= błoto. 

Magagrłgi p. Makagigi. 

9 Magarycz p. Mohorycz. 

Magazyn pch. dw.. Magaz, Ma- 
gazen. 9 Magazon, 9 Magazyjń 



II Cz. m a g a c i n. Chrw. 9 g ^ m a- 
zin. Srb. magaza. Bg. mag a z a, 
maza. Ukr. magazyn, hamazej. 
Br. magazyn, hamazej a. Bs. ma- 
ga z i n 'b II Fr. m a g a 8 i n. Wł. m a- 
gaz zin o. Hp. (al) ma (g a) cen. Pg. 
almazem, armazem. Śle. m a g r- 
senam. Bum. mikg&zie, magazin. 
Nm. Magazin. Sgr. mag a zioń, 

Ngr. toż i magazós ^Z Ar. 

maohz^n, Im. machazin = miejsce 
schowania, skład zboia, pieniędzy...^ 
M. 78. Do nas z Fr., Wł. Por. Mr. 248 
Magaza i 896 Maza. Dc. 148 Kazine 
i 164 Magasin. Mt p. w. maxzan. Mew. 
180 magaza. Od tegoż pnia Ar. po- 
chodzi 9 kazna, p. Kazienny. 

Magdalen = 1, forma wałeczko- 
wata na siarkę Ł. 2, wałeczek, gałka 
(ciasta it p ) O . || Nm. Magdalo- 
n e n Im. Fr. magdalóon, Wł. 

maddaleone [z Gr. magdali& 
= kawałek chleba do ocierania rąk; 
ciasto] = tzn. 

Magiel, 9 Magla i., 9 Magle 

blp. Liczne gw. od osnów: Mangl-, 
Mengl-, Męgl- || Dłż. GtlŁ. mandi-. 
Słc. mangl-. Cz. magl-, mandl-. 
Słń. m u n g -. Chrw. m a n g -. Ukr. 
magiel, m a g o 1. Br. m a h 1- || Lit. 
mangal-. Bum. m&ngal-. Ag. man- 
ile. Węg. m&ngorl-. Wł. mangano, 
Fr. dw. mangoneau = wojenna 
machina pociskowa Przez Nm. 

Mange, Mangel, 9 mande(l) = 
tzn., z O-r. m&gganon mzn. = przy- 
rząd do pocisków wojennych, skąd 
Śło* manganum = tzn. Nm. Mange 
miało dw. toż. znaczenie, a przejście 
na magiel nastąpiło dla podobień- 
stwa budowy i obecności kamieni. 
Pols. postaci gw. wierniej od magla 
przechowały nosowośó Nm. Por. MF. 
mangati. Mr. 249 Mangl. Mew. 182 
mangTblB. PBl. IV, B42. 

Magier p. Madziar. 

Magister poh. (Magistrat i in.). 
Majster, 9 Mejster pcb. złż. 
(Strzelbniąjster dw., SztukmąJ- 
ster dw., Torfmęjster, Wi^rmęj- 
ster, Policmajster, 9 Policmęj- 
ster i in.). Mistrz poh. złś. (Burmistrz, 



MAGISTER 



360 



MAGNATKI 



Oórmistrz dw., Gwlazdmistrz dw., 
Ochmistrz, Organiulstrz, Orgar- 
mistrz dw., Kuclimistrzy Sztuk- 
mistrz, Tancmistrz, Wachmistrz, 
Zegarmistrz i in.). Mister- (mi- 
sterny i in.)* Metr. Metresa. Mae- 
stro ohar. 9 Małster = majster. 
9 Master. 9 Mester Dd. 21. 9 
Maj(n) drować, 9 Madrować itp. 
Mestral ohar. = wiatr półnoono-za- 
ohodni O. |] Słw. obficie, jak u uas; 
ważniejsze i ciekawsze wymieniam: 
Dli. mej star. Głź. m i S t (e) r. Słc. 
majster pch. Cz. magister, ma- 
gistrat; majstr, mejster = 
ksiądz niewyówięoony; metr = 1, metr 
2, zając ćwik; mistr, mistrny; 
metreska =^ metresa. Słń. moj- 
ster = rzemieślnik; meSter = maj- 
ster; meStrij a = rzemiosło; mo(j)- 
Skra = szwaczka. Ssłw. ma(j)stor'b, 
majster^ = mistrz. Srb. maj- 
ster, mojster, megtar. Bg. ma(j)- 
stor. Ukr. mystr, majst{e)r, Br. 
majster; majstra 1 pp. m.; maj- 
ścier, maj ściór; mistry nia = 
ochmistrzyni, gospodyni; zap. miściiik 
= filat, przebieglec. Bs. magistra*; 
magistrati>; master'B; polio- 
mejster^B i in. złż. z -mejster-B 
II W językach Eur, mnóstwo pch. Wł. 
maestro (stąd nasz maestro, wy- 
mawiany błędnie czasiami m e s t r o), 
mestro. Hp. maestro, dw. maese. 
Fr. maltre, dw. maistre itd.; mi- 
stral = wiatrNW.;ma£tresse = pani; 
kochanka. Bum. magistra; magis- 
trat. Śłc. magister stosowano do 
mnóstwa urzędów i zajęć. Nm. ma- 
gister, magistraty dw. maistar, 
m a i s t e r, dziś Meister, 9 ™^* 
stere, 9 niester, 9 meinster. 
HI. me es ter. Ag. master. Ngr. 
małstoros, m&storas. Węg. mes- 
ter. ZZZ Łc. magister = przeło- 
żony, naczelnik; magistratus dsł. 
= urzędnik [równolegle zbudowany 
jak Łc. minister dsł. = sługa, pod- 
władny, pomocnik, skąd nasz mini- 
ster pch.]. Nasze majster, 9 t^^]' 
ster z Nm.; mistrz zap. przez Cz,, 
z Nm.; metr i metresa z Pr.; mes- 



ter z Dnm. Go do majstrować, 
majndrować, por. Pfil. I, 183; II, 
581. Trudniejsze złożone z -majster, 
-mistrz patrz pod początkowemi 
głoskami. Mistral, w Śłc. magi- 
ster. Sfr. vent de maestre, tak 
nazwany dla swej siły. Mistrz w znacz, 
kata Nm. Meister Gw. i Śłc. magister 
DC. Pfil. IV, B42. 643. 

9 Magnatkl p. Manaty. 

Magnojja pch . || Podobnież w ję- 
zykach Eur. Niby Łc. magno- 
lia, od nazwiska Fr. Piotr Magnol, 
zmarłego r. 1715. 

Mahoń pch., dw. Mahonja, Ma- 
hagoń, Mahogoń || Nm. Maha- 
goni(baum = drze wo). Fr. maha- 
goni (zwykle acajou) Przez Ag. 

mahogany, z języków Ameryki po- 
łudn. Por. Pfil. IV, 542. 

9 Maik p. Gąj. 

9 Małrun p. Mąjeran. 

9 Maister p. Magister. 

Maii, Ma(g)i8Z = początkujący 
ptak łowiecki L.*) 

Maii = kukurudza Ł. Fr. mai a 
Wł. m a i s. Hp. m a i z. Nm. M a i s, 
dw. Mai z, Mehiz. Śłc. mahiz 
Z języków amerykańskich, mianowi- 
cie z Haiti. Por. Dz. II, b Maiz. 

Majdan pch. || Srb. me(j)dan, 
megdan. Bg. me(g)dan. Br. baj- 
da n. IJkr. majdan. Bs. majdano. 
Fr. char. maidan. || Bum. maidau, 
meidan. Ngr. meint&ni. Alb. maj- 
dan, mejdan. Śłc. maidanum, 
maydanum Tur. majdan [z Ar. 

mejdan, midan = plac] = plac. 
Por. MF. majdan. M. Majdan. Mew. 
186 megdanii. Mt. mójdan. Dc. 161 
Meidan. 

Maj dek p. Majtek. 

9 Maj drować p. Magister 

9 Majer i 9 Majerz: .Majer 
jest gospodarzem maj er z a, tak, jak 



*) W rękopisie pozostało bez wyjaśnień. 



MAJEBAN 



361 



MAJTEK 



baca koszara^... ^Majerzami nazy- 
wają mifjsca, gdzie nooują i doją się 
krowy^. Til. ser. 1, t Xn, sfer. 70. 
Z. 76 ma „min i orz e^ pomyłkowo, 
zam. maj erze, bo tamże n-o 221 
stoi: „poniżej majerza^. Miejsc. Ma- 
jera Ap. Xir, 221 Rodowe Mąfer, 
Mejer || Słc. m a j e r = majerz; 
majernik = szafarz. Moraw, ma- 
jif = majerz. SIŁ maj ar = eko- 
nom II Eum. m a i e r = folwark ; 
m^ierean = gospodarz. Stc. m a* 
i e r i a, mai er (i) u s. Węg. major = 
majerz ZZZ. Nm. Meier [z Łc. ma- 
jor dsł. = większy, starszy, skąd też 
Pols. Major pch. i char. Mer, przez 
Fr maire] = tzn. Por. RA. XVII, 
44. Btrge VI, 279. Pfil. IV, 642. 

Mąjeran, C Majran, C Mary- 
jdn, 9 Mairun, (y,Ze samego 'ro- 
niu' = majeranku Ap. X, 279), C 
Majerńn, 9 Mąferaiika ż. Tutaj 
też, jak II Dłż. mejeran. Qlż. maj- 
ron. Cz. m aj ora n (a), marj&nka, 
9 marianek. Słń. majora n, ma- 
je r o n. Srb. m a i o r a n a, m a (d) ż u- 
rana, mafiurana i morać (wprost 
z amaracum) || Lit. majerónai 
Im. Węg. major&nna. Ngr. ma 
tzouró.na. W/, maggiorana. Fr. 
marjolaine. Nm. Majoran. 9 
meieran i wiele in. Śgnm. m e i g- 
ramme, mei(e)ron Z Gr. ama- 

r a k o n, Ło. amaracus, amara- 
cum, przez Śło. maj orana (sld. do 
major = większy). Por. MF. ma- 
j orana i mora 6. Mew. 180 m a j o- 
r a II a. Mr. 247 maćurana. Można 
przypuszczać, że macierzanka z te- 
goż idzie źródła, a może i m a ci er- 
duszka. Por. A V. 66. 

9 Majka ) Mańka 
9 Mąjklela/ P ^»*^»- 

9 Majiidrować p. Magister. 

9 Młijować = , gorzałkę m iode m 
rozwodzić, osłabiać". ET. 216 ZZI ? 

9 Majran p. Majeran. 

9 Majster p. Magister. 

9 Majsza = worek z sieci na 
siano Lit. maiszas m. = tzn. 



Majtek, dw. Mąfdek. Majtki = 

spodnie żeglarskie (por. nazwę ubioru 
Fr. matę lot dsł. = majtek i Ma- 
rynaJ) || Ukr. Br. majtki (z Pols.) 

Słw. i Eur. języki inaczej majtka 

nazywają; zdaje się, że Matzenauer 
w Lpf. X, 68 Majtek ma słuszność, 
wywodząc wyraz nasz z HI. maat, 
zdrob maatje = towarzysz, po- 
mocnik, robotnik (szczególnie żeglar- 
ski; stąd Nm. Mat = majtek). Jota 
mogła się znaleźć u nas przez sld. do 
majtać. Por. Mag. Matę. Pfil. IV, 
642. Patrz 9 Maszchopstwo. 

Mak pch. złż. Makuch. Kuch. 

II Wszystkie Słw. od osnowy mak- 
II Rum. mac. Węg. mAk Przez 

Sgnm. ra a g o, z Gr. m Ś k 5 n , m 4- 
k O n. Por. Mew. 181 makii: „Mak za 
niepamiętnych czasów przywędrował 
z Azji w zbożu, jako chwast*^. Ma- 
kuch jest przekładem połowicznym 
Nm. Mohnkucben [złż. z M o h u 
= mak + Kuchen = buła, ciasto] 
por. Pfil. I, 139; Kuch jest skróce- 
niem makucha. Por. Pfil. IV, 542 i pracę 
prof. Bostafińskiego o maku. 

Makadyn p. Makata. 

Makag^igl, Magagłgl Im. = ma- 

kowniki, łakocie z maku i miodu ...^ 
Druga część wyrazu nie jest jasna, 

Makao = ja kaś gra w karty L. 

Zdrob. Maczek Fr. m a c a o [od 

osady Pg. Macao w Chinach]. 

Makarela p Machlarz. 

Makat(a) Ł. Makadyn O. || 8fr. 
mooade, mouoade, m oq u e 1 1 e. 
Nm. Mokade (z Fr.) ZZ „Z Ar. 
makad = siedzenie, kobierzec; w Tur- 
cji = materja bogata, rozścielana na 
sofie". M. 80. Mr. ^248 Makot. Lpf. X, 
58 Makat. 

Makfa a. Nakfa = śliwka. Pfil. 
V, 42B. 428 ZZ ? 

Makler p. Machlarz. 

9 Makotrap p. Makutra. 

Makrela = rodzaj ryby || Słw. 
Eur. podobnież: HI. makreel, Ag. 



MAKUCH 



362 



MAT.nr 



maokerell, Nm. Makrele, Duńs. 
makrel, Sio. macarellus, ma- 
ąuerellus Fr. maąnereau, 

dw. maąuerel [może od Ło. m a> 
oula = plama, z powoda oętkowa- 
nia łuski] = tan. Por. Dz. II o Ma- 
ąuereau. 

Makuch p. Mak. 

Makutra, Maknterek = ^donica 
na Ukraini e d o tarcia maku* L. C 
Makotra ' Ukr. makitra; mą- 
ko tyra = wiercimak, to zań z Gr. 
miktra = tzn. Lpf. X, 69 Ma- 
BET pa. Mew. 181 maki. mówi o Br. 
makitra (zap. choial mówić o Ukr., 
bo w Br., ile wiem, mówi się mąka- 
ciór), że nie poohodzi z Qr. Mnie 
się zdaje, że Mr. w Łpf. ma słuszność, 
wywodząc z Gr., ponieważ 1, gdyby 
to byl wyraz, złożony z m a k + ^ ^- 
(skąd trzeć), toby brzmiał po Ukr. 
makotra, jak jest makotert' = 
donica, makotyra i makohin 
= wiercimak i jak po Br. makaoiór 
i 2, wyraz makitra zna tylko język 
Ukr., z którego wszedł do Pols. 8, inne 
złożone Słw. z m a k mają zawsze o 
po k. 



9 Mai, 9 Mńl = miejsce 
mog z mola ruszeo sani* 
sca Dd. 64. Psk. 48. 9 M4 
miejscami. 9 Na m&lu = 
miast. 9 7) Trafić na mai' = 
a. zł y humor. „Zbić z malu' 
ZZI Nm. Mai, 9 i^ol = 
Por. Mew. 181 mali, 3. 



: jyKoń nie 
= z miej- 
ilami = 
= natyoh- 
na dobry 
= z tropu 
= miejsce. 



Mai, M(i)el = mąka na słód a. 
kwas O. 9 Melka = polewka z mąki. 
Malka = mąk a L. || Gz. melky 
= cienka mąka .... Nm. Mehl = 
mąka. 9 Melka z Nm. Mehl(brei 
a. -suppe) = tzn. Por. Mełzak. 

Malacja = cisza morska, bezwie- 
trze. L. Bib. Warsz, OCXXTTT, 14 ZZI 
Ło. malaoia [z Gr. malakia = 
słabowitość, zniewieśoiałość i io.] = 
cisza morska. Dlatego się zapisuje, 
że Ł. nasuwa niewłaściwie Wł. m a* 
1 a 1 1 i a = choroba. Po Wł, cisza mor- 
ska nazywa się bon ac ci a; prawdo- 
podobnie Łc. malacia (myiląc, że 



wyraz pochodzi od malus ^= zły) 
świadomie zmieniono na bonaooia, 
aby uniknąć malum omen, jak dw. 
Łc. Maleyentum przezwano Be- 
neyentum, morze Czarne po Gr. 
z &xe(i)nos przemieniono na eii- 
xe(i)no8 (niegościnne na gościnne) 
i jak u nas może z Czartoryi utwo- 
rzono B o g o r y j ę. Ssiw. m a 1 a k i j a 
= słabowitość, miękkość wprost z Gr. 
Do nas malacja z Łc. Por. Łp£ X, 
69 Malaoya. Mew. 181 malakija. 

9 Malik = , dołek na karku. 
'Wół malikowaty' = mający 'ma* 
lik'« PB. 87. .Malik, koA'maliko. 
waty' = z zapadłym grzbietem szyi 
(tak!)... I ludzi nazywają 'maliko- 
watemi'« RT. 21Ł „Malik = cho- 
roba koni, guzy podskórne'' Skj. Y, 
376. „Malik = tył głowy, głowa** 
Pfil. V, 164. 9 MalkoT^aty: „Mai- 
kowatego chronić sią konia, który 
ma w kłębie dół, jakby grzbiet roz 
padły, bo u kogoby zdechł, trzy dzie- 
wiąci koni po nim, które będzie miał, 
wyzdychają" Haur Oekon. 1679, str. 
149. „Bywają kobiety, mężczyźni i ko- 
nie 'm a 1 i k o w a c i\..*' Lud" III, 140. 
Pfil. V, 788. m Ukr. małyk = gar- 
bus; małykaw&tyj kiń = koń 
z grzbietem zapadłym. Br. m a li k = 
kark. [Zap. od pnia mał-, skąd mały; 
por. Chrw. malik = chochlik Mew. 
181 maljeya]. 

MaUnłanka: „Dobra malinianka 
= gruszka^ IZZ 7, Nie nazywa się tak 
od malin, lecz z Fr. bonne ma- 
lin o ise, od miasta Malin es w Bel- 
gji** Pfil. I, 139. Por. Maohel^kf. 

Malka p. Mai. 

9 Malkowaty p. Malik. 

9 Malta = „Nm. Mortel** RA. 
XII, 96. Jeżeli to nie jest mai ta = 
mieszanina wosku ze smolą, O. [Gr. 
m&ltha], to powstało z przekręcenia 
Nm. Mortel \Ło. mortarium = 
tzn.] = wapno z piaskiem. P(r. Moź- 
dzierz. 

Maltaza: „Żona króla Cz. Jana, 
Małgorzata, Mai tuza, nazwana'' Na- 
ruszewicz (u L ); „od podobieństwa 
ust jej do taski, czyli kieszonki '^j do- 



MALTYK 



868 



lyfAy.TTA 



daje Ł. Nm. Maaltasoh(e). 

Wyraz ten ssnaczy dzii po Nm. poli- 
czek (soufflet), a w gw. Nm. rodzaj 
pieczywa. Cz. maltazna = 1, po- 
trawa z mąki 2, gęba, pysk; „damli 
ti na mąltaznu^ Kt. Małgorzata była 
właściwie żoną nie króla Jana, leoz 
syna jego, także Jana; Niemcy ją na- 
zywali Margarethe Maultasoh; Czesi 
zwali Łnbat& = gębata. Por. Pfil. 
IV, 642. Btrge XI, 286. 

9 Maltyk, C Mdltych, 9 Mol- 
tych, 9 Moltot = obiad; jed zenie 
(repas, meal); danie, potrawa ZIZDnm. 
moltld [== Nm. Mahlzeit, złż. 
z Mahl =: jedzenie -|- Zeit = ozas, 
pierwotnie znaczyło ozas jedzenia, po 
tym samo jedzenie] = jedzenie (w zna- 
czeniu Fr. repas, Ag. meal). Zakoń- 
czenie k, eh jest przystosowaniem do 
Pols. tak zakończonych. Por. RA. XVII, 
4Ł Pfil. IV, 642. 

IMLalwaa^a p. Matwazya. 

9 Maliij = placek knkaruziany 

Ukr. m a } & j, m e 1 4 j [z Bam. 

m & 1 a i a = tzn.] = tzn. 

9 Matanka = letnia, „suoha^ bły- 
skawica. 9 ^Zgin^fti przepadła, jak 
malanka^ z Litwy. „Boda] oie ma- 
łanka spiekła!** Kg. Maz. V, 81 ZZ 
Br. malanka, mółannia, maład* 
ni& = błyskawica; maładniojn 
= piorunem (szybko) [Ssłw. mignij a, 
Srb. munja, Pols. 9 niełnii = 
piorun. Por. Mew. 187 melnjal. Por. 
Pfil. V, 126. 

Matcha = torba JA. XI, 142 (z r. 
1624) II Cz, malcha. Słń. malha 
II W^g. m&lha. Fr. mai Ile. Hp. 

Pg. mała Sgnm. mai (a) ha, 

Śgnm. malhe = torba, worek. Nm. 
Maile, Ag. mail (z Pr.). Por. Dz. 
I Mała. Mag. Mail. Mew. 181 malcha. 

Matdr = „miara niemiecka znana 
od jedynastego wieku'' Ł. (z Czac- 
kiego). Matdrzyk^ Mądrzyk, Mę- 
drzyk, Mondrzyk L. i gw. = 1, sy- 

rek 2, pieczywo w kształcie syra 8, 
tłożenie rąk niby w kształt tego pie* 
czywa, ozy syra (^usta w oinp, a r^ce 



w małdrzyki^, znane powszechnie 
wyrażenie) 4, grzyb (może dla podo- 
bieństwa kształtu tak nazwany). „M ą- 
drzykowata głowica mieczH^... 
„Kopę mąłdrzyków = schaffkes= 
z r. 1666 (Nm. Sohaffsk&se z"" 
syr owczy). 9 Maldrat = zsep, 
dziesięcina (od Krakowa). W Biblji 
gdańskiej 1 KróL XVII, 18 dziesięć 
mąłdrzyków, winnych syrków, 
młodych sy rów itp. || S^c. malta. Cz. 
malder = miara zbożowa; maldfik. 
mandfik = syrek owczy. Ukr. man- 
dryk = syrek z twarogu || Śłc. 
maldarius, maltra, maldarium, 
maideratus^ maldrat a, mal- 
dreda i in. Z^ Nm. Mai ter [od 
m a h 1 e n = mleć, znaczy właściwie 
'jedno mlewo' GW.], dw. i gw. mal- 
der, muldę r, molter, multer = 
tzD. O Małdrzyku Mew. 181 maldrB 
mówi, że postać ta jest dla niego nie- 
jasna. Zdaje się, że syr, grzyb i placek, 
nazwano od postaci, podobnej do 
miary zboża. Por. też G W. p. w. Malter 
(Kasę). 

9 Halka p. AOawka. 

9 Slatna p. Multa. 

Matpa pch. złż. (dw. Oplca, z Cz.) 
II Dłż. nałpa. Głż. małpa, częściej 
wopioa. Cz. małpa, częściej o pice. 
Inni Słowianie inaczej. Ukr. małpa, 
Br. małpa, nałpa z Pols. Nm. 

Maulaffe m. [złż. z Maul = gęba, 
pysk -{- Aff e (niewiadomego pocho 
dzenia, skąd też o pica) = małpa, 
więc Maulaffe = małpa gębiasta, 
szeroko pyska]. 9™^'^P) 9^®^* 
lop, 9 malapeż. (9 malapen 
= gapić się) i in. = tzn. Por. MF. 
małpa. Mew. 181 małpa. Pfil. IV, 642 
AV. 6. 7. 

Malwazja, Malwazja, Matma- 

a^a pch. II Wszystkie Słw. i Eur. po- 
dobnież, np. Cz. malyazi, Wł. mal- 
yagia, malyasia, Nm. Malyasier, 
dw. malmasie, malfasyer i in. 
Śłc. malmasia, malfesia, mai- 
yaticum i in. Fr. malyoisie Z^ 
Od Wł. nazwy miasta nowo -greckiego 
Monemb&sia, zwanego po Wł. Na- 
poli di Malyasia, ^po tur. me- 



MAŁŻ 



864 



MAMZER 



nefszó, zamiast beaefszó =1^0- 
łek, stąd i u nas wino to zwało się 
fjołkowym*^ M. 80. „Wina kreteńskie 
rozkoszne, które u nas zowią mai- 
mazją, od i?óry Malma^, powiada 
Gwagnin (u L.). For. Brl. 140. 

Matźy dw. Małsz pch. Małżowina 
dw. = ostryga L. Małgl^w = jakiś 
skorupiak O. (wyraz podobno z małża 
przez Wagę utworzoay). Wieś Mał- 
żyn w Sandomierskim y,MaIż 

jest podobno zamiast * pałż, Sstw. 
pli^ih =; ślimak, Słń. polź, Srb. 
p u ź, SJo. p Tź, Cz. p 1 ż = tzn.; z Bum. 
m e 1 o i u = ślimak (skąd Bg. m e 1- 
ćjov) nie ma wspólności" Mr. 68 
Małż. MF. zbliża małż z Rum. meloiu, 
toż Mew. 187 mel6ovx 

M ałżo nek pch. złż. || Wszystkie 
Słw. MF. m a 1 !> ż e n a przytacza 

Sgnm. mahal, mai = umowa; ge- 
mahel dsł. = narzeczony (tj. umó- 
wiony, przyrzeczony) = Nm. Gem ab 1 
= małżonek; mahelunge = mał- 
żeństwo; pierwsza część wyrazu mał- 
żon(k)a jest Grm., a małżonek 
i inne wysnuto z ż. Ale Mew. 182 
ni al 'Ł że ni* mówi: „Wyraz niewyjaś- 
niony. Może wolno myśleć o Sgnm. 
mabal^... i powtarza przypuszczenie 
powyższe. Por. JA. VI, 26—50. Prof. 
Jagicz JA. XX, 686 nazywa wyrazy 
powyższe zagadkowemi. Pfil. lY, 642. 

9 Mamatyga = kasza z kukury- 
dzy, polenta || Słw. i Eur. z małemi 
zmianami, jako char. W^ g. m ama- 
liga = kluski z kaszy ZIZ Bum. 
mim&ligft == tzn. Por. Mew. 182 
mamaliga. Do nas z Ukr. mamałyga. 

9 Mamelka = c iepły kaftan su- 
kienny (od Kalisza) ? Por. A- 
melka. 

Mameluk || Podobnież w Słw. 
i Eur. idłc. mameluchi ZII ^Z Ar. 
me m luk dsł. = posiadany = nie- 
wolnik (posiadający brzmi malik, 
skąd me lik = król)" M. 80. Po) 
Dc. 156 Mamelouk. Mt mamluk. 

Ma mut pch. || Podobnież w Słw 
i Eur. ..... ^Z Bs. mamuta, ma 



monti>, bo tak r. 1696 Łudloff zwie- 
rzę to nazwał po raz pierwszy, z Tat. 
mamma = ziemia, gdyż Jakuci 
i Tunguzi mniemali, że zwierzę to 
ryj© się, jak kret, pod ziemią** Mag. 
p. w. Mammoth. 

Mainzer, Mainzer, Mauzer = 

wychrzta L., w dawnej Polszozyżnie 
== bękart. C Mozery = bębny || 
Śłc. mańce r, mamzer, manzer 
= e scorto natus. Śgr. m a n z Ś r = 
tzn. Hp. m ans er = tzn. IZI „Z Hb. 
mamzer = brud; bękart; cudzozie- 
miec" M. 81. Por, Mr. r96 Manzer. 

Man pch. zlż. (Podmanić) Ł. 

„Manom = feodahbus^ Pfil. I, 607. 
Manekin.Czaaami w złożonych zPols., 
jak gusman, ło d żman, itp. || Cz. 
man ^= lennik; niewolnik i pcb., np. 
podmaniti; manak^n = mane< 
kin, Rs. manekóm, || Fr. man- 
nę q u i n, Hp. m a n i q u i [z FlamanrI. 
maeneken dsł, == człowieczek] 
Nm. Jlann = oziowiek, a także (jak 
i u nas 'człowiek' w znacz. sJugi) = 
lennik. Por. Mew. 183 man-B. Mane- 
kin z Fr. Lpf. X, 60 Manakyo. Por. 
Brl. 140-41. 

Manaty, Manatki. C Magnatkt. 
9 Bauatki || Ukr. man atie nj. 
zbiór., manatky (z Pols.) Wł. ' 

mana ta dst. = garść, pęczek, a da- 
lej wszystko, co w ręku się nosi. 
Śłc. manata (z Wł.). Mr. 249 Ma- 
natki niepotrzebnie wątpi o Wł. po- 
chodzeniu wyrazu. Por. Pfil. II, 4B7. 
Mew. 183 maniitija mylnie zbliża 
Ukr. manatky z osnową, od której 
patrz Manta. 
Banatki sld. 



9 Magnatki i C 



9 Mańce Im. = rodzaj sieci 

Nm. 9 manz© = tzn. FWb. 

9 Mancić p. Motyl. 

9 Mancie = paciorki burszty- 
nowe Pfil. IV, 216 Wyraz ma po- 
zór Nm., ale słowniki Nm. go nie zi^ 
wierają. Nasuwają się Węg. man es 
= gałka drewniana i Ukr. manoi 
Im. = kości (gra). 



MANDEL 



366 



MANIE 



Mandel p. Mędel. 

Mandla p. Migdal. 

Mandolina p. Bandura. 

Mandora p. Bandura. 

Mandragora, 9 Madrygula C 
Matraguna, 9 Matryguna = po- 
krzyk, atrapa belladonna. Zap. tu na- 
leżą: 9 Mandrygug = czupiradło 
i Madrypa = niezdarna , nie- 
chlujna kobieta || Nazwa rozmaicie 
przekręcana w językach Słw. i Eur., 
np. Fr. dw. madagoire, manda- 
g 1 o i r e , Wł. mandragola, Sło. 
nadragula, Ukr. matrydnna, 
Węg. nad r ag ul y a, Bum. n^drS,- 
g u 1 & ...» Gr. Łac. mandragóras 
m. =:tzn. Nasze gw. zapewne z Ukr. 
Co do 9 mądry py, por. Oz. man- 
dragora mzn. = dziwak, śledzien- 
nik. Por. Mew. 211 natragulja. 

9 Mandybnrlti = ziemniaki ; 



Ukr. mandyburky [ŻI. twierdzi, że 
od Magdeburga; być może, ale 
tez możebna, źe jest to przekręcenie 
Brandeburga, por. 9 bandurki, 
i brambory] = tzn. 

9 Manegnatlci Im. = dykteryjki 
.««. Zap. przekręcenie wyrazu aneg- 
dotki, zmieszanego z manatki. 

Manelcin p. Man. 

Manela pch. W/, maniglia, 

Hp. manili a, Fr. manille [^z, I 
Maniglia myśli, że z Łc. m o nil i a 
Im. = kolczyki; Littró z większą słusz- 
nością, że z Łc. manus = ręka] 
= tzn. Por. Mr. 249 Manela. 

9 Mania p. Mańlca. 

9 Manich = łobuz, oszust ZZI 
Dlatego zapisuje się, że Matzenauer 
Łpf. X, 60, a za nim Mew. 182 ma- 
nichii, zbliżają wyraz z nazwą sek- 
ciarzy Manichejczyków. Oczy- 
wiście mylą się, bo 9 ni ani eh, 9 
manicher, 9 manioberować, 
9 manijaczyó, 9 manikować, 
9 manizgować itp. należą do osnów 
man- = mam- (skąd 9 nianio, 
mamić), może pod częściowym wpły- 
wem 9 manija = manja (Gr. ma- 

MMKIK WTI. Ot W J|Z. POŁM.II 



ni a, Ło. mania). Zapewne tu też 
należy manizowaó Ł. 

9 Manie = maliny EA. m, 372. 
Czy tu nal eży 9 Menie = agrest 

Wswp. 13? Może z Węg. mllna 

[ze Słw. malina] = tzn. 

9 Manierka a. 9 Manjerka = 

flaszka żołnierska, blaszanka Bs. 

man erka [może z Nm. Man o w er 
(f las che) = flaszka manewrowa, 
obcina]. 

9 Manlkowad, 9 Manizgować, 
9 Manyzgować = próżno wać. Może 
tu należy Manizować Ł. HZ Może 
w związku z Fr. m a n q u e r, skąd 
Nm. manquiren = niedostawaó; 
opuszczać, zaniedbywać. Por. Malika* 

9 Manlst = jakaś roślina: „Pły- 
nąc czółnem po szerokich liściach zie- 
lonego manistu^.. BW. 1870,1, 178 
ZZ: ? Por. 9 Namisto. 

Manista: GO. 98. 171 pisze ma- 
nSsta i objaśnia: szynkarz. Bam. 96 
Nm. 9 Manist, 9 Menist 
dsł. = menonita (u L. Manista = 
nowochrzozeniec) [od nazwiska M e n n o 
Simonis (dsł. = syn Szymonów), za- 
łożyciela sekty w w. XVL 

9 Maniszka = szmizetka męska, 
kołnier z i przód koszuli w jednej 
sztuce ... Es. maniS(k)a [Qt. I, 
437 myśli, że tegoż pochodzenia, co 
Bs. manżeta (Fr. manchette, p. 
Mankiet) = mankiet; wątpię i my- 
ślę, że raczej w związku z Manyź, 
k. p.] = tzn. Por. Lpf. X, 61 Mannina. 

9 Manizgować 1 Manlkowad 
9Manizować | P- J*ianiJŁOwać. 

Maivja: .Maniji = wyraz, któ- 
rego znaczenie trudno określić. Jeżeli 
ktoś (zwłaszcza dziewczyna) coś robi 
nie dobrze... to jej mówią: „je id-ze, 
ty manijo!^, podobnie do dziecka, 
które przeszkadza w robocic^^ BA. 
XXYI, 383. To samo znaczy ma- 
rz a n a ib. „Psia m a n i j &^ = klątwa 
Federowski Lud okolic Żarek, 368. 
„Wi&nku mój, przejęta manijo!" Po- 
laczek Rudawa, 211. 9 Manfjak, 9 
Mantjaczka = oszust, zwodziciel; 
9 Mantjaczyć == zwodzić, oszuki- 

48 



MANKIET 



366 



MANTACZ 



waó Zdaje się, że należy spro- 

wadzić do jednego mianownika wy- 
razy Słw., podane w Mew. 182 pod 
osnowami mani-. manoYŁCB i man'Ly 
a 00 do Pols., podanych wyżej, przy- 
puszczać wpływ dwojaki: 1, Ukr. ma- 
nij a = ozarownioa, zamieniająca dzieci 
(Pols. boginka, mamuna) i 2, Gr. 
mania = manja, z uwzględnieniem 
sld. do manić, mamić. Por. JA. 
XI, 310. 

Mankiet. Man8zon(ik). C Mam- 

8ze Im. = obszewki przy rękawie ko- 
szuli II Słń., Nm. z W/., Fr.: Wł. ma- 
ni o o, Fr. manche(tte), manohon 
itp. Wł. manichetto = man- 

kiet (dlatego 6\ą zapisuje, że Ł. i za 
nim Mr. mylnie wywodzą z Fr.). Man- 
s z o n i k z Fr. manchon = tzn. 
9 Mamsze zap. z Fr. manchette 
= mankiet. Por. Mr. 396 Mankieta. 

manko p. Mańka. 

Manta, Mantel, Mętel, Mętlik 
Ł. 9 Mantlik, 9 Manto. Pót- 
mancie. Ma(n)-telzak. Por. Man- 
tyna || Dłż. mantel. Głż. mant(y)l 
= płaszcz. Cz. mantel, mantlik, 
mantilla. Słc. mentiek(a) = fu- 
tro, szuba. Słń. mantę n, monten. 
Ssłw. man'Btija, manatija, mani> 
di ja i in. Srb. mantelita = sza- 
niec (WŁ mantelletto == tzn.); 
mantija, mandija, me(n)ten; 
mantoros. Bg. mantij a; mintan. 
Ukr. mantyja; mantłyna = sur- 
duoina. Srs. manatija, mandija, 
mentenja. Bs. mantija; men- 
tiki* = opończa huzarska; 9 nianta; 
mantó(n'L); mantilŁJa; mantelćtii 
II Bm. mnóstwo od osnowy mant-, 
np. Wł. Hp. Pg. manto, Fr. m an- 
tę au, Wł. mantello, Hp. man- 
tilla i in. Bum. mantie. Śło. man- 
tellum, mantellus, mantie a, 
mantum i in. Węg. mente = szuba. 
Nm. Mant el, S gnm. mantal, mandal 
sss płaszcz IZZ Łc. mantellum [nie- 
zdrobniałego klasycznego nie znamy], 
póżń. mantum, Gr. póżń. mantion 
8=s szata, płaszcz. Mantelzak z Nm. 
Mantelsack [Sack = worek, tło- 
mok] = tzn. Por, MF, manatija. Mew. 



190 i 429 mentelB; 183 mani^tija. Mr. 
250 Mantoros i 396 Mantelita. M. 81 
mylnie z Ar. wywodzi. Pfil. IV, B42. 
643. 

9 Mantacz 

9 Mantelik -_ . . 

9 Mantllć P- ^^*yl- 
9 Mantołyć 

9 Mantryka p. Metryka. 

Mantuary: ^M a n t u a r y, sz ychy, 

pozłotki** L. (z Vol legum). Zap. 

pomyłkowo, zam. mantuany, to zaś 
od nazwy miasta Mantua (po Wł. 
Mantoya); por. Fr. dw. le Man- 
to uan = Włochy i Nm. Mantua 
= płaszczyk kobiecy. 

9 Mantuty Im.: ^Hucuły... pieką, 
mełaje, stulnie i mantuły^ Kł. Xyn, 
167 Ukr. mantuły = rodzaj 

pieczywa z kukuryzy i syra. Bzecz 
ciekawa, że w Br., od jadania tego 
pieczywa na stypach, rozwinęły się 
następne znaczenia w wyrazie man- 
tuły blp.: 1, stypa 2, uczta na egze- 
kwjach 3, hulanka, biba 4, łatwe do- 
chody, oberchapki. 

9 Mantnżyć p. Motyl. 

Mantyka = biesagi, torba. Man- 
tyk = ciemięga Ł. 9 Mędygral^ 

Ło. mantie a = biesagi, torba. Przej- 
ście znaczenia z torby na nudziarza 
oczywiste, por. bela, miech, sak, 
torba itp. w przeniesieniu na ludzi 
M. 81 i Lpf. X, 61 błędnie wyraz wy- 
jaśniają. 

Mantykora = „Zwierz indyjski, 
abo ludojad, jako to słowo brzmi 
u Indów^ Kn. || Wł. mantie ora. 
Fr. mantichore. Łc. mantic(h)ora 
Gr. mantichóras, albo raczej 
martichóras [objaśniacz Lindego 
dodaje wywód z Zd. mer eta = mąż 
+ khar = jeśó i przytacza nazwę 
ludu Bhillów merdikura. Littró po- 
daje Pers. mardi-churan = lu- 
dojad] = bajeczny zwierz indyjski. 

Mantyna = tkanina jedwabna IZZ 
Francuskiego ani innego wyrazu Eur. 
zupełnie temu odpowiedniego niema; 



MANYZGOWAĆ 



367 



MAEAKOWAÓ 



nazwa nasza zapewne z Wł. mantino 
= płaszczyk, okryoie. Por. Manta* 

9 Manyzgować p. lHanikować. 

9 Manyź = farba d o bi elenia 
chałup i twarzy Pfil. V, 789 ZZ Może 
w związku z Ukr. manóżyty sia 
= robić ceregiele, mizdżyó się; wy- 
raz nasz może poohodzió od Ukr. 
maneż a. many ż, nie zapisanego 
u Żl., ze znaczeniem bielidła a. ruźu, 
więc osoba malująca się, pretensjo- 
nalna, która „maneżyt sia^, używa 
^m anyżu" i jest, jak się mówi po 
Bs., maneżnaja = zmanjerowana, 
afektowana, pretensjonalna; w Es. są 
jeszcze wyrazy: maneżnostŁ == 
zmanjerowanie, nienaturalnośó i ma- 
neżitBSJa = wykręcać się, mizdżyó 
się, być afektowanym. Wszystko to 
zdaje się pochodzić z Pols. manj erny, 
manj ero wany, wy manj er zony, 
manjerzyć się; ż zamiast rz byłoby 
fonetycznym powtórzeniem brzmienia 
naszego. 

Manzer p. Mainzer. 

Mańka, Mańkaty, Mańkut Ł. 
9 Mania, 9 Majka = lewa ręka. 
9 Mąjkiela, 9 Mańda(k) == mań- 
kut. Manko = brak, uszczerbek O. 
II Słc. mand^ak, mand'av;^ = 
mańkut. Słń. manj kat i, mankati, 
menjkati =: braknąć. Srb. manj- 
kati = zdechnąć; manj ak = brak. 
Ukr. maj ku t (z Pols.) || Eur. dużo 
wyrazów od osnowy m a n c- .... Źró- 
dłem jest Łc. mancus (przymiotnik) 
= kaleka; stąd Śłc. m a n c a mzn. = 
lewa ręka i Wł. mancare, Fr. man- 
quer = niedostawać; Wł. Hp. Pg. 
mano o = niedostateczny; mano o 
(rzeczownik) = brak; Wł. monco 
[trudno pierwsze o wytłumaczyć Dz. 
I Manoo] = kaleka. Wł. Hp. mano a 
= lewa ręka. Śłc. mancare = ka- 
leczyć itd. Zakończenie w mańkut 
przez analogję do kikut (raczej tak, 
niż do Fr. manchot = mańkut), 
por. chwierut-, a. przez *mańkót. 
Por. MF. Mańka. Mew. 182 manka. 

Mara, Mora, Zmora pch. 9 ^o- 
rus m. Kg. Pozn. VII, 38-44 || Dłż. 
mora w a, G-łż. murawa = zmora. 



Sło. mura. Oz« mfira. Słń. Srb. mora. 
Ssłw. mora = czarownica. TTkr. mara, 
mora. B r. m arŁ. Ss. kikimora, 

giSimora. Mr. 60 Mopa powiada, 

że Miklosich poczytuje wyrazy po- 
wyższe za wzięte z Grm.; tak nie jest: 
1£F. mora zbliża tylko z Grm., a Mew. 
201 mora, zestawiwszy wyrazy nie — 
Słw., powiada: „wyraz ciemny". Istot- 
nie dochodzi się do takiegoż wnios- 
ku, zestawiając Nm. Mahr, Ags. 
i Skd. mara, Ag. marę, Fr. (cau- 
c h e) m a r, Ngr. mora itd. Por. nadto 
Kge Mahr. Dz. II c Oauchemar. Mag. 
Marę 2. 

9 Marakowa^. = „mi eć ż al do 
kogo* O. 9 Marykować Z ję- 
zyków Eus: Ukr. morokowity, Br. 
marakaw&ć = być zgryźliwym. 
[Może ze Śłc. amaricare = doku- 
czać, dręczyć]. 

9 Mara mon y Im. = ziemniaki 
Pfil IV, 216 ZH Zdaje się, że jest to 
przekręcenie wyrazów: 9 barabola, 
9 barabonia, 9 garagola itp. 
Patrz 9 Barabola. Por. Pfil. IV, 664. 

9 Maras^ 9 Maros == grzązkie 
bag no II Słc. mar as. Cz. marast 
ZII Nm. Morast [z Fr. mar ais, 
Śłc. m ar agi u m = tzn.] = tzn. Do 
nas przez Sło. Por. Pfil. IV, 642. 

Marcha m. i ż. Ł. 9 Mercha, 9 
Mórcha, 9 Myrcha, 9 Merchel 

= smarkacz, 9 Mora || Głż. mjera 
= połajanka na kobietę. Słc. mrgina, 
m r c i n a. Cz. m r c h a = padlina itd.; 
Słń. mrha = bydło; merhynfi = 
meretrix; mar ha = szkapa. Srb. 
marya = bydlę. Ukr. marhi, mar- 
ży na = stado II Węg. marha = 
stado. Rum . marf&, mary& = stado; 
towar ZZI Nm. M&hre, 9 naerche, 
merę, Sgnm. marha, meriha = 
1, klacz 2, szurgot, klępa (o kobiecie). 
Por. MF. Mrha. Mr. 261 Marcha i 263 
Merhynfi. Mew. 191 mercha. Bzecz 
dziwna, że Mew. 190 umieszczono 
także marcha, jako wyraz pochodny 
od pnia mer-, skąd mrzeć. „My także, 
jak Niemcy, w naszej mowie stare 
koniska marchami zowiemy' Na- 
ruszewicz (u L.). Por. Pfil. IV, 642. 



MARCHEW 



368 



MAEaiELNICA 



Marchew, C Marekwń, C Mar- 
chwią, 9 Marklew (skąd Mew. 192 
merky wziął Pols. mor che w?) || 
Diż. m aro h (w) ej. Git. morchej, 
morohwja. Sic. mrkya. Gz. SIń. 
mrkey, inrkva. Srb. mrkya. Bg. 
m o r k o y i. Ukr. morko w, mor- 
k w a. Br. morkwa, markowa. B>9. 
morkoyB, morkya || Lit mór- 
kas m.; mórkya (ze Slw.). Węg. 
morkony, mur ok. Bum. morcoy 
Z^ Nm. M 6 h r e, Sgnm. m 6 r h e, 
mor(łi)e, Sgnm. mor (a) ha [ciemnego 
rodu]. Do nas, jak się zdaje, wprost 
ze Śgnm. Por. MF. mrkey. Mr. 61 
mrkya broni słowiańskości marchwi. 
Mew. 192 merky nie wątpi o zapo- 
życzeniu z Nm., i to w najdawniej- 
szym okresie styczności- Por. Pfil. IV, 
B42. JA. XV, 489. 

Marchalt, Marchołt = 1, upiór, 
straszydło 2, postać, znana w litera- 
turze dw. 3, pewien ptak || Cz. Mar- 
chołt (w literaturze) Nm. Mar- 
ko If, częściej Morolf = postać 
z baśni i bajek; Morolf też = pe- 
wien ptak. Por. Mr. 396 Marchołt 
PfiL IV, 542. . 

Marcypan, Marcepan. C Mor- 
cypun II Siw. prawie bez zmian || 
Nm. Marzipan, HL marsepein. 
Ngr. marsap^s Wl. marza- 

pane, Hp. mazapan, Fr. m as sę- 
pa in [zapewne z Łc. maza (z 6r. 
m4za) == polewka mączna, lemieszka. 
-}- p a n i s = chleb] = tzn. Por. Lpf. 
X, 61 MapmfflaHT.. Pfil. I, 160. Dz. I 
Marzapane. AV. 27. 37. Dawniej wy- 
wodzono wyrazy powyższe z Ło. Mar- 
tii panis dsł. = chleb marcowy 
(por. Fr. pain d'ayril) itp. 

9 Marekwd p. Marchew 

Marelle p. Morela. 

Marena p. Brzana. 

9 Marenga, 9 Mamlka, 9 
Mamga = gatunek tab aki K g. Pozn. 
IV, 246. 246. Lp. 205 ZZ Zap. od 
miasta Wł. Mar en go; por. jednak 
Nm. Marino [od miasta Wł. Ma- 
rino] = rodzaj tabaki. 



9 Marglelnlca, 9 Margiel ż. 

= duohna, szlafmyca Psk. 46 

Albo z Nm. MardermUtze [złż. 
z Marder = wydra -|- Miitze = 
czapka, skąd 9 muca, mycka] = 
czapka z wydry, albo raczej z Nm. 
9 margelmiitze [zlż. z Nm. 9 
margel (z Lit. merga, zdrob. mer- 
góle = dziewczyna) = dziewka, 
dziewczyna FWb. Margell] = babska 
czapka, czepiec. Zakończenie -ni o a 
stoi zam. Nm. Mutze. Przypuszcze- 
nie Psk., że z m agi erka wydaje mi 
się bezpodstawnym. Por. Pfil. IV. 542. 

Margines, 9 Maryglnes pch. O. 

Dlatego tu się wciąga, że u nas 

występuje jako rzeczownik m. lp. wy- 
raz, będący w istocie 1 pp. Im. od 
Ło. mar go ż. mzn. = brzeg: mar- 
gines. 

Margrabia pch. Margrab Pfil. V, 
425. Markiz pch., dw. Markiez, 
Markwiz || Głż. markhrabja pch. 
Sic. markr&b pch.; mark;^s. Cz. 
markrabg pch., dw. markrayg; 
markyz. Słń. markez. Bs. mark- 
grafi) pch.; markizi) || Lit. mar- 
gróyas. Bum. marchion; marchiz. 
Fr. margraye pch. char.; marąuis 
pch. Wł. margrayio char.; mar- 
chese. Hp. marąues. ŚIo. marg- 
g r a y i u 8 , margraphius i in.; mar- 
chio Nm. Markgraf [zlż. z Mark 
= marchja, p. Marka -j- G-raf = 
hrabia, p. t. w.] = tzn. Por. Pfil. IV, 
542. Mr. 250 Margrabia. Do nas Mar- 
grabia z Cz., markiz z Fr. 

9 Maijasz = ^zapomniana mo- 
neta 15- graj carowa** Z. 100. 9 ^** 
ryjas Skj. IV, 306; V, 375 || Sic. 
mariaS. Cz. marió.§. Srb. marjaS 
Węg. miri&s = moneta 17-graj- 
oarowa [tak nazwana dla wyobraże- 
nia N. Panny na pieniądzu]. Por, JA. 
XIV, 531. 

Maijaż = małżeństwo. Mai;Ja8Z 
= gra w karty || Cz. mari&S-= 
1, małżeństwo 2,- gra w karty. Bs. 
ms,rhjkii> = gra w karty; mars- 
j4żitB = zyskiwaó wielbicieli jj 
Nm. Mariage = 1, małżeństwo 



MARKA 



369 



MARSZAŁEK 



2, gra w karty. W gwarze Alzac. m o- 
rioesohels Mćlusine I, 295 
Fr. mariage [Ło. maritare = źe- 
nió, przez Śłc. maritaginm == jnał- 
żeństwo] = 1, małżeństwo 2, gra 
w karty i in. 

Marka poh. Markler, 9 Marek 

= znaczek pocztowy. C Mark = 
chrapka, rankor: ^Mark na kogo 
mieć* Świąt Tu też należy własne 
Marcl\|a (por. Margrabia) || Dłż. 
Ołż. mroka = granica. Srb. mraka 
= 1, drobny pieniądz 2, drobna waga. 
W innych Słw. marka bez zmian 
II Fr. marque, marc, marohe 
(w znaczeniu granicy). , Wł. Hp. Pg. 
marca. Rum. marca. Śic. marc(b)a 
i marchia w różnych znaczeni ach, 

marchio itd. Węg. marka 

Nm. Mark(e) [Sgnm. mar eh a, Gt. 
marka; Kge oddziela dwa źródła 
Nm. Mark, może niesłusznie] = tzn. 
Markier z Fr. marqueur = tzn. 
Marohja ze Śłc. Tegoż pochodzenia 
są pochodne od mi ark-, p. Miar- 
kować, Margrabia i Gmerk, k. 
p. Por. MF. mroka. Mr. 267 Mraka. 
Mew. 183 marka. Pfil. IV, 478. 

9 Markiew p. Marchew. 

Markiez, Markiz, Markwiz p. 
Margrabia. 

9 Marmolaki = ziemniaki Ap. 
XIV, 26 ZII Tegoż pochodzenia i zna- 
czenia, co 9 marmurki, tj. mające 
barwę marmurkową; co do zamiany 
r na I, por. 9 marmułowy, 9 
malmurowy, 9 niarmulowy itp. 

9 Maronija a. piwonja Zap. 

naśladowanie Nm. Marienrose [dsł. 
= róża N. Panny] = piwonja, Prof. 
Rostafiński sądzi wszelako, iż 9 ^^~ 
ronija pochodzi od maruna = 
amaracum. 

9 Maronka p. Marnna. 

9 MaroB p. Maras. 

Marsard: ^W ziemi Pomorskiej 
dań, która portem, alias marsard... 
była zwana, kasujemy*' (Władysław 
Jagiełło, w Statucie Herburta, u L.) 



IZZ FWb,, p. w. Marschrat, przyta- 
cza Hesiusa, który wyraz ten chce 
przeinaczyć na porcarium, czyli 
. opłata od nierogacizny. W dokumencie 
z r. 1454 stoi: „exactionem, quae por- 
cus, alias narzasz... yooabatur... tol- 
limus^; Hennig przeto mniema, że 
marschrat wyczytano mylnie, za- 
miast narzaz. Por. Bdp. w słowniczku 
I, str. 27 narezTi. 

Marszałek 1 itir ^ i 
9 Marszałka J P- Masztalerz. 

9 Marśnik RA. XVII, 44 ZZ Cz. 
mrSnik. ? Od mrcha. 

Marta(h)uz: y,Ludokrajce w Wę- 
grzech martahuzami zowią^ Klo- 
nowicz i in. (u L.). Eodowe Mar- 
ta u z Lpf. XII, 466. W Glogera Słow- 
niku rzeczy starożytnych str. 234 
i w spisie błędnie Marłahnz. 9 Mar- 
tauzić = mitrężyó || Cz. mar ta- 
lon s, martaloz = szkodnik, ma- 
ruder. Śłn. Chrw. mar to los. Srb. 
martoloz. IJkr. martoplas = 
szubrawiec, błazen || Alb. ar mat o- 
los = wojownik- Ngr. harmato- 
lós. Tur. marto los- = żołnierz, 
chrześcjanin Węg. martalóc, 

martaloz = zbójca; ludokradca, lu- 
dokupiec. U nas w drugiej części wy- 
razu sld. do -(b)uz, zwykłego zastęp- 
stwa Nm. Hans = dom, jak w la- 
mus, zamtuz itp. Por. MF. Marto- 
los. Mew. 184 martolosob. 

9 Mar aga, 9 Mamlka p. Ma- 
renga. 

Maruna, 9 Marunka, 9 ^A" 
ron(k)a = roślina pyrethrum a. ma- 
tricaria || Cz. marunek = psi ru- 
mianek; marunka = matricaria. IJkr. 
maryn(n)a, maruna = anthemis 

II Śłc. marona = roślina alsine DC. 

II Bum. m&runc& = Nm. Lau gen- 

blume = cotula, yaleriana celtica 

„Zowią ją maruną od matki, abo 
macicy, bo macicom bardzo pomaga; 
zowią też marellą, po włosku, bo 
tak Włosi zo wią macicę^ Marcin z Urzęd. 
(u. L.). Z jakich języków mają być 
te wyrazy? Ani maruna, ani ma- 
rellą nie znajdują się w słownikach 



MAEY 



370 



MARZAN(N)A 



Wl. z odpowiednim znaczeniem; ma- 
rana jest wyrazem zagadkowym, 
a Marelle po ]Mm. używa się zam. 
Amarelle i oznacza rodzaj wiśni, 
po Nm. Herbstenzian (gentiana, go- 
ryczka). Maruna może z Dnm. ma- 
ran n = pyrethrum partenium FWb. 
Por. Lpf. X, 62 Maruna. 

Mary ZDz. 34 || DJź. b ora a. bory. 
Glż. mary. Sło. miry, mirę. Oz. 
m&ry. Słń. parę Im. Ukr. Br. mary 
(z Pols.). Es. nary, C ni ary = 
1, wyrko 2, mary || Wł. bara. Fr. 
bar, bióre . Nm. Bahre = no- 
sze; mary. Pon MF. Mary, Para. Pfil. 
n, 269; IV, 542. Brl. 148. Mew. 211 
podaje Bs. i Ukr. nary, w znaczeniu 
wyrka, nie zbliża wyrazu tego z mary, 
a tego ostatniego wcale nie podaje. 

9 Maryglnes p. Margines. 

9 Maryjś.n p. Majeran. 

9 Maryjas p. Maijasz. 

Maryjki Im. = rodzaj jabłek 
Naśladowanie Nm. Marien&pfel 
[dsł. = jabłka Marji, tj. N. Panny] = 
rodzaj wczesnych jabłek. 

9 M aryk any ^ ziemniaki. Pfil. 
IV, 216 Zamiast 9 amerykany; 

por. 9 Ameryki. 

9 Marykować p. Marakować. 

Mary naty = spodnie Pfil. V, 426. 
L. spodnie marynarskie, (por. 

maj tki od maj tek), żeglarskie (zwyk- 
le szerokie), z Fr. marin, Hp. ma- 
rin ero, Wł. marinaio = żeglarz, 
majtek; Śłc. marina = flota; stąd 
niby Ło. przymiotnik marinalia, 
jak tibialia = spodnie. 

Marzan(n)a = mniemana bogini 
Słw., wspominana w pieśniach ludo- 
wych Pols. w postaci: 9 Marzana 
i 9 Marzaneczka. Bg. str. 205 i ods. 
Kg, Fojsn, I, 1G9 ods. (z Przyj, ludu, 
rok XIII, n<> 8). Atm. VI, 626. 631. 
9 Marzana = 9 manija BA. XXVI, 
383. 9 Marzania niedziela = lae- 
tare EA. IX, 318. Na dziś. I, 811 9 
Marzanki blp. = obchód Til. ser. 2, 



n^ 82, str. 43. 9 Morzana i 9 Ma- 
rzana Kg. Kai. I, 268 (z Warty 1886, 
n® 670-71). 9 Marzena Atm. VI, 
631. 9 Marzą ib. 632. 9 Marzanka 
ib. 634. Wisła TUI, 817. || Słc. Mo- 
rena, Muriena = Marzana. Cz. 
Marana, Morana, dw. Morena, 
Mafana, Mafena, Mofena = Ma- 
rzana; taż postać w rodzaju m. Ma- 
ro eh. Może Ukr, Marftna = drzewko 
w obrzędach kupalnych. O Ma- 

rzanie istnieje cała literatura; prze- 
gląd jej znajduje się w wybornym arty- 
kule Zibrta ,Vyn&Seni 'Smrti'**, w cza- 
sopiśmie Ćeshj lidj t. IL Ostatnie słowo 
krytyczne o tej bogini wypowiedział 
prof. Briiokner w JA. XIV, 178: .Pew- 
nym jest, że bogini Dziewy, Dzie- 
wanny nie było i że Morana a. Ma- 
rana, jako słowiańska bogini zimy, 
tymczasem żadnej pewnej podstawy 
nie ma*'. Zibrt (w miejscu wsk., str. 
31 odbitki) mówi: „Zwyczaje te (wy- 
noszenia, topienia Marzany - Śmierci) 
są biegiem czasu przeistoczonym prze- 
żytkiem igrzysk pogańskich i obrzę- 
dów z zamierzchłej przeszłości, wita- 
jących powrót miłej wiosny". Co do 
mnie, nie wdając się w obszerne wy- 
wody, które w Słowniku byłyby nie 
na miejscu, w krótkich uwagach wy- 
rażam zdanie: 1, Do str. 175 przyto- 
czonego JA. XrV dodać należy pie- 
śni Pols. i ich urywki, które wska- 
zano wyżej przy nazwach ludowych 
Marzany. 2, zdaje się, że obrząd to- 
pienia śmierci (== zimy minionej) jest 
odwieczny aryjski, i że 3, Słowia- 
nie istotę topioną, paloną, wogóle wy- 
noszoną w postaci niewiasty, nazy- 
wali imieniem, urobionym od pnia 
mr- (skąd mrzeć, śmierć itd.). 
4, dzisiaj trudno jest orzec, jak brzmiało 
ono u nas i u innych Słowian, ponie- 
waż 5, pod wpływem chrześcijaństwa^ 
imię to w obrzędach zmieszano z imie- 
niem i postacią N. Panny, po Pols. 
Marzą, Marzan(n)a(=Marjan(n)a), 
po Cz. Mś.f a, MaH, Mafen(k)a 
itp., po Słc. Mara itd. Ślady takiego 
brzmienia Pols. przechowały się w na- 
zwie mięty: Maryi mięta a. Ma- 
rzymięta, oraz w nazwach miejsco- 
wości Pols.: Marzankowioe, Ma* 



MAEZYOA 



371 



MA8Ł0K 



rze a. Marzy Stare i Nowe, Ma- 
rz eozki, Marzenin(o), Marzeń- 
akaWola, Marzęoioe, Marzę- 
oiii(o), Mar Żukowice (raczej Ma- 
rzenkowioe), Marzankowioe 
itp. 6, nazwę roślin (p. Majeran) 
zmieszano z powyższemi przez sld. 
Por. artykuł J. Zubatego w JA. XIII, 
418—433, zwłaszcza str. 431. 

Marzyca = roślina cli aeto spora, 
a. cladium, a. schoenos Maj. ZZI Może 
Ło. marisoa = roślina, zwana po 
Nm. Feigwarze. Por.Mr.2bl mariSka. 
Lpf. X, 63 Marzyca. Mew. 183 marica. 

Marzymiętka a. Panny Marji 
miętka, Mietka grecka || Cz. 

mata i^ecka a. mata Matky bozi 
Nm. Marienminze a. Frauen- 
minze [Marien- toż, co Franen- 
= N. Panny -|- Minze = mięta] = 
tzn. Marzy = Maryi, od dw. Ma- 
rzą = Marja, więc roślina właściwie 
zwie się Marzy miętka. Na wzór 
tej nazwy niedawno urobiono Ma- 
rzymłodek (senecio) i Marzy woń 
(Printzia), prawdopodobnie nie wie- 
dząc, co znaczy marzy. Por. Pfil. 
lY, 642. Patrz Marzan(n)a. 

Mas, Mos, Mus(ch) = miar(k)a. 
Mastab, Musztap, Musztabel Ł. 

II Dłź. maska = miarka (zboża). 
Sło. Cz. m&s = kwarta. Słń. maseł 
= kufel Z^ Nm. Mass nj. = tzn. 
Mus zap. = * mós. Nm. Masstab 
[złź. zMa88 + Stab = laska, kij, 
skąd nasz Sztab] = skala, miara. 

Maska pch. złż. dw. Maszka, Ma- 
szkara. Maskarada || Słw. i Eur. 
powszechnie, np. Cz. maSkara, ma- 
ska; Srs. maSkara, Bs. maska. 
Wł. maschera; mascherata = 
maskarada. Hp. Pg. m a s c a r a, Fr. 
masąue, mascarade; Śłc. masca 
= strzyga; mascha, mascus = 
maska; mascarata = maskarada 
itd. Nm. Maskę; Maskerade itd. 
.... „Z Ar. maschara = żart, śmie- 
szenie, masku, od s ach ar = żarto- 
wać, śmiać się z kogo"... M. 82. Por. 
Do. 168 Mascarade. Mr. 262 ManiKapa. 
Mt. masxera. Gg. 161. 



Maslok, Masłach pch. = sok 
odurzający: „Eonfekcik, czyniony od 
Turków, który oni ma słać hem, my 
masłokiem zowiem" Syrenjusz (uŁ.) 
II Słc. maślak. Cz. masl&k, ma- 
slok, maSlak = datura stramonium. 
Siń. maślak = szaleństwo; masla- 
5iti = szaleć || Wł. maslocoo. 
Fr. m a s 1 o c i in. „Ziele, z któ- 

rego dawniej robiono na Wschodzie 
proszek i pigułki, wprawiające w szał 
i odurzenie, z Ar. maslacha = ga- 
tunek solani nigri (psianka)^ M. 82. 
Tur. m a 8 1 u k. Por. Węg. m a s z I a g 
= durman, maszlagos = jadowity. 
Por. Mr. 262 Maślak i Maslok (nie- 
właściwie Nm. Maschlach tu wmie- 
szano; jest to = Pols. maślacz, 
k. p.). Mew 184 masloki*. Dc. 61 pod 
Bangue. Slń. z Węg. 

9 Masny = tfusty ^I Zapisuje 
się, aby sprostować wywód Pfll. V, 
791 z Cz. mas ni = mięsny. Naszemu 
9 masny, dw. mastny odpowiada 
Cz. masny (zam. mastn;^); oba 
wyrazy pochodzą nie od mięso, Cz. 
maso, lecz od pnia maz-, skąd maść, 
masło itd. To samo stosuje się i do 
wyrazu dw. mastność, którego niema 
potrzeby uważać za Cz. JA. IV, 384. 

9 Masopust p. Mięsopust. 

Massyk L. = rodzaj wina Za- 

pisuje się dlatego, żeby zwrócić 
uwagę na niedokładne objaśnienie O.: 
„wino, a. inny jaki napój". Wyraz po- 
chodzi z Łc. massicum (dom. yi- 
num) = wino z góry M a s s i c u s, 
w Kampanji. 

9 Mastajnła p. Masztalerz. 

9 Maszchopstyt^o = spółka. 9 
Maszop = rybak; 9 Maszoperja 

= związek rybacki: 9 Maszopero- 

wać = zgromadzać się na zebrania 
rybackie. Psk. 46. 9 Maczupja Nad- 
morski, Kaszuby 86 Nm. Mas- 

kopei, 9 maskopie, 9 masch- 
kopie, maatskuppije, 9 '^^^' 
kuppije, 9 maschopij, 9 ^^' 
schopey, 9 niaschkalDaye, 9 
muschkope i in., oraz pch. 9 
maskopiren itp. [z HI. maat- 



MASZEK 



372 



MASTER 



sohappie, Szw. matskopi, z HI. 
znaat = towarzysz, wspólnik, patrz 
Mąftek; druga ozęśó wyrazu = Nm. 
-SC haft, niby nasze stwo] = tzn. 
Por. GW. Maskopei. FWb. Maskopie. 

Maszek Ł. (z Potookiego) ZZ Za- 
pewne skrócenie wyrazu Adama- 
szek, p. Damaszek* 

9 Maszkieta = łakocie Pfil. V, 791. 
9 Maszkiecić = lasować. 9 Masz- 
kletny, Alaszkletnik = łakomiec. 
RA. XVn. 44. 9 Maszkietka =^ 
legumina (od Kalisza) Sło. Mo- 
raw. maSkrta = łakocie, maSkr- 
titi = łasowaó. [Może z Nm. Nasch- 
kerbe (złż. z naschen = łaso- 
wać + Kerbe = zacięcie, szcze- 
lina, karb) feminal]. Por. RA. XVn,44. 

Masztalerz pch. Masztarnia, 
Masztalnia, Masztelnia, 9 ^^* 
stajnia. Marszalek pch. złź. 9 Mar- 
szalka ż. II Słc. maStal pch.; mar- 
Sal pch. Cz. ma (r) Stal; marSaL 
Ukr. masztallr; marsz&ł. Br. 
marszał, marszałak a. mar- 
sza} ko. Rs. marSalii pch. i złż. 
II Słc. mar (e)scalcus, marchal- 
chus i in. Wł. mar i scal co, ma- 
niscalco, maliscalco. Hp. Pg. 
mariscal. Fr. maróchal ^= ko- 
wal; marszałek. Rum. marę Sal - 
Nm. Mars tali, Śgnm. mar stal = 
stajnia; Nm. Mars eh al 1, Sgnm. ma- 
rahscalc = pierwotnie sługa sta- 
jenny, później marszałek [zlż. ze Sgnm. 
mar ha = koń, p. Marcha + Stall 
= stajnia, Sgnm. scalc (= Nm. 
S c h a 1 k) == parobek]. Por. Kge p. t. 
wyrazami. Dz. I. Mariscalco. Pfil. 
n, 251: 9 mastajnia sld. do staj- 
nia, ib. IV, 542. 

Maślacz = rodzaj wina || Słc. 
Cz. mas lać. IJkr. maslacz jj Nm. 
Maschlach = Węg. m a s 1 a s = 
tzn. IJ nas sld. do masła. 

Maślesz „albo Wątlik = roślina 
malaxis** O. Masleska = złotogłów 



(lilium martagon) Ł. (z Syrenjusza). 
Maślez (maslyez) = bufagium Mew. 
179 ma. Maślosz Pfil. n, 161. 9 
Maśloc h = chwast jakiś Kg. Krak. 
IV, 312 Trzeba, aby znawca bo- 

taniki orzekł, czy i ile nazwy powyż- 
sze są z sobą w związku; bez lego 
niepodobna dojść, czy pochodzą od 
masła, czy obcego są reda 

9 Master p. Magister. 

Mat, dw. Met (w szachach) pch.: 
„Dał mu met^ Górnicki (u Ł.). Mat 
pch. = bezbarwność itd. || Słw. i Eur. 
w licznym rozgałęzieniu, np. Dłż. 
m a t n y (z Nm. m a 1 1) = znużony. 
Cz. mat. Rs. 9 ś. h m a t y blp. = sza- 
chy. Śłc. mattus = smutny. Fr. 
mat = 1, mat, 2, matowy, dw. 
smutny. Wł. scaccomatto, Hp. 
xaquimate = szach i mat Nm. 
matt (z Fr.) = znużony; bezbarwny 
„Pers. mat = osłupiały, dopro- 
wadzony do ostateczności... szach 
mat dsł. = król (szach) zbity...** M. 
84. „Ar. esz sz&ch mat = król 
umarł" (z Pers.) Dc. 107 p. w. Źchecs 
i 169 Mat. Por. MF. matny, Mt. mat. 
Lpf. X, 64 MarB. U nas e znalazło 
się może przez analogję do meta, 
bo m a t jest kresem, metą gry. 

9 Mataśka p. Motyl. 

Materklasy = graty, rupiecie. Kn. 
dodaje: „yocant sic aliqui et figuras 
matbematicas et literas sibi ignotas* 
Dodatek ten Knapskiego nasuwa 
dla drugiej części wyrazu kulasy 
(= * kolasy, od koło, zim. sygma* 
tyczną?); ale coby znaczyła pierwsza? 

9 Materzel = łańcuch, którym 
konie do dyszla przypinają Skj. IV, 
368 ZZ: RA. XVII, 4B zbliża motuz, 
ale tu brzmienia zbyt są różne; drugą 
częścią wyrazu jest niewątpliwie Nm. 
Seil(e) = powróz; niejasna jest 
pierwsza. 

Matlerz p. Machlarz. 

9 Ma tocayna = piasta, buksa RT. 
216 Ukr, matoozyna = tzn. 



MATOGA 



373 



MĄKŁEJ 



? 



Matoga 

Matoha 
9 Matołek [ p. Motyl. 
9 Matołka 
9 Matołka 

9 Matrad(i)ur(a), 9 Matred(i)- 
iir(a) = jakiś dawny tanieo. „Od 
Włochów, powiada Górnioki O elekcji, 
przyjęliśmy galardy... a później met- 
r i dur o" Gołębiowski Gry i aabawy, 
317 II Rs. matradur(a) = taniec 
staroświecki W słownikach swoich 
nie znalazłem wyrazu Wł. 

Matrykuła p. Metryka. 

9 Matylka p. Motyl. 

9 Manka p. Miawka. 

Maur p. Murzyn. 

9 Maum p. Mułta. 

9 Mazalanka, 9 Mazalśnka. 
9 Mazelńnka p. Mezelan. 

Mazaniki Im.: „Contumeliose ma- 
szjiny k y pati** Pfil. IV, B83 (XV w.) 
Gz. mazankoYÓ Im. [Cz. ma- 
zan e k, częściej mazanec = 1, ko- 
łacz 2y potrawa z jaj, masła i mięsa 
3, kasza jaglana 4, jajecznica] = bo- 
leści przedporodowe. Por. Pfil. IV, B83. 
Nie wiem, dlaczego po Cz. bóle te 
tak nazwano. 

Mazinet, Macinet = rak morski 

Wł. masinetta = tzn. Por. 

Mr. 396 Mazinet. 

Maz o = stawka (w grze karcianej) 
O. Wł. mazzo = talja (kart). 

Mądrzyk p. Małdr. 

Mąka pch. złż., dw. Mauka (z Cz.) 
II Dłź. Głź. Srb. Ukr. Br. Es. muka. 

Cz. m o u k a. Słń. moka, muka 

Czy wyrazy Słw. pochodzą ze Śgnm. 
munke = zacierka, lemieszka, któ- 
rego echem są Nm. gw. munken, 
mnnggen, mnnggel, mauoke, 
mocke ze znaczeniem jakiejś potrawy 
mąoznej, o tym, zdaje się, nie można 

lUNraiR wnk OM. w jąz. poukim. 



myśleć, ponieważ 1, język Nm. ma 
odwieczny wyraz Me hi (od mah- 
len = mleć) na oznaczenie mąki 
i 2, ponieważ potrawa z mąki jest 
oczywiście czymś późniejszym od niej. 
Por. Mew; 201 monka 2. GW. pod 
wyrazami wymienionemi. 

9 Mą kląj = klej tafelkowy, śliną 
zwilżany Nm. M u n d 1 e i m [złż. 

z Mnnd == usta, por. Munsztuk -|- 
Ł e i m = klej, por. Liąjmlader, 
Lentrykować] = tzn. Por. Btrge 
VI, 304. Pfil. II, 461: sld. do mąka 
i klej; ib. IV, 642. 

9 Mecha = miód pitny Węg. 
móhser, mózser [móh(e) = pszczoła] 
= tzn. 

Meches {| Cz. m e c h e s = opłata, 
wnoszona niegdyś przez Żydów za 
przejście prze z mo st mnrowany w Pra- 
dze Brl. 149 ZZ „Wychrzta, od Hb. 
m e k e 8 = podatek, cło, w Chald. = 
celnik, a że celnicy byli w wielkiej 
zawsze pogardzie u Żydów, przeto tym 
imieniem przezwano wyohrztów" M.83. 

9 Mechmaty p. Mochuatka« 

9 Mecka p. Maca. 

9 Mecyje Im. = osobliwość; de- 
licje, przysmaki Pfil. IV, 217 ZZI Przez 
Żyd., z Hb. mezijah = coś znale- 
zionego, nne tronyaille, od mazah 
= znaleźć. 

Meczet, dw. Meszklta, czasami 
z Niemiecka Moszea, z Francuska 
Moskląla, z Włoska Moskita || Słc. 
Srb. me6et. Cz. mesita, medżet. 
Bg. medżit, meCeta. Ukr. meczet^. 
Br. maczót. Bs. meCetŁ, mizgitB 
II Fr. mo8qu6e. Wł. meschita, 
mosca. Hp. meząuita. Pg. mes- 
quita. Węg. mecset Nm. Moschee 
(czyta sią moszee). Ngr. masgidion, 
magisdion, metzition, mentziti 
^Z Ar. mesdżid = miejsce czci 
[od 8 a d ż a d = kłaniać się, bić czo- 
łem]; tak u Turków zowią się mniej- 
sze świątynie, większe zaś zowią się 
dżami^ M. 83. Patrz Dżaiąja. Por. 
Dc. 169 Mosquóe. Mt. p. w. mćsdżód. 
M. 84 Meszkita. Mew. 186 medżiti*. 

49 



MEDEK 



374 



MELOHMUS 



Lpf. Xy 66 Meczet. Do nas me oz et 
może z W^., Inb Gz., meszkita 
z Wl., moszea z Nm. 

9 Medek = rodzaj ozepc a G O. 
171, 9 Medik = tzn. ib. 62 ZZ ? 

Medelan p. Mezelan. 

Mediydże = order tnreoki, usta- 
nowiony 1861 przez sułtana Abd-ul- 
Medżyda (znaoz y ds Ł «sługa Sła* 

wione go" = Boga) Słw. Eun bez 

zmian Ar. medźydjeh dsl. = 

sławna, znaozy niby Medźydka. Po- 
winienby wyraz u nas brzmień raozej 
medży dj e. 

9 Megąjy w wyrażeniu „Me gaj, 
bejar!" = stój, włóozęgo! EA. XVII, 
24 HZ Węg. megill = stój! Sld. 
do końoówek rozkaźnika Pols. Betjar 
p. Baciarz. 

M€|)I: „Herb kupił, a nie ozynił nio 
godnego; Lecz mu też mówią: O to- 
warzyszu, hej! W t woim herbie mej!" 

Stryjkowski (u L.) „Wyraz Nm. 

mein (dsł. = mój) schodzi u a pro- 
sty wykrzyk, rozpoczynający napo- 
mnienie, lub lekkie zdziwienie, w ro- 
dzaju „no proszę!", ;,ej I", „ach!", 
, czyżby!', podobnież, jak „lieber!" 
(dsł. = kochany), np.: „mein, sag an!", 
a. „mein, was hat dooh das Buch yor 
(= ftlr) einen Titel? itp." GW. p. w. 
Mein. Por. Meinohen docfa! FWb. 

Mejnk GO. 171 zap. = Nm« Mon eh 
= ryba, squalus squabina. GW. por. 
Miętus. 

9 Mejster p. Magister. 



9 Mekleć 
Mekler 



p. Machlerz. 



9 Mąjzel p. Meset. 

Melabja: „Poskromcie, radzę, mło- 
dzi, s woje melabije^ Eoohowski 
(u Ł.) ... Dopełniacz Lindego objaś- 
nia : Gr. melopoiia = śpiewanie 
biesiadnicze, podobno trafnie; dodać 
tylko można, że Kochowski zapewne 
umyślnie przekręca drugą część wy- 
razu, aby upodobnić go do la bij a 



(wyraz w gwarach dziś znany, p. Ła- 
boTFać) = uciecha, lusztyk. 

Melchmus p. Mas. 

Melie: „Nici lazurowe, vulgo me- 
lie^ Juce wicz Wspomn. Źmujdai, 195 
(z r. 1701) ZH Lit. mćlys ż. Im. = 
barwa niebieska, mćlynas = nie- 
bieski. 

Melilibasz L., Melil^besz O. ZZ 

„ Z Ar. m e 1 b e s. Im. melabis = 
odzież, szaty** M. 84-« Wywód wątpliwy 
dla niezgodności brzmień. Może ra- 
ozej melikbez [złż. z Ar. melik 
= król i bez = płótno] = znaczy- 
łoby: płótno królewskie. O. objaśnia- 
jąc tłumaczy z Nm. to, co L. podał 
jako wyjaśnienie innych wyrazów, 
patrz Masidbas. 

9 Melisa p. Mai. 

9 Mellcamia == miejsce wyra- 
biania syrów Pfil. V, 792 IZI Nm. 
Melkerei, a. raczej Molkerei = 
tzn. Por. Mulka. 

9 Melnica p. Muł. 

9 Melot = melilot PB. 123 IZI 
Gr. melilotos, skąd Łc. melilotos. 

9 Melwetk = głuptas Psk. 47 
Może Nm. Mehlbeutel = wo- 
rek na mąkę, z mąką, a. Nm. m a u 1- 
witzig dsł. = dowcipny (tylko) na 

9 Meląjelm.: „Hucidy' pieką me- 
łaje, stuł nie i mantuły^ Kł. XVII, 
167 Ukr. mełij = polenta, ma 

małyga, chleb kukuryziany [z Bum. 
m&laiu = mąka kukuruziana; po- 
lenta]. 

9 Mels śJk = trzpiot; wścibski 

Święt. Zap. Nm. Melhsack [złż. 

z M e h 1 = mąka -j- S a c k = sak, 
wór] = wór na mąkę. Mówi się: ^Plump, 
dick, hinfallen wie ein Mehlsack^ = 
niezgrabny, gruby, padać, jak wór 
z mąką GW. 

9 Mem = cymbał, niedołęga ZIZ 

Nm. Memm(e) mzn. '=^ tzn. 



MTi;MTCTi 



876 



MESI2j 



9 Memel: 

wruohu, przy 



,W memla byó = byó 
zajęciu** Pfil. IV, 217 



Memnog p. Minóg. 
Menca p. Mennica. 
Mendel p. Mędel. 
Menestra = ^rosól włoski^ Ł. 



Wł. minestra [z Ło. ministrare 
= podawaó do sioła] tzn. Dz. II, a, 
Minestra. 

Men(n)ica poh., dw. Minca, Myn- 
ca, Minica, Mynica, Menca^ 9 
Miednica. Mieńcarz pch. (Pfil. I, 
311; IV, 411). 9 Mynee Im. = pie- 
niądze? KM. 92 || Sio. mi no a. Cz. 
m'inoe ZZI Nm. M fin ze (Sgnm. 
m u n i z z a, z Ło. moneta, skąd na- 
sza moneta poh.] = 1, pieniądz 2, 
mennioa. Mieńoar — jest sld. do 
mień-, skąd mienió i wymieniać. 
Por. Mr. 253 i Mew. 189 menica. Pfil. 
IV, 643. 

9 Mćra p. Marcha. 

9 Mercha 1 ^ Tiff„^«i.« 
9 Merchel I P' ^'^^^*- 

9 Merdyrdy = z iem niaki oałe 
gotowane Pfil. V, 792 ZZ Czyby to 
Nm. Mehlbirne = gruszka mą- 
ozanka? 

9 Merdzeniy p. MyrBki. 

9 Merk p. 9 Omerk. 

Merkiny Im.: „Korzenie, szaf rany , 
merkiny..." Volumina leg. (u L.) ? 

9 Merla, 9 Mćrla, 9 Myrla 

= komar Pfil. m, 306. 494 ZZ Ze 
Sto. mrla, Gz. mrl = pedioulus pu- 
bis; gnida. Por. RA. XVII, 87. 

Merla Z!Z Fr. marli(e) = tzn., 
pochodzenie niewiadome. 

9 Merma = warg a bydlęca Psk. 
47. Dd. 52, 136 ZZ Zapewne = * 
murma i jest w związku z Nm. mur- 
meln = mruozeó. 

9 Merski p. Myrski. 



Mesel L. Mesel Ż. 9 Mejzel ss 

dłóto .... Nm. Meissel = tzn. Por, 
Pfil. IV, 548. 

9 Mesować == ladzić Wista I, 

151. 153 Nm. messen znaozy 

wtaśoiwie mierzyć; przejśoie snaoze- 
nia na radzić dość jest tu trudne; 
może więo raozej od Nm. Messę 
mzn. = jarmark, więo mesować 
mogłoby tak się wytworzyć, jak jar- 
marczyć = głońno rozprawiać, nara- 
dzać się. 

Mesówka = ^gorzałka, pierwszy 
raz przepędzona^ Ł. Męsówka O. 
... ? Może Nm. Messbranntwein, 
co by znaczyło = jarmarczna, licha 
wódka? 

Mespla, Mespuł, Mespil, Mes- 
plik p. Niesplik. 

9 Mest = zwykle; może; często 
pleonastycznie Dd. 22. 136. 189. Te- 
goż Jatiek w Kmei, 10. 14 • Dnm. 
mest [= Nm. meist] = może, 
wprawdzie; prawie FWb, meist 



9 Mester p. Magister. 
Meszkita p. Meczet. 



Meszty || Słń. mestya = rc 
trzewików. Śrb. mestya, dw. nestya 
=: rodzaj kamaszy skórzanych. Ukr. 
meszty U Bum. mest = po ńozo- 

chy skórzane. Ngr. mćsti n^^* 

mest = botynki lekkie ze skóry a. 
safjanu..** M. 84. Por. Mr. 254 i Lpf. 
X, 821 Mestya. Mt. mćst 

9 Meszyna = zamsz BT. 215 ZZ 
Bum. me Sin a = skórka jagnięca. 

9 Me śka = oczko (u powrożni- 
ków ...^ Nm. Mas che, zdrob. Mtt- 
schchen = tzn. 

Met p. Mat. 

9 Meta p. Maca. 

9 Metalka p. Motyl. 

Metki: „Mizguś metki^ Ł. ZZI 
Ł. zbliża Bs. metki] = dobrze ce- 
lujący, zręczny; wyraz wzięty nie z Bs., 

49^ 



METR 



376 



MĘDY&A 




leoz z Ukr. mdtkyj =: żwawy, zręoz 
ny, czynny. 

SjSesa } P- '^^'^^' 

Metryka poh. 9 Metryka, 9 
Mantry ka. Dw. wyraz ten oznaczał 
też archiwum. Matrykirfa poh. || Sio, 
Cz. matrika (wyraz, rozpowszech- 
niony w Cz. zwłaszcza od wojen hn- 
syckich ). U kr. Br. metryka. Rs. me- 
trika Ś2o. matri.ca = stolica 

[z Gr. matrikós = macierzyński]; 
postaci ^metrica w DC. niema; 
w znaczeniu metryki znany jest po- 
wszechnie w oIc. wyraz matrioula 
= spis (w różnych znaczeniach, z Łc. 
matricula = spis, np. u Justyn- 
jana); stąd Nm. Matrikel, Pols. ma- 
trykuła itd. Niewątpliwie metryka 
dostała się do nas z Cz.; trudno wy- 
jaśnić powody zmiany pierwszej sa- 
mogłoski. Por. Mosbacha Oodysław Pa- 
iveł, 44. Nosowońó w gw. jak w 9 
miesza ó, mieszkać itp. 

Mezelan, Mędzelan, Medelan 

= tkanina lniano- jedwabna L. 9 ^B.- 
zelńnka = suknia; koszulka; spód- 
nica, 9 Mazalńnka. 9 Melsonka. 

Blizkie brzmieniem: Madzelana = 
matecznik O. 9 Mozelony = astry, 
9 Mazeloki = białe śliwy || Cz. 
mezul&n = tkanina; mezulaaka, 
majzalenka = suknia z medelanu. 
Słń. mezlan = muślin; mezlanka = 
suknia kobieca || Nm. M e s e 1 a n(g), 
Messolan, Mezeline IZZ Fr. mó- 
zeline [z Wł. mezzo = pół + 
lino = len] = tkanina Iniano-jed- 
wabna. Nazwa matecznika może od 
przeniesienia pojęcia sukni na kla- 
teczkę. Por. MF. Mezlan. 

Mędel, Mandel, Mendel pch. || 
Dłż. mandel. Głż. m a n d 1. Sło. Cz. 
Iii u n d e 1. Qkr. mandel = IB (sno- 
pów itd.). Br. mend al || Lit. man- 
delis. Śło. mandala Nm. Man- 

del ^=1, kupka snopów 15 2, 15 sztuk 
czegokolwiek [ciemnego pochodzenia]. 
Por, Mr. 249 Mandel. Pfil. V, 543. 

31ędrzyk p. Matdr. 



9 Mędyga p. Mantyka. 

9 Męk = przytym, nad to, d o tego 
Nadmorski KasBuby^ 143 Dum. 

mang, mank = między, pomiędzy 
FWb. Dt. 



Męsówka p. Mesówka. 
p. Manta. 



Mętel \ 
Mętlik / 



9 
9 
9 
9 



Mętel 
Męteliea 
Mętol 
Mętlica 



p. Motyl. 



9 Mętoperz itp. p. Nietoperz. 

9 Mętować poh. = rachować pew- 
nemi umówionemi wyrazami w grach 
Wisła n, 191—193 ZZ Od meta = 
rodzaj gry w piłkę, z dodaniem noso- 
wości, jak w mieszkać, mieszać 
itp. Meta z Ł. meta = znak (wy- 
ścigowy), cel i in. znaczenia. 

9 Metryka p. Metryka. 

9 Metyl p. Motyl. 

Miarkować pch., złż. || Dłż. mar- 
kovaś pch. Głż. merkoyać. Cz. 
merkoyati. Ukr. mirkuwaty pch. 
Br. miarkaw&ć (dwa ostatnie z Pols.) 
Nm. merkcn = uważać, zna- 
czyć itd. [tegoż rodowodu, co Gmerk 
i Marka, fc p.]. Por. Mew. 191 mer- 
kova. MF. merkoYaty. Bb. 11. Sld. 
przystosowano do pnia miar- (skąd 
miara, mierzyć itd.). 

Miarz = roślina imperatoria, ina- 
czej Mistrzownik ( naśla dowanie 
Nm. M e i s t e rwurz) L. ZZI Brzmie- 
niem odpowiada Nm. Miere = ana- 
gallis aryensis; alsine media, przez 
HI. muyer, mu er, z Łc. morsus 
(gallinae), w Nm. przerobione też na 
sld. Meier. 

9 Miawka, Matka, Manka = 

rusałka Siemieński Podanto, n^ 128. 
Ap. m, 89; IV od str. 8 ZZL Ukr. 
miauka a. mauka = rusałka; mś,- 
wok a. małok = jej dziecię; mau- 
sk;^j weł;^kdeń = czwartek po Zie- 
lonych świątkach [por. Rs. 9 ^^^h 



MICHA 



377 



MIECZ 



naYi>e i in. = nieboszczyk: n&yskij 
denB =r= Zaduszki wiosenne; por. Mew. 
211 • n a V ł]. Por. M&ohal M ń. k r e s 
sloYans. bijesloYi, 119—121. 
Mew. 211 navŁ. 

9 Micha p. Misa. 

9 Miciuda = słabeusz. Moż e tu 
należy 9 Mitera' = tzn. Sic. 

Cz. gw. miCuda = głupiec, bałwan. 

9 Miczala a. Konował = urzęd- 
nik opiekujący się pijanemi gośćmi 
Ap. I, 86 ? Może w związku 

z Moraws: Mi5ula = Michałek? Źl. 
nie ma. 

Midera: j^Jego pokolenie w mi- 
derę pójdzie" Kochowski (u L.) 9 
Mideija a. 9 Mider = poniewierka: 
^Poszło w mider, w miderję** = 
wniwecz; 9 Zmidemieć = zni- 
szczeć (z Krakowskiego). 9 Mide- 
ractwo. Może tu należy 9 M iterny 
= niedorodny (z Galicji) Linde, 

objaśniając Kochowskiego , dodaje: 
^może mizerja, mizeractwo'^. 
Zapewne ma słuszność, ale zastano- 
wić się należy nad powodem zmiany 
z na d; zdaje się, że szukać go na- 
leży w Nm. nieder = na dół; w zło- 
żonych rzeczownikach i czasownikach 
Nm. owo nieder- dodaje znaczenia 
upadku, obalenia itp.; możebny też 
byłby wpływ Nm. mindern = zmniej- 
szyć, uszczuplić oraz 9 miderak, k. p. 

9 Miderak, 9 Midorak, 9 Min- 
derak pch. = ubiór kobiet wiej skich 
(spódniczka, kożuszek itp.) IZZ Nm. 
M i e d e r = gorseoik, kabacik. Za- 
kończenie u nas nie jest, jak w In- 
d e r a k, powtórzeniem Nm. Kock, 
lecz dodaniem zdrobnienia -ak. 

Miech pch. złż. ZH M. 86 przy- 
tacza Pers. meszk = bulga, szawłok; 
jest to zapewne pokrewieństwo aryj- 
skie; por. Skr. meSa = baran; runo; 
skóra. Por. Mew. 194 i 429 mśch-B. 

9 Mieeielica = 1 , zam ieć 2, ta- 
niec białoruski L. O. Br. mia- 
oiólica = oba te znaczenia. Ukr. 
meteł;^oia = taniec. 



Miecz pch. złż. dw. Miekut, Mie- 

kowsko II Słw. wszystkie z małemi 
zmianami || Lit móczius^ Fińs. 
miękka. Tur. mecz M. 86. Mr. 

62 Mlhl mniema, że to wyrazy wspól- 
no-aryjskie. MP. mi>6L powiada, że to 
wyraz „wątpliwego pochodzenia**. 
Mew. 208 mhiSh nie wyraża zdania, 
przytacza tylko G-t. mSki, Ssas. mSki; 
dodajmy jeszcze Skd. maekir, Ags. 
m€ce; wszystkie znaczą miecz. Por. 
JA. XIII, 363; XV, 489; XVI, 170. 

Miednica p. Mennica. 

9 Miegieś = obżartuch EA. XVII, 
24 Węg. megesz = żreć. 

Miel p. Mai. 

Mielcarz pch. Miele uch L. i gw. 

Malcar z pc h. O. || Węg. mal&ta 

= słód Nm. Malzer, Malzer 

= tzn. Mielcuch z Nm. Maizhaus 
[złż. z Mai z = słód -f- Haus = 
dom]. Por. Lpf. X, 323 Mielcuch. Pfil. 
IV, 643. 

Mielec roślina L. i 9 II Por. Słc. 
m e 1 e c = mlecz. 

MielerZf 9 Mila = stos, siąg || 
Dłż. milaf. Słc. mil'a. Cz. miliie, 

dw. milóf II Węg. mile Nm. 

Me ii er, Sgnm. miler [może z Łc. 
miliarum = tysiąc (sztuk itp.), więc 
niby 1000 szczap Kge Meiler] = tzn. 
Por. Mr. 266 Milif. 9 Mila ze Słc, 
to zaś z Węg. 

9 Mieniąj, 9 Mieni = mniej. 
9 M ieńszy, 9 Myńszy = mnieiszy 

Cz. móng = mniej; menSi = 

mniejszy. 

Mieniek ] 
Mientus \ Miętus. 
Mień 



) 



Mieńcarz p. Mennica. 

9 Mierenda, 9 Mieryńda, 9 
Mlrenda, 9 Mierendza == karm 
bydła; żywność, strawa. 9 Mleryndz- 
nik = pastwisko. 9 Mierydzać, 
9 Mieryńdzaćy 9 Mierędzać = 
żuć; jeść II Słc. merinda; mery- 
zat*. Cz. merenda = podwieczo- 



mieelAk 



878 



MBBEZW- 



rek; zabawa, biba; potrawa z groszek. 
Ukr. merendia = prowjant, żyw- 
ność; meróndaty == przeżuwać 
Bum. merinde = podróżne za- 
pasy żywnośoi; żywnońć; merindez 
s= jeść podwieczorek; zaopatrywać 
w żywność [Ło. merenda = po- 
dwieczorek], Por.EA, XVII, 11. Mew. 
191 merendja. 

9 Mierlńk p. Jarlik. Dod. Sio. 
m o 1 i a k = tzn. 

Ml(e )robolan = „roślina emblica" 
O. Fr. myrobolan = zamor- 
ski owoc suszony, z Q-r, my rob al a- 
nos [zlż. z m^ron = wonny olejek 
-f- b&lanos = żołądź, orzech] = 
owoo jakiegoś drzewa, z którego spo- 
rządzano wonności. 

Mienuika p. Morela. 

Mierzeja, Nerząja, Nerunga L. 

Neruga u Szulca, MjfŁhologia 1 14 „ Wy- 
spę przy wpadnienia Szkarpawy do 
Wisły Niemcy Neryngiem, Polacy 
swą mową Mierzeją zową*^ Elono- 
wicz (u Ł.). II Mf. 262 przytacza Cz. 
mer ej e = płaskie pomorze; wyrazu 
tego Kt nie podaje O nazwie 

przesmyku, dzielącego Bałtyk od za- 
toki Kurońskiej, istnieje cała literatura; 
streścił ją FWb. p. w. Nehrung. Au- 
torowi najwięcej się podoba artykuł 
Neumanna (w Neue Pretiss. Prov.-Blat- 
ter A. F. VI, od 386), który zbliża Skr. 
nara = woda, Gr. nerós == mokry, 
ale pomija Lit. nś>ras = nurek 
(ptak), nórti = nnrzać się, Nćris 
= Wilja, oraz Slw. licznie rozrodzone 
wyrazy od pnia ner- (Mew. 212), skąd 
nasze nurek, nurzyć, Nur, nurt, 
nora itd. Po Nm. Mierzeja na- 
zywa się dzisiaj Nehrung a. Ne- 
hring, a dawniej pisano: Neringa, 
Nerigia, Ner(g)ia, Nerge, Nee- 
rung itp.; lud miejscowy zwie ją 
Nehring, a. Nedderung(= Nm. 
Niederug = nizina). GW. p. w. 
Nehrung wywodzi wyraz ten ze Ssas. 
naru, Ags. nearn = wazki. Kge 
p. w. Nebrnng mówi: „Wyraz dopiero 
Ngnm., w XIV w. Nerge; wolno 
przypuszczać blizkość ze Ssas. naru^ 
1 porównywa Nm. Nar be = blizna. 



Mr. 262 Nerzeja zbliża HI. ne(d)er 
== nizki i Nm. Nehrung. Jakiekol- 
wiek jest pochodzenie nazwy Nm., to 
pewna, że nasza Nerzeja i Mie- 
rzeja idą z Nm. Ner(g)ia; co do 
przejścia n na m por. gw. jamioł, 
kolmirz, kuśmierz, Miemiec, 
Mikołaj, Mikodem, minóg, mit- 
ka, mizko, mi kły, śmiadanie, 
zmiknąć, zołmirz itp., zamiast 
anioł, kołnierz itd. 

9 Mierzw- p. Mirwa. 

M(i)erzyk, Mirzyk === roślina 
mnium O. | | G tż. m6ri(n)k, mgrk. 
Cz. mirik Ł. p. w. mierzy k ob- 
jaśnia: Epich, apium (= Pols. opich) 
i przytacza z Marcina z Urzędowa: 
„Stefanek w swoim herbarzu wyłożył 
mierzyk; nie wiem, co to za słowo, 
ani polskie, ani ruskie, ani niemiec- 
kie^ i kończy: ^^więc czeskie!^ a wy- 
żej podaje Cz. mifik. Nazwy powyż- 
sze pochodzą z Nm. C merk, C 
mirk, C merrich = tzn. Por. JA. 
XIV, B32. 

Mierzyn pch. || Ukr. mer en = 
wałach, Bs. merini*, meren'Ł = 
wałach Dal domyśla się pocho- 

dzenia Mong. Matzenareer w Łp£ X, 
68 MepeffB zbliża Skd. merr = koń, 
HI. merrie = klacz. Por. Marclia 
i Masztalerz. Por. Pfil. IV, 479. 

Mlesierka O. Miesiarka, Mie* 
sikiera = owa d me gachile (z rzędu 
pszczołowatych) ? 

Mięsopust, 9 Mięsopusty blp., 
9 ^Nlesopusty, 9 Masopust (z Cz.), 
9 Nlesapusta, 9 Mezńpust, 9 
9 Nlesopust. 9 Mlęsopustnlk = 

luty II Cz. masopust Sł ń. m eso- 
pust. Ssłw. męsopust-B Na- 
śladowanie Śłc. carni(s)priYium, 
Otr. apókreos [dsl. = wstrzymanie 
się od mięsa]; puścić użyto tu w zna- 
czeniu opuścić, pożegnać; por, Fr. Hp. 
carnaval [z Łc carne vale = 
pożegnanie mięsa raczej, niż: żegnaj 
mięso!]; Rum. lefiare de carne, 
WL dw. carnascialare (zamiast 
*carne-lasciare) Dz. II a Car- 
nevale. Wyrazy gwarowe są sld. 



MIĘTA 



379 



MIGRENA 



Mięta poh. złż. C Miętew, C 
Miętkiew (por. Marzymiętka) || 
Dłż. m je ty ej. Git. mjatej, mjat- 
vi o a. Sło. Gz. mń>ta. Słń. meta, 
metioa, metyioa. Srb. me ty a. 
Ukr. Br. miata. Es. mjat(y)a |I 
Enr. podobnież, np. Fr. menthe, 
Kam. min ta, Węg. mónta, Nm. 
Mlinze, M inz e, Sgnm. menza, 
minza itd. Ło. mentha [z Gr. 

mintbe = tzn. Nasze postacie ^w. 
starsze są od literackiej. Por. MF. 
meta. Mew. 190 menta. Mr. 62 MAia 
chce przekonać, że wyrazy Słw. są 
wspólno-aryjskie, co wydaje mi się 
wątpliwym. 

Mlęteres p. Interes. 

Miętus, Miętuz, Mientus pch. 

zlź. 9 Nlętusz FWb. p. w. Quabbe. 
9 Mień, 9 Mieniek Pfil. IV, 842. 
9 Męjnk GO. 171. 9 Mintus GO. 
172 9 Mińtnz Dd. 136 || D2ź.mjenk. 
GIż mjeńk. Sto. me fi, Cz. me fi, 
m(n)ik. 9Hl menek, menić. Srb. 
manić. TJkr. mniaoh, myniok, 
mentns, meńtinofa, mentink. 
Br. mień, 2 pp. mnia a. mienia, 
a. miantfiz. Rs. menB, 9 n^^ni*; 
mantusii (z Polsk.) || W ęg. meny- 

(h al). Lit mónke MatzcDauer 

w Łpf. X, 68 nasuwa Ags. mina, 
minę, skąd A^. m i n n o w = oypri- 
nns pŁozinns. Mag. p. w. Minnow przy- 
tacza Ag. 9 ^®i^g7f 9 mennous 
(może z Fr. menuise = drobiazg 
leśny, rybi). Trudno wyjaśnić naszą 
końcówkę -us; czyby Ag. mennous? 
Por. Mew. 209 mBUB. 

Migdal pcb. Mandla, częściej 
w Im. = gruczoły O. |1 GJź. man- 
d 1 a. Sło. m a n d 1 a. Cz. m a n d 1. 
Słń. mandala. Ssłw. migdali*. 
Srb. mjendela. Bg. min dal. Br. 
mihdały Im. Ukr. manduła. B.S. 
mindalB || Węg. mandola, mon- 
dola. Fr. amande. Hp. almendra. 
Wl. m a n d o (r) e a. Nm. M a n d e 1, 
Sgnm. mandala. Śłc. amandola. 
Bum. m igd alą, manduli. Ag. al- 
m o n d ...^ Gr. a m y g d ś. 1 e, skąd 
Łc. amygdala. Nasza i Ssłw. postać 
mośe z Bum. Por. Mr. 249 Mandle. 



MF. i Mew. 197 migdali*. Gruczoły 
częściej nazywamy migdałami. 

Migrena, 9 Mineg^a || Gz. mi- 

graine || Wł. magrana, emi- 
grania. Hp. m i g r a S a Gr. he- 

mikrania [hemi = pół -|- kra- 
ul o n = czaszka] dsł. = pół czaszki, 
przez Łc. h e m i c r a n i u m, Fr. m i- 
graine = ból połowy głowy. Por. 
Dz. I. Magrana. 

9 Mihulki = zabawa wielkanocna, 
tańce z pieśniami Pfil. IV, 218 ZZI 
Ukr. Żl. nie ma. 

9 Mik p. Muga« 

9 MikiellLa = drobne rybki GO. 
172 ZZ: Nm. Mttcke. zdrob. Mtl- 
okelchen = 1, komar 2, drobiazg 
wogóle. Por. Muga. 

9 Mik ier == otoczka z kiszkami 
świni .^« Nm. M i c k e r = flaki by- 
dlęce. 

Mikstat \ T^ .^ 
Mikstatnik ) P- ^y*^- 

Mikwa = kąpiele, łaźnia żydow- 
ska Hb. mikeyah dsł. = miej- 
sce zgromadzenia. 

Mila p. Mielerz. 

Mila pch. zł*. || Słw. i Eur. pra- 
wie bez zmian; nadto Chrw. mi lar 
= 1 000, Srb. mil jar = lOCO fon- 

tów Ło. m i 1 i a [właściwie Im. od 

mille = 1000, z domyślnym dodat* 
kiem passuum = kroków] = tzn. 
(*/b mili gieogr.), skąd Wł. migi i a, 
Fr. mille, Nm. Meile, Sgnm. mll- 
(1) a. Por. MF. i Mew. 197 milija. Pfil. 
IV, 643. 

Milowy? ,Galanki, Poszyjcie wy 
mi koszulki; Jedne mi szyjcie mi- 
lową, drugą mi szyjcie ciemniową^. 
Ap. IX, 212 ZZ ? 

Minaret || Słw. Eu r. jako char. 

Srb. 9 m u n a r (a) Tur. m i n a- 

rót, mónarót = latarnia (morska); 
wieża, z Ar. menaret dsł. = 7,miej- 
sce światka, latarnia, ognisko nocne^. 
M. 86. Por. Do. 164 Minaret. Mt. mi- 
naret. 

Minca p. Mennica. 



MINOYRZ 



380 



Mm(E)A 



9 Mincyrz a. C Wincyrz = 

bezmian BA. X, 289. Wswp. 13. Skj. 

V, 377 Może przekręcenie Nm. 

9 bis mar, 9 bismer = tzn., 
z podprowadzeniem pod minoarz, 
p. 9Ien(n)ica. Por. Bezmian. 

9 Minderak p. 9 Miderak. 

Minica p. Mennica. 

9 Młnić = powiadać, mówić GO. 
132: ^Knop mini do białki..'' 
Dnm. minen = Nit. meinen = tzn. 

Mi nior ; ,W głębokim miniorze" 
Z. 75 Zapewne pomyłka, zamiast 

baniorze. 

Minóg, Ninog. 9 Neehn5c(może 

♦neohnok?) GO. 173. Memnog. 
Pfil. V, 426 II Cz. nejnok. Ukr. 

mynoga. Rs. minoga Nm. 

Neunauge [złź. z nenn = 9-j- 
Auge = oko], Sgnm. niunouge, 
Nm. 9 nunonok, 9 nenneuge, 
9 neunock, i in. Por. MP. ninog. 
Mew. 21B ninogt. Pfil. IV, B43. 



Mintus 
Mlńtuz 



\ p. Miętus. 



Minucja pch. = kalendarz Cz. 

minnoe, minuoi [zap. z ołc. mi- 
nutia == cacko, drobiazg, może dla- 
tego, że ofiarowywane przez żaków 
starszym kalendarze były drobne i ład- 
nie malowane, por. Brl. 1B4] = tzn. 

9 Mir a. Mira = mierzenie doj- 
nośoi owiec u Górali ER. II. 819. Z. 
12. Wswp. 13. Skj. V, 377 ZZl Ukr. 
mira = miara. Wę^. mer = mie- 
rzyć (ze Słw.). Por. 9 Mirocznik. 

9 Mirba a. 9 Marlina = liche 
zboż e, na pniu stojące Psk. 47 i 135 
Jeżeli nie od pnia Słw. mr (skąd 
Spols. nmirać, śmierć itd.), co 
prawdopodobniejsza, to z Nm. mtirbe 
= zbutwiały, spróchniały. 

Mlrenda p. Mierenda. 

9 Mirocznik = „ruskie słowo: 
u żyda arendarza do miarek służący" 
Ł. ..... Ukr. mirócznyk a. mirósz- 

nyk = pomocnik zwłaszcza mły- 



narski, pobierający „miarkę" (Ukr. 
mirka) za mlewo. Por. 9 Mir. 

Mir(r)a pch. złż. ZDz. 10 || Słw. 
i Eur. z małemi zmianami; na wzór 
Gr myrizO = namaszczam; pachnę, 
Ssłw. mirisati = pachnąć, toż Bg. 
miriSa, Ohrw. mirisan = wonny), 
Srb. miri (8a) ti = pachnąć, mir(i8), 
= zapach Gr. m;^rrha = ole- 

jek Vonny (zwłaszcza mirtowy; nie- 
które Słw. z Gr, m ^ r o n = tzn.), to 
zaś może ze Wschodu: Ar. murr = 
gorzki, gorycz M. 86 Mirra, Hb. mir- 
rah = żółć. Do nas zap. z Wl. 
mirra. Por. MF. miro. Mr. 26B Miris. 
Mew. 197 miro. Lpf. X, 32B Mira i Mir. 

9 Mirtuk = miarka masła, bryn- 
dzy = 1Vj kwarty ER. U, 843 ZZl 
Ukr. mirtuk =2 litry [może z Bum. 
m e r t i c = porcja, cząstka, a. z W^. 
m 6 r 1 6 k = miara]. Por. Berbenica. 

9 Mirwa = 1, mierzwa, słoma 
potargana 2, wyszycie na ubraniu; 9 
Mirwić = mierzwić, plątać, targać, 
kudłaczy ć, wichrzyć Porów nywa- 

jąc wyrazy powyższe ze Słc. mrva 
= strzępek, drzazga; omieciny; nawóz, 
Cz. mrva = strzępek, drobiazg; 
śmiecie, nawóz; targanina, zamęt^mnie- 
mamy, że mogą pochodzić ze Słc. oo 
do postaci (chociaż niezmiękczenie r 
nie dowodzi koniecznie zapożyczenia), 
ale nie widzimy konieczności dla zna- 
czenia wyszycia, s zuk ać obcego po- 
chodzenia (RA. XVII, 11 z Rum.); 
zdaje się, że znaczenie czegoś spląta- 
nego, pokręconego łatwo przejść mog- 
ło na powikłane, poplątane „Cyfry** 
na ubraniu góralskim. Mew. 192 merya 
nie wyraża zdania oo do rodzimości 
jego; możebne jest zapożyczenie z Nm. 
miirbe, Śgnm. mur(we), Sgnm. mu- 
ru w i, 9 °^^r^ = kruchy, pokru- 
szony, zbutwiały, spróchniały; ale po- 
dobniejsze do prawdy pochodzenie od 
pnia Słw. mr-, skąd mrzeć itd. 

Mirza p. Morza. 

9 Mirzil = mączyni ec g órski, che- 
nopodium Ap. VI, 243 _ Ukr. my- 
r z i 1 j e = chenopodium, geranium, 



MISA 



381 



MITUK 



draoooephalam [złi. z myr = 1, po- 
kój 2, świat + z i 1 j e = ziele]. 

Misa pcb« zlŁ. C Micha. 9 Mnisa. 
9 Wisa II Sło. Oz. Ssłw. Ukr.JBr. 

Bs. tak samo. Słń. m i z a = stół 

Przez Sgnm. me as, mi as, Gb mes, 
z Ło. mensa [mamy ten wyraz w po- 
staoi mensa, w znaczenia deski oł- 
tarzowej] = stół. Przejście znaczenia 
jak w Ssiw. bljndo = misa z Gt 
binds = stó}, krąiek (p. Bluda),oraz 
w Ssłw. diiska (= deska) = 1, de- 
ska, stół 2, misa (bo półmisek i misa 
były niegdyś krążkami z deski). Por. 
MF. i Mew. 198 misa. Mr. 62 Muca. 

9 Misłarz p. Mnicli. 

Misiurka, Misiórka Ł. Misurlui 

II U kr. mysinrka. Es. misjurka 

«Tak nazwana od Mi sra, czyli 

Misyra, tj. Egiptu* Czartoryski (u L.). 
Mr. 256 Misiórka miesza w objaśnie- 
niu przyłbicę z misiurką, która jest 
właściwie siatką, spadającą na ramiona, 
ale nie twarz przykrywającą, i wywo- 
dzi z Fr. yisióre = przyłbica. Mu- 
ohliński p. t. w. mówi: ^Zepsuty wy- 
raz Ar. mih'far, mih'fer = przył- 
bica, szyszak z kółek żelaznych. Ta- 
tarzy zapewne z mih'fer zrobili mi- 
sier, a od nich wyraz przeszedł do 
języka Bs. i następnie do naszego^. 

Mispety p. Inspekt. 

Mistat, Mistatnik p. Myto. 

Mistrz p. Magister. 

9 Miszures = faktor żyd w za- 
jeździe BT. 9 Myszures || Bs. mi- 
Surisi* = posługacz w zajeździe 
(z Pols.) Z^ Hb. meSareth, imie- 
słów od Sarath = służy 6. 

9 Miszyć 
9 Miśkarz 
9 Miśkować 

9 Mitemy p. Midera. 

9 Miterus p. Interes. 

Mitręga pch. złź. Mitrzężyć Pfil. 
IV, 934 (z Beja). 9Miteręga, 9 Mię- 

tręga || Ukr. metruha, mitroha, 

atowiiK wnu om. w j(z. poibiis. 



1' 



Mnich. 



metryża = kłopot. Br. mitrenga 
pch. = opóźnienie, kłopot z opóźnie- 
nia; niepokój (oba z Pols.) Ma- 
tzenauer w Łpf. X, 326 Mitręga 
wywodzi ze Śgnm. mitterunge = 
pośrednictwo; różnica w znaczenia 
zbyt tu znaczna. Mew. 198 mitrenga 
powtarza przypuszczenie Mra. Może 
wolno nasunąć Węg. tórenget = 
obracać, zawracać, zaganiać i frazes: 
mi terengettć! dsł. = co u stu 
djabłów, 00 u licha! Por. dundero- 
wać (z Nm.), futro wać (z Fr.), j o- 
pać (z Bs.) itp. 

Mitulc = .Krótki czaprak* L. || 

Bs. mitjukii Tat. mitiuk = 

tzn. Por. M. 87. 

MJoceniozny p. Eoceniczny. 

Mlanka = gardus Maj., rybka, po- 
dobna do uklei Siennik (u Ł.) ? 

9 Mieziwa p. Mtodziwo. 

Mtadziec p. MotoJee« 

9 Młaka == kaiuia, bagno, mo- 
cz^. Wień Mtaczlsi pod Szczawnicą 

' Słusznie Ł. Malinowski wywodzi 
wyraz ten ze Słc. mińska = tzn. BA. 
XVII, 46, gdyż wobec Słc. Oz. m lik a, 
Słń. Srb. młaka (Ukr. młaka z Pols. 
a. Słc.) brzmiałby młoka; jakoż od 
osnowy m ł o k- mamy nazwę wierzby 
salix heliz: młokocina a. młoki- 
cina (skąd Cz. mlokyta), (po Nm. 
właśnie od wody i bagna: Bachweide 
a. Bruchweide [Bach = strumień, 
Bruch = bagno -j- Weide = wierz- 
ba]). Por. Mew. 198 młaka i młaki*. 
Lpf. X, 328 Młokocina, 

Mlodziec p. Mołojec. 

9 "SUlodziwo = siara (mleczna). 
9 Mieziwa Im. BA.. XII, 96. 9 
Mtozawo Mgn. p. w. Glomsd _ 
Zapisano tutaj dlatego, że Ł. Mali- 
nowski Pfil. iŁ 264, idąc za Miklosi- 
chem Mew. 188 pod melz-, twierdzi, 
iż staropolska postać wyrazu jest 9 
mieziwa, i że mł o dziwo znalazło 
się u nas pod wpływem Br. mała- 
dziwa Im., który to wyraz ma być 
sld. do pnia młod-. Wywód ten, zda- 

50 



MŁOKOS 



882 



MŁOKOS 



niem moim, nie jest tizasadoiony, po- 
nieważ 1, 9 mleziwa znają tylko 
na Szląskn, a że brzmieniem wyraz ten 
zgadza się z Cz. mleziy£^ mlezina 
ż., mleziyo nj., przeto poczytywać 
go należy za zapożyczony z Cz. 2, 
po Br. siara nie nazywa się m a ł a- 
dziwa, lecz małóziwa nj., jak i po 
TJkr. molózywo a. molózewo, 
a formy te dają Polską * młoziwo 
(= młozawo Mrongowjnsza), która, 
przez sld. do młodzie = drożdże 
(u L. p. w. młodzie, u O., przez śmie- 
szne niezrozumienie, młodzie, 2 pp. 
młodzica!) i do osnowy młod-, wy- 
stępuje jako młodziwo. Podobnież 
rzecz się ma z wyrazem na^szym mło- 
zawy, młodzawy = młodociany 
Ł.: niekoniecznie ma być to naślado 
wanie Cz. mlazoy^ (szczególnie 
o drzewach) a. Ukr. mołożiwyj = 
młodzieńczy, młodo wyglądający; może 
to być postać czysto Pols. 

Młokos pch. m Pfil. I, 2 W. 
Nehring powiada, że wyraz ten ^ma 
raską fizjognomję^, a tamże str. 311 
L. Malinowski twierdzi, że to „wyraz, 
przyswojony z Rs. molokosos*!}^. 
Miklosich Mew. 187 melko mówi nie- 
wyraźnie: „Pols. młokos zamiast 
(fiir) Rs. molokososii". Nie zwró- 
cono nwagi na następne okoliczności: 
1, że wyraz znajduje się już u Leo- 
polity (4 Król. XXV. 19 o młodzień- 
cach), kiedy język Rs. nie wywierał 
na nasz żadnego wpływu 2, że w Diż. 
jest mlokac, a w Glż. mlokać 
w tymże znaczeniu 3, że, przypuszcza- 
jąc nawet wpływ ruski, może być 
mowa na owe czasy chyba o TJkr., 
a w Ukr. jest tylko postać mołoko- 
sys i znaczy jedynie jaszczurka, sa 
lamandra (o której i na Ukrainie i u nas 
mówią, że ssie mleko krowom) 4, że 
Mew. 187 pod melko przytacza z Pfil. 
moko i objaśnia „z mPoko'; ale 
forma moko powstać mogła w Ka- 
szubszczyżnie tylko z m ł o k o (jak 
9 grzebo z grzebło Pfil. 111,364 
p, w. boric, jak C komnii z kłom- 
nia = klorola 60. 168, jak Opień- 
ski z Łopieński itp.), a to dowo- 
dzi, że, obok osnowy mlek-, posia- 



damy w Polszczyżnie dragą mlok- 
(= Miklosicha molk-, obok melk-) 
i od tej należy wywodzić młokosa 
(por. Rs. molo8tik'b, molostóyb 
= naczynie na mleko = Pols. mło a t 
Ł., 9 mlost(ek), 9 młotka = 
tzn.). Przy sposobności zaznaczam, że 
nie poczytuję wyrazu mleko za 
wzięty z Gt., jak bez ogródek po- 
wiedziano w Pfil. IV, 369. Co do koń- 
cówki, jeżeli młokos nie = * mło- 
k&s (jak 9 knras = 9 knr&s 
itp.), to ma takież zakończenie, jak 
band os, grajdos, kańdos, krzy- 
wo s, latoś itp. Por. 9 £&tka. Mło- 
kos (rośl.). 

Młokos = roślina anagallis Maj. 
Jest to naśladowanie Nm. nazw 
tejże rośliny: O-ochheil a. Gauoh- 
heil (= niby lek dla gachów, mło- 
kosów, p. Gach), Geckenheil (=toż), 
Narrenheil (== lek dla błaznów) itp. 

MłotOy Mluto Ii. (raczej Młóto) 
= słodziny || Sic. Oz. mUto. Slń. 
m 1 a t o. Ukr. m o ł o t || Węg. m a- 
l&ta = słód. Fr. malt = słód. Pra- 
sko-Lit. (piwa) maltan .._ Nm. Malz 
(pień * malt), Dnm. malt, raolt = 
słód. Od tegoż wyrazu Mielcarz, k. 
p. Por. Mew. 200 molto. Mr. 266 Mlato. 
JA. XX, 499. 

9 Młozawo p. 9 Młodziwo. 

Mnich pch. 9 Miils(z)ka = świ- 
nia rzezana. 9 Mniszyć, 9 Miszyć, 

9 Miśltować = rzezać, trzebić (świ- 
nie). 9 Mlśl^arz, 9 Ml8(l)arz 9 

Maiszarz = kastrator(świń). 9Mnl- 
chy == potrawa z drobnych obwa- 
rzanków II Dłż. mich. Głź. mnich. 
Słc. Gz. mnich; Słc. miSkar, mi- 
§kovat; Cz. miSka = &winia rze- 
zana (inaczej nunyice, od Nm. 9 
Nonne = mniszka i tzn.); migko- 
V a t i = rzezać, trzebió. Slń, m (e)- 
nih. Ssłw. mnihi). Ssrb. mniohŁ. 
Ukr. m n y c h y = kluski z syra. Br. 
mnich, mniszka. Srs. mnihii 
(dzisiaj monahi», monahinia, mo- 
|na§(en)ka; Ukr. monach, mona- 
johynia a. monaszka || Fr. m o i- 
j n e. Wł. m o n a c o. Hp. Pg. Prowans. 
i m o n g e. Bum. monach. Lit m (i)- 



MOOHNATKA 



383 



MOCZKA. 



n;^ka8 (z Pols.) ZZI Źródłem jest 
G-r. monaohós = samotnik, oddziel- 
nie iyjący, później stąd Sio. mona- 
ch as mnioh; do SI w. i in. języków 
przez Nm. M5noh, Śgnm. m1iQ(e}cb, 
Sgnm. munioL Różne u nas znacze- 
nia mnicha znajdują si^ i w Nm. C 
Mniszka = świnia powtarza się 
w Oz. nunvioe i w Nm. C nonne, 
Mniszyó = oastrare w Nm. mon- 
chen. 9 Mnichy tak nazwane, że 
potrawa łatwa i skromna, mnisza. Do 
nas z Cz. Przejście mn na C m ta- 
kąż drogą, jak Cmit, C mizko, 
9 mi kły, 9 Miemiec, 9 i^i<^) 9 
śmiadanie itp., zamiast nit, nizko 
itd., oraz 9 nii^o, 9 zanieść, 9 
kanień, 9 weżnie, 9 niesopn- 
sty itp., zamiast mimo, zamieść itd., 
mianowicie przez skłonność do wsta- 
wiania n po m przed zmiękczeniem: 
9 gromnic, 9 mniód, 9 ninia- 
sto, 9 ziemnia, 9 Mniemiec 
itp., zamiast gromić, miód. itd. Por. 
MF. mnihT>. Mew. 207 m'Bnih'fc. Mew. 
185 meCŁki) i 196 miSka nietrafnie 
zbliża miśkarza i mylnie objaśnia 
miszkowaó. Por. Mr. 263 Nunvice. 
GW. i Kge Monch. Littró mylnie wy 
wodzi Fr. moine ze ŚJc. monialis, 
zamiast z monachus. Por. Brl. 157. 
Pfil. IV, 543. 

9 Mochnatka = rodzaj pszenicy 
na Podolu O. 9 Mechmaty: „Ty, 
sroko meofamata!" Ghs 1896, n^ 23, 
str. 534 -««. Ukr. moohnatyj [od 
mich a. moch = mech = Pols. 9 
mechaty = kosmaty] = kosmaty. 
9 Mechmaty wydaje się zmiesza- 
niem 9 mechaty z Ukr. moohnatyj. 

Moole p. Muc. 

Moc nnka = ,, dawna nazwa mo- 
reli** O. Zapisuje się dlatego, aby 
■poprawić błąd, wynikły z niedbałego 
wyczytania w rękopisie Słownika O.; 
oczywiście stało mi e runka (p. tu 
Morel), a wzięto za mocunka. Przy 
sposobności niech tu wymienię i wię- 
cej tego rodzaju „byków** Słownika 
wileńskiego. Z jowilera Ł. zrobiono 
tam jowitera; z tarana jaran; zamiast 
kawak stoi kanak; ze Spols. odgem- 



cza = odjemca stworzono odgimeza; 
zamiast krancraszpil stoi kramraszpil; 
kroma figuruje jako „warsztat intro- 
ligatorski**, zam. krosna; bezmyślnie 
powtarza się błąd Lindego kniatyra, 
zam. kwatyra; kentaryk stoi zam. ke- 
ptaryk, katkan zam. kałkan; pod ciszcz- 
ka czytamy tiiuk zam. tłok; cymbule 
stoi zam. cymbule; pod durancja wy- 
czytano z rękopisu polewki zam. śliwki; 
ohochta zam. chochła; lubrówka zam. 
lutrówka; lonker zam. lonher; latar ma 
znaczyć „tego roku'*: źle wyczytano 
latoś; łoszów stoi zam. luszof; madra- 
chel zam. mudra(o)hel; pod wyrazem 
Bobrownik wydrukowano bobutusek 
zam. bobułusek; męsówka zam. me- 
sówka; młodzie, 2 pp. młodzica(!) zam. 
młodzie = drożdże itd. itd. 



= flaki i płuca 
Z Oz. 9 nioćka 



9 Moczka Im. 

w sosie Hoff, 49 ^ 
= polewka, sos. 

Modła pch. Model, dw. 2 pp. mo- 
dlą, Modelusz Ł. Moduł O. dw. 
Mundel. Modulacja pch. Moda pch. 
złż. 9 Modło » prawidło, wzór. 9 
Modłować = mierzyć || Moda, Mo- 
del i Moduł- we wszystkich Słw. i Eur. 
Cz. dw. modlą = modła. Słc. modlą, 
mola= bałwan. Wł. modano, mo- 
dine, Hp. Pg. mol de, Fr. moule, 
dw. molde. Wł. modello, Fr. m o- 
d 6 1 e. Śle. m o d e 1 a = wzór ZZH Łc. 
modus, zdr. m o d u 1 u s = miara, 
wzór; moduł ar i = mierzyć; śpie- 
wać (miarowo). Modła z modela, 
przez Cz. Moda i model z Fr. 
Modelusz złacińszozony model. 
Por. Mr. 397 Modlą. Pfil. IV, 643. 

Modzel p. Mozół. 

Moherowy p. Mora. 

9 Mohorycz, 9 Magarycz = 

litkup, borysz || Ssrb. mogorySL, 
mogoriSt = jakiś podatek. Ukr. mo- 
h (o) r y c z pch. = litkup. Br. m a h a- 
rycz = tzn. Rs. 9 nłogory6'Ł = 
łapówka; 9 magaryCii = litkup;' 
9 mogorect 9 tnugorćct = 
nagroda, napiwek; 9 niogory = 
procent || Lit. magar^czios blp. = 
litkup. Nm. 9 nxa(r)gritsoh, ma- 

60» 



MORSZPEĘGI 



386 



MOSPRĄGU 



Morszpręgi, Mosprągl z r. 1604, 

Jurkowskiego Scylurus Nm. M o r d- 

sprung [zlź. z Mord = mord, k. 
p. -f- Sprung = skok] = skok mor- 
derczy, ku zamordowaniu QW. Por. 
Pfil. IV, 426. 

9 Morta = roślina anthrisc us Pa - 
miętnik fijsjogr, V, dział IV, str. 12 IZZ ? 

9 Moras p. Mara. 

9 Morus p. Murzyn. 

Moruszka p. MroBzka« 

Morwa poh. Mori 4 pp. Im. (mo- 
ros) PF. LXXVn, 62 || Głż. mo- 
rusa, maruSa. Słc. morya, mo- 
ruga. Cz.' morya, moruSe, ma- 
ruSe SłA. Srb. murya. Ukr. morwa 
II Nm. Mani (be er e = jagoda), 
Sgnm. marberi, mOrberi. Ag. 
m u 1 (b e r r y = jagoda). Fr. mur e. 
Wł. mora IZZ Ło. morus (drzewo), 
m o r u m (owoc), Gr. m ó r o n [może 
zam. maur-, skąd (a)maurós = 
ciemny, czarny] = tzn. Do nas zap. 
z Oz. Por. MF. murva. Mr. 267 Mo- 
ruSe. Pfil. IV, 643. 

9 Mory nka = gatunek ryby Dd. 
4. 186 p. Brzana. 

Mos p. Mas. 

9 Morórek p. Mosurowy. 

Mosiądz pcb., 9 Mosląz. Mo- 
sz^udzowa PF. = Dłż. mesnik. 
GIź. Cz. mosaz. Słc. mosadz. Ukr. 
mosiaż. Br. mosiandz || Lit 
masandis, misinge Nm. 

Messing, dw. messick, missinck, 
messig, mossin, mosch, mess(e) 
[zwykle wywodzą z Ło. massa = 
bryła (kruszcu) GW. Messę, skąd 
Pols. mas (s)a; przeciwko temu Kge 
Messing] = . tzn. Por. wywód Ag. 
maslin == mieszanka (zbożowa) Mag. 

?. t. w. MP. cgB, ęzb. Mr. 60 Mosiądz; 
1 p. w. PeTA3B. Mew. 202 Mosengjt. 
Pfil. IV, 543. 

SS^L" } P- Meczet. 
Moskowada p. 9 Muszkibada. 
Mosleni p. Bisurman. Islam. 



Mosprągi p. Morszpręg^i. 

9 Mosurowy: 9 obońka a. dzieżka 
mosurowa = z jednej sztuki, 9 
Mosńrek |j Sic. mosor = blizna. 
Cz. mosof = blizna; guz, narośó 
(na ciele, drzewie itp .) U kr. mosur 
= guz (na drzewie) IZZ Rum. mc- 
sor = szpula; gal a, k łąb. Por. Mew. 
202 mosori.. RA. XVn, U. Do nas ze 
Słc. a. z Ukr. 

Moszcz, 9 Moszcz, dw. Moszt 

II Wszystkie Słw. w blizkobrzmią* 
cych postaciach || Fr. mou t Węg. 
must. Ngr. moustos ...^ Do nas, 
przez Nm. i Sgnm. Most, z Ło. mu- 
stum (mustus = świeży, nowy, 
młody) = tzn. Por. MF. i Mew. 207 
m'B8t'B. Pfil. IV, 543. 

Moszea p. Meczet. 

Moszk = piżmo Ł. MuBzkat(ela) 
pcb. II Dłż. m u § k o t a. Dłż. m u- 
gota. Słc. mugkat. Cz. moSus; 
muSkat. Słń. moSkatnica = gru- 
szka muszkatowa; muSkat Ssłw. 
moskos^b, moshosii, m:bskousi> 
Srb. (moSket = jakaś roślina); muS- 
kat = wino. Chrw. moSak. Bg. 
misk. Ukr. muszkatnik. Bs. mus- 
kus^Ł, moSusi} = piżmo; moskotb 
= korzenie, przyprawy || Wł. Hp. 
musco, almizcle. Fr. m u s c. Pg. 
almisc ar. Nm. Mosohus, dw. 
mosch ZZI Or. póżn. m ó s o h o s, Łc. 
muscus, póżn. moschus, moscus, 
Ar. al misk, Pers. muSk, podobno 
z Skr. muska = testicnli (bo tam 
piżmowiec ma ciecz wonną). Por. Mr. 
260Myckyci»; 267 Mośak; 398Mo9ket. 
M. 90. Mew. 198 miskt. Do. 172 Muso. 
Brl. 162. 



Wszystkie Słw. 
z; Miklosich MF. 



Moszna pch. || 
podobnie brzmiące '. 
mośnja i Mew. 203 mośLua wywodzi 
z Nm. Bawars. C mosche, C mu- 
sche (CJW. i Sand. nie podają) = 
kosz wiszący. Mr. 60 Moiiii»Ha nie 
zgadza się, dowodząc, że „wyraz zaj- 
muje ograniczoną cząstkę obszaru 
mowy Nm. i nie spotyka się w Śgnm. 
i Sgnm.; że więc raczej Nm. pochodzi 
ze Słw.**. 



M08ZT 



387 



MOTYL 



Moszt p. Moszcz. 

9 Motaska p. Motyl. 

9 Motelłca p. Motyl. 

MotJa poh., 9 Motl, w wyraże- 
niu ^w m o t j i**(gra6, zakładać się) 
= po polowie ZZI Fr. moitió [z Ło. 
medietas = połowa] dsł. = poipwa, 
pół. 

9 Motomy = sprytny, zwinny 
O. 9 Zamotorzaly, 9 Zatnato- 
rzaty i L. = zatwardziały O. 9 Za- 
motrzaly i L. || Sło. motorn^ 
= zręozny. Oz. dw. matorn^ = 
poważny, doświadczony; dziś mo- 
torn;^ = zręozny, nemotorn^ = 
niezgrabny; dw. matur^ = sędzi- 
wy. Słń. mator, mater, matori 
= sędziwy; matoriti = starzeć. 
Srb. Bg. m a t o r = stary. Ssłw. m a- 
tort = stary; zamatorSti, za- 
matereti = postarzeć; zatwardzieć. 
Ukr. motornyj = zwinny, ruohawy; 
dzielny; zamaterity = postarzeć; 
zatwardzieć; wkorzenić się; zama- 
teriłyj = stary, zakorzeniony. Br. 
matórnyj = potężny, ogromny; 
mótarna = trudno. Bs. mat^ryj 
a. materój poh. = wy soki, duży; 
gruby, tęgi; dojrzały Bum. ma- 

tor = dojrzały, letni [Ło. maturus 
= tzn.]. Por. Mew. 184 maton, Lpf. 
X, 63—64 MaTop'Ł usiłuje dowieść, że 
wyrazy powyższe nie są zapożyczone 
przez Słowian, leoz wspólno-aryjskie. 
Do nas z Ukr. 

Motyka pch. || Wszystkie Słw. 
jednostajnie || Lit. ma tik a ż., ma- 
t i k a s m. Alb. m a t u k e Zauwa- 

żyć należy, że z wyrazem tym, któ- 
rego źródło Słw. nie daje się wykryć, 
podobnie brzmią Ags. mat to o, mat- 
tu o, skąd Ag. mattock. Mag. p. t. w. 
mniema, że powstały z Celt. mad ag, 
mat tog. Mr. 267 MoTHKa myśli, iż 
powszechność wyrazu w Słw. zaprze- 
cza możności zapożyczenia. Mew. 203 
motyka nie wyraża zdania. 

Motyl poh. 9 Mętel, 9 Metyl, 
9 Mętol, 9 Mytel, 9 Mantelik, 
9 Myntel, 9 Mętel(ii)ica, 9 Mę- 



tUca, 9 Matylka, 9 Metalka = 
motyl. 9 P6teU(?) = motyl GO. 176. 
Motylica, 9 Mętelica, 9 Mote- 
lica, 9 Matadka = choroba owiec. 
9 Motaska = 1, choroba żołądka 
u owiec 2, roślina przeciw tej choro- 
bie Skj. V, b78; 9 Motaska a. 
Skarbunek = karbunkuł Hemp. 
(^ Matołka = ^^cacodaemon fami- 
haris^ Kn.; „czart poufalec^ Kg. Krak. 
I, 310. 9 Matołka = tłuk drewniany 
do kartofli (może postacią przypomi- 
nający tak sobie wyobrażanego ducha 
domowego) Pfil. V, 791. 9 Matołek 
= półgł4wek. 9 Matolia == cza- 
rownica (ze Słc); 9 Matoga = czło- 
wiek swarliwy, bez charakteru Sk]. 
V, 376. 9 Mancić = durzyć Ap. I, 
71. 9 Mantacz, 9 Mantlić. 9 
9 Mantożyć = szachrować, łudzić; 
9 Wymantożyć = wyłudzić. 9 
Mantuzyć światem = wałęsać się, 
próżnować Święt. 9 Smętek = dja- 
beł II Dłż. mjatel = motyl; mja- 
telica = nocnica, ćma. Głż. mje- 
tel = motyl; motedlica = mo- 
tylioa. Słc. Cz. motyl; Oz. moto- 
lice, mot^lice, motoska = mo- 
tylica; m&toha = 1, strach, widmo, 
straszydło, 2, bałamutnia 3, motylica. 
Słń. metulj, metilj = motyl; me- 
tilj, metulj, metljaji blp. = 
motylica. Srb, metilj = motylica 
(motyl zwie się lep(t)ir). Bg. mitil 
= motylica (motyl nazywa się pe- 
peruga). Ukr. motyl, motil, mu- 
tal, mutil; metenycia = moty- 
lica; sumatocha = melancholja 
(por. nasz 9 smętek); mant sp- 
ożyty, mantyty = szachrować 
(zPols.) Br. motyl ż. zbiór. ^^ motyle; 
maty li blp. = motylica; man to- 
czyć = szachrować (z Pols.) Rs. 
mot^^lt = motyl; motylica; 9 ™jftt- 
liśka, 9 mj atli ki* = motyl (czę- 
ściej bś. boćka); sumatoha = za- 
mieszanie, rejwach || Węg. ra ć t e 1 y 
pch. = motylica; mato ha = stra- 
szydło. B.um. miltd.halS, == straszy- 
dło; matalnic = bzikowaty 
Mew. 194 metulŁ zbliża powyższe wy- 
razy Słw. ze Ssłw. motyla, motylo 
= gD<ij i przypuszcza, że „motyl ma 
nazwą z tegoż powodu, który wytwo- 



MOTYL 



388 



MOZELONY 



rzył wyraz Nm. Krantsoheisser^. 
(Wyjaśniam ten ostatni wyraz. Jest 
to szwabska nazwa gwarowa motyla, 
oznaozająca dosłownie niby oaoans 
trawami; por. Nm. C madenscheis- 
ser = mnoha gnojowa FWb. Zdaje 
się, że myśl w nazwach ty oh ta jest, 
że pewne owady wyradzają się z gnojn, 
więo Miklosioh toż przypuszcza o przy- 
czynie nazwy motyla). ^Cała jednak 
gromada (oiągnie dalej Miklosicfa) jest 
ciemna". Matzenauer Lpf. X, 333-34 
Motolice zbliża Nm. Motte = mó), 
Gt. matba = robak i inne Grm., 
a tamże, pod M&toha, zesl^wia Pols. 
matołka z Cz. m 4 1 o h a i nasnwa 
Lit. metra = widmo, duoh. Myślę, 
że za podstawę do wyjaśnienia po- 
wyższych wyrazów Słw. należy po- 
czytywać Pols. gwarowe nazwy mo- 
tyla, które uparcie powtarzają brzmie- 
nie nosowe i przenoszą je nawet na 
medal. Za pień uważałbym m ą t- 
(Mew. 189 ment), więc przypuszczam 
nosowośó zatraconą w motyl, mo- 
tylioa, matołka i matoga. Co 
do wyjaśnienia przejścia znaczeń, to 
zdaje mi się, że z zasadniczego po- 
jęcia mętu, zamętu nie trudno dojśó 
do pojęcia istoty mącącej (spokój), 
szkodliwej, a taką właśnie wyobrażano 
sobie pierwotnie duszę zmarłego; lecz 
zarazem wystawiano ją sobie, jako 
istotę lotną, bujającą w powietrzu, po 
wydobyciu się przez usta z ciała. 
G-recy nazywali tak samo duszę, jak 
motyla: psychń. W gwarze Szwajcar- 
skiej t o g g e 1 i oznacza motyla i elfa 
(chochlika). Bs. biboCka = motyl 
oczywisty ma związek z babą, du- 
chem przodka. Rs. C d u s i ć k a zna- 
czy motyl. Słń. ves6a = 1, czaro 
wnica 2, motyl; a motyl nazywa się 
także Y e ś 6 e c. Głż. k h o d o t a, Dłż. 
ohodota = 1, czarownica 2, óma. 
Srb. YJeśtica = czarownica; dusza 
jej obraca się w motyla i dręczy lu- 
dzi. To samo Niemcy mówią o alpie 
(zmorze). Bg. peperuga = motyl, 
oznacza także dziewczynę, którą oble- 
wają wodą, aby deszcz sprowadzić 
(oczywiście wyobraża ona czarownicę, 
która deszcze wstrzymała). Lit. dru- 
gys = 1, febra 2, motyl; toż Łot. 



drudzis. Nowogrecy w motylu wi- 
tają duszę niedawno zmarłego czło- 
wieka Mćlusine lY, 126. Toż samo 
wieśniacy pod Hrubieszowem mówią 
o ćmie, zwanej „trupią główką^ 
Gluziński, w Archiwum dom, Wójci- 
ckiego, str. 467. Wreszcie przypomnij- 
my sobie ustęp z Daiadów^ poczyna- 
jący się od słów: „A tuś mi, panie 
motylu!..." Por. Grimma Deutsdke Myih, 
od 429, od 967, 1107-12 i 1115. Afa- 
nasjewa Poetić. vozssr. III, 73. 216— la 
M&chala Ndkres slouans, bdje8lovi 18. 
17B -76. Ponieważ nie wyjaśniono 
dotąd rodowodu Nm. Motte = mól, 
wolno przypuszczać, że pochodzi z bę- 
dącej tu w mowie gromady Słw. Toż 
myślę i o Nm. Schmetterling = 
motyl, wyrazie bardzo niedawnym 
w Nm.; w gwarach Nm. spotykamy 
nazwy motyla: molke(n)tewer dsł. 
«= czarownik mleczy wa (= Nm. Mol- 
kendieb = złodziej mleozywa) i 
smantlecker dsł. = lizaoz śmie- 
tany; zważywszy, iż śmietana wy- 
wodzi się od m ą o i ó i zestawiając ze 
Słw. wyrazami powyższemi, może się 
zgodzimy, że wyraz Schmetter- 
ling Niemcy dostali od zniemczo- 
nych Słowian saskich i bawarskich. 

9 Mozelony p. Mezelan. 

9 Mozery p. Mainzer. 

Mozol pch. Modzel, 9 ^ozol 

II Słw. wszystkie mają, z odcieniami 
w znaczeniu, p. Me w. 203 moeolB 
i Mr. 2B7 Mozelj Czy wyrazy te 

pochodzą z Grm. [Nm. M a s e = bliz- 
na , Śgnm. m a s e 1 e = wrzodzik, 
Sgnm. mSsa, Nm. Maser = 1. guz, 
narośl na drzewie 2, blizna; modzel 
i in.], czy też są, lub nie są pokrewne, 
rzecz niepewna. Matzenauer skłania 
się ku zapożyczeniu, Miklosich jest 
zdania przeciwnego; por. JA. XV, 489. 
Pfil. IV, B43. 

Moździerz. 9 Mozderz, 9 ^l^^^" 
dziarzyk. Tu zapewne należy 9 
Moździenica = rynienka (zap. mo- 
siężna) II Stc. maż(j)&r, moż(j)ar. 
Cz. moźdif, 9 niold;^f; hmoż- 
dif jest sld. do hmozditi = tłuc, 
miażdżyć. Słń. Chrw. możar. TJkr. 



MRAWY 



389 



MUC 



mozdzir, moiar. Br. maźdżór. 
Bs. dw. mozźara, dziś mortira 
= moździerz (działo); C mozźer^Ł, 
9 mozżirii = moździerz (do tłu- 
czenia) || Fr. mortier. Węg. moz- 
sir Nm. MSrser, Sgnm. mor- 

tari, morsari [zwykły wywód z Ło. 
mortarinm = moździerz; QW. 
Morser przypuszcza sid. do Nm. 
m o r s o h = spróchniały, p. Morsz; 
por. Kge Morser] = tzn. Do nas z Gz. 
w znaczenia działa, por. Mr. 267 Mop- 
mnpa. C Madziarzy k jest sld. do 
Madziar (p. Magier-) Pfil. II, 2B6. 
Por. MP. moźar. Mew. 203 możarB. 
Por. Pfil. IV, B43. Patrz Malta. 

9 Mrawy blp. = obyczaje ZllSłc. 
Oz. mrav, częściej w Im. mravy 
= tzn. 9 Niemrawy, 9 Miem- 
rawy tu nie należy, jest wyrazem 
dźwiękonaśladowczym z gromady 
miemraó, mamraó, mamrotać 
itp. Por. Mew. 216 noryt. 

Mroszka L. Moroszka, Mo ru* 

Bzka O. = rubus chamaeomorus 

Bs. m o r o g k a [zap. z Ło. morus 
= morwa, por. wyżej chamaeomo- 
rus dsł. = morwa karłowata] = tzn. 
Por. Lpf. X, 333 MopouiKa. 

Mrzana p. Brzana. 

Mrzewka = rybka stynka L. 
Może do Brzana? Albo do mżyć? 
Por. 9 Mźon. 

Msza pch. złż. Mszał || Dlź. Głź. 
m§a. G}ź. kemS (kemSi = ku 
mszy, do mszy) = nabożeństwo, ke- 
mśikhód = wywód, wywodziny i in. 
pch. Słc. omśa. Cz. m§e. Slń. mesa, 
masa. Srb. misa, masa. Bg. misa; 
m i s a 6 = ksiądz. Ssłw. m ł ś a. Br. 
(i}mBz^ II Fr. messę. Wł. missa. 
Hp. misa. Węg. misę. Lit. miszi4. 
Śłc. missa (od IV w, po Chr.) 
Źródłem jest wyraz Ło. missa dsł. 
= posłana; rozwiązana, odprawiona 
(od mit to), używany przez djakona 
we frazesie, stosowanym do niepoświę- 
conych: ^ite, missa est" (dom. con- 
cio)= „idźcie, (zgromadzenie) jest już 
rozwiązane, zamknięte^. Na początku 
w. XVI usiłowano podprowadzić wy- 

SŁOWMU WYR. OK. W J(Z. POUKIM. 



raz missa pod Hb. missah (Deu* 
teron. XVI, 10) = „święto tygodniów", 
ale to się okazało bezzasadnym. Por. 
MF. i Mew. 209 mŁsa. Przedstawka 
samogłoskowa w wyrazach Słc. i Br. 
dla przykrego zbiegu spółgłosek m§, 
jak np. czasami w Pols. (i)słem, 
(i)krzyca, (j)scica (czczy ca), 
(i)z(d)ba, „w drugiej (i)w8i", (I)Rgo- 
wo, a często w Ukr. i Br., np. „koń 
irż6* (rży), „koń izdóch" (zdechł), 
izrada (zdrada), ilnńó (lunąć), 
irw4ó (rwać), am szara (9 msza- 
rzyna) itp. Por. Brl. 160. JA. XIV, 
232. Pfil. IV, 648. 

Muc i zdrob. = nazwa psów Ł. 
9 Mueak a. 9 Mucko = 1, tłuś- 
ciocb, pucułowaty 2, cham, prostak. 
9 Muc, 9 Mucyk = koń, pies 
małej rasy. Muc = 1, człowiek la- 
daco 2, szkaradzieństwo, szpetota O. 
9 Mucię = cielę O. 9 Mueyk = 
koń owałaszony. Moele a. Mucele 
= kawałki żelaza krótkie i grubawe 
Ł. II Cz. m u c a = 1, głupia kobieta 
2, cielę. Słń. mńca = kotka. Ukr. 
muc = tłuścioch; mu cyk = psiak, 
mopsik Trudno orzec, czy wszy- 

stkie wyżej wypisane wyrazy pocho- 
dzą z Nm. Mutz, Motz = 1, coś 
obciętego, oberzniętego, np. zwierzę 
bez ogona 2, człowiek zgryźliwy 3, 
pieniek, kadłubek i wogóle coś krót- 
kiego a grubego; stąd. Wł. mozzo, 
Hp. mocho, Fr. mousse = obcięty, 
skaleczony itd. Nasze pch. od muc-, 
oraz mu cel z Nm. Por. Mew. 204 
muo-B. Lpf. X, 347 Muc. 

Macet p. Almucja. 

Muchair, 9 Muehąjar, Muchry 
p. Mora. 

9 Mucko \ ^ „„^ 

Mud'.= „pogardliwie chłop, skró- 
cone 'muzyk'** RT. 216. 9 Mudziu 
== djabeł tfst. od Bopczyc .«_ Ukr. 
mud', mudio = prostak, bałwan. 
[Wywód z 'muzyk' niepewny]. 

Mado ma byó z języków Bu- 

skich, podług Miklosicha Mew. 201 
mondo. Byó w tym razie może, ale 
nadmienić trzeba, że Miklosich wszę- 

61 



MUDBAHEL 



390 



MUGA 



I 



dzie, gdzie u nas niema wyraźnej no- 
sówki, a byćby powinna, lub jest 
oboozna (np. w smutek i smętek, 
poruozyc i porąozyó itp.), upa- 
truje zapożyczenie ; mylna to zasada, 
jako prawidło bez wyjątkowe, ponie- 
waż niewątpliwie niejedno Pols. u jest 
zabytkiem dawnego i gw. ą, jak np. 
k siu że (książę, księże), kuńcik 
(kącik, ki^oik), wziuńó (wziąó, wzii^ó) 
itp. Kg. Pozn. VI, 43, 87. 106 itd., 
albo majątek, ji^ miesiło itp. 
"Wida IX, 104. 106 itp. W wielu ra- 
zach język korzysta z różniczkowania 
brzmień, aby niemi różniczkować zna- 
czenia, jak np. smutek i smętek, 

oruozyó i poręczyć, łuk i łęk, 

ug i łęg itp. 

Mndrahel, Mndrohel = 1, mą- 
drala, krętacz Ł. 2, gw. gorzc^ka O. 
3, Mudrachel (stoi pod Madrachel, 
ale to pomyłka) a. Gentyl = rodzaj 
sokoła O. 9 Mudrahal = mą dry, 
sprytny Ap. V, 13, n® 402. ib. 28 ZH 
Ukr. mudrahól, Br. mudrahal, 
mudrahćl = mądrala, ćwik, frant 

9 Mudryć: mudrec = zamyślać 
np. wybryk jakiś GO. 172 Może 

z Dnm, maddern = majdrować, 
moderować, próbować. 

Mn es «= pieniądze (wyraz szkolny) 
..«« Przez Żyd., z Hb. późn. (zap. 
z Aramejs.) ma'oth = pieniądze, od 
ma'2Lłi = szeląg, grosz. 

Maez(z)yii Srb. m u j e z i n. Bs. 
muezzini» Hp. almuedano 

(al j est przedimek) Fr. char. muez- 
zin ...... Ar. muedhdhin a. muez- 

zin = tzn. Por. Dc. 170 Muezzin. 
Mt. mućzzin. 

Mufty II Srb. mufti ja, muktija. 
Bg. muftij. Rs. mufti || Ngr. 
mouftśs. Fr. char. muft i a. muph- 
ti, Nm. char. Mufti itd. ZZ! „Imie- 
słów Ar. mufti = dający 'fetwa', 
czyli wyrok prawny...** M. 88. Por. 
Do. 170 Muffci. Mt. mufti. 

9 Muga = sznur u niewodu Pfil. 
IV, 843 IZI ? Może = smuga, bo 
Słń. muga = smuga, pas; por. Smu- 
żyk. 



9 Muga = komar, muszka GO. 
171: mSga 9 Mik = komar Wisła 

1, 163 Dnm. mugge [Sgnm. mug- 

ga = Nm. Mucke] = komar. Por. 
Młkielka. 

9 Maki: ^Ani muk! = milcz, 
ani słowa! 9 Mnknąć = bąknąć ** 
Krasnowolski JęeyŁ.. Cheimiń,, 305. 
^Ani me nie muknąn..^ Dd. 31 || 
Cz. mukati = bąk nąć; „ani nemu- 
kej! = ani bąknij! Nm. Muck 

= odezwanie się, bąknięcie; mucken 
= odezwać się, bąknąć. 

9 Mukinla = rodzaj jarzębiny, 
sorbus aria Wswp. 13. Skj. V, 378 

Słc. muk (o fi), mukyfia, Oz. 

muk(yn6) [od Słc. miika = mąka] 
= tzn. 

9 Muksztyn O., 9 Mnsztyń 

Połujański Wędrówki, 10. Wisła HI, 
377 = talar (bity), rubel (srebrny, 9 

karbowaniec) ŁiŁ musztinis 

[od muszti = bić] = talar (bity, 
przekład z Pols.), rubel (srebrny). Por. 
Pfil. I, 183; n, 581. Mew. 206 mus- 
tym,. 

9 Mulać pch. złż.: 9 Zamulać 

= trzeć, natrzeć (o skórze konia, wołu 
itp., natartej do żywego prze z chomąt 

itp.): Koń zamulany Ukr. mur 

laty = cisnąć; roić się (np. o my- 
ślach); babrać się. Br. mulić = ci« 
snąć (np. w bucie); ciążyć; przeszka- 
dzać. [Może ze Śgnm. miii len, Sgnm. 
m u 1 1 e n, Nm. 9 miillen == rozcie- 
rać. Por. JA. XV, 489]. 

Malarz p. Mor. 

9 Mulda = ^ ko tło wina, pokład 
węgla, ciągnący si ę w ksztfi^cie nie- 
cek« Pfil. m, 494 ZZ Nm. Muldę 
[podobno z Łc. mulctra = dojnioa] 
= niecka. 

9 Muldać = ssać EA. Xn, 96. 

9 Muldać = mamlać Ap. I, 71 

Cz. muldati = tzn. 

9 Muliszka \ ^ t^„, 
9 Mullzna / P' ^^*- 

9 Mulitankl p. Multanka 



MULKA 



891 



MUMSZANO 



9 Mulka, czyli C Zybura, C 
Żenozyca = syro watka Atm. VI, 116. 
EA. IX, 347 ii: Nm. Molkę = 
syrowatka. 

9 Mulka == pocałunek GtO. 172 

II Stń. mula, mulka JA. XIV. 632 

...^ Dnm. mulken [= Nm. Maul- 

ohen = tzn., od Dnm. mol = Nm. 

Maul = pysk] = tzn. 

Mnltan =^ pewna tkanina jl Sio. 
m o 1 d o n. Oz. m o 1 d o (u) n pen. || 
Nm. Mol ton , M oltun, Multun. 
Ag. molton HI Fr. molleton [od 
moll et = mięciuchny, to zaś od 
mou, wź. molle = miękki, z Ło. 
m o 1 1 i 8 = tzn.] = tzn. Por. Mr. 266 
Moldoun. Wywód Muohlińskiego 88 
jest błędny. Do nas z Nm., ze sld. do 
M u 1 1 a n. 

Multanka a. blp. Multankł, dw. 

Mutyanki Ł. = szałamaja, dudki 
o kilku głosach. 9 Mulitanld i toż 

w Pfil. V, 428 II Słc. mulitanky. 
Gz. mold&nky ..... Od nazwy krainy 
M u 1 1 a n y [Ngr. M p o (u) g d a n i a, 
skąd Tur. Bogdan, Bugdan, Bg. 
Srb. Bogdańska; Bum. Bogdan 
= Mołdawianin; wyrazy te pochodzą 
z Ło. montana = górzysta, Bum. 
muntean = górzysty. Por. rozprawę 
A. Jabłonowskiego, w Źródłach dńej, 
Pawińskiego X, od 164. Boslera ^- 
man. Studien 867. Przegląd tygodn. 1878, 
n« 28, str. 322]. 

Muł poh. złż. 9 Melnica = 7,ryba 
morska, (tak) po Easzubsku nazwana^ 
L. 9 Mullszka = skorupa ślimacza. 
Psk. 49. 9 Malizna = ziemia gli- 
niasta, chuda i zimna ib. II Wszyst- 
kie Śłw. od osnowy mul- m Mr. 
258 Mul: „rzecz niepewna, czy wyrazy 
te są pochodzenia 6rm., czy też wspól- 
ne^. Mew. 204 mulii 2 zbliża tylko 
Lit. miiłyc = muł. Prawdopodobnie 
z Nm. Mulm, 9 niiill, 9 i^oll 
= proch, kurz, piasek. Por. Kge i O-W. 
Mu Im (od pnia mai-, skąd mahlen 
= mleó). Por. JA. Xn, 461 mómla. 
Pfil. IV, 643. 

Motta, Motta, 9 Motna, 9 Płat- 
na, 9 Maum, 9 Motda, 9 I^otda 



II Srb. mula, Bg. mulla, £s. mull4. 
W innych Słw. i Eur. jako char., np. 
Fr. mollah, Nm. Molla(h) itd.ZZ 
„Od Ar. moula, mewia, mula, 
mulej, podług wymawiania rozmai- 
tych krajów; Tur. mołła = władca, 
pan, sędzia, od wala = władać, stąd 
m e w 1 a n a dsł. = nasz pan... U Ta- 
tarów mołła = osoba duchowna, 
przełożony meczetu..." M. 87. Por. Da 
167 Mollah. Mt. móyla. 

Mamszanc: „W tych maszkarach 
arcyks. Ferdynand przyniósł mum- 
szanc króle wnieKatarzynie" Górnicki 
(u L.) ...... Nm. Mumm(en)schanz 

= 1, rzut w grze w kości 2, zabawa 
w maskach, maskarada; serenada [złż. 
z Mumme = maska; skąd Mum- 
merei = maskarada, a stąd Gz. mum- 
raj, mumrej (eh) = tzn. + Schanz(e) 
= Fr. chance = szansa; pier- 
wotne znaczenie z gry w kości]. Po 
Nm. mówi się o urządzeniu maska- 
rady a. serenady (dla kogoś): ^eine 
Mummenschanz bringen**; Górnic- 
ki dosłownie to tłumaczy wyrazem 
„przynieść". Por. Pfil. IV, 543. 

Mandur pch. złż., dw. Munde- 

run ek || Podobnież w Słc. Oz. Bs. 
.... Nm. Montur i Montirung 
[z Fr. m o n t u r e mzn. = urządzenie, 
uekwipowanie; Montirung zaś jest 
wytworem Nm. z Fr. monter mzn, 
= urządzić, uekwipować; Fr. monter 
ma ogromne rozgałęzienie znaczeń, 
a pochodzi od Łc. mons, 2pp. mon- 
tis = góra i pierwotnie znaczy iść 
na górę, w górę] = tzn. D zamiast 
Nm. t jak w drab, drabina, in- 
derak, małdr, rydwan itp. Por. 
Pfil. IV, 439 i 643. 

9 Mang = przezwisko Myśleni- 
ozan, z nacz y ciura, safanduła Wisła 
IX, 79 HZ Nm. M u n k = nudziarz, 
mruk. 

Munia pch. Niań pch. itp. "^" 
MF, majmun, Mew. 180 majmuna, Mr. 
259 Muna zbliżają z nazwą małpy 
Śgr. m o ti n a, Tur. majmun, Węg. 
majom itp.; ktoś znowu chce wi- 
dzieć tu mumję. Zdaje mi się, że 
wyrazy powyższe należą do licznej 

61^ 



MU(N)SZTUŁUK 



MTJRDZAKI 



gromady nieustalonych, płynnych, swa- 
wolnych, źe tak powiem, dziecinno- 
dźwiękonaóladowczych, jak mama, 
mama, nana, niania, mamląc, 
mamraó^itd. itd. Takiemi są blizko- 
brzmiące Nm. Mumm(e), Gr. M6- 
mos, Ło. Mummins itp. Nie prze- 
szkadza to częńciowemu wpływowi 
języków obcych w pewnych widocz- 
nych, oczywistych razach. Por. Mew. 
204 muntka i JA. XI, 136. 

Ma(n)8ztatuk Ł. Mnnształuk 

(W. Potocki BW. COXXni, 10) || 
Srb. mus t u 1 u k = nagroda posłań- 
cowi HZ Tur. (z Pers.) myzdulik, 
myźdelik, mysztułnk = dobra 
wiadomońó i nagroda za nią. U nas 
n znalazło się przez sid. do m u n- 
sztuk. Por. Pop. 1B5. 

Muntowy p. Montowy. 

Mar pch. złż. Malarz pch. || Od 
osnowy mur-, prócz Słń. i Srb., które 
wywodzą od osnowy mir- || Rm. 
od osnowy mur-. Lit. mur as pch. 
Fińs. m u u r i. Margrabia p. Bur- 
grabia ...^ Przez Nm. Mauer ź., 
Sgnm. mara, z Łc. murus = tzn. 
Mularz ma 1 rozpodobniające dwa 
r, jak balwierz, C skołojrza 
(zam. "^skoroźrza), C śróbło, itp. 
Martat p. £ata. Por. MF. mir. Mr. 
2B8 Mularz. Mew. 20B murb. PfiL IV, 
643. 

9 Maraszka, C Maracha, 9 
Maraszek, 9 Marascka, 9 su- 
rówka, 9 Morowiec = mrówka 
.^. Ukr. Br. muraszka; Ukr. mu- 
ra c h a. 

9 Marawiec w pieśni Kg. Pozn. 
m, 208. Kg. Maz. II, 26. Kg. Rad. II, 
od 12. 9 Marzawiec (i M arawskl) 
Kg. Poen. IV, n® 82—84 ZZ Wszystko 
to są dalekie echa znanego z pieśni 
i podań Ss. bohatera Ilji Muromca 
[nazwa, moim zdaniem, jest sld. do 
nazwy miasta Murom, a pochodzi 
od Norman(d), por. Rs. Murmań- 
ski j beregB itp.; patrz Wisia IV, 498]. 

9 Murcaty, 9 Murcki^ 9 Mar- 
coń, 9 Marcala, 9 Marcaś, 9 



Mardzakł, 9 Murdzoń, 9 Mur- 
dzaś p. Marzyn. 

Marena p. Brzana. 

t SSILtoto } p «""^- 

' Murgrabia p. Bargrabia. 

Murłat p. data. 

9 Murmyto p. Barmyto. 

9 Murog = siano z miejsc su- 
chych, 9 naur o ż n e O. Tyszkiewicz 
Wiljaj 24 HZ Br. m u r ó h (a), m u- 
różnyj [tegoż pnia, co murawa, 
por. Mew. 204 murava] i Ukr. mo- 
rih, 2 pp. moro hu = tzn. 

9 Mursaciećl 

9 Mursaty \ p. Morsz. 

Mursz j 

Murza, Mirza || Ukr. mur z a. 
Bs. mur z 4 pch. || Fr. char. mirza 
„Wyraz, skrócony z Ar. a mir, 
emir i Pers. zSdó = urodzony, syn, 
znaczy syn emira, tytuł dostojności 
książęcej u Persów i Tatarów... Po- 
chodzą nasze mur z a, mur z a ty...'' 
M. 86-87. Por. Dc. 164 Mirza. Ostat- 
nie twierdzenie Muchlińskiego jest 
mylne; 9 mur z a = zamorusany 
jest wyrazem Słw. (w Rs. przyciskiem 
rozróżnia się mur z a = brudas od 
m u r z a = mirza) od pnia nieustalo- 
nego mrs, mrz i zdaje się, że wła- 
śnie z powodu osnowy Stw. murz- 
nastąpiła zamiana inauw mirza. 

9*Marzawiec p. 9 Marawiec. 

Marzyn pch. Maar pch. More- 
ska. Dużo pch., wyrażających coi 
brudno-czamego: 9 Mardzaki, 9 
Murcki = ziemniaki; 9 Marzą 
(mur- za) i pch.: 9 Marzyć, 9 ^" 
marzać, 9 ^^^^^^^^ ^^^-i 9^^^" 
caty = kropkowany, pstry; 9 Mar- 
caś, 9 Mardzaś = nazwy kotów; 
9 Murcala = nazwa owcy; 9 Mar- 
dzoń = nazwa psa; 9 Marsaty; 
9 Moras pch. i złż. 9 Marcoń 
itp. Tu też należą przejęte, jak się 
zdaje, z Ukr.: C Marga = 1, nicpoń 
2, wó), pies czarny; owca 9 Mar- 



MUS 



393 



MUSIEĆ 



gasista (Ukr. murga i murhany- 
styj). Por. jednak Mew. 204 mnrgo. 
Zap. tu też należą pochodne od ino- 
rąg-; por. Mr. 253 Merhovat i 2B6 
Morąg; Mew. 183 maroga || SIw. i Eur. 
dużo poh. od osnów maur-, mor-, 
mur-, z których ciekawsze wymie- 
niam: Ssłw. Mourt, Mourin'B = 
Murzyn. Słń. mur = koń wrony; 
mayra = czarna krowa, klacz. G-^ż. 
mora = krowa czarniawa. Fr. morę 
= brunatny, maureau a. moreau 
= koń wrony (por. Morderowy). 
Nm. Mohr, Sgnm. mOr. "WŁ Hp. 
Moro = Maur, Ar ab, M urzyn. Ngr. 
Mora. Ag. Moor. 3Z Źródłem jest 
Łc. Maur i Im. == nazwa ludów pół- 
noono-afrykańskich, skąd Gr. Matlroi 
i póżn. Gr. mailros a. maurós = 
ciemny. Wywód Muchlińskiego z Ar. 
M a h r a b i n Im. Madzi anachronizmem. 
Murzyn z Nm.; u jako częste u nas 
zastąpienie Nm. o: furta, kucharz, 
lunar, rajtuzy, rura, wójt itp. 
Maur z języków klasycznych. Mo- 
rę s k a z Fr. moresque. Por. M. 
83 i 89. Mr. 2B9 Mur (gdzie niepotrze- 
bnie wplątano SI w. osnowę mur z-). 
MF. mavra i murim*. Por. Pfil. IV, 543. 

Mus p. Mas. 

Mas = piana pch. Fr. mousse 

= piana, mousser = pienić się [ze 
Sgnm. m o s = Nm. M o o s = mech]. 

Mas = kaszka owocowa, jagodowa. 
9 Muza = rozgotowana potrawa 
mączna, stąd C Maźaieć = być na 
rzadko rozgotowanym, C Bozmaź- 
nlaty = rozgotowany WBl. C Ma- 
za, 9 Mazka = 9 rozw&rka, rzadka 
polewka K^. Pozn. IH, 126. Melch- 

mas Ł. Nm. Mus, Sgnm. mu os 

= tzn. 9 Muza ma być przez ŁiŁ 
(z Nm.) muize = kaszka, bryjka 
Pfil. II, 263. To wątpliwe, gdyż 9 
muza znana jest w Poznańskiem, 
a tam wpływ Litewszczyzny nie sięga. 
Por. Jarmai, pod Faramaszka. 
Melohmus z Nm. Milchmuss 
(Mil oh = mleko). 

Masat, Masad = 1, osełka sta- 
lowa 2, miecz L. || Srb. namasa- 



titi = naostrzyć. Bg. musat = 
strzelba. Ukr. musat == osełka; skałka; 
massak = sztylet. Bs. musat'L = 
osełka s talow a, musatitŁ = ostrzyć; 
krzesać IZIZ Tur. masad = osełka 
Mt. masad, z Ar. musa = brzytwa, 
nóż ostry, dodaje M. 89. Por. Mr. 260 

MyCETL. 

Masieć pch. zli. 9 Muszeć. 9 
Masi = zapewne || Dłż. musaś. 
m y s a ó. Głi. musać, musyć. Słc. 
mus et'. Cz. musiti, 9 mu Set. 
Ukr. mu sity. Br. musió; mu8i(ć) 
= zapewne || Lit. mus;^ti. Węg. 
mnszaj = (być) trzeba, potrzeba ZZZ 
Nm. mlissen, Śgnm. mtlezen, Sgnm. 
muozzan. Por. MF. musiti. Mew. 
205 mus- 1. Pfil. IV, B43. 

9 Moski (rzeczownik) = męż- 
czyzna IZI Słc. Oz. m u ż s k y = tzn. 
(rzeczownik). 

Masat: ,Dróciane musuły" L. 

yi^^^T. musuł = ogniwo, z Ar. 

mawsyl, musyl = spójnia, wiąza- 
nie.. Z tych musułów robią się pan- 
cerze" M. 90. 

Masalba49, Mazutbas, Maszet- 
bas. Moślin pch. || Podobnież w Słw. 

i Eur Źródłem wyrazów jest nazwa 

miasta Mosul; przymiotnik Ar. ma- 
useli (od Almausel = Mosul), 
stąd muślin, Fr. mousseline itd. 
Dc. 169 Mousseline. Musułbas iin. 
z Tur. musyl-bez^ dsł. = płótno 
mosulskie. Por. M. 89—90. „Muślin 
od miasta Tur. Mozul* Wyrwicz, 
Oieogr. 262 (u L.). 

9 Muszeć p. Masieć. 

Maszka = plasterek na twarzy 
ZZI Zapisuje się dlatego, że Mr. 260 
MynrKa wyraża zdziwienie, iż wyraz 
w Słw., Nm., Ngr. i HI. brzmi podo- 
bnież, jakkolwiek te języki muchę na- 
zywają inaczej. Powód oczywisty: 
moda wyszła z Francji, a z nią i Fr. 
mouche przybyła. 



Maszkat 
Muszkatela 



Moszk. 



MUSZKIBADA 



894 



MUZGA 



9 MuBzkibada = „miałki, żół- 
tawy cukier** Wista IH, 746. Mosko- 
wada, Muszkiebada dw. Łpf. X, 
333 = cukier nieoczyszozony, melasa 
II Cz. dw. moskoY^da. Bs. m os- 
ko y^di. II Nm. Mosooyade, C 
mus(ch)kebade, C moske(o)bade. 
Pr. mosoouade, dw. mosooyade, 
masoonnade, mosconade. WŁ 
moseoyato. Pg. m asoabado ZIZ 
Źródłem są wyrazy Hp. Pg. menos- 
c a b o, Fr. m ó c h e f = strata, klęska 
[złż. z Ło. minus = mniej -j- ca- 
put = głowa],^ stąd czasowniki Hp. 
me(no)soabar, Fr. dw. mescheyer 
= nie udawaó się; znaczenie przeto 
cukru tutaj jest: nieudany, lichy. Por. 
HB. Mosooyade. Lpf X, 883 MocKOBaAT>. 

9 Masztyń p. 9 Muksztyn. 

Muszyr = gienerał O. || Srb. mu- 
§ir = r adca, minister. Bg. mjuSir 

= radca Tur. muSir (z Ar.) = 

radca; gienerał. Por. Mt. mii Sir. Por. 
Pop. 154. 

Muślin p. Musułbas. 

9 Mutamer = n arzędzie kowal- 
skie Pfil. V, 798 HZ Nm. Mutter- 
hammer [złż. z Mutter mzn. = 
mutra + Hammer = młot, por. 
Matra i Hamernia] = młot do 
muter. 

9 Muterlaga = na rzędzie ko- 
walskie Pfil. V, 798 ZH Nm. Mut- 
terlage [złż. z Mutter mnz. =« 
mutra + Lagę = łoże, łożysko] = 
tzn. 

Matjanlsi p. Multanka. 

9 Mutka = drobna, chuda rybka 
.... Nm. 9 mutschken Im. = tzn. 

9 Mu tnia = kłamstwo (z Pole- 
sia) ..... Br. m u t n i 4 mzn. = plotki, 
bajdy. Mamy cały ten wyraz w ba- 
ła m u t n i. 

Matra pch. zlż. = zakrętka na 
śrubę. 9 Mu tra żartob. = matka 
Wisia IV, 843 ZZ Nm. Mutter = 
ma oba te znaczenia. Por. Pfil. IV, 543. 



9 Mnza p. Mns* 



Muzga = „gatunek przedniej trawy 
na łąkach" Pfil. IV, 843 ZZ ? 

9 Muzka p. Mus. 

Mnzulbas p. Masulbas. 

Mazulman p. Bisurman. Islam 

i dodaj Mew. 206 musulŁmanini*. 

9 Muźnłeć p. Mus. 

9 Myclta == rozwolnienie u pro- 
siąt; 9 Mycyć się = m ieć rozwol- 
nienie. 9 Nlci<5 się Może Nm. 

Mist = gnój, mis ten = cacare. 

9Mydlica = drą żek u sochy Plesz- 
czyiski Bojarzy , 24 ^^^ Ukr. m^ły- 
cia = kula, noga drewniana. 

9 Myga = nierządnica Ap. I, 72 
_ Zap. Nm. 9 ™5g& ™lg = dziew- 
czyna FWb. 

Mykwa p. Mikwa. 

9 Mymka = krowa z zatka nemi 
przewodami mlecznemi RT. 216 ZZZ 
Ukr. mymka = tzn. 

Mynca, Mynica p. Mennica. 

9 Myntel p. Motyl. 

9 Myńszy p. 9 MienięJ. 

9 Myrcha p. Marcha. 

9 Myrla p. 9 Merla. 

9 Myrsk = rzut, 9 Myrskać 
= rzucać EAu XVIŁ 46. 9 Myrski 
= żwawy, ruchliwy RA. XXVI, 884. 
9 Myr szną ć = uderzyć Kg. Pozn. 
VI, 188 ZZ Słc. Oz. mrskati = rzu- 
caó; bić; mrsk = cięcie, raz; rzut. 

9 Myrski, 9 Mćrski = brzydki. 
9 Myrsko = brzydko. 9 Myrsina 
= brzydal (połajanka). 9 Mer dzeny 
= obrzydliwy (od Krakowa) _.Sło. Oz. 
mr z k^ = brzydki, mrzko = brzydko, 
obrzydliwie; mrzkoś, mrzeć, mrz4k 
= brzydal, nudziarz; mrzen^ = 
przykry itd. 

9 Myssa = w arga jelenia (my- 
śliws.) PfiL V, 798 ZZ Zap. Fr. mu- 
seau = pysk, wargi wystające. 



MYSZONKI 



396 



MYZELA 



9 Myszonki Im. = gatunek ja- 
błek (od Jaworza). C Myszeńskie 
jabłka = bnrsztówki RA, XVII, 46. 
MeseńslLi: ^Sukmany z lepszego 
sukna zowią Jm eseńskiemi'** Kg. 
Krak. I, 124 ZZI Oz. miśeń = jabłko 
z Miśnji (po Cz. Migeńsko, Nm. 
M e i s 8 e n). 

9 Mytel p. Motyl. 

Myto poh. złź. II Wszystkie Słw. 
z małemi zmianami brzmień^ w zna- 
czeniach: opłaty, zysku, daru, łapówki 
(Pols. podmyoió), cła, arendy, które 
to znaczenia przechowują się w częńci 
w Spols. i gw. Mytarstwo L. char. 
ze Ssłw. mytarLstyo, przez Kijów 
II Bum. mit& = kuban; lichwa. Lit. 
multa s, mitas Nm. Mauth, 

Sgnm. mata, O-t. m Q t a [nie ze Śłc. 
mu ta (= wekslarnia; podatek), jak 
mniemano. Por. GW. i Kge Maut] = 
cło. Por. MP. mota. Mr. 61 Mlito. 
Mew. 208 myto. Brl. 162. Por. Mzda. 

Myto (w znaczeniu komornego, 
jurgieltu, pensji, zasług; przykłady 
u Ł. zmieszane z mytem w znaczeniu 
cła). 9 Myto tylko w znaczeniu za- 
sług. Mytnik dw. = najemnik Pfil. 
IV, 584. Mikstat, dw. Mistńt, Mik- 
statnik, Mistatnik Ł. Miasto Mlk- 
s(z)tat, dw. Komorowo || Dłź. mi ta 
= komorne; mitoyaś = najmować. 
sSłń.mito nj. = komorne (cło zaś mita 
ż.) m; Nm. Miethe, Sgnm. mięta, 
miata, meta [Gt. mizdó, skąd 
Ssłw. m L z d a, Cz. m z d a itd. Mew. 
210 mŁzda] = zapłata, zasługi. Ma- 
tzenauer Łpf. X, 324 Miksztatnik, a za 
nim Mew. 198 mistatniki*, idąc 
za L., mylnie wywodzą z Gr. Mik- 
stat pochodzi z Nm. dw. Mieth- 
s t a 1 1 [złź. z Miethe -{- Statt = 
Statte = miejsce] = miejsce najmu, 
plac, gdzie się gromadzą chcący być 
najętemi. T przeszło na k z powodu 
niezwykłego zbiegu brzmień tszt 
i dla rozpodobnienia trzech t; por. 
9 kwardy, tabakiera, 9 tłu- 
sty, 9 wąkły itp., zam. twardy, 
Fr. tabatióre, tłusty, wątły itp. 
Komorowo może przez komorne 
(= Nm. Miethe) zniemczono na 



M i k s (z) t a t. Por. JA. X;V, 489. Pfil. 
IV, 643. 

9 Myzela = oprawca (z Galicji) 

? Może Nm. Mauseule = sowa 

(myszołówka), a. też Śłc. misę Hus 
[zdrob. Ło. mi ser = biedny] == trę- 
dowaty; obie nazwy pogardliwie dają 
się stosować. 

Mzda = zapłata, nagroda BS. str. 
93. 178. Statut małop. str. 38 || Głź. 
(m) zda. Cz. mzda. Słń. m e z d a. 
Ssłw. mLzda. Es. mzda ZIZ E.Ogo- 
nowski poczytuje wyraz Pols. za za- 
pożyczony ze Ssłw. (względnie z Cz.); 
dla czego mianowicie, nie objaśnia. 
Mew. 210 przytacza Zd. m i z d h a, 
Gr. misthós, Gt. mi z do, Nm. 
Miethe i dodaje, że „przypuszczają 
powinowactwo z mŁstŁ^, skąd mścić, 
zemsta itd. Por. Myto. 

9 Mżon = gatunek ryby (wła- 
ściwie m r z & n) Ap. II, 8 Patrz 
Brzana. Mrzewka. 



^ iS abedrykl = nabiodrki, na- 
biedrzniki (w uprzęży) _ Ukr. na- 
bódrennyk. 

Xabikować się p. Blka. 

9 Na copel p. Cofać. 

Nader ZH Zdaje mi się, że ze Słc. 
i Cz. nadhern^ = pyszny, wspa-. 
niały, nidherng = pysznie, dumnie. 
Mew. 9 podaje dziwną postaó gera- 
jako źródło, bez żadnych zbliżeń. 

Naderbękart p. Bękart. 

Nadoba w znaczeniu naczynia L. 

Zdaje się, że z Cz. n&doba == 

tzn. 

Nadragi blp. = spodnie L. = Ssłw. 

n a d r a g y blp, ż. = majtki Zap. 

Węg. nadrig = spodnie, skąd też 
Rum. n&drśLgei = majteczki. Por. 
Mew. 210 nadragy. 

Naglarz = gwożdziarz: „Cech na- 
gla rzów *^ Bruckner z Akt Grodzkich, 
662 ZZ Nm. Nagler = tzn. 



NAGLIKI 



896 



NIEDBAW 



Nagllki = świnie angielskie Pfil. 
V, 800. RA. XVII, 81 HI Zam. 'an- 
gliki', sld. do nagły. 

Nahaj poL, C Chanajka, Ha- 
naj(ka), 9 Nachal, 9 NachoJ = 

1, Nogaj, Tatar Nogajski 2, b iznn ko 

zacki II Bs. nagajka ^Z Tat. 

n o h ś j, lud plemienia tureokiego... na- 
zwany od znakomitego dowódcy Hordy 
Złotej Nohaja...*^ M. Mew. 210 nagaj. 

NTahuta = niezgrabjasz itd. L. O. 
Ukr. nahuła = głuptas itd. 

Najesty: „Zwierzchnia szata na 
zbroi n a j e s t e j plu gaw ej barwy** L. 
z Kochanowskiego IZZ Dopełniacz 
Lindego nasuwa „karpackie^ „łaisty 
= czarny, z Wołoskiego 'lae' = 
szary". Ukr. ł ais tyj = czarny. Rum. 
laiu a. laie = czarny. 

Naj mlt, 9 Najmyt pch. = na- 
jemnik Ukr. najmyt pch. = tzn. 

Nąjtyczanka p. Kocz. 

Xakfa p. Makfa. 

Nalki Im. = goździki (roólina) Ł. 
9 Nallk II Qiż^ nalika ź. Dłź. 

nalchen m. Nm. Nelke ż. 

(zam. Nagelchen = gwoździk, 
mały gwóźdź) = tzn. 

9 Nalustek, 9 Naluśtek, 9 
Naluśnik p. Łuśnia. 

9 Namisto p. Monisto i por. 
9 Manlst. 

9 Kamysto p. Monisto. 

Napuiać = nastraszyó L. TTlrr 
napidźaty, Br. napużaó = izn. 

Neru(n)ga p. Mierzeja. 

Iferzcja p. Mierzeja. 

9 Mcma, 9 bierno, 9 Łiczma 

= twarzą ku ziemi (niby „na nice"), 
np. leźeó Wisła IV, 98. Pfil. IV, 214. 
221 HI Z iczyków Rs.: Ukr. nyć 
Żl, nyóma Kg. Chełm. H, 240, Br. 
nic, niczma, Rs. nicŁ, naniki>, 
naniCt (navzni6Ł = nawznak) 
= twarzą ku ziemi. Por. Mew. 216 
nicb, nik- 2. Przejście n na 1 w 9 



licz ma albo pod wpływem pojmo- 
wania leżenia „licem^ ku ziemi, albo 
przez zamianę mechaniczną, jak np. 
w gwarowych gromlica, laglq, 
siadanie, s ośliń a, tyli na, ziem- 
ia c z e k itp., zamiast gromnica, 
jagnię, śniadanie, sośnina, 
tynina, ziemniaczek itp. Br. li- 
ca waó = Pols. nicować. Por. RA. 
XVn, 81. Por. 9 ligma (lógma) 
Pfil. V, 781. 

9 Niedbaw p. Jedwab. 

9 Niedwab p. Jedwab. 

Niegtaźny p. Glaźny. 

9 Niemrawy p. 9 Mrawy. 

9 Nierozhtuzdany p. 9 BDuzdy. 

9 Niesapusta ] 

9 Niesopust [ p. Mięsopust. 

9 Niesopustyj 

Niesplil£, dw. Knisplil^ Pfil. IV, 
769, Mespil, Mesplils, Mespuł, 
NesplilL, Nespul, Niespul, Niesz- 
puł, Nieszpułlsa || Głź. nyspla. 
Dlż. huśpula, ruśpula. Sto. miS- 
pula, nySpula, neSpula. Scz. 
niSpile, niSpule. Cz. m i ś p u 1 e, 
neśpule, nyśpule. Slń. n e ś p 1 j a. 
Ghrw. nośpolj. Srb. muśmula. Bg. 
moSmula || Nm. M i s p e 1 i ina- 
czej. Sfr. nóple. Fr. nófle. Wł. 
nespolo, nespilo. Śłc. nespila, 
me spił a. "W^. noszpolya. Tur, 
muśmiile. Ngr. moiismoulon i 
inaczej Przez Łc. mes p iluś a. 

mespilum, z Qr. mespile. Por. 
MF. Neśplja. Mew. 198 i 429 miś- 
pulja. Mt. II, 28 mus mul a. Mr. 264 
Mespil i 260 Muśmula. Pfil. 1, 140. Do 
nas z Nm. i Gz. 

Nieszpory a. Nieszpor || Głź. 

ngśpor, nys por, zwykle nfeśpory. 
Słc. n es por. Scz. mespor. Cz. neś- 
por, neśpory. Ukr. nószpir (z Pols.). 
Br. niaszpór [Ssłw. iesperina, 
z Gr. hesperinś dsł. = wieczorna] 
II Lit. miszparas, Łot. neszpars. 
Nm. Vesper. Wł. vespro. Fr. v^- 
p r e s blp. Śłc. vesperae blp. 

= nabożeństwo wieczorne DO., z Ło. 
vesper a. yespera = wieczór. Do 



NIETTCZANKA 



397 



OLMARJA 



nas z Cz. Por. Mew. 214 neśporb. Mr. 
ISB^IecnepHHa. 263 Neśpor. 

Nietyczanka p. Kocz. 

9 Mezńpust p. Mięsopust. 

9 Niętusz p. Miętus. 

9 Nicić się p. 9 Mycka. 
9 Nisa p. Misa. 
Niuń p. Munia. 

V/balasować p. Balas. 
Obazarnik p. Bazar. 
Obcęgi p. Cęgi. 
9 Obcych o wać p. Cecha. 
Oblamować p. Błam. 

? SSSS?.} p o »»»"^ 

Obramować p. Bram. 
Obstalować p. Kstel. 
9 Obuk p. Bukować. 

Obząjdy - \ a bavda 
Obzejda / P ^^sy^a- 

Oceuzerować p. Czynsz. 

9 Oczajdusza p. 9 Cząjczaduch. 

Odeczlać p. Clo. 

9 Odmaryja p. Almai^ja (w do- 
datkach do I zeszytu). 

9 Ofagolić p. 9 Fagola. 

Ofnal p. Hufual. 

Ogórek p. Angurja. 

9 Okrąglaszek p. Krogulec. 

Okrutny p. Kruty. 

Oksza por. Bindas. 

Olander, Olender, 9 Olendry, 
9 Olęderka, 9 Olędernia, Olę- 
dry p. Holender. 

9Ł0WMIK Wra. QBO. W J(Z. POI 811 ■. 



Olmaija p. Almaija. 

Oldować p. Hołd. 

Opica (Ł. p. w. Małpa) p. Małpa. 

Oporty p. Japurt. 

Orda p. Horda. 

Ordownik p. Hordownik. 

Orz p. Horz. 

Oskard p. Kord. 

9 Osteryja p. Ąusterja. 

Ostropest p. 9 Kostrubaty. 

9 Ośledra p. Aszleder. 

9 O więź- p. 9 Oowiędzina. 

Ozd- p. Izba. 

' Jl acambuł p. 9^ac^ii^I>^* 

PaldTong p. 9 Bakwan. 

Pakietbot por. Bat. 

Pamfil a. Panfil L. Gołębiowski 
Ory 47—48. = 1, pawna gra w karty 
2, niżnik żołędny (walet treflowy). 
Zap. przez odrzucenie pierwszej zgłoski 
(może uozuwanej jako pan, por. król, 
dama w kartaoh): 9 ^^ = ^2°« II 
Oz. filek, Sic. filko == niżnik. Ukr. 
f i 1 k a = niżnik; rodzaj gry karto wej. 
II Węg. filkó = niżnik; głuptas HZ 
Hp. p&mfilo = rodzaj gry fantowej. 
Fr. pamphile = niżnik żołędny; 
rodź. gry kartowej [nie znalazłem, skąd 
poszły wyrazy Hp. i Fr.]. Mr. 156 
Filek wywodzi z Węg. Jest imię O-r. 
Pimphilos (znaczy niby* Wszemił); 
ale jaki związek znaczenia? 

9 Pamper p. Bambry. 

Pampuch p. Kuchnia. 

Pamuła p. Famuta. 

Pandura p. Bandura. 

Panny Marji miętka p. Marzy- 
mlętka. 

Pantofel por. 9 Dyfla. 

52 



PAPOIE 



398 



PODŁOGA 



9 Papcie, 9 Papcoń p. Kapcie« 

9 Parczochy p. Karczoch. 

Parma p. Barwena. 

9 Pastrak p. Bastard. 

Pasza 1 
Paszalik \ p. Basza. 
Paszalyk j 

Patog, Patok p. Batog. 

9 Patronka p. Biedrunka. 

9 Pąk, Pączek p. Kuchnia. 

Pedel p. Bedel. 

Pelczar p. Felczer. 

Pgtelj p. Motyl. 

9 Pępuch p. Kuchnia. 

Ple / P- ^• 

Pharuź p. Faryzeusz. 

9 Pleletruna p. Bertram. 

9 Piksla p. 9 Bicmacher (w do- 
datkach do I zeszytu). 

9 Pilerz p. Filar. 
Pindyrynda p. 9 Dendera. 
Pip- p. Faja. 
Piretrum p. Bertram. 
Pianki p. Blank. 
9 Piech p. Klecha. 
Pljoceniczny p. Eoceniczny. 
Poblaknąć p. Blak. 
9 Poburzyć p. 9 Burzyć. 
9 Pocestny p. 9 Cesta. 
Pocierpka p. Kotyrba. 
Pocięgiel por. Cyngiel. 
Podczaszy por. Cześnik. 

Podczos p. Czosyk. 
Podkomorzy p, Komora. 



Podłoga por. Dtoźka. 

Podmanić p. Man. 

Poduszka, Poduchna p. Du- 
chna. 

9 Podyrwanieć p. 9 Dyrwan. 

Pokał p. Bokal. 

9 Pokocić p. 9 Kocić. 

Pokonop- p. Konopaczyć. 

Pokost ) TT^A^^A 

Pokościć I P ^®^«»^- 

Pokus p. 9 Hokus pokus. 

Połgiermacze p. Oiermak^ 

9 Poskucować p. Kuk-. 

Potaż por. Aiklos, Blauai, 
Hasja* 

9 Powietka p. Jata. 

Półdrabek p. Drab'. 

Półfursztat \\ Forsztat. 

Pólhak p. Dupelhak. 

Półkartauna p. Kartan. 

Pólkoluwryna p. Koluwryna. 

Pólmancie p. Manta. 

Prycować por. Fryc. 

9 Prymuśnica p. Faramuszka. 

Przeberować p. Berarek. 

Przeblechować p. Blech. 

Przekabacić p. Kabat. 

Przekonop- p. Konopaczyć. 

9 Przekucać p. Kuk-. 

9 Przelandycyć, 9 Przelandy- 
dzyć p. 9 £audyga. 

Przemian p. Bezmian. 
Przezdzięki p. Dank. 
Przezmian p. Bezmian. 
Przeziak p. DJakon. 



PRZYBLAKNĄĆ 



399 



EOZGLIÓ 



Przyblaknąć p. Blak. 
Przyblanki p. Blank. 
9 Przyharesztować p. Areszt. 
9 Przyhołabić p. 9 Hołubić. 

I^KS ) p- '^- 

Psikus p. Kus. 

9 Ps(i)uba p. Huba. 

9 Pukować p. Bukować. 

Pułak p. Dupelhak. 

Puthak p. Dupelhak, a także 
por. Arkabuz. 

Purt p. Japurt. 

Puszka p. Arkabuz, Berdebus- 
ka, Biciuacher, Buks, 9Bu^z1^a- 

9 Putnią p. Bednarz. 

9 Putyra p. 9 Bucior. 

Pytel por. 9 Bąjtlik. 

9 Kacuchy ) Grvka 
9 Kaczuszki / P- ^^^^' 

Bs^scajg p. Cajg. 



Baki \ 
Bakija / P 



Arak. 



*"* \ D Aras 
Kasza / P ^^^• 

Baszpla p. Kramraszpil. 

9 Becuszki 

9 Beczany 

9 Beczczysko [ p. Gryka. 

9 Beczka 

9 Beczuszki 

Bęjnlender p. 9 Łendler. 

9 Bept(i)uchl 



/ p. Kreptuch, 

Beszta / P ^^^^^*- 
Bozbajramować się p. Bajram. 



9 Beptuz 
Bestancja \ 



Bozglić p. Glić. 

9 Bozhiuzdać p. 9 Hluzdy. 

9 Bozmuźniaty p. Mus. 

9 Buchla p. 9 Buchla. 

9 Budować, 9 Budunek, 9 
Krudować, 9 Krudunek = kar- 
czować, karczunek O. Kg. KfĄJ. II, 
272. Skj. V, 136. Ap. I, 23. Kg. Rad. 

I, 242. 244 Nm. ren ten, rod en, 

rotten = tzn.; Śgnm. riuten; Sgnm. 
rinti = karozowisko. Nasze postaoi 
z k zap. przez sld. do Ło. orudus 
= surowy, nieobrobiony. 

Bumel por. 9 Orępa« 

9 Bym- p. 9 Hrym. 

9 Byzuwany p. Bryz. 

9 Bzebiezek p. 9 Grzebiczek. 

9 Bzycysko p. Gryka. 



Ofi 



amit p. Aksamit (w dodatkach 
do II zeszyta). . 

Scapieć p. Cap. 

9 Sińter p. Kotara. 

Skapucić się p. Kapota. 

9 Skierdź p. 9 Kierdel. 

Skir por. 9 Czyrek. 

Sklys p. Kliszawy. 

SkoQa p. Kwef. 

9 Skomkać p. 9 Kom. 

Skorsować p. Korsować. 

9 Skromka p. Kroma. 

Skrutny p. Kruty. 

9 Smętarz p. Cmentarz. 

9 Smętek p. Motyl. 

9 Smińtńrz ) n^^^4^^^„ 
9 Smyntdrz j P" Cmentarz. 

Sopula p. Jupka. 

62* 



SOEBET 

Sorbet p. Cfnrba. 

Sowizdrzał p. 9 Hanszpig^eL 

9 Sozdem p. Izba. 

Spir por. Bokszpir. 

SpiBglBB por. Ażklos. 

Stryeli p. Astryeh* 

9 Strzyi(yk) por. Czyi. 

9 Snpan p. Jnpka. 

9 Sye P- Cyc. 

Symara p. Czamara. 

9 Szabrak(a) p. Czaprak. 

Szachermaeher 1 ^ Ti/r«^i.i«^ 
Szachrować / P' M^^^larz- 

Szambelau p. Komora. 
Szamerować p. Czamara. 
Szamlot p, Kamlot. 
Szaniec p. Kancelaija. 
9 Szarapata p. 9 Ciarach. 

9 Szarlak a. 9 Szarlach ZZ 

Nm. Sohellaok. Por. Lak. 

Szarmąnt-katarynka p. Kata- 
rynka. 

9 Szczyg p. Czyż. 

9 Szczyrawka p. 9 Ozyrek. 

9 Szcjne-katarynka p. Kata- 
rynka* 

9 Sząfne-merciJne p. Morąfna. 
9 Szerepeta p. Ciarach. 
Szkardasztwo p. Kardasz. 
S(z)koQa p. Kwef. 



ny. 



Szlaban por. Bawełna, Knlbń- 



400 SZLAFKAMRAT 

Szlafkamrat p. Komora. 

Szlaglot p. Łnt. 

Szlemie p. Hetm. 

9 S(z)łapcie p. 9 Łapeć. 

Sztyk por. Basdyk. 

Szmizet<k)a p. Kamizela. 

Szmyntarz p. Cmentarz. 

Szorba 1 ^ , 
Szorbet / P ^^^^ 

Szory p. 9 Gzary. 

Szpital por. Ansteija. 

Sztalugi p. KsteL 

Sztyfelkować się p. 9 Aprzty- 
fikować się (w dodatkach do II ze- 
szyta). 

Szuba p. Jupka. 

9 Szuja p. 9 Czucha. 

Szwoleiery p. Kawalloita. 

Ślemię p. H^m. 

Świdrygiet p. Fordygał. 

Świecówka p. 9 Ficówka. 

9 Świntarz p. Cmentarz. 

^ Xachlować p. Machlarz. 

Tamga 1 ^ . 

9 Tamożnia J P' ^^^^ 

Tara p. 9 Clarcha. 

9 Tarakan 1 ^ _ 

9 Targan / P karaczan. 

Tartofl(a) p. Kartofel. 
9 Tczyżmy p. Ciźmy. 
Teląf, Telet p. DeUa. 
Tłumacz p. Dragoman. 
Tondera p. 9 Bendera. 
Trabaniec p. Brab. 
Tragant, Tragagant p. Bragant. 



TEARYNKI 



401 



ULEP 



9 Trarynki Im. = obrączki źe- 
lazne,*?^^^^^^ ^^ ^ nasadem. CTrą- 
dyna, C Tradynkl, C Tradyń, 
9 Tradunek, 9 Klńrynek, 9 Ta- 
raduiiy || Cz. tr arnik. Zap. tu 
należy J 9 Trary gl (z Ukr.) = graty, 

rupiecie ET. 242 Nm. Tragring 

[zJź. z osnowy trag- = nosić, uno- 
sić + Ring = obrączka] = tzn. Sld. 
poprzeistaozał postacie w rozmaity 
sposób. 

Trąba p. Dmnila. 
SSS } P. Kartofel. 

Tryfus p. Dryfus. 

9 Tryhubica p. Drugubica. 

9 Tufle p. Kartofel. 

Tulej p. Dulka. 

Turczyman, Tardiyman p. Dra- 
goman. 

Tutka p. Dutki. 

Tylet p. DeUa. 

Tyn p. Duny, a także por. Cza- 
wun. 

Tyndyrynda p. 9 Dendera. 

Tyngować p, Ingować. 

Tyniec p. Duny. 

Tyrjaka p. Dijaklew. 

9 Tywka p. Kartofel. 

9 Tywon, 9 Tywun, 9 Tywuń 
p. 9 Ciwun. 



U bramować p. Bram. 
Dedeniać, Uedenić p. Eden. 
Uf(lec) p. Huf. 
Ufnal p. Hufiual. 
9 Ujal p. 9 Huja! 
Ukneszany p. 9 Knysać. 



Ulep ] 

Ulipek [ p. Julep. 

Ulop J 

Umań p. Humen. 

9 IJmurzać p. Murzyn. 

9 Unk p. 9 Hąk. 

Unskop (pis. w n z c o p) p. Huc- 
kop. 

Urt p. Hurt. 

9 Usar p. Huzar. 

Usnacht p. Hau8knecht. 

9 Uzar p. Huzar. 

9 Użwa p. 9 Huzew. 

Wachel \ ^^^K^ 
Wachlarz / P ^«^*^y- 

Wagus p. Fagas. 

9 Wagzat p. Foksal. 

9 Wąjnkiper p. Kufa. 

Waliza p. 9 Feląjz. 

Walusz p. Folusz. 

9 Watkierz p. Alkierz (w do- 
datkach do I zeszytu). 

9 Wańtuch \ ^ ^i v«wi4^,,^i. 
9 Wańtuch i P- 9 *^ańtuch. 

9 Warmóz 1 

9 Warmuszka > p.Faramuszka. 

9 Warmuz j 

Wasąg p. Fasąg, a także por. 
Blansz. 

Wataman p. Hetman. 

9 Wawer p. Chaber. 

Waz- p. Flasza. 

W czambuł p. Czambuł. 

Wdzięk- p. Dank. 

Wecht- p. Fecht. 

9 Wąfnkiper p. Kufa. 



WEKSA 



402 



WOGZMi 



WeSSwać } P- 9 Feksyrować. 
Wel p. Fala. 

Welbacwelba p. C Halbecwel- 
we. 

wSm } P ^^^^' 
Wentyl p. Fątel. 

9 Werbenica p. C Berbenica 

(w dodatkach do I zeszytu). 

Werdon \ F^rdan. 
Werdunekj ^ 

Werman p. Gwerman. 

Wezyr p. Alg^uazyl. 

Wlardun(e)k p. Fordan. 

O Wielmożne \ to»,«,,*«o 
9 WielmużnajP-^^*™^*^^- 

9 Wier p. Jewir. 

9 Wierbowanie p. Bierzmo- 
wać. 

Wierdun(e)k ) Jordan 
Wierdung / P Jordan. 

Wierhanki p. Firanka. 

9 Wiermowanie p. Bierzmo- 
wać. 

9 Wierzmowaćp. Bierzmować. 

9 Wierzmowanie p. Bierzmo- 
wać. 

9 Wilczyba p. Kulczyba. 

Wismnt p. Bismut. 

9 Wiskup p. Biskup. 

9 Wisiorki p. Bisiorka. 

Wiór p. 9 Jewir. 

9 Wiwa p. Iwa. 

Wizmut p. Bismut. 

9 WJuki p. Juki. 

9 Włochlnia p. £ochinia. 

Wnet por. 9 Hnet. 



9 Wogzał p. Foksal. 

9 Wrgcze ] 

9 Wr6k [ p. Brukiew. 

9 Wrgka J 

Wrzoskwia p. Brzoskiew. 

Wyberować p. Berarek. 

Wyblaknąć p. Blak. 

Wyblechować p. Bleeh. 

Wyborować p. Berarek. 

9 Wycharczować p. 9 Charcz. 

Wydaż = rodzaj potażu L. p. w. 
Machluga Nm. Waidasohe, 

Weedasohe [zlż. z Waid + Asohe 
= popiół, por. Blauai] = potaż ze 
spalonych wytłoczyn winnych. 

Wyfutrować p. Futrować. 

Wykleł p. Ćwikieł. 

Wykortać p. 9 Kortać. 

Wykusz p. Alkierz. 

9 Wymantoiyć p. Motyl. 

.A^pany p. Kspany. 
Xtel p. Kstel. 



9 Za, 



bląźe p. Blank. 

9 Zaburmaszysty p. 9 Bur- 
mosić się. 

9 Zaburmosić się p. 9 Bur- 
mosić się. 

Zaburtować p. Burt. 

9 Zaburzyć p. 9 Burzyć. 

9 Zadyrwanieć p. 9 Dyrwan. 

Zadzieekować p. Dziecki. 

Zadżumić p. Dżuma. 

9 Zagarusić p. 9 Garus. 



ZAGIOHNĄĆ > 4 

9 Zagichnąć p. C Oichać. 

9 Zagridzić p. 9 Oid. 

9 Zagi(z)dzić p. 9 Glzd. 

9 Zahaić p. OaJ. 

9 Zajdy p. Absyda. 

ZakloBować p. Klosować. 

9 Zakoczenieć p. 9 Koczan. 

9 Zakonopacić p. Konopaczyć. 

9 Zalabdńny p. 9 Łabdówka. 

9 Zamoroka p. Móroka. 

Zamatorzaty 1 
Zamotorzały [p. 9SIotorny. 



9 
9 
9 



Zamotrzaty j 

9 Zamulać p. 9 Mulać. 

9 Zamurzać p. Murzyn. 

Zanowiec p. Janowiec. 

9 Zbankretować \ ^ 
Zbankrutować j P' ^»»^- 



9 Zbereśnik 
9 Zberezyje 
9 Zbereźnik 
9 Zberezeństwo 

Zbękarcieć p. Bękart. 

Zblakować p. Blak. 

Zblechować p. Blech. 

Zblesieć p. Blesny. 

Zbłamować p. Błam. 

Zbonować p. Bonować. 

9 Zdba p. Izba. 

Zdebankować p. Bank. 



p.9Berezyje. 



\ ZDEBKA 

Zdebka p. Izba. 

Zdryganić p. Drygant. 

Zdublować p. Dubelt. 

Zdun p. Izba. 

Zenit por. Azimut. 

Zharmować p. Armata. 

9 Zharnaslć p. 9 HarnadzieJ. 

9 Ziapa p. 9 J^P^» 

9 Ziarnowiec p. Janowiec. 

Z kretesem p. Kretes. 

9 Zmidernieć p. Midera. 

Zmora p. Mara. 

Zoppa p. Jupka. 

Zumowy (góżdź) p. Cuma. 

Zupica p. Jupka. 

9 Źba p. Izba. 

Żak, 9 żak, 9 Żdk p. Djakon. 

Żakiet p. Jaka. 

Żandarm p. 9 Katynarmus. 

Żarnowiec p. Janowiec. 

9 Żber p. Ceber. • 

ŻeSSwać/P Gl^henna. 
9 Żuba p. Jupka. 

Żupan (ubiór) ) ^ i 
Żujica ^Jp Jupka. 

9 żwirować p. Dziwerować. 

Żywignat p. Gnat. 

9 Żywotek p. 9 Łąjbik. 



DODATKI 

(zebrane z egzemplarza podręcznego Autora). 



Str. 1. 



Str. 2. 



Str. 3. 

n 

Str. 4. 

Str. 6. 





r» 


Str. 


7. 


— 


n 


Str. 


8. 


Str. 


9. 


Str. 


10. 


Str. 


14. 


Str. 


20. 


Str. 


21. 



Do Ab e lek: Dal podaje 
Kalbfell. 

Po 9 Abłaaoha dodane: 
Abrest Pfil V, 410. 
Po Adźem : Afyna p. Ja- 
fery. 

Do Agat: Mew. 220 okStan. 
Do Agaźant: Hagarzęty; 
Garze dy Skj. V, 365. 
Do Agrest: hangrys, jan- 
grys Skj. IV, 23 i 13. 
Do 9 Aj er: Ukr. hawiar. 
Do Aksamit: Aksamint 
Pfil. V, 410. 

Do Aleluja: HolelujalŚwięt. 
72. 

Do Allaputra: Zibrt Poct. 
mravy 17. 

Do Almarja: dw. Armarja 
p. Ładiser. 

Do Aloe, Aloes: Helij&sz 
Udz. 

Przed Alsztyn: Alszty- 
b e 1 — Halbstiebel. 
Do Ambona: 9 Jambona 
Skj. IV, 377. 

Do Ampułka: Ampula 
Pfil. V, 410. 

Po Andrót: Andryko- 
waó Brk. 57 p. Han dr-. 
Do Aras: 9 Karasówka 
9 Arasówka. 
rzed Ażklos dod.: Azjo p. 
Łażą. 

Do 9 Bacbniatki: por. 
Mr. 17. 



fi 



Brk. 42 od 
B&rman p. 



Str. 21. Do 9 Baoiarz: Srb. betjar. 
Str. 26. Pod 9 Bakwan:zam.zOhiń. 

paktong ma byó pakfong. 
Str. 27. Pod Baldrjan dod.: Ukr. 

marij an. 
Str. 29. Przed 9 Baraguła: Bał- 

giemnsa Mt. Bal-jemez- 

topu. 
Str. 32. Do Bania: 

Wannę. 
Str. 35. Po Barma: 

Oberman. 
Str. 39. Po Batard dod.: Ba tiar 

(Lwów) = oberwus. 
Str. 40. Na końcu art. Bawełna 

dod.: por. 9 Kulb&ny. 
Str, 43. Na końcu art. Begiel dod.: 

Krasn. 299. 
Str. 46. Po B e r 1 a o z: Berto Brk. 19, 

3a 

Str. 47. Do Bezmian: p. Mew. Bat- 

mannb. 
Str. 48. Po Będźwin:por. JA. X,383. 
Str. 54. Do Bitunek: Bitunk Pfil. 

V, 411. 
Str. 56. Do 9 Blerwa dod.: = twarz 

szeroka i niekształtna. Krasn. 

299 (z Nm. Blerre, Flerre). 
Str. 67. Po Bluda: Blusbraoh, 

pancerz, pectorale. Nm. Brust- 

bleoh: loricas, gale&s, biust- 

brachy et omnia arma bellioa. 
— , — Pod BI a wy wiersz 3: zam. 

9 Bławat ma byó 9 ^^^* 

wal i tamże wiersz 23 zam. 

bławat — bławal. 



406 



s:z 



'i:: 



Ki •- 


Str. 82. 
Str. 83. 


1 'TI 


Str. 86. 


1. ' 


Str. 88. 


TC'. 

V-' 


Str. 91. 
n 


p ? • 


ł» 


tTl. -■ 


Str. 96. 




Str. 96. 


-•' 


* ■"" 


.'A. •'* 


Str. 97. 




Str. 98. 



Sir. 59. Pod Bodlooh na końon: 
por. ŁaołL 

— „—Po Bojer (str. 60): Bojtar 

EA. Xvn, 21. 
Str. 60. Do Bokal: Bukal Pfil. V, 
412. 

— „ — Przed B o m b a z: Wł. Bom- 

barda od Lombard- Mew. 

176. 
Str. 63. Do Br aha: Por. Ło. bra- 

oium = słód. 
Str. 66. Przed C Brańtuz: 9 Brań, 

mylnie Z. 139 = granioa; 

jest to oz. braii. 
Str. 69. Do Brytfan: Brotwanna 

Pfil. V, 412. 
Str. 70. Do Brzoskiew: Broski- 

nia Pfil. V, 412. 
Str. 73. Do Buk: Buklawa Pfil. 

V. 412. 
Str. 74. Do 9 Bu ksz tynki: zap. 

B u oh s (en) ring; tamże w 

wiersza 6 zam. B u o k s e ma 

być B d o h s e. 
Str. 81. Do But, Bót: Botnik Pfil. 

V, 411. 

Przed Buzia: 9 Buzę la. 

Do Bydlinek: Byklinek 

Pfil. V, 412. 

Do Ceber: Oebr Pfil. V,412. 

Do Ceklinga: Cyklina 

(ust z Pragi). 

Do 9 Cetyna: Bum. oeten. 

Do Cęgi: 9 C^ipoązki. 

Do Chaba, Haba: H&by 

= sprzęty domowe Ap. XII, 

90. 

Po Cheder: Chełm Brk. 27. 

Do Chmiel: Brk. 23. 

Do 9 Chobołd: por. Koł- 
tun. 

Do Chomąt: Wisła VIII, 

189 o ohomąto. 

Do 9 Chornęta: Czysto 

polska forma : 9 g & i* ^^ ^ 4i 

2 pp. garnięoia. 
Str. 99. Do 9 Chrest wiersz 6 dod.: 

Por. Krzyś. 

— „ — Po 9 Ohrestyny: 9 Chrę- 

puleo p. Krę pule o. 
Str.102. Do Cióra a. Ciura: Może 

zbliżyć z mit ćurem? 
Str.lOb. Do Cukierlan: Lahn = Fr. 

lamę = oienkie filigrany. 

IŁOWilK WVR. OBC. W JU. NŁSUll. 



Str. 107. Do Cym bury: Ghnbryn. 
9 Przygnane w oymborze Ta- 
tary^ J. Kochanowski, wtarg. 
do Moskwy. 

Str. 110. Do Czadź: Brk. 19. 

Str. 116. Przed 9 Częsta: Dod. 
Czeski; por. Brl. 61 Gros. 

Str. 117. Przed 9 Czyberzat: 9 
Czwasta. Sohwasta Mgu. 
677. 

Str. 120. Do Dankj Brk. 46, odsy- 
łaoz. 

Str. 127. Do 9 Domineszty: Bs. 
domneszty, Dal, por. Słjp. 
p. w. Domneszta. 

— „ — Po 9 Domowina dod.: 

9 Dona (Słownik w.) Nm. 
D o h n e. 
Str. 130. Do Dragan: p. Karaczan. 

— „ — Do D raga nek: Droganek 

Wisła Vin, 139. 
Str. 131. Po Dranica: Drank Barn. 

Nm. 9 Drank FWb. 
Str. 132. Po 9 Drewotnia: Dre- 

zina, objaśnienie w Słjp. 

i innych HB», por. Pfil. II, 268. 

— „ — Do Drugubica: 9 Grduby 

(sieć) Kg. Pozn. HI, 187; 

Trubica v. Ganta Osip.; 

Drgwbicze Pdwś. XV, 

166; Tryubica a. Treh 

Wisła IX, 9a 
Str. 133. Do Dryfus: Grypa = Drei- 

fuss, Btrge VI, 285. 
Str. 134. Do 9 Dubas: Dombara 

(u Sienkiewicza) = Dubas; 

Tombaz Mt 
Str. 142. Po 9 Dział dod.: Dzianna 

Pfil. IV, 307. 
Str. 144. Po 9 Dziuk dod.: Dziu- 

lej = oprawca, mistrz Słjp. 

Ukr. dźułyj = (owca) bez 

uszu. Gdzieindziej nie zna- 
lazłem. 
Str. 149. Do 9 Fajstlik: Nm. Fau- 

stel. 

— „ — Do Falandysz: p. Łun- 

dy sz. 
Str. 162. Do Faramuszka dod.: 

Giermuga Pfil. IV, 307 

i 9 Karmuszka. 
Str. 164. Do F a 9 u 1 e c : por. Kilfas. 
Str. 168. Do 9 Fifrać: Fifrella Pfil. 

IV, 771. 

53 



406 



Str. 


169. 


Str. 


160. 


Str. 


171. 


Str. 


174. 


Sta-. 


177. 


Str. 
Str. 


178. 
180. 


Str. 


185. 


Str. 


186. 



Str. 
Str. 



Str. 
Str. 



Str. 
Str. 

Str. 



189. 
192. 



196. 
196. 



197. 
199. 

200. 



Str. 



201. 



Do Filiżanka: Ukr. fin- 
di ał = pnhar. 
Do Firlej e: Mgn. p. w. 
Tnmmelplatz podaje turnieje, 
firleje. 

Do F rym ark: C wymar- 
oyó. 

Do Gaj: Brk. 19, 30; por. 
DC. Haia, Haiare. 
Do Garowaó: C Garowaó 
= gahren. 

Przed Gbit: Gbel p. Kubeł. 
Po 9 Gielata: Gielejza 
Kg, Pozn. IV, 331; VI, 296 
ods.; geh' leise? 
Przed 9 Gmeó: Gmacht^ 
jakaó tkanina, zap. Nm. dw. 
Gemacht 

Przed 9 Gołdus: Gołąb 
Brk. 43, 

Do Gołomaoz: może podo- 
bieństwo postaci? Por. «ohło- 
piec do butów*. 
Do 9 Grąd z i el: Brk. 29. 
W art 9 Gruba wiersz 7 
zam. na nosówkę ma być: 
ma nosówkę. 

Do Grubryn: p. Sljp. (Fr. 
gros-grain). 

Do Gunia: Brk. 44 z Ło. 
Przed 9 Gzary: 9 Gzara 
= liohe ubranie (od Snm. 
saro = zbroja; gisarwi, 
gesarewe, Snm. gesare- 
we = zbroja). Krasn. 303. 
Do Hadrowaó (pod ko- 
niec): Brk. 57. 
Do H a j s t r a : Heistemest 
= Jastarnia. 

Do 9 Halamuśny: Ala- 
muozny Krasn. 298. 
Przed Ha2-: Haludama 
rola, Słowacki; Akeldema 
rola krwawa (Worek Jud., 
136), wyraz aramejski (Dzieje 
Apostoli, 19 Akeldamaoh), 
złożony z dwuch: ^ohakal^ 
i yydema^, znaczy dosłownie 
^rola krwi" (objaó.*Dra S. 
Poznańskiego). 
W artykule Hała- wiersz 8 
zam. bura ma byó: lura. 
Do Hałda: Hałda = war- 
stwa, Strumieński, 21. 



Str. 201. Do 9 Hałdamas: Mew. 
aldoYiii oldomaS, 221. 

— , — Po 9 Hały dod.: Ham 

(Słjp.) Mr. 173. 
Str. 202. Do 9 Hampeł: Krasn. 298 

podaje dnm. Hamp(f)el. 
Str. 203. Do Hantfas (wiersz 5): 

zam. K o n w a s ma byó Ko- 

n e w. 

— „ — Wkońcu artykułu 9 Hans ba 

dod.: Brk. 60 od Hansa. 
Str. 204. W art Haraśny wiersz 3 

od końca: zam. horazdyj 

ma byó harazdyj. 
Str. 209. Do wiersza 7 dodaó: Ukr. 

cbobza, chopta. 
Str. 212. Do 9 Hlak: Mew. 160 

łaki>tB. 
Str. 216. W art. 9 Horę wiersz 3: 

zam. Lud. Ciesz, ma byó 

Lud Ciesz. 
Str. 218. Do Humłów dod.: i jeszcze 

WPś. n w spisie rzeczy na 

ostatniej stronie. 
Str. 221. Do 9 Hyna: hjena! Święt. 

Cisz. I, 109. Pfil. m, 492; 

zap. hyna. 
Str. 222. Przed liki: ller = szew. 

narzędzie do gładzenia po- 
deszwy Słjp. 

— „—Do 9 lioe dod.: hyłce 

(weselne) A p. VI II, 125; Hil- 
ci a Wisła Vin, 368. 

Str. 224. Do Interes: Por. EA. XVn, 
81 mienteres. 

Str. 226. Do Iwa dod.: 9 Li win a. 

— „ — Po Iwa dod.: Iwerny: Dnm. 

Iwer = Eifer, Zom, Bos- 
heit; sik iwem =gniewaó się; 
iwrig (eifrig) = zły, gniewny. 

Str. 228. Po Janczyk: Jandowa, 
Jan duła Słjp.; Mew. 99 Jan- 
doya. 

Str. 229. Do Japa: Łapa PfiL V, 
779 = pysk wyżła. 

Str. 234. Do Jołop: objańnienieBaud. 
de Court. : pochodzi przez 
Bs. — Ukr. z języków urało- 
ałtaj skich , gdzie a ł y p = 
mniej więcej tosamo co gid j a, 
dryblas, Bs. dubina, boł- 
wan, PoL bałwan, por. Bad- 
loff, Versuch e. wbchs der 
turkisch.Dialekt.,1889, 8tr.383. 



407 



-.-*5F 



Str. 239. W artykule Kagan wiersz 

3r-4: zaxn« przytoozenia z r. 

ma byó przytoozenia. 
Str. 240. Po Kajaput: C Kajohus. 
Str. 243. Do Kałdnn: Cz. koldog 

= połajanka. 
Str. 248. Do Kapcie: Por. C Klap- 

ooń. 
Str. 253. W art. Kapusta wiersz 16 

od góry: zam. oaput = głową, 

ma byó oaput = głowa. 
Str. 266. Po Kaźub dod.: Kądek 
EA. XVn, 23 z Węg. 
art. 9 Kibioowaó 

wiersz 6: zam. Czajkowski" 

ma byó Czajkowski") 
Str. 267. W art, C Kiejter wiersz 4: 

zam. podajanka ma byó po- 

łajanka, 
Str. 268. Do C Kieltowaó: Eum. 

Cheltuoala. 
Str. 269. Do C Kiep tar: Zap. do 

K i e p t a r należy Kenta- 

ryk O. 

— ^ — Do 9 Kierohów: Kler- 

ków w Krakowie. 
Str. 274. Do Klafter: Łotr Kg. 

Łęoz. 162. 
Str. 277. Po Kleń dod.: Kleśmi- 

drowaó Krasn. 304. 

— ^ — Przed Klimkowaó dod.: 

9 Klima (Nm. Klemme) 
Święt. 32. 

Str. 283. Do Kobuz: KobuziaKwart. 
hist. 1896, str. 602. Skupień- 
ski, Busin etc. 1634: y,Łaohi 
mają nas Buś za prostaki i ko- 
buźniki". Ł. Baranowicz, No- 
tiy pięć eto. 1680 „Nie trzeba 
przykro mówió, Jeden dru- 
giemu nie ma kobuzaó". Bia- 
łobłocki „Klar męstwa" 1649 
„ Mazury ... kij mi by kobuś 
wszytkę zarzucili". Bkp. z Po- 
tockiego „Inszej co ciśnie 
się kobuzi (kupcy, mieszcza- 
nie, Slęzacy, Francuzi...)". 

Str. 289. Do Koliszczyzna dod.: 
z listu H. Łopacińskiego: 
Wutworze Aleksandrą Grozy 
p, n. „Smieoiński, powieśó 
szlachecko-ukraińska" (Żyto- 
mierz, 1860) na str. 198 ta- 
kie są wiersze; 



Pomiędzy trupami 
Głos się odezwał: „Wy nie koli- 

[jami — 
Dobre kobiety! Skąd wy się jawicie". 

Na str. 236 objaśnienie „ko- 
lijami lud nazywał tych, co 
udział mieli w hajdamaozy- 
znie — od kłucia spisą; stąd 
koliszczyzna (NB. Ukr. koli— 
4[łuj). Wprawdzie inaczej się 
pochodzenie tego wyrazu wy- 
jaśnia, ale uważam za obo 
wiązek swój wynotowaó i tę 
etymologję. 
Str. 292. Do Kołtun: (od H. Łopaciń- 
skiego) „De plica quam Po- 
loni Gwoździe o, !Eoxo- 
lani Kołtonum yooant" 
Herculis Saxonia Patayini 
Patayii MDC. Str. 15: ^Eo- 
xolani kołtun nominant, 
hoc est pazillum, eo quod 
orines conyoluti e capite pro- 
pendeant instar paiulli, qui 
kolek dioitur. Forte koł- 
tonum YOoant ab apparen- 
tibus cirris. Apud illos enim 
oirrus kol tek nunoupatur''. 
Po Kondak: K ońd e k 
Węg. kdnting EA. XVII, 



Str. 29B, 
Str. 297. 



W art. Koper wiersz 4 ód 

góry: zam. huperek ma byó 

kuperek; wiersz 6 od góry: 

zam. kiitchen ma byó hlit- 

ohen. 
Str. 302. Po 9 Kortaó: Kortel 

= rodzaj ubrania (Słc. Oor- 

della, Nm. Kordel. 
Str 304. Przed C Kosznioa dod.: 

Kosznajdry p. Słown. gwar 

pols. i FWb. 
Str. 30B. Do Kot, K u t : Podaó sło- 

woród w Słjp. pod 2. KoŁ 
Str. 306. Do C Kotelnica: Słc. Kb- 

t e 1 n i c a. 
Str. 307. Do Kotwica: Por. Mew. 

179 maeka. 
— ^— Do Kotyrba: Kocirba 

słyszałem w Nałęczowie 1898. 

„Kociubka == tarka, czarna 

jagoda na cierniu" Ap. I, 27. 

Kuciab(k)a zap. tu należy, 

bo wygląd ma podobny. 
53» 



406 



Str. 311. Do 9 Krecha: Pfil. V,772 
■^^— krosft 

Str. 319. Do Kubeł: Gbel Brk. 41. 

Str. 324. Do Kalozyba: Kolozyba 
Pfil. V, 766. 

Str. 332. Przed C Kwerla dod: Kwe- 
res (por. Skweres). ^Uczyni 
takie qneres^ Bozmowa zie- 
mianina z drabikiem, 1575 



(rkp.). Soript rer. polon. YULl, 
197: ff jakie ąnaeree, jakie in- 
ąoizioje!'' 

W .Dodatkacli^ do II zeszyta: 

Pod 9 Chomełka dod.: 
Chemełka Wisła IX, 246. 
DoFaramnszka: por. Gier- 
maga. 



--^&«^^g<— »- 



OBJAŚNIENIE SKRÓCEŃ. 



a. = albo 

Adg. ~ Adalberg Księga przysłów. Warsz. 
1894 

Ag. » angielski 

AgB. = anglosaski 

Alb. = albański 

Ap. =» Zbiór wiadomości do antropologii kra- 
jów^. Liczby arabskie odnoszą się do trze- 
ciej części każdego tomu. 

Ar. « arabski 

Atm. s= Ateneum (Warszawskie). 

AV. = Andresen Ueber dewUche Yolksetyma- 
logie, Heilbronn 1878. 

Bb. ^ Biskupski Beitrdge sur slamschen Dia- 
lektologie, I. Die Sprache der BrodniUer 
Kaasuben, Zesz. I, cz. A. Lipsk, 1883. 

BB. » Baracz Bajkiy fraaski^ podania i t. d. 
Tarnopol (1866). 

BBtrge = Bezzenbergera Beitrdge itd. 

Bdp. = Baudouin de CJourtenay O drevne- 
polhskomrb jaeyke, Lipsk 1870. 

Bew. = Biblja (berlińska) 1861. 

Bg. » bułgarski 

Biz. = bizantyński 

blp. = bez liczby pojedynczej 

BP. = Baliński Powieści ludu. Warszawa 
1842. / 

Br. = białoruski. 

Brk, = Bruckner CywiUsacja i jęsyk. War- 
szawa 1901. 

Brl. = Brandl Glossarium Ulustrans hofietnico- 
moratncoe historiae fontes. Berno 1876. 

Brt. = Brachet Dictionnaire ^tymologigue de 
la lang^te francaise. Paryż, wyd. 8 (b. r.). 

BS. = Biblja Szaroszpatacka, wyd. A. Ma- 
łeckiego. 

Bs. ^ Bartosz Dialektologie morav8kd. Berno 
1886. 

Bte. = Boiste Dictionnaire wniversel de la 
langue francaise. Paryż 1836. 

Btrge. = Beitrdge eur vergleichenden Sprach- 
fbrschtmg. 

BW. = BibijoUka Warszawska, 

Celt. = celtycki 

CG. = Curtius Orundzuge der griechischen 
Etymologie. Lipsk 1879. 

char. = wyraz charakterystyczny 



Chrw. — chorwacki 

Ciesz. = Cieszyński Der pólniache Apothtker. 
Lipsk 1880. 

0\vz, = .Ciszewski Krakowiacy^ t. L Kraków 
1894. 

CL. = Conver8ations-Lexicon Brockhausa. 

CP. = (Kociszewski Powieści i podania lu- 
dowe. Chełmno 1869. 

Cpe. = Campe Deutsches Wórterhuch, wyd. 1. 

Cpt. == ComplSment du dictionnaire de VAca- 
dónie francaise. Paryż 1845. 

Cz. = czeski 

CZ. = Cenowa Zar^ itd. 

Czg. = czarnogórski 

Dc. = Deyic Dictionnaire etymologigue des' 
motsfrancais d^origine orieniale, Paryż 1876. 

DC. = Du Cange ólossarium mediae et infi- 
mae latinitatis, wyd. Favre'a. Niort 1883— 
1887. 

Dd. = Derdowski O panu CzorUńśeim, To- 
ruń 1880, 

Dłż. = dolnołużycki 

Dnm. = dolnoniemiecki 

Dń. = duński 

dod. = dodaj 

dom. = domyśla się 

dsł. = dosłownie 

Dt. = Dahnert Plattdeutsches Wórterhuch. 
Sztralzund 1781. 

dw. = dawniej, dawniejszy 

Dz. = Diez Eiymologisthes Wórterbudi der 
romaniscJien Sprachen. Bonn 1861—62. 

EG. = Estrajcher Gwara złoczyńców. War- 
szawa 1867. 

Enc. mn. Org. = Encyklopedia mnieisza Or- 
gelbranda. 

Enc W. = Encyklopedia 28 tomowa Orgel- 
branda. 

ER. = Encyklopedia rolnicza. 

Eur. = europejski 

Fińs. = fiński 

Fk. = Fick Yeroleichendes Wórterbuch der 
indogermanischen Sprachen, Gięty nga od 
r. 1890. 

Fr. = francuski 

FWb. = Frischbier Preussisches Wórterbuch. 
Berlin 1882—83. 



410 



Gal. = gaelicki 

gat =^ gatunek 

Gg. = Geiger Urąnrung und Entuńdtelung 
der Spraehe Sztudgart 1868. 

Głź. = górnołuśjcki 

Gnm. =. górnoniemiecki 

GO. = Hilferdlng Ostatki Slapjanh na juł- 
nomh beregu BaUiii$kago morja. Pefterzburg 
1862. 

Qr. = grecki 

Orb. = Horbaczewski SUnarb drevnjago aktO" 
AJogojasyka. Wilno 1874. 

Grm. == giermańskl 

Gt. = golycki, gocki. 

Gfc. I. ^ Grot (Jakub) FHologióeskija rtuyska- 
n^a. Peterzburg 1876. 

GT. = Goszczyński Dziennik podróiy do Ta- 
frów. Peterzburg 1853. 

gw. a. znak Q = wyraz gwarowy, prowin- 
cjonalny. 

GW. = Grimm Deutsehee Wórterbuch. Lipsk 
od r. 1854. 

Hb. = hebrajski 

HB. = Heyse Fremdfoórterbueh, opracowany 
przez Bottgera. Lipsk 1875. 

Hemp. = L. Henipel Słównieeek gwary od 
Janowa Lubels. (rękopis). 

HI. = liolenderski 

Hoff = UoflLud OiesgyUski. Warszawa 1888. 

Hp. = hiszpański 

JA. -= Jagicz Archiv fibr alariaehe PhHologie. 

ind. = i gdzieindziej (passim). 

Ir. = irlandzki 

RCh. ^ Kamiński CMop polski. Warszawa 
1862. 

KCz. = Kozłowski Litd Matowsea Cgerskiego, 
Warszawa 1867. 

Kg. = Kolberg Lud, Następne skrócenie 
wskazuje Kuj.(awy), Sand.(omier8kłe)itd. 

Kge. a. KI. = Kluge Etymologieches Wórter- 
buch der deutschen Spradie. Sztrazburg 1894. 

KgP. «« Kolberg Pieśni ludu polskiego. War- 
szawa 1857. 

Kimr. = kiraiyjski 

Kł. - Kłosy 

KŁ. =^ Kozłowski Początki terminologii łó- 
wieddsj. Warszawa 1822. 

KM. — Kętrzyński O Magurach. Poznań 1872. 

Kn. = Knapski Thesaurus. 

Korb. = Korbut Wyrasy niemieckie w j^tyku 
polskim (Prace filologiczne t, IV). 

k. p. ^ który patrz (q. v.) 

Kpie. --• Konopka Pieśni ludu krakowskiego. 
Kraków 1840. 

Kr. = Kehrein Fremdwórierhuch, Sztudgart 
1876. 

Krasn. =- Krasnowolski J^zyk ziemi Chełmiń- 
ski^ (w Albumie młodzieży dla Kraszew- 
skiego). 

KrS. =- Krasiński Słownik synonimów pol- 
skich. Kraków 1885. 

KSL. -= Kozłowski Słownik leśny. Warszawa 
1846. 

Kt. =-- Kott Ćesko-nimeck^ slovnik. Praga od 
r. 1878. 

L. =^ Linde Słownik języka polskiego. Lwów 
1854-60. 



List. = listownie 

Ut. = litewski 

Im. = liczba mnoga 

Ip, = liczba pojedyncza 

Lp. = Lipiński Piosnki ludu wiełkopo Mego. 
Poznań 1842. 

Lpf. — Listy paedagogiók6 a fUologitk^. 

Łb. ^ Łab^ki Słownik górniczy. Warszawa 
1868. 

Łc = łaciński 

Łop. = od prof. H. Łopacińskiego (R. Lu- 
bicza). 

Łot. = łotewski 

Ły. = Łyskowski Pieśni ludu poltkiego w Pru- 
sach zaóhod. Brodnica 1854. 

m. = rodzaj męski 

M. = }l\^lc^ń\hA^s^ŻródXosłoum^k wyrazów wscho- 
dnich Peterzburg 1858. 

Mag. = £. Muller Etymolagisthes Wórteiimck 
der engtisehen Spraehe, Coethenodr. 1864. 

Maj. = Majewski Stowmk nazwisk soótogi- 
eznych i botanieznych. Warszawa 1889. 

Malaj. =» malajski 

McT. = Miklosich Ckristluhe Terminologie. 
Wiedeń 1876. 

Mew. ^ jegoź Etiymólogisches Wórterbuch der 
slamschen Sprachen. Wiedeń 1886. 

MF. = jegoź FremdwÓrter in den slamsthen 
Sprachen. Wiedeń 1867. 

Mgn. = Mrongowiusz DMadny słownik nie- 
miecko-polski. Królewiec 1854. 

Mgp. = jegoź Lbkładny słownik pólsko-nis' 
miecki. Królewiec 1835. 

miejsc. = nazwa miejscowości 

ML. =» Miklosich Licieon palaeoslovemeum. 
Wiedeń 1862—65. 

MM. = Maks. MtUler Yorlesungen Ober die 
Wissenschaft der Spraehe, tłumacz. B5tt- 
gera. Lipsk 1863—66. 

Mor. = morawski 

Mr. = Matzenauer Cizi slowi v slova$Ukgch fe- 
ćech. Berno 1870. 

Msg. = Materiały dfja sravnitelhnago slovarja. 
Peterzburg od r. 1854. 

MsM. = Miklosich Slavischs Elemente im Ma- 
gyarischen. Wiedeń 1871. 

Mt. = jegoź Die tiirkisthen Elemente in den 
suropdisóhen Sprouhen. Wiedeń 1884. 

MtN. = jegoź Nachtrag do dzieła powyższego. 
Wiedeń 1888-90. 

MVG. = jegoź Yergleichende Grammatik der 
slamschen Sprachen. Wiedeń 1852—74. 

mzn. ^ pomiędzy innemi znaczeniami 

n. = niema 

N przed nazwą języka = nowo- 

Nadm. = Nadmorski Kaszuby i Kociewie. Po- 
znań 1892. 

nd. = niedawno (w XVIII lub XIX w.) 

nj. a. nij. = rodzaj nijaki 

Nm. — niemiecki 

Ns. --= Nosowicz Slovarh belorusskago naręcza. 
Peterzburg 1870. 

O. = Słownik jezvka polskiego (Orgelbranda 
a. Wileński)^ Wilno od r. 1861. 

Orm. = ormiański 

08. = osoba 

Osip. = z rękopisów s. p. Osipowicza. 



411 



osn. » osnowa (temat) 

p. = patrz 

pch. == i pochodne 

Pdwó. = Pomniki dziejowe wieków średnich. 

Pers. = perski 

Pfil. = Prace filologiczne. 

PF. = Peałtere florjańtki. 

Pff. =r portugalski 

Pleszcz. = Pleszczyński Bcjarty Międzyrzeccy. 
Warszawa 1890. 

Płb. = połabski 

Pop. =» Popowicz Twrake reći u naśem jeziku, 
BiałogrM 1884. 

Pot. == Potocki Shfonik roeyjako-poWci. Lipsk 
1876. 

Pott p. Pt. 

por. = porównaj (cf.) 

póżn. — później, późniejszy. 

pp, =s przypadek 

PP. a. ŻP. = Zegota Pauli Pieśni ludu pol- 
skiego w Oalu^ Lwów 1838. 

Prw. = prowansalski 

Psk. == Pobłocki Słownik kaszubski. Chełmno 
1887. 

Pt. a. Pott = Pott Etymologische Forschun- 
gen. Lemgo i Detmold od r. 1859. 

p. t. w. =» patrz ten wyraz 

KA. = Bozprawy i sprawozdania z posiedzeń 
wydziahi filologicznego Akaden^ Krakow- 
ski^. 

Ram. = Ramułt Słownik języka pomorskiego. 
Kraków 1893. 

Rg. == Roger Pieśni ludu polskiego w Crómym 
Szląsku. Wrocław 1863. Numera oznaczają 
pieśni. 

Rm. = romański 

rozk. <= rozkażnik, tryb rozkazujący. 

Rs. = rosyjski 

RT. === Rocznik Towarzystwa naukowego kra- 
kowskiego, poczet 3-ci, tom XVIII (XLI). 

Rum. ^ rumuński 

Rus. ^ ruski (białoruski i ukraiński). 

8 (przed nazwą języka) ^ staro- 

Sand. =9 Sanders Wórłerbuch der deutschen 
Sprache. Lipsk od r. 1876. 

Sgg. = Słownik gieograficzny. Warszawa od 
r. 1880. 

Skd. = skandynawski 

Skj. ^ Sprawozdania komisji językowej. Kra- 
ków od r. 1880. 

Sld. = rioworód ludowy 

8łc. = słowacki 

Slń. = słowieński 

Stjp. =» Karłowicz, Kryński, Niedżwiedzki 
Równik języka polskiego. Warszawa od 
1900. 

8ŁP. = Słowniczek łacińsko polski. Wyd. Ge- 
lichowiki. Poznań 1875. 

Słw. == słowiański (ogólnosłowiański) 

Srb. = serbski 

Szw. = szwedzki 

Ś (przed nazwą języka) = średniowieczne- 

Święt. = Świętka Słownik przy dziele Lud 
NadrabOei. kraków 1893. 

Tat. == tatarski 



techn. = techniczny 

Til. = Tygodnik ilustrowany. 

tmż. = tamże (ibidem). 

Tur. ^ turecki 

tzn. — tegoż znaczenia 

tż. » toż, też 

Udz. = Udziela Słowniczek gwary odHopczyc 
(rękopis). 

Ukr. = ukraiński 

Ust. = ustnie mnie podana wskazówka. 

Vn. = Yanidek OriecMsch-lateinisches etymol. 
Worterhuch. Lipsk 1877. 

VnL. = jegoż Etymologisches Worterhuch der 
lakinischen Sprache. Lipsk 1874. 

w. = wyraz 

W. = Modlitwy Wacława, wyd. L. Malinow- 
skiego, w 2 tomie Pamiętnika Akad. Umiej -j 
wydz. filolog. 1875. 

WB. = Winer Biblisches Bealwórterbuch. Lipsk 
1833-38. 

WBł. = Walicki Błędy nasze w mowie i w pi- 
śmie. Warszawa 1879. 

Wd. = Wedgwood A Dictionary of English 
Etymology. Londyn 1872. 

WD. = Weryha Darowski Przysłowia polskie. 
Poznań 1874. 

Węg. =^ węgierski 

Wgd. = Weigand (Schmitthenner) DetUsches 
Worterhuch. Giessen 1867—1860. 

WH. =- Witwicki O Hucułach. Lwów 1873. 

Wł. = włoski 

WO. » Wacław z Oleska Pieśni polskie ludu 
galicyjskiego. Lwów 1833. 

WPś. = Wójcicki Pieśni Białochrobatów. War- 
szawa 1836. 

Wswp. == Wrześniewski Spis wyrazów pod- 
halMch. 1885 (odb. z t. X. Pamiętnika Ta- 
trzańskiego). 

WT. = jegoż Tatry i Podhalanie. Kraków 



Z. = Zejszner Pieśni Podhcdan. Warszawa 1845. 

zam. = zamiast 

Zap. = zapewne 

Zbg. = Zinberg Skorowidz Królestwa Pol- 
skiego. Warszawa 1877. 

zbiór. = zbiorowy 

Zd. » zendski 

zdr. « zdrobniały 

ZDz. = Zabytek dawnej mowy polskiej. Poznań 
1857. 

Zft. =» Zeitschrift fur vergleichende Sprachfor- 
schung. 

złż. = złożone (z tym wyrazem). 

ZM. » Zamarski (Zmorski) Podania i baśnie 
ludu w Mazowszu. Wrocław 1852. 

= albo zn. = znaczy, znaczenie. 

ż. = rodzaj żeński 

Ż. » Żebrawski Słownik wyrazów tyczących 
się budownictwa. Kraków 1883. 

Żi. = Żelechowski Ruthenisch-Deutsches Wor- 
terhuch. Lwów 1886. 

ŻP. p. PP. 

Q a. gw. = wyraz gwarowy (prowincjo- 
nalizm). 

'I' = domniemana postać wyrazu« 



Zauważone omyłki druku. 



Str. 26, łam I, wiersz 



> 99, > 

. 57, . 


1, ' 


. 57, . 


I, • 


. 57, . 


II, . 


• 57, ,. 


II, . 


. 57, . 


II, . 


. 59, . 


I, ' 


. 74, . 


II, . 


. 95, . 


II, . 


> 103, > 


II, . 


. 147, . 


11, . 


. 192, . 


I, . 


. 200, . 


.11, > 


. 204, . 


11, . 


> 213, > 


• I, 


. 216, . 


11, . 


. 236, . 


• I, • 


» 239, . 


11, .• 


. 239, . 


. II, . 


. 253, . 


I, • 


. 266, . 


. II, . 


> 266, > 


. II, . 


» 267, 


► II, . 


. 297, 


. 1, , 


. 297, . 


. I, . 


. 333, . 


, 11, . 


. 339, . 


' I, . 


» 840, 


. I, . 


. 340, 


. II, . 


. 342, 


. II, . 


. 343, . 


. 11, . 


> 344. 


► 1. ' 


> 344, 


► II, . 


. 345, 


. I, » 


. 348, 


. II, 


. 349, 


► I, . 


. 351, 


. II, . 


> 852, 


. II, . 


. 855, 


• I, • 


» 357, 


. 11, . 


. 361, 


. 11 . 


. 362, 


. 11 . 


> 863, 


. II, . 



370, 
374, 
374, 
376, 


' I, 

* 1' 

' r' 
» Ii 


376, 
378, 
379, 


. II, 
. 11, 
• 1, 



4 od góry, 
11 od góry, 

15 od dołu, 
8 od dołu, 

13 od góry, 
17 od dołu, 

16 od dołu. 



19- 



22- 



1 od 
16 od 

11 od 
4 od 

10 od 
24 od 

12 od 
20 od 
15 od 

1 od 

7 od 

23 od 

22 od 



g<iry, 
ff^ry, 
góry, 
góry, 
góry, 
góry, 
góry, 
góry, 
góry, 
góry, 
góry, 
góry, 
dołu, 



4- 



15 od góry, 
1 od góry, 
5 od dołu, 
7 od dołu, 

4 od góry, 

5 od góry, 

6 od dołu, 



zamiast p a k t o n g powinno być : p a k f o n g 
» sąbać > > rąbać 

» Błam • » Blani 

Q Bławat > * Q Biawal 

> bławat > > bławal 

> śydle » » bydle 
» nłewy wietlony powińnno być: niewy- 

świetlony 

zamiast Q Rodjak powinno być: Q Bodjak 
» Bilckse > ^ Blichse 

» cłiiźą » » chyżą 

» zidła ' » » sidła 

po » ciska* przecinek niepotrzebny. 

zamiast na nosówkę powinno być: ma nosówkę 
» bura » » lura 

» hor^zdyj » » har^zdyj 

» Wnef » » Wnet 

po fLud' punkt zbyteczny, 
po p johr' punkt zbyteczny. 

zamiast caffctiera powinno być: caffetiera 
» przytoczenia z r. powinno być : przyto- 
czenia. 

zamiast głoi^ą, powinno być: głowa, 

garbasz » > garbarz 

zajkowski" » » Czajkowski'^ 

podają nka. » > połajanka. 

huperek » » kupę rek 

Zundkfitchen > » Zfindhutcben 

Aprzytlkować się, powinno być: 
Apratyfikować się, 
11 od góry, do Q Lecirz dodać: »W rękopisie brak wyja- 
śnienia*. 

zamiast ŚYit< powinno być: świt* A. Stopki 
Rom. » » Rm. 

Słn. > > Słń. 

Zahlbone powinno być: Zahlbobne 
ZP. . » ŻP. 

ouron » » o uroń 

WBŁ. . » WBł. 

Brs. » » Br. 

wyrazy >(zap. z Pols.)« powinny się znajdować 
o trzy wiersze niżej po wyr. '»nogach«. 

zamiast + powinno być: = 

Q lenhzug powinno być: Clehuzug 
n. zbiór, » » nj. zbiór., 

pod mostowych » » podmostowych 

Q Af akotrap » > Q Makotra 

PB. » » Pleszcz. 

schaffkes =^ z r. 1566 (Nm. Schaffskase 
z** syr owczy), powinno być: schaffkes 
z r. 1566 (= Nm. Schafskase == syr 
owczy). 

zamiast Marynaty powinno być: Marynaty 
» może » » może 

» bejarl* » » betjar!* 

> kupka snopów 15 powinno być : kupka 
15 snopów 

» merkcn » » merken 

» Matzenareer » » Matzenauer 

» tzn. > » tzn.] 



17 od 
2 od 

19 od 
7 od 

7 od 
12 od 

8 od 
23 od 
17 od 



góry, 
góry, 
dołu, 
dołu, 
góry, 
dołu, 
dołu, 
góry. 
dołu, 



3 od dołu, 
20 od góry, 
20 od dołu, 
26 od góry, 

3 od dołu, 

15 od góry, 

>~7 od góry, 



18 od dołu, 
2 od góry, 

16 od góry, 
4 od góry, 

21 od dołu, 
23 od dołu, 
11 od góry. 



PG I 
.K3 



PG 6670 .K3 Cl 

Słownik wyrazów obcego • mole) 

Stantord Univef»lty LIbraries 




3 6105 037 185 688 



ST*NfO«0,CAUfO«N^„ 
DATEOUe_ 



^ 





^-"^^Tl