This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legał copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated ąuerying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the file s We designed Google Book Search for use by individuals, and we reąuest that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrainfrom automated ąuerying Do not send automated ąueries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machinę
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legał Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legał. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
any where in the world. Copyright infringement liability can be ąuite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's Information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the fuli text of this book on the web
at |http : //books . google . com/
Jest to cyfrowa wersja książki, która przez pokolenia przechowywana była na bibliotecznych pólkach, zanim została troskliwie zeska-
nowana przez Google w ramach projektu światowej biblioteki sieciowej.
Prawa autorskie do niej zdążyły już wygasnąć i książka stalą się częścią powszechnego dziedzictwa. Książka należąca do powszechnego
dziedzictwa to książka nigdy nie objęta prawami autorskimi lub do której prawa te wygasły. Zaliczenie książki do powszechnego
dziedzictwa zależy od kraju. Książki należące do powszechnego dziedzictwa to nasze wrota do przeszłości. Stanowią nieoceniony
dorobek historyczny i kulturowy oraz źródło cennej wiedzy.
Uwagi, notatki i inne zapisy na marginesach, obecne w oryginalnym wolumenie, znajdują się również w tym pliku - przypominając
długą podróż tej książki od wydawcy do biblioteki, a wreszcie do Ciebie.
Zasady użytkowania
Google szczyci się współpracą z bibliotekami w ramach projektu digitalizacji materiałów będących powszechnym dziedzictwem oraz ich
upubliczniania. Książki będące takim dziedzictwem stanowią własność publiczną, a my po prostu staramy się je zachować dla przyszłych
pokoleń. Niemniej jednak, prace takie są kosztowne. W związku z tym, aby nadal móc dostarczać te materiały, podjęliśmy środki,
takie jak np. ograniczenia techniczne zapobiegające automatyzacji zapytań po to, aby zapobiegać nadużyciom ze strony podmiotów
komercyjnych.
Prosimy również o:
• Wykorzystywanie tych plików jedynie w celach niekomercyjnych
Google Book Search to usługa przeznaczona dla osób prywatnych, prosimy o korzystanie z tych plików jedynie w niekomercyjnych
celach prywatnych.
• Nieautomatyzowanie zapytań
Prosimy o niewysyłanie zautomatyzowanych zapytań jakiegokolwiek rodzaju do systemu Google. W przypadku prowadzenia
badań nad tłumaczeniami maszynowymi, optycznym rozpoznawaniem znaków łub innymi dziedzinami, w których przydatny jest
dostęp do dużych ilości tekstu, prosimy o kontakt z nami. Zachęcamy do korzystania z materiałów będących powszechnym
dziedzictwem do takich celów. Możemy być w tym pomocni.
• Zachowywanie przypisań
Znak wodny "Google w każdym pliku jest niezbędny do informowania o tym projekcie i ułatwiania znajdowania dodatkowych
materiałów za pośrednictwem Google Book Search. Prosimy go nie usuwać.
• Przestrzeganie prawa
W każdym przypadku użytkownik ponosi odpowiedzialność za zgodność swoich działań z prawem. Nie wolno przyjmować, że
skoro dana książka została uznana za część powszechnego dziedzictwa w Stanach Zjednoczonych, to dzieło to jest w ten sam
sposób traktowane w innych krajach. Ochrona praw autorskich do danej książki zależy od przepisów poszczególnych krajów, a
my nie możemy ręczyć, czy dany sposób użytkowania którejkolwiek książki jest dozwolony. Prosimy nie przyjmować, że dostępność
jakiejkolwiek książki w Google Book Search oznacza, że można jej używać w dowolny sposób, w każdym miejscu świata. Kary za
naruszenie praw autorskich mogą być bardzo dotkliwe.
Informacje o usłudze Google Book Search
Misją Google jest uporządkowanie światowych zasobów informacji, aby stały się powszechnie dostępne i użyteczne. Google Book
Search ułatwia czytelnikom znajdowanie książek z całego świata, a autorom i wydawcom dotarcie do nowych czytelników. Cały tekst
tej książki można przeszukiwać w Internecie pod adresem http : //books . google . com/
SŁOWNIK
GWAR POLSKICH
UŁOŻTŁ
JAN KARŁOWICZ.
TOM CZWARTY DO DRUKU PRZYGOTOWAŁ J. LOŚ.
KRAKÓW
NAKŁADEM AKADEMII UMIEJĘTNOŚCI.
DRUKARNIA i\ K. UNIWERSYTETU J AG IBLLON KK lEUO
pod canądem Jutcfa Filipowikiffsro.
1906.
Pierwsze trzy arkusze przygotowali do druku: Hieronim Łopaciński
i Wacław Taczanowski.
Po zgonie ś. p. Jana Karłowicza opracowaniem i przy-
gotowaniem do druku rękopisu „SJownika" zajęli się pp.
Hieronim Łopaciński i Wacław Taczanowski. Wkrótce jednak
po wykończeniu tomu III ś. p. Wacław Taczanowski, powo-
łany na wojnę rosyjsko-japońską, zakończył życie wskutek
ran, otrzymanych na polu bitwy. Dalszą pracę nad przygo-
towaniem do druku „Słownika" objął prof. Jan Łoś, którego
usiłowaniem było zachować w dalszym ciągu jednolity cha-
rakter całego dzieła.
Rękopis ,, Słownika gwar polskich", ułożony przez ś. p.
Jana Karłowicza, obejmuje na kilkudziesięciu tysiącach kartek
spis wyrazów, mających wejść do ,, Słownika", przyczem na
każdej kartce oznaczono miejsce w źródłach, gdzie danego
wyrazu szukać należy. Zrzadka tylko na kartkach zdarzają
się i cytaty. Przygotowanie więc do druku rękopisu polega
przedewszystkiem na wypisywaniu cytat według podanych
wskazówek i na układaniu materyału słownikowego według
odcieni znaczenia. Staraniem redaktora było nie pominąć ani
jednej wskazówki, zaznaczonej na kartkach rękopisu, nie
uronić nawet najmniejszej cząstki ze spuścizny duchowej
ś. p. Jana Karłowicza.
Pachać — Pacholik
• Paclia 1, w rolnictwie... ozna-
cza nie cały sąsiek, a (lak!) część
tylko: Uedną pachą w sąsieku
mam owies, drugą siano' 2, na
wiatraku oznacza 4 bale grube,
tworzące kwadrat wpisany w koło
młyńskie, a wsparte na 'ramio-
nach'. Spr. IV, 368. II .Pa-
szeczka«: » Wzięła ci go pod pa-
szeczki* Maz. II, 85, n^ 193,
zwr. 19.
Pachać = » wąchać* Pr. fil. IV,
853. » Pachać = wąchać*. Udz.
Pachać = » mieść, zgarniać* Zb.
II, 9. II »Pahać = pracować
ciężko: 'on paha i paha, ale on
wvpaha (zaszkodzi sobie)* Rozpr.
X,' 293; XVII, 51. || . Pachać =
broić, dokazywać* Pr. fil. III. 496.
• Pachać = broić, psoty robić*
O. » Pachać grzechy = popełniać
grzechy* Pr. fil. V,' 823. || »Pa-
chać się o co = kusić się, wy-
ciągać rękę, ocierać nią o co*
Krak. IV, 316 p. w. Pazucha.
Pachara = »sprzeka, zuchwalec*
Zb. IV, 192.
Pacharzyna p. Pęcherz.
Pachciarka: »Pachtarka = pach-
ciarka, dzierżawczyni* Ram. 130.
Pachciarski: » Pachtarzki = pach-
ciarski, dzierżawny* Ram. 130.
Pachciarstwo: » Pachtarztwó =
pachciarstwo, dzierżawienie* Ram.
130.
Pachciarz: »Pakciarz« Krak. IV,
315. Kam. 22. » Pach larz = pach-
ciarz, dzierżawca* Ram. 130.
Pachciarzów: » Pachtarzów, pach-
tarzowy = pachciarzów* Ram.
130.
Pachnąć: » Ona odpowiada, że so-
bie życzy, żeby jej przywiózł taką
różę, żeby zawsze pachła* Wisła
VIII, 261. »Te róże były takie,
co nigdy nie zwiędniały i zawsze
pachły* ib. 263. »Pachnieć*: »0
wodzie, co sidem mil pachniała*
Chełch. II, 33. Imiesłów: »Pach-
niący*: »Na zielony łące Fijołki
pachniące* Krak. II, 121, n^ 235,
zwr. 3. »Na zielonej łące Są kwiat-
ki pachniące* Kieł. II, 71, n®
226, zwr. 2. »Dam ja tobie ru-
mianeckfi jesce pachniącego* Pozn.
IV, 4, n^ 3, zwr. 2. » Pachniące
kwiaty* Zb. VII, 6. Stopień wyż-
szy »Pachniętszy*: »Z pachnią-
cego ziółka wianyski wijecie. Je-
sceby my, jesce z pachniętsego
wiły* Kai. I, 166, n® 160, zwr.
6—7. II »Póchać*: »Pócha =
pachnie* Lub. II, 216, n® 28.
Ii » Pachnąć (myśl.) = cuchnąć,
o mięsie ubitego zwierza, g iy za-
czyna się psuć i wydaje zapach
nieprzyjemny* Pr. fil. V, 823.
Pachniączki: » Pachniącki * = ga-
tunek jabłek Zb. XIV. 28.
Pachnieć p. Pachnąć
Pach no = zapach: »Ją jeszcze
pachnem wianek zalatuje* (= je-
szcze czuje zapach wianka) Kam.
130 (autor objaśnia: powonienie).
II »Pachność = zapach, woń
przyjemna* Rozpr. III, 373. » Wróć
się, dziewczyno, do ogrodu mego,
Tam się napachasz ziela majowe-
go. — Oj cóż mi przyjdzie z tćj
to pachności* Pauli 150, n° 11.
Pachność p. Pachno.
Pachoł p. Pachoł.
Pacholątko p. Pachoł.
Pacholczy: » Fojt pacholczy = star-
szy nad pachołkami* Pr. fil. V, 733.
• Prawo pacholcze* = bractwa
kościelne, złożone z dzieci i mło-
dzieży. Aten. J877, II, 119 (opis).
Pacholczyk p. Pachoł.
Pacholec p. Pachoł.
Pacholę p. Pachoł.
Pachoł ęlko p. Pachoł.
Pachoł ic a [). Pachołka.
P a c h o 1 i c z a k p. Pachoł.
P a c h o 1 i c z e k p. Pachoł.
Pacholik p. Pachoł.
Pacholina
PachoJ
Pacholina p. Pachoł.
Pacholisko p. Pachoł.
Pachoł i Pachoł = chłopiec,
młodzieniec: »Ach mój miły pa-
chole* Maz. V, 298, n® 331, zwr.
4. >Na bogusławskićm pola Stoi
dwóch pachołów* Kuj. II, 31,
n® 161, zwr. 1. »Na sędzińskim
polu Stoją dwa pacholu* (Id.)
Kuj. II, 30, n« 160, zwr. 1. Zdrob-
nienia i zgrubienia: >Pacholę<:
»0j bo ciebie da uwiedła Tych
pacholąt zdrada* (= młodzień-
ców) Kuj. IL 31, no 160, zwr. 7.
» Wyjechał starosta z chartami na
pole. Zostawił przy dworze ma-
leńkie pachole. Żeby dworu pil-
nował* Kieł. I, 169, nO 303, zwr.
I. »Jak się to pachole o t^m do-
wiedziało. Konika siodłało, za pa-
nem jechało* ib. zwr. 2. || »Pa-
cholątko* : 3 pp. Im. »Pacho-
l|tką. Rozpr. IX, 291. »Pac.ho-
lątką na żajość, A tyn ubogin
dzieweczką na radość* Aten. 1 877,
II, 629. » Przykryjcie mu, pacho-
lątka, tabulowy stół* Zb. IX, 198,
n® 83, zwr. 5. || »Pacholętko*:
»S4 tu pacholętka jak świeczki*
Aten. 1877, II, 629. || »Pacho-
lec*: » Laskowscy pachołcy* Rog.
229, n° 463. » Kozielscy pachoł-
cy* ib. n° 464. » Pachołcy i
dziewki* Aten. 1877, II, 120.
• Wasza siostra z pachołcami *
Kolb. 249, nO 25 n, zwr. 7. »Przy
grzesnym pacholcu* Zb. IV, 105,
no 37, zwr. 7. || »Pacholczyk* :
• Magdalenkę pacholczyki niosą*
Kolb. 76, no 6 f, zwr. 21. 78,
n« 6g, zwr. 17 || .Pacholik* =
1, chłopak, chłopiec, młodzieniec
2, służący chłopiec: » Lulaj, lulaj,
pacholiku. Zabili ci ojca w rynku*
Wisła III, 251. » Pacholiku, ru-
blów seść Weź, senkarkę na noc
weź* Maz. V, 299, n^ 331, zwr.
10. •Napadło ją dwóch pacholi-
ków* Maz. II, 19, n^ 48, zwr. 2.
• Zjechało się sto pachoUków*
Sand. 77, n« 90, zwr. 3. »Trze-
baby mi, trzeba siedmi pacholi-
ków* Sand. 158, n^ 197, zwr. 1.
»W Warszawie na ulicy hej pili
piwko pacholicy* Maz. V, 299,
n*' 332. »Tam w Toruniu, w ka-
mienicy Piją piwko pacholicy*
Łys. 37. » Siedzi za stolikiem,
Pije piwko z pachohkiem* Kolb.
241, n° 25 a, zwr. 12. 244, n^
25 d, zwr. 16. Nadm. 163. Toż
Kał. I, 187, no 212, zwr. 3. Toż
Wisła III, 250. > Poślę ja pacho-
łika, by mi z jeden (wianek) dała*
Oles. 435, no 313. ^Pacholiku,
na stoliku podaj mi zwierciadło*
Oles 436, n« 313. .Wyjdź-że,
wyjdź-że, pacholiku, Za ten nowy
dwór. Czy nie jedzie, czy nie je-
dzie Kochaneczek mój* Lub. I,
255, no 407, zwr. 1. » Otwórzcie
mu, pacholicy, syroko wrota* Kuj.
II, 9, n^ 112, zwr. 1. »Nakryjcie
mu, pacholicy, cyprysowy stół*
ib. zwr. 2. » Zaprzęgajcie, pacho-
licy, pojedziem daldj* ib. zwr. 6.
• KaroUku, pachoUku, Siodłaj parę
koni* Łys. 22. » Wsiądę na ko-
nika, Weznę z sobą pachoHka,
Jadę do domu* Rad. I, 151, n°
114. »Pacholik = sługa, paro-
bek* Wrześ. 15 p. w. Pachołek.
• Pahołik* = sługa, parobek Spr.
V, 388 p. w. Pachołek. || •Pa-
choliczek*: »Dyd ja jesce nie
zbój. Nie zbój, nie zbójnicek. Dob-
ry pacholicek* Zb. XII, 210,
n® 1. »Ja sem nie zbójniczek,
Sforndj matki pacholiczek* Zejsz.
167, noil9. •Paholiczek*: .Pa-
holicek* Rozpr. X, 218. »Ja-
nicku, Janickn, sfórny paholicku,
Hej ty wiós po borach o każdym
hodnicku* Rozpr. X, 218. Toż
Zejsz. 169, no 127. >Pacholi-
czek = sługa, parobek* Wrześ.
1»
Pachołeczek — Pachołka
15 p. w. Pachołek. »Paholicek« =
parobek, sługa Spr. V, 388 p. w.
Pachołek. »Nie uważaj, dziewczę,
że ja pacholiczek (= służący chło-
pak)* Zejsz. 55, no 90 i ods 1.
> Je^ceby óne (konie) Da piękniej se
były. Zęby pachoiieek nie był do
nich zgniły. Kiedy pan gospodarz
Pacholicka budzi, To sie pachoiieek
U dziewcyny chludzi* Kieł. I, 59,
no 12, zwr. 7 i 8. || »Pacholi-
czak«: »Jesceby óny (konie) i
pidkniejse były, Ale pacholicak
Irocha do nich zgniły (leniwy)*
Aten. 1877, II, 624. '|| >Pacho-
lina«: » Idzie pacholina. Niesie
kwarle wina* Zb. XII, 224, n®
142. II »Pacholisko«: »Jest tam
pacholisko Kieby żyzna sowa, Ja
do niego zagadam. On do mnie
ni słowa* Kieł. II, 117, n^ 382,
zwr. 2. II » Pachołek = chłopak
(używają tylko w bajkach)* Spr.
V, 118. > Pachołek a. 'Parobek' =
młodzieniec, chłopiec* Zb. I, 27.
»Pacłiołek = młodzian* Rozpr.
XII, 98. > Pachołek = dorosły
młodzieniec, kawaler, siara jacy >ię
o pannę* Pr. fil. IV, 228. »Kej
był pacłiołkiem, a ona dziewczy-
ną* (= nieżonatym, kawalerem)
Wójc. II, 189. 190 » Stare czasy
naslawają. Co pachołcy pyszni,
Grejoareczka nie zarobi. Ożenić
sie myśli* Zb. IX, 230, n^ 173.
zwr. 1. »Kożdy pod strofom (ka-
ru) obowiązany pachołek i dziewka
do procesyje w niedziela iść*
Aten. 1877, II, 120. »Do nosze-
nia Iruniny ofiarują się sąsiedni
gazdowie, jeżeli nieboszczyk był
gazdą Inb gaździną, a pachołcy,
jeżeli był dziewką lub pachoł-
kiem* Wędr. XXVI, 147. »(Dziew-
czyna) Kośnie do pachołka, a nie
do kołka* = dla chłopca, nie
dla drzewa Cinc. 34. n® 749. ||
» Pachołek = parobek* Rozpr.
XII, 98. Pr. fil. V, 823. Enc. roln.
II, 818. »Paho^ek = parobek*
Rozpr. X, 218. > Pabojek = paro-
bek* Spr. IV, 380. .Pachołek =
służący* Spr. IV, 347. » Pachołek,
pahołek = parobek, sługa, *pa-
holik, paholicek'* Spr. V, 388.
• Pachołek, pacholik, pacholiczek
= sługa, parobek* Wrześ. 15.
• Pachołek plebański* Zb. XII,
150. » Jeden pachołek pasł konie
w lesie* Aten. 1877, II, 659.
»Jechał pachołek z pola, Zajon
konisie do dwora* Zaw. 93, n^
71. » Pachołek zagnał (= pognał)
konie i pojechał* Zb. V, 190.
• Wyjrzyjcie pachołcy Za ten no-
wy dwór* Zb. II. 40, n^ 7, zwr.
1. II »Pachołek = subjekt ku-
piecki, czel.-idnik* Wisła IIL 88.
• Pachołek = terminator* Osip.
• Pachołek* = jeden z uczest-
ników gry w 'liszki' Zb. XIII,
80, n0 8. II »Pachołek = zbójca*
Goszcz. 131. II » Pachołek = w tra-
czu, na korbie wodnego kółka osa-
dzone drewno, na k torem przy-
mocowaną jest piła* Spr. IV, 309;
V, 388. II •Pachołki = w koło-
wrotku dwa słupki, osadzone pio-
nowo w 'stołku'* Pr. fil. IV, 853.
• Prządka, chcąc szpulkę podwyż-
.szyć lub obniżyć, czyni lo za po-
mocą 'śruby' i 'baby', na której tą
przytwierdzone 'pachołki' ze szpul-
ką* Pr. fil. IV, 797 p. w. Baba.
II » Pachołeczek * : •Wzieni mi wia-
nek Pachołeckowie* Fed 92, n041.
Pachołeczek p. Pachoł.
Pachołek p. Pachoł.
Pachołka a • Pachoł ica = dziewka
dworska* Zb. I, 27 p. w. Pachołek.
• Pachoł ica «= służąca: •Postaw-
cież mu, pacholice, kobierzec bez
próg. Postawcież mu, pacholice, cy-
prysowy stół. Połóżcież mu, pa-
cholice, bochenek chleba. Połóżcież
mu, pacholice, kapłon warzony.
Pachować — Pacierz
Postawcież mu, pacholice, śkle-
nicę piwa« Pozn. IV, 9, n® 15,
zwr 3—7. Lip. 94 — 95.
Pachować = » rozpychać, rozdy-
rnać: 'Sić .sie na wódzie pachu-
je'« Prac. (z nad jeziora Lub-
stowskiego).
Pacht: » Pach tu ni dajali szesdzesąt
tjilarów* (= dzierżawnego) Hilf.
111. .Pach ta.* Bisk. 16. »Pach-
ta = dzierżawa* Gazeta Olsztyń-
ska 1886. no 28. »Pachla =
dzierżawa, pacht: Te niwf uójc
wfpuscM jemu w pach ta. Uóni
tu sedzą na pachce. Tę łączka
wzęll w pachia'* Ram. 130.
Pacht a p. Pacht.
Pachtarczyn: »Pachtarczyn = na-
leżący do pachciarki* Ram. 130.
Pacht arka p. Pachciarka.
Pachtarz p. Pachciarz.
Pachtarzki p. Pachciarski.
Pachtarzowy p. Pachciarzów.
P a c h t a r z ó w p. Pachciarzów.
P a c h t a r z t w o p. P a c h c i a r-
s t wo
Paohtować: »P.ichłowac= dzier-
żawić, aiendować« Ram. 130.
»Pachtowa(:« Gazeta Olsztyńska
1886. no 28.
Pacia = ćma w czarne i żóHe
cętki Ust. z Mazowsza.
Paciaczek p. Pacia k.
Paciać a »Paćkaó = nurzać
w czemś rządkiem, np. w błocie,
ciaściec Spr. IV, 368 »Paćkać
się = babrać, cedzić, maczać coś
wieloivrotnie w płynie jakim «
Krak. IV, 315. >Nieskorne ży-
dowsko packa się długo z tym
miodem i dopiero niewiara posed
utocyć* Wielogłowski, Franek pi-
janica. || »Paćkać = lepić z gliny*
Mii. II »Paćkać = mazać* Rozpr.
Xl 186. .Paćkać = walać, bru-
dzić* Pr. fil. IV, 228. II »Paciać,
paćkać = chciwie jeść, nabiera-
jąc pełno na łyżkę* Święt. » Pać-
kać = dużo jeść* Rozpr. X, 293.
Wrześ. Por. P e c k a ć.
P a c i a k : » Paciak, paciacek = małe
tłuste dziecko* Spr. IV, 28. ||
• Paciaki = prażone klu.ski* Święt.
Pacia r a = »zupa mączna na wo-
dzie* Wisła VIII, 595. »Paciara
= potrawa z mąki, zasypanej na
wrzącą wodę, zamieszka, mie-
szanka* Udz. »Taciarę' — mąkę
zasypują na wrzącą wodę, mie-
szając równocześnie mątewką, aby
się nie potworzymy kluski — je-
dzą z mlekiem, ze słoniną lub
z masłem. Jedzą także z kwaśnem
mlekiem paciarę wystudzoną, co
wtedy nazywają 'papciuch'* Zb.
XIV, 24, no 9 »Paciara = na
rzadko kluski z mąki zalane mle-
kiem* Prac. (Galicja). » Gaździna
ujęła ją (mąlewkę) w dłonie i krę-
ciła nią, jakby robiła paciarę* Ku-
kuczyn Obrazki i nowelle 33. »Pa-
ciara = 1, brajka, dziama 2, czło-
wiek niezgrabny* Pr. fil. IV, 308.
Paciały = ubranie szkarłatne (?):
»We winiebym cię kąpała, W 'pa-
ciały' cię obwijała* Wójc. KI. I,
236 II »Paciejoty*: » We winie-
bym cię kąpała, W paciejoty po-
wijała* Pauli 87.
Paciejoty p. Pacia ty.
Paciep = »pole położone ku pół-
nocy* Udz. »Pod paciep = od
strony północnej: 'Pod pacićp żyto
zginęło od śniegu'* Pr. fil. IV,
233. »Na pod paciep to pole nie-
dobre* ib.
Paciepno = » pochmurno, dżdży-
sto, mglisto* Święt. > Paciepno =
wilgotno* Udz
Paciepny=l, » ciepławy* Rozpr.
VIII, 175. II 2, » posępny, słotny*
Rozpr. VIIU 231. II »Pole paciep-
ne* = położone ku północy Udz.
Pacier p. Pacierz.
Pacierz i z«lrol)n. Paciorek: »Pa-
cier= piicierz (Ojcze nasz). Chłop-
Pacierzować — Pacnąć
cy szkolni nazywają go także 'sie-
dmią prośbami'* Zb. I, 31. •Wpa-
dają gwizdy... do izby i woJają
basem: *do pacieru', chociaż zwy-
kle tam mówią *do pacierza'*
Nadra. 70. »Pdcierze z łatami =
pacierze przekręcone, z niepotrzeb-
nymi dodatkami* Spr. V, 389.
•Djabelski pacierz* p. Djabel-
ski. > Panie Jezusiczko, paciorki
Ci polecam* (= pacierz Ci ofia-
ruję) Spr. V, 389. »Iść do pacierza
a. na pacierze* = iść do księdza
na egzamin z pacierza przed ogło-
szeniem zapowiedzi: > Młodzi ze
swemi ojcami idą do pacierza.
Ten gdy zmówią, ojcowie dają na
zapowiedzi* Rad. I, 206. > Młoda
para udaje się do księdza 'do pa-
cierza'* Was. 115. »Po paru
dniach idą narzeczeni 'do pacie-
rza'* Zb. XIV, 171. » Parobek,
już zaręczony, nie chce pójść 'do
pacierza' z narzeczoną* Zb. XIV,
148. »Pośli zaraz w sobotę na
pacierze, a za trzy tydnie było
wesele* Święt. 404. » Prowadzą
do pacierza oboje młodych* Lub.
I, 184. II » Pacierz* = czas po-
trzebny na zmówienie pacierza:
• Ludzie w parę pacirzy wykopali
on rów* Chełch. I, 199. »Nie wy-
sło i pńcierza, włazi Kaśka do
izby* Święt. 487. >Ino pacierz*
= krótko: » Zabawiłam się w kar-
czmie ino pacierz (tak długo tyl-
ko, ile potrzeba na zmówienie pa-
cierza)* Krak. IV, 300. » Przyjść
do kogo 'na paciorek' = na krót-
ko* Zb. VIII, 253. »Ja pójdę na
paciorek, a ty paś dobrze* Zb.
VIII 304, nO 4. || .Pacierz* =
paciorek od różańca: » Kupił białe
pacierze* Gloger Pieśni ludu 97.
»Co się we środku pacierza znaj-
duje? — Dziura* (zagadka) Zb.
VI, 28, no 309. ^Stoi panna na
górze, opasana w pacirze* (za-
gadka o beczce i obręczach) Wi-
sła VII, 151. Toż Krak. IV, 243,
n® 25. »Paciorz*: »Sloi dzieucha
w komorze, opadły jo paciorze*
(zagadka o beczce i obręczach)
Fed. 380, n® 64. »Paciórek*:
» Paciorki mowne = koronka, ró-
żaniec dla liczenia odmówionych
pacierzy* Swięt. > Paciorka*: » Ocz-
ko drobne jak paciorka* Mickie-
wicz Rybka. II » Paciorki = drobne
koraliki* Mil. || » Pacierz* = kość
pacierzowa: » Zepsucie pacierza.
Na tę słabość u dzieci zalecają
okłady* Święt. 621. || »Pacio-
ryszek* Konopnicka Na drodze.
Pacierzować = »modlić się (gdy
mowa o Żydach)* Osip.
Paciocha= » mieszanina, np. z gro-
chu i kapusty* Zb. II, 9.
Paciorek p. Pacierz.
Paciorka = część międlicy do
ołłukiwania konopi: »'Miądlnice'
('łąka' z 'paciorka') do otłukiwa-
nia konopi* Fed. 8.
Pacioryszek p. Pacierz.
Paciurz p. Paciłrz.
Paciorek p. Pacierz.
Paciorka p. Pacierz.
Paciuk = prosic Zb. V, 167. .Pa-
ciuk = prosię, świnia* Spr. IV^
28 p. w. Paciak. »Pacink = pod-
świnek* Roczn. 221. Zb. I, 73.
»Paciuk = karmny wieprzek *
Święt. >Paciuk = wieprz tuczo-
ny* Udz. Por. O.
Packa = 1, » pałka, np. do ubija-
nia kapusty w beczce* Zb. I, 47.
II 2, = > klapka do zabijania
much* Przegląd lwowski 6. 9.
1892.
Pacnąć = uderzyć: »Jak mie tęn
pan pacnął, tak az tu zaleciał*
Zb. VII, 63, no 122. »To go jeno
pacnął ręką, tak wielkolud zaraz
rym jak długi* Bib. Warsz. 1864,
I, 268. »Z lewice w rence pac-
Pacok — Pacześny
nąć« Wisła III, 663. »Pacnąć =
1, uderzyć kogo w twarz 2, upaść
na ziemię « Święt. Por. Pacać.
Pacok = czlerofenigówka , dawna
moneta pruska Pr. fil. III, 361
p. w. Bączk.
Pacuchy = pakuły: »Po wycze-
saniu otrzymuje się len właściwy
(przędzę), a na *zelśzkaeh' pozo-
stają 'kłaki' czyli 'pacuchy' « Wi-
sła VII, 80. II »Pacuszki.: »Pa-
cuski = gorsze włókna lnu,
pozostałe przy czesaniu na gęstej
szczotce c Mil.
Pacuk p. Pac.
P a c u ł = » zawiniątko « : » Przyniście
'pacu(ł)\ To wds bede racu(J)«
Zb. XIV, 84, no 2.
Pacuszki p. Pacuchy.
Pa c wa = »licho: Tam do pacwyTc
O. >Cy cie pacwa nadała?* Spr.
IV, 28. »Paczwa«: »A co to ta-
kiego jest 'Paczwa'? zapytałem. —
Grzech, była odpowiedź. — Jak to
grzech ? — No . . . pokusa, niedo-
Iry duch* Tyg. ii. 1, XII, 70. ||
»Pdcwa = wyraz obelgi* Rozpr.
XXVI, 388.
Pacwić się: > Pdcwić sie = past-
wić się* Spr. IV, 28.
Pacyna p. Pecyn a.
Pacy rycy: »Przysed dwójnidk, po-
stawił trójniśk; przysed czwordk,
przewrócił trójniak ; przysed dwój-
niśk, pacy rycy czwórniaka, nie
przewracaj trójniśka (zagadka) r—
przyszła kobieta, postawiła rynkę;
przyszedł kot, przewrócił rynkę;
przyszła kobieta, wybiła kota za
to, że przewrócił rynkę* Zb. I,
132, no 38.
Paczapka = » narzędzie do cze-
piania wiader z wodą, korzemio-
sło* O.
Paczek p. Paczka.
Paczesie p. Pacześ.
Pacześny p. Pacześny.
Pacześ = » kłaki lniane, lepsze od
zgrzebl* Spr. IV, 309; V, 389.
• Pacześ a. Pakop* = gatunek
przędziwa średniej wartości Krak.
I, 182 ods. (opis). » Pacześ a. Pa-
czesie* = 1, przędziwo średniej
wartości, otrzymywane z włókien
lnu, znajdujących się pod 'kła-
kami* 2, średnie płótno, cieńsze
od 'tłuścinnego', wyrabiane z przę-
dziwa tej samej nazwy* Zb. VIII,
261. » Grube, zgrzebne płótno zo-
wie się paczesne, pacześ* Pozn.
I, 98. II »Paczoski = poplą-
tane włókna lnu, otrzymywane
przy czesaniu takowego* Osip.
jl » Pacześnina = gruba tka-
nina z paczosek* Osip. »Paceś-
nina = grube płótno, używane
na ścierki, płachty, wyrabiane
z pacuszków* Mil. »Przy czesa-
niu lnu na ręcznej szczotce wy-
czesują się 'paczesie', z których
przędą grubsze nici i wyrabiają
z nich 'paceśninę'* Pr. fil. IV,
853. »Pacześnica* = płótno grub-
sze od kużelu, a cieńsze od pa-
kulnicy Ust. z Litwy.
Pacześkowy: » Płótno pacześkowe
= cieńsze od płótna pacześnego,
zgrzebnego* Parcz.
Pacześnicap. Pacześ.
Pacześnina p. Pacześ.
Pacześny i Pacześny: » Płótno
paczesne = robione z paczesi,
tj. kłaków lnianych, lepszych od
zgrzebl* Spr. IV, 309; V, 389.
• Pakuły czeszą się osobno i otrzy-
muje się z nich jeszcze dwa ga-
tunki włókien: jedne 'paczesne*,
drugie zaś 'zgrzebne'. Z pierw-
szych robi się później paczesne
płótno, z drugich zgrzebne* Zb.
X,209. >Paceśne płótno = zgor-
szego lnu* Udz. »Paceśne płótno
= grubsze i rzadsze, niż konop-
ne, a cieńsze i gęstsze, niż zgrzeb-
ne* Swięt. p w. Paceśny. »Pa-
ceśny = (o płótnie) gruby* Rozpr.
8
Paczka — Padać
IX, 211; XI, 186. »Grube, zgrzeb-
ne płótno zowie się paczesne,
pacześ« Pozn. I, 98. »Jakąześ mi
chustkę dała, Z pacesną łatką*
Pozn. II, 258, no 99, zwr. 8.
• Pacześny (= z paździerzy) far-
tuszek* Kuj. I, 306, no 82,
zwr. 8. »Paezesny« (autor pisze
'poczesny') Pr. fil. IV, 804 p. w.
Cecha. II » Czasem przenośnie mó-
wią 'paceśna' o dziewce lepszej
i zamożniejszej, np. piosenka we-
selna: 'Hejże ino, hejże ś niom,
S tom dziwcynom paceśnom, Co-
by była sceśiiwa. Jako kura nieś-
liwd'« Spr. V, 389.
Paczka: »Paczek = paczka* Rozpr.
XII, 20 i 46. »Z kieszeni dobył
mały paczek* Chodźko Pam. kwest,
(wyd. 1894 r.) str. 28. || »Paczki
a. 'pekele' (z żydowska) = lowary
przemycane* Osip. || »Paczki =
pnie jodłowe porznięte w kawałki
długości zwykłych gontów* Spr
IV, 359.
P^aczkarz ^ » trudniący się prze-
noszeniem towarów defraudowa-
nych, defraudant, kontrabandzi-
sta* Osip. II » Paczko wóz = kon-
trabandzista, który 'paczki' wozi*
Roczn. 221.
Paczkowóz p. Paczkarz.
P a c z o s k i p. P a c z e ś.
Paczta p. Poczta.
Paczwa p. Pacwa.
Paczyna = » wiosło duże* Pobł.
61. »PaczJ^na = wiosło duże
(tratwowe)* Ram. 130. » Paczy-
na* ( ) Hilf. 174 p. w. Paj-
czina. »Pajczyna (~^~'), pajcz^na
( )* = wiosło Hilf. 174.
Paczyna p. Pecyn a.
Paczynka?: » Paczynek pełno na-
przędzione wrzeciono* Zbigniew,
Niecnota 224.
Padka p. Paca.
Paćkać p. Paciać.
Pada p. Patek.
Padaczka= » wielka choroba, ka-
duk* Osip. II »Padlica*: .Ś. Wa-
lenty, patron chorób i padlicy*
Krak. IV, 284, no 1024.
Padać: 3 os. Ip. cza.su teraźniej-
szego »Padze* Rozpr. XII, 67.
> Deszcz padze* List. od J. Bystro-
nia. Archiv 474, n® 21. Nieoso-
bowo: »Nieraz się przytrafia, co...
ani pada; ani pogoda, jeno smar-
ce* Kam. 26—27. »0 deszczu
mówią nieosobowo 'pada' a. 'pa-
dze'* Tyg.il. 2, XIV, 185. >Jak
padze na Boży stąpieni, to je
drogi koński pierdzeni (= trudno
o konie do polnej roboty)* Rozpr.
XII, 78. »Na cały las padze, a na
sztyry jedliczki ni* (zagadka o wy-
mieniu krowy) Rozpr. XII, 84,
n® 7. II »Padać« = wypadać:
• Wtedy jednako pada niedobrćm
panu, jakby i chłopu* (= na
złe wychodzi) Kam. 48. »Im za-
jedno na to pada* (= tak wy-
pada) Kam. 85. || »Padować*:
• Król Sobiecki kazaj wszystkiemu
wojsku krzyżem padować* Cisz.
I, 15, n^ 13. »Padują liście na
wszystkie strony* Wisła V, 934,
n<> 1. II > Padać a. Padać się*
= dostawać krost, wrzodów, ro-
pieć, jątrzyć się: » Padać się =
pękać, odpadać: 'Ciało lub skóra
pada się, czyli psuje, pęka, od-
pada wskutek ran, chorób, odle-
żenia* Pr. fil. IV, 853. » Wymiona
parszywieją, wymiona padają, tj.
krosty się jej (krowie) robią po
wymionach i cyckach* Zb. V, 119,
n<* 121. » Dotknięcie padałca spra-
wia, że ciało 'pada się' czyli ją-
trzy* Zb. I, 105. » Jeżeli niedź-
wiadek uroni mocz swój na ciało
ludzkie, to będzie się ono 'padać'
czyli jątrzyć* ib. 106. > Ciało się
pada, gdy (padalec) ukąsi* Pobł. 61
p. w. Padalc. || > Padać się* =
boleć: »(Kto po raz pierwszy na
Padać — Pagować
9
wiosnę zobaczy bociana, powinien)
usiąść na no^ch, aby się w le-
cie nie padały* Zb. V, 108,
n« 14
Padać p. Powiedzieć.
Pad a lec = »iratunek żmii pospo-
litej, najmniejszy* Pr. fil. IV, 853.
.Padawiecc Wisła VIII, 360. Cer.
»Padawice« = padalce Rozpr.
IX, 202. 221. II .Padawiec, pa-
da wica = złośnik, gwałtowny czło-
wiek: 'ej to wściekła padawica,
taka naremnd, co bićda do nij
przystiipić* Spr. V, 389.
Padalenia p. Padaleniec.
Padaleniec i Padalenia: ^A
przede dworem jest kamiń, Pa-
dalenia siedzi na nim. Przyszed
do nij padaleniec I zapytał się
o wieniec* Kuj. I, 260, n® 24,
zwr. 2 (zap. zepsucie zam. Po-
doleniec, Podolanka). Por. M a d a-
lenieć.
Padalica = » wszystko, co wyrasta
z nasion samosiewnych* Roczn.
221. » Padalica = żyto, które
samo wypada z kłosów, wschodzi
i dojrzewa* O. » Padalica = owoc
niedojrzały, spadły z drzewa* Petr.
Padaliczny: >Nie jest to mak
zwyczajny, ale samosiejny, pada-
liczny* Źb. III, 97, no 17. *Na
Pobereżu i PoHolu często na drugi
rok zbierają drugi plon z wysy-
panego ziarna, zwany padalicz-
nym* Krasz. Wsp. Woł. II, 91.
II » Dzieci z niepraw«*go łoża zo-
wią się *padalicznemi'* Roczn.
221 p. w. Padalica.
Pad anki = jagody, które same opa-
dły Ust. od Święcian.
Padawica p. Padalec.
Padawiec p. Padalec.
Pad' ku mój! = » wykrzyknik w ra-
zie nagłego odebrania wieści nie-
szczęśliwej o pożarze, śmierci czy-
jej itp.« Roczn. 221.
Padlica p. Padaczka.
Padło = » ścierwo* Osip. » Padło
wietrząc, wilk gdzieś wyje* Pol,
Pieśń o ziemi.
Padną p. Panna.
Padol p. Padół.
Padół = dolina, nizina, wąwóz:
• Przy jednym padole, Przy jednćj
dolince Siedzi tam landwera* Rog.
9, n® 16. »Nie bójta się pana,
Bo go podzióbała Na padole ka-
nia* Wisła VII, 190. .Padol*:
»Na padołu świata błąkający sie*
Wisła VIII, 486. .Pądoł = wą-
doł, wąwóz, padół* Rozpr. XVII,
92. »Pąd()ł = padół, wąwóz*
Święt. » Zagnali w padoły* Swięt.
394. »Przysed w wielkie padoły,
co w nich było bajoro* Święl.
387. » Zapędził się za tą świnią
aż w dalekie pola, dopóki mu
nie znikła w padołach* Święt.
458. II .Padół a. Dół = mała stu-
dzienka, której wody używają
tylko do pojenia bydła* Rozpr.
X, 275 p. w. Dół. II .Padół, po-
dół, podołek = miejsce na przy-
jęcie ciężaru w podniesionym far-
tuchu* Kolb. słown. .Nabrałabym
go (złota) choćby dwa padoły,
Gdyby mnie matula puściła do
swej komory* Wójc. I, 79. || . Pa-
dol* = nazwa psa Zb. XIV, 27.
P a d u c h ^ . złodziej * Zb. II, 9. por. O.
Padź = .słodka substancja, która
się w kwiatach znajduje, a którą
pszczoły na robienie miodu zbie-
rają, miodowica* O.
P a f n ą ć = uderzyć: .Czarna krówka
w nos mnie pafnęła* Wilkoński
Ramotki V, 305.
Pagac p. Pajac.
Pag aj = .chleb, i wogóle zakalco-
wate pieczywo* Spr. V, 139.
Pagórek p. Pagór.
Pagować= .na kogo uwziąść (tak
zam. uwziąć) się, instygować, ząb
na kogo zaostrzyć, np. 'pagował
go przed panem, żeby go zgubić'*
10
Pagór — Pajtasz
Kuj. II, 274; Bib. Warsz. 1860,
IV, 628.
P a g ó r = . pagórek < Pr. fil. IV, 228 ;
V, 823. »Przydę na pagór za
\vsią« Krak. IV, 108. »Ty rudaw-
ski dworze, Stoisz na pagórze «
Rud. 132, nO 30. || »Pagorek<:
^P^zyjechdł pod pagórek, konie
nie mog^y wyciągnąć* Święt.
447.
Pagródka p. Pogródka.
Paiczyna p. Pajęczyna.
Paj= » podział łupu, zdobyczy* O.
II »Paj« p. Pajda.
Paja = »pysk< Rozpr. IX, 211.
• Paja = (rub.) gęba, usta* Święt.
• Paja = gęba* Udz.
Pajac: *Pagac* Spr. IV, 380.
Pajączek p. Pająk.
Pająk: »Pajk« Pobł. 61. Ram. 130.
Hiif. 138. II » Pajączek*: >Za-
jęce uszka (konwalje) czyli pa-
jącki* = wzór na pisankach Wisła
VIII, 363.
Pajcu-bajcu: »Pajcu-bajcu robić
= aby zbvć, aby abv« Pr. fil.
V, 823.
Paj czy p. Pajęczy.
Pajczyna p. Paczyna.
Pajczyna p. Pajęczyna.
Pajd p. Pajda.
Pajda = » kawał chleba* Spr. V,
118. Zb. II, 9. Pr. fil. IV, 228.
Pleszcz. 40. Krak. IV, 310 p. w.
Kromka. » Pajda, chleba pajda =
kawał chleba; wyraz stosowany
tylko, gdy mowa o chlebie* Parcz.
• Pajda chleba = kawał chleba,
gier.* Krasn. 306. »Pajda = ka-
wał: 'Taki pajdy chleba toby i
pies nie zjad, a cóz dopiro pdn'<
Pr. fil. III, 311. »Pajda = spory
kawałek u krojonego (z bochenka)
chleba* Kolb. rękop. » Pajda =
wielka kromka chleba* Święt.
• Pajda (aulor pisze *pojda') =
wielka kromka chleba* Udz. •Wy-
nieśli chleba pajdę i do tego cztery
grosze* Dygasiński Beldonek 39.
II » Bajda*: •Duży kawał odkra-
janego chleba ma tu nazwę: bajda,
pajda* Chełm. I, 60. Zdr. .Baj-
deczka* Bar. 145. || »Paj, pajd«
Pobł. 17 p. w. Fajt. Por. Fajt.
Pajdować= •spory kawałek chle-
ba sobie ukroić* Kolb. rękop.
Paj erki = »dójniczki (= doniczki)
do kwiatów* Zb. II, 9.
Pajęcza p. Pajęczyna.
Pajęczy: •Pajczy : Tajczd nitka.
W pajcz^ch secach'* Ram. 130.
Pajęczyna: » Pajęcza*: •Gdym
meble już wyprzedał, pajęcze mam
z gołych ścian* Pozn. V, 75, n*
130, zwr. 2. »Pajiczfna* Ram.
130. •Pajicztna* {—) Hilf. 138.
174. •Pajczyna* Hilf. 174. •Pai-
czyna* Hilf. 138. 174. II •Paję-
czyna* (myśl.) = rodzaj sieci
Prz. ludu VI, 126. || .Pajęczy-
na* (złodziejs.) = 1, bielizna 2,
płótno.
Pajk p. Pająk.
Pajkus p. Parikus.
Pajować = > krzyczeć, wymyślać*
Święt.
Pajować się = ^zdobycz między
sobą dzielić* O.
Paj s ki p. Pański.
Pajskie p. Pańskie.
Pajsłwo p. Państwo.
Pajszczyna p. Pańszczyzna.
Paj ta = »bróg* Spr. IV, 28. Rozpr.
XVII, 24. »Pajta = szopa na
polu* Rozpr. XVII, 24.
Paj ta s p. Pajtasz.
Pajtasiek p. Pajtasz.
Pajtasik p. Pajtasz.
Pajtaska p. Pajtasz.
Pajtasz=» towarzysz* Rozpr. XVII,
24. II » Paj tasz a. Pajtas = 1,
pogardl. dziecko 2, mający krzywe
nogi Pr. fil. IV, 228; V, 823.
Rozpr. XVII, 82. || •Pajtas =
mówią o niewielkim chłopaku*
Spr. V, 389. . Pajtas = chłopak*
Pajtaszyć — Pakop
11
Wrześ. 15. »Pajtaś = chłopiec,
który pierwszy raz spodnie wdzieje <
lldz. »Pajtaś, pajtasi, pajtaśki =
małe chłopaki* Rozpr. X. 293;
XVII, 24. » Juhasi, pajtasi, złd
nowina na was* Rozpr. X, 262,
n® 26. Zdrobn. »Pajtasik = mały
chłopak, trzymający się jeszcze
matulinej kiecki* Spr. V, 139. ||
• Pajtasz = pajac, komicznie wy-
glądający* Kolb. rękop. || »Paj-
taś = przezwisko mieszczanina,
nicpoń* Święt. || »Pajtaska =
towarzyszka* Cer.
Pajtaszyd=» kamracić się « Rozpr.
XVII, 24. Por. S pajtaszyć.
Pajtaś p. Pajtasz.
Pajtuś = połajanka: »Szelma Wę-
grzyn, ajtuś, pajtaś* Wisła VI, 569.
Pak = smoła: » Przylepiał do dna
kawał paka* Chełch. II, 20. •Pa-
ka* List. od J. Sembrzyckiego.
.Pach* Wisła III, 88. List. od
J. Sembrzyckiego. »Pach = szew-
ska smoła* Krasn. 306.
Pak p. Paka.
Paka: »Pak*: » Wiązkę rzeczy, a.
też skrzynię do rzeczy, nazywają
w Królestwie 'paką' w rodzaju
żeńskim, na Litwie zaś *pakiem'
w rodzaju męskim* Wal. 61 (wyd.
1). »Nim się przez komorę Z pa-
kiem grzechów mych przebiorę*
Odyniec, Mój kardynał. || >Paka
a. Hela ^ skrzynia do wożenia
kartofli* Kuj. II, 271 p. w. Hela.
>Paki na kapustę i zboże* Krak.
I, 156.
Paka p. Pak.
Pakaś p. Pakaż.
Pakatela = bagatela Rozpr. XII, 41 .
Pakazie p. Pakaż.
Pakaż = » bagaż* Rozpr. XII, 41.
» Pakaś = bagaż* Rękop. I. Ko-
pernickiego. » Pakazie :=n towary*
Rozpr. XVII, 92. . Pakazie (lekc.)
= towary, pakunki* Święt.
Pakciarz p. Pachciarz.
Pakczyd się: > Pakcyd się = gro-
madzić się, zbijać się w kupę
(o owcach)* Wrześ. 16. Toż Spr.
V, 389. »Owce się pakcą, jak jes
gorąc (= gromadzą się dla wy-
poczynku)* Rozpr. X, 294 p. w.
Pakcyć sie.
Paklak p. Pakłak.
Paklakowy p. Pakłakowy.
Pakle pie Ip. i Im. = »odpady lnu*
Nadm. 150. »Sedzy kukła pód
paklepiem* ib. »Paklepie = naj-
gorsze włókna, spadające przy
klepaniu lnu* Mil. »Paklepie =
pakuły, czyli to, co odchodzi przy
'klepaniu' konopi, a nawet lnu*
Pr. fil. IV, 853. »Paklepie a. 'pa-
kuły, pakule' = kłaki wyczesane
ze lnu i konopi* ib. p. w. Pa-
kuły. »Z paklepi, jako niezdatnych
do żadnej przędzy, kręcą tylko
postronki do u wiązywania bydła*
ib. p. w. Paklepie. || >Poklepie
= resztki, pozostałe po oklepa-
niu lnu* Chełch. H, 150. »Dała
jy takich poklepi, lakigo świń-
stwa ze lnu* ib. 71. » Kazała jy...,
zęby te poklepia sprzędła* ib.
Pakłak »a. Paklak = 1, grube
sukniiiko, prosie sukno a. płótno
2, odchód od lnu a. konopi, 'osmy-
czyny'* O. » Suknia z pakłaku*
Wójc. II, 367. .Paklak = gruba
tkanina z pakuł na worki* Osip.
Pakłakowy: » Paklakowy = pa-
kłakowy, parciany* Pr. fil. V, 823.
Pakłopie p. Pakop.
Pakolka = kobiece ubranie gło-
wy: >Na głowie pakolka ustro-
jona kwiatami* Maz. V, 39.
Pakop a. »Pacześ* = gatunek
przędziwa średniej wartości Krak.
J, 182 ods. » Pakop m., pakopie
n. = włókno poślednie z przę-
dziwa* Krak. IV, 315. >Pakło-
pie*: »Wzięna wsyćkie te pakło-
pie, co miała z nich prząść, i wpa-
kowała do cebra* Krak. IV, 219.
12
Pakość — Palanlować
Pakość = » złość, coś złego, przy-
krość: *a ten Twardoski ciągle im
robi takie pakoście'« Pr. fil. V,
823. »Aby mu ten drugi prepi-
nator nie robił pakości (= na
złość)* Kam. 91—92. >Na pa-
kość robić == robić na złość «
Pr. fil. V, 823.
Pakośnik = » psotnik* Petr. ||
• Pakośnik a. Paskudnik = cho-
roba krowy, odęcie* Zb. VIII, 253
p. w. Paskudnik. » Pakośnik =
odęcie z białą lub czarną krostą
na boku* (może raczej 'na oku'?)
Zb. V, 123, nM74. . Krowa ma
'pakośnik', tj. odęcie i do tego na
oku białą, twardą krostę* Zb. VI,
297. »Pakośnik = choroba oczów
u bydła* Zb.X.253ods. » Pocierają
bydłu oczy miodem, żeby 'pakoś-
nika nie zarywało'* Zb. X, 213.
»Krzyżownik dla bydła — 'jeżeli
p:ikośnik ma, to odpływa'* Wisła
II, 606, no 25. » Pasterze, kiedy się
bydło gzi, wołają: Siedzi żaba na
ogonie, Pakośnika załapuje* Zb.
X, 253.
P a k o w a ć = » jeść « Rozpr. XI, 1 86.
Ust. z różnych stron.
Pakuła i Pakule p. Pakuły.
P a k u i a k : » Pakuljik ^ powróz z pa-
kuł* Pr. fil. V, 823. II »Pakulak
= mający włosy rozczochrane, do
pakuł podobne* Osip.
Pakularz= przezwisko szlachcica
wieluńskiego Łęcz. 9, ods.
Pakule = »duże polne myszy*
Maz. V, 53.
Pak ulic się = strzępić się: »Gdy
nitka po zerwaniu jej 'pakuli się',
to (jest) wełna* Wisła VII, 80.
P a k u 1 n i c a = płótno najgrubsze
I st. z Litwy.
P a k u 1 n V ::= » pakułow v « : » Koszula
pakulna* Zb. XI, 247 i 248.
Pakuły a. > P a k u 1 e , P a k 1 e p i e
= kłaki wyczesane ze lnu i ko-
nopi* Pr. fil. IV, 853. .Pakuły
= krótkie kłaki przy międleniu
odchodzące* Rozpr. XX, 432.
>Jak mu się (buty) rozlćzą, to je
ściąga zajedno, póki nie pójdą
w pakuły* (= nie zedrą się) Kam.
20. » Pakule* Petr. Ust. z Litwy.
• Nalazła w pościeli żabę ususzoną
i schowała, w pakule zawinąwszy,
w świronku* Juc. 73. » Pakuła*
(Ip.) Petr.
Pakura== suszarnia Ust. ze Żmu-
dzi.
Pal: »Pal ^ paliwo, palenie: 'drze-
wo na par* Rozpr. XXVI, 388.
Spr. IV, 326. II »Pal = w sta-
roświeckim piecu bieganym miej-
sce, gdzie się ogień kładzie* Spr.
V, 389.
Pal : » Porwał za pal (= kół) i śmis-
nął (= rzucił) nim jednęm ma-
chem iio tego draba * Zb. VII, 59,
nO 120. .Pala* O.
Pala p. Pal.
Palacz: » Palacz wdpna* Ust. z Ja-
worza 1891.
Pałać p. Palić.
Palamenter p. Palamęter.
Palamęter (z Parlamentarz) =
• człowiek przemyślny, przebiegły*
Spr. IV, 326. Rozpr. XVII, 51. ||
• Palamenter = zdolny, ale próż-
niak, urwisz* Udz. » Palamenter
= włóczęjza, rozpustnik, lekko-
myślny* Święt.
Pal ani ca: »Palanica (Podole), Pa-
lanyca, Palenica (Ukr.) = placek
z żytniej mąki, podpłomyk: 'Czę-
stuje wódeczką, daje świeżutką
palanicę'* Sowiński. » Palenica =
placek* O. » Obchodzi się pole
z palanicą lub pirogiem* Zb. XIII,
193, no 210. > Każdy gospodarz
obowiązany dać (kolędnikom) po
dwie palanicę* Zb. V, 67. Por.
Palonka.
P a 1 a n k a p. Palenka.
Palan to w ać = •bić* Bib. Warsz.
1898, III, 437. .Przed nią stoją
Palanyca — Palec
13
pokorni słudzv, a ona ich palan-
tujec Glin. III, 67-68. »Palen-
lować = policzkować lub kijem
kogo okładać* Osip. || »Palan-
tować = hałasować, krzyczeć
w niebogłosy* O.
Palanyca p. P a 1 a n i c a.
Palarnia = »gorzelnia« O. Pr. Gl.
IV, 285. »W znaczeniu przenoś-
nym o pijaku: To też je pa-
larnia'. Pr. fil. IV, 285. II »Pa.
larnia* = pokój do palenia ty-
toniu, fajczarnia Ust. z Warszawy
1899 r.
P a 1 a r u s p. Paraliż.
Pa I ar u sz p. Paraliż.
Palarz: »Palarz = 1, palacz 2,
(obelż.) zasmolony, zabrukany, nie-
chluj« Swięt. » Chodzi, jak pa-
larz* Święt. 671, nO 275.
Palączka: » Palącka = rana do-
tkliwa « Święt. »Wsyćkimem se
podarunki dała: Jednemu paląckę
na r4ckę...« Święt. 206, n^ 42.
P a I ą s e k p. Palec.
Palca p. Pal i ca.
P a 1 c a n t p. Palcat.
Palcat: » Palcant = kij < Rozpr.
XXVI, 388.
Palcaty p. Palczasty.
Palczasty: > Palcaty • Spr. IV,
326.
Palczatka = rękawiczka o pięciu
palcach Chełm. 1, 49, ods.4; II, 241.
O. Ust. z Litwy, Ukrainy. >Pal-
czatki = rękawiczki z palcami*
Pr. fil. V, 823. »Palcalki = rę-
kawice z palcami* Pr. fil. IV, 277.
P a I c z y k p. Palec.
Pal czyś ko p. Palec.
Palec: » Palec na twa gęba. Palec
na twa cnota* (pogardliwy sposób
mówienia) Archiv VIII, 472. » Pa-
lec na twą gębę, Palec na twą
cnotę, Nie będę ci wierzyć. Aż
będzie ogłoska (= zapowiedź)*
Rog. 93, n® 167. »Trzepjił pacierz
na palcak* (= w braku koronki
rachował pacierze na palcach)
Zb. VII, 65. II > Palie* Rozpr.
VIII, 75. Pr. fil. V, 823. Chełch.
I, 18. »Ten palie prys (= prysł)
pod twoje łóżko* Chełch. I, 20.
• Twoich ojców znum, jak swój
palie* Chełch. I, 141. »(Sygnet)
wetchnoł na palie* Kuj. I, 141.
2 pp. Ip.: »Palica* Rozpr. IX,
151; X,246. Zb. V, 190, n«2; VIII,
312, nO 10. Święt. 335. Krak. IV,
70. Kuj. 1. 138. 141 ; II, 283, n0 47.
Kozł. 355. Chełch. 1, 18. 20. ^Pkli-
ea* ( — -) Rozpr. VIII, 184. 6 pp.
Ip. »Palicem* Rozpr. IX, 151.
Kuj. I, 192, Chełch. I, 18. 20.
• Kiwa palieem na niego* Krak.
IV, 70. »Nie popychają igjy śre-
dnićm palieem, jćno insym* Cisz.
I, 126. (Obok tego: »Mśm nawet
palec jei ze sygnetem* Cisz. I,
126). »P^icem'* (-—) Rozpr.
VIII, 184. 7 pp Ip.: »Na palicu*
Zb. X. 309, n'> 264, zwr. 2. Cisz.
I, 282. Święt. 371. 417. Chełch.
II, 97. Kuj. I, 130. >W palicu*
Rozpr. IX, 151. .W palicu* (—'-')
Rozpr. VIII, 184. »Nie taras mi
pfió palicu* Rozpr. IX, 193. 1 pp.
Im. »Palice* Bib. Warsz. 1860,
IV, 628. Rozpr. IX, 151: X, 246.
Spr. V, 389. Zb. VIII, 253. Sand.
264. Kuj. II, 274. Fed. 404. Mil.
Parcz. Udz. »Palico* (~^"") Rozpr.
VIII, 184. Spr. IV, 28. 4 pp. Im.:
>Uobe(nijcie palice* Rozpr. IX,
196. » Poobcinały se palice w no-
gak* Zb. V, 232,*n« 35. .Niechże
wyzują prawe buty, cy óni mają
wszystkie [)alice« Cisz. I, 193 —
194. »Ze złości jaz palice gry-
zie* Chełch. I. 288. » Wzion w pa-
lice igłę* Chełch. I, 63. »Obieśmy
z Kaśką palice pourabiały, nogi
zachodziły* Sewer. 2 pp. Im. »Pa-
liców* Rozpr. IX, 151. »Paliców
u ręki nie żałuj* Sand. 29. »Śte-
rech braci mają po dwanaście pa-
14
Palecznik — Palendryka
licówc (zagadka o kołach i spry-
chach) Cisz. I, 337, n<> 136. 3 pp.
Im. >Palicom« Rozpr. IX, 151.
.Pilicom* (—^) Rozpr. VIII, 184.
6 pp. Im. »Palicami« Rozpr. IX,
151. Wisła VIII, 272. .Pilicami*
{-—) Rozpr. VIII, 184. .Pali-
cami wytykają* Kozł. 85, n® 14.
»Coby i ciebie we wsi nie wy-
tykali palicami* Kam. 114. .Go
ojciec stracił, to syn odrobi. Gzem?
odezwał się żałośnie, temi dzie-
sięcioma palicami?* Sewer. >Rę-
kawicki z palicami* Kozł. 123,
n® 53. 7 pp. Im.: .W palicach*
Rozpr. IX, 151. .W pilicach*
(—-^) Rozpr. VIII, 184. .Poszła
cichuchno na palicach* Kuj. I,
120. .Posja za niem na palicach*
Cisz. I, 83. II .Gzarci palec* p.
Czarci. Por. Djabli palu-
szek. II .Sznurówka... zapinana
na tak zwane palce, tj. podługo-
wate kliniki* Pozn. I, 72. || .Pa-
lec* = część stępy nożnej: .Li-
war (stępy nożnej) oparty jest na
palcach* Lub. I, 85. ||. Palec =
ząb drewniany u koła w maneżu
lub mijanie, zwykle z drzewa gra-
bowego* Pr. fil. IV, 854. .Pal-
ce = grabowe zęby w kole młyń-
skiem, obracające cewie* Spr. V,
139. II .Palice = części pługa,
inaczej 'rozsochy, sochy pługowe,
rękojeści, klęki, rogacze** Pr. fil.
IV, 229. II Zdrobn. .Palczyk*
Ust. z Litwy. .Żona twoja miała
syna i sama go zjadła, tylko ka-
wałek palczyka odebrałam* Zb.
XII, 58, no 84. || .Paluszek*:
.Palusiek*: .A ja do nidj na pa-
luśkach* Rog. 247, no 500. .Pa-
ląsek*: .Zabij nam, panie, i gąs-
ki. Bośmy sobie pokaleczyły pa-
ląski* Wójc. II, 380. || .Palu-
szek * = imię bajecznego chłopca,
małego jak palec: .0 Paluszku,
co go krowa zjadła* Cisz. I, 176.
II .Djabli paluszek* p. Djabli.
Por. Czarci palec. || .Paluszki
= kluski małe podługowate bez
maku* Zb. XIV, 24. .Paluszki
= kluski z makiem* Wisła VI,
229. .Paluszki = kluski podłu-
gowate, osypane makiem* Wisła
VII, 75. .Paluszki z ciasta z ma-
kiem* Zb. XIV, 39. P. jeszcze:
Wisła II, 815. Por. Ś lizy ki. ||
.Paluski« = odmiana gruszek
Zb. XIV, 28. II .Paluszki = od-
miana kartofli tak zwana dla swe-
go długiego kształtu* Pr. fil. V,
974. .Paluski* = odmiana ziem-
niaków Zb. XIV, 26. II .Pa-
luski* = jakaś roślina Was. 14.
II . Palc(z)ysko = zgr. palec:
'wtyka swoje brudne palcyska
w jego złotą tabakierka* Pr. fil.
V, 823. II .Paluch = duży pa-
lec w rękawicy* Krak. III, 10.
Palecznik = .naparstek* Pobł.
62. Ram. 130. Hilf. 176 p, w.
Pole.
Paleczny == przym. od .Palec*
(=ząb w kole młyńskim): .Pa-
lecne koło, we młynie pod 'pój-
dem' = koło nabite kołkami, które
wprawiają w ruch 'cewi\ osa-
dzone na wrzecionie, obracającem
kamień młyński* Spr. IV, 309;
V, 389.
Paledran p. Palendron.
Palegraf p. Paragraf.
Palele = .kapelusz (do dzieci)*
Spr. IV, 28.
Palendron = suknia księża: » Przy-
szło mu raz do głowy... ubrać się
po kanonicku Przedzierzgnął się
tedy w palendrony, mucety, ro-
kiety* Bar. 63. .Palendron* Pr.
fil. V, 974. II .Paledran = ro-
dzaj sukni księżej, sutanny bez
guzików, noszonej na innej lek-
kiej jedwabnej sutannie* Pr. fil.
V, 974.
Palendryka == jakaś roślina :
Paleneczka — Paleń
15
• Wiję wianki z ruleczki I z drob-
nej palendryki* Sień. 270, n^ 13.
Por. Kolęd r a.
Paleneczka p. Palenka.
Palenica p. Pałanie a.
Palenisko: » Palenisko = 1, na-
lepa w kuźni 2, miejsce, w k to-
rem ognie palono* Święt. »Pd-
lenisko (w kuźni) = nalepa do
rozżarzenia węgli za pomocą mie-
cha, który na nią wystaje* Święt.
32. II » Palenisko = miejsce, na
którym ogień się pali przy goto-
waniu i na którym jeść gotują
'na kominie'* Osip. »Palowisko*:
»Piec chlebowy, przed nim pa-
lowisko zwykłe (czyli kuchnia),
z którego dym rozchodzi się po
całej izbie* Zb. I, 109 (ale dalej
spalenisko').
Palenka = gorzałka, wódka O.
Goszcz. 1 32. Rozpr. X, 218; XVII,
51. Wrześ. T. 44. »Daj palenki,
zydn, dobry chłopcy psydą (idą),
Jak nie das palenki to cię tra-
pić budą* Goszcz. 275. Wrześ.
T. 44. »Pije palenkę jeden do
drugiego* Zejsz. 100, n^ 388.
> Baryłkę z palenką nade mną
powieście* Zejsz. 170. >Tam bę-
dę palenkę co chwila popijał* ib.
• Palenka* Rozpr. X, 232. 294.
Spr. V, 389 »Daj pdłenki, zydu.
Dobre chłopcy idu* Spr. V, 389.
• Palenka = gorzałka (wyraz
w śpiewkach używany)* Wrześ.
16. >Zakiel se Janiczek palenki
napije* Zejsz. 137, n^ 53. P. także
ib. 105, n« 423. »Palanka* O.
Zdrobn. »Palenecka* Rozpr. X,
218. »Palineczka* Zejsz. 105,
n<>421. »Palineczkę pijać* Zejsz.
68, no 180.
Palentować p. Palantowa ć.
Paleń: » Piileri = dwa drzewa
równolegle obok siebie biegnące
w izbic dymnej, pod powałą;
służą do suszenia drzewa, lnu.
owoców* Rozpr. IX, 211. •Po-
nad piecem piekarskim umiesz-
czone bywają pod powałą drążki
na końcach do tragarzów zapo-
mocą wici przymocowane lub
wpuszczone w przeciwległe ściany,
na których kładzie się drzewo,
aby wyschło, suszą też tam ce-
bulę, len itp. Dn^żki te zowią
się... Spaleń'* Zb. XIV, 10. •Nad
kominem przez całą szerokość
izby poniżej tragarza ciągną się
dwa drągi, na których dosuszają
się drewka. Ten... przyrząd na-
zywa się paleń* Tyg. ii. 1, XII,
6. •Paleń = żerdka, zawieszona
w izbie u tragarzy* Rozpr. VIII,
231. »Mam pieniędzy rzomnie.
Wisom pod paleniom* Zb. XII,
154, n0 487. Rozpr. III, 373—4.
• Kuraś wyskocył na paleń na
grzędę* Zb. XV, 41, n^ 19. •Ik
kot nie znał, to sie ik b^, po-
strahał sie i wyskocył na paleń*
Zb. XV, 35. Inne przykłady Zb.
XIV, 111. Rozpr. Viii, 225. ||
• Poleń* w rodzaju męsk. i żeń.:
• Poleń (rodź. żeń.) = dwa stra-
garze przymocowane obok siebie
pod powałą, wzdłuż jednej ściany,
na które zazwyczaj kładą drzewo,
aby schło* Rozpr. X, 296. •Po-
leń = pod powałą izby dwie
żerdki wzdłuż ściany, na których
kładą drewna dla przesuszenia*
Spr. V, 397. •Poleń = żerdka
pod powałą wzdłuż ściany, zwy-
kle do nakładania drew* Wrześ.
17. •Poleń = rusztowanie nad
nalepą* Udz. » Niżej (powały), nad
oknami ułożone znajdują się 'pole-
nie\ niby przegrody z desek na
umieszczenie lnu, gontów i drzewa
dosuszenia* HofT 70. •Dym, słu-
żący niby do suszenia lnu i innych
materjałów, ułożonych na *polo-
niach'* ib. » Młócą (len) z sie-
mienia i układają na poleniu, tj.
16
Paleńczuch — Palica
pod powałą* ib. 71. >Drzewo
z polenia rzaeał na ziemię* ib.
64. II >Polęii = dwie belki wpra-
wione tuż obok siebie przy je-
dnej ścianie niżej od powały i
idące przez całą długość izby*
Zb. VII, 65 ods. »Na polęni su-
szą zwykle drzewo, a czasem skła-
dają inne rzeczy jak na półce*
ib. II »PoIąń*: »Wyskocył na
poląń i ciuchulko legnął tam*
Zb. V, 204. » Legła na łązku,
które było pod polania* ib. » Pa-
chołek na polani na korycie le-
żał* ib. » Spadła z polanie na
łązko* ib. » Schował list w chałp-
cątku na polani w dziurce* ib.
214, n« 21. Por. Polednia.
Paleńczuch: » Paleńcuch a. Spd-
łeńcuch = pog. tak nazywają
dzieci chłopa, który podpalił swoją
chatę* Pr. fil. IV, 229.
Palenka p. Palenka.
Palestra = kij, używany w grze
w 'plizgę' i w 'kickę' Zb. X, 79;
XIV, 223, no 15.
Palet = > polecenie na piśmie*
Pleszcz. 39.
Paleta: »Paletra* Ust. z Litwy.
• Przenosimy podróżną paletrę na
ten odległy Rusi południowej kra-
niec* Kło*>^y V, 8.
Paletra p. Paleta.
Paletrować p. Penetrować.
P a 1 i c p. P a 1 e c.
Palica = » gruba laska, kół* Swięt.
> Palica = kij, pałka* Wrześ. T.
29, ods. 3. » Palica = laska* Del.
1 42, n® 1 8. * Palica = kij używany
przez lud nasz w miejsce laski*
Enc. Orj?. tum 20 (wyd. 1865 r.)
str. 282. »Pal!ca = laska* Ram.
130. Pobł. 62. Hilf. 174. >Pa-
licft* (4 pp. Ip.) Ililf. 102.
»Paljaoa, Palca* Hilf. 174. .Pa-
licóm* (6 pp. Ip.) Rozpr. IX, 357.
li Kaszubów puckich wybrana do
lego baba obchodzi dumy z białą
'pallcą' leszczynową, zipraszając
na pogrzeb Hilf. 62. » Zrobił koło
pallcą na grobie* Hilf. 130. »Na-
rznęlf iioni sobie grabowj^ch ki-
jów I palle* Cen. 85—86. •Wy-
ciął sobie w lesie tęgą palicę*
Bar. 32. » Palicę noszą leż i pie-
szo, zdaje się dla stromych ście-
żek* Witw. 89. »Bez palicy hody
im po chałupie trepnąć (= trud-
no mu przez izbę bez laski po-
stąpić)* Kam. 211. » Stoi jak pa-
lica* Wrześ. T. 30. »Taki sztyb-
ny, jakby palicę łyknął* Kam.
120. >Mąż ledy do swojej palicy*
Bar. 32. »Porwie za palicę* Del.
106. »Nie chodź po pszenicy.
Bo ta wyjdzie chjtop z palica, to
cie tiokaiicy* Zb. XV, 172, n^
113. »Tańcuj, Jd.siu, tańcuj, a ko-
niki kwiczą. Przyjdzie tu po cie-
bie tatunio z palica* Zb. XIII,
157, n® 1. » Hajduk leci z pali-
com* Wisła VI, 144. »Bili ją pa-
lica i miotłą* Bar. 98, ods. 12.
»Ze złości uderzył palica ten
szkielet* Bar. 152. >Bier palicę
i rznij tym huncfutom* Wisła VI,
144. »Wnet ja cię nauce. Jak cię
z przodu, jak cię z tyłu tą pa-
lica zmłócę* Krak. I, 212. Zdrobn.
» Paliczka* Rozpr. IX, 296. 354.
Hilf. 130. » Paliczka = zdrobn.
od palfca, laseczka* Ram. 130.
• Kronikarz z para.solem i 'pa-
liczka', tj. laską, którą mu gazda
ofiarował* Tyg. ii. 1, XII, 26.
• Uderzając palicką — kawałkiem
kija bukowego w bublią...* Święt.
97. » Młócą dzieci paliczkami snop
zboża* Zb. VI, 213. » Widzą, że
człowiek niesie cztery okrutne
dęby. Co ty robisz? Ja jestem
siła, niesę sobie te cztery paliczki
dla zabawki* Bar. 69. »Jak mu
sypnie... 25 paliczek, tak poczuł,
że żona jego wcale nie należy
do słabych* Bar. 30. Por. Pała.
Palica
Palma
17
Kitajka.Nasiok. Siekaniec.
II > Palica i palica = głowa «
Spr. IV, 28.
Palica == » rękawica o jednym lub
więcej palcach* PoW. 137.
Palica p. Polica.
Paliczka p. Palica.
P a 1 i d : » Pałać* : >Kiej my tam świ^-
cema nie pałamy* Lub. II, 215.
»Jewo barzo pałało* Hilf. 135
(= paliło, piekło). »Paliwać =
palad, palid często* Pr. fil. V,
824. II » Palić kogo* = podpa-
lać czyj dom: » Naprzód palę
wójta, polem przysięznego* Święt.
179, n" 15. II W przekleństwach:
>Pal* = niech porwie, niech
porwą: »Pal cię kaci* Zb. X,
289, nO 188, zwr. 6, 8, 10, 12,
14, 16 i 18. .Pal cię psi!* Zb.
VIII, 255. .Pal go kolka* ib.
>Pal sześć, umrę, bo umrę, ale
powiem I* Rud. 104. || » Palić
się*: (Pieniądze zakopane) »palą
się* Was. 97 (o błędnym ogniku).
» Palić się czarnym płomieniem
= nie palić się* Pr. fil. V, 823.
II > Palić się* = czerwienieć:
• Pali mi się, pali Stązka u korali*
Rud. 202, nO 148. |f >Palić się =
coire (o klaczy)* Pr. fil. V, 824.
Palikopa = » dzień św. Piotra
w okowach (1 sierpnia)* Pleszcz.
39. » Palikopa, od palenia się kop
zboża, zdarzającego się w tym
dniu od piorunów* ib. od-?. »Naśw.
Palikopy (św. Piotr w okowach)
grom popali kopy* Zb. VI, 175.
>Do Św. Palikopy nie twoje w polu
snopy* ib. »Jest podczas żniw
dzień zwany 'Palikopa', w który
zboża nie zwożą, bo sprowadzi-
łoby to piorun, który spaliłby cały
zbiór* Wisła VI, 986. jj .Paliko-
pa* = burza piorunowa w sierp-
niu: >Lalo nie przechodzi u nas
zwolna ku jesieni, ale przejście
to charakteryzują nawalne pioru-
Słownlk T. IV.
nowe burze, które zwykle pod
koniec żniw przypadają... Osobne
nazwisko tym piorunowym bu-
rzom dano, nazywając je 'pali-
kopy'* Tyg. ii. 1, XIV, 160.
f P a 1 i s a d a : »Balsada = płot wy-
soki, sztachety* Pr. fil. IV, 181.
Toż Rozpr. XVII, 75 (z palisada,
z przystosowaniem do balasy, bal).
Palisantrować = » łobuzować
się: 'chłopak palisantruje dzień
cały'* Pr. fil. V, 824.
Palisko: »Pślisko = drzewo na
opał* Rozpr. X, 294. .Pdlisko =
drewna na opał* Spr. V, 389.
Palistrant = .postrzelony czło-
wiek* Pr. fil. V, 824.
Palito p. Palto.
Paliwać p. Palić.
P a 1 i w o d a = .kłamca, łgarz* Krak.
IV, 315. .Paliwoda = blagier*
Mil. II .Paliwoda = raptu s, czło-
wiek porywczy i bez zastanowie-
nia* Osip. .Między szlachtą był
jeden wielki paliwoda, kłótnik,
Jacek Soplica* Mickiewicz Pan
Tadeusz. || .Pdliwoda = włó-
częga, awanturnik, marnotrawca*
Święt.
Paljaca p. Palica.
Palkotać p. Parkotać.
Palma = .wić czyli rózga wierz-
bowa, malinowa, niekiedy porzecz-
kowa, ucięta podczas wielkiego
postu i włożona do wody. Gdy
się rozwinie, ustrojona wstążkami,
nazywa się 'palmą' i niesioną jest
z każdego domu do kościoła
w Kwietnia czyli Palmową nie-
dzielę dla poświęcenia* Pr. fil.
IV, 854. .Bazie na gałązkach
wierzbowych w 'palmie', święco-
nej w Kwietnia niedzielę* Wisła
IV, 867, no 53. »Pod jaja gęsie pod-
kładają pączki z palmy (kwietnio-
wej)* Zb. III, 25, no 16.|| .Palma*
= tatarak pospolity (Acorus Cala-
mus): .(Tatarak) zowią także
2
18
Piilinować się — Pała
palmą, używają go bowiem do
różdżek wielkanocnych* Zb. VI,
216. » Przed niedzielą Kwietnia
chłopcy lub pastuchy zbierają
młode, piękne, opępłone gałązki
wierzby iwy, które wraz z palmą
tj. tatarakiem związują batogiem*
Zb. VI, 288. II . Palma = rózga
weselna, 'wianek', 'marszałka'*
Vr. fil. IV, 229. » (Starościna od-
daje) starszemu drużbie palmę
czyli rózgę, mocą której otrzy-
muje on władzę przewodniczenia
w czasie uroczystości* Zb. IV,
114. II »ł*alma* =: zielona wie-
ciia, umieszczana przez cieślów
na budynku przy założeniu pierw-
szych krokwi Zb. III, 24, n^ 5. ||
»ł\ilmy a. Rózgi* = wzór do pi-
sania jaj Zb. XIV, 71 (opis).
Palmo w a ć się = » bić w Nie-
dzielę Palmową palmą, mówiąc:
*ł*alma bije, nie zabije, od dziś
za tydzień będziem miesi wielki
dzień* a.: 'Nie ja biję, palma bije,
me zabije, wielki dzień za ty-
dzień' a.: 'Wielki dzieii za ty-
dzień. Palma bije, nie ja biję.
Rano wstawaj, bvdłu (a. świniom)
dawaj* Pr. til. lV, 229.
P a I m o w y : » Naprzód sprzed dru-
żyną weselną, jedzie na koniach
dwóch s walów, z którycli jeden
'n^zgowy' czyli paimuwy' trzyma
rózgę* Zb. XIV, 95. >Swacia pal-
mowi* Rozpr. VHI, 225.
Palnąć: » Palnąć = uderzyć silnie «
Spr, IV, 28. » Palnąć = 1, wy-
w\4ac silny ło>kot, Imk 2, >trze-
lić 3, uderzyć 4, wypić duszkiem*
Swiet. » Okropnie ja paiło za ple-
cy* ' Wisła vin, llb.
Pało grot" p. Paragraf.
Palonka = »plaeek prz;i:^ny nieco
pi^KiłużJiy* Cht^lm. I, 60, ods. 1.
>Go>jKHiyn:e dają im za to po
kawałku palonki* Chełm. L 121.
n- 6. Por. Pal a nic a.
Palony: » Palona wódka* = gorzał-
ka Pozn. II, 30.
Palować = > przywiązać do pala,
np. konie na wiązaniu* Święt.
Palowisko p. Palenisko.
Palto: » Paliło « : > Jakem wrócił,
tak już i palito, i spodnie, i kra-
wat w pierwszej stancji leżały
na łóżku* Konopnicka. »Palton*
Hemp. > Stroją się w .surduty, pal-
tony i kurtki* Pleszcz. 19.
Pa Ilon p. Palto.
Paluch p. Palec.
Palus = > włóczęga, próżniak, mar-
notrawca, awanturnik* Święt.
»Polus = awanturnik, urwisz,
niezawsze szkodliwy* Pr. fil. IV,
308.
P a 1 u s i e k p. Palec.
P a 1 u s o w ać = > prowadzić próżnia-
cze życie* Swięt.
Paluszek p. Palec.
Paluszkować = digitum in vul-
vam immittere Ust. z Litwy. »Pa-
luszkować się* == digitum sibi
in vulvam immittere ib.
P a 1 u s z k o w y : > Pewnego razu da-
wała F^aluszkowa matka krowom
jeść* 1= chłopca Paluszka) Cisz.
I, 176. II »Paluszkowy plaster od
bolączki* = diachvlum Pleszcz,
14.^*, n" 12.
Pał= upał, znój, skwar Ust. z Litwy.
Pała i zdrobn. Pałka = 1, kij:
»F*ałka ^= kij ze zgrubieniem na
jednym końcu* Czark. »Pała =
pałka, laska do wartowania* Pr.
fiL V, 824. > Stróżów nocnych...
godłem jest gruba pahi' dębowa
lub bukowa, zwana *kulą'* Swięt.
126. »Buch jeden pało w matkę <
OheJeh. I, 92. »Uociec z pałom
do zitH^ia* Wisła IX, 247. » Spała,
lalki wiła, A mnie pałą w plecy
biła* Cisz. I, 307, n® 255. >Spał,
w karty i:rdL A mnie pałką prał*
ib. »Wy równo do pały i tak
go z wierszchu huk!* Lub. II,
Pala
19
215, n® 14. »Wziąn paJy i jak
zacnie nią oWadad djdbłów« Święt.
322. »Jak nie wyjmie se kija, jak
nie zacnie rznąć, to rznuł i rznuł
pałą« Święt. 584, n^ Ib. » Parobek
go biuł pałam* Święt. 446. n^ 76.
»Tyn eh Jop powiada: 'z pdłami*.
Jak wypadli, jak wezmom rżnońć*
Zb. XI, 111, n° 18. >Wybyają
kliny pałami* Święt. 30. »lIob-
ziram sie, cy mie ta chto z pajtą
nie goni* Zb. XIV, 47. »Gi są
chjopcy, ci są, (lo sabelki nosa,
Nie te grubijany, Co chodzą z pa-
fcimi* Zb. X, 128, n<> 34. || 2,
• Pała* = część warsztatu tkac-
kiego Lub. I, 90. II 3, »Pała* =
łeb, głowa: » Wymierza srogi mor-
derca prosto burmistrzowi w pa-
łę* Wisła (według notat F. Czepie-
lińskiego). » Zalawszy pałę gorzałką,
w najlepszą chrapisz* Pozn. VI,
147. »Kiej ja sobie w pałę wleję,
Z całego się świata śniieję* Kuj.
II, 58, no 237, zwr. 2 »Łysa
pała wyskakuje* Zb. VI, 1 37, n^ 95,
zwr. 1. » Pałka = łeb, głowa: 'ogó-
łom ci pałkę za pańską gorzałkę'*
Rozpr. III, 374. »Uwaliłek bestyją
mocnie w pałkę* Zb. VII. 54,
n^ 115. » Dajcież nam gorzałki,
Wlejemy do pałki* Wisła II, 118.
> Kiedy w pałkę wleje. Podska-
kuje do powały* Zb. XII, 213,
nO 26. II 4, »Pała a. pałka* =
nazwa krowy bez rogów Krak. I,
178. »Pała< = nazwa krowy,
mającej zbity róg Święt. 21. ||
5, »Pała = pog. ksiądz* Pr. Gl.
V, 824. II Pałka: 1, ^ Pałka =
pniak dębowy, osadzony na topo-
rzysku* Święt. 16. II 2, » Pałka*
= tłuczek w stępie ręcznej Lub.
I, 85. II 3, > Pałka* = grubszy
koniec wrzeciona w kądzieli Lub.
I, 86. II 4, » Pałka* = główka
gwoździa Święt. 1 3, n^ 7. || 5, » Pał-
ka* = część łona, wystająca nad
koniec osi Święt. 10. || 6, » Pałka
= nierozwinięte pióro u ptaka:
'Pisklęta jeszcze w pałkach'* Spr.
V, 139. » Pałka = nierozwinięte
pióro u młodych ptaków, jeszcze
bez chorągiewki: 'gołębie jesce
w pałkach' = nie dostały jeszcze
pierza* Pr. fil. V, 824. > Pałki =
niedorosłe pióra u ptaków* Chełm.
II, 241. .(Pisklęta) jeszcze w pał-
kach na gnieździe, lub już upie-
rzone* Tyg. ii. 1, XIV, 52. » Sześć
poduszek samych pdłek* (autor
pisze 'półek') Kuj. II, 248. Kol-
berg objaśnia: » Półki = pałki,
beżki (bez pierzy) niewypchane*
ib. (zap. błąd : pałki użyło tu w prze-
ciwieństwie do pierzy) || 7, » Pał-
ka = cała noga gęsi, indyka itd. ze
zgrubieniem u góry* Pr. fil. V, 824.
> Pałka = nogi upiecz. nego pta-
ka* Spr. V, 139. .Pałka =
• część mięsa od nogi (ptaka)*
Kuj. I, 61. >Kueharz jeden zjadł
od pieczonej gęsi pałkę i poda-
jąc gęś panu, gdy ten się upo-
minał o brakującą drugą pałkę,
powiedział, że gęś ta miała tylko
jedną pałkę* Kuj. I, 61. » Poda-
łem pałkę od nogi* ib. || 8, > Pał-
ka* = główka kwiatowa a. na-
sienna rośliny: » Pokosy koniczy-
ny przewracają lekko , by się
'pdłki' nieolłukły* Święt. 3. »Mak
w pałkach* Święt. 114. »W^yry-
wając len, układają go w snopki,
które się pod samemi pałkami
przepasuje powrósłem* Święt. 5.
»Po wymłóceniu z siemienia 'pa-
łek' głowatek (= konopi żeń-
skich)...* Święt. 4. II 9, » Pałka
a. Orzypałka* = roślina rogoża
szerokohstna (typha latifolia)
Pleszcz. 126. » Pałka wodna* =
rogoża szeroko- i wązkolistna (ty-
pha latifolia et angustifolia) Zb.
VI, 303. > Pałki a. rogoża rośnie
po stawach* Wisła VIII, 141. ||
2*
20
Pałac — Pałędać się
10, » Pałka = jedność, jako oce-
nienie postępów ncznia (szk.)«
Pr. fil. V, 824. II 11, >Gra w pał-
ki « = sztos Ust.
Pałac: »Pałacz« Kuj. I, 140. » Niech
pojadę, niech zobaczę je^o pała-
cze!« Wisła VII, 701. || Zgrub.
• Pałaczysko* Zacharjasiewicz 0-
pinja parafjalna 42. || >Pałacy-
sko< = miejsce, gdzie stał pałac
Ust. z Lubelskiego.
Pałach ciec = »(o świecy) gdy
świeca wydaje rażące światło wsku-
tek wielkiego nosa (knota), mówią,
że pałachcieje* Kolb. rękop.
Pałacysko p. Pałac.
Pałacz p. Pałac.
Pałaczysko p. Pałac.
Pałać = » oczyszczać z plew* Pr.
fil. V, 836 p. w. Płóć. >Połać =
oczyszczać z plew, 'opołać'« ib.
842. Por. Płóć.
Pałam ar = »dzwonnik« Przem. 97.
• Pałamar = posługacz cerkiew-
ny, zakrystjan* Roczn. 221 p. w.
Pałamarować.
Pałamarować = » robić bardzo
gorliwie niepotrzebne, lub do ro-
biącego nie należące, lub od niego
nie wymagane przez nikogo rze-
czy* Roczn. 221. Por. Połoma-
r o w a ć.
Pałanie = oczyszczanie z plew:
•Nieczułki... służą do 'pałania'
krup* Chełm. I, 83.
Pałasina p. Pałasz.
Pałasz: zdrobn. » Pałasina*: » Bie-
rze pałasine stare ze ściany* Zb.
XV, U. 14.
Pałaszować = »jeść chciwie,
z apetytem* Pr. fil. V, 824.
Pała ta = izba, biuro: »'Kazienna
pałata' = izba skarbowa. 'Kon-
trolna pałata' = izba obrachun-
kowa* Wal. 62 (wyd. 1).
Pałatać = » mówić komu prawdę
w oczy: 'ona mu pałata jak psu
w koryto'* Pr. fil. V, 824.
Pałazajta p. Kołanica.
Pałączek p. Pałąk.
Pałąg p. Pałąk.
Pałąk = »pręt, kij wygięty w łuk,
czyli w kabłąk* Pr. fil. IV, 854.
>W kłonifi rybackiej jest pałąk* ib.
.Pałąk* u brony Was. 56. .Chło-
pi .. . z ręcami w pałąk (= na
krzyż)* Kam. 188. Zdrobn. .Pa-
łączek*: .Przy dnnżku (biegana)
wdłubany jest na wysokość dzie-
cka pałączek w kółko się obra-
cający. Pałączek ten zakłada się
dziecku pod paszki, aby, gdy ze-
chce, biegać mogło naokoło drąż-
ka* Pozn. II, 76. » Pałąg = ka-
błąk, pałąk, ucho przy cebrze
itp.* Ram. 130. . Pałąg* = kabłąk
u sieci Hilf. 174. .Pałągi* w saku
na ryby Hilf. 123. .Jak pałąge
sa zgarbił J^, bo ju hflf stare*
Derd. 65. .Pałążk = zdrobn. od
'pałąg', kabłączek, mały pałąk*
Ram. 130. || .Pałąk, pałąki =
nizina, niziny zarosłe trawą, a
znajdujące się między gruntami
obsianymi zbożem* Zb. II, 251.
Por. Pałęga.
Pałąkowaty: . Pałagówaty = ka-
błąkowaty, zakrzywiony « Ram.
130.
Pałążek p. Pałąk.
Pałchonić= . pakować, tkać (jad-
ło) w usta, jeść z pośpiechem*
Kolb. rękop.
P a ł c z a s t y : . Koniczynę pałcastą
zwieziono* (= mającą pałki tj.
główki kwiatowe) Święt. 5.
Pałczysty = .gruby i twardy, jak
pałka* Pr. fil. V, 824.
Pałdykować = jość z wielkim
smakiem Ust. z Żabna.
Pałen p. Pełny.
Pałędać się = .wałęsać się, włó-
czyć się po świecie* Rozpr. XVII,
82. . Pałędać się = wałęsać się,
kołatać się np. po świecie* Pr.
fil. IV, 229. .Pałędać się = włó-
Pałęga — PaJyga
21
czyć się, szwędać się« Pr. fil.
V,'824. Por. Peiętać się, Be-
lątaćsię, Belędać się, Ła-
tyndać się, Tałędać się,
Tałyndać się, Telętać się.
Pałęga = » miejsce niezarosłe w o-
grodzie* Spr. IV, 338. Por. Pa-
łąk.
PaJęgowaty p. Pałąkowaty.
Pałgowiec: »PaJgowiec = jedna
z przemian żabv« (= kijanka?)
Rozpr. XXVI, 388.
Pałka p. Pała.
P a ł k a s z (myśl.) = * wosk jary świę-
cony* Prac. (z Galicji).
Pałkować = » pałaszować, jeśd
z apetytem* Pr. fil. V, 824.
Pał OSZ = ryba pancerno- wargowa
(Cołlus gobio), inaczej 'głowacz'
Prac.
Pałuba = 1, »buda na bryce lab
saniach* Pr. fil. IV, 854. || 2, >Pa-
łuba :=: przykrycie ula z pnia
drzewnego* Pr. fil. V, 824. » Pa-
łuba = czapka drewniana, cze-
repiana lub słomiana, którą się
ul nakrywa* Roczn. 222. || 3,
• Pałuba* = wiecheć do zatyka-
nia komina Krak. IV, 303 p. w.
Baba. || 4, > Pałuba = chustka
na głowie kobiety, niezgrabnie
związana* Święt. || 5, » Pałuba
= ialka* Pr. fil. IV, 229. .Pa-
łuba (rub.) = lalka* Święt. »Ze
lnu porobiła gulki, zawinęła szmat-
kami, omotała przędziwem, kieby
były podane na głowę, na ręce,
na brzuch i na nogi, i dopier
z tego postykała na trzy pałuby*
Kam. 172. || 6, » Pałuba a. 'brzyd-
ka pałuba', 'brzydźka pałuba'* =
boginka: »Bogienki są to... 'brzydź-
kie pałuby'... rodzaj djablic* Krak.
III, 45. »(Mamuny) przedstawiają
się chłopu jako brzydkie 'pałuby'*
Wisła VII, 104. »Ńie zastali już
chorej prawdziwej, tylko bogienkę,
która przybrawszy jej postać, le-
żała w łóżku, i nikt ani się do-
myślał, żeby to była pałuba* Krak.
III, 47. II' » Pałuba = kobieta
stara, brzydka, gderliwa, złośliwa,
słowem coś djabelskiego w sobie
mająca* Roczn. 222. Zb. I, 73.
> Pałuba a. łiUba = stara baba,
kobieta rozczochrana, szkaradna,
czarownica* Krak. IV, 315. » Pa-
łuba a. Luba = stare babsko,
zgrzęda* ib. 311 p. w. Luba.
»Pod Krakowem dotąd jeszcze
niezgrabną i brzydką babę, cza-
rownicę, nazywają 'łuba, pałuba'*
Krak. III, 187. n03. »Pałuba = sta-
ra baba* Rozpr. X. 294. » Pałuba
= (pogard I.) wysoka, niezgrabna
stara kobieta* Pr. fil. IV, 229.
• Pałuba* ::=pogardl. baba, kobieta
List. od Zygmunta Wierzchow-
skiego. »Za pierszej nieboszki Ja-
dłem z syrem pićrożki, A za dru-
giej pałuby Barszczowi ny i hubv*
Pr. fil. iv', 229. »A wie! babo
pałubo, już ty zdechniesz niedłu-
go* Pr. fil. V, 824. .Ciąg-ze babo,
pałubo* Lub. II, 46, x\^ 133,
zwr. 2. » Dopiero była Kaśka
penną, Just teraz pajuba* Zb.
XIV, 178. >Młodziuchnej pału-
bie Chłop jej w d dłubie,
Wydłubuje zaralce. Oblizuje pal-
ce* (zagadka o ulu) Zb. XIV,
251, no 70. II .Pałuba = (obelż.)
kobieta lekkomyślna, leniwa do
pracy* Święt. || > Pałuba* = nie-
zdara, jołop, głupiec, nie wiedzący,
co robi Ust. od Opola Lub.
Pał u szyć: > Pałusyć = bić * Udz.
Pały da p. Pałyga.
Pałyga=»1, pałka 2. przezwisko
żart.: 'oj ty pałvgo!'* Pr. fil. V,
824. »Pałyda = pałka* ib.
Pałyga = wzgórze Wisła V, 649.
»Tak chciwy na rolę, Mikołaj
Dąbek zgłupiał formalnie, kiedy
obejrzał te pałygi w górach, ma-
jąc** być własnością po nieskori-
9->
Pumbóczek — Pamuła
czenie \\-ie!kim trądzie wykarczo-
wania dziewiez*?s!0 iasu« Dyorasiń-
ski. Por. Pałak. PaJęga.
P a m b • • <• z t- k p. Pan Bóg.
P a in i- u £1 p P a n B u g.
t Piłinfi. = dama w karlach i O.
»Fi: pamfi.. racLuji- sił? i w grze
w *b.rdv". irzema okami « Krak.
L :;2S n^ 11. 1. .Fi: a. Dup-
lik* WiOa III, 605. ii<> 1.
Parrii:;:k:i p. Maron ja.
Pam :•?••; »N.(* «ia !^ii -:*i; \o w pa-
ini^HJ = nie p;inj:ł.^*:im le^o. nie
ni. i:- -.'i lit' i»rzvponjniee« Pr. fil.
V. >^*2f
P lx '!. i ^ : ;. r . » P;rn:eta; ■• me dz;eei<
R«d 11. >.io. n^* 11 4. zwr U.
W.>?a II. 139. n^ S. zwr. 13.
P a m i ^ t . i w ^.1 ? ć = > aapaniietafość «
Pr.l.; III. 496.
P a ni i V : ! ' w y =: * mujacy dobni pa-
i:/!«r--« Idz. >Pdm "^tliwyc Rozpr.
VIIL 93. 95. >B:idź na mnie pa-
n-:»-v:*Aa. Ji-śi: ^a-ka ;woja* Wójc.
I. 119.
Pan.! •; t Tl łr : » I kić k..»in'i pamiętne «
= 'ikariii.- kojo tak. żobv pa-
Li:^:a^ I\zn. VI. 291 Chełcii. 1.
iNÓ.
Pan:!^::;:k = »*^'^i. cu pamięta,
w \vv-"aż*.-r;:'i: "primi»;:n-ka niema'*
R.z'*r. VIII. 210. 231. »Za ja-
V.*rz*A kr -.a. u ktOryin już i pa-
rr/.ęrj.fa :;:e::.a, : naj^tar-i za-
p.ri. :;>.-. i. ^ak -:»^ nitz^-^^-a^* Rad.
I, 70 — 71 . » Pamiętnik = pamięć:
'nie n.a ;iamię:n:kj. ;;Łk >t;iry*
P --Z -z 4*.'. » Pamiętnik* Rozpr.
VIU. *j:: 123. 175. Nie brak
I ;\:: .-:i.:k.;. ak Naiio.ijon <ed«
R..zpr. Vin. 123.
Pan:.*; *.:; y : > F^amięint- kostki « r=:
1. *.•»-: ki ;.-^y krzyżu na polę-
dw.riioi: \v.v;.rz:i 2. u knry, ostat-
nia Tin?a k -:k.i w -krzydie Isl.
P a m I V' k a = » 1. n.irJa 2, czarna
chnjura: Taka pum-i-ka, ze na
kiika krvk 'W nie widać. Oko za-
^)o mi pamłoka. Niebo zaslo wiel-
ką pam^oką i zrobiło .się ciemno,
kieby w nocy'* Święt. || > Kurza
pan^oka« p. K u rzy. Por. Młaka.
P a m p e r i». B a m b r y.
Pamp rzy ca p. Pap rzyć a.
Pampuch = » rodz;ij ciasta z mąki
p>zennej. <^zyli pączków smato-
nycłi w zapu>ty na >zmalcu wie-
przowym, a w czasie post a na
oleju lnianym* Pr. fil. IV, 854.
» Pampuchy = <-ia-to z pszennej
mąki na drożdżach rozczynione,
p.ecz«»n»- na -łoninie w rondla
lub na patelni w k>zlałcie grzyb-
ka tj. phi-kich paczków « Maz. V,
78. » Pampuchy = pączki na
oleju* rdz. > Pampuchy = duże
kluski, niby pączki, smażone na ole-
ju konopnym* Zb. XIV. 2"l-, n* 14;
ib 39. »Pępuchy a. pępuszki =
racufby. recucliy z mąki pszennej
>nKłżone na smalcu* Pr. fil. V,
^29. II >Pampuszka a. Pępu$zka«
r>t. z Litwy. > Tłusty jak pam-
pu>zka * ib. > Pam puszka = post-
na bułt^-zka z roztartym czosn-
kiem* Roczn. 222. || »Pańluch
= placek* Derd. 137. »Czt to
pańtuch, czf smażone jaja ze
-zperkami* Derd. 45. » Smacznie
tam kobjetf umnią piec paiituchj«
IVrd 23. >Będą ma wesela) ku-
chf i [»:;ńtuchf * Derd. 81. Patrz
także Derd. i 32. »Pańknk* =
płatek Bi-^k. 12.
Pam puszka p. Pampuch.
P a m p u t o :=^ pantofel . ? K.): >Ja
małv maiuia Pogrubiłem pampata«
Pauii 2.S, n" 2 i ods. O.
Pampuż = chodak juiśniowy a.
inny Krasn. ;ł06.
Pam rok = »zmn.>k« Wisła III,
324. Czark- »Pamrok = zmrok,
zmierzch: Tamrok pada' = zmierz-
cha >ię* Osip.
P a m r ó w =: » pędrak * Mil.
P a m u ł a = > potrawa z mąki i owo-
Pamuła — Pan
23
cówc Rozpr. XVII, 87. Pr. fil.
IV, 308. » Pamuła = polewka
z rozgotowanych owoców* Zb.
XIV, 24, no 7. 28. >Pamuia =
polewka owocowa* Rozpr. VIII,
231. Zb. XV, 165, no 63. .Pa-
mujta« Rozpr. XX, 432. Patrz
Chamuła i Famuła.
Pamuła = » strzecha* Pr. fil. V,
155. » Pamuła = ta część da-
chu, gdzie się krokwy schodzą
z płatwami* Dyg. »llciek na gore
pod pamujte* Cisz. I, 89.
Pan: Formy: »Pen« Pozn. IV, 331.
»Petic Rozpr. XX, 432. Zb. XIV,
222. »Pón. Wisła V, 916. 3 pp. Ip.
• Panowi* Święt. 343. Was. 178,
no 106. Pleszcz. 217, n^ 34. Ram.
140 p. w. POn. »Panoju« Maz. V,
58. 7 pp. Ip.: >0 panie* Kieł.
II, 105, nO 344, zwr. 2. Święt.
365, no 30. Chełch. I, 21. 50.
»W panie nasem caja nadźba«
Rozpr. VIII, 214, ale obok: » W Pa-
nu Bogu nadzieja* ib. 1 i 5 pp.
Im.: »Panoje* Chełch. I, 15. 77.
79. 80. 135. »Pany* Chełch.
1, 73. >Pany* Rozpr. Vin, 165.
» Panią*: » Rozmaici sie panią
trafiali* Cisz. I, 173. n« 127.
6 pp. Im.: »Daj... między pany
zgody* Zb. IV, 85, n® 3, zwr.
17. II Znaczenia: »Pana grać =
stawiać się, nadymać się* Jastrz.
>Ludzie mieszkający 'pod panem'*
= chłopi mieszkający w budyn-
kach dworskich i zobowiązani
kontraktem do pra- y u szlach-
cica Wisła III, 720. »Pan dwor-
ski* = dziedzic Święt. 423, n®
49. »Pan szkolny = nauczyciel*
Ram. 140 p. w. PAn. »Pan ta-
lulek = ksiądz, pastor* Pr. fil.
V, 825. Wędr. XXVI, 87. || .Pan
ojciec a. pań-ojciec* = 1, grzecz-
ny sposób mówienia do ojca:
• Dzieci gburskie odzywają się do
swych rodziców * panie ojcze' lub
'pani matko'* Wisła III, 721.
• Prosiemy, panie ojcze, pani mat-
ko, o koniki, o wóz* Pozn. III,
78. »Bogosław-ze nam, panie oj-
ce, jesce* Krak. II, 41, n^ 70,
zwr. 1 — 2. » Pobłogosławcież nas.
Wy pan-matko, panie ojce* Pozn.
II, 241. » Przysłał mnie tu pan-
ojciec i pani matka* Maz. I, 266.
»Ja was witam od pana-ojca i od
pani-matki* Pozn. II, 306. >rchyć-
ze pana <»jca, panią matkę za no-
gi* Kon. 46. »Mnie wywianują
pani matka końmi, a pan ojciec
wozem* Krak. II, 435, n^ 698,
zwr. 7 — 8. »Pan ojciec jej wia-
necka Nie przyjmuje* Maz. I,
267, no 164, zwr. 2. »Mówię do
was, panowie ojcowie, i do was,
panie matki* Pozn. II, 241. •Pa-
nowie ojcowie, dajcie dzieciom
błogosławieństwo święte* ib. »Wy,
młode- f)aństwo, panom ojcom i
pań-matkom do nóg U[)adnijcie«
ib. »Pany ojcowie z pań-matkami*
Pozn. II, 104. > Pań-ojciec*; »Po-
toc-ze się (wianku) do pań-ojca
po stole* Maz. I, 267, no 164,
zwr. 1. » Talarami brząka, ale nie
swujemi, tylko pana ojcowemi*
Pozn IV, 23, nO 52, zwr. 2. ||
»Pan-ojciec (grzecznie) = ojczym
lub ojciec mej żony lub mego
męża* Krak. IV, 315. »Pan oj-
ciec, pani matka, mówi mąż o żo-
ninych, żona o mężowskich ro-
dzicarh* Pobł. 137. »Pan-ojciec
= teść* Kaspr. 9. »Pan ociec
= teść* Pr. fil. IV, 229. .Pan
oj iec = ojciec panny młodej dla
jej męża; ojciec pana młodego
dla jego żony* Doman. » Panie
ojcze, miejcie litość nade mną,
jako jestem waszym zięciem*
Ka<?pr. 66. || »Młody-pan* = pan
młody: >Bo się temu młodemu-
panu czas kródzi* Pozn. III, 78.
• Dobry pan a. dobry mąż« =
24
Panachać — Pancer
swat, dziewosJąb Zb. II, 30. ||
»Pan MichaN = djabeł PoW.
137. II »Pan« w grze w 'zająca'
Zb. II, 33. »Pan« w grze w za-
jączka Rud. 116. 121. .Pan«
w grze w zajączki Zb. XIV, 222.
223. II »Pany = odmiana kar-
tofli biaJych, gładkich i smacz-
nych « Pr. fil. V, 974. II Zdrobn.:
> Panek «: »Dwa panki do jednego
krzacka ciepają* (zagadka o cyc-
kach i szkopku) Cisz. 1, 329. n<> 34.
• Śtórech panków pod jednom ca-
pkom stojomc (zagadka o nogach
u stołu) Cisz. I, 342. n0 206. >Dwa
panki przez wysoką sie miedze się-
gają, a niemogą sie dostać* (zagad-
ka o oczach i nosie) Cisz. I, 342.
n® 209. II »Panuś«: » Idzie se do
dwora, do swojego kochanego pa-
nusia* Kam. 127. || »Panusiek<
Kam. 132. II >Panulo«: »Panulu<
Kolb. I, 239, n0 24e, zwr. 2—6.
II »Panuleczek«: »Bóg ci wielki
zapład, mój panulecku* Chełch.
I, 227. II >Panasekc Zb. V, 190;
VII, 62. Święt. 374. Cisz. I, 337.
• Panosek* Święt. 385, 708. Zaw.
61,n0 9. »Panosku« Wisła I, 27.
28. Zb. III, 18, zwr. 23; VII, 27.
Stęcz. 45 i ind. »Śtyrech panosków
ciągle się gonią, a nigdy nie mogą
się dogonić* (zagadka o kołach
u wozu) Rud. 252, n^ 6. || »Pa-
nosiczek* Aten. 1877,11, 630. ||
>Panaczek. Pr. fil. IV. 291. >Pa-
nacek w carnem odzieniu* Zb.
V, 190. »Panacku« Zb. VII, 33.
> Panoczek* :> Do wyższych od sie-
bie, żonatych powie: 'panoczek,
panuchna'. Tyg. ii. 2, V, 70.
• Panoczku* Pozn. IV, 331. Rud.
228. Zb. XI, 85. 86. 290. »Pa-
nocek* Malin. 42. Rozpr. IX, 177.
Zb. V, 190. »Panocku* Cisz. I,
251, n^ 201. Kieł. I. 57, n^ 7.
Zb. XV, 24. 25. Zaw. 61, n^ 9.
»óna sie śmiaja z panockami«
Zb. XV, 26, n« 9. »Nie pód^ za
pana. Tylko za panocka* Zb. IV,
234, n® 153. || »Panoczuszek«:
• Panocusek po izbetce depcóm*
Aten. 1877, II, 627. || .Panie-
niek«: » Wracaj, panieńku, są u
pani goście* Kolb. 112, n0 7aa,
zwr. 3. II »Panuszek*: »Panftszk<
Pobł. 62. Ram. 131. || .Panecz-
ko* : »Nasz paneczko juże za nimi
dognał* Kam. 118. 'Jakie łó-
żeczko Miało Paneczko* (Pan Je-
zus) Łęcz. 23, no 11, zwr. 3. ||
• Paneńko* Kam. 19. Lub. I, 125,
nO 13, zwr. 1. 11. Wisła VI, 864,
no 36. II Zgr. .Panisko*: »Prze-
lok sie pftnisko* Rozpr. VIII, 165.
• Był sobie panisko jeden taki*
Zb. VII, 28, n« 78. .Temu pa-
niskowi* ib. II, 172, n^ 20.
Panachać = » drzeć w drobne ka-
wałki, rozszarpywać* Kolb. rękop.
Panaczek p. Pan.
Panagabog p. Pomaga Bóg.
Panajezusowy p. Jezus i do-
daj: »Pu6d Panajezusowo męke«
Rozpr IX, 192.
Panasek p. Pan.
Panbóczek p. Pan Bóg.
Pan Bóg: »Pambóg* Ust. z Litwy.
• Pambóg zapłać* Rozpr. X, 240.
»Pambuóg wszyćkićch iiobrzy-
muów nie wygubieł* Archiv V,
636. »Muocni jak sam Pambuóg*
ib. » Niech Pambuóg briioni* Rozpr.
VIII, 164. »Zeby cie Pambuóg
chuował* ib. 81. » Pambuóg ka-
zał mu iść do piekła* ib. 164.
Zdr. »Pambóczek«: »Kieby ddł
Pambóczek* Ust. z Jaworza. >Pam-
bóczek wam zapłać!* Pr. fil. V,
824. >Pńnbóczek* Rozpr. XII, 31.
»Pan Boczek upomina* ib. jj .Pa-
nu Bogu* = powitanie Kuj. I,
288, nO 54, zwr. 2.
Panc p. Panicz.
Pancer p. Spencer.
Pancerz — Pani
25
Pancerz: >Spancerz«: » Bierzcie
broń w ręce i spancerze* Wisła
VI, 582. » Pancerz psi na pier-
siach od dzika* (myśl.) Prz. ludu
VI, 110.
Pancerzowy: >Na nasyn ga\jicku
pancyrzowe pasy« (?) Aten. 1877,
II, 627.
Pancerzyć się: »Pancśrzyd się
= łuszczyć się, łuskami się po-
kryć. Krak. IV, 315.
Pandrak p. Pędrak.
Paneczka p. Pani.
Paneczko p. Pan.
Panek p. Pan.
Paneńko p. Pan.
Panew = patelnia Hue 523. 656.
Paneweczka p. Panewka.
Panewka: »Pśnewka = 1, (we
młynie wodnym) przytwierdzony
do *walnicy' czworograniasty ka-
wałek stali z dziurą okrągłą, w któ-
rej się obraca dolnym końcem
'wrzeciono' 2, (w olejarni) duży
żelazny rondel, do prażenia mąki
siemiennej. przed włożeniem ta-
kowej do *lisicy'« Spr. V, 389.
• Panewka = naczynie głębokie,
kruszcowe, osadzone w piecu olej-
ni, w którem się ogrzewa ma-
terjał do robienia oleju służący «
Roczn. 222. || »Panewki, pane-
wecki == rodzaj patelni na trzech
nogach* Spr. V, 389. || •Pane-
weczka = rondelek do topienia
masła lub słoniny* Wrześ. 16.
Toż >Panewecka* Rozpr X, 294.
II > Panewki = dziury w progu,
w których się obracają bieguny
(w stodole)* Dyg.
Pani: 4 pp. Ip. »Panię*: »Wygndł
samą panie paść tć kozę* Zb.
XV. 26. .Tani' obok 'p^nio':
'Widziałem te p&ni przedwcoraj*
Rozpr. VIII, 130, § 85. .Redą
pani m(ł)odą cepić* Wisła VII,
30:^. 1 pp. Im. »Pani*: >Raba
jego nie wstydziła sie tak, jak to
inse pani, roboty* Zb. VII, 73,
n® 1 14. II » Pani matka* = grzecz-
ny sposób mówienia do matki:
» Dzieci gburskie odzywają się do
swych rodziców 'panie ojcze' lub
'pani matko'* Wisła III, 721.
• Mówię do was, panowie ojcowie,
i do was, panie matki* Pozn. II,
241. »Ja was wiłam od pana-
ojca i od pani-matki* ib. 306.
>Uchyćze pana ojca, panią matkę
za nogi* Kon. 46. »Trnk ci tez
będzie, dziewcyno, od pani matki
idący* Krak. II, 41, n® 69. »Mnie
wywianują . . . Pani matka końmi,
A pan ojciec wozem* Krak. II,
435, n® 698, zwr. 7 i 8. •Przy-
jechał do pani matki w podwó-
rze* Maz. III, 115, n** 75, zwr.
I. »Djabły nazywają panią matką
śmierć* Wisła VIII, 101. >Pań-
matka*: »Do was, pany ojcowie
z p;iń-matkami* Pozn. II, 104.
»Wy ojcowie z pań-matkami pój-
dziecie za nami* ib. 306. •Piecz-
cie, pań-matko, chleby i kołacze,
kiedy wy mnie już za żołnierza
dacie* Pozn. IV, 100, n^ 194,
zwr. 10. »Nie bij mnie, pań-mat-
ko, oj kijem za plecy. Nie pójdę
za Jasia, niepodobne rzecy* Kieł.
II, 46, n<> 135. .Lala gąski, lala
Z wysokiego gaja, Ro mi was
pań-matka Chować nie kazała*
Krak. II, 431, n° 692, zwr. 2.
Kon. 23, nO 140. Patrz także
Pozn. II. 241. Maz. I, 267, n®
164, zwr. 2. Krak. II, 435, n®
699, zwr. 2. Kon. 13, nO 74;
14, nO 79; 19, n^ 119; ib. 46.
Zb. X, 123, nM6. .Pani matula
a. Pań-matula*: .Powieście go
(wianek) u pani matuli W sieni
nade drwioma* Maz. III, 115,
n^ 75, zwr. 7. .Dajze nam, pań-
matulu, jeść i pić* Maz. III, 156,
no 156, zwr. 4. .Pani matuleńkac:
26
Panianka — Panicz
> Kłaniam, kJaniam pani-matuleń-
ce W t^-m nowym dworze* Maz.
III, 115, nO 75, zwr. 2. > Będzie
chodzić pani matuleńka furtami*
ib. zwr. 8. » Dobrze było pani
matuleńce Shichać muzyki (W kar-
ty grać)* ib. 116, n° 75, zwr.
9—10. II »Pani matka = ma-
cocha lub matka mej żony lub
mego męża* Krak. IV, 315. »Pan
ojciec, pani malka, mówi mąż o
żoninycli, żona o mężowskich ro-
dzicach* Pobf. 187. >Pani matka
= matka pana młodego dla jego
żony, matka panny młodej dla
jej męża* Doman. »Pani matka
= świekra* Pr. fil. IV, 229.
»Moja pań-malko, sanujcie tez
zięcia, żebym wam nie bijał wa-
.sego dziecięcia* Krak. II. 60, n^
119. zwr. 1. Kon. 59. > Ledwie
się pań-matka o syna nie wście-
ce* Krak. II, 475-476, n" 787,
zwr. 1. II >Pani malka* = jedna
z kobiet, należących do orszaku
weselnego: »W czasie wieczerzy
'pani-matka' (urząd dożywotni bez-
płatny) na cze.ść nowożeńców
śpiewa pieśni* Pozn. [I, 322, n°
16. II »Pani mamnlka = żona
pastora, pani pastorowa* Pr. fil.
V, 825. Wędr. XXVI, 87. || >Paii-
matka* = popadja Zb. IV, 33.
II »Pani młoda a. Pań-młoda*:
>Wybierajze się, [)aii-młoda, do
ślubu* Krak. [I. 41, n^ 70, zwr.
1. II »Pani stara* = rodzaj go-
spodyni, ochmistrzyni: •Obowiąz-
kiem pani starej... było odbierać od
dworek wszystko, co one przygo-
towały, i rozporządzić tem według
potrzeby* Pozn. [, 300. || Zdrobn.
»Panisia*: » Marysia grzeczna pa-
nisia* Krak. 1, 1 94, n» 7. 231, nH2.
1 1 »Pani(!zka* : »I)ajże, Panie Boże,
Żeby się zdarzyła (pszenica). Iżby
nas paniczka Na żniwo prosiła*
Rog. 206, n" 422. ^Jużcić pa-
niczka Kluczykami szczerka* ib.
P. także Pr. fil. IV, 291. |j •Pa-
niczka* = panna, panienka: »Ja
kawaler z pnniczkami, A ty wdo-
wa z dzieciątkami* Wisła VI, 862,
n^ 20. »Do wyższych od siebie,
żonatych powie: 'panoczek, panu-
chna': do kawalera i panny: 'pani-
czek, paniczka'* Tyg. ii. 2, V, 70. jj
»Paneczka*: >0j pani, pani, pa-
neczka, czvli to twoja córeczka?*
Kolb. 218,'no 20 b, zwr. 6.|| >Pa-
niuchna*: »Dzękuję paniuchnieU
Derd. 96. || »Panuchna*: »Do
wyższych od siebie, żonatych po-
wie: 'panoczek, panuchna'* Tyg.
ii. 2, V, 70. >Sóm tu panuchna
jako róża* Aten. 1877, II, 624.
II >Panuchniczka*: »Siedzą pa-
nuchnicka na róg stoJa* Aten.
1877, II. 627. »Są tu panuch-
niczka jako kwiat* ib. 629. »Sie-
dzą pannchnicz'<a przy okienecz-
ku* ib. 630. II »Panfiszka* Pobł.
62. Ram. 131. .Panószka* =
panna Hilf. 95. || »Paniuńcia«
= boginka: »*Paniuńcie\ łj. takie
'krasne kobiety', które czyhają,
bv porwać dziecinę z łona jeszcze
matki* Wisła IV, 786.
Panianka p. Panna.
Panic p. Panicz.
Panichida = nabożcń<two żałobne
Zb. XII, 228.
Panicz = 1, mężczyzna nieżonaty,
kawaler 2. młodv pan, grzeczny
sposób mówienia du męż'*zyzny
nieżonatego: » Przyjechał panicz
Z dalekich granic. Chciał się oże-
nić, A sam nie miał nic* Pozn.
V, 112, n« 230, zwr. 1. > Puści
mnie, panicu* Kieł. II, 121, n^
395, zwr. 2 i 3. >Panic*: » Jesz-
cze mogłam być Po dziś panien-
ką. Ja panienką, A ty panicem*
Rog. 73, n° 131. »Poshichajcie,
panny. Bali wy [)anicy* Rog. 66,
n^ 117. » Tańcowały sztyry pan-
Paniczek — Panna
27
ny, sztyrze panicy* Zb. IX,
198, nO 82, zwr. 1. Toż Rog.
60, nO 110. Zb. IX, 198, n^ 83,
zwr. 1. »Panicy przy boku Za mną
pójdą* Rog. 117, n« 222. » Wy-
szywali go (fartuszek) panicy*
Pozn. IV, 23, nO 51, zwr. 3.
• Pańc« Pobł. 62. »Panc< Ram.
131. »Paniec« Ram. 131 p. w.
Panc. »0t leho poczliweho paiica
nowożeńca* Hilf. 125, n^ 26. ||
Zdrobn. > Paniczek*: >Do wyż-
.szych od siebie żonatych powie:
^panoczek, paniiehna', do kawa-
lera i pannv: 'paniczek. panicz-
ka'* Tyg. ii. 2, V, 70. »Panicz-
kowie* Hilf. 143. »Wtnókała
z dwora precz paniczka* Derd.
125. »Pan, pani i kura, to troje;
panicek, panienka i kura, to tro-
je* Ghełch. I, 193. »Gonił mnie
panicek* Kieł. II, 121. n^ 395,
zwr. 1. II »Paniczuehna* : »Zdrob-
niale chcąc mówić do panicza,
odzywają się: 'paniczuchno** Kuj.
II, 280, nO 10. »Paniczuchnu*
(5 pp.) Pr. fil V, 825. || * Panicz,
paniczek* o żonatym panu Kolb.
109, no 7 X, zwr. 5 — 7. •Pani-
czek* o panu: »Shichaj, Madku
— rzekł pan do niego — sły-
szałem, żeś wykopał pieniądze. —
Gdzież tam, paniczku* Pozn. VI,
279. Patrz także Pozn. VI, 162.
280. Pieszcz. 193, n® 12.
Paniczek p. Panicz.
Paniczka p. Pani.
Paniczuchna p. Panicz.
P a n i e c p. Panicz.
Panieneczka p. Panna.
Panienieczka p. Panna.
Panieniek p. Pan.
Panienka p. Panna.
Panieński: »Jakci mnie przywied-
li Przed panieńską bronę. Kaza-
li mi se obrać, Którą chcę szwa-
dronę* (?) Rog. 8, n^ 13. •Pa-
nieński swateczek* = nazwa je-
dnego z czterech swatów Wisła
VII, 688.
Paniezus p. Jezus i dodaj Mat. 5.
Panie =: panicz, kawaler: »W ży-
cium ci nie widziała Takiego pa-
nięcia* Kuj. II, 11, n® 118, zwr.
4. Toż Łęcz. 88, n0 127, zwr. 4.
»Na cóż ja mam słuchać pięknych
paniąt głosu. Gdy zawsze doświad-
czam przeciwnego losu * Oles. 135,
n® 267. » Jedzie ci bań ksiąze panie,
ksiąze panie* Wisła VI, 143.
Panin = do pani należący Ram.
131. Ust. z różnych stron.
P a n i o w a ć = udaw^ać panią : » Kiedy
paniuje, to niech Indziom uczci-
wie się choć wypłaca* Zapolska.
Panisia p. Pani.
P a n i s k i p. Pański.
Panisko p. Pan.
Paniuchna p. Pani.
P an i u ńcia p. Pani.
P a n k o w a ć = » mówić przez pan «
R.)zpr. XXVI, 388.
Panna: » Padną* Rozpr. IX, 221.
» Panny popysznieli* Wisła VI,
855, n<^ 11. »Sloi panna w oknie,
warkocyk ji moknie* (zagadka
o igle z nicią) Wisła VI, 316.
Zdrobn. »Panienka*: »Paninki sie
namawiają* Zb. X. 123. n® 17.
• Pćnienka* Rozpr. XX, 432.
Zb. XIV, 163, n« 6. »Panian-
ka* Zb. VIII, 280, nO 47. ||
» Młoda panna* = panna młoda:
» Młoda panna się raduje* Pozn.
III, 78. II » Panna młoda = ro-
dzaj begonji* Wisła II, 756. ||
> Panna = zakonnica* Pr. fil. V,
825. Rozpr. XII, 98. || -Panna
= lalka* Rozpr. XII, 98. || .Pan-
na = źrenica* Wisła I, 318.
»Czaruwnica nie ma w swych
oczach 'panien', tylko 'kozły'* Kuj.
I, 101, n^ 24. .Panienka == źre-
nica* Rozpr. XII, 98. Pr. fil. IV,
229. Mil. Parcz. .Panienki w o-
czach* Pr. fil. IV, 229. .Zamiast
28
Pannica — Pantak
'panienek' w oczach ma ona (cza-
rownica) w źrenicy oka *koziełki'«
Pozn. VII, 107. » Spotykająca...
ciotę osoba ... nie ujrzy w jej
oku . . . postaci swej wJasnej, t. j.
owej niewinnej postaci, którą pa-
nienką zowią* ib. || »W panny*
= wzór na pisankach Wisła V,
704. II > Panna = duży młot ko-
walski* Hemp. II »Panna= pła-
ski słupek u wózka do przędze-
nia* Święf. Patrz także Święt.
17. II »Panny« = odmiana gru-
szek Zb. XIV, 28. » Gruszki pa-
nianki. Zb. Vin, 257. || »Panny«
= gatunek grzybów Lud I, 178.
II » Panny = mydlnica lekarska,
saponaria officinalisc Wi-ła VI,
316. II » Panienki* = jakaś roś-
Hna Hilf. 77 ods. || .Panienki
= kopki zboża na polu po 6 lub
7 snopków ułożone* Pr. fil. V,
825. II Gra w 'panienkę' Maz.
II, 26 ods. II »Panienecka = owad
biedronka* Spr. V, 389. || Zdrob-
nienia i zgrubienia: »Pannunia*:
• Przenajświętsza Pannunia* Kam.
210. II »Panniczka«: •Panien-
ki, panniczki, fałdujcie spód-
niczki* Pozn. III, 78. II »Panie-
nieczka * : » Najświentsa Panie-
nieeko* Zb. IV, 254, n^ 241,
zwr. 2. II »Panniocha = zgr.
panna* Pr. fil. IV, 229.
Pannica = >1, panna 2, dorosła
dziewczyna mająca wyjść za mąż*
Pr. fil. IV, 229.
Panniczka p. Panna.
Pannin: »Jak panna zjt^pie to ja-
bjnsko, to będzie pannine* Cisz.
I, 80. 81. »Pannina góra* (na-
zwa micjsfowości) Nadm. 44.
Panniocha p. Panna.
Pannunia p. Panna.
Panoczek p. Pan.
Panoozuszek p. Pan.
Panogrynować p. Peregryno-
wać.
Panorama: » Paromena * Rozpr.
XXVL 388.
Panosek p. Pan.
Panosiczek p. Pan.
Panoszeć: > Panoszec = pano-
szeć, hardzieć, robić się panem*
Ram. 130. » Panoszec* = nady-
mać się, przybierać postawę sztuc^z-
nie poważną Hilf. 174.
Panowa= żona pana, pani: »Nie
była moja matka panową* Wójc.
I, 95. > Pytał r^ią pani: *panowa^
Czy to córeczka rodzona?* Kolb.
218, n» 20 a, zwr. 6.
Panować: »Ojce niebieski, tkórypa-
nnjes niebem i ziemią* Zb. II, 241.
Panowanie = » władanie mająt-
kiem, dziedziczenie* Pr. fil. IV,
854.
Panowniczka = » władczyni, mo-
narchini* Ram. 131.
Panownik = » władca, monarcha,
panujący* Ram. 131.
Panów = do pana należący Ram.
131. >Koń panów* Fed. 202.
»Weznę panową laskę* Święt
338. »Panowe odzienie* Rękopis
I. Kopernickiigo. »Panowe (odzie-
nie) kostuje Wielgie piniandze*
Zb. XV, 6. »Panowe łoże* Kolb.
99, n^ 79, zwr. 11. .Panowe
łóżko* Ghełch. I, 134. »Jćdzta
kluski Z panowćj kłóski* Kuj.
I 290. » Dziewki dają te kwiaty
dla panowy pani* Kam. 138.
» Która cienka, panową* Wisła
VII, 191. » Jakem zirgnął po per-
sonie panowy* Kam. 185. •Pa-
nową wola* Fed. 359. •licuje-
dziś potęgę dni moich, panowychc
Zb. XIV, 60.
Pansury: » Zaprzęgajcie cztery tu-
ry, pojedziemy do matury, gdzie
biją pansury* (zagadka o kościele
i dzwonach) Zb. VI, 27, n^ 305.
Pantak: » Pantak = duża siekiera*
Rozpr. XII, 98. »Pantok = ciężka
.siekiera* Rozpr. XVIl5 51.
Panlalik
Pańskie
Pantalik p. Pantałyk.
Pantałyk: »Zbić z pantałyku =
z tropu, przeszkodzić wykonaniu
zamiaruc Roczn. 222. »Panialik<:
»Zbid z pantaliku« Orzeszkowa.
Ust. z Litwy.
Pantarka p. Panterka.
Pantelka p. Pęlla.
Pan te rk a ==» perlica* Czark. Maz.
V, 57. » Pantarka = perlica«
Pr. ni. IV, 229. .Pantarki* Chehn.
I. 295, no 247. ^Panlarki kury
Zb. VIII, 251 p. w. Kochajki.
»Gdy pan tarki krzyczą, deszcz
wykrzyczą* Zb. VI, 191.
Pan tok p. Pan ta k.
Pantowad p. Pątować.
Pantówka = > kartofel* O. Kuj.
II, 274. »Pantówki = kartofle*
Kuj. II, 274. Mil. .Pantówki =
ziemniaki* Zb. I, 35. Pozn. VI,
96. » Pantówki = odmiana kar-
tofli* Bib. Warsz. 1860, LXXX,
628. »Pętówki = kartofle* Pr.
fil. V, 830. Kaspr. 63. » Pantów-
ki skrobała* Kuj. I, 253 (ale ib.
263 »kartofle<). »Pantówek nie
skrobiesz* ib. 208. »Ugotowaład
óna trochę pantówków* Kuj. I,
155. »Wyniesewam też .szklanice,
A jeśli piwa nie będzie, to pan-
tówek donicę* Pozn. V, 202. »Pa-
nienka nieusznurowana, pantówka
nieugotowana* Spr. V, 140.
Pantroszyć p. Patroszyć.
Pantrować p. Penetrować.
Panuchna p. Pani.
Panuchniczka p. Pani.
Panugabóg p. Pomaga Bóg.
Panuleczek p. Pan.
Panulo p. Pan.
Panusiek p. Pan.
Panuszekp. Pan.
Panuszka p. Pani.
Panuś p. Pan.
Pańć p. Panicz.
Pańdrak p. Pędrak.
Pańdroż p. Pędrak.
Palika = »zięba« Zb. I, 47.
Pańkać: »Pańkać se = mówić
komu panie: Ty mi nie pańkaj'*
Spr. V, 389.
Pańkuk p. Pampuch.
P a li k u s » (czy P a j k u s ?) = gzik,
gzica, twaróg ze szczypiorem* Spr.
' V, 139.
P a ń m a t c z y n = do pań-malki na-
leżący: »Chrusce zając, chru.sce
w pańmatcyny grusce* Krak. II,
57, n" 108.
Paii-matka p. Pani.
Pań -matu la p. Pani.
Pań-młoda p. Pani.
Pań-ojciec p. Pan.
Pań p uch p. Pępnch.
Pańska p. Pańskie.
Pański: »Paniski*: »Do paniske
kate = do pańskiej chaty* Bisk.
41. » Paniske kalf* = pańskie
chaty Hilf. 111, nM3. >Pajski*:
»Pajskie suknie* Święt. 374. ||
» Mówić po pańsku a. 'bez zęby'
= mówić językiem poprawnym,
książkowym* Spr. IV, 301 p. w.
Bez. II »Pań.ski* = do dworu
należący, dworski: » Ludzie pań-
scy* Pozn. II, 175. II »Kożuch
pański* = żółty Święt. 45.
Pańskie = 1, (dawniej) pańszczy-
zna, praca obowiązkowa dla dwo-
ru 2, (obecnie) praca zarobkowa
we dworze: »Na pańskie chodziła
= na pańszczyznę, obecnie na
zarobek do (szlachcica) dworu*
Fed. 58. »Na pańskie chodzić =
chodzić na robotę do dworu*
Spr. IV, 26. »Dziewcęta plebań-
skie, Wychodźta na pańskie* Fed.
221, no 158. »Poszłaby na pań-
skie, Toby zarabiała* Wisła IV,
773. » Jeździł porządnym zaprzę-
giem na paiiskie* Bar. 42. •Jd
na pańskie nie pojadę* Święt.
301, n^ 452. »Cym na pańskie
nie pjsłał?* Kieł. II, 152, n^
460, zwr. 5. »Chłop na pańskie.
30
Pań siwi — Państwo wać
a baba do karczmy* Kain. 81.
>Talu<iowi nosiła dwójniakami na
pańskie jeść* Kam. 171. »Przy-
sed z pańskiego* Cisz. I, 211.
»Było pańskie, i był laki chłop,
co nie chciał robić pańskiego*
Ci -z. I. 265. »Nie będziela robić
pańskiego z waszego pola* Kam.
18. »OdrahiaIi pańskie do dwo-
ra* Kam. 171. »Nie bojc^ się pa-
na ani ekonoma. Odrobiłem pań-
skie, będę siedział doma* Wójc.
U, 216! no 18. Toż Kolb 381,
nO 237. Zb. XV, 58. Oles. 55,
n*^ 1. » Odrabiając zaciąg na pań-
skiem. z przesilenia i choroby
wkrólce po sobie umarli* Pozn.
VI. 212. » Gospodarz był na pań-
skiem* Ossol. Wiecz. Bad. 31.
• Robić jak na pańskiem = robić
powoli* Spr. IV, 26. > Zbywa (ro-
botę), jak na pańskiem* Święl.
684. n° 765. »Będą chłopi robić...
więcej, jak robiwali za pańskie*
Kam. 53. » Daruje ci pańskie do
samy śmierci* Zb. XI, 111. »Mas
tyle i tyle folg pańskiego* ib. 10.
> Polowy dworski, co był wzięty
ze WM za pańskie do pilnowania
pańszczyzny* Kam. 53. » Jeden
pan posłał za pańskie . . . dwóch
chło[)ów ze zbożem do Krakowa*
Krak. IV, 206. » Kazać na pań-
skie* = wezwać do odrabiania
I)ań.szczyzny Wisła II, 103. Kieł.
100. »Nie wiemy, co na pańskie
każą* Kad. I, 209, n^ 265. »Nie
wiemy, Z cem na pańskie ka-
zom*'Zb. IV, 235, n^ 163, zwr.
1. »Nie mas ci to jak owcarzom,
Na pańskie im nie rozkażą* Kieł.
I, 175. n^> 318, zwr. 6. Toż Zb.
IV, 227. .Nam kazali Na pań-
.skie orać* Kieł. I, 132, n^ 219,
zwr. i. »Zol)aczysz-ci, moje dziew-
czę, w.szy>tkiego, ino na cię za-
wołają: pańskiego!* Pozn. III,
183— 1 Hi, n« 71, zwr. 4. » Na-
zajutrz rano miał na pańskie orać«
Święl. 343. Patrz także Alen.
1877, II, 657. Bar. 42. Cisz. L
169 170. 211. 266. Pozn. VI, 63.
Święl. 318. Zb. IV, 197: V, 238;
XL 111. 197: XII, 221. Zejsz. 53,
n ^ 7 9 . » Peń s k ie = p aii szczN^zna «
Bozpr. XX, 432. »Pajskie<: »Gos-
podarz kazał mu iść na pajskie«
Wisła VI. 313. .Pańska*: .Wte-
dyk chłop nie pódzie do pański,
choćby mu i stery razy tyle da-
wał, co wartuje jego robota* Kam.
36. II .Pańskie* = grunta dwor-
skie: .Pewien chłop, dosyć ubogi
go>podarz, orał na pańskiem (po-
lu)* Krak. IV, 169.
P a ń s t w i [). Państwo.
Państwo: .Jedne państwo mnieli
jedne córkę* Cheich. I, 15. .Sie-
dem świec spaliło. Niżeli się owo
państwo Do siebie przvznało<
Kolb. 236, nO 24 a, zwr. 6. .Na
tem we.<elu było bardzo dużo pań-
stwa bogatego * Święt. 384. .Dob-
ry wieczór państwom* Wisła VII,
519. .Państwi* Pr. łil. IV, 291.
.Państwi, 2 pp. państwia* Hozpr.
XII. 48. .Pajslwo*: .Powycho-
dzili paj>two* WisJa VI, 308.
.Zajechał do tych pajstwa* ib.
.Było jedno pajslwo* ib. »P&j-
stwo* ib. IX, 226 ods. »r pań-
stwa* = we dworze Isl. z Ja-
worza 1891. II .Państwo młodzi*
p. Młody i dodaj: .Wy, młode
państwo, panom ojcom i pań-
malkom do nóg upadnijcie* Pozn.
II, 241. II .Państwo* = mają-
tek, dobra Wrześ. 2. Wrześ. T.
17. II .Państwo* = panieństwo,
dziewictwo: .Ja juz nie panienka,
juzem państwo dała Swojemu mę-
żowi* Święt. 152.
P a ń s t w o w a ć = być państwem :
.Postawili sobie dwór, namówili
lokaja i pokojówkę i państwo-
wali sobie* Cliełch. II, 55.
Pańszczarz — Papęzioł
31
Pańszczarz: > Pańszczarz = cho-
dzący do dworu na robotę, *na
pańskie'* Rozpr. XXVI, 388. ||
• Pańszczarz = zarobnik pracu-
jący leniwo* Udz.
Pańszczyzna: »Pajscyna« Pr. fil.
IV, 228. » Odrobi mi tę dużą pań-
scyznę* Rad. I, 209, n® 265, zwr.
3. »Do *ocholy' zgoła nikt na wsi
nie ma pociągu i, jeżeli się bawi,
to 'jak za pańszczyznę'* (= nie-
chętnie, zmuszając się) Wisła III,
66. II »Pańscyzna = robota we
dworze- Chełch. II, J 50. »Pań-
.scyzna = 1, robota dworska 2,
najem folwarczny* Mil. || »Pań-
scyzna = robotnicy najemni «
Chełch. II, 150. »Pańscyzna* =
ludzie pańscy, robotnicy w polu,
służba dworska ib. 118. || » Pań-
szczyzna* = z'emia pańska, nie
królewska Wisła II, 591.
Pańszczyźniak = chłop pań-
szczyźniany: » Teraz na czterech
pańszczyźiiiaków przybywa jeden
za najem* Kam. 55.
P a ń t u c h p. Pampuch.
Papa = (rub.) usta, gęba: » Roz-
dziawiacie na nas papy* Pozn.
V, 103. » Słuchali i ttozdzierali
papy* Zb. Vn, 61 {= otwierali
gęby). >Wetkał mu w papę te
giwery* Pozn. VI, 196. »Daó
w papę* Ust. z różnyrh stron. ||
>Papa* = pysk (krowy): »Na
pakośnik ... trą krowie papę ma-
runka i solą* Zb. V, 123. Toż
Zb. VI, 297.
Papa = smolona bibulasta lektura
Pozn. I, 90. »Papisko = dektu-
ra* Zb. I, 7. »Papa a. papisko,
papińsko = dach tekturowy* Zb.
I, 21. »Dach u bogatszych pod
papa lub dachówką* Pozn. II,
176.'
Papa p. Papu.
Papa = » patrzy* Pozn. VI, 95.
Papać = >jeść (dziec.)* Rozpr.
XII, 108. Pr. fil. IV, 281 p. w.
Babrać. »Na to sie da gębie pa-
pać, aby mogła dobrze kłapać*
Cinc. 24, nO 513. Toż Rozpr.
XII, 78. Fed. 354.
Papajka = usta (w zagadce) Zb.
I, 123. Święt. 653, n^ 16.
P a p a n i e = jedzenie (dziec.) : » Szu-
kając po mieście... dobrego winka
i smacznego papania* Bałucki
Pańskie dziady 149.
Paparacha a. »Patarucha, Żarty*
= potrawa z mąki rozczynionej
w ukro[)ie i uprażonej na wę-
glacłi ze słoniną, 'lemięszka, pra-
żucha, prażona mąka' Maz. III,
36, n« 16.
Paparc p. Paproć.
Papciak: »Papciak« = jakaś po-
trawa Zb. XIV, 23. Por. Pap-
ciu eh.
Pap ci e a. » Kapcie = papucie, pan-
tofle* Zb. I, 21. . Musiała... dać
jej spódnik, grube pończochy,
papcie na nogi* Pozn. VI, 270.
»Nima baba papci. Jeno stare
chodaje* Pozn. V, 111, n^ 224,
zwT. 2. »Bioię papcie, — teraz
mnie łapcie* Pozn. II, 191. ||
Zgrub, w Ip. »Papcisko*: »Czem
się przykryją? — Murawski ła-
ciskiem, brat jego papciskiem*
Pozn. IV, 39, nO 84, zwr. 4. Por.
Kapeć.
Papcisko p. Papcie.
Papciuch = paciara wystudzona
z kwaśnym mlekiem Zb. XIV, 24.
Por. Papciak.
Papcoń = »człowiek niezgrabny*
Rozpr. X, 294. » Papcoń = kap-
can* ib. XVII, 51. Por. Kap-
can.
Paper p. Pauper.
Paperka p. Pauper.
Papęziak p. Papężniak.
Papęzić= » robić niedbale* Święt.
Por. S p a p ę z i ć się.
Papęzioł = »niechluj* Święt.
32
Papęźniak — Papiórowy
Papęźniak p. Papęźniak.
Papęźniak = »1, dziecko kache-
lyczne z dużym brzuchem 2, char-
łak 3, karłowate drzewo* Wrześ.
16. Patrz także ib. 25. •Papęź-
niak, papęziak = 1, niedołęga,
cherlak, dziecko chorowite, z du-
żym brzuchem 2, niewyrośnięte
drzewo* Spr. V, 389. » Papęziak
= dziecko kachetyczne « Cer.
Por. Papęzić,Spapęzić się,
Zapapęzid.
Papier: 2 pp. Ip »Papiera* Wisła
VIII, 67. »Papiór« Kuj. II, 279.
Rozpr. IX, 112. Mil. Ram. 131.
•Nie wiem, co to papiór Ani ołó-
wek* Pozn. V, 29, n^ 49, zwr.
2. »Papior* (? K) Kuj. I, 299,
n^ 70, zwr. 9. »Barzo gróbą pa-
kę papiorów zapłacie* Cen. 78. ||
Zdrobn. >Papiórek* Malin. 2. »Pa-
piórkę* (7 pp. Ip.) Rozpr. IX,
333. »Klo buduje, ma wiórki; kto
się pienia, ma papiórki* (przy-
słowie) Kuj. I, 199. » Ustroją roz-
majtemi papiórkami* Pozn. II,
64. » Zrobią wieniec zpapiorków*
(tak!) ib. .Papiórk* Ram. 131.
»Papiereczek*: »Onad mu odpi-
sała na papiśreczku* Rog. 82, n®
143. »Papierczątko* Wisła I, 27.
»Papierzyna = pog. od papier:
'Napisał do mie na papirzynie,
zebvm pognała za niego świnie'*
Pr. hi. V, 825. II .Papier* = złoty
reóski: » Kolendę daje: papira*
Zb. XIV, 163, nO 6. .Papierek*
= złoty reński papierowy Wrześ.
T. 44 ods. 5. .Papirek* = gul-
den w bilecie bankowym Rozpr.
X, 199. .Papierek = dawnv
1 złr.* Rozpr. XXVI, 388. .Pa-
pierek = złoty reński, chociażby
w srebrnej lub złotej monecie*
Wrześ. 16. .Papierek = jeden
złoly reński , monela : 'Dał mi
śrybnejjo papierka'* Spr. V, 390.
• Papirki = złote reńskie* Rozpr.
XX, 432. .Papierki* = pienią-
dze Wrześ. T. 44 i ods. 5. Patrz
także Krak. I, 141. Rozpr. Vni,
212. Święt. 363. 490. Zb. V,
195; VII, 5. 25. 26; XIV, 163,
n^5. II .Papiry* = gatunek jabłek
Zb. XIV, 28.
Papierczątko p. Papier.
Papiereczek p. Papier.
Papierek p. Papier.
Papieros: »Papi(^rus* Piątk. .Pa-
pierusy* Rozpr. XX, 432. .Pa-
pierusów nie ma* Święt. 232.
.Papierusek*: .Gdy się zejdą na
papieruska...* Mat. Szczep. 3.
.Papieruś* Hemp. .Papierosa a,
Papieroska* Ust. z Litwy.
Papierosa p. Papieros.
Papieroskap. Papieros.
Papierośnica, Papierośnik =
.osoba lekkomyślna, która, za-
miast pracy poważnej, pali pa-
pierosy* Pr. fil. V, 825.
Papier o śnik p. Papierośnica.
Papierowy: . Papiórowy * Ram.
131. .Papiórowy*: .Czapka pa-
piórowa* Łęcz 240, n^ 521.
.Miał papiórowych pieniędzy przy
sobie dość* Pozn. VI, 269. ||
.Jabłka papierowe* = gatunek
jabłek Zb. VIII 257.
Papieruś p. Papieros.
Papierusek p. Papieros.
Papieruś p. Papieros.
Papierz p. Papież.
Papierzanv = .papierowy* Pr.
fil. III, 496.
Papierzyna p. Papier.
Papież: .Pdpiez, 2 pp. papieża*
Spr. IV, 380. .Papierz* Zb. V,
199.
Papin sko p. Papa.
Papiórowy p. Papierów y.
Papiór p. Papier.
Papiórok p. Papier.
Papiórowy p. Papierowy.
Papisko — Paproć
33
Papisko p. Papa.
Papka = ojciec Pozn. VI, 104.
» Papko* = ojcze ib. 103.
Papka = usla: >Za tę gadkę na-
leży się papki najadkę« Fed. 343.
• Gęba papka< (żart.) Kon. 54.
Papkać= »jeść powoli* Zb. II, 9.
Papku p. Papn.
Papla = »gacluła, nieumiejący do-
chować sekretu* Osip.
Paplacz a. »Paplak, PaplaJa*
P aplug a = gaduła* Wrześ. 16.
> Paplać, paplak, paplała, paplu-
ga = 1, człowiek, który coś po-
plami 2, gaduła* Rozpr. X, 294.
Paplać = » mówić niedorzeczności*
bredzić * Święt. Tryb. rozkaz.
»Papl* Rozpr. VIII, 86. || .Pa-
plać się* == babrać się: » Gołębie
paplają się w wodzie* Zb. V, 128
n® 16 »Wlaz w garczek i paple
się w nim* Lub. II, 184.
Paplak p. Paplacz.
Paplała p. Paplacz.
Paplo t = gaduła: >Nie dla ciebie
mnie tu Matka wychowała, ty Łę-
cycki paplocie* Kai. I, 173, n®
180, zwr. 4. Por. Paplacz.
Papluga p. Paplacz.
Papraczka: >Papracka = czas
dżdżysty i błotnisty* Wrześ. 16.
Rozpr. X, 294. Spr. V, 389.
Paprać= > babrać* Krak. IV, 294
nO 8. 316. Zb. II, 228. »Paprać =
grzebać na misce* Udz. »Paprać
= babrać, walać* Spr. IV, 326.
• Paprać a. Babrać == bazgrać, pa-
skudzić, smarować nieczysto* Krak.
rV, 303 p. w. Babrać >Paprać =
zanieczyszczać, robić niedbale, nie-
porządnie* Święt. >Paprać = ro-
bić leniwie, źle* Pobł. 137. ||
>Paprać stę* Spr. IV, 326 p. w.
Papram. »Paprać się* = grze-
bać: >Kury w prochu paprzące
się (= grzebiące)* Zb. VI, 189.
II »Paprać się = iść bardzo po-
Stownlk T. IV.
wolnie: 'Berlinka ledwie się pa-
prze'* Pobł. 137. Por. Paplać.
Paprajstwo = » gromada dziecia-
ków, rybek, stado prosiąt, wogóle
zbiorowisko drobnych stworzeń*
Spr. V, 139.
Paprak: »Paprak = ten, co się
wala, babrze* Spr. IV, 327. >Pa-
prdk = 1 , dziecko, które się przy
jedzeniu lub zabawie zwykle po-
wala 2, człowiek dorosły, który
nie jest biegły w swoim zawo-
dzie, np. murarz, malarz, adwo-
kat i t. p.* Spr. IV, 28. II .Pa-
praki = kluski miękko zagnie-
cione i roztarte* Mil.
Paprała a. »Babrała = ten, co
babrze* Krak. IV, 316.
Paprochy = > okruchy z siana*
Pr. fil. IV, 854. > Paprochy =
patrochy* Rozpr. XVII, 51. 94.
• Naparzanie z paprochów siana*
Zb. IV, 193 n<> 12. ^-Okłady... z pa-
prochów z pod siana* Pleszcz. 125.
II » Paprochy = okruszyny: 'Pa-
prochy wyrzuć kurcakom'* Spr.
V, 118. > Paprochy = okruchy*
Mil. II » Paprochy = prochy, okru-
chy, nieczystości w postaci pro-
chu, np. w płynie* Pr. fil. V,
825. II » Paprochy = wnętrzno-
ści z zabitego zwierzęcia lub pta-
ka* Zb. II, 9.
Paprocina: » Paprocfna = łodyga
paproci* Ram. 131.
Paprocki: » Rusin, przemówiwszy
się z Mazurem, odsyła go do
wszystkich djabłów, mianując ich:
pan Łoziński, Bzowski, Paprocki
i t. d.* Chełm. II, 128 ods.
Paproć: »Paparc« Ram. 131. »Pa-
parc* = nazwa roślin aspidium
filix mas i pol)'podium vulgare
Pam. fizj. V, dział IV, str. 12.
>Parpac* Ram. 132. »Parparc*
= paproć Hilf. 174. 85. || •Dę-
bowa paproć = rad. polypodii*
Ciesz. 19. II » Paprotka = poly-
3
34
Paproć — Papośiak
p«j<iiam TD.ffare* Spr. HT. 309:
V. 3c&. Podanie »o paDrotce*
Zb. VIL 118. Patrz takź^ Zb. \X
253 Ł** 42. II > Paproć = nazwa
rotiiiny wodnej w Narwi « Pr. fii.
Paproć = >fapi€4 w ^?ow:e« MiL
IV, Ó54.
Paproci ć p. PaprośZTć-
Papro^zyć: »Papro*2yć = wydo-
Lywać wnę-rzno-k-i « Pleizcz. 40.
»Paprł>:yć = wyimować wnętrz-
ności o ptakai:h « Piozpr. XL
1Ó6. »Paprcr?yć = «jczy szczać
zwierze z Caków: Tkocbarka pa-
prcriy jendora*« Spr. V. 118. »Pa-
p rosić = oprawiać knrcze« II óz.
II »Papró-»zyć się = iść La r-tro-
r.e« Ldz,
Paproiać: » Paonjtac = paplać,
by.e co gadać « Bairi. 1 3 1 . Hi;f. 1 74.
Papr.jika p. Paproć.
PaprÓTjzyć -i^ p. Papro-zyć.
Papryka=.»papranina: 'Dnżłjztym
papryki' « Pr. fu. V. ^25.
Paprzą = miejsce biedzenia pta-
ków my=i. Prz. Lcda VI, 126.
> Paprzą = miej^jce. gezie padty
p^aki -my::!. « Pr. t:i.'V. 825.
Paprz y ca a. *Pamprzy<:a =
poziome pod kamieniem młyń-
skim żelazo, w którym obraca <ię
'wrzeciono' r-zyii pionowy żelazny
czop. stanowiący oś kamienia «
Pr. fil. TV. 854. > Paprzyca = że-
lazo wbite wpoprzek otwom ka-
mienia mh-ńśkiego. w które wkła-
da się 'wrzeciono', poruszane za
pomocą 'cewi\ tj. <ze:icia drąż-
ków* Wrześ. 16. » Paprzyca =
4-0 grania-^ta .sztaba żelazna, wpra-
wiona w wierz<:hni kamień młyri-
riki. w środku ma 4-o graniastą
dziurę, w której rj mocowane jest
'wrzeciono' « Spr. V, 389. » Pa-
przyca = biegun w młynie*
Pieś^zcŁ 40. » Paprzyca* = pła-
•kie żelazko okadzone w kamie-
nia żarnowvm Wi-ła VI, 429.
>Spód dacy iw kamieniii tamo*
wyiD< przecina zadłobana w ka-
mień i tworząca z nim jedną rów-
nię paprzyca' z rowkiem, w któ-
rs' zachodzące wrzeciono podnosi
i podtrzymaje płaski kamień «
Święt. 14. > Paprzyca = pMa
drewniana lob żelazna od łaren*
ŚwięL »Papsyca imołe raczej Ta-
przyca'r = listewka z drzewa
w kamienia żarnowym* Rozpr.
XX. 432. »Poprzyca« w żarnach)
Lab. I. bb. >Pompryca a. poprycm
= żelazu pionowe w żarnach «
0:^ip. » Młynarza, młynarza, dob-
rze ci <ie mieie: kołu ci sie po-
łamało, paprzyca si^- chwieje* Zb.
XII, 169. n*' 64. .Gonił djabeł
djablicę, chciał jej porwie pa-
przycę« Krak. II. 493. n« 828.
Patrz także Koj. I. 226. Łęcz.
122. n'' 203. zwr. 46. Pie^zcz.
22 .jds Zb. I. 125: rV. 227. n*
^9 i ods. || » Paprzyca =- otwór
w kamienia żarnowym, do któ-
rego się ws\-puje ziarno* Rozpr.
X, 294. > Paprzyca = otwór w ka-
mieniu, w który <ię wkłada 'żar-
no wk a' « Dyg.
Papa = > chleb i wszelkie jedzenie
w języka dzieci* Pr. fil. V. 825.
»Papu=jeść« i.dziec-ł Wisła IŁ
739. .Jedno woła: 'Tata, tata!*
Drugie woła: 'Daj mi papa!' Trze-
cie mówi: 'Daj mi chlełKi'* Wójc.
II. 352. Toż Pauli 186. Maz. IIL
273. n" 3^4. zwr. 2. »Chiipo,
chiipu — papu nie« i przysłowie)
Zb. VII, 101. .Papa*: "»Dajie,
tata. papa ^ = jeść«* Maz. V. 321,
n'^ 375, zwr. 7. »Papka*=jeść
idziec.) Nadm. 149.
P a p u 1 a t V = » bardzo na twarzy
tłusty* Pr- fil. rV. 2^5.
Papu ra = .pv>k iponardi.)* Rozpr.
X, 294.
Papasiak= . niekrajany tytoń wę-
^ńerski* Wrześ. 16.
Papaża — Para
35
P a p u ż a = wiązka tytoniu Ust. z Li-
twy. > Papużka = wiązka liścia
tytuniowego, przesuszonego i zwią-
zanego w korzonku, najczęściej
pokrywą liściastą strąka kukuru-
dzowego* Roczn. 222. >Tytuń
ten sprzedawał się na papużki
(= miara kilkudziesięciu liści za
złp. 1)« Chełm. I, 101.
Papużka p. Papuża.
Par= »parność, gorące, duszne po-
wietrze* Pr. fil. IV, 854. »Par
a. Spar = upał* Rozpr. XXVI,
388. » Pojechali... do kąpieli, bo
par był wielki* Krak. iv, 102.
Par = zorane pole Ust. z Raw-
skiego. »Orać na par = orać la-
tem na oziminę (w końcu maja
i w czerwcu)* Roczn. 222. Por.
P o p a r. II »Par = trawa puszcza-
jąca się na zoranej roli* Wisła
III, 746.
Par: »Hor-par, do par?* = zapy-
tanie wyrzucającego kamyki w grze
w blirki, zwracane do innych uczę-,
stników gry, czy liczba kamyków
wyrzuconych est parzysta Kuj. I,
228, no 14. i
Par p. Patrzeć.
Para = 1, »wapór gorący* Krak.
IV, 316. »Bez parę fmkać (= ska-
kać)* = coś niepodobnego wy-
konać: >Musis pierw bez parę
fmkać, niźli się pśn z tobą ozyni*
Zb. VIII, 317. > Niech se bez parę
fiuka, niźli Frankę dostanie =
ręka Franki będzie odmówiona
kawalerowi, który robił o to sta-
rania* Zb. VIII, 256. 2, »Para*
= dech, oddech: » Leżał (w becz-
ce) do góry gembom, co se spon-
lem puscał parę (= oddychał)*
Cisz. I, 1 08. > Wzion parę (= od-
dech) zatrzymaj i umarłym sie
zrobiejt* Cisz. I, 250. » Królewnie
kazśt odeść na bok, zęby jom
paro smok do siebie nie wciąg-
noJ* Zb. XV, 11. >Do pary się
bił = bit się do ostatniego tchu *
Zb. II, 236. .Leżał cichutko tak,
że i pary z siebie nie wypuszczaj*
Zb. XIII, 114. .Pary z ust nie
puścić* = nie powiedzieć ani
stówa: »Abyś do nich nie gaddł
i pary (= tchu, słowa) żebyś do
tych czartów nie wypuścił* Pozn.
VI, 84. .Lepiej nam byJo tę parę
Na gorzką kaszę schować, Niże-
liśmy wam tu mieli Tak pięknie
kolędować* (śpiewają, gdy nic nie
dostaną) Rog. 215, n© 437. ||
.Para* = tchnienie ożywiające,
duch: .Djoboł chciał se stworzyć
ludzi, ale nie miał do tego pary*
Wisła IX, 75 (w źródle objaśnio-
no: 'siły') II .Para* = dusza
zwierzęca: »Z bydlęcia 'wychodzi
para'* Pleszcz. 49. .U chłopa
wiara. Jako u psa para* Łęcz.
99, n© 151, zwr. 15. || .Psid
para* = przekleństwo (por. psia
dusza) Zb. IV, 192, no 10: XIV,
34. Rozpr. XXVI, 391. Święt.
549. Lub. II, 212. .Wokomon
psia para* Krak. II, 100, n^ 182,
zwr. 16. Kon. 84, n^ 7. .To ta
psia para szynkarka nie spała!*
Zmor. 174. »Para sobacza =
przekleństwo: Ty paro sobacza'*
Pr. fil. V, 825. .Berdyja para =
przezwisko lub żartobliwy wy-
krzyknik radości lub zdziwienia*
Spr. IV, 319. .Para* (jako prze-
kleństwo): W żartach używają
chłopi: 'oj ty, ly paro jakaś!'
w złości: *ty paro przeklęta, nie-
czesna!* Kam. 130 ods. 272. >To
dopir para len Jantekl* ib. 64.
.Te pary inksze, co filutne, ...kęsa
się nie wypukną od śmiechu* ib.
68. .Te pary nasze chłopy nie
lubują, jak nowa modła na jaką
robotę nastanie* ib. 57. »Te pary
parobki* ib. 130. .Ta para Na-
stka* ib. 136. .Dziewki pary, to
jedna bez drugą do niego po na-
3*
36
Para — Paradni k
sionka* ib. 131. »Te inkszo pary
(dziewki) w śmiech* ib. 131.
• Wowcarcyk, to para takoż zmyś-
ny« ib. 140. »Ten prepinator,
co bywał kowalem, a para, jak
było okuł bryczkę, abo i co, to
kieby oblał* ib. 96. »Pary nie-
czesne* (o babach pijaczkach) ib.
82. »Idź ty, paro nieczesna* ib.
143. II »Para = wódka* Krak.
IV, 316. Pr. fil. V, 825. Udz.
»Para = gorzałka* Spr. IV, 28.
> Pijcie ino tój pary* Krak. II, 9
ods. >Parę chldł bez miary* Kieł.
II, 261, zwr. 51. »Para = bło-
to, oparzelisko* Zb. II, 9. Por.
Parka.
Para = liczba z dwóch jedności
złożona. »Para znaczy dwa tylko*
Roczn. 222. » Zaprzęgajcie para
konie* Lub. I, 273, n^ 440, zwr.
6. »Obsiodłane parę koni wronę*
Kolb. 111, n<> 7 aa, zwr. 1. >Góni
jeddn pan w powozie paroma
końmi* Zb. XV, 25. »Orał paru
bydlęty* Zb. IV, 97, n^ 23, zwr.
2. »Was Pan Bóg skarze. Da
złego po parze* Rog. 111, n^ 207.
>Na nas każdego po dwa pary
odrachowali* Kętrz. 71. || »Para*
= jedność brakująca do pary:
• Siódma (drużka) dobidra sobie
z innych na pńre* (= do pary)
Wisła IX, 232. »Ani mnie nie
rocek, ani nie półtora, Ani ja se,
chłopce, nie ku tobie para* Wisła
VIII, 222, no 32. >Nie sieją ani
sadzą w ostatnim dniu miesiąca
bez 'pary' (tj. 31-go)* Święt. 559.
II »Para« = kilka: »Pśru eh Jo-
pów* Rozpr. VIII, 214. »Pare
wianeczki ze złota. To mojej Kasi
robota* Wisła VI, 859, n^ 14.
>Pare wianeczki uwiła* Wisła ib.
Toż Wisła VI, 860, nM 7. »Miał
żonę i parę dzieci* Pozn. VI,
167, n® 37. »Na stawie we wsi
bedo pływały kacki, to sobie zła-
pis z parę na obiad* Chełch. I,
87. »Para dni przed śmiercią go
widział* Nadm. 129. >Uobdaruj
mie tóz pdroma grosami* Zb. VII,
20. > Pojechali se na polowanie
z parom zojmierzy* Cisz. I, 35.
»Po paruch rokach* Święt. 396.
>W paru kwiłkach juz beło piio
niem* Rozpr. VIII, 214. »Parę
czasów* = pewien czas: »Za
parę casów* Zb. XI, 111. »Wy-
sło parę casów, ten kupiec cekd
i ceka* ib. 79. »Było parę czasów
tak, aże ten syn dorós* ib. 61.
II >Para = spódnica i kaftanik
z jednej materji* Udz. || Zdr.
• Parka*: >Jak rodziła dzieci, to
zawdy miała parkę* Chełch; II,
141. » Parka w kłosach zboża*
(== parzysta liczba ziarn) Wisła
III, 509. II .Parzyczka*: »Rosły
w parzyczce dwie róże* Pozn.
V, 20, no 33, zwr. 1.
Paraban p. Parawan.
Parachwija p. Parafja.
Parać = »pruć* Święt. || >Parać*
= robić źle, partolić: •(Niedo-
łęga) chodził liod rogu do rogu
a parał co móg* Zb. VII, 56.
Parada: » Jednego ojca, nie jednej
matki. Stoją w paradzie jak w polu
kwiatki* Rog.251, n0511. »Wiela
słomy, tyla kłosiii W jęncmien-
nym snopku, Tyla żalu i parady
W każdym parobku* Zb. IV, 217.
II »BaI Parada I* (ironicznie) rzecz
paradna, masz tobie, do licha!
Aleksander Fredro. Bib. Warsz.
146, str. 17. > Niech go parada!*
= paraliż, licho Ust. z Litwy.
II » Parada* = przezwisko obel-
żywe: »Anim cię, parado, nie po-
znała* Zb. IV, 212, nO 16, zwr.
4. Toż Rog. 101, no 185. .Ty,
parado, z cudzćj strony. Nie bę-
dziesz ty miał ze mnie żony* ib.
Parad nik == jakaś roślina Zb. VI,
203.
Parada sznie — Parch
37
Paradusznie = » paradnie, do-
skonale, śmiesznie* Pr. fil. V, 825.
Paradzid się: » Baby sie paradzom
= mówi się o strojeniu się ko-
biet « Spr. V, 350 p. w. Cyzyć
sie.
Parafij p. Parafja.
Paraf ijołek = fijo^ek: > Uwije
wianek z drobnych fijołków... Ja
nie chcę wianka z parafijołków<
Krak. II, 107, n^ 199.
Parafja: » Parach wija « Parcz. »Pa-
rachwija* Pr. fil. V, 825. ^Ślub
u Św. Marcina w parachwii* Pozn.
I, 200 ods. >Wżadnśj parach wii
się to nie dzieje* Kaspr. 118.
» Parafij*: »Nasa parafij* Wisła
IX, 241.
Parafjak: » Parafij ak = paraf janin*
Pr. fil. IV, 229.
Paragan p. Parkan.
Paragraf: »Paiegraf« Pr. fil. IV,
229. »Palogrof* Udz.
Paraliż: .Paraliżm* Pr. fil. V, 825.
• Paralusz* Pr. fil. IV, 229. Hemp.
Parcz. >Paralus* Pleszcz. 40. Pr.
fil. IV, 229. Czark. .Paralus a.
Trącenie wiatru* Pleszcz. 134.
• Paraluz od serca* Święt. 487.
• Palarusz* O. Osip. »Palanis*
Pr. fil. IV. 229 p. w. Paralus.
Spr. V, 118. .Polarusz* Ust.
z Litwy. » Wszystkim zdawało się,
że ją paralusz naruszył* Bar. 169.
• Palarusem zarażony* Kai. II, 135.
• Niech go paralus ruszy* Pr. fil.
IV, 229. > Bodaj cie paralus na-
rusył* Pleszcz. 105. »Wyno.ś sie
do palarusa* Spr. V, 118. >Pa-
larns = paraliż, przekleństwo: *Do
palarusa byś poszła'* Pr. fil. V,
823. »Do palarusa* = przekleń-
stwo Zb. II, 257. »Do palarusa
a. do wściurnaska = do djabła:
'Idź do palarusa = niech cię
wścinrnasek bierze'* Zb. II, 251.
Paraliżm p. Paraliż.
Paralus p. Paraliż.
Paralusz p. Paraliż.
Parasal p. Parasol.
Parasol: > Parasal « Zb. I, 11. » Pa-
rason* Ust. z Litwy. »Parvzol*
Rozpr. XII, 8. Pr. fil. V, 826.
II » Parasol = gatunek oszczepu
nakształt parasola* Pr. fil. V, 825.
Parasolik = parasolka Wal. (wyd.
2) 156. Ust. z Litwy.
Parasonp. Parasol.
Parastas = modlitwa czytana w cer-
kwi przez .sześć niedziel po po-
grzebie Kłosy XVII, 184. »Para-
stas = nabożeństwo za dusze
zmarłe, z objadem u fundującego:
Tarastas sprawić'* Roczn. 222.
Zb. I, 73. »Parastas = obiad,
wydawany na pamiątkę pogrzeba-
nego nieboszczyka* Zb. XII, 228.
• Najmuje mszy i parasłasy* Bar.
84.
Parawan : •Paraban* Krak. IV,
163. Por. L.
Parcela = •dział gruntu* Krak.
IV, 316. Nadm. 45 i Ust. z róż-
nych stron.
Parcelant = właściciel parceli:
• Sprzedał na parcele i tak jedna
włóka przykupili do Watachowa,
a 4 parcelęłów... pobudowali so-
bie cztery zagrody* Nadm. 45.
Parch: » Parchy = choroba skór-
na* Osip. II •Parch = (obelż.)
Źvd* Święt. Spr. V, 118. Zb.
xiv, 17. Osip. Parcz. I dz. ||
• Parch = szlachcic* Zb. II, 9.
• Parch = drobny szlachcic, mie-
szczanin • Kuj. II, 274. Bib. Warsz.
1860, tom 80, str. 628. •Parch
= pogardl. przezwisko, nadawane
szlachcie zagonowej przez chło-
pów* Pr. fil. IV, 277. .Parch ==
tym wyrazem przezywają włościa-
nie drobną szlachtę* Pr. fil. V,
825. •Drobną szlachtę lekceważą
sobie, zwj?r ją *parchami'* Wisła
II, 127; VII, 378. •Parch = ro-
ślina pasorzytna, zwłaszcza na lnie*
38
Parchacizna — Parciany
Pr. fil. IV, 854. .Parchy a. Ogórki
a. Capy = śliwki zepsute bez
pestek* Spr. IV, 375 p. w. Capy.
Parchacizna = parch (choroba
skórna). >HajlinG oczy parcha-
cizna toczy* Maz. V, 312, n® 354,
zwr. 13.
P a r c h a c z = wapno kopalne Ust.
z .Janowskiego ()^ib. Lubelska).
P a r c łi a c z , P a r c h a 1 = przezwi-
sko obelżywo: »Ty parchaczu*
Pozii. I, óO. »Ty parchohi* ib.
Par<'har =. parskać list. z Litwy.
Parc-liać się p. Parkać się.
Parcha! [) Parch acz.
Parć han p. Parkan.
P a r c h a t k i = » barki, orzydlo: 'Jak
cio złapie za parchatki, to nie
iiwidzis swoi inatki'« Spr. V,
300.
P a r c h a t o ś ć : » i^archatosc = par-
szywość* Kani. 131.
P a r c h a t y = » parszywy c Ram.
131. »Parcliatc no«?i« Zb. II, 35.
» Parchata żaba = ropucha* Nadni.
47. •i*an'hata żAba* = ropucha
Ihll. 174.
P a r c h a w i <• a : » Parch a wica = 1 ,
purchawka 2. człowiek nikły i sła-
by Spr. V, 390.
Par c h o ł ? ; » Miała baba Ir/y syny...
.Ii»(i«»n robiuł parchoły. Drugi po-
ścił do skoły Sand. 151, n® 184^
zwr. 3.
P a r c h o w a I v — » parszvw v « Was'
245. IV. lii. W 825. '
Par r h o w n i a a. » i^ y d o w n i a =
(pogardl.) żydowstwd* Zb. I, 79
\\ w. i^ydownia.
Parć hń w k a p. Parch u I a.
P a r c h ula a. » Parch«iwka = (^po-
uardhwM*) i^.vd«»\vk!i« Zi>. I, 73.
P a r c h u I k a • sAhichcianka ix po-
)iM'i\i\)* S|ir W 118 Pr lii. IV,
277
Pa I Cl a k ualunck niatcrjału na
ubr«nit« wio^^cian^kH* Ihbl. Wars*.
1802. III. .ill. II .Parciak =
siermięga« Wisła III, 88. Bib.
Warsz. 1892, III, 641. || •Par-
ciak = spódnica z płótna domo-
wej roboty w pasy kolorowe «
Pr. fil. IV, 229. II .Parciaki ==
spodnie zgrzebne* Sand. 18. »Par-
ciaki = spodnie letnie ze zgrzeb-
nego płótna* Fed. 404. »Mają
na sobie koszulę zgrzebną, takież
'parciaki' i modrą sukienną ka-
mizelę* Fed. 16. II »Parciaki«
= przezwisko włościan, chodzą-
cych w parciaku Bib. Warsz. 1 892,
III, 541.
Parcianciarz: » Parciancidrz :=
tak przezywają włościan lubel-
skich, chodzących w parciankach*
Pr. fil. IV, 230. »Parcienciarz«
= włościanin chodzący w par-
ciance Bib. Warsz. 1892. III,
541.
P a r c i a n k a = » kaftan długi za
kolana* z płótna domowej ro-
boty. Lub. I, 38 n® 5. »Parcianld
= białe zgrzebne kapoty* ib.
»Par(Manka* pana młodego ubo-
gie^ro z białego płótna Lub. I,
184. »Parcianki = odzienie z naj-
grubszego płótna uszyte* Giuz.
419. Lub. L 35. »Parciśnki* =
płótnianki Zb. XIV, 160. .Pir-
cianka = płócianka* Rozpr. XXf
432. II »Parcianki a. portki* =
spodnio z partu Pleszcz. 16. »Par-
eianki = portki, spodnie z gru-
i)ogo płótna lnianego* Pr. fil. IV,
854. II »Parcianka = szmat płó-
cienny do obwijania nogi zamiast
pończochy używany* O.
Parciany = »z płótna grubego
domowej roboty* Parcz. •Przę-
dza pari*iana z pakuł, płótno par-
ciane* Mil. » Portki parciane*
Hys;. »Buly parciane* Kętrz. 70.
• Paroany = |>łólniany: 'Parcana
>7.!aohla' = zagonowa szlachta*
Pobł. 62. Tt>ż Kam. 131.
P a r c i a n V = » kwarcianv: 'Zołmirz
Parcica — Parkan
39
ci jś, matko, Z parcianego woj-
ska'* Pr. fil. IV, 229.
Parcica = » otwór w kamieniu
młyńskim* Spr. IV, 359. Por.
Paprzyca.
Parcie p. Patrzeć.
Parcieć = > tracić jędmość, utrą-
cać soczystość, smak: Tarcieją
wszystkie gatunki rzepy' « O.
Parcienciarzp. Parcianciarz.
Parcienina = »zła parcianka*
Pr. fil. IV, 230 p. w. Parcian-
ciśrz.
Parczyk p. Parszczyk.
Parć p. Przeć.
Pardać się = >wałęsać się« Spr.
IV, 338. » Pardać się = włóczyć
się« Mst.
Pardon: > Lepi w domu cepem bu-
chać, Niz na wojnie pardon słu-
chać* Kozł. 133, n® 2. »Przy-
ieciaj pardon od rychtara wsio-
w^o, aby go nie wiesali* Zb.
XV, 6. »Pardun>: Będą tam grali
pardun, pardun* Kai. I, 192.
Pardun p. Pardon.
Paręcz p. Poręcz.
Paręka p. Poręka.
Parfors- strzelec = »strzelec,
który zwierzę konno dopóty ściga,
póki ono nie upadnie, a. póki od
psów nie będzie złowione (myśl.)«
Pr. fil. V, 825.
Pargan p. Parkan.
Parganek p. Parkan.
Par ja =- » przepaść, wąwóz, szcze-
lina* O. >Parya = dolina wazka,
wąwóz* Udz. »Paryja = dół na-
turalny ze stromemi brz^ami,
przez który płynie strumyk* Pr.
fil. IV, 308. »Paryjń == kałuża,
moczara* Święt. »Paryje = to-
piele, miejsca zarosłe trzciną* Spr.
IV, 338. »Z paryjów = topie-
lisk* Zb. VII, 111. >Ghcesz się
u kłaść spać, ale niema gdzie.
Płaszni ani kawałeczka, tylko parje
i parje* Tyg. ii. 1, XII, 70. •Ko-
ło... potoczyło się na dół w pa-
ryją* Mat. Odb. 12. »Koło... po-
toczyło się na dół w paryję*
Wisła VII, 109. Szli.... przez po-
toki« bagna, paryje i pagórki*
ib. VIII, 232.
Parjacy p. Patrzeć.
Parka = » kluski prażone, prażu-
cha* Sand. 264. » Parka = pra-
żucha, lemieszka* Rad. I, 61.
• Parka = prażucha* Pr. fil. V,
826. Sand. 142. » Parka = mąka
na wrzącej wodzie* Wisła VIII,
595. >(Młynarczanka) jak się objć
parki, leży jak nieżywa* Sand.
142. II » Parka = krew ludzka*
Pr. fil. IV, 230. Por. Para w zna-
czeniu »dech*.
Parka p. Para.
Parkać się = » parzyć się (o ow-
cach)* Spr. V, 139. » Parkać się
= (o zającach) coire* Hemp.
• Parchać sie = copulari* Rozpr.
XXVI, 388. »Parchać sie, opar-
chać się = parzyć się (o króli-
kach)* Rozpr. XVII, 82. Pr. fil.
IV, 229. »Parchać sie = suka
okazuje popęd płciowy* Rozpr.
XX, 432. »Suka 'parchd się' i
'szczeni się'* Zb. XIV, 158. »Suka
i kocica się pdrchają* Święt. 23.
>Koza i owca parcha się* Rud.
24. »Barkać się ^ mieć popęd
płciowy (u królików)* Rozpr.
XVII, 25.
Parkan: » Pargan* Kuj. II, 272
p. w. Krukać. Ust. z Warszawy.
Zdr. >Parganek: *Skocuł Jasio
bez parganek'* Pr. fil. IV, 230.
.Parchan* Rozpr. XXVI, 388.
> Ogromny parchdn kole kamie-
nice* Święt. 330. »Walą się juz
parchany* Zb. IV, 184. >Para-
gan*: > Chodząc kole ściany, Pod-
piram mur, paragany* Kuj. II,
30, nO 158, zwr. 3. jj » Parkan*
= rodzaj sieci (myśl.) Przyj, ludu
VI, 126. II » Parkan = siatki dłu-
40
Parkan — Parol
gie do lamowania rybom prze-
chodii* Prac.
Parkan p. Barchan.
Parkocie s'ni p. Par ko tac.
Parkot = »chJopiec« Tvg. ii. 2,
XIV, 185.
Parkotać a. »Tarkotać = toczyć
się (o cieczy gęstej) « Zb. I, 32.
»Z nosa mn parkoce* Maz. III,
83, no 33, zwr. 4. .Palkotać:
'On jedzie na sroce, w d . . . mu
palkoce* Pr. fil. V, 824. ||»Par-
kotać = gotować się głośno: 'Aż
parkocze, tak się gotuje' € Parcz.
Parkocić się = gotować się gło-
śno: 'Strawa się parkoci'* Pr. fil.
IV, 230. » Parkotać = parskać*
Pr. lii. IV, 230.
Parkotnąć = » trzepnąć, uderzyć:
'Kukawka parkotnena w to okno'«
Pr. fil. V. 826.
P a r 1 i ć : >P&rlIc = siać, sadzić gę-
sto; ladajako uprawiać rolę« Pobł.
63. II >Parlić się = warzyć się,
gotować się źle, licho « PoW. 156.
P a r n i k = gatunek wołu Enc. roln.
II, 827.
P arnik = »w warzelni soli rura
drewniana, za pomocą której para
do góry odchodzi* Pr. fil. IV, 230.
Parnik= >20 pasm przędzy* Pozn.
VI, 181 ods. 3. »Pasm 20 daje
parnik ze lnu* Pozn. I, 108. »Par-
nik a. parnik = sztuka grubszej
przędzy po 20 nici w każdem
paśmie, cieńszej przędzy po 40
nici* ib. 98. Parnik = 60 pa-
sem, zwiniętych na motowidle*
Mil. »Pournik = 40 pasm przę-
dzy* Hozpr. IX. 140. » Parnik
nici* Pozn. VI, Iłi, »Nie będzie-
cie przędzy motać, |)arników zwi-
jać, pasem rachować* Konopnicka
Na drodze. || Parnik = 1 » '2
funta >ieci* Prac. (z Kaliskiego).
P a r n i s ł y = » dobrany do pary
(o koniach). Sj)r. V, 390.
Pa roba = poprzeczne nici w płót-
nie, nici idące wpoprzek osnowy
Lub. I, 320.
Parobas p. Parobek.
Parobczycha = >żona parobka«
Pr. fil. iv, 230. » Parobczycha =
córka parobka* ib. V, 826.
Parobczyć = »być parobkiem^
nie żenić się, chodzić do dziewek
w zaloty* Spr. IV, 309; V, 390.
Parobczysko p. Parobek.
Parobecki = przym. od Parobek:
»Parobecka ordynarja* Ust. z Li-
twy. II >Parobski*: »Parobskie
śpiewki* Wisła VII, 120.
Parobek: 3 pp. Ip. »Parobkoju«
Wisła Vn, 750. >Kńzał jednemu
parobku* Zb. V, 238. »Parobek€
= 1, kawaler 2, służący dwor-
ski Zb. III, 16 ods. > Parobek =
nieżonaty, kawaler* Spr. V, 390.
• Parobek = młodzieniec, eleganl«
Sab. 134 II » Parobek* = drużba
Pozn. II, 311. II Zdr. »Paroby-
szek * : Parobyszkowie młodzi «
Pozn. II, 298.'.Skądeś tv. paro-
byszku?* Zb. VIII, 106, n^ 212.
II Zgr. » Parobczysko*: > Dwor-
skie parobcysko* Sand. 52, zwr.
7. ||»Parób*: > Tobie zasie. Szel-
mo parobie* Maz. V, 237, n® 205,
zwr. 9. II » Parobas* pogardl. o
parobku Ust. z Warszawy.
Parobski p. Parobecki.
Parobyszek p. Parobek.
P a r o c h : » Ks. p^roch, grzecznie, za-
miast 'pop'* Roczn. 210.
Paroić się: » Paroic sę = wy-
puszczać, wydawać parój* Pobł.
62. » Paroic sa = wydawać pa-
rój* Kam. 131.
Parol: »W^ydać parol* = dać sło-
wo, obiecać, przyrzec: » Juzem
powiedziała I parol wydała, Że
ci jutro na kobiercu będę ślubo-
wała* Kuj. II, 28, n^ 156, zwr.
2. »W^ydali sobie parol bez trzy
dni, że mieli znowu przyjść do
pana* Pozn. VI, 308.
Paromena — Parsk
41
Paromena p. Panorama.
Parostnik = »las mJody, zagaj-
nik* Petr.
Paroś = > nadzwyczaj drobny de-
szczyk* Petr.
Paroślak = »pręt, latorośl, pęd
jednoroczny, gałąź bezlistna z krza-
ku lub drzewa, patyk* Cheta. II,
241. II » Paroślak, paroślina =
klocki krzywe z drzewa liścia-
stego* Czark. Por. Po roś lak.
Paroślina p. Paroślak.
Parowa p. Parów.
Parować = rachować parami : » Ko-
ły (w plocie) parują, to jest ra-
chują parami od prawej ręki ku
lewej* Zb. III, 120. jj > Parować
się* = (o dudku i kukułce) coire
Chełm. II, 177.
Parować= » orać w ugór* Pleszcz.
40.
Parowy » Gospodarz parowy * =
ten, który posiadał 'ciągło', a za-
tem był obowiązany odrabiać pań-
szczyznę parą koni Tyg. ii. 1, IX,
50. » Parowy pług... odnosi się do
włościan, którzy grunt włoczny
trzymają, z całym pługiem o sze-
ściu wołach wychodzą na pań-
szczyznę, której dzień za dwa dni
zwyczajne im się zalicza* O.
Parów yca= pole 15-morgowe (po
5 morgów w zmianie) Ust z Ukra-
iny.
Parób p. Parobek.
Pa rój = » młody rój wydany przez
pszczoły tegoż jeszcze lata, któ-
rego się same wyroiły* Pobł. 62.
• Parój = rój drugorzędny, wtór-
ny* Ram. 132.
Parów = »wąwóz* Spr. V, 118.
II > Parów = duża kałuża* Osip.
II » Porów = parów* Pr. fil. IV,
235. II » Parowa = parów* Wisła
III, 84 Pobł. 137. .Parowa =
parów, jar* Wisła I, 318. » Pa-
rowa = 1, rów, przez wodę wy-
robiony, wazka, głęboka, stroma
dolina 2, błoto* O. » Parowa =
miejsce grzązkie do przejechania*
Pr. fil. IV, 854. »Dumy przego-
ny (= zrobimy rowy), to sie ob-
susy ta parowa* Ghełch. II, 110.
Parówka = »lokomobila* Wisła
I, 318.
Parówka = » młoda delikatna tra-
wa, rosnąca w jesieni na podo-
ranem ściernisku, ulubiona przez
bydło; jest to trawa od ziarna
weszłego, a wykruszonego przy
sprzęcie, żniwie* Spr. IV, 367.
Parówka: »Parówka« = wóz pa-
rokonny: »Biere się 300 cegieł
na parówkę* Ust. z Jaworza. » Pa-
rówka = wóz siana na dwa ko-
nie* Święt.
Parpac p. Paproć.
Parpać= »grzebać jak kura, nie-
porządnie ziemię kopać* Roczn.
222. Zb. I, 73. »Porpać* Zb.
I, 73.
Parparc p. Paproć.
P a r p i e : > Dostanie parpi (= łu-
pieży na głowie)* Zb. X, 94, n*
173, »Porple = łuska z nad-
skórni na głowie między włosa-
mi* Roczn. 227. »Porple a. Par-
ple* Zb. I, 74.
Parple p. Parpi e.
P a r p o r a (~ -^) = złota rybka Hilf.
174.
Par sak ^ > młode a wysmukłe cho-
jaki, dobre już na żerdzie, na
krokwie* Spr. IV, 368.
Parsiuczek p. Prosię.
Parsiuk p. Prosię.
Parsk a. »Porsk = dół na kar-
tofie* Kuj. II, 274. .Parsk* ==
dół a. sklep do ziemniaków Zb.
I, 19 p. w. Kopiec. » Parsk a.
Kopiec a. Wądół* = dół na ziem-
niaki Maz. V, 50. » Parsk =
dół do kartofli w ziemi kopany*
Wisła I, 318. > Parsk = dół drze-
wem wyłożony, przyrzucony zie-
mią i słomą, do przechowania
42
Parskać — Partesny
kartofli slużący« Kuj. I, 81.
» Parsk « = sklep do przecho-
wywania kartofli, zbudowany z zie-
mi i drzewa Aten. 1879, I, 224.
• Parsk a. Wądół a. Łażony dół
= dół koło domu na przechowa-
nie kartofli wygrzebany i drzwicz-
kami przywarły Pozn. III, 131.
• Parsk* = piwniczka na kar-
tofle pod dachem Maz. III, 46.
> Parsk = piwnica w ziemi poza
podwórzem na kartofle i warzy-
wa* Wisła III, 746. Patrz także
Pobł. 65 p. w. Plaga.
Parskać: »Parzkać« Święt. »Parz-
kać = parskać, bryzgać* Kolb.
rękop. »Prosemy... na te baszce,
co kucharce po kuchni parzce*
Mat. Ust. 6.
Parskać czy Parszczyć? >Trze-
ba zasmarować koniowi ranę, bo
muchy parszczą* Spr. V, 139.
Parsknąć = prysnąć, bryznąć:
• Wezmę w gębę wody, parsknę*
Łęcz. 96, n^ 144, zwr. 5.
Parskoń = » człowiek, który mó-
wiąc ślini się, pijak* Święt. 708
(Świętek ma błędnie wydruko-
wane *pastekoń'). »Witśjze ty pi-
jśku, Ty parskoniu, ty łajddku*
Święt. 225, n« 73.
Parsuma p. Persona.
Parsz a. »Parszydło, Tawuła
= spirea ulmaria* Pleszcz. 133.
Parszczyk = woźnica powożący
parą koni Ust. z Litwy. »Par-
czyk«: » Przejeżdżali ciągle par-
czyki, od kolei podróżnych wio-
ząc* Zapolska (z Wołynia).
Parszeć = »świędzić, świerzbić:
'Nogi mi parszeją' = świerzbią*
Kolb. rękop.
Parsz uk p. Prosię.
Parszydło p. Parsz.
Parszy wina = parszywość: »Jest
taka pani parsywś, jak żaba, i dała-
by furą piniądzów, kieby ją kto wy-
lecył z te parsywiny* Zb. V, 212.
Parszywka = pogardliwe prze-
zwisko człowieka z parszywą gło-
wą: » Nazwali go parszywka, bez
to ze nie chciał pokazać włosów*
Krak. IV, 54.
Parszywy: » Paszy wy * Rozpr. IX,
138. »Parsywa główka* = imię
bohatera bajki Cisz. I, 180. »Jak
uźrała gjowe parsywą, tak go
chciała otruć* ib.
Part = » płótno* Wisła III, 88.
Pr. fil. V, 826. Kętrz. 91. .Part*
= płótno lniane Pleszcz. 26.
• Part* = gatunek płótna z lnu,
'płótno tłuścienne' Wisła VII, 80.
• Part = grube płótno* Pleszcz.
40. Spr. V, 118. > Part = grube
płótno na bieliznę włościańską*
Osip. >Part« = płótno zgrzebne
Maz. V, 50. »Part = ogólna na-
zwa wszelkiego gatunku grubszego
płótna* ib. 58. Tyg. ii. 1, X,
294. » Spodnie... z 'partu' zowią
się 'parciankami v. portkami**
Pleszcz. 16. Por. Port.
Part = » część, dział* Ram. 132.
»Do partu ^ do współki: 'Pra-
cować do partu = pracować ra-
zem za jedną zapłatę'* Mil.
Parta = »partja*: Te dwie party
ostały na dworze, a tćj trzecićj
kazali wnijść do sklepu* Pozn.
VI, 81. »Parta* = partja, strona
w grze w 'dzikie gęsi' i w 'czar-
nego człowieka' Pozn. II, 122.
Partała = > partacz* Parcz.
Partes = »nuty kościelne do śpie-
wu: 'śpićwa j&k z partesu!'*
Wisła I, 154. II »Parłesy = po-
ważność przesadna* Pobł. 62.
• Partesf = przesadna powaga,
nadętość; etykietalność ; fochy*
Ram. 132.
Partesny = » pełen parlesów *
Pobł. 62. » Partesny = przesad-
nie poważny, etykietalny, nadę-
ty, pełen wymagań dla siebie*
Ram. 132.
Parteśnica — Parzenica
43
Parteśnica: >Partesnica = ko-
bieta fochów pehia« PoW. 62.
> Parteśnica = kobieta przesadnie
poważna, wymagająca, pełna fo-
chów lub damy nieuzasadnionej,
ceremonjantka< Ram. 132.
Parteśnik: > Partesnik = człowiek
nad miarę poważny, na wszystko
bardzo zważający, więc łatwo obraź-
liwy« Pobł. 62. » Partesnik =
człowiek przesadnie poważny, na-
dęty, wymagający, ceremonjant*
Ram. ;32.
Partęsićsię?: »Gęsiarz pasie gęsi,
Tył mu się partęsic Pozn. IV,
46, no 96, zwr. 2.
Party: » Pśrty = czerwone powieki
u cietrzewia < Spr. V, 390.
Partyka = > kawał spory, duża
część: Tartyka chleba'* Kuj. II,
274. Por. Pajda.
Parucha = » wódka* Krak. IV,
316 p. w. Para. > Parucha = pro-
sta, śmierdząca wódka « Kolb.
rękop. » Parucha = wódka z po-
gardą. Zb. I, 73. Por. Para.
Paruka p. Peruka.
Parusek = szmat, gałgan: •(Ma-
cocha) swoim dziatkom podusecki
ściele, A ranie sieroteckę parós-
kem odzieje* Święt. 258, n® 167.
Paru sin a = »płótno grube fa-
bryczne, parte O.
Parustwo = »prażenie« Pr. fii.
V, 826.
Paruszek = » proszek, źdźbło*
Mil.
P%ruździd p. Paździerzyć.
Parużyć = »prażyć« Pr. fil. V,
826.
Pary= > szpary w ścianie* Pleszcz.
40.
Paryja p. Par ja.
Paryzol p. Paras ol.
Paryż: »I w Paryżu nie zrobią
z owsa ryżu* Święt. 665. »Sc^ry
— za centemby do Paryża po-
leciał* Święt. 681 n'^ 627.
Parzą == karm parzona dla zwie-
rząt domowych: » Plewy a. zgo-
niny zaparzone gorącą woda i za-
dawane jako parzą dla świń i
krów* Hemp.
fParzaó = często parzyć « Pr. fil. V,
826. > Iskierki na niom padały,
Bez kosulke jom parzały* Zb,
XII, 197, no 102. Toż Sand. 129
n« 148, zwr. 51 Krak. II, 125,
n^ 247, zwr. 2. »Kaze iść do
doma, kićj nas słońce parzą*
Kon. 84, nO 6. Toż Krak. II, 100,
n® 182, zwr. 15. »Nie parzaj rą-
cek* Kon. 107, n^ 6. »Parzać*
Rozpr. Vni, 189; IX, 155.
Parzać się p. Parzyć.
Parządka p. Parzę ć.
Parzątka p. Parzę ć.
Parzelak: »Parzelak = kij* Udz.
Parzelina?: »Bedzie suche kar-
piele gryzła... i parzelinę jadła*
Zb. X, 185.
Parzelny: » Parzelne koryto = do
oparzenia zabitej świni* Święt.
709. 42. Patrz także Święt. 106.
482. 638.
Parzenica = l, » forma drewniana
do syrów, rzeźbiona ozdobnie
w kształcie serca* Spr. V, 390;
IV, 309. II 2, . Parzenica = syry
w takichże formach odciśnięte
(dawano je zwykle w podarunku
dziewczynom)* ib. » Parzenica =
ser ugnieciony w kształcie ser-
ca* Rozpr. X, 294. Wrześ. 16.
Enc. roln. II, 820. Por. O s z c z e-
p e k pod Oszczep. Brus. Ple-
cie n i c a. II 3, > Parzenica = ja-
kaś potrawa, może z ciasta: 'Na-
warzyła, napiekła, Dla kumotra,
dla Pietra, Ani Pietra, ani nic.
Skoda raoik parzenic* Spr. V,
390. II 4, » Parzenica = pewien
rodzaj wyszycia zabarwioną wełną
na spodniach góralskich * (w kształ-
cie formy do syra) Spr. IV, 309.
> Parzenica = wyszycie włócz-
u
Parzenina — Parzyiatka
kowe, zwłaszcza na spodniach*
Wrześ. 16. » Parzenica a. Krze-
siwo = pewien rodzaj wyszycia
zabarwianą wełną na spodniach
góralskich* Spr. V, 390. Por.
Krzesiwo. || 5, » Parzenica =
herbata, także sieczka, zalana
wrzącą wodą dla bydła « Udz.
Parzenina = > leżenie odłogiem
ziemi, oranie i bronowanie, ale
bez zasiewu* Cz. VI, 85.
Parzęć a. »Parzątka = szczypio-
rek* Spr. V, 390. » Zagony sie
zazieleniły kieby parzęć* Wisła
VI, 144 (może mylnie zam. 'pa-
żęć' ?). » Parząlka = szczypiorek «
Rozpr. X, 294. Wisła Vill, 360.
• Parządka = czosnek allium fal-
lax i inne gatunki* Wrześ. 16.
Por. Pażęć. Pożytka.
Parzk = » miejsce zaduszne i go-
rące: 'Ach jakiż tu parzk!'* Spr.
IV, 367. » Parzk (aulor pisze
'paszk') = miejsce zaduszne, zamk-
nięte i ciepłe; 'o izbie ciasnej i
zadusznej mówią: 'jak w parzku'*
Spr. V, 139. > Parzk (autor pisze
'paszk') = zaduch, gaz z żarzą-
cych się węgli* Bib. Warsz. 1860,
tom 80, str. 628.
Parzkać p. Parskać.
Parzno p. Patrzeć.
Parz nów: »Parznuów = miejsce
błotniste wśród lasu, pokryte trzci-
ną i zaroślami* Rozpr. VIII, 175.
Parzonka = > sieczka sparzona*
Matyas Wilja 10.
Parzybok = kożuch (złodziejs.).
Parzybroda= » kapusta parzona *
Pr.' fil. IV, 230. »Pazibroda a.
Pazicha* = potrawa z główek
kapusty pokrajanych w plastry,
ugotowanych w^e wrzącej wodzie,
którą się odlewa, i zalanvch mle-
kiem Wisła VII, 76, n© 17. »Pa-
rzybroga (może błędnie zam. Pa-
rzybroda ?) = kapusta na słodko
ze słodkiem mlekiem* Zb. X, 196.
• Parzybroda = kapusta słodka
w przeciwieństwie do kwaszonej <
Pobł. 137. II »Parzybroda = ma-
karon w rosole* Pr. fil. V, 826.
Parzybroga p. Parzybroda.
Parzyczka p. Para.
Parzyć = » gotować, tak zawsze
o mleku* Pr. fil. V. 826. || .Pa-
rzyć się = wygrzewać się* Zb.
XIV, 129, no 67.
Parzyć: » Parzyć pana = bawić
się w pana, ubierać się w ciemne
suknie* Święt. || » Parzyć się* =
podwajać się: »NiecK wam się
wszystko darzy i parzy (a. w dwój-
nasób kojarzy)* Lub. I, 180. ||
• Parzyć się = mieć stosunek
płciowy (o ptakach)* Pr. fil. III,
311. » Parzyć się = o kotach,
coire* Pr. fil. V, 826. »Po świę-
tej Barbarze żadne się bydło na
trawie nie parze (= goni)* przysł.
Zb. III, 32. »Parzać sie = co-
pulari* Rozpr. XXVI, 388.
Parzyć = » rzucać* Ram. 132 p.
w. Parzec. || »Parzfc = sypać,
rozsypywać, rozprószać(o rzeczach
sypkich, osobliwie słomie, sianie,
plewach)* Pobł. 62. || » Parząc
sa = sypać się, rozsypywać się,
rozpraszać się* Ram. 132. » Pa-
rząc sa = sypać się, rozlatywać
się: 'Snopy niemocne związane
parzą się; ograbiają fury siana,
zboża, by się nie parzyło przy
wożeniu* Pobł. 62.
Parzydło = jakaś roślina Was.
14. » Parzydło = agrimonia e*-
patoria* Wisła III, 91.
Parzygnat = >(żartob.) kucharz*
Osip. » Parzygnat = (pogardl.)
kucharz, kucharka, sługa* Pr. fil.
V, 826.
Parzykrupa= > nieumiejętny ku-
charz lub prosta kucharka, która
umie tylko kaszę ugotować* Pr.
fil. IV, 854.
Parzyłatka = >(lekc.) mieszczą-
Parzyty — Pascha
45
nin, bawiący się w pana, *ni to
pan, ni to cWop, ni to zyd\ nic-
poń « Święt.
Parzyty = parzysty Zb. I, 7.
Pas: 2 pp. .Pasa< Pauli 183, n^
14. »Pas kowany* = pas z gru-
bej białej kręconej skóry, zdobny
z wierzchu w cztery, pięć lub
sześć rzędów centek mosiężnych,
wśród których wiją się zielone
rzemyczki Święt. 45. >Pas ko-
wany a. Raclawski* Dyg. || »Ufar-
buję sobie Fartuszek u pasu* Zb.
X, 323, no 346, zwr. 1. » Po-
chwycił mnie w pas* = objął
Kaspr. 68. > Jednym niży, drugim
wyży. Trzecim w pas* Wisła VIII,
497. II »Pas = rzemień w uprzę-
ży końskiej, idący przez grzbiet
na poprzek* Spr. IV, 367. || >Pas
= powrósło, do wiązania zboża
w snopy* Spr. V, 139. Mąz. V,
53. » Kręcić pasy = skręcać po-
wrósła ze słomy do wiązania sno-
pów* Pr. fil. IV, 833 p. w. Krę-
cić. II »Pas* = część koła Święt.
10. II »Pas a. Kozieł* = trzy
a. cztery przęsła drzewa budul-
cowego, uczepioi>e jedno za dru-
giem Wisła II, 83. » Pas = tra-
twa drzewa klocowego, spławia-
nego po Narwi i Supraśli, złożona
z kilku lub kilkunastu przęseł,
a każde przęsło z kilku kloców
czyli kłód* Pr. fil. IV, 854. »Pas*
= tratwa Pr. fil. IV, 813 p. w.
Drygawka. Wisła VI, 13. Chełm.
I, 8 ods. »Być na pasach = pro-
wadzić tratwę (w gwarze flis.)*
Pr. fil. V, 826. II »Pasy* = wzór
na pisankach Wisła VIII, 363.
II » Niedźwiedź wodzi za pasy*
(myśl.) = boryka się Prz. ludu
VI, 111. II Zdr.: 1. .Pasek*:
>Rejze (= podróży) mniał ju po
sąm pasek* = dość, po szyję
Derd. 118. (Matka mówi o na-
gich dzieciach:) » Niech se paski
przewietrzą, będzie sie im lepi
jadło* Wisła I, 35. || >Buty na
pasku a. na paskach* = o po-
dwójnej podeszwie, 'buty pasowe'
Ust. z Litwy. II » Pasek św. Jana
a. Kulibaba a. Widłak babi-mór
= lycopodium clavatum* Lub.
II, 160, n» 16. II 2, .Pasik* O.
Hoff 41. » Pasik z białej skóry*
Wójc. II, 202. .Pasiki na su-
kienki opasujcie* Pozn. II, 298.
• Przedał butki, kupił pasik* Zb.
XII, 165, no 15. Tożib. VI, 157.
Wisła VIII, 691, n^ 35. ^ Dzie-
sięć kolusecek U pasika mego«
Zb. XV, 60, no 51, zwr. 1. 1| ^Pa-
sik * = dyszelek u pługa Zb. IV,
191. II 3, »Pasiczek«: »Pasiczek
z białej skóry* Oles. 108. »Pa-
siczek czerwony* Kozł. 189. » Stroi
sie w pasicek w modrzusieńkie
koła* ib. 195.
Pasać p. Paść.
P a s a m a n y = » szlaki wzorzyste,
czerwone z niebieskiem, naszy-
wane u dołu spodnie* Chełm. II,
241. »Basamuny*: »Póde ja ci
za nim w turecki spódnicy, Ba-
samuny na krzyż* Wisła III, 327,
no 2. '
Pasanie= » stan * : » Kaftaniki mają
z krótkiem pasaniem* Pozn. I,
77. Por. Pas.
Pasanie = > czynność pilnowania
krów na pastwisku* Wrześ. T.
37.
Pasażer: »Pasisier* Pr. fil. V, 826.
Pascha a. »Paska= rodzaj bułki
wielkanocnej* Pr. fil. IV, 230.
> Paska* pieczywo wielkanocne
Bar. 150. Witw. 102. >Z mąki
pozostałej od 'paski' wielkanocnej *
Zb. III, 111. > Spożywają paskę
i resztę, co tam Bóg dał* Kłosy
XVII, 223. »Aby zgaga człowieka
nie dręczyła, należy wraz z paska
oświecić pokrzywę...* (nieobj.) Zb.
VI, 304, n<> 199. 5. || » Paska
46
Paschal — Pasionka
wielkanocna* = święcone Ka-
lendarz Jaworskiego 1867 str. 55.
II » Paska = mięso wieprzowe
na Wielkanoc przygotowane* Pr.
fil. IV, 230.
Paschał: »Paskał* Krak. III, 83
no 171. 99 nO 217.
Pasek p. Pas i Paska.
Pasenkować p. Pasynkować.
Paserować = »stać, dziać się*
Rog. 21 ods. 2. »Bo to jeden
nie wie, Co to paseruje, Kiedy
się młodzieniec Z panienką mi-
hije* Rog. 21, nO 41.
Pasia p. Paśń.
Pasiaty= » paskowany, w paski*
Wrześ. 16. »Pasiaty = mający
po sobie pasy: Tasiate portki'*
Rozpr. X, 294. >Pasiaty = w pa-
sy: 'Pasiata chustka** Rozpr.
XXVI, 388. »Pasiaty a. Smuźniaty
= w pasy: 'Zapaska pasiata, pa-
siate portki'* Spr. V, 390. »Pa-
sidty, co ma takie paski* Wisła
VIII, 360. »Pasiaty = kratko-
wany* Cer.
Pasiczek p. Pas.
Pa sidło = pasza: > Bydło moje,
bydło Poszło na pasidło, Z pasi-
dła na łąki. Przyszło jako bąki*
Zb. X, 308, no 259, zwr. 2.
Pasieka: » Pasieka = pasieka*
Pr. fil. IV, 230. II »Pasieka =
płot upleciony z jałowcu* Zb. II,
251. II > Pasieka = kawał pola
zarosłego nizkiemi drzewami lub
krzakami, zwykle na górze lub
też na pochyłości góry* Spr. IV,
347. II » Pasieka = pastwisko*
Wrześ. 16. Spr. V, 390. Rozpr.
X, 294. II » Pasieka = pasanie
bydła* Pleszcz. 40.
*Pasiekier: »Pasiker« = wielki
młot Hilf. 174 (Pa-f-Siekiera).
P a s i e 1 a k i : > Pasieiaki mam dzieci
= takie, które ciągle należy kar-
mić* Spr. IV, 338.
Pasienie: >Moje bydełeczko dob-
rego nasienia. Będziesz żałowano
mojego pasienia* Skrz. 9. Toż
Kieł. II, 106, no 349, zwr. 3.
Wisła VII, 119, zwr. 3. Zb. X,
129, n** 40; XV, 149, n^ 50.
• Gospodyni wygnała, krowie ogon
urwała, zawiesiła na ścianie: Ta-
kie moje pasienie!'* Wisła VII,
120. »Paszenie*: » Parobcy jezdzą
z koniami na pasenie* Święt. 369.
• Wyzwoliłam dzieci od pasenia
gęsi* Zb. II, 255 p. w. Wyzwo-
lić. »A owiecki, owiecki drobnego
nasienia, oj będziecie płakały da
mojego pasenia* Kieł. I, 177,
n° 323. II »Paszenie świnki* =
gra (opis) Nadm. 98. || »Pasze-
nie psów a. Siedzenie na psią
wiarę* = stosunek nieślubny
z kobietą zamężną Rud. 52.
Pasierb: >Pasierzb« Ust. z Litwy.
>Iść na pasierby = wyjść za
mąż za wdowca dzietnego* Pr.
fil. V, 826. Zdr. > Pasierbie*:
> A te pasierbięta gorsze jak szcze-
nięta* Lip. 177. Pozn. II, 41, n^
89, zwr. 3. Rad. II, 16, n^ 28,
zwr. 8. Por. Pośl u bięta. || »Pa-
sierb = pgdszyt leśny, młody
zagajnik przyduszony* Pr. fil. V,
155. »Ojcymy w lesie to dusą
*pasierba\ małe drzewko tak, ze
sie chylą, chylą i usycha* ib. p.
w. Ojczym.
Pasierbica: » Pasierzbica * Ust.
z Litwy. »Pasi(e)rzbica* Chełch.
II, 70.
Pasierbie p. Pasierb.
Pasierzb p. Pasierb.
Pasierzbica p. Pasierbica.
Pasieka p. Pasieka.
Pasik p. Pas.
Pasiker p. Pasiekier.
Pasinóżka?: >Kokoska pasinózka*
Kozł. 159-160, no 9.
Pasionek = >pastwisko« Hoff41.
Pasionka = > pasienie* Chełch.
II, 150. » Pasionka = paster-
Pasirok
Paskudnik
47
stwo« Mil. » Ojciec uznawszy go
za niezdolnego do pasionki...<
Kuj. I, 158. Patrz także Chełch.
II, 70.
Pasirok = »pasek« WisJa I, 318.
Pasisier p. Pasażer.
Pasiwody = młyny wodne Tyg.
ii. 2, III, 64.
Pasja = krzyż: » Ksiądz i organi-
sta zaraz przy bieżeli, Stuły i pa-
syi z sobą zapomnieli « Zb. II,
40, n^ 6. Zdr. » Pasyjka = krzyż*
Wisła Vn, 373. .Pasyjka = kru-
cyfiks* Lub. II, 198. Pr. fil. V,
826. .Pasyjka = figura Chry-
stusa* Pr. fil. III, 306. Wisła I,
154. > Pasyjka = krzyżyk (z pod-
stawką) z Męką Pańską* Mil.
» Ksiądz zastąpiuł (mu) drogę we
drzwiach i przeżegnał pasyjką*
Święt. 500. Patrz także Wisła
VIII, 819. II > Pasje* = nabo-
żeństwo po nieszporach w wiel-
kim poście Pozn. II, 63. »Na ko-
lanach odmawiała domową pasją*
ib. »Paszija = pasja, opowiada-
nie o męce Zbawiciela, wyjęte
2 ewangielistów, a czytane w Wiel-
ki Piątek w kościołach ewang.*
Rozpr. XII, 34.
Pasjant: »Pasyjant = złośnik*
Udz.
Paska = pasek: » (Miała) Paskę
śrebną wyzłocaną* Lip. 45. > Daj-
cie nam kiełbaskę, włożemy pod
paskę* Kozł. 185 (z pieśni ko-
lędowej).
Paska p. Pascha.
Paskał p. Pasch a ł.
Paskowany: » Paskowany drużba
na weselu = opasany pasem
z kółkami* Mst.
P a s k u d = ropa, materja Ust. z Kry-
nicy. »Paskud a. Pluch = ma-
terja ciekła, ropa (osobliwie u
zwierząt)* Zb. I, 21.
Paskuda = 1, rzecz brzydka,
paskudztwo: »KoJto uda jest pa-
skuda, W ty paskudzie grzebią
ludzie* (zagadka o kieszeni) Cisz.
I, 336, nO 121. || 2, >Paskuda*
= potwór: » Kupcowi było okrop-
nie nieprzyjemnie taką paskude
całować* Wisła VIII, 263. || 3,
• Paskuda = szkoda* O. »Jacy
się słonko zaonacyło, bojemy się
jakiej paskudy (= szkody)* Del.
47. Ii 4, » Robić na paskudę =
popełnić sprosność w moralnem
znaczeniu* Zb. I, 48. »Ón to na
paskudę zrobił?* ib. II, 227.
• Bardzo ją lubióła, a ty drugi
wyrządzała paskudą (= doku-
czała)* ib. VII, 79, no 137. || 5,
• Paskuda = słota, niepogoda*
Pr. fil. V, 826. » Paskuda = pluta,
szaruga* Kolb. rękop. || 6, •Pa-
skuda = człowiek wyrządzający
szkodę* Rozpr. XII, 98. || 7, •Pa-
skuda = złodziej* Rozpr. IX,
212. II 8, » Paskuda = piecze-
niarz* Święt. || 9, » Paskuda* =
djabeł Pauli 76 ods. || 10, •Pa-
skudy = śmieci: *Jakieś paskudy
som w zacierce'* Rozpr. IX, 212.
Paskuderować p. P a s k u d o-
w a ć.
Paskudki = »łakocie* Pr. fil. V,
826.
Paskudnica = czarownica Pozn.
VII, 121, no 4.
Paskudnik = > człowiek wstręt-
ny* Osip. > Paskudnik = brzy-
dak* Zb. II, 239, nO 9. || •Pa-
skudnik = chciwiec, łakomy na
jedzenie* Święt. || •Paskudnik =
złodziej* Pr. fil. V, 826. || » Pa-
skudnik a. Pakośnik = choroba
krowy, odęcie* Zb. VIII, 253.
• Paskudnik = odęcie u krowy*
Święt. » Paskudnik = wzdęcie u
bydła* lldz. •Paskudnik = odę-
cie* Fed. 270.405. •Paskudnik
= choroba krów* Mil. •Paskud-
nik = nazwa pewnego rodzaju
choroby w bydlęciu* Zb. II, 239,
48
Paskudny — Paskudzenie
n* 9. » Paskudnik = choroba u
bydła, rodzaj odmy: 'Paskudnik
krowę tłucze'* Spr. V, 139. •Pa-
skudnik pochyci krowę w polne
Święl. 637, n® 11. .Paskudnik
na oczach = choroba* Dyg. .Pa-
skudnik jest zawłoką na oku i
wzdymaniem na ciele* Zb. V,
124, n» 179. .Paskudnik = cho-
roba końska* Osip. .Paskudnika
dostają konie, gdy zdrożone opiją
się wodv« Spr. V, 139. .Paskud-
niki* PÓzn. VII, 116 ods. 1. .Pa-
skudnik = nazwa choroby byd-
ląt, leczonej przez zabobonne
'zdejmowanie paskudnika', rodzaj
operacji na oku * Pr. fil. IV, 854.
.Paskudnika a. napaśnika zdej-
mowanie = operacja konowałów
wiejskich: przebicie igłą jednego
z mięśni ocznych, wyciągnięcie
na zewnątrz i obcięcie* Hemp.
.Zdzierają ^paskudnika' z oczu
igłą, przebijając jakąś błonę, naj-
pewniej normalną łącznicę* Spr.
V, 139. .Paskudnik = choroba
krów: 'Ja tam do waju zarzię i,
jeżeli wąsa jałówka ma paskud-
nika, to go złupię* Pr. fil. V,
974. .Rzynanie paskudnika*
Święt. 638. .Paskudnik bydlęcy
to samo znaczy według zabobonu
włościan, co 'Urok' u ludzi* Gluz.
462. .Zażegnywanie paskudnika*
Zb. III, 52, r\^ 4. Patrz także
Pozn. VII, 283. Krak. III, 93,
ods. 3. Wisła VII, 228. Zb. VI,
297, nO 185. Fed. 270. Rud. 27.
Święt. 107. 637, n<> 11. Kurjer
Warsz. 1892, n« 287. Gaz. Olsztyn.
1887. nO 6.
Paskudny = 1, »brzvdki* Rozpr.
IX, 212; XXVI, 388. Udz. .Pa-
skudny*: .Nie udała sie królowi,
bo była straśnie paskudna* Chełch.
I, 158. .Paskudne ptacysko* ib.
II, 13. II 2, .Paskudny == ła-
komy* Udz. .Paskudny = ła-
komy; podchodzący jadło: 'Kot
paskudny'* Zb. I, 48. .Paskudny
= łakomy, żądny: *0n na to pa-
skudny' = ma na to apetyt, jest
na to łakomy* Pr. fil. V, 826.
.Paskudny = robiący szkodę
przez łakomstwo, np. dziecko,
które z szafy wyjada, kot, krowa,
która wejdzie w zboże lub w ko-
niczynę, i t. p.« Rozpr. XXVI,
388. .Kobieta brzemienna może
jeść wszystkie potrawy, byle tylko
uważała na ich czystość i nie spo-
żywała ich z chciwością; inaczej
byłoby jej dziecko paskudne*
Święt. 600. II 3, .Paskudny pies
= wściekły* Pr. fil. V, 826.
Paskudować = .paskudzić, psuć*
Was. 245. II .Paskudować* =
przewracać, bonować: .Jak se go-
łąbek pojadł, jak zacnie gruchać,
tańcować, carksięznica woła: 'Wy-
zeii tego gołąbka, bo mi pasku-
duje'* Krak. IV, 34. .Ogrzejcie
się ta, dziadku, ino żebyście mi
ta nie paskudowali po garkach*
Krak. IV, 77. .Paskudować =
1, robić fczkodę, np. do krow^',
która weszła w koniczynę, od-
zywa się pasterz: 'Nie pódzie na
drogę, ino tu będzie paskudować'
2, kraść drobne rzeczy* Rozpr.
XXVI, 388. .Mają brzydki nałóg
włóczyć się nocami po cudzych
sadach , obrywają ow^oce nawet
niedojrzałe jeszcze, łamią gałęzie,
słowem niszczą wszystko, czyli
według miejscowego wyrażenia
'piiskudują'* Rud. 41. .Pasku-
dować a. Paskudzić = kraść, wy-
nosić, przeszkadzać: 'Nie pasku-
duj grusek z ogrodu'* Krak. IV,
316 p. w. Paskudziarz. .Pasku-
duówać = brać cudzą własność
ukradkiem* Rozpr. IX, 154. ||
.Paskuderować = ściągać, kraść
drobne rzeczy* Pr. fil. III, 496.
Paskudzenie: > Paskudzenie
Paskudziarka — Pasterka
49
pszczóJ* = urzekanie ich w tyra
celu, żeby nie robiły wo-ku* Krak.
III, 117.
Paskudziarka = licha czarowni-
ca: » Czarownica 'dubeltowa' (=
praWciziwa, co się zowie), a nie
żadna 'paskudziarka* Krak. III, 78.
Paskudziarz = » złodziej drobnych
rzeczy Krak. I, 118 ods. 1: IV,
316. Kłosy XIII, rs.
Paskudzić = > oczernić kopfoś*
Pr. fil. III, 496. II .Paskudzić
a. Paskudować = kraść, wyno-
sić, przeszkadzać* Krak. IV, 316
p. w. Paskudziarz. » Paskudzić =
brać coś ukradkiem* Rozpr. IX,
212. II » Paskudzić się na co =
łakomić się na co* Zb. I, 48.
II » Paskudzić sie = o popędzie
płciowym u psów* Spr. V, 118.
Paskudztwo: * Paskustwo * Ust.
z Warszawy. » Paskustwo* (o Ży-
dzie) Kieł. II, 261. II »Paskustu6
= choroba członka wstydliwego*
Rozpr. IX, 212.
Paskustwo p. Paskudztwo.
Pasmo = » czterdzieści nilek od-
dzielnie przewiązanych* Osip. •Pa-
smo = 60 nitek* Mil.
Pasmuga = smuga, pas: » Słońce,
wschodząc, wypuści naj)rzód sie-
bie czerwone pasmugi (żyły)... * Zb.
VI, 195 »Przy zachodzie słońca
powstaną czerwone pasmugi przed
i poza słońcem...* ib. » Pasmuga*
= pas drzew, zarośli: »Kuku-
łecka kuka w zielonej pasmudze*
Kieł. II, 72, nO 232, zwr. 3. Rad.
II, 126, no 310. zwr. 1. » Zieleń
mi sie, zieleń, zielona pasmugo*
Zb. XV, 146.
Pa sok a = > tłuszcz zebrany z ro-
sołu* Zb. II, 9.
Pasoń: »Pśsoń = wół zapewne pa-
siasty* Zb. XV, 28, nO 11.
Pasować = uważać, pilnować:
»Lew słucha, passuje (= uważa)*
Pozn. VI, 315. >Poszed tam do
Slo»viłłk T IV..
ty góry, gdzie smok był, a tam
passuje (= czatuje)* Pozn. VI, 17.
»Zfma nastaje, rfbak muszy pa-
sować, co na prawy czas jadra
uczyni* (= pilnować się) Hilf.
122. Por. U pasować.
Pasować: » pasuje = przystoi: 'Śtu-
danlowi nie pasuje tak robić'*
Rozpr. XXVI, 388; » pasuje =
jest do twarzy: 'pasuje ci ta chu-
stka'* ib.
Pasować p. Paść.
Pasowisko = » pastwisko* Pr. fil.
IV, 230. »Nie dawał ni lasu, ni
pasowia.ka* Kani. 16. »Z paso-
wiska wraca stado* W. Pol 35.
P. także Kam. 13, 14, 18. W. Pol
35. Por. Pastwisko.
Pasowy: »Buly o podwójnej pode-
szwie pasowemi zwarte* Gluz. 417.
• Buty passowe (o podwójnej pode-
szwie)* Krak. I, 128. Lub. I, 34.
Kłosy XIII, 44. »Miał sobie po-
rządny kożuch i pasowe buty*
Matusiak Kw, 21. Toż Rozpr. Vni,
163, nO 1.
Pas pal = obszycie, wypustka Sab.
139 p. w. 'Zaścypka'; (fr. passe-
poil).
Past p. Paść.
Pasteczka p. Paść.
Paster p. Pasterz.
Pasterałka p. Pastorał.
Pastereczek p. Pasterz.
Pasterek p. Pasterz.
Pasterka. »Pastiirka = pasterka,
mała dziewczyna , pasąca gęsi,
owce i t. d.*' Pr. fil. IV, 855.
»Juże była pasturką* Kam. 171.
»Pa<turka = pasterka* Ram. 132.
• Pastorka a. pastucha := pasterka,
strzegąca bydła* Zb. II, 251. Zdr.
>Paslnre(;zka* Ram. 132. »Moja
łv paslurecko [)onioge ci trzody*
Maz. II, 88, nO 198. || .Pastur-
ka* = żona pasterza Hilf. 175
p. w. 'pasturz'. || »Paslćrka =
kołek wbity w polu do ziemi, do
4
50
Pasterliczek — Pasterz
którego przywiązuje się lirowe lub
konia. « Rozpr. X, 294. Toż Spr.
IV, 309; V, 390. || » Pasterka =
obrączka żelazna, sJużąca do połą-
czenia dwóch postronków i nie do-
puszczająca skręcania ich € Wrześ.
16. » Pasterka = witka żelazna,
służąca do połączenia dwóch po-
wrozów* Rozpr. X, 294. || >Gza-
sem 'pasterką' nazywają niesłu-
sznie 'zwyrthk'* Spr. lV, 309;
V, 390. II Wieczór wigilji Bożego
Narodzenia: » Gdy Pasterka jasna,
to kumórka ciasna* Zb. VI, 182. ||
• Pasterka a. pastuszek = pli-
szka*. Zb. V, 155, no 57; 120,
no 135.
Pasterliczek p. Pasternik.
Pasterma = mięso wędzone na
słońcu Jeż, Urocza.
Pasternaczek p. Pasternak.
Pasternak: » Perslernak * Maz. III,
198. .Pesternak* Ram. 133. Zdr.
> Pasternaczek*: » Włożę nóżki do
pietruszki, w pasternacek głowę*
Wisła VIII 691, nO 36. || »Pa-
slernaki = kije do układania
stosu sobótkowego j^łużące* Pr.
fil. V, 826.
Pas tern i a: » Wiejska pasternia =
obora gromadzka* Bib. Warsz.l 892,
IV, 86. Por. Pas turnia.
Pasterniczek [). Pasternik.
Pasternik — > pastwisko, pastew-
nik* Sand. 264. Fed. 405. Pr. fil.
IV, 230. Kud. »Pasternik=mały
kawałek pastwiska przy wsi « Rozpr.
Vni, 175 » Pasternik = ugór,
miejsce paszy* Święt. » Pasternik
= pastwisko dla gęsi pode dwo-
rem* Rozpr. V[II, 231. »Paster-
nik* = łąka ogrodzona płotem
(opis) Święt. 23 — 24. > Pasternik*
= nazwa gruntów, leżących pod
miastem pow. Chrzanowem w W.
Ks. Krakowskiem (dawniej pastwi-
.sko) Wi.<ła V, 430. »Przy cha-
łupie mioli mały pasternik, na
którym pasali trzynaście krów*
Krak. IV, 93. »Jeden ksiądz miał
dużo wieprzków i kazał je wy-
pędzać na pasternik* Rad. II,
205, no 20. » Zaorać s^ory kęs
tego pasternika, co na mm pasają
swoje bydło wespół z gadziną
dziedziców* Dygasiński. » O chmie-
lu! chmielu! o rozbójniku! Roz-
biłeś dziewczynę na pasterniku*
Wójc. II, 4. Toż Pozn. I, 195,
no 50, zwr. 2. Rad. I, 228, n®
332. Sand. 38, n^ 30, zwr. 2.
Lub I, 224, no 295. 208, n^ 240,
zwr. 5. Wisła VI[I, 708. Zb. VIII,
280, nO 47; XIV, 106, n^ 104. ||
• Pastćrnik = miejsco przy wo-
dzie, wysokiemi drzewami szpil-
kowemi zarosłe* Spr. IV, 347. ||
Zdr. » Pasterniczek* Pr fil. IV,
230. »Mój koniczek jest niewol-
niczek, podeptał, pokopał mój pa-
sterniczek* Pozn. IV, 160, n0 298,
zwr. 4. » Swego konika. Swego
wronego, Na pasternicek puścił*
Rad. I, 212, n« 271, zwr. 1. •Pa-
sterliczek* : »Mój kónicek krzywo-
licek , Przeskoeyłem pasterlicek.
I kobyła taka była, Z pasterlicka
wyskocyła* Kieł. II, 164, nO 502.
Pasternik; » Guziczki, zegarki; pa-
sterniki cukierki; krązecki cukier-
niki od robaków = Pastillae san-
tunini* Pleszcz. 143.
P a s t e r n y p. Pastewny.
Pasterski: »Pasturzki« Rnin. 132.
II >Noc pasterska* noc przed Bo-
żem Narodzeniem Krak I, 196,
n^ 2. II » Pasterski* = taniec
Pozn. V, 154, nO 360.
Pasterstwo: »Pasturzt\v6* Ram.
132.
Pasterz: > Pasterz u ludu w Szczu-
czyńskiem = na Mazowszu pa-
stuch* Spr. V, 139. »Past\TZ*
Rozpr. XII, 23. »Paster* Pr.' fil.
V, 826. >Pastórz = pasterz*,
Krasn. 306. .Pasturz* Pobł. 63.
Pasterzów — Pastucha
51
Bam. 132. Hilf. 175. »Pastuż =
pasterz, owczarz* Kuj II, 274.
>Pasturz = pasterz do bydła, pa-
stucha* ib. I, 58. »Pasturz, ory-
ginalna forma używana na Kuja-
wach* Spr. V, 139. » Pędzi pa-
stuż bydło* Pozn. VI, 235. »Pa-
sturze na górze, a bfdełko we
wsi* Nadm. 87. ^Natrafili wjele
pasturzy, co dobflk pasll* Cen.
86. »Zalicał się pastuż krowie*
Kuj. II, 147 — 14-8. »Same owce
jadły i pastuża do siebie nie po-
trzebowały* ib. 1, 153, no 20.
• Poszed za pastuża* ib. 178.
»Jeji rodzice, pastuże starzy* ib.
121. Patrz także: Kuj. I,' 120.
Had. II, 36, no 70. Zb. II, 56,
•no 42; II, 147. Zdr. Pasterek:
• Śpiewa pastereczka. Choćby prze-
pióreczka, A pasterek za nią*
Rog. 46, nO 81. . Pastereezek do
niej. Ona mu się broni* Zb. II,
59, n® 51. »Pasturek* = pastu-
szek Kuj. II, 274, p. w. 'Pastuż'
Spr.V, 139. »Pasturk* Hilf. 149,
nO 57. Ram. 132. »Pasturk a. pa-
stuch* = pastuszek Hilf. 175.
• Zalicał się pastuż krowie, A pa-
sturek jałowicy* Kuj. II, 147 —
148. » Pasła pasterecka W polu
jagniątecka. Oj i pasturek ją goni*
Maz. II, 87, nO 198. »Pasturki
pasą wołki* Hilf. 147, n^ 55.
• Obrócił go na pasturka świń*
Zb. II, 148 Patrz także: Pozn. I.
140. Nadm. 113. || » Pastuż*
w grze w świnię Kuj. I, 226. •Pa-
sturek* w grze w świnię Zb. II,
31, n® 4. II Pasterek = nazwa
tańca. Maz. II, 226, n^ 612.
Pasterzów = do pasterza nale-
żący: » Gadzina past^rzowa «Święt.
423, nO 49.
Pastewnik: » Pastewnik = małe
pastwisko* Rozpr. XX. 432. Pa-
stownik: » Rozbiłeś dziewczo na
pastowniku* Pozn. I, 237, n^ 95.
Por. Pasternik.
Pastewny: » a. P a ś 1 i w y = chę-
tny do jadła, niewybredny, 'żarty',
np. koń, krowa* Wrześ. 16. •Pa-
stewny a. paśliwy = niewybredny
w jedzeniu (o bydle), 'z^rny'*
Rozpr. X, 294. Pastcrny: .Pa-
sterna krowa = krowa, która
wszystko je* Spr. IV, 380. »Aby
bydło zaraz paść się zaczęło
i prędko się napasło, czyli aby
bydło było pasterne* Zb. V, 115,
n'^ 59. Por. Paśliwy.
Pas tka p. Paść.
Pastkwić się = > pastwić się * Pozn.
IV, 273, n" 529, zwr. 3.
Pastorał: •PustyraJ* Cisz. I, 238,
nO 187. •Pasterałka* Cisz. I, 68.
Pastorka p. Pasterka.
Pastować = » napastować* Pr. fil.
V, 826.
Pastownik p. Pastewnik.
Pastórz p. Pasterz.
Pastrak p. Ba strąk.
Past rug = »rów, wądół: *Za pa-
strugiem pasie* Pr. fil. V, 155.
Pastrzyć p. Pstrzyć.
Pastuch: > Pastusi lub właściciele
bydła* Chełm. I, 65. » Krowa bar-
dzo rvcv, Usłyseliby pastusi* Zb.
IV, 184, nO 414. || •Pastuch
a. Pasturk* Hilf. 175, p. w. Pa-
sturz. II > Pastuszek* = taniec
Kieł. II, 88, n« 288. Łęcz. 241,
n'» 526, a. || » Pastuszek a. Pa-
sterka = pliszka* Zb. V. 155.
P a s t u c h a = • pastuch * Rozpr. VIII,
175. list. z Jaworza. Rozpr. XX,
432. List o'\ Bystronia. •Pastu-
cha* a. > Pastuch* Rozpr. IX,
141. •Był jeden pastucha i pas(ł)
bydło... Wzión ón pastuch*... Lub.
IL 201. »Stary pastucha* Was.
92. n" 5. •Oprowadzają... chłopca,
zwykle past uchę* Pozn. II. 69,
n^* 10. > Wyganiali bydło do pa-
52
PaśfjcJjowiDa — Pasz/cz^J^ko
•V- ':;.-. dworrki*r:?o« Zii. III. 37.
>V'<7<'^r\/di ^jjałLyoio* Zb. V. 230.
'Fa-ir;c;.a aoIó-a* Zb I. 31. p.
A'- Sk^jlarz. »Owce awor*k> pa-!e
'owcarz'. czy 'uu czarek*, krowy
'rkoiarz*. woły 'wołarz*. *w.i.i*f 'świ-
iiiarz'. w o^'ó-«r w-ze.ki^r Lyd2o
I lrzod<^ 'pa^Jucha'* P-.zu 1. 95.
» Past ł] '-ha = pa-rWrz do Łyd^ac
Kuj. I. h>>. p. w. Par*.urz >Za
paij brat ?wirjia z pasiucł.ac Krak.
IV. 271. u' 720. Rad. II. 189.
Ma:iii. 22. Hozp^ IX. 296: ib.
105. II >Pa*:ii':f.a = pa-terka*
.Ma.r;. 42 Zb. II. 251. || Zdr.
.Ja ff.iży par.>zfca« Zb VIIL 69,
'j* 15. »Po.e riie^yigrodz^^ne. by-
';ł'o :-;«?z..' o;i«r- pa-ta-^ka rogaty*
.'i <riyi. '^wiaz^Jy. k-i^życ Fed. 373,
r.'' 1-^. »Pai ucbijowma* Hozpr.
VnL 124.
P a -i * •- c f. o w i fj a p. P a s t n r: h a.
P a • ". 'i r k a p. Panterka.
P a • • T. r r; . a : » Pasturnia = ohata
'J.a pa--«:rza« PoLł. f)3. Toż Ram.
132
Pa-i'jrzki p. Pa* I er > ki.
P :« r l łj r z 1 w o p P a -s t e r - t w o.
P a - 1 u r z, P a - 1 II ż p. Pasterz.
Pa "tuszek p. Pa.>terka. Pa-
rter z.
Pa -tli rzen ie : »Pa-la-enie. lada
pa>ilu-*'rjie = byle pastuszek, na-
zwa mniej zdrobniała od pasta-
-z-itko, do dzieci pasących bywa
-:!o-owana« Pr. fil. IV. 855.
P a s t u s z e n i <• c : » Pa-tuszeniec « =
mieszkanie 'pashicłiy' l'sł. z Ja-
wo rza.
P a - 1 u * z k a p. P a > 1 u c h a.
P a ^ ł u - z y : » Pa-tusza trawa a. Slrze-
lił-a = cap-elia bur<a pastoris*
Pi-zcz. 127.
P a - 1 u •> z y n a = żona pastucha:
»Z<iziwłł -le pastuch i pasluszY-
n;.* Hal. J47.
Pastwa = *pa-za« Kuj. H, 274.
\Vr/<-. It). *Pa'ilwa= pasza, pa-
;?zerA:e« Zb. I. 35. » Pastwa =
pa-rza. ki-.-.-ą byd]ę, żojąc, traci
ka.Łr. 1 pyrk::« ^pr. V. ij90.
P a s : w ■ - k o : - Pa> v% isko « Rozpr.
VIII, 105: \. lc^4. Spr. IV. 34h.
Wrze:^ 16 >Paiwi-ko« Rozpr.
VUI. 205. § 24 Zb. XIV, 33.
P.-zenj 22S. Sw^ęt. 373. »Paświ-
>kv* Pr. fij. V. 827. >Pa>wi>ka6«
Rozpr. IX. 171. 'Pastwiszczec
Rhm. 132 H.if. 175. Por. Paso-
wi s k o.
P a s t w i s z c z e p P a - 1 w i s k o.
P a s u i a = nazwa krowy Rozpr. XI L
76.
Paswi-ko p. Pastwisko.
Pasyjka p. Pa>ja.
Pasynek = > pasierb* O. || »Pa-
synek = odrostek roślinny c O.
p. w. Pasynkowany. || »Pasynek
= odrustek ronrów u łosia: Łoś
ze (rzema pas yn kami* = łoś ma-
jący trzy lata imyśi m Pr. fil. V^
82Ó.
Pasynkować: » Pa-enkować... ku-
kurudzę. tytoń, winograd = odej-
mować odro>tki, miedzy liściami
wyrastające . dla uszlachetnienia
i przysporzenia siły rodzajnej głó-
wnej łodydze lub latorośli «Roczn.
222. L'>t. z Litwy. » Pasynkowany
a. Opasynkowany = z którego
pasynki, odrostki oderwano* O.
Pasy w a ć p. Paś ć.
Pa^za nnyśl.) = »1, knieja 2, miej-
sce. doka,d zając na żer wycho-
dzi* Pr. iii. V. "826.
P a > z a ć |». Paść.
Paszcza: » Dajcie uodpór piekielny
pa>zce« Zb. XIV, 60. || » Paszcza
= |)y>k charta (nivśl.)« Pr. fil.
V, ^i(S.
P a s z c z a ć p. Pościć.
Paszcz ek a p. Pa szczęk a.
Paszczekować = » mówić wiele-
i w gniewie ipogardl.) Zb. I, 73*
P a s z c z e 1 i < k o = bagno Zb. IX^
53.
Paszczęka — Paśr
53
Paszczęka = » pysk, morda n zwie-
rząt c Osip. » Paszczęka a. pasceka*
Pr. fil. V, 827. »Pasceki* Rozpr.
IX, 277. » Leśnym zwirzam i psam
wściekłym zjimykaj pasceki* Pr.
fil. V, 827. » Zamknij bnórowemu
psu (= wilkowi) i biiórowy suce
(^wilczycy) pasceke* Rozpr. IX,
192. »Olwórzpaszczekęc (o wilku)
Bar. 219. » Paszczęka węża« Pauli
3. ods. »(Ryba) plusk swój w pa-
szczekę włożyła* Bur. 18 Pogar-
dliwie: »Paszczeka« = usta: »Za-
zdrzał do paszczeki, Babii zębów
nimiała* Zb. IX, 231, n^ 176.
»Ma paszczeke, żeby go sto psów
nie przeszczekało« Cinr 23, n^
479.
Paszczyska = » miejsca wśród
lasu, pokryte błotem* Spr. IV. 338.
iPaszeczka p. Pacha.
Paszenie p. Pasienie.
Paszj a p. Pasja.
Paszk p. Parzk.
Paszkot =: (myśl.) drozd Prz. ludu
VI, 112.
Paszko w ianin = mieszkaniec Pa-
szkówki, par. Pobiedr, po w. Wa-
dowicki: » Krótkie włosy mamy,
a tem Paskowianom dobrze wy-
targamy* Wisła VII. 126.
Paszkwil: » Paszkw ile = n az wa
części zamku , na którą zmyka
się klucz ze sprężyny* Pr. fil. V,
827.
Paszłótko p. Pozłotko.
Pasznia = »grunta orne wraz z łą-
kami, należące do jednego właści-
ciela* Osip. »Paśnia a. Pasznia
= łan pola należący do jednego
właściciela i zasiany jednego ga-
tunku zbożem* Maz. V, 51. ods. 2.
• Pasznia = każde pole. na które
się zwykle grunta folwarczne dzie-
lą* O. »Paśnia = polo orne*
Pr. fil. IV, 855. »Paśnia=łan*
Czark. »Nie tracić paśnie* (?)
Rozpr. X, 188.
P a s z n i e a. » R u f y, Kozły, P i e-
niki = paśniki dla owiec do
zakładania im paszy* O.
P a s z n i k = * przejście, ulica w obo-
rze, po której chodzi się zadawać
jadło bydłu* Petr.
P a s z n i s t y = obfitujący w 'pa-
sznie': »(W maju) Daniele i sarny
wychodzą na paszniste, rzadsze
lasy* Tyg. ii. 1, XIV, 40.
Paszny p. Paśny.
Paszor = » pasza zimowa, sucha
pasza* Osip.
Paszport: » Paśport * Wi.sła V^II,
305. »Praśporl* Pr. fil. IV, 237.
P a s z p o t o w y : Świeca paszpoto-
wa = paschał: ^Nalepse na cary
jest to, co upadnie ze świćce pa-
szpotowe te wieljdo, co we wielgą
sobotę świecą* Wisła VII, 144.
P a s z I u g a = » fartuch < Krak. I,
122 ods.
P a s z u r a = > skład na paszę * Osi[).
Paszy w y p. P a r s z y w y.
Paś p. Paśń.
Paś ci, Paście p. Paść.
Paść = » pułapka* Wrzcś.
38:
16. Toż:
ib. 316.
Krak. IV, 296,
Pr. fil. V, 827. Spr. V, 390. Spr.
IV, 313 p. w. Słopki. » U wij a się,
jak tchórz w paści* Krak. IV, 269,
no 665. II » Paści 1. mn. = łapka
na niYszy*, Inb szozurv Zb. I,
117, noil: ib. III. 374:' ib. VIII,
231; ib. IX, 211. Rozpr. XX,
432: Krak. I, 187: ib. IV, 243;
ib. IV, 316: Święt. 531; Cinc.
24, no 514. II » Paście = łapki na
myszN* Rozpr. XII, 98. Toż Tvg.
ii. 1,'XIII, 193. II »Past = łapka
na myszy* O. ]] Zdr. Pastka:
Krak. 'lV,' 296: Pr. fil. V, 827;
Spr.V, 390. Pr. fil. IV, 854: Petr.
Osip. Roczn. 237 p. w. Stępica.
Wal. 158. Pan Tadeusz. || Pa-
steczka. Petr.
Paść: »Paść do nogi a. pod nogi*
= paść do nóg: » Padnij matuli
54
Paść
do nogi* Wójc. II, 48. 89. •Pa-
dnij raz i drugi Rodzicom do
nogi< ib. 68. » Jejmość pudła mu
do nogi« ib. I, 69. » Teraz pań-
stwo młodzi, padnijcie pod rodzi-
cielskie nogi« ib. II, 53. »Na lo
pole nie padnie wcale wrona, ga-
wron, ani też żadne inne ptastwo*
Święt. 132. »Ni siadi=iiy, ni [latrz-
?zy (t. j. padszy) = ni stad ni
zowąd, nagle a niesfK)dzianie i nie-
właściwie* Krak. IV, 316 p. w.
Patrzeć się. || »Paść« trafić, na-
trafić: >Padł na jednego dobrego
(konia)< Cisz. I, 157, n^ 112. »Ja
padła na biedacka, ledwie ci mi
dałtrojacka* Kici. I, 96, n0 112.
» Która za mnie pódzie, la na bidę
pjidnie* Zb. XII, 141. »Zaklóna,
padja na te lią godzinę* Cisz. I,
145, n^^ 106. II »Paść* = zda-
rzyć się, trafić się, przypaść, wy-
[)aść, przyjść: » Gdyby co zjego
pad Jo, to mie zawojejcic «Zb. XIV,
61. » Niechaj padnie, co paść nnisi,
Byle człek się nie obwinił* W.
Pul 43. »Co {)adło, to przepadło,
juz mu nic nie zrobiom* = co
się stało, nie odstanie Chełcli. 1,
83. >Jak padnie, to padnie* Wi-
sła IX, 226. »Cóż to u was i)a-
dło, poświat, wesele, krzciny, abo
może i i)ogrzob*?* Kam. 107.
*Xie(rbno padnie pogrzeb bogatego
chłopa..* ib. 109. »Jak padnie
we>ele...« ib. 110. » Padły krzciny
u Jędrncha* ib. 142. » Padnie od-
pust na Magdalanę* ib. 21. »Nie-
długo padła zatrz;iska« ib. 173.
>Kieby to teraz łiika wokazja pa-
dła...* ib. 194. >Jak ci padnie
ochota..., to se zrób z nimi ucie-
chę* ib. 67. » Padło mu = przy-
padło na niego* Sand. 264. >Hej,
cozc temu padnie, Hoj, co owiecki
kradnie? Hej, cozoby mu padło?
Hej, strycck na garłul* Goszcz.
273. Toż Wrzcś. T. 46. »Matu-
skowi padło (nieść tacę) jaże do»
wósmego stołka* Kam. 177. » Pa-
dło niejednemu kiela tego kia-
sztora... przechodzić « ib. 21.
• (Trzeba dziecko) okrzcić, bo ma
żyć nie padło* ib. 100. » Człek...
nie wie co robić, jak mu nowo-
ścią co padnie* = coś nowego-
mu się zdarzy ib. 34. »Sece lą
ju raza padłf mu do smaci* =
przypadły mu do .smaku Derd.
127. »Zle padło na kowala,... że
go wzięli do kryminału* Kam. 97.
» Schli biała sw^oimu panu, aże na
nią padło, że się zawiła (= miała
dziecko, będąc dziewką) pierwszym-
Józcfkiem* ib. 173. » Jakby na to
padło* = gdyby do lego przy-
szło, gdyby się zdarzyło ib. 16.
»Ale gdy już padło na to. Trzeba
mi zapłacić za to* Oles. 423.
>Z togo padJo, że juże u nas we
wsi niema prepinalora* = wy-
nikło Kam. 127. >Jak padnie
kiedy, że niemóż radki dać w za-
grabieniu siana... « ib. 69. »Kiedy
tak padło, co juże chłof)i nie będą
robić pańskiego za swoje pola, to-
niecłjże robią pańszczyznę za las
i za pasowisko* ib. 23. »Jak pa-
dło, co się nierycihło kto pokwapi^
do nich, to i oni nic nie robili*
ii). 52. »Będziela przychodzili...
w kużdym casie,... czy to świta-
niem, czy od śmiadania, czy na
odwiecerz, kiedy padnie* ib. 26.
• Nie tykać (zboża), aż mu padnie
do stodoły* = aż czas będzie
ib. 65. » Niech tamto (zboże) stoi,
jeśli już tak padnie z jaki prze-
szkody* ii). 66. »Kę.<a nie padło^
coby i panicza razem nie pocho-
wać, tak go żało.ścią złapiło« =
ledwi(j nie zdarzyło się ib. 12.
»() jaki złoiy na garcu tani pa-
dnie* =: wypadnie ib. 85. » Chyba,
że ci tak z ładu padnie* =z po-
rządku wypadnie ib. 69. »Nie da
Paś<5 — Patalijon
55
gorzałki, jeno po trojaku, po dwa,
abo jak padnie Jad, to i po trzy*
= jak się zdarzy czasem ib. 68.
• Tobym... pchnąJ choćby parobka,
jeśliby mi samemu nie w Jad pa-
dJo (= nie miat czavsu)« ib. 104.
Por. Padać.
Paść: Imiesłów nieod. »Pasząc«:
• Pasząc swe owcy, grają* Witw.
99. »Paść tej kozy, obok tę kozę«
Kopernicki rękopis. » A pasie wiim
sie tu dobrze? — A pasie sie ta
nienajgorzej* Cisz. I, 182, n^ 133.
II »Paść co« = paść się czym:
»Aby tak psi trawę paśli* Zb. I,
63 p. w. Aby. || »Paść świnie*
w grze w metra Zb. XIII. 80,
no 911. II »Paść z kim koty =
żyć w niezgodzie* PawJ. >Paść
psy = meretricari* Pr. fil. V,
827. Toż Spr. IV, 311. Pieszcz.
48; Zb. XIV, 167; Pobł. 74. ||
»Paść sie = opierać się: 'Je?ce
sie sznura pasie o ścianę'* Pr.
fil. III, 496. II Formy częstotliwe:
»Dzie sie to podziało, co mie to
pasało?* Wisła VII, 119, zwr. 3.
• Pasujewa swoją chudobę na dwor-
skićm* Kam. 16. »Nie mata swo-
jego pasowiska dla swojej chu-
doby, jeno pasujeta na dwor-
skiem* ib. 24. »Parobki pasują
roboczą chudobę kawał w noc*
ib. 70. »Pasujes świnie* Zb. XII,
168, n® 51. Paszać: »Paść, pa-
szać bydło (paszę, paszesz, pa-
sze)* Żb. I, 16.
Paśkawa = żart, złość, dokuczenie
Spr. V, 350 p. w. Despet.
Paskudny p. Paskudny.
Paśkustwo p. Paskudztwo.
Paśliwya. »Pastewny= chętny
do jadła, niewybredny, *żarty\ np.
koń, krowa* Wrześ. 16. Toż Spr.
V, 390. Por. Pastewny. Pa-
s terny.
Pasm i ca = sznurek z przędzy do
przewiązywania nici namotanych
Pozn. I, 108. Por. Paś mik.
Paśmik = nić do wiązania pasem
w 'łokietku^ Spr. V, 390. Por.
P a ś m i c a.
P a ś n i a p. P a s z n i a.
Paś ni ca = »pas żelazny, który
wbija się na piastę z obu stron
sprych* Pr. fil. IV, 308.
Paśniczek p. Paśnik.
Paśnik = > pastwisko*. Pr. fil. IV,
230. Toż ib. IV, 855; Gaz. Warsz.
1872 no 183, str. 2. Spr. IV,
368; Chełch. 11,105; Kuj. I, 99;
Zb. II, 169; ib. II, 24: Pieszcz.
96: Pobł. 63; Ram. 140; Nadm.
122. »Tablica paśników lub wy-
cinek* Niwa 1877, XI, po str.
172. Patrz jeszcze: Alen. 1879,
I, 225: Kuj. I, 226, nO 12; Zb.
II, 22 i 117; Zb. VI, 156; Zdr.
Paśniczek: »Mój koniczok swy-
woiniczek poleciał mi na paśni-
czek* Zb. VI, 156.
Paśny = »spaśny, upasionv, tłusty*
Pr. fil. V, 827. Toż: Rozpr. VIII,
231; ib. IX, 212; ib. XX, 432;
ib. XXVI, 388; Wisła II, 180;
Zb. XIV, 84, n*^ 2. || Paszny:
• Prosimy na wieprza tucnygo. Trzy
lala pasnygo* Wi.sła VIII, 487.
II Paszny = pożywny: » (Bydło),
wy.^szarpując co pasznicjsze wiązki
mierzwy* Tyg. ii. 1. IX, 70.
Paśli »a. Paś = pasza* Maz. V,
49. »Pasia zam. Pasza: togo wy-
razu używają^ w Mazow.szu dla
oznaczenia wieku bydła: 'Wół
w trzeciej pasi\ tj. roku* O.
Paś port p. Paszport.
Paświsko p. Pastwisko.
Pa tac = » machać, trzepotać skrzy-
dłami* O. (Orzeł) » skrzydełkami
pata* Maz. III, 284, n^ 405,
zwr. 4.
Pa ta la p. Ba tal ja.
Patalijon = balaljon Rozpr. XII,
41.
56
PaWacha — Paler
Patałacha = »1, kobieta roztrze-
pana, 2, dziewczyna źle się pro-
wadząca* Pr. fil. IV, 230. Rozpr.
XVII, 82. Por. Bandałacha.
Patany p. Palynki.
Pata, pata = niby głos wydawany
przez raka Zb. II, 169.
Pataractwo = »bieda, nędza: 'Do-
stał krowinę w zapomogę na swoje
pataractwo'* Knj. II, 274. Bib.
Warsz. 1860, tom 80, str. 628.
Patarak = »chudziak. ubożuchny*
Kuj. II, 274. Bib. Warsz. 1860,
tom 80, str. 628. »Paterak =
biedak* Wi.sła III, 88. »Paterak
= chudy pachoł, chudzina, bie-
dak, mizerak* Mrong. Niem.-pol.
p. w. Schmaihanns. »Patyrak =
biedak* Zb. II, 149. »Palyrak =
człek sterany niedolji* Mil. Por.
Potorak.
P a t a r o c z a = » osoba niezgrabna,
cziij)iradło, poczwara: 'Siedzi jak
palarocza'* Pr. fil. V, 827. > Pa-
ta roi za = straszydło, czupiradło,
dziwoląg* Wal. \2 wyd.) 158.
»Poturoczo= poczwara, pokraka,
niezdara, niozgrabijasz, coś nie-
zdarnego, niezgrabnego: Ty prze-
brzydłe potorocze* = wymy.ślanie
w gniewie* Li^l. II. ł^opacińskiego
(pow. Hadzyński i Siedlecki). Por.
Po to rok. II » Potorocze « = nie-
mowlę zmarłe bez ciirzu lub nie-
żywe, urodzone przedwcześnie Zb.
XII, 229. II »Potyrcze = 1, po-
roń ieniec, dziecię |)rzed czasem
nicżywo urodzone, lub bez clirztu
zmarłe; 2, mówi się o mężczyźnie
lub o kobiecie ujałego wzrostu,
wa^tłej, suchej budowy ciała, a po-
łwurnycli przytem kształtów: o lu-
dziach jednem słowem, o których
powiadają, że się miał djabeł uro-
dzić, ale kur zapiał i j)otyrcze
się urodziło^ Roczn. 222. »Po-
tyrcze a. Latawiec a. Ptak chrztu*
= tułająca się [)od postacią czar-
nego ptaka dusza dziecięcia, które
matka zaraz po narodzeniu po-
zbawiwszy życia, zakopała pod
figurą Zb. V, 159, n^ U. .Po-
tdrcze = malec, kurdupel* Kolb.
rękop.
Pataroczny = > niezgrabny, np.
człowiek, sprzęt* Pr. fil. V, 827.
» Patoręczny « : » Patoręcny = nie-
zgrabny* Rozpr. X, 294. »Palo-
roczny*: »Nie patorocne Irzewi-
cki* Rad. II, 98, n® 195, zwr. 3.
Por. P a t o r n y.
Pat a rucha p. Pa parach a.
Patek: >Patek = ojciec chrzestny*
Spr. IV, 358. * Patek = chrze-
stny* Zb. I, 27. »Potek = chrze-
stny ojciec* Spr. IV, 29. » Polek
= kum. ojciec chrzestny* Pr. fil.
V, 848. II »Putek = chrzestny
ojciec* Spr. IV, 29. .Pulek =
kum* Rozpr. XVII, 57. »Putek
= kmotr. kum, ojciec chrzestny*
O. >Putkowie* = kmotpzy Del.
38. II > Pada* = ojciec chrzestny
Bisk. 44. »JinJch padów* ^ in-
nych rodziców chrzestnych Hilf.
110. »Poda = chrzestny* Pr. fil.
111, 592, 594. Toż Bisk. 44. Nadra.
55. Por. Patka.
Pale la p. Patelnia.
Pat e li ca p. Potylica.
P a I e 1 k a = » mała krvpa z dopły-
wów Wisły (fiis.)* Pr. fil. V, 827.
Patelnia: »Palela«: »Łyżki i pa-
tele* Pozn. II, 240. »Paternia«
Rozpr. XXVI. 388. || »Palelnia
= (pog.) kucharka* Pr. fil. V,
827.
Pater = ksia^dz, zakonnik: » Szedł-
bym ja do klasztora Uczyć się za
palera< Rog. 130, n^ 247. || »Pa-
ler = mistrz, zdatny do czego czło-
wiek: Ou do tego nie paler'*
Roczn. 222. || -Powiedzieć komu
dobry 'pater noster' = sfukaó
kogo ostro* Roczn. 222. Zb. I,
73. II Zdrobn. »Paterek*: »0j to
Patera — Patrjota
57
godny palenek* (ironicznie o księ-
dzu) Ust. z Litwy.
Patera = » fuszer, partacz* Maz.
V, 36.
Paterać ^ » robić niedokładnie, po
partacku* Maz. V, 36. »Patyrad
= niedołężnie co robić* Pleszcz.
40. Por. Poterać.
Paterak p. Pat a rak.
Palerek p. Pater.
Paternia p. Patelnia.
Palcrnie = » widocznie* Rozpr.
XVII, 50.
P a I o r n o s I e r p. Pater.
Palka = » matka chrzestna* Rozpr.
IX, 343. »Pjltka* Rozpr. IX, 347.
> Polka = chrzestna matka* Spr.
IV, 29 p. w. Polek. »Potka =
kama, matka chrzestna* Pr. fil. V,
848. »Putka = chrzestna matka*
Spr. IV, 29 ; ib. 358. . Putka = ku-
ma* Rozpr. XVII, 57 p. w. Pn-
lek. Por. Palek.
Palla p. Pętla.
P a 1 1 a s z a n y » a. P a 1 1 a ż a n y =
solanum melangena v. escnlentum
Linnei, potrawa z owoców lej ro-
śliny, przyrządza się, nadziewając
ją kaszą z mięsem tłuslem wy-
mieszaną* Roczn. 223.
PaUaly a. »Pełechaty = czło-
wiek z długiem i włosami, w nie-
ładzie ulrzymvwanemi« Roczn.
223.
Palłażany p. Patłaszany.
Patok a. » Debra = parów z wodą
na dnie* Pr. fil. IV, 230.
Patoka = »raiód czysly, oddzie-
lony od wosku i pszczół* Roczn.
223. Zb. I, 73. list. z Litwy.
Palołęcz (rodź. żeń.) = » długi
kij: *Slary ja se stary, nie chcą
mnie dziewczęta, wezmę palołę-
<zy, popędzę cielęta'* Pr. fil. V,
827.
Palopielnik = » istota powstała
z topielca, całkiem temu tylko od-
dana, żeby topić ludzi* Roczn. 223.
P a t o r ę c z n y p. P a I a r o c z n y.
Patorny = zap. obmierzły: »Po-
cekaj, macocho, ty patorny gidzie*
Del. 43. Por. Pa la roczny.
Patoroczny p. Pałaroczny.
Patra = » miejsce wzniesione dla
patrzenia na okolicc^^* Zb. II, 9.
Pat raj = oczy w zagadce Zb. VII,
141, nO 72.
Pat rak = .śmieć* Pr. fil. IV, 308.
II »Patrak = człowiek niechluj-
ny* ib. II »Pćitrak = mak polny
(papavor erraticum)* Wisła IV,
880. »Piitrak a. ślepy mak* ib.
VI, 229. II .Patrzak* = gatunek
maku Zb. X, 205. || »Palroch =
mak dziki, którego makówki doj-
rzałe otwierają się same i przez
dziurki wysypują nasienie* C4hołmi
II, 244 p. w. Wydiah. >Patruch
= drobny mak wvsvpujący się
z makówek* Pr. fil*. łv. 855 ||
» Pał ruch a Widuk = mak siwy,
prosly, którego makówki już na
pniu się otwierają* O »Palnicli
= makówka polna, w której po
dojrzeniu otwierają się dziurki -
oczka, któremi wytrząsają się zia-
renka* Spr. V, 139. IJ »Palru(h«
= gatunek lnu. prosty len Zb.
VIII, 257. » Prosly len, który na-
zywają patrucli, dlatego że ziarnka
wysypują się z niego jak z Tna-
ku* ib. II Patrof*h = »pyłok,
drobne okruchy* Rozpr. VIII, 231.
>Patrocli = okruchy* ib. XX.
432. II »Patrochy« =^ wnętrz-
ności (myś! ) Prz ludu VI, 111.
»Z patrochami poczciwy* Ust. Por.
P a t r u c h a. Paproch.
Palraki = »oczy* Zb. II, 251.
Por. Patry.
Patrentasz p. Patrontasz.
Patrjota = »mający dobre 'patry'
do upatrywania zwierzyny w polu*
Ust. z Podlasia. »Palrjota= my-
śliwy, polujący 'na upatrzonego'*
Osip.
58
Patroch — Patrzeć
Patroch p. Patrak.
Patrol rodź. żeń.: »Za tom patro-
lom znowu dnipa patrol, ciióby
te pierso widziała « Zb VII, 13.
»Niescęśliwa patrol, co mie na-
jęła... I na wojenkę odesłała* Święt.
229.
Patrol p. Patron.
Patron a. Patrol = nabój » Trzy
patrole (patrony) wystrzelają* Zb.
VI, 135, n" 88, zwr. 4.
P a I r o n e c z k a p. Patronka.
Patronka = > biedronka* Udz.
Pawł. » Patronka i zdr. palrone-
czka = owad, biedrunka: Tatro-
neczko, idź do nieba, przynieś mi
kromeczkę chleba'* Zb. I. 4-8.
P a t r o n t a s z = ładownica : » Na ra-
mieniu karabinek, Przy boku pa-
trontasz* Rojr. 26, n® 49. >Wziąn
żołnierz patron laś* Rad 11. óo,
n« 112, zwr. 14. P:»lronLj>za:
• Zamiast palrontasz Druty nabra-
li* Rog. 9, nO 16. Patronłasz:
• Zamiast patrentaszów druty na-
brali* Zb. XV, 129. .Palrentos:
Hurma wraz, hurma wniz, Bierzcie
z sobom pa tren los, Napominam
was'* (zapewne = patronłas(z) Pr.
fil. IV, 230. »Potretwas: 'Ura
chłopcy, urawuiz. Bierzcie szable,
p()łretwas'« ib. p. w. Patrentos.
Patroli tasza p. Patronłasz.
P a I r o s y n = przezwisko znalezio-
nego w lesie dziecka Chohn. II, 95.
Patroszyć: » Pantrosyć a. Pitw-ać
= patroszyć, wybebeszyć* Spr.
V, 389.
Pa t r u c h p. Pat rak.
P a t r u c h a = drobno starte cząstki
sj(>my, siana i nasienia traw, od-
dzielające się [)rzy trzęsieniu lub
zustające na miejscu, gdzie siano
leżało^ i). II »P()lruclia = po-
kruszone siano* Petr. »Potrucha
= coś pokruszonego, polartego*
Petr. Por. P a t r a k. P o t e r u c h a.
Pot eru c h y.
P a t r y = oczy w zagadce Wisła VI,
315, n® 5. II »Patry = lunela«
Hemp. II » Kurze patry a. kurza
ślepota = choroba ócz u ludzi,
gdy chory przy zmierzchu zapa-
dłym nic nie widzi* Zb. IX, 47,
no' 11. Por. Patraki.
Patryja = » żerdki wbijane na
szczytach wysokich gór w celach
mierniczych* Spr. V, 390. •Pa-
tryja = znak trjangulacyjny*
Wrześ. 16. » Patryja = wieża
trjangulacyjna* Pr. fil. V, 155.
» Patryja a. patryła = Irjangula-
cyjne znaki, powystawiane na
wzgórzach* Bib. Warsz. 1860, tom
80. sir. 628.
Patryła p. Patryja.
P a ł r y w a ć p. Patrzeć.
P a t y r a k p. P a t a r a k.
Patrz: »Ma kurzy patrz = ma ku-
rza ślepotę* Pr. fil. V, 827. Por.
Kurek p. w. Kur. Por. Patry.
P a t r z a o z = wyraz improwizowany
o c)ku: »Miała krowa oczy, ale to
nie oczy, tylko patrzacze* (w żar-
tobliwem kazaniu) Zb. X, 333,
n'^ 38S, zwr. 6. »Dwa śtychilce,
dwa patrzące. Stery podpierace.
Jeden .^ajdak* (zagadka o krowie)
Święt. 658, n^ 60. || >Patrzacz«
= dozorca, stróż: » Najmuje 'pa-
trząca', który ma stróżować i bro-
nić sadu od szkody* Zb. XIV, 31.
Patrząc p. Patrzeć.
Patrzą k p. l*atrak.
Patrzeć i Patrzyć: Formy: »Par
= patrz* Rozpr.' Xli, 62. Zb. VII,
62; ib. 88, n^Tl. »Kiedyś je my-
śliwiec, par se swego lasu* Zb.
IX, 268. »Parzno, parjacy = pa-
trzajno* Spr. IV, 359. »Parcie^
patrzcie* Zb. VII, 62. Rozpr. XII,
62. II > Patrzyć się = patrzyć:
'Patrzcie się, co tu wyrabiają'*
O. II > Patrząc* Tst. z Litwy. Za-
chaijasiewicz Opinja parafjalna.
>Na swego najmil.sego Okieneckiem
Patrzeć
59
patrząc* Maz. II, 17, n® 41, zwr.
4. »Na kochanka Z okienecka pa-
trzą* ib. 16, n^ 40, zwr. 5. »Oczy
moje oczy, co wzajem patrzacie*
Oles. 139, n« 303. »Palrzujno,
jaka tamój woda piękna* Chełch.
II, 146. ImiesJów nieodm. »Pa-
trzający a. Patrzajęcy*: » Furman
patrzający nie wi, co z niem zro-
bić* CheJch. I, 288. »Za nim
panny wyśpiewują , Patrzający
dzinrąi Maz. V, 243, n® 223,
zwr. 6. >Ma}om z chóru nie spad.
Na cię patrzający* ib. III, 217,
n^ 262, zwr. 6. »Mnio żal, żal
wielgi. Na was patrzający* ib. V,
226, n^ 184, zwr. 5. >Mnie oczy
bola. Na cię patrzający* Rud.
147, nO 132. Toż Wis^aYII, 124,
zwr. 11. Zb. XII, 216. .Sieje,
sieje, nie siejący. Za chłopcami
patrzajęcy* Wisła VII, 149. .Pa-
trzający dostłijuje = dojrzewa
w oczach, szybko: 'Zyto patrza-
jący dostajuje się, dośpiewa* Pr.
fil. IV, 855. II Czasownik często-
tliwy .Patrywać*: »Niechniepa-
truje, kędy ja jadę* Maz. III. 216,
no 261, zwr. 3. Toż Święt. 201,
n^ 34. II Przykłady i znaczenia:
• Trzeci raz-ech cie widzidł W ko-
ściele klęczącą; Ni niójrecii sie
Bogu modlić Na ciebie patrzącą*
Zb. IX, 208. no 114, zwr! 7.
»Ocy, moje ocy, co ja zrobię
z wamy, Kiedy nie patsycie, tyło
za chłopcami* (może raczej 'pa-
trzycie'?) Was. 155, no 50. .Pa-
trzy tylko na jedno oko, bo mu
drugie całkiem zapuchło* Beld.
95. .Straśnie kce mi sie spać,
bo nimozem na iaocy patrzeć*
Wisła I, 311. .Jaskrawo patrzeć
= zezować* Wi.sła III, 87. Toż
Mrong. Niem. pol. 647 p. w. Schel
sehen. »Dyć go tu jeno patrzeć
za chwilkę* = lada chw^ila przy-
będzie Pozn. VI, 183. .Dawaj mi
w skok do ubrania, bo jedno pa-
trzeć, jak się zaczną goście zjeż-
dżać* Kam. 177. || .Aby go było
na czem patrzeć* = aby było
widać, że coś ma, posiada Enc.
roln. II, 819. .Jest was na czem
patrzeć* = macie fundusz, jest
dosyć hipoteki Kaspr. 55. (»Wójt)
Musi mieć znaczniejszy kawałek
gruntu, zęby go na cym było pa-
trzyć* Święt. 124. II .Patrząc =
doglądać* Zb. XIV, 31. .Patrzeć*
= wyglądać, wydawać się: »Gdyć-
by to patrzało, ześwa ją radzi
z domu pozbyć* Krak. II, 12.
>To tak piknie patrzy, jak te ła-
chy weselne ciśnie a uubierze sie
po drabsku* Mdtyas Z ust ludu
12. .Patrzeć na co = wyglądać
na twarzy: 'Patrzy na poćciw^ego
człowieka' = zdaje się być po-
czciwym człowiekiem; 'patrzy na
złego, źle mu z ocu patrzy' =
wygląda (z oczów) na złego czło-
wieka « Sand. 269. >0n patrzy
na zbója* Spr. V, 390. .Patrzeć
na co, na kogo = być podobnym
do czego, do kogo* Wrześ. 16.
II .Patrzeć do czejro< = należeć
do czego: .fióra Bocheniec 'pa-
trzy' na Jadownik« Miit. Szczep.
14. »Do \Yesela nie patrzą = do
wesela nie należą* Wisła VII, 303.
.(li, eo do wesela nie patrzą* =
ci, co {)rzypatrują się uroczystości
weselnej Spr. IV, 323 p. w. Kra-
kowiak. .Zwoła wszyćkich obcych,
co to do wesela nie patrzą* Ma-
tyas Z nst ludu 13. || .Patrzeć
= należeć się* Sab. 134. .Pa-
trzyć = należeć: 'Dzieciom patrzy
chodzić do szkoły'* Hoff 41. .Je-
szcze mu patrzało kilanaście lat
trzymać prepinacyją* = wypa-
dało, przypadało Kam. 76. .Jnże
daleko więcyk wytrzymali, jak im
patrzało z pisanego kartelusza*
= należało według umowy ib. 88.
60
Patrzenie — Patvk
• Nie opuścić lej pory na robotę,
jaka której patrzy « ib. 66. »Po
dwadzieścia i siedm złotych kwar-
tałowego, to jakoś na rok [Jątrzy
po złotych sto ośm« = w^ypada
ib. 15. »Ta ojeyzna na mnie pa-
trzy = len spadek po ojcu mnie
się należy Krak. IV, 316. »Pa-
trzeć się = należeć się: 'Patrzy
się mi u niego jeszfze 5 złr.'«
rdz. » Patrzyć się = należeć się:
Tatrzy mi się jeszcze 4 zł.' = na-
leży mi się je<zcze« Zb. I, 48. •Pa-
trzy sie = (nieos.) należy się*
Święt. » Patrzy sie komu = na-
leży się komu* Rozpr. IX, 212;
VHl, 231. •Pacy (= patrzy) sie
komu = należy się komu* ib.
XX, 432. »Mnie sie jesce szóstka
p:ilrzv = należv mi się jeszcze
dzio^i!nlak< Zb. ' XIV. 34. Udz.
»:Mie >ic lakze z lejjo pairzy co-
<łl<:i* Rozpr Vni, 107. » Patrzy
1.1 i sie ćwierć. Zb. XIV. 210.
^P.itrzyć ^ię = należeć się: Ta-
ti/y mi sie od was zaplata'* Spr.
IV. 359. »Uogrodnikowi sie (kwiat)
ne pałrzi, jeno teinn. (.-rK) go na-
prawiół* Zb. VII, 70. >()na sie
teraz mnie patrzi* ib. > Patrzyć
się = należeć: 'To się mnie pa-
trzyć O. »()racyna z matki (=
grunt orny po matce), co się nam
dziewkom patrzy* Del. 123. »Ta
wieś... teraz nmie się po nich pa-
trzy* Kam. 17. *Nie może oddać
morga fiola, abo i ła^ki za dzie-
sięć- złotych, kiedy mu się patrzy
więcej z porachowania* ib. 49.
»Jemu sie juz nie patrzyło cho-
dzić po świecie* Spr. V, 390.
• Patrzy sie nowy piec stawić, ten
jakisi głuhy* ib. Niechby sie ino
odwazuł ten złodziej tu przyś,
toby ón wiedział, co mu sie pa-
trzy* Święt. 415. »Pali-zy się =
godzi się* Rozpr. VIII, 105. »Jak
uobiecat, tak musi dać. Bo sie
księdzu nie patrzy jtgać* Zb. XV,
141, no 19. »Jak się patrzy =
jak się należy* O. Toż Del. 124.
Zb. I, 48. »Patrzić = należeć:
'Jak sio palrzi'* Rozpr. XII, 98.
> Patrzeć się = należeć się, być
jak należy, jak wypada, jak po-
winno: 'Owoc ten dościgJy jak się
patrzy. Dobra droga jak się pa-
trzy'*' Krak. IV, 316. »Jak się
patrzy = jak się należy, jak przy-
stało, co się zow e: 'Na mnie ta
funta misa niema, ale chłop jak
się patrzyć* Wrześ. 16. >0n je
chłop jak sie patrzy* Spr. V, 390.
• Robie jak sie patrzy* ib. IV,
359. »Nie frasuj sie, będzie wszyć-
ko jak się patrzy* Zb. XI, 93.
>Stoi śtyry konie opatrzone jak
.sie patrzy* ib. 101, n^ 13. »Na
pisane?n sie wyznał, jak sie pa-
trzy* Święt. 374. » Ludzie wsyćcy
sanować was będą jak się patrzy*
Kai. I, 133. ii' /Patrzać a. Spa-
trzać = s|)róbować« Rozpr. VIII,
231. II » Patrzyć — pragnąć:
'Kazdv j)atrzv mieć dobrze* * Rozpr.
xxvi'. 388/
Patrzenie: » Patrzenie dalekie =
rozległy krajobraz* 0-ip.
Patyczek = » zapałka * Cer. » Pa-
tyezki = zapałki* Krak. IV, 316
p. w. Patyk. Wrześ. 1 6. Kolb. rę-
kop. »Patycki = zapałki* Święt.
Spr. V, 390. Zb. V, 234, no 39.
Zb. V, 247. II »Patyczek* = część
warsztatu tkackiego Lub. I, 91.
Patyczuś p. Patyk.
Paty czy ć się: » Patycyć sie =
chcieć się pokazać* Spr. V, 390.
Patyk = »drzewo lub krzew
ścięty, nieobrobiony, czy to na
budowę czy na opał* Krak. IV,
316. »Do łasa na patyki* = po
gałęzie Ust. z Jaworza. Toż Zb.V,
248, n^ 52 Cisz. I 178. Zdr.
Patyczuś: » Brzozowy patvcuś«
Zb.'X, 134, no 89. || > Patyk
Patylica — Pawa
61
a. Posmyk* = cienka listewka,
łącza^ca dwa skrajne słupki brony
Chełm. I, J05. || > Patyk. =
zagródka na źrebięta i cielęta
w stajniach i oborach Kuj. I, 83.
• Patyk = 1, kojec, 2, ogrodzenie
dla cieląt lub źrebiąt w oborach
i stajniach* Kuj. II, 274. » Paty-
ki « = oddzielne przegrody dla
cieląt i drobiazgu w owczarniach
Pozn. I, 95. » Patyk =- miejsce,
lodzaj obory dla cieląt* Parcz.
»A do patyka!* ^ wołanie przy
spędzaniu cieląt ib. » Patyk =
chlewik na świnie* Zb. I, 31.
• Patyk = 1. chlewik dla trzody
2, obórka dla cieląt 3, kurnik,
kojec dla kur* Pr. fil. V, 827.
• Ciągną byka do patyka* Łęcz.
24-4, nO 537, zwrotka 4. ||
• Patyk* = część teatru z ław-
kami nienumerowanemi, poza krze-
słami, oddzielona barjerą List
z Ciechocinka od K. Krynickiego.
Patylica p. Potylica.
Patyna = zap. pokrywka: » Zabij
węża zielonego, Ugoluj go pod pa-
tyną* Kieł. II, 151, n^ 456, zwr.
7—8. Toż Rad. II, 56, n^ 114,
zwr. 7—8. Lub. I, 291, n^ 475,
zwr. 7—8.
•P a t y n k i = trzewiki skórzane, przy-
pominające pantofle, trepki Pozn.
III, 125. list. z Litwy. || .Pata-
ny« ^ trzewiki skórzane Pozn.
III, 124. »Palany a. Drepy, Drepki
= patynki, trepki* Zb. I, 35.
Paty rac p. Patera ć.
Patyrak p. Pa tera k.
Patys = batyst Rozpr. XII, 41.
PatystowY = » batystowy* Wisła
VI, 492.'
Pa u: »Pśu, pńii!* = wołanie na pa-
wie Ust. z Litwy.
P a u k i e r = dobosz do kotłów Mrong.
•Pol.-niem. 380.
Pauper: »Paper = dziad w szopce,
pauper* Pr. fil. IV, 229. || •Pa-
per = malec* Pr. fil. V, 974.
» Paper = mały chłopiec niesfor-
ny, ulicznik swawolny: paperka
= takaż dziewczyna* Krak. IV,
315 i 316.
Pauzować p Pozować.
Paw: Im. .Pawy* Pr. fil. IV, 855.
»Paw, 2 pp. pawa. Im. pdwy*
Pr. fil. V, 827. •Pasła panna prze-
ślicznego pawa* Knj. I, 270, n^ 32,
zwr. 1 ale obok: •Pięknie z pa-
wiem rozmawiała* ib. i •Przoslą-
pisz-ci pawiowi od łasa* ib. zwr. 3.
• Pawa* Kuj. I, 318, n^ 102. •Pa-
sła dzieweczka pawa* Zb. IX, 181,
n^ 27, zwr. 1. » Ujrzysz kobietę,
jakbyś widział pawa* Wędr. XXVI,
173, n*^ 27. » (Ksiądz) pdwy sobie
chowa* Kaspr. 85. || Zdr. »Pówek*
Pr. fil. V, 827. .Pódzipawku* Kozł.
108, nO 32. »Szak tam jeszcze
jedna piórko, Ż tego pawka leży*
Zb. IX, 207, no 112, zwr. 3. •Pa-
sła panna bielutkiego pawka* Łęcz.
76, nO 100, zwr. 1. Toż Rog. 49,
n^ 88 i 89. •Pasła panna bie-
luchnego pawka* Kozł. 107, n^
32. Toż Zb. IX, 207, n« 112,
zwr. 1. •Pasie tam panienka juze-
ślicnego puawka* Zb. XV, 86,
n^* 38. II •Pawik* Lip. 88 Pozn.
III, 182 183, n« 70, zwr. 1 - 3.
Kuj. I, 270, n^ 32, zwr. 3. ł.ęcz.
92, n° 136, zwr. 4; n^ 137, zwr.
3. Rud 181, n^63. •Pawikowie
lecą* Krak. I, 194. » Pawiki pa-
sała« Święt. 83, n^ 15. || Pa-
weczek : »Jeś<:ić len paweczek
Bardzo rozpieszczony* Zb. IX, 207,
n^ 112, zwr. 2. || »Pawiczek*
Kuj. L 270, n'> 32. zwr. 2. •Pa-
wicek* Vr. fil. V, 828. Łocz. 76,
nO 100, zwr. 6; ib. 92, n^ 1 37, zwr.
6. Rud 181, nO 63. || Pawi-
czuś : •Puawicuś* Zb. XV. 80,
n*^ 38. •Puawicuś* ib
Pawa = pawica: »()żenił się wróhol
z pawa* Zb. II. 115, n°211. •Jest
62
Pawaz
Pawni
na morzu pawa. To nasa potra-
wa. Kętrz. 68, n® 31.
Pawaz: 2 pp. »Pawęza« Rozpr.YIII,
195. » Pawaz a. Rubel = drąg
do przyciskania siana na wozie «
Pleszcz'. 42 p. w. Rubel. Toż J.
Łoś. » Pawaz = przypona, drąg
do przygniatania siana na wozie <
Rozpr.'XVII. 51. Pr. fil. IV, 308.
Pozn. III, 138. Rozpr.YIII, 231;
XL 187; XXVI, 388. Rud. 18.
ŚwięŁ. (słownik); Święt. 3; ib. 16.
Was. 245. II »Powąz a. Rubel*
O. »Powa.z = drąg, którym przy-
mocowują snopki lub siano na
wozie* Rozpr. XX, 433. »Puo-
woz, 2 pp. piioweza = drąg do
przy więzy wania siana na furze «
Rozpr.YIII, 98. || »Pawęz« Rozpr.
IX, 166. Spr. IV, 327. Fed. 405.
• Pawęz a. powęz* Osip. »Pawęz«
Spr. Y, 139. »Pawęż. Krak. lY,
316. Chełm. I. 104. . Poważ a.
Pawęż. Zb. IV, 190. »Ten wiel-
golud... miał nos jak pawaz* Zb.
XI, 3. »(Król wężów) Jest długi
jak pawęz* Zb. IX. 72.
P a w ą z k a p. Po w a^ z k a.
P a w e c z e k p. P a w.
Pa wek p. Paw.
P a w e 1 e a. » Z i m o I u c h y * = ja-
kaś roślina Zb. II, 2bS p. w. Zi-
moluoby.
Pawełczyna = żona Pawełka:
»Pawełcyna juz zoniata Święt. 247.
Pa wen ta = » pająk* Pr. fil. III,
311.
Pawęz p. Pa waz.
Pawęz id = »przyei.skać siano lub
snopki pawęzem* Pr. fil. lY, 308.
P a w ę ź n i c a p. P a w ę ż n i k.
Pawęż p. Pawaz.
Pawęż nic a p. Pawężnik.
P a w ę ż n i k = > linka do przywią-
zania pawęża* Krak. lY. 316 p.
w. Pawęż. >Pawcźnica = dłuua
lina, która zawdziana na pawaz
na obu jego końcacii i przywią-
zana do dyszla i rozwory, ściąga
ładunek siana lub zboża na wo-
zie* Święt. 16. » Przymocowaw.szy
furę pawęzem i pawęźnicą...*
Święt. 3.
P a w ę ż n V : » Wóz pawężn v « = z pa-
wązem' Tyg. ii. 1, XIV, 136.
Pawiak = więzienie poprawcze
w Wiirszawie na ulicy Pawiej Ust.
z W^arszawy. Por. Zamek.
P a w i c z e k p. Paw.
Pawiczuś p. Paw.
Pawic s i ę = nadymać się: » Kiedy
prepinatorka iszła ze swoją panną
córką bez wieś, to się pawiły
odęte* Kam. 80. »Pawi się jak
siekiera pod ławą (na pysznego,
a niezamożnego)* przysłowie Kuj.
I, 200, nO 67.
Pawieka p. Powieka.
Pawik p. Paw.
P a w i k o w y = » do pawika nale-
żący: 'Pawikowe pióro po Dunaju
się snuło'. Pr. fil. V, 828.
P a w i n = pawi: »Pawin wieniec =
wieniec dziewiczy z piór pawich*
Pr. fil. lY, 855.'
Pawlacz = » rodzaj półek w ro-
dzaju galerji , często w warszta-
tach rzemieślniczych* Pr. fil. Y,
828. » Pawlacz a. Pablacz* ^
drugi pułap w warsztacie stolar-
skim do suszenia desek ib. 974.
Kurjer Warsz. 18. 5. 1887 pod
Lokale. Por. Pa włącz.
Pawlik = gatunek owsa Rud. 1 6.
Pawlina = » Paulina* Tyg. ii. 2.
V, 70.
P a w ł a c z = >chór w kościele* Pr.
fil. Y, 828. >Pawłacz = galerja
w kościele* Roz[>r XII, 17. »Na
pawłaczach* =:= na chórze kościel-
nym Prz. ludu 1891, 111. •Pa-
wlacza*: »Napawłaczę* ib. »Lśg
na pawłaczy* (nieobj.) Zb. IX,
238, nO 212. Por. Pawlacz.
P a w ł a c z a p. P a w ł a c z.
P a w n i e p. Południe.
Pawonia
Pazucha
63
Pawonia p. P i w o n j a.
P a w r o n e k (czy P a w r o n k a ?) :
• Zdybią się pawronki (= kawałki
pola), co i garść pszenicy ciśnie*
Kam. 15.
Pa wrót = słupek oddzielający je-
dno okno od drugiego Zb. XIV, 11.
Pa za = »nut, podłużne wyżłobienie,
szeroka szpara, np. wzdłuż 'łątki'*
Pr. fil. IV, 855; p. Nut.
Pazana = » nazwa źródła* Pr. fil.
V, 155.
Pazdor, Pazdór p. Pazur.
Pazdrawy a. »Pazgrawy = ła-
komy* Rozpr. X, 294; XVII, 51
Wrześ. 16. » Pazdrawy = łakomy
na co, 'paskudny'* Zb. I, 48.
• Pazdrawy = więcej niż ciiytry,
łakomca paskudny* Cer. » Pazdra-
wy ^ żarłoczny* Spr. IV, 380.
Pazdur p. Pazur.
Pazdurek p. Pazur.
Paździor p. Paździerz.
Pazera = » człowiek lubiący kląć*
Spr. IV, 28. II »Pazyra '= baba
kłótnica* Udz. Por. Pazerować.
Pazernik = > człowiek chciwy,
przebiegły* Pr. fil. V, 828.
Pazerny = chciwy, łakomy* Sand.
264. Spr. V, 139.' O. Pleizcz. 40.
»Pazćrny = chciwy* Pr. fil. V,
828. »Pazyrny = chciwy* Jastrz.
• Pazerny, Pazyrny. Pazerny, Po-
żarny = chciwy, łakomy, żarło-
czny, drapieżny, np. z\vierz, ogień,
'dziad pazerny na grosz'* Ust.
z Warszawy. »Pazerny= obżar-
tuch* Spr. IV, 338.
Pazerować = »klać, złorzeczyć*
Spr. IV, 28. Rozpr. XXVI, 388.
» Pazerować = wygadywać * Rozpr.
XX, 432. »Pazyrować = kłócić
się* Udz. Zb I, 48. »Pazyrować
= krzyk robić* Rozpr. VIl'l, 231.
• Pazurować = przezywać, prze-
klinać, kłócić się, przycinać*
Udz.
Pazgać = » nacierać*: >Poczęni tą
woda pazgać po tej ranie* Pozn.
VI, 91.
P a z g r a w y p. Pazdrawy.
Pazibroda p. Parzy bród a.
Pazicha p. Parz yb rod a.
Pazłocie. » Wieniec... wygląda, jak
korona, i ma na wierzchu jabłko,
a między kłosami zboża pazłocie
czyli Świecidka*. Pozn. II, 209;
por. Pozłotko.
Pazłotka p. Pozłotko.
Pazłotko p. Pozłotko.
Pazłótek p. Pozłotko.
Pazłotko p. Pozłotko.
Paznogietek p. Nogietek.
Paznoty = »paznokcie« Zb. XIV,
65.
Pazor p. Pazur.
Pazu! paż, paż, paż! = wołanie
na pawie Cen. 78.
Pazucha ^ 1 , » zanadrze * Czark.
Spr. V, 118. »Pazucha = zana-
drze czyli przestrzeń na piersiach
pod kożuchem lub inną suknią:
'Schowaj rękę za pazuchę', 'przyj-
mij do pazuch i'* Pr. fil. IV, 855.
> Nosić co 'za pazuchom* a. 'pod
cyckiem* Spr.V, 391. Por.: Kam.
8*1. Wójc. KI. I, 107. Bar. 124. ||
• Pazucha = podramię, pacha*
Święt. >Pazucha a. pacha ^ sła-
bizna, miejsce pod ramieniem Uidz-
kiem* Krak. IV, 316. » Pazucha:
'pod pazuchą' = pod pachą* Hilf.
175. *Pod pazuchę ko^zo wziaść
= pod rękę kogo wziąć* Zb. I,
48. Krak. III, 46. Zb. V, 247.
> Noszą cukier {)od pazuch}|* Zi).
III, 30, no 65. II » Pazucha =
każdy kąt w budowli, utworzony
dwoma (tak!) stykającemi się ścia-
nami: 'Budarz' bierze miarę dłu-
gości krokwi dla l)udynku /'mię-
dzy [)azucli szczytowych', a mia-
nowicie, długość krokwi typtiwcj
cliaty góral.-^kiej ma .^ię równać
długości z między pazuch -zrzy-
towych, zumiejszonej o pialą częś('-
64
Pazur — Październy
tej długości, oraz pewnym, dają-
cym się wymiarkować kawałkiem,
obliczonym na 'piętkę' krokwie
Spr. V/391.
Pazur: Formy i przykłady: »Pazor«
Pr.ril.lV, 230. »Pazdurc Spr. IV,
309; V, 390. Rozpr. X. 294.
Wrześ. 16. » Pazdury = pazury «
Kopernicki rękop. »Slał sie iior-
łem, porwał te pannę w pazdury*
Zb. V, 255. > Odpowiada niedź-
wiedź: ... W pazdurak ik rozcdrę«
Zb. XV, 43. »Pazdor«: .Skrobać
pazdorami po głowie* Zb. V, 196.
• Pazura* Krasn. 306. » Pisze, jak
kura pazura* Zb. II, 177, n^ 195.
• (Poznała djabła) po ty ostry pa-
zurze* Wisła II, 143, no 12. zwr.
7. II Znaczenia: »N.i książki swoje
wzgląda. Cóż na nich dobrego
njźrzała? Pasyją, pazury* (^K)
Zb. III, 60. II '.Pazury = pa-
znogcie< Rozpr. VIII, 231; IX,
212; XI, 186. Osip Udz. .Pa-
zury = paznogcie* Rozpr. XX,
432. »Z pod pazura wydobyć*
= wyrwać tajemnicę) Ust. z Li-
twy, .pazury mić do siebie, a nie
od siebie = pamiętać o swej ko-
rzyści* Rozpr. XI, 186. .Pazu-
rek* : .Gospodarzu, za\vlec tę rolę
pazurkami* Zb. III, 5. Toż ib. III,
11, i|0 46 .Pazdur*: .(I nas
bardzo dnzo jest mysy, toby wam
poodgryzały pazdury w^ nocy* Zb.
XV, 33. .Ziemi sic hyce pazdu-
rami* Wisła VI, 145. .Pazura*:
.Z moicii pazur wypuszczona*
Wisła VI, 585. || .Pazura = po-
gnrdl. ręka niezgrabna* Krasn.
:506. II .Paznr = kopyto u by-
dła* Pr. (11. V, 828. .'(Wołowi)
pazur się załamał* Kam. 39. ||
vPazor = 1, wół 2, parobek
orzący wołami* Pr. fil. IV, 230.
II .Pazur = przezwisko człowieka
ciiciwogo* IV. ni. IV, 230. .Pa-
zur = ciiciwiec* Rozpr. XVMI, 83.
II W Krakowie pazurowie zakło-
. pocą dziecku w głowie* (? K.)
Maz. II, 83, nO 188, zwr. 3 (mowa
tu o nauce szkolnej, może chciwi
nauczyciele?). || .Pazurki a. Fi-
joły* = wzór na pisankach Wi-
sła VIII 364. II .Pazdurki = 1,
pewien rodzaj wyszycia zabarwioną
wełną na ubraniu góralskiem 2,
rysunek ten powtarza się także
w rzeźbie, pi-zy ozdabianiu sprzę-
tów: opieradła stołków zakończone
są często 'pazdurami', a dachy
staroświeckich domów zawsze są
niemi z dwóch końców ozdobione*
Spr. IV, 309; V, 390. || .Pazdu-
ry = pewien gatunek grzyba:
z jednego korzenia wyrasta mnó-
stwo cienkich wyrostków* Spr. IV,
309; V, 390. || .Pazurki = cla-
varia flava* Zb. X, 224, n® 15;
XI, 52, nO 35; VI, 244, no 64.
.Pazurki = aquiiegia* Spr. V»
139.
Pazura p. Pazur.
Pazurek p. Pazur.
Pazurnik == .drapieżny człowiek*
Kuj. II, 274. .Pazurnik = łjiko-
miec, 'przeliwacz'* Krak. IV, 316.
* Chłopi nazywają przekupniów
miejskich: cabany, łyki, pazurniki,
kółdóny i krztanie* ib. .Jedne
gałąź Wojnaroskich zwią pazur-
nikami, że chciwi* Rozpr. VIII,
218.
Pazurować p. Pazerować.
Pazyra p. Pazera.
P a z y r n y p. Pazerny.
Pazyrować p. Pazerować.
Paździebia = .len z paździora-
mi, [podklepy]. Wisła III, 746.
Październy = .z paździerzy (?)
zrobiony: 'Koszulisko mają z |)aź-
dziornogo wiórka'* Pr. fil. V, 828.
(Zapewne toż co .zgrzebny*). ||
.Miei^iąc październy* = paździer-
nik: .Miesiąc [)aździerny, Marca
obraz wierny* Krak. IV, 287,
Paździery — Pąk
65
n® 1064. Zb. VI, 177. Star. przys^
61.
Paździery p. Paździerz.
Paździerz: » Paździor = paździerz €
Krak. IV, 316. » Paździery = paź-
dzierze« ib. »Paździury«: »Len...
idzie pod 'klepadło\ żeby paździu-
ry wypadły* WisJa VII, 80. » Paź-
dzior© < : » Paździora z konopi « Zb.
XIV, 154. » Wylęgać się, jak pies
na paździorach* Wisła III, 748.
• Paździórko = paździerz drobny,
paździorek, odrobina, maleństwo:
'Kręci się, jak paździórko w prze-
rębli; spokojny, jak paździórko
w przerębli'* Pr. fil.V, 828. .Paź-
dzierze* Ip. (zbiorowo): » Paździo-
rze lezajo s konopi* Cisz. I, 308.
Paździerzać = » zdzierać wierzch-
nie włókna* Pozn. IV, 331. Por.
Paździerzyć.
Paździerzc p. Paździerz.
Paździerznik = » Październik *
Bisk. 41.
P.aźd zi e r z y ca = >wyrobiony
len* O.
Paździerzyć a. »Napaździe-
rzyć, Paruździć = śmiecić*
Spr.V, 391. Por. Paździerzać.
Paździor p. Paździerz.
Paździoro p. Paździerz.
Paździórko p. Paździerz.
Paździnry p. Paździerz.
Pata = » pacha* Rozpr. XVII, 51.
Pażec p. Pażęć.
Pazerny p. Pazerny.
Pażęć: »Pażęc = marawa* Pobł.
63. »Pażec* = murawa Hilf. 176.
»PażJc = łąka, trawnik* Ram.
132. »Paż^ca = trawnik, łąka,
sianotęć* ib. »Pażyce a. pężyce
= łączki* Nadm. 28.
Pażyc p. Pażęć.
Pażyca p. Pażęć.
PSkierz p. Pęcherz.
Pach p. Pech.
Pąchać a. »Pąszyć = wąchać,
wietrzyć, węchem dochodzić (raó-
Stownik T. IV.
wiąc o psach)* O. »Pochać =
wąchać* Udz. || » Pąchać* = od-
dychać: »Jak poczęli (chłopi) pą-
chać, to kiela człeku niby w go-
rzehii było .słychno gorzałkę (=
porównanie do bydlęcego odde-
chu)* Kam. 130." » Pachnąć =
oddychać* Pleszcz. 40. || »Po-
chać* = puchnąć: » Złapała na
palce, niucha (wącha), pócha
(pachnie), a- la Boga dobre I* Lub.
II. 216. II »Pąchać się* = gzić
się, brykać (o bydle) Krak. IV,
316. Por. Peszyć, Popuchać.
Pachnąć p. Pąchać.
Pącz p. Pęcz.
Pączek p. Pąk.
Pąć = » droga* Zb. II. 9. »Pać,
chodzić po pąciach (= po dro-
gach)* Rozpr. IX, 280. »Pąć =
droga, podróż: 'pąć do Często-
chowy'* Rozpr. XVII, 52. >Pąć
= droga do świętego miejsca, piel-
grzymka: 'odbyć pąć do Często-
chowy'* Pr. fil.V, 828. »Pąć* =
pielgrzymka Hue 155. 313. 317.
II Patka = ścieżka* Rozpr. XVn,
52. »Pętka a. Putka = wydepta-
na drożyna, ścieżka* Zb. I, 35.
Padół p. Padół.
Pądórek = » wazka miedza* Swięt.
Pągawica a. Pągwica p. Pęg-
w i c a.
Pąk: » Pączek* = węzełek, supełek:
• Zawiąże się na sznurku lub nitce
tyle pączków (= wązłów czyli su-
pełków), ile razv febra ogroziła*
Kuj. I, 96, no 30. Por. Pęk. ||
»Pąki a. pączki = placuszki
pszenne lub żytnie upieczone w po-
piele* Lub. I, 322. » Pączki =
prażona mąka, zalana wrzącą wo-
dą* Wisła VIII, 595. »Pączk* =
blin Hilf. 175. » Wyniesie nam
dwa jajeczka, Dwa jajeczka, kwartę
mąki, Będziem sobie piekli pąki*
Pozii. III, 42. no 5, zwr. 8. »Pąki
= kluski z kartofli, które trą na
66
Pąkiem — Prciąsek
masę, robią z tego gałki i dodają
do nich mąki< Maz. III, 37, n®
20. » Pączki a. Bęcały = kluski
z kartofli* Pr. fil. V, 828. || .Po-
kówki = pączki* Jastrz.
Pąkiem p. Pech.
Pąknąć: »Pąknąc = mocno ude-
rzyć* Hilf. 175. II » Pąknąć =
posunąć* Spr. IV, 348.
Pąkowie = »pączki na kwiat na
owocowych drzewach* Spr. V, 140.
Pąksowy »a. Pęksowy = pon-
sowy* Swięt. 709.
Pąno p. Pono.
Papa = usta (w zagadce) Zb. VI,
14, n^ 112.
Pąpawina = » czysta trawa « Rozpr.
XVII, 52. »Pępawina = czysta
trawa* Spr. IV, 309. » Pępowina,
pępawica = czysta trawa* ib. V,
391. » Pępawica = czysta trawa*
Rozpr. X, 295. Wrześ. 16.
Papek p. Pęp.
Pąszyć p. Pacha ć.
Patka p. Pąć.
Pątować = » podróżować, odbywać
pielgrzymkę do miejsca świętego:
'pątujmy, pątnicy, do tej Matki
Bożej; proszę za wszystkich pąt-
ników, co tu pątowali'* Pr. fil. V,
828. »Wspomnijma na Najświęt-
szą Pannę Częstochowską, Do któ-
rej my pontujemy Z tą Jaską Bo-
ską* Kai. I, 239, n0 244, zwr. 1.
Toż ib. zwr. 2 i zwr. 33. » Rau-
tować = wędrować* Rozpr. XVII,
50. II »Pontować = łazić, gonić:
X)n pontuje od rana do wieczora'*
Hoff 41.
Ratowanie = ^pielgrzymka: 'Gdy
się dopełni godzina mego pąto-
wania* Pr. fil. V, 828.
Pązlec p. Pęzleć.
Pcha p. Pchła.
Pchać p. Pchnąć.
Pchanie = kłócie, przebijanie: »Bó-
darzf na wągorza pchanie* Hilf.
122. »ChcałbJ pchania nfch pe-
kąnów rad kąseczk spróbować*
Derd. 106. || Kłócie, kolki, ból:
»U6na ma pchanie w pirsach*
Ram. 134.
Pchła: »Pcha* Rozpr. X, 22. >Pha*
Spr. IV, 380. »Błecha* Rozpr. XII,
II. »Błycha* Kolb. rękop. »Blecha
a. Błecha = pchła, wesz* Pr. fil.
III, 363. »Nigdo konia puszcza,,
a błeche (= pchłę) chyta* Cinc.
28, nO 608. 2 pp. Im.: .Pkieł*
Kai. I, 88. .Pchów* Zb. VII, 73,.
n® 115. »PJtów a. płech* Rozpr.
IX, 180. »Płech* ib. X, 22. Toż
Ust. z Litwy. II » Pchła* = uży-
wany w pewnej grze ('odbijanie-
pchły) okrągły 4 — 5 cali długi
kawałek drzewa, który z obu koń-
ców jest w stożek ścięty, a skoro*
się uderzy na jeden ze ściętych
końców, podskakuje w górę Nadm.
98.
Pchnąć: »Pichnąć*: »0n go pichnół
nożem* Pr. fil. IV, 285. »Pichać*
ib. II » Pchać = kłóć (przebijać).
R^bacf pchają wSgórze bódarza-
nii (= rybacy łowią węgorze, kłu-
jąc je ościeniami)* Ram. 134.
• Pchali so pekąn^ pucfel tam
rfhŚLcf Bodarzami* Derd. 10&.
» Pchła mnie słomka pod kolanka*
Rog. 144, no 279. || Pchać =
kłóć, boleć: »Tak barzo mie pcha,
. jak ga b^ czyste jegłe w mi gło-
wie taczały* Hilf. 116. >Mnie
pcha w boku* Ram. 134. \\
• Pchnąć* = posłać, wysłać Ust.
z różnych stron. »Tobym tu do-
jegomości pchnął choćby parobka*
Kam. 104. » Padnie (= wypadnie,
zdarzy się), że się i do karczmy
pchnie z jaką cierepą po kwa-
terkę* Kam. 127. || »Pchnąć =
sprzedać tanio* Udz. || » Pchać =
schodzić, przenosić się na dół* Cer.
Pconoki = »persaki* Święt. 709.
Prciąsek p. Krzciuk (zapewner
Paląsek).
Pczoła — Peckać
67
Pczoła p. Pszczoła.
Pczonóg p. Pszczonóg.
P e b y k a. »Bajbarak« = serdak bez
klinów Kłosy XV, 324. Por. Pe-
lyk.
Pec = półimperjał Ust. z Urainy.
Korzeniowski X, 9. »Pec= (tryw.
półimperjał, złoty pieniądz war-
tości 5-ciu rubli srebrem i 1 5 ko-
piejek « Roczn. 223. » Pecyk :
» 2000 przegranych pecyków wdja-
bełka* Wilk Ram. V, 192.
Peca p. Paca.
Pecek pr. Pecka.
Pec en = » bochen « Rozpr. XVII,
52. »Pecen chleba (trochę mniej-
szy zowią *bochenek')« List od
Cinciały. >Jak nie szanujesz pier-
szygo pecna chleba, ostatnigo nie
uszanujesz* Cinc. 16, n<^ 315 (=
• trzeba na początku oszczędzać,
bo ku końcowi nie oszczędzisz*
List od Cinciały). » Odwaga pół
chleba, abo cały pecen precz*
Cinc. 29, n^ 633 (= >kto nie
ma odwagi, nie dorobi się (bo-
chenka) chleba; już sama odwaga
daje pół bochenka* list od Cin-
ciały). >Peceń = bochenek* Wędr.
XXVI, 146. » Pecenek = bochenek
chleba* Rozpr. XII, 98. »Pecy-
nek = bochenek chleba* Pr. fil.
III, 306. » Pecenek, pecynek =
bochenek chleba* Pr. fil V, 829.
>Dwie pecenki chleba * Alen. 1877,
11,633. Peceneczek: » Gąska białd
peceneczki wald Zb. IX, 271, n^
347. .
Peceneczek p. Pecen.
Pecenek p. Pecen.
Pech = » nieszczęście * Udz. Ust.
z Warszawy.
Pecherzyna p. Pęcherz.
Pęcherz ynka p. Pęcherz.
Pecie = penis: » Miała matka zięcia
Krótkiego' pecięcia; Kupowali śnu-
ry. Naciągać pecięcia* Zb. XII,
167, n« 40. Toż Rozpr. IIL 374.
» Pycie a. Pyciurka*: >Miałek ci
ja zięcia. Co nid miał pycięcia;
Trza kupować snurki Naciągać
pyciurki* Ust. od Traczyka 1891.
»Pecior= penis* Wrześ. rękopis.
• Pr. fil.V, 829. Por. Pyciura.
Pecio = »djabeł, licho, złe* Kolb.
rękop.
Pecior p. Pecie.
Peciu: »Heciu peciu, dylu, dylu,
dylu* = przyśpiew Maz. II, 22,
no 56.
Pecka = » kamień jako fundament
pod węgłem budynku* Spr. IV,
348. Toż Spr.V, 391. Rozpr.X, 294.
Wrześ. 1 6. » Pecka = kamień lub
kloc, który podkłada się pod przy-
cieś* Pr. fil. IV, 308. . Pecka =
pnie z twardego drzewa, na któ-
rych dom spoczywa* Rozpr. XII,
98. »Pecki = pnie dębowe na
4 rogach domu wkopane; na nich
jak na podmurowaniu spoczywa
dom* Rozpr. VIII, 231. »Pecki*
= podmurowanie Hoff 70. »Pe-
cki* = kamienie, fundamenta Cer.
» Pecek = słupek: *Dom na pec-
kach postawili'* Pr. fil. V, 155.
»Pęcka = pniak lub kamień pod
przyciesią domu* Święt. »Pencki
= pniaki , na których budowa
spoczywa* Rozpr. XV, 432. »Pęc-
ki« = klocki tworzące podwyż-
szenie, na k torem spoczywa dom
Swięl. 34. »Przyciesie dębowe na
dębowych pęckach lub ciosowych
kamieniach ułożone, podtrzymują
zrąb* ib. 39. » Zakładając funda-
menta pod dom, ... na *pęcki' kładą
święcone ziele* Święt. 120. ||
• Pecka = kamień położony umyśl-
nie na miedzy* Rozpr. X, 294.
Pecka = >peśtka* Rozpr. XII, 98.
.Pęcka = pestka* Pr. fil. V, 829.
Peckać = brudzie, walać Wal.
(wyd. 2) 158 — 159. »Redźgać*
Ust. z Łomżyńskiego. || >Peckać
= fuszerować* Osip. »Poćkać^
5*
68
Peckanie — Pędy
pyćkać = klecić, partolić, długo
gotować* Kolb. rękop. || »Peckać
się< = 1, walać się, larudzić się
2, gmerać się, guzdrać się Wal.
(wyd. 2) 158-159. Por. Pa-
ciać.
Peckanie rzecz, od Peckać Wal.
(wyd. 2) 158—159. > Peckanie
się* rzecz, od Peckać się Ust.
z Litwy.
Peckiel = lichy malarz Wal. (wyd.
2) 158—159.' II .Peckiel = fu-
szer, partacz* Osip.
Pecnąć = » uderzyć zlekka* Spr.
IV, 348. Por. Pacnąć, Pacać.
P e c u 1 a = nazwa krowy Rozpr. XII,
76.
Pecyk p. Pec.
Pecyna a. Pacyna = materjał
budowlany z gliny i słomy, le-
pianka: »Domy budowane w drze-
wo w strychulec, pacyny z gliny
i ze słomy i t. d.« Pozn. II, 50.
II » Pecyna = rumowisko z gHny
piecowej, kamienia wapna i t. d.*
Rad. II, 143. >Peczyna, Pecyna,
Paczyna, Pieczyna, Peczynka, Pe-
cynka, Paczynka, Pieczynka =
glina z pieca, z ogniska odkru-
szona, gruz z muru, zlepek gliny*
O. » Stłuczenie leczą przykłada-
niem gorących 'pecyn' z komina
albo z trzonu* Wisła IV, 882.
» Pacyna* = glina z pieca chle-
bowego Krak. III, 159. » Narośle
i gruczoły leczą, kreśląc je pa-
cyną wypalonej gliny, która wy-
padnie z pieca* Zb. XI, 56, n^
59. > Pacyna r- glina, odpadająca
z polepionych ścian* Udz. •Pa-
cyna = okruch ściany, muru*
Mil. » Paczyna = glina odpadająca
kawałkami z polepionych ścian*
Zb. 1, 47. II > Pecyna = kawał
cegły a. ziemi* Spr. V, 118. » Pe-
cyna = gruda ziemi* Pr. fil. IV,
291. » Pecyna a. Pęeyna = gruda
ziemi* Rozpr. XII, 98. » Pecyna
= bryła ziemi, gliny: 'dzieci biły
się pęcynami z ziemf* Zb. II,
251. »Pęczyna*: » Ziemia rozpry-
śnie się na miliony pęczyn (= ka-
wałków)* ib. 210. »Pęczynka*:
• Podniósł pęczynkę ziemi* (=
grudkę) ib. VII, 115, n^ 26. ||
»Pęcynka = okruch, okruszek:
'wziąłem pęcynkę soli somsiado-
wi'* Zb. II, 251. II »Pecyna =
sadze zlane w jedną masę (na
Malborskiem)* List. od Łęgow-
skiego. » Pecyna = sadze roz-
miękczone parą* Nadm. 107. ||
» Pecyna* = węgle z pieca Zb.
III, 58, no 30.
Pecynek p. Pecen.
Pecyn k a, Peczyna, Peczynka
p. Pecyna.
Peczysko = » pogorzelisko, plac
pusty, do wzniesienia budynków
zdatny* Wisła III, 88. || »Pecy-
ska = niedopalone resztki z ogni-
ska* Chełch. II, 150. Toż Mil.
• Ogarnijcie te pecyska, coby sie
spaliło do cysta* Chełch. II, 103.
Peckać p. Peckać.
Peda: »Gędziara = peda* Pobł. 131.
Pedać p. Pędzie ć.
Pedały: » Dziatwa... nazywa... nogi
pedałami* Wisła łV, 843. || Pe-
dały, czyli podnóżki w warsztacie
tkackim. Lub. I, 321. > Podnóżki,
podnóże, pedały, stopnie, są to
deski, przymocowane u samej ziemi
do nicionek i służą do przebiera-
nia nogami* (przy tkaniu) Wisła
VII, 291.
Pederens p. Peterens.
P e d n ą ć = powiedzieć Spr. IV, 28.
Por. Pedzieć.
Pędy = »sądy* Mrong. »'Pedy' lub
'nosidła' — drążek do noszenia
wodv wiadrami na ramionach*
Pr. fil. IV, 855. Toż Pr. fil. V,
829. Toż Osip. »Pydy— drewnia-
ne wieszadło na ramiona do no-
szenia wody* Mil. »Pydy = sądy
Pedzieć — Pele
69
do noszenia wody« Pr. fil. IV,
278. >Pvdy = nosidła do wody«
ib. V, 862. Toż: Wisła III, 72.
Spr. V, 120.
Pedzieć = » ściągnięte z 'powiedzieć',
podobnie jak *pedać' powstało z 'po-
wiedać'; ożywa sie tylko w prae-
teritum: podział, pedzieli i t. d.«
Zb. I, 48. > Podać, pedzieć = po-
wiadać, powiedzieć* Krak. IV, 316.
»0n pedział, iż nie zginie* Rog.
16, n® 31. A nie padaj tego ża-
dnemu* ib. 35, n^ 63 »Braci-
skowi podziała* ib. Toż Kolb. 224.
•Jeden z nich p'adał* Rog. 78,
n^ 137. »Wolę ci pedzieć* ib.
84, n^ 146. >Ja ci już dawno
padał* ib. 110, n« 203. »Będą
indzie p'adać* ib. 122, n^ 232.
>Trzeci mi musi p'adać, którą
nogę przody stawiać* ib 191,
n*^ 408. »Wczora mi podział* ib.
191, n<> 389. »Je?^zcze tak po-
działa* Wójc. II, 194. T(.ż Oles.
168. >A jo nie chcioł, halom pe-
doł...* Pauli 195. » Razom ci po-
działa* Kon. 18, n" 78. « Padam,
-as, pedzieć — ściągnie lo z 'po-
wiedzieć^ Spr. IV, 327. P. je-
szcze: pedzieć, podać Pr fil. V,
829 Spr. IV, 28. Rozpr. XXVI,
388. lldz. Święt. 709. » Podać =
powiadać, mówić* Rozpr. XX, 432.
• Pejdać = powiadać*. > Siostra
pejda, co ji tamój nie byłu< Spr.
V, 118. » Kazał pojdać sobie (akie
przepowiastki niogłupiomu cliło-
poju, Ale un chłop pojda* Clietch.
I, 50. »Pejdać = powiadać* Pr.
fil. V, 829. »Pan na w-^zystko, co
ja powiem, musi pejdzioć, ze to
prawda* Ghołch. I, 51.
Pejdać p. Pedzieć.
Pejdzieć p. Pedzieć.
Pejka a. »Prukwa = klc?z<!Z<
Zb. II. 9 > Pejka a. Pnrchwa a.
Ropncha* = wesz owioc Pobt 80
p. w. Ropucha. »Pojki = robactwo,
trapiące owco* Ust. z Kujaw.
» Pejka = kleszcz, pasorzyt, żyjący
na owocach* (może raczej na ow-
cach?) Pr. fil. V, 829.
Pejsachówka p. Pejsakówka.
P ej sak = przezwi>ko Żyda Wisła
III, 559.
Pejsakówka a. Pejsachówka
= wódka zo śliwek, śliwowica:
»W Węgrowie przyrządzają śliwo-
wicę czyli wódkę ze śliwek, zwaną
pejsakówka, zapewne dlatego, że
ją pędzą i sprzedają żydzi* Maz.
III, 37 — 38. »Dam ci chały i poj-
sachówki< Gliii. IV, 156.
Pejsisko p. Pojsy.
Pejsować = » jęczmienne ziarna,
po wymłóconiu z kłosów, bić ce-
pami dla oczyszczenia z ości po-
zostałych przy ziarnie* O.
Pojsy = grzywka u dziewcząt wiej-
skich nad czołom* Rozpr. XX,
432. Zb. XIV, 147. || »Pojsisko*:
>Aj waj mojo pojsisko* Pozn V,
140, n<^ 31 U, zwr. 3
Pok: >Pek = pika, dzida* Ram.
133. II »Pok = koniec skrzydła
od drugiego zgięcia do końca*
x\adm. 153. Toż Ram. 133. ||
>Pek a. Pokus = dziewczyna wy-
soka, chuda* Pobł. 63. >'Pók /-
człowiek ohudv a. wvsoki* Ram.
133.
Pokan p. Pyk on
Pokąn k p. P y k on.
Pokoi o = » kontrabanda < Maz. V,
60. »Pokelo a. Paczki = towary
])rzornycano* 0>ip.
Pok nor = >chałuj)nik* Kas|»r. 42.
Pok norka = »chudoba« Kaspr. 35.
Pó k u s p. Pok.
Polo p Koło i dodaj: »Polo =.
podio: 'mieszka polo'< Parcz. >Pole
= koło: 'juz ja wąsy córki nie
chco, polp in-v dopco< Pr. fil. V,
S29.
Polo, p o h» I = wołanie na mało
ga-.ki Pozn. II. 52. >Polnśka. [)0-
70
Pelętać się — Pełno
luśka! ^ wabienie gęsie PoW. 156.
»P6lusia, pelusial P^iuśka, pelu-
śka« == nawoływanie gęsi Wisła
III, 740. Por. File, Pyl.
Pelętać się=: » plątać się € Rozpr.
VIII, 231.
Pelinie = pielenie: » Co to mi tam
za robota ten pelinie lćn« Pozn.
IV, 14.
P e 1 n i u ś k i p. Pełny.
Pelniuśko p. Pełno.
Pelniutko p. Pełno.
Pelnuśko p. Pełno.
Pelnutko p. Pełno.
Pełny p. Pełny.
Pelusia p. Pele pele.
Peluśd a. >Peluście =koniecko-
ryta lub żłobu, w którym znajduje
się przyczółkowana ściana* Chełm.
I, 71.
Peluśka p. Pele pele.
Peluśki = »grochc Wisła III, 741.
Pelzeni = » hurtem, bezmiary, wagi
i liczby: 'Sprzedał owoc pelzem'«
Rozpr. XVII, 52.
Pełać = pleć(?): » Urodzi wom się
— modry kwiat... Będą go panny
— pełały* Kuj. II, 51.
Pełć = » tratwa* Wrześ. 16. Zejsz.
25. Siom. 110, n^ 108. >Połć =
tratew (nu Morskiem Oku), z gru-
bych kloców zbitych , opatrzona
poręczami* Rozpr. X, 218. »Pełć
= tratew z grubych kloców ra-
zem zo sobą mocno powiązanych,
opatrzona mocnomi poręczami*
Stęcz. 100 ods. 56. Por. Pełt.
P e ł e c h a t y = > o długich zaniedba-
nych włosach* Kolb. rękop. »Pe-
lochaty = z długiem i rozczoch ra-
nom! włosami człowiek (pogardl.)*
Zb. I, 73 p. w. Pełechy. >Pełe-
chaty a. Palłaly = człowiek z dłu-
giomi włosami, w nieładzie ulrzy-
mvwaiieriii« Koczu. 223 [>. w.
Patłaty.
Pełechy = -kudły, długie w nie-
ładzie będące włusy* Kolb. ręko[).
•Pełechy = pogardl. włosy* Zb.
I, 73.
Pełek = nazwa jeziorka, » gdyż ja-
zda Świętopełka w niem konie
poić miała* Pozn. III, 10.
Pełen p. Pełny.
Pełgać = » migotać, gdy mowa
o chwiejącym się płomienia pa-
lącej się świecy: 'Świeca pełga'*
Osip. Por. Pyłgać.
Pełgnąć »a. Pyłgnąć, Pełzgnąć
= palić się bez płomienia, nie
zostawiając żaru* Petr.
Pełń p. Pełny.
Pełnia: »Połnia* Rozpr. IX, 112.
»Ku pełni* = drugi tydzień mie-
siąca księżycowego Spr. IV, 315
p. w. Wietek. »Po pełni* = trzeci
tydzień miesiąca księżycowego ib.
Pełniaczek: » Pełniacek = dziecko
jasnowłose z pełną, okrągłą twa-
rzą* Spr. IV, 327.
Pełnić = napełnić: »Skądeś tyle
wzión piniędzy, ześ az całą ćwierć
dukatami pełnił?* Lub. II, 200.
II » Pełnić się* = wypełniać się,
sprawdzać się: »Którem słowa wy-
powiedział. Będą ci .się pełnić*
Pauli 106.
Pełnie p. Południe.
Pełniowy = » południowy* Ram.
134.
Pełniućki p. Pełny.
P e ł n i u s i n k i p. Pełny.
Pełniusinko p. Pełno.
Pełno: »Połno«: > Wszystkiego połno
ma* Pozn. VI, 226. >Połno, pół-
no* Spr. IV, 327. >Pewno* ib. ||
»Jeno se |)omaluśku miarkuj, nie
pełno na to, co lam w nadruko-
wanem stoi, ale |)rzyścibiaj dobrze
do tego. co się i w życiu ludz-
kiem praktykuje* Kam. 19. || »Jak
będziesz syt, będziesz miał już
dosyć, lo powiedz: '[)ełnoI'* Kozł.
332. Toż 33i. 335. || Zdrobnie-
nia: »Pełniiiśko« : » Pelniuśko kru-
ków* Zb. Xl, 60. >Pelniutko*:
Pełnomocny — Penetrować
71
♦ Nasypał pelniutko* Chełch. II,
109. »Pelnuśko«: »Patrzy do fa-
ski, a tu mąki pelnaśko« Zb.YII,
41, nMOl, b. »Pelnutko<: »Pel-
nnlko scurów we młęnie« Zb. VII,
45, n^ 108. »Pełniasinko«: »Na-
sypał pełniusinko* Wisła IX, 76.
Pełnomocny = zarozumiały, py-
szny: »Był król Winieleus; ten
był taki pełnomocny, taki podufały,
taki pyszały, ze ino ón jeden
i Pan Bóg na świecie* Krak. IV,
102.
Pełność: »Pełnoś — 'do pełności
nalać = nalać do pełna « Rozpr.
XXVI, 388.
Pełny: »Pelny« Rozpr. Xn, 37.
»Połny« Rozpr. IX, 112. Wisła
Vn, 144. »Półny«: »Łąka półna
jest trśwy* Pozn. VI, 3. »Polen,
polna, pełń, pełna « Hilf. 176. »Pó-
łćn alkirz piniędzy* Pozn. VI, 194.
• Pałen, półen, połn« Zb. I, 9. ||
»My twemu kochankowi. Naszemu
dobrodziejowi. Służyć gotowi, Pó-
kiśmy zdrowi. Po pełny mu się
złożymy* Oles. 87. » Spotkać
z pełnćm* (nieobj.) Ust. z Litwy.
• Wejźdrzał na nią półnem okiem*
Pozn. VI, 74. » Pełen* w 4 pp.
Ip. jako przydawka: » Nabrał sobie
Indorów pełen worek* Pozn. VI,
138. »Piniędzy pełen sklep nasy-
pie* Kuj. I, 146. »Kłóra najpierw
uzbiera pełen koszyczek malin, z tą
ja się ożenię* Kozł. 299 » Zoba-
czyły u najmłodszej pełen koszyk*
ib. Ale w rodź. żeńs. deklinacja
złożona: »Ja nie chcę więey (pie-
niędzy), tylko pełną piastę od koła*
Kuj. I, 180. » Nasypał pełną pia-
stę* ib. »Masz teraz pełną* ib. ||
•Pełniućki* Pr. Rl. V, 829. ^Pel-
niuśki*: »Dół pelniuśki krwie* Zb.
XI, 126. » Pelniuśki pokój samych
złotych piniyndzy* ib. »N;izbiyrali
pelniuśkom ski-zynie ghizi* ib. 77.
• Przyniesła... jaj pelniiiśka^ tynkę*
Derd. 26. »Pełniusinki*: »Łyżki
pełniusinkie z czubem* Pozn. II,
309.
Pełt = »1, tratwa: 'my sie Mrieźli
bez wodę na pełcie' 2, pełty -^
drzewa ścięte w lesie* Spr. V,
391. >Nie cholątaj pełtem, bo
wpadnieme do wody* ib. 347.
Por. Pełć.
Pełzacz = rodzaj szankra łażącego,
odzywającego się coraz. Ust. z War-
szawy 1902.
Pełzać = » czołgać .się* Osip. Por.
Plozać.
Pełzgnąć p. Pełgnąć.
Pełznąć: » Pełzną włosy = wypa-
dają włosy. Pełzną kolory = bla-
kną barwy* Osip.
Pen p. Pan.
Pencak p. Pęcak.
Pen c ki p. Pecka.
Pen del e = wisiorki: »Pendelebły-
szczącą frendzlą ozdabiały piersi,
długie kolce spadały na ramiona*
K. Gliński.
Pender p. Pęder.
Pendrak p. Pędrak.
Pen dro waty p. Pędrowaty.
Pendry p. Pęder.
Penetrant = » przebiegły, umie-
jący sobie radzie* Sand. 269.
Penetrować, » a. Panetrować, Spe-
netrować i Przepenetrować =
przejrzeć* Wisła III, 746. »Pe-
netrować, obmyślać, prze|)atrywać,
dociekać* Sand. 269. > Penetro-
wać = przeszukiwać, badać*
Swięt. > Penetrować = przewra-
cać, szukać: 'penetruje po izbie
cały Boży dzień, a noża ni mogę
znaleźć* Spr. V, 118. »Paletro-
wać* = przeglądać gdzie lepiej:
• Nieraz bywało, jak se pan nasz
zmyślił (= przypomniał) o tych
chłopach, co tak paletrowali. i chciał
z ninń co począć* Kam. 33.
»Pantrować = pilnować czego,
-starać się około czejro. wypatry-
72
Penienka — Perć
wać, śledzid< Roczn. 222. Zb.
I, 73.
Penienka p. Panna.
P e n k a : » Penka = gwoździk, dwiek «
PoW. 63.
Penkowad: » Pdnkowad = bid
zlekka młotem na kowadło, pra-
cować w kuźni i zajmowad się
drobniejszą robotą kowalską* PoW.
63.
Penksja p. Pensja.
Pensja: »Penzja« Ust. z Jaworza
1891. »Penksya« Święt. 432.
.Penksyjii* Rozpr. XXVI, 388.
Penzeł p. Pęzel.
Penzja p. Pensja.
Reńskie p. Pańskie.
Pepa = » wargi* Pr. fil. IV, 230.
II »Pepa = papla, świegot« Pobł.
63. »Pfpa = papla, gaduła*
Ram. 134.
Rep ad: »Pdpac = paplad* Pobł.
63. Ram. 134.
Rep era = »niedołęga, niemowa*
Pobł. 137.
Peperusek = > zap. to, co gdzie-
indziej w tejże pieśni 'b(^»bełiiszok':
'A Irza jej dać na giirnysek, bo
jej słuco peperusek'* Pr. fil. V,
829.
Rep lad = pluskać: » Coś (Ij. duch)...
wodą peplo = pluska* Krak. III,
56. »Peplać się* =: maczać się,
nurzać się, pluskać się w wodzie
ib. IV, 323 p. w. taplać się.
» Repie się = babrzc się w bło-
cie* Zb. VIII, 253. >P('płać się*:
» Kaczuszki... przy wodzie, gdzie
się pe[)łały* Rozn. I, 107 ods. ||
>Replać = 1. paplać 2, j)eckad,
gwańdać* Pobł. 156. || »Popłać
= mówić od rzeczy lub niewy-
raźnie, szopienic* bwięt
P opłać p. Rej) lać.
Pera = cztonek »Pera-^ (ilied* Mrong.
352. Por. Pyra.
Perać = ^«ra\v('tlzić* Pobł. 63.
Perak: >Peraki czyli 'imzdki' do
przybijania różnych części sochy c
Pleszcz. 24.
Peranie a. »Perowanie = ga-
wędzenie* Pobł. 63.
Re rei ej: »Percidj = stromiej, przy-
krzej* Rozpr. X, 198. 203. »Per-
ciej = stromiej, pochyłej, przy-
krzej (o drodze)* ib. 218.
Perci u ha = papryka?: > Nakraja!
feferonów czyli perciuhy* Bar. 36.
Perczaki = » groch polny (pisum
arvense)» Spr. IV, 338.
Perczany = kartoflany : » Mąka
perczana = farina solani* Ciesz.
56. » Mączka perczana = amylum
solani* ib. 55. >Perczanny*: •Gu-
ziki czarne z masy perczanndj
(= kartoflanej)* Pozn. II, 37.
Perczanny p. Perczany.
Perczeć: » Perced = wrzeć * Święt.
»Pyrczeć = gotować się* Udz.
Perd = »ścieżka* Alen. 1877, IV,
483. Wrześ. T. 32. >Perd a. Cho-
dnik = ścieżka* Spr. V, 347
p. w. 'Chodnik*. » Perd = ścieżka
w górach < Rozpr. XVII, 12. »Perd
= ścieżka w górach skalistych*
Wrześ. 16. >Perć = ścieżka do
góry prowadzania* Spr. IV, 358.
»Perć, Im. perci = zwykle ścieżka
przyi-ra, ścieżyna stroma po bo-
kach gór* Rozpr. X, 218. » Per-
cie = ścieżki po bokach gór wy-
niosłych, wyde[)tane przez owce
i kozy< Stęcz 33 ods. 1. Toż
Zej-z 20. >Perć = zauh^k, strome
przejście* Rozpr. X, 203. »Perd
przykra* Rozpr. X, 172. > Maciej
stał na 'perci' (ścież<'e)* Wrześ.
T. 32. > Owieczki idą dołem, per-
cią walą* Zej.<z. 159, n^ 80. >Idą
se owieczki ta^ Slawiańską percią*
ib. 134, 11^ 34. »Pyrć = perć*
Wrześ. 19. >P\tć = ścieżka w gó-
rach* Hozju-. XVII, 12. .Pyrd =
ś(,'ieżka wazka w Tatrach* Spr.
IV. 349. >Pyrć = ścieżka w Ta-
trach wydeptana przez owce*
Perda — Perewiaska
73
Rozpr. X, 298. »Pyrć, pyrtecka
= ścieżka w polu albo w górach c
Spr. V, 391. »Perść = ścieżka
w górach między zaroślami* O.
Goszcz. 132.
Perda = świnia Ust. z Kujaw. Pyr-
da: >Nie miała baba kłopota, ko-
piła sobie prosię; to prosię nazy-
wało się pyrda« Wisła IV, 75.
»Mniała jedna baba świnkę, na-
zywała sie pyrda« Chełch. I, 129.
Perdad p. Perta d.
Per do ty »Setzeier< (jaja sadzone)
Mrong 693.
PerduJka = stara gadatliwa dziew-
ka< Pr. fil. V, 829.
Perdykoza = » nurek czubaty, co-
lymbus cristatus (myśl.)« Pr. fil. V,
829. »Pernykoza« = ptak nurek
Usl. z Ukrainy. »Są kaczki na
ukraińskich wodach, zwane nur-*
kami, przez lud zaś prosty perny-
kozami, które tylko I a taj {\ i pły-
wają, a chodzić nie nniioja« By-
kowski.
Perebenda = »przvbysz« Zb. I,
73.
Perebendiować = » żartować
wtenczas, kiedyby należało mówić
na serjo* Roczn. 223. »PGreben-
do^^anie«: »Cóż tak na percben-
dowaniu życie stracić V« Kra-
szewski.
Perebendowanie p. Pr o be n-
diować.
Perebuszki = zwyczaj pożywania
i rozdawania ubogim za dusze
zmarłych poświęconych tatarczuch
w dzień zaduszny; 'Kalendarz ro-
dzinny' Jaworskiego 1879, sir. 60.
P e r e c h a p k i p. P r y c h a p c y.
Peredrantus a. »Peroleta =
obszarpaniec, obdartus, co nijrdzie
miejsca nie zagrzeje* Ruczn. 223.
Peregrynować: »Panugrynować« :
• Nie chodzili do dwora na robotę...,
tyło se panogrynowali* Kam. 33.
Perekicki = na łeb, [»rzewra-
cając koziołki Roczn. 223. »Pe-
rekiecki* Zb. I, 73.
Perekidczyk p. Perekińczyk.
Perekiecki p. Perekicki.
Perekińczyk, »Przekińczyk a.
Perekidczyk = przeniewierca,
który się na drugą stronę prze-
rzucił, zbiegł* O. »Pierekińczyk =
to samo* Ust. z Litwy.
Perekita = » przeniewierzenie się,
niewierność* O.
Perekoty pole = » bodiaczek (eryn-
giurn)* Hoczn. 208 p. w. 'Kocić
się'. »Perekotipole = roślina mi-
kołajek polny (ervngium campe.^tre)
Zb. VI, 251.
Perełestnik: »Ki czort? rzekł do
siebie — jak u perełestnyka* Za-
polska.
Pereł eta p. Peredrantus.
Peremitka = ubranie głowy u wie-
śniaczek na Polesiu i Rusi O. p.
w. Namiolka (opis). » Peremitka
= namitka, rantnch« Roczn. 223.
»Mężalki noszą do cerkwi białe
porem iłki* Wit w. 88. » Mężatki
obwijają głowę białemi peremit-
kami od wielkiego stroju na na-
bożeństwo* Kłosy XV, 324.
Perepeta = >deska przy oknie* O.
P e r e r w a p. i* o r e z w a.
Pere sud = »(w Statucie lit.) wy-
datki procoderowo* O. (zapewne:
procedurowe).
P e r (-• t y o z k i = » chleb, bułki, iło-
wem wszelkie pieczywo, ofiaro-
wane w (Izirń zaduszny księdzu,
urgani.ście i dziadom* Wisła MII,
lóU. Toż Zb. 11, 9.
Pereł vk = piec (w zagadce) Wisła
VII.' 151.
P e r o t y k a = łóżko ( w zagadce)
Święt. ł)(U, n^ 91.
P e r (^ w e r t y : • Przewracanie ze swa-
woli wszystkiego mówi sio: 'pore-
werty >piawiać' lub 'wyprawiać'*
Hoczn. -223. Toż Zb. L 73.
Perewiaska a. » Pere wiza , INtc-
74
Perewiza — Perlik
wizka* = gatunek tchórza (pu-
torius sarmaticus) O.
Perewiza p. Perewiaska.
Perewizka p. Perewiaska.
Perezwa = jakaś roślina Zb. VI,
206. Ale obok: »Pererwa« ib.
Perfumy: » Perfon a. Perfony =
perfumyc Rozpr. XXVI, 388. »Per-
funy = woda kolońska* Wisła
VI, 912.
Pergnąć = smyknąć, smyrgnąć:
»huschen« Mrong.
Perha p. Pierzga.
P e r i s t y (wół) = > cały jednej maści,
a tylko przepasany barwą od-
mienną, taki zowie się zwykle
*pryjań'« Roczn. 223.
Perk = mały śledź Hilf. 175. »Ptrk
(pyrk) = śledź mały* Pobł. 63.
Toż Ram. 133.
Perka: » Perki = kartofle* Pr. fil.
III, 306. Rozpr. XVII, 87. Tyg.
ii. 2, V, n« 110. Prz. ludu VI,
91. » Perki = ziemniaki* Zb. I,
21. »Perki = kartofle* Pozn. III,
127. Wisła III, 279. »Perki a.
Pantówki = kartofle* Kuj. II,
274. »Pdrki a. Sasaki = karto-
fle* Kai. I, 41. » Perki a. pyrki
= kartofle* Pozn. I, 80 Pobł. 63.
>Pyrka = nazwanie kartofli w nie-
których okolicach nad Szląskiem*
0. >Pyrki* Kuj. I, 163. .Łodygi
perek* Pobł. 2 p. w. Bączal. »Na
lekkich swych gruntach produkuje
Mazur perki, tatarkę, len i żyło*
Kętrz. 9. » Perki dobrze zeszły*
Pozn. II, 331. > Wyjadły wam pt^rki
świnie* ib. 248. »Obok zebranych
już z pola perek (= kartofli)*
Pozn. I, 95. *Vo wykopaniu pyr-
ków (= kartofli)* Pozn. I, 158.
• Wziąn ci torbę pyrek* Zb. VIII,
100, nO 171. .Pyrki dhibać* Kuj.
1, 330. . Pyrki skrobać* ib. II,
178, n^ 302, zwr. 4. » Piekł perki
w po[)ieIe* Pozn. VI, 302. »ngo-
tować pórek w mundurach* ib.
352. »Dosmażył swoich p^rek*
Zmor. 184. » Perki rozcierane*
Pozn. III, 28. »Żur z perkami*
ib. Toż ib. II, 173. » Pierwsze śnia-
danie z polewki i perek złożone*
ib. » Polewka z p^rek* = zupa
kartoflana ib. 43. > Kapusta z o-
krasą a. grochem lub perkami*
ib. 174. » Żebym miał tutaj ka-
pustę i pyrki, tobym sie najad*
Kuj. 1, 140. II »Pyrczyska*: .Tro-
chę żuru ze zgniłemy pyrczyska-
my* Kuj. I, 169. || »P^ry = kar-
tofle* Pr. fil. V, 829. II . Czarna
perka = solanum nigrum* Ciesz.
18.
Perkać = » warzyć, gotować* Zb.
II, 251.
Perkaty = »o zadartym do góry
nosie, 'perkonos' Kolb. rękop.
• Perkaty a. Perkonosy = z za-
dartym do góry nosem* Zb. I, 73.
P. Perkonosy.
Perkonos p. Perkaty.
Peikonosy = » mający nos w końca
gruby i zadarty* Roczn. 223.
» Perkonosy a. Perkaty = z za-
dartym do góry nosem* Zb. I, 73.
P. Perkaty.
Perlak = »młyn do mielenia krup*
Pr. fil. V, 829.
Perlarz: »Perlarz = 1, narząd
w młynie do robienia kaszy jęcz-
miennej, perłówki 2, maszyna,
którą płanetnicy wyrabiają grad
w chmurach* Święt. 709. >Na
perlarzu* ib. 512. > Kłaść na per-
larz* ib. 514.
Perlica p. Perliczka.
Perliczka: > Perliczka a. Perlica =
ptak z rzędu kur* O. || » Za sto-
dołą pszeniczka, za pszeniczką
perliczka, za perliczką Magdusia,
woła .^wego Walusia* Pozn.V, 131,
no 281.
Perlik = » młotek* Rozpr. XII, 98.
• Perlik = młot do tłuczenia ka-
mieni* Krak. IV, 316. Spr. IV,
Perfo — Perswedować
76
28. »Perlik = młot do rozbijania
kamieni* Udz. »Perlik = rodzaj
młota ciężkiego, z powierzchnią
pociętą w zęby, do obrabiania ka-
mieni młyńskich używany* Spr.
IV, 367. »Pyrlik = młotek duży*
Pr. ni. III, 497. .Pyrlik* = mło-
tek duży górników Tyg. ii. 2, V,
n®110. »Pyrlik = młot żelazny,
który jedną ręką lub oburącz po-
ruszyć można* List Cinciały. •Ro-
botnik, jak z g...a perlik* Wisła
VIII, 79-4, nO 1271. .Twardy, jak
z g...a pyrlik* Cinc. 38, n^ 852.
Perło: » Miesiąc świeci, jak perło*
Zb. VIII. 253.
Perłowy: » Obrus perłowy* Lub. I,
255, n® 406 zwr. 3 i 4.
Permoda a. »Fermoda = inoda,
zwyczaj: 'jak się upije, to śpiewa,
taka jego fermoda* Kuj. IT, 270
p. w. Fermoda. Toż Bib. Warsz.
1860, LXXX, 622, Kuj. II, 274.
279.
Per ni ca = »perz, tritirum repens*
Wrześ. 16. »Pyrnica = perz (tri-
ticum repens)* Spr.V, 391. »Mąkę
ml^li z pdrnicy i siocki owr^ianej*
ib. IV, 315 p. w. Wiimióz. Por.
Pyrnik.
Pernykoza p. Perdykoza.
Per o wad: »Perowac== pędzić, gnać
szybko* Ram. 133.
Perowanie p. Peranie.
Perpendyk = »perpendvkiił, wa-
hadło zegarowe* Pr. fil.' IV, 230.
Persak a. Prusak = »owad po-
dłużny, cynamonowego koloru,
gnieżdżący się w mieszkaniach po
kominach i szparach ściennych*
Ust. z Warszawy. Toż Petr.
Persewacja p. Perswazja.
Persk p. Parsk.
Persona = osoba, postać: »r)jabeł
pokazał mu się we własnej i)er-
sonie* Pleszcz. 152. »Miał ta-
kućką personę, co i brat. udał się
za brata* ib. 149. >Ro mi się
z pierwotku zdało, jakem zirgnął
(= spojrzał) po personie panowy
(= po osobie, postawie, z powagi
pań.skiej), co i pan takoż ma swoją
właściwą wieś* Kam. 185. »Wi^
kużdego z persony (= zna z oso-
by)* ib. 162. II > Oni zgubili per-
sonę = mówią o kimś, kto z ciała
spadł, schudł* Zb. VIII, 253. ||
» Parsuma = twarz, oblicze « Rozpr.
XII, 15. »Personka«: » Kapelusz
strącił na samą personkę ( =
twarz)* xMal. Odb. 13. || >Per-
sonka = pociąg osobowy* Wisła
I, 35. Por. Gie miśka.
Personał= okazały postawą * Sand.
269.
Personka p. Persona.
P e r s o w y : > Siedzi w sadeczku,
W zielonym persowym* Kuj. II,
26, no 150 zwr. 6.'
Perspektywa: »Beśpekta, Reśpe-
kta, Iśpartyka = perspektywa*
Spr. V, 342 p. w. Beśpekta.
Persternak p. Pasternak.
P e r s t n i k = roślina doctylocte-
riuni* O.
P e r s w a d a p. Perswazja.
Perswadować: » Perswedować *
l)st. z Litwy. > Perswadować*:
• Perswaduje niii* Kuj. I, 155.
> Perswaduj*^ mu. coby jy powie-
dział, bez co je taki smutny*
Chełch. I, 71. »Ona mu perswa-
duje* ib. 224. ». Matka nui per-
swaduje* ib. 242. >Przoświado-
wae*: >Przeświadiiją mu. żeby ij
nie bił* Kuj. I. 125.
P e r s w a d u n e k = perswadowanie,
perswazja Kam. 62.
Perswazja: » Pers wad a « : > Nie słu-
chałani matki. Ni perswady brata*
Pozn. IV, 273, n'> 528, zwr. 4.
> Persewacja « : >Bez żadnej per-
sewacyi (= łłómaczeiiia) na śmierć
ja, skazują* Krak. IV, 117.
P e r s w o (1 o w a ć j). P e r ^ w a d o-
w a ć.
76
Perść — Petroleum
Perść p. Perd.
Perswadować p. Perswado-
wać.
P e r t a ć : > Pćrlać = biegać drobnym
krokiem* Wisła III, 746. »Perdać
a. pertać = drobno stąpać, drep-
cićc Pobł. 156.
Pertać p. Pertnąć.
Pertek zzz »1, człowiek drobno cho-
dzący 2, człowiek drobny* Pobł.
156.
Pertnąć: » Pertnąć = trącić* Pr.
fil. III, 496. »Ujek by móg pyrt-
nońć kogo* Cisz. 118. » Pertać*:
»Nie pćrtaj, bo źle napise* ib.
Peruka: »Paruka« Krasn. 306.
Pery p. Perka.
Perz: »Pesz (perz) ^ kurz* Derd.
137 »Pe^z (perz) = kurzawa*
List. od Dordowskicgo »Z wszf^-
ścicgo je (konie) peszu w^czesał
do zdzeWa* Derd. 29. Por. Pyr-
nik.
P e r z a k i a. P y r z a k i = karlofle :
»Perzaki » nazwa dawana pewne-
mu gatunkowi kartofli* O. »Py-
rzaki = kartofle* Pr. fil. V, 862.
» Siwki a. rnodrzaki. pyrzaki =
kartofle wczesne, modro pod skórką
zwierze) inią* Kuj. II, 276 p. w.
Siwki. >Pyrzoki a. Pyroki* Wisła
I, 148 odsył.
PerzjTji |). Pierzga.
P e r ź i ć: » Per-zić = biec diobnym
krokiem* Swięt. »Cosik ni to kret,
ni lo niys wielgii , od wierzby
pćr-zi kole wody* ib. 487.
P e r z e n e c z k ę p. Perz y n a.
P e r z ó w k a - - trawa perzu « l^r. fll.
IV, 855. ^Picrzówka = pvrzów-
ka^ ib. IV, 285.
P e r z y ć s i »^ = ^ zacli waszczać się,
mi(H- obfitość pcM-zii-* Pr. lii. V,
829.
Perzyna =^ »k(;rz(Miie i łodygi pe-
rzu wyoraiK* i wyl)roiiowaiio z roli
i zuniecliaiie na [)rzydroźu* 0<\\).
Perzyna: * Porzną, pfrzynka, p^-
rzylinka = odrobina; pf-rznę, p^-
rzynkę = trochę; do pfrzynki =
do ostatniej odrobiny* Hilf. 175.
• Pfrzfna, pfrzfnę, pfrzynk, pe-
rzynko = trochę* Pobł. 64. » Po-
rznę, pfrzynkę* Cen. 38. »Pfrzna
= trocha, szczypta* Ram. 133.
>PJ^rzna= trochę, nieco* ib. »Pf^-
rzynka = troszeczka, odrobinka.
Do pf^rzynki = do ostatka, do
ostatniej kruszynki* ib. >Pf^rzyn-
ka= trochę, troszeczkę* ib. »Pf-
rzfneczkJ! = troszeczkę, odrobi-
neczkę* ib. » Perzynę = trochę*
Derd. 137. »Tu przewrócił szkolny
kartę i ucfch perzynę* ib. 19.
»Jemu le perz^nkę widać bfło
pf.^ka* ib. 29. »Więc go pucfei
burmnistrz kazał skarać perzene-
czkę* ib. 103. Por. Pyrzyny.
Perzynko f). Perzyna.
Pes p. Ham.
Peskłać = » pluskać się w wodzie*
Mrong. Pol.-Niem. (wyd. 1835)
325. II »Peskłać sie = bawić się
w wodzie: 'nie peskłajla sie w wo-
dzie, 1)0 sie zamoruchata* Spr. V,
118. Toż Rozpr. XVII, 52.
Pesternak p. Pasternak.
Pesz p. P e r z.
Peść = » pestka* Krak. IV, 296.
Peta = >łapa< Krasn. 306.
P e t a r a k o w i z n a = » hultajsl wo,
lichota* Pobł. 64.
Petelj = MuotyU Hilf. 175.
Pętelka p. Pętla.
P e t e r e n s = piec w zagadce Cisz.
I, 358. n" 417. >Pederens* ib.
nO 418.
Peternelki = » robaczki końskie,
dokuczliwe* Zh. I, 35.
Pętla p. Pętla.
Pętlica p. Pętlica.
Potra rz= »dnża łyżka drewniana do
kładzenia jedzenia na miskę* Spr.
V, 118. Toż Mil.
P e ł r i w k a p. Piotr ó w k a.
P e t r o I e u in: > Pelryolej « Rozpr. IX,
Petrucha — Pęc
1 1 1 . » Pelryola « : > W ioł ( = wziął)
on halbę petryoli = nafty « Wisła
III. 562. »Petruika = nafta* Pr.
fil. IV, 277. » Petrucha = pelro-
leuni* Pobł. 137.
Petrucha p. Petroleum.
Pelruika p. Petroleum.
»Petryna« = Piotr? Tvg. ii. 2,
V, 110.
Petryola p. Petroleum.
Petryolej p. Petroleum.
Petyk: »Bajbarak a. Petyk = sar-
dak zwykły ale bez klinów* Witw.
91. Por. Pebyk.
Pewien p. Pewny.
Pewnie ki = napewno, z pewno-
ścią: »0n was pewnicki wysłu-
cha* Święt. 420.
Pewnie p. Południe.
Pewniczno p. Pewnikiem.
Pewnikiem = »z pewnością, bez
żadnej wątpliwości, niezawodnie*
Osip. Fed. 405. Krak. III, 33. Zb.
II, 173. ib. VI, 87. Kaspr. 10. ||
• Pewnikiem a. pewnicno = pe-
wno, zapewne* Sand. 264. Wilk.
Ramotki V. 303. Kuj. I, 312.
P c w n i k o w y : » Pe wniko wa gra « =
niezawodna, o pewnej wygranej
Wiikońr^ki, Ramotki V, 196.
Pewno p. Pełno.
Pewnok = pewno, zapewne: >Pe-
wnok wita* (= wiecie) Kam. 92.
Pewny, Pewien = upewniony:
•Życia swego nie pewien* Puzn.
VI, 16. II Pewny = niejaki: •Pe-
wny pan* Bar. 88, 116. »Pewen
rycerz młody* Pozn. VI, 262.
• Pewny rycerz* ib. || Pewny =
niezawodny: »To za pewne ma-
cie* Rog. 225, n® 453.
Peza = •potrawa, będąca masą cia-
sta z drożdżami, w gotowaniu wy-
rosłego* Bib.Warsz. 1860, LXXX,
628. »Pyza = rodzaj potrawy,
bndynu* O. •Pyza* = legumina
z mąki pszennej, mleka i jaj
Szumlańska, Skrzętna gospodyni
125. II »Pyza = duże kluski
kartoflane kształtu gomółek* Spr.
V, 141. •Jadają tu często pezę
(pyzę) z ciasta, z gryczanej mąki
ugniecioną i omaszczoną smalcem
wieprzowym lub gęsim* Maz. V,
45. » (Matka) jednego razu jedząc
pyzę, umarła* Bal. 61. •Tumek
resztę pyzy spucował* ib. •Py-
zia* (dziec.) Gluz. 532 ods. »Pyzy
= kluski kartoflane* Pr. 01. V,
863. »Pyzy= kluski* O. •Klu-
ski grube z mlekiem, które j)y-
zami w Mazowszu zowią* Gluz.
532 ods. » Pyzy z gryczanej maki
umielonej w żarnach, rozczynione
drożdżami: gdy ciasto wyrośnie,
robią z niego kulki i na wodę
rzucają, poczem kładą to na do-
nicę i oblewają słoniną (robią to
w zapusty, w ostatki) • Maz. HI.
37. II »Pyza = człowiek mający
dużą i tłustą twarz* Spr.V, 120
• Pyza, pyzaty = człowiek tłu-
stych policzków* Zb. L 75. »Pyza
a. Puza = dziecię o dużej ru-
mianej twarzy* Zb. II, 10. •Py-
za* = tłuste dziecko Spr. V. 141.
II •Pyza* = pysk: •Na deszcz
lub tajanie krowy liżą żłób. albo
sobie pyzę oblizują* Zb. V^ 115.
nO 68. '
Pdzać (pyskać) = grzebiące w po-
trawie, szukać na spodzie lepszej
jej czeski Bib. Warsz. 1860. LXXX,
628/
Pezak = » gwoźdź drewniany «
Ple-^zcz. 40. Por. Gozdek.
P e z g a ć , P e z g n ą ć = • kopać,
kopnąć; brykać, bryknąć: Ostro-
żnie, bo ten wół pezga* O.
Pezgnąć p. Pezgać.
Peż = •kołek u przodu sochy i ra-
dła oraz u wozu, służy do zakłada-
nia wici od jarzma* Chełm. II, 241.
Pęc = -wykrzyknik oznaczający
szybkie zręczne uderzenie poczoni.
lub nagłe upadniecie, zrzucenie
78
Pęcać — Pęchlad
czego, klaśnięcie lub pęknięcie
czego* O. >Za laką zuchwałość
wojewoda pęc go w policzek «
Gliii. I, 182.
Pęcać: >Pęcac = pękać, pukać*
PobJ. 64. »Pacac = pukać, trza-
skać* Ram. 132.
Pęc aj = brzuch w zagadce Zb. VII,
141, no 72.
Pęcak: » Pęcak = jęczmień* Spr.
IV, 28. II . Pęcak = kasza* Krak.
IV, 316. » Pęcak = kasza do-
mowa* ib. I, 192. » Pęcak ^ ka-
sza jęczmienna* ib. I, 133. 154.
> Pęcak = jęczmień otłuczony
w stępce* Rozpr. IX, 212. » Pę-
cak* Rozpr. IX, 156. Zb. XIV,
24, n^ 5. » Pęcak = kasza jęcz-
mienna tłuczona w stępie* Zb. X,
196. » Pęcak = krupa perłowa*
Petr. » Pęcak = gruba kasza per-
łowa* Rozpr. VIII, 231. »Pencak
= gruba kasza jęczmienna* ib.
XX, 432. »Pancak* Maz. III, 159,
n^ 165. »Pęcok = rodzaj krup*
Wisła V, 915, n^ 4, 1. »Pęcoki*:
> Nie mogła jeść pęcoków (= ka-
sza wiejska tłuczona w stępie)*
Pauli 183, n« 14 i ods. »Pęsak
a. Pęczak* Jucewicz, Litwa 358.
» Pęczak* Was. 103. » Pęczak =
ziarno jęczmienne otłuczone ze
skóry w stępie* Pozn. II, 44.
» Pęczak = krupy jęczmienne*
ib. 174. Maz. V, 44. » Pęczak =
= rodzaj grubej kaszy jęczmien-
nej* Cisz. I, 142. >Stępa= przy-
rząd do tłuczenia pęczaku* Was.
58. > Pęcak a. Pęczak = jęcz-
mień otłuczony, używany zam.
krup do gotowania potrawy, która
jeśli je^t rzadka, nazywa się też
pęcakiem, jeśli zaś gęsta, przy-
biera imię kucji* O. » Pęcak =
jęczmień otłuczony slęporem wstę-
pie z łuski zewnętrznej, na po-
dobieństwo krup perłowych, używa
się z omasta na kaszę, lub z do-
daniem nieco kartofli na polewkę;
lecz pęcak, ugotowany na gęsto
i zaprawny makiem i miodem, nie-
zbędny jest na kucji, t. j. podczas
wieczerzy wigilji Bożego Narodze-
nia* Osip. II » Pęcak = potrawa
z orkiszu gotowanego* Spr. V, 1 18.
Pęcawka: » Pęcawka a. Pękawka
= narzędzie chłopców do puka-
nia* Pobł. 64. 137. II »Pacawka
= pukawka, zabawka dziecinna
do trzaskania* Ram. 132.
Pęceł a. Pęteł = »węzeł* Pr. fil.
IV, 230. Por. Pęcoł.
Pęceł p. Pęzel.
Pech = »węch* Kuj. II, 274. »Pęch
= węch: 'Ma psi pech' (przysło-
wie)* Bib. Warsz. 1860, LXXX,
628. »Ma psi węch a. pech =
wszystko wszędzie wywącha* (przy-
słowie) Kuj. I, 199, n« 47. »Pąch
= wach, wąchanie, powonienie
(u psów): 'Skrada się cichym pe-
chem' = obwąchywając cicho* O.
• Cichem pechem = po cichu, po-
tajemnie* (na Malborskiem) List
od Łęgowskiego. > Pąkiem a. ci-
hem = cicho* Spr. IV, 380.
Pęcherz: > Pęcherzyk * = naczyńko,
flaszeczka z pęcherza: >Kruk z wo-
dą w trzech pęcherzykach przy-
lała* Glin. I, 32. II *Pakierz* =
bąbel na wodzie Hilf. 175. || »Pę-
cherzyna*: >Leci zając po mie-
dzynie, Niesie dzieci w pęcherzy-
nie* Zb. X, 138. »Pecherzyna
i Pecherzynka* : »Pecherzynka się,
ot, taka widzi, co to dmuchnąć
i tyla!* Konopnicka, Moi znajomi
261. »Pacharzyna = pęcherz*
Rozpr. XII, 98; XVII, 50. »Ba-
charzyna*: »W bacharzynie buła
tego, A nik nie wić, wiela tego*
(zajradka o maku) Zb. VII, 85,
no 43. Por. Macharzyna.
Pęcherzyk p. Pęcherz.
Pęcherzy na p. Pęcherz.
Pęchtać = węszyć: > Przychodzi
Pęcka — Pędzać
79
syn, a pęchcąc po izbie, zawołał*
Pozn. VI, 198.
Pęcka = »małe pękate dziecko,
przezwisko dziewczynki małej « Pr.
HI. IV, 230.
Pęcka p. Pecka.
Pęcok, Pęcoki p. Pęcak.
Pęcoł = »węzeł« Pr. fil. V, 829.
Por. Pęceł.
Pęcołka = rodzaj kwiatka* Pr. fil.
IV, 230.
Pęcwały = »pączki« Pr. fil. V,
829.
Pęcyna p. Pecyn a.
Pecyn k a p. Pecyn a.
Pęcz = » zbiorowa nazwa pączków
wiosennych na drzewach owoco-
wych: 'pęc pomarz' = pączki
zmarzły, 'pęc rozkściewa' = pączki
kwiatowe rozwijają się* Pr. fil. IV,
855. Pącz: »Na zielonej łące roz-
kwitają pącze* Zb. X, 323, n« 345.
Pęczak p. Pęcak.
Pęczek = > zawiniątko* Pozn. VI,
82. »Te koronę, okrycie i te trze-
wiki pozbirał i w pęczek sobie
powiózał w białóm chustkę* Pozn.
VI, 106.
Pęczk p. Pęk.
Pęczkowaty: » kwiat pęczkowaty*
Pozn. II, 67.
Pęcznieć: »Pęcnić= wskutek wil-
goci powiększać objętość (groch
w wodzie pęcnieje)* Mil.
Pęczowanie p. Guz.
Pęczyć: »Pęcyć = uwypuklać się*
Mil. II »Pęcyć = wydobywać się.
'Woda pęcy' = wydobywa się na
wierzch z ponika* Pr. fil. V, 155.
Pęczyna p. Pecyn a.
Pęczynka p. Pecyn a.
Pęd: >Pod = pęd: 'leciałem co pod
= co mi sił starczyło', 'uod wsi
jaze do miasta leciał jłodein po
dochtuora* Rozpr. VJII, 10:i. » Pę-
dem: 'Ktiouie biegły pedtin, le-
ciałem pędem « ib. >Leci iiuzad
teni pędem do pana* Pozn. VI,
315. > W pandy pojechał* Zb.VIII,
302. > Powraca w te pędy do do-
ma* Sand. 275. »Tyla pędy iść I
= tak daleko trzeba iść* Krak.
IV, 324 p. w. Tyla. jj >Pęd =
ślad zwierząt (myśl.)* Pr. fil. V,
829. Prz. ludu VI, 111.
Pęder = »1, wrzód na ustach 2^
wrzód na grzbiecie u bydląt*
Rozpr. X, 294; XVn, 52.' . Pę-
der = wrzód na grzbiecie u by-
dląt, powstały skutkiem obecności
pod skórą pędraka tj. gąsienicy
gza* Wrześ. 16. > Pęder, pender
= wrzód spowodowany usadowie-
niem się pod skórą bydlęcia tz.
pędraka* Spr. V, 391. ||'»Pendry«
= węgry na twarzy ludzkiej Spr.
V, 391. Por. Pędrak.
Pędraczek = » węzełek* Pr. fil. V,
829.
Pędrak = » robak niszczący zboże*
Tyg. ii 1, XII, 58. ^ Pędrak =
gąsienica chrabąszcza* Spr. V, 118.
»PGndrak = poczwarka... chrzą-
szcza lub jelonka* Roczn. 223.
Zb. I, 73. >Pandrak* Rozpr. XII,
98. »Paiidrok* Wisła V, 915, n^
4, 1. II > Pędrak = giez bydlę-
cy* Święt. II Pędrak •= dziecko:
Roczn. 223. Zb. I, 73. Wisła V,
915, no 4. 1. Parcz. || > Pędrak
= pogardliwa nazwa, nadawana
mieszczanom Rakowa przez wło-
ścian okulicznycli* Pr. fil. V, 829.
Por. jeszcze: Sand. 427, n® 400;
ib. słown. >Pędrok* Wisła V, ()45,
no 30.
Pęd rok p. Pędrak.
P ę d r o w a t y : • Pendrowaly = ma-
jący 'podry' Spr. V, 391 p. w.
Pęder.
Pędzać: > Kaczki ludzie pędzają =
mówią, gdy spotykają idących
ulicą ludzi [»ijanych< Pr. fil. 111,
501. II » Pędzać się* = uganiać
się, upcdzać >io: >Pędzaja, sio.
pędzają, i dziadek swogo kogutka.
80
Pędziałek — Pęknąć
a babka swojej kurki złapać nie
mogą* Gliii. II, 192. || » Krowa
sie pędza := objawia popęd płcio-
wy* Rozpr. XXVI, 388.
Pędziałek p. Poniedziałek.
Pędzicha »a. Gonicha = nie-
rz:|dnica Zb. 1,48. » Pędzicha =
nierządnica « Ldz.
Pędzić: > Pędzić filary = wydoby-
wać węgiel z filarów* Pr. fil. III,
496.
Pędziocha = » cielę, urodzone
w poniedziałek* Wisła V, 922.
Pędzi um = »pięć (w niętowaniu)*
Fed. 388.
Pędziwiatr = »wielrznik« Osip.
Pęga = » siniec, znak podłużny na
ciele, kfwią nid)iegły, wywołany
przez uderzenie rózgą, sznurkiem
lub przez ukąszenie owadu* Swięt.
Pęgwica= >guzik« Hiif. 175. »Pą-
gawica a. Pągwica nieuż. = guzik
skórzany u kożucha* O.
Pęk == > pęknięcie, rozpuk. 'Śmiać
się do pęku = do rozpuku* Pr.
fil. V, 829. Wrześ. rękop. Wisła
VIII, 114. II Pęk = węzeł •(Chu-
sty) z przodu raz na pęk zawią-
zują* Pozn. 1, 73, no 3. > Wszę-
dzie zawiązuje pęk* Wisła VIII,
138. II .Pęk = snop słomy* Hilf.
175 p. w. Pąk. »Pęczk = pą-
czek, poduszoczka do igieł, pęczek
słomy* ib. || »Pęk = miejsce
największej średnicy czyli szero-
kości jakiegoś naczynia, stąd mó-
wią: 'garnek pękaty'* Pr. fil. IV,
855. II >Pęk = garb* Spr. IV,
28. F^or. jeszcze: >Na pęk zawią-
zać sznurkiem = na głucho, bez
kokardki, pętelki* Ust. z War-
szawy r. 1897. >Pęk z pękiem
ledwie zwijjzać mogę = tak mi
krucho, kii^o* Ist. z Warszawy
r. 1894. >Sck, pęk okuty, Dzie-
sięć nóg a trzy d... « (zagadka o chło-
pie i parze koni) Cisz. I, 338,
no 147.
Pękacina = » jagoda porzeczki
czarnej* O. Ust. z Warszawy 1890.
» P^acina a. Bździuch * = czarne
porzeczki Zb. Vni, 257.
Pękać p. Pęknąć.
Pękał: » Pękał = 1, bolak na ciele
2, człowiek mały, gruby* Spr. IV,
327. II »Gdy kota w garnku uj-
rzą, wołają: 'trzeszcz pękolu!'*
Nadm. 148.
Pękanie = trzaskanie: » Pękanie
z batów* Wisła VIII, 495.
Pękatka = stępa (w zagadce):
• Uojcec łysy byk, matka pękatka,
a dzieci jagniątka* Zb. X, 140,
n® 51 a.: » Matka pękatka. Ojciec
Jysv byk. Dzieciaki trzęsiaki* ib.
XIV, 251, n<>69. > Matka pękatka,
ociec cubac, a dzieci gołosięta*
Święt. 655, n^ 36 (zagadka o stę-
porze, stępie i kaszy).
Pękaty = » gruby, otyły, krępy*
Swięt. » Pękaty = najedzony, gru-
by* Udz. II » Pękaty = garbaty*
Spr. IV, 28.
Pękawka = » wstążka u końca
bata* Wisła III, 746. •Przywią-
zują do batoj^ów świeżą 'pękawkę'
tj. kawałek węgorzyny (= skóry
z węgorza), lub wstążki jedwabnej
i hukają* Wisła III, 733. .Bat
z pękawką* Zb. II, 27. » Pękaw-
ka = zakończenie czwórkowego
bata (z jedwabnej tasiemki albo
włosieni) wywołujące trzaskanie*
Mil. »W Wielkopolsce nazywają
*trzaskawka', a używane też do
batów owczarskich* Karł.
Pękawka p. Pęcawka.
Pękierz p. Pęcherz.
Pęknąć: > Pękać = trzaskać: 'pęka
po lesie'* Zb. I, 35. »ZaczęnI
wszfscy streszkę walie, że le pę-
ka* Derd. 110. > Pękać z bala =
trzaskać* Zb. I, 21. » Pękać z bata
=: trzaskać z bata* Wisła I, 318.
> Furman pęknoł z bata* Chełch.
1, 15. > Pęknoł bacikiem* Chełch.
Pęksa — Pęp
81
II, 134. »Bicami pękajo« Kętrz.
45. >Wacho pęknął z bicza* Bii-
zinski. » Kupię sobie kawał bicza,
Będę pękał, będę biikał* Zb. VI,
152, n^ 138. > Trzymając potężny
bat z 'pękawką' i 'pękając* (=
trzaskając) ustawicznie z niego «
Zb. II, 27. » Nosili baty owczar-
skie i ciągle z nich przez drogę
'pękali'* Wisła VIII, 484-. » Pęk-
nąć, pynknąc = puknąć, ude-
rzyć* Zb. I, 21. »Jak go pęknie
w łeb* Pozn. IV, 233, n^ 448,
zwr. 3 — 5. Por. P u k n ą ć.
Peksa ■= »dziewczvna nizUa, lega*
Mil.
P ę k s o w y p. P ą k s o w y.
Pęp i zdrobn. Popek, Pępuszek:
>Jak dziecko ciągle płacze, to
sobie 'pępek wypłacze'* Zb. XIII,
67, no 1 3. » Natychmiast po pierw-
szej kąpieli babka lub ciołka nowo-
rodka doręcza akuszerce rubla za
pępu.-zek'. Wisła IV, 834. || > Pę-
pek* = żohidek u plaków Wal.
(2 wyd ) 179. || » Pępek* = brzu-
szek rybi solony : > Powrócił z mia-
sta z MKiką, masłem i pępkami;
one jedzą się, jak śledzie* Adam
Szymań-ki. || » Papek u gi-uszUi*
(nieobj.) Tst. z Jaworza 1891. ||
» Pępek = pączok* Tdz. > Pępek
= pączek: 'Ta róża ma dużo
pępków'« Zb. I, 48. »lVj)U<zek*:
• Nagajązkacli, na gajtiizkacli, wino,
wino, pępnski, na pępnskach, na
pępu^kacli, wino. wino, kwialecki*
Zb. X, 131, no 17. II » Popki* =
gatunek grzybów Zb. 11, 14.
• Pępki* = grzvby n) a siaki Wi<ła
VI, 679, nO 20. '>.Vla.śluk lub pępki
= Iwletus liilens* Pleszrz. 140.
II »F^ępek = kępka niedożetego
zboża* Pr. lii. IV, 231. .Pę[)ek
^ pinezek kłosów zostawianych
na pniu, ubranych poinemi kwiat-
kami na zakończenie żniwa < Spr.
V, 140. »Pęj)< = osi atu ia garść
.-•lowiiik T. IV.
zżętego zboża Top. 95. »Pęp a.
Pępek* = ostatnia garść zżętego
zboża Kuj. I, 232. . Pępek =
ossatnia garść zboża przy żniwach c
ib. II, 274. » Pępek = ostatnia
garść zboża użęla w czasie żniwa,
co nazywają 'urżnąć pępek'* Bib.
War>z. 1860, LXXX, 628. >Pę-
pek urżnąć = ostatni snop zboża
zżąć* Maz. V, 100 ods. »A mój
miły pępiel (^htóż cię dziś u eh re-
pie? (== urżnie)* Kuj. I, 232.
»Pę{)ek* = ostatnie kło^y uży-
nane na slajanku Zb. III, 13.
»Pęp a. pępek = ostatni snop
każdego rodzaju zboża* Pr. lii. III,
362 p. w. i]ęks. »Po każdym
zosobna sprzęcie przynoszą do
dworu pępek* Pozn. 111, 46. »Pęp
a. Pępek* = garstka kłosów, wy-
jęta z ostatniego snopa zżętego
zboża, zdobiona w kwiaty, prze-
pasywana wstażka^ i zanoszona
w darze do |)ana Pozn. I. 157 —
1Ó8. Patrz także ib. 102. Zb.VIIl,
71 ods. 3. » Pępek = bukiet
o trzech odnogach z o-tatniej garści
zboża zrób ony, przewiązany ta-
sieuiką różową lub innokolorową
w środku , w odnogach i na
wierzchu, umajony kwiatan)i poi-
nemi* Pozn. III. 149. >I*ępek ==
bukiet z ostatniej garści zboża
uwity z kliku polowemi kwiatka-
mi* (opis) Pozn. 11, 70. Toż ib.
206. 209. » Pępek - = i)uki.«l do-
żynkowy Wi^ła \\ 74S. II » Pę-
pek a. Pę[)kowe< = zabawa po
wręczeniu panu pępka Pozn. III,
149. II »FVpek- = zakończenie
tarcia lnu: >Jak >k()ńcza^ wytarcie
lnu i z«*j(lą >ię po raz oslatni na
zabawę. ]U(')wią. /<• to pę[)ek. że
już [lępek zrol)ily Po/n. I. 108.
II -Pę}»u>zki< = wałeczki skó-
rzane do zapinania kużucha Lub.
I, 4tJ. > Wiola pępii>k<')W, lyia cic-
lusków, Wiela pęłii<'ck. lyia cie-
6
82
Pępawica — Pęllić
licek* Zawiliński, Z etnogr. kra-
jowej 2.
Pępawica p. Pąpawina.
Pępawina p. Pąpawina.
Pępek p. Pęp.
Pępel a. »Bąbel = 1, na ciele od-
stanie skóry 2, na wodzie bańka
powielrzna* Pr. fil. IV, 801 p. w.
Bombel.
Pępid się = » marudzić, nie móc
zdąży (•« Mil.
Pępkowe: = » Oblewać pęi)kowe «
= pić za zdrow^ie nowonarodzo-
nego Wisła IV, 83 i. || > Pępko-
we* = zwyczaj, zachowywany
|)rzy zżynaniu ostatniej jrar.ści zboża
Kuj. i/ 231— 252. . Pępkowe =
dożynki* ib. 11, 274. » Pępkowe
= dożynki, uroczyslość przez pana
kmieciom w^yprawManii. którą także
'wieiicowem' zowią Hib. Warsz.
1860, LXXX. B28. » Pępkowe a.
Pępek* w temżo znavzenin Pozn.
III, i 49.
P ę p k o w i e = pępowina : » W y-
wódka wtyka w ołtarz pępkowie
swego dziecka, abv sic jej dubrze
chowiiło* Zb. XIV. 19l', nO 10.
Pępków n y p. P ę p k o w y.
Pępkowy: » Wódka pępkowa a. pęp-
kówka'* = wódka z miodem a.
cukrem a. masłem i .^łoniną, pila
naclirzcinach Maz.V, 1 1 7. > Wódka
pępkowa* = j)ila przy oczepi-
nach Pozn. I, 218. »Pępkowny*:
• Wódka jiępkowna a. pępkówka'*
= przepalanka, pila na wosehi
Wi.^^ła Vii, 366. Por. P ę p k ó w k a.
P ę p k ó w k a = wódka z sohi
i z krwią z pępowiny, (kiwana
położnicy Wisła VII, 166. >Pęi)-
kówka* ^^ wódka, pila po naro-
dzinacii dziecka ib. IV, 834. * Pęp-
kówka a. 'wódka pę[)k(>wa' =
wódka z miodem a. cukrom a. ma-
słem i słoniną, pita na chrzcinach
Maz. V, 11 7. >Pę{)k<')wka a. 'wódka
pępkowna'* = i)rzepahinka, pila
na weselu Wi.sła VJI, 366. Por.
Pępkowy.
Pęple p. Pętla.
Pępowina p. Pąpawina.
Pępuch a. »Paiipuch = bąbel, pę-
cherz napehiiony czemś płynncmc
Spr. IV, 367 p. w. Pań puch.
Pępuch p. Pampuch.
Pępuszek p. Pęp.
Pępuszek p. Pampuch.
Pępuszka p. Pampuch.
Pęsak p. Pęcak.
PęszYĆ = » węszYĆ * Bib. Warsz.
" 1860, LXXX, 628 p. w. Pech.
• Peszyć = węszyć, wąchać, wie-
trzyć* Kuj. II, 274 p. w. Pech. Por.
Pac li ać.
Pętelka p. Pętla.
Pęteł p. Pęceł.
Pętka p. Pąć.
Pętla: >Pella* O. Usl. z Litwy.
• Pętelka ze .'^znureczka u sochy c
Pleszcz. 24 ods. > Palla, im. patii,
np. u chobolni rybackiej sa 'dwie
palir* Pr fil. IV, 855. || •Pętle,
pęU^lki = kokardy* Pozn. I, 61.
• Pętle a. pęple = wstążki w karby
lub kokardki* ib. II, 225. || »Pan-
telki = wałeczki drewniane, słu-
żące do zapinania (np. kożucha)
zamiast guzików* Pr. fil. V, 825.
II >Pętlineczka* : •Bardzoch sie
cie zlękła, Aż mi pętlineczka u far-
tuszka pękła* Zb. IX, 267, n^
337, zwr. 3.
P ę 1 1 a ć się = |)ląlać się Tst. z Ba-
dom.
Pętlica: •Pętlica = zawieź w oku
z włosów k('ń>kich zrobionym
(my^l )* Pr. lii. V, 829 || .Pętlica
= (w jęz. ilisów) kiełbasa* Pr.
fil. V, 830. II •Pęliiczka*: •Wiela
[)ępusków, tyla cielusków, Wiela
j)ętlicek, tyla cielicek* Zawiliń.
Z elnogr. kraj. 2 (= guzików
i pętelek).
P ę 1 1 i c z k a [). Pętlica.
Pętlic = »pętać* Zb. I, 31.
Pętlik — Piasta
83
Pętlik = » pętlica do wiązania*
Rozpr. XVII, 12.
Pętli na = »pęcina u konia* Ust.
od K. Krynickiego. »Pętlinka«:
• Grzywki im (koniom) wyczeszcie,
pętiinki im wystrzeszcie (= wy-
strzyżcio)* Pozn. V, 202.
Pętli neozka p. Pętla.
Pętlinka p. Pętli na.
Pęto = więzy: »Jak ci go ujęto
W to żelazne pęto« Maz. HI, 275,
nO 386, zwr. 31. || »Pęto =
wstążka czerwona, którą obwią-
zują pręty rózgi weselnej < Pr.
fil. V, 83Ó. II »Pęla« = łozy:
»Śperała cosik w pętach = szu-
kała czegoś w łozach* Lub. II,
212 p. w. Śperad.
Pętówka p. Pantówka,
Pętywać = »pęlać często: Na-
dobny Symuś konie petywa' (z za-
traceniem dźwięku nosowego)* Pr.
fil.V. 830. >Pentywać* Wisła V,
162. »Parobecek Janek konie pe-
tywa* Sand. 116, n^ 139. zwr. 1.
Toż zwr. 2, 3 i -i. » Dworski pa-
robecek Konie pety wał* ib. 122,
n^ 144, zwr. 1. »0d Sałaka pa-
robecek konie pętywa* Rad. I,
113, n° 53, zwr. 2.
Pęzel: »Penzeł* Rozpr. XI, 187.
.Pęceł* Lub. II, 210. || . Pęzel
= 1, ogon dzika 2, penis kozła
(myśl.)* Pr. fil. V, 830.
Pęzioł = »małv człowiek, karzeł*
Święt.
Pęźleć = » niszczeć, marnieć. 'Do-
bytek źle żywiony pęźleje* Pobł.
64. »Pązlec = nędznieć, biednieć,
marnieć, chudnąć* Ram. 133.
Pężyce p. Pążęć.
Pfy: »Pfv, co tu tak śmierdzi?*
'Wrze.ś. T. 47.
Pha p. Pchła.
Piach = » piasek* Rozpr. V'III, 175.
Krasn. 306. Mil. O. > Piach =
piasek* Rozpr. XI, 186: XX, 432.
Wisła V, 916. Kozł. 363. || »Piach
= duży głęboki piasek * Czark.
• Piach, piiichy = wielkie piaski*
Rozpr. XXVI,^ 391. • Piachy =
piaski lotne, wydmy piaszczyste*
Osip. » Piach = pole piaszczyste*
Ust. od Olkusza. Por. jeszcze:
Kuj. I, 50. Zb. Xl, 109.
Piać: » P i a ć = piać, śpiewać ; kur
puoje = kogut pieje; pione =
śpiewano; poje = śpiewa* Hilf.
175. > Pójcie* Wisła VIII, 66.
Piana: » Oj moja dziewcyno, da moja
złota piano* Sand. 207, n^ 260.
» Pijana*: »Jak wzión jeździć, aże
pijany (z konia) kapały* Zb. XI,
109.
Pianny: »W piannej wodzie< Kolb.
201', no 16, zwr. 15.
P i a r d : > Piard = pierdel : 'Krąci sil,
jak piard w rzfci* Ram. 137.
»Pierd*: »()n już nie ma, jeny
trzv pierdy do śmierci* Wi^ła VIII,
793, no 1262.
Piarg: »Piargi = żwirowe usypiska
z odłamów skał, u stóp gór na-
gromadzone * Rozpr. X, 2 1 8 > Piar-
gi = usypiska kamieni rozmaicie
grubych* Wrześ. 16. > Piargi =
usypiska kamieni w górach, by-
wają 'drobne piargi' i 'hrube piar-
gi'* ^^pr. V, 391. >Piazga* Aten.
1877, V4, 505 (za[)ewne zam.
'piarga').
Piarżysty = obfitujący w piargi:
• Piarżysta droga* l^sl. z Zakopa-
nego 1892. » Piarżysta dolina*
Spr. V, 391.
Piasecki: > Jestem sobie [)an Pia-
secki z rodziny szlacheckiej* Wi-
.sła VI, 565 (osoba z szopki).
P i a s e c z n i k i = > deski pokrywające
końce belek pod dachem* Ust.
od Lidy.
Piaskaor = wzgardliwie o piaska-
rzu, lub człowiek bez wychowa-
nia, prostak, łobuz (Karl.).
Piasta =: » środkowa część koła*
Rozpr. XI, 186. » Piasta, Piazda,
84
Piastun — Piąlniki
Buran = czf^śe środkowa koła,
w klórej umocowane są szpico,
a przez którą przechodzi oś* Pozn.
II, 53. *VJ środku koła jest ba-
ran (piazdu)« I\>zn. III, 138. »Pia-
zda« = otwór w baranie koła na
oś Pozn. I, 110. »Piazda= pia-
sta* Kuj. I, 8i. »Piazda = pia-
sta* Wisła V, 916. >Piazda =
piasta w kole u osi* Zb. I, 35.
»Piazda, piauzda = piasta od
wozu* ib. 31. »Pi.izda od koła*
Prz. ludu VI, 261. || » Piasta =
nazwa kapelusza, zwężającego .się
ku jr(3rze* Pr. 111. V, 830.
Piastun: > Ksiądz, piastun Boski*
Krak. III, 72. » Boski y)iastun< =
ksiądz Wi4a VII, 135. || > Pia-
stun = kotek dla podpory mło-
dym drzewkom dawany* Pobł.
137. II >Piastun* = miody niedź-
wiedź (myśl.) Prz. ludu VI, 111.
• Piastun (Iow.) = miody niedź-
wiedź, póki przy malce zostaje*
Koczn. 2l>3.
Pias t u n o<-zk a [) JMastunka.
Piastunka i zdrobn. Pinsl. une-
czka = niańka: »I)am ja mojej
j)ia>tnn('czce Dwa bilo. To mi
weźmie dzicciąłeczko Powile Dam
ja niojcj piaslune-zce Kęs złota.
Nie wrzncir mi d//ieri;|leczka Do
błola* P«ojf. IHI, nO :-i08. . We-
zmę ja sr pia^tuncezkę albo dwie*
ib Vo n'^ 18.
P i a s z c z a -i 1 y p P i a ^ z czai y.
P i a s z c z a t y r^ > piaszczysty c /b. I.
21. »Piasca-<tv = pia-zczvs(v<
Pr. łil. V, H:]0.
Pian zd a \). Piast a.
Piazda p. Pi a- I a.
Piazua p Piar^r
P i ąe h a : >'rwiazda
Pto!-ka, z
r. ISSS.
Piąć: *i*nnć< Kozpr.' Ml, 6.), § 131.
Imiesłów prze>zly czynny: »Pion,
piena. [)ieno, pieni a.: pnóJ, [)nóhi.
jak piąclia* od
ow. k(»iikui'>. (laz. Świąt.
W. Pie^ó.
pnciło* Rozpr. XII, 64, § 135 a.:
»Pnon, pnona, pneno i pion*
Rozpr. VIII, 147. »0j wino, wino
Zielone było, Oj do góry sie pi^no*
Rad. I, 149, nO 105, zwr. 1. Imie-
słów zaprzeszły czynny: »Pnowszy
sie* Rozpr. VIIT, 147. Imiesłów
przeszły bierny: » Zapięty, zapnie-
ty« ib. II »Pji(5 sa = piąć się,
wspinać się* Ram. 137.
P i ą d 1 e n i e p. P i ą d I i ć.
Piądlić: »Piądlić, piądlenie = roz-
pinanie skórw żeby wyscbła* Spr.
V, 391.
Piądze p. Pieniądz.
Piątak = pieniądz wartości pięciu
monet najdrobniejszych, np pięcio-
groszowy: » Krakowiaczek jeden
miał piątaków siedem, Było to
wszystkiego półtora złotego* Oles.
138, n'^ 293. » Porzućcie jej pią-
taka* Maz. III, 153, nO 150, zwr.
8. II » Piątak* = gatunek miodu
Tsł. z Litwy. Por. Piętak.
Piatem = za piątym razem: > Wo-
ciec niebieski zlituje się nad nami
i da nam piatem chłopaka* (=za
l)iątym połogiem) Kam. 145. »Chło-
pisko... rozradował się, co piąlćm
będą juże mieli chłopaka* ib. 146.
Piątka: > Wzięli po |>iątce w poli-
cyi* (= po pięć razów, rózeg)
Krak. IV, 17(). || >Piątka = pięć
złotych r. ń-kich* Rozpr. XIII, 37,
n" 7. Wrześ. T. 48. »Piajka =
bilet pięcioguldenowy* Rozpr. X,
199. > Pobiera rocznie piątkę na
buły* Święl. 125. > Sprzedam, jak
mi (lario dz-esięć korcy piątek*
ib. 133. II >W piątkę = rodzaj
gry w karty* Pr. fil. V, 830.
Piątka p. Piętka.
P i a, t k o w y : » W póhiocy piątkowej
dała Nawlka swojenui dziedzicowi
to razom wypić* Kam. 173.
P i ą t n i k i = » dwuletni zarvbek*
Prac.
Piątocha — Piechotny
85
Piątocha = > nazwa krowy « Zb.
IV, 27. WisJa VII, 387, n" 6.
Piąlula = » krowia urodzona w pią-
tek* Krak. I, 178.
Piąty: »*Piąci' lni.« Zb. V, 195.
• Piónty* Rozpr. IX, 267.
Pic: »Karczmarzowa mało robi, Re-
chlorowa nic; A księdzowa po wsi
chodzi, Poszkrabuje... nos* Wędr.
XXVI, 1888, n« 23.
P i c h a = wykrzyknik, używany w ce-
hi popędzenia koni Wisła II, 176 —
177. »Piichal iichasa! = na lewo*
(wołanie na konie) Fed. 358, n^* 4.
Pichacki: >Wsie pichackic* Wisła
II, 176. »Zwyczaj pichacki « ib.
177. Por. Pic ha. Pic h acz.
P i c h a c z = nazwa pogardliwa mie-
szkańca pasa ziemi między Olku-
szem i Godkowicami Wisła II,
176—178. Por. Pi cha.
Pi eh acz = » chłopiec używany do
popychania wózków w kopalniach*
Pr fil. V, 830.
Pichaczczyzna = właściwo.4ci pi-
chaczów Wisła II, 178.
Pichać p. Pchnąd.
Pichcić = » gotować* Tdz.
Pichnąć p. Pchnąć.
Picie = » napój* Rękopis J. Koper-
nickiego. » Miała picie, jadło i co
tylko jest na świecie* Kuzł. 301.
»Bedzies mniał jakie będzie^ chciał
jeście i picie* Cłiełih. I, 226.
>Przyniós tyla jadła, picia i pie-
ceniii* Święt. 442.
Picuś = »ryba: Blicca bjiWkna. L.*
Prac.
Piczn y = »lłnsly, zwła>zcza o [)rze-
piórkach* Roczn. 223. »Piczna
kuropatwa = Iłusla*. Przvj. Ludu
VI, 111 (myśl).
Pić: >Na, pij bracie lo piwo, klóieś
nie pił jak żywo* Wójc. I, 290.
II »Pić do kogo = [Tzyinawiać,
przytyk robić* Zb. I, 73.
Pidło = » mnich, stawidło, przez
które woda ze stawu wvchodzi*
Pr. fil. V, 155. Rozpr. XVII, 52.
II > Pidło = dziura w polu, w któ^
ścieka woda* Rozpr. XII, 98.
Pi d pad jąkać: >(o [)rzepiórce) =
głos wydawać* O.
Pidp ad jąkanie = * głos prze-
piórki ; wydawanie głosu prze-
piórki « O.
Piec: »Piec* r. żcńs. IJsI. z Litwy.
Wal. 160. Pleszcz. 31. || >Piec
= piec chlebowy* Ililf. 175. Ram.
135. II »Pieck = piec pokojo-
wy* Hilf. 175. Ram. 135. Derd.
109. Cen. 67. || >PieceV, 2 pp.
pieckii = piecYk* Pr. fil. V, 830.
Pozn. VI, 64 Wisła IV. 810; Vn,
1;)6. II »(ihichy piec = piec słu-
żący do gotowania, a nie do ogrze-
wania < Rozpr. X, 279.
Piec: >Piekemy = pieizeniy* Zb. I,
5. 8. > Pieką i pieczę = [)iekę*
Hiir. 175. »Ona ji piekaja, jei
dziewucłia, dzieci* ( isz. I, 77.
Piecek p. Piec.
Piecem: » Piecem [)rzoiliodzićzklasy
(lo klasy = o uczniach słabych,
nie za>łu^ujacvcli na promocję*
Pr. lii. V, 830. Por. F n k s.
Piec h o c i a r z : = » irroch zwany
picchołnyin* Krak. I, 174. »Pie-
chociarz = (groch) fa.^ola* Święt.
709. > Groch piechoc arz = fa-
sola* Swięl. 5. 52. Por. P i e-
c łi o I n y.
P i o c h (j r a = » owca w języku zło-
d/iej>k:ni« Pohl. 137.
Pi e<' li o ta: » Pończoch v i Nkarpelki
nazywają p:ecliota,* l*arcz. || ♦Pie-
chota = irroch. fasola* Tsl. z Li-
twy: por. Piechoc i arz.
Piechotka: »S]i na piechotkę obo-
je* Pozn. VI, 115.
Piechotny = >pie>zy< Pr. fil. V,
830. II >Piccl;otiiv groch = fa-
sola* Ro/pr. XXVI, :;91. >Groch
sadza })iecl;otnv i tyczny* Zb.
Xlv/26. Świot.' 559.' Por. Pie-
c hoc i a rz. Piechot a.
86
Piechowisko — Pieczliwy
P i e c h o w i s k o = » drążek drew-
niany, na którym osadzona jest
ość rybacka* Pr. fil. IV, 855.
Piech ta mi p. Pieclity.
P i e c h t ą p. P i e c h t y.
Piechtę p. P i e c h t y.
Piech to p. Piech ty.
Piech ty = .pieszo* Pr. fil. V, 830.
Krasn. 306. Patrz jeszcze: Kam.
9. Krak. II, 187. Myszk. 17. Derd.
64. Pozn. VI, 306. Zb. X. 212;
XI, 74: XI, 87. Kaspr. 8. || .Pie-
chtą* Pauh 183. Pr. fil. IV, 231
i 855. II >Piechło< Osip J| >Na
piechtę* Pr fil. TV, 231.|| >Pie-
chtami = pieszo, gdv idzie kilka
osób* Pr. fil. IV, 231.
Piec i cek = małv piec R'jz])r. X,
244.
P i e c i n a: » pięć piecin chleba = pięć
wypieków cli łeba* Opól. 42.
P i e c k p. Piec.
Piecki = » suszone śliwki i gru-
sze* Pr. fil. V. 155.
Piecora = » głębina w rzece, by-
wajiica zwykle przv zakrętach pod
buchta* Pr. fil. IV. 856.' || >Pie-
corka = otwór })od piecem* Pr.
fil. IV, 231.
Piec orka p. Piecora.
Pieców i sk o: > Czesio na polacli
wiejskich wystające pagórki by-
wają nazywane piecowiskami, że
niby w tych miejscach miały być
chałupy z piecami wielkoludów,
początkowych uiieszkańców ziem-
skich* Krak. III, 10.
P i e c o w y : » Górniccy (w Wieliczce)
dziolM się na |)iecowych co wy-
rabiają j)iece czvli chodniki...*
Krak. 1, 59.
P i e c u c li = pie(r: >I5ędziecic dizy-
mały pod (liccuchcm* Kug. 257,
n^ 526. II »PłC('ucli = leniuch,
próżniak* Pr. III. III, 306. Zb. II,
147. ł*ozn. VI, 51. Święt. 355
> Piecuch = niedołęga* Osip. ||
• Piecuch = gatunek gołębia* Pr.
fil. V, 830.
Piecuszek: » Kto przechowa pie-
cuszka Ma na lało pastuszka*
Gluz. 565.
Piec uszka == » ptak muchołówka
(muscicapa)* Hemp.
Piecychno = » piecyk: latała Ma-
rychna wedle piecychna* Pr. fil.
V, 830.
Piecyk: » Komornicy... maj i... prawo
do zbierania w lesie gałęzi a w ziemi
do wykopywania piecyków* Krak.
I, 344.
Pieczarki: » Piecarki = gruszki
su.szone<c Pr. fil. V, 830. •Pie-
czarki = owoce suszone* O.
Pieczenia = pieczeń : » Moja pie-
czenia* Bar. 116. »Na pieczenie*
Bar. 147. Podobnie ib. 151. 162.
188. •Piecenia* Rozpr.VIII, 122;
IX, 177. Maz. III, 127. >Pjecze-
nia* Kam. 136. » Pieczenia zani.
pieczeń, tylna czę.ść cielęca, wo-
łowa i t. p.* Petr. »Kraj piece-
nią* Sand. 80. •Zjadła p ecenią*
Krak. II, 67. >Zbójczyni [)iekła
pieczenia* Krak. IV, 180. »Każ
upiec pieczenia. Weźmiemy w kie-
szenią* Rog. 217, n^ 440, zwr. 5.
Pieczenie: » Zaźreli do pieca : jes
plecenie* Zb. V. 231. »Przyniós
drugi pies ozmajtego [licia i pie-
cen.a* Święt. 346.
Piecze w k o = pieczywo: • Na pie-
czewko chleba* Pozn. II, 91.
Piec z k a = > ulęgałka , suszy się
w piecu: bywają 'gru.szczane' i z ja-
błek* Tst. z Jaworza 1891. •Dzie-
siąta woda z pieczek = dziesiąta
woda po kisielu* Udzielone prz"Z
J. Bystronia. »Ohudy jak pieczka*
Cinc. 7. >Pieczorki, pieczki =
owoce suszone* Spr. IV, 359. ||
Pieczka =})iec: > I ławki i pieczki*
Ust. z Litwy.
P i e c z 1 i w y p. P i e k 1 i w y.
Pieczoluiida — Piekarnia
87
Pieczoiunda = » ptaszek mały,
robi wiszące gniazdko* Ust. z Li-
twy.
Pieczona ki: »Pieconaki, scodraki,
powiadali nam* Rad. I, 90. Por.
Szczodraki.
Pieczoneczka p. Pieczonka.
Pieczonka = » pieczeń* HolT41.
Rog. 15, no 29, zwr. 6; 219, n^
443, zwr. 4; 253, n^ 514, zwr.
3; 256, rio 521, zwr. 4. .Paweł
obracał pieconke, a Gaweł ją
zjadł« C.inc. 30. »Pieconka< Rog.
24, nO 46. zw. 3. Rozpr. Viii, 99
i 175; ib. IX, 212; ib XX, 432.
»Pieconka = pieczeń, lub przy-
pieczone ziemniaki na maśle*
Święt. 7U9. »Piecz:inka« List od
Byst'ronia. Toż Wędr. XXVI, 111.
* Pieczoneczka z psa* Rog. 15,
no 28, zwr. 10 || » Pieczonka =
wątroba: > Wątrobę Inb |)iecz()nkę
i słodzonkę hib trzustkę znają*
Pleszcz. 107. » Wygryźć komu pie-
czonkę (wątrobę) t. j. dojeść komu
do żywego* Zb. I. 63.
Pieczony rak = » taniec bezwsty-
dny cygański* Roczn. 224.
P i e c z o r k i p. Pieczka.
P i e c z u r a > a. P i e c z u r k a = fra-
muga w piecu* Zb. II, 9. »Pie-
cura* = jamurka przy kominie
na popiół i żar* Pr. fil. IV, 856.
»Pieczurl<a = rodzaj piecyka, cy-
ganek, .szabaśnik* Pr. til.V, 830.
Piecz u rk a p. Pieczura.
Pieczy -bied a = > człowiek nat ret-
ny, natręt* Zb. L 21.
Pieczy na p. Pecyn a.
Pieczy nka p. Pecyn a.
P i e c z y s k o > a. P i e c y s k o = piec
i komin murowany, sterczący po
pogorzeli domu* Kieł. 1, 40. »Pie-
cysko = nazwa miejsca, gdzie
stoją piece, kominy, piekarniki
i szczątki tycbże w domu s[)alo-
nym lub rozebranym* Pr. fil. IV,
856. »Ano to se ta siedź [>od
tym piecyskiem* Wisła Viii, 257.
»Pieczysko, miejsce gdzie były
piece wapienne* Aten. 1879, i,
495.
Pieczyste: » Do pieczystych fryka-
sów przynieśli różne sałaty* Bal.
157. > Złapał dwie rybki i mówi:
jedna będzie na pieczyte (pieczy-
ste), a druga na warzy te (warzy-
ste)« Pozn. VI. 51. »Żeby inksze
mićso wzioł na pieczyte i na wa-
rzył e« ib. 80.
Pieczyte p. Pieczyste.
Pieg p. Piega.
Piega: »Pieg, -u m. Piega, -i ż. =
1, okrągła plama na białej sierci
2, w 1. mn. (eplielides) med. wy-
sypka plamista O. >Jak mi lata
miną i j)iegi mi zginą* Zb. XV,
82. n*^ 10. » Piega = piega*. Kuj.
II. 282. no 39; ib. 283, n^ 51.
>Fingi = pi^'gi* Parcz.
Piogaly: »Nie uważjij na to, cho-
dziem jii piegala* Zb. XV, 82,
n^ 10.
Piegowaty: > IMęgowaly (piegowa-
ły)< Kuj" 11, 282, n'*' 39. >Pin-
gowata = piegowata* f^ircz.
Piejiza = >zięba* Hozpr. XII, 98;
ib. XXVI, 301. II » Piegza ==
koza* Pr. 111. III, 49().
Pioj:ik = .koguta Wójc. KI. I, 165,
Tuż: iiuzpr. XVII, 52. Spr. V,
118. Pr. fil. V, S3(). >P;ejak =
kogut'. Zb. II. 9.
Pic^jadze p. Pieniądz.
Piej s I rzc ii p. P i e rśc i e ii.
Piekać: >run <-ę«,to cbleb piekaw*
Rozpr. IX. 198. > Piekarz kupi
mat-zki będzie piekał pączki* Pozn.
IV, 46. »Krzyżaczka mały chleb
pika< Zb. XIII, 65. » Gdzie ta baba
się f)odziała, cj placki piekała?*
Pleszcz. 89. » Chleba nie piekają*
Swięt. 152.
P i e k a r c z y n : >Pjekarczin. przym =
do piekarki należący* Ram. 136.
Piekarnia = główna izba mie-
88
Piekamidk — Pielesz
szkalna w wiejskich chatach dla-
tego, że tam zazwyczaj jest piec
do pieczenia chleba* Zb. I, 48.
Toż: Udz. Rud. 38. Krak. I, 154.
Spr. IV, 327. » Piekarnia = izba
czeladna* Osip.
Piekarniak = » piec chlebowy «
Pr. fil. V, 830.
Piekarnik: »Obok tej sieni, idjicej
na i)rzeslrzał domu , w szczycie
chaty były dwie izby, większa
i mniejsza, gdzie stał wielki piec,
piekarnik i komin i gdzie mie-
szkały dwie rodziny: gospodaraa
i jego parobka* Wisła II, 268.
» Przy pieczeniu chleba w kładą się
obok do piekarnika kukiełki dla
dzieci* Wisła Uh 724.
Piekielnica: » Otwórzcież nam
okiennice. Przywieźliśmy wam pie-
kieł ni(;c* Pleszcz. (>8.
Piekielnik = > wielki złośnik*
Osip.
Piekielny: »W^ uniesieniu wołają:
...piekielna otrznogo...* Pleszcz.
105.
Piekiełko: » Posed krawiec do pie-
kiełek. Wziął troje widełek* Kon.
158. II •>A już ugotowane, stoji
w piekiełku (na blasze)* Krak. IV,
64. II »rieke]ko = wyżłobienie
przed warsztatom tkackim, w któ-
rym sie zbiera })uch (kwap) z ba-
wełny, służący do wyrobu waty*
RozpV. Xn, 98.
Piekl ark a p. Pieklarz.
Pieklarz, piekl ark a: > używane
j)rzy wymyślaniu* Spr. V, 391.
P i e k 1 i s k o: >Pi)sedł krawiec do pie-
kiełek. Wziął troje widełek, Po-
źgał, pomłócił, W niwec [)ieklisko
ol)róeił* Kon. 158.
P i e k 1 i w y : » Wychowanie piekliwe
czyni dzieci złośliwe, .słabe i le-
niwe* Star. przysł. 6. O. ma
Pieczliwy.
Piekło: » I 'marł, pogrzebion i do
[)iekłów zsiąpiłc Łęcz. 165. »I)ja-
beł mówi: przyniesę ja zaporę od
piekła* Kuj. I, 178. || Piekło =
dołek w grze: » Wykopują wspól-
nie dość spory dołek, który na-
zywa się piekłem* Zb. U, 31. Por.
jeszcze: Zb. X, 83. || >Piekło =
przegrana w grze w piłkę np.
w palancie: być na piekle w prze-
ciwstawieniu do: bvć w niebie*
Pr. fil. V, 830. II .Piekło = po-
grzebowisko (w Sieradz, na Szlą-
sku)* Bandtkie: Hłst. prawodaw.
polsk.
Piekniak i: >subst. plur = spodnie
sukienne chłopskie (w Galicvi)«
Bib.Warsz. LXXX, 628.
Piękno p. Pięknie.
P i e k o t a = » spiekota, upał, gorąco*
Pr. fil. V, 831.
Piekut: »Kogut, pietuch, kur* O.
Krak. I. 365. || »Piekut = nazwa
bekasa stąd, że, siedząc na ziemi,
wydaje głos: pieku, pieku!* O.
Por. Pikut.
Pieku tor = »dokucznik, zapie-
kacz* Mst.
Pi e laczka: »Ma moja matka ta-
kowe piełacki. Co wyrywajo lelu-
jowe kwiatki* Kętrz. 43 » Pójdą"
na pole, pielaczki pielu"* Pr. fil.
V, 831. »A kłoz n<ńm go (len)
opiele. pielacek mam nie wiele«
ib. Por. Piełaczka.
Piel ark a = > kobieta pieląca, do
pielenia* Mierzyński, Źródła do
Mitol. lit. I, 57.'
Piel asy = » pstrokaty* Pełr.
Piel ech: »zwykle w plur. pielechy
= 1, pościel 2, suknie w nieła-
dzie i nieporządku, brudy* Zb. I,
48.
Pielecha= »pielucha* Ililf. 175.
Piel ego w ać p. Pielęgnować.
Pielek = »nazwisko psa* Pr. fil.
IV, S56.
Piel es o p. Pielesz.
Pielesz: >Pieles = po.sJanie« Udz.
>Pieles = legowisko np. psa;
Pielelruna — Pieniądz
89
przenośnie: pierzyna licho wypcha-
na* Rozpr. XVn. 92. Toż Swięt.
709. »Pielesz= 1, miejsce, gdzie
się owoce ulęgają; 2, ustronie zaci-
szne* Rozpr. XVII, 52. » Zależą
się groszki w picleszii« Cinc. 41.
>Pioleso = barłóg w chlewHe, na
którvm świnia zwvkła leżeć* Spr.
V, 391.
Pielelruna = » roślina pachnąca,
używana do kiszok, szałtanosów*
Ust. z Kowna.
Pielęgnacja: »Pielęgnac^ja = pie-
lęgnowanie: 'Matka wseikich prze-
stróg i pielęgnacyj w młodzień-
cym wieku nie żałowała* Pr. fil.
IV, 231. »Pielengnacyja = pie-
lęgnowanie « Parcz.
Pielęgnować: » We w>zystkich
wsiach miasta blizkich pielęgnują
i ogrody* Pozn* I, 100. » Żebyś
ty nie śiemą legowało, nie piele-
gowało a przinicsło mi co zjeś«
Zb. VII, 79. »Piolęg(>wać, pielę-
zić = pielęgnować* Zb. I, 31.
Pielęgować p. Pielęgnować.
Pielęzić p. Pielęgnować.
Pielgrzym = »przezwi>ko« Hozpr.
X, 294.
Pielgrzymować: »Pilgrzyni pil-
grzvmuwał boz rok cały<. Chełch.
II, 128.
Piel no w ać {). Pilnować.
Pielonka = » pielenie, plewid-lo, czy-
szczenie z chwastów: także ko-
bieta tdm się trudniąca* Zb. I. 21.
Pieluszki: » Gatunek grochu o mo-
drawych liściach kwiatowycrh, któ-
rych ogonki są czerwono, nazy-
wają Kaszubi [)ieluszki (licz. mn.):
jest on zbliżony do wyki, a udaje
się na ziemi lekkiej* Kk. 13.
Piełac(z)ka = » kobieta [>icląca,
pielaeka; pójdę na [)olc, piołacki
piołą* Pr. fil. V, 831. Por. Pie-
laczka.
Piełun = » piołun* Pr. fil. V, 831.
Piełyn = » piołun* Mil.
Pieniążki p. Pieniądz.
Pieniążek p. Pieniądz.
P i e m o n t u z y : » Mozę i zii morze
poleciał do Italie, mozo go lam
Piemontuzy po.^trzelali * Święt. 1 38.
Pieniaszek: > Mrówko, t y rada sie-
dzisz w piniaszku (pniu)* Pozn.
VT, 14.
Pieniawo = »o[^orn'c, rol)(»la pie-
niawo idzie, z trudom, nies{)oro
idzie* Roczn. 224.
Pieniądz: >Pjenądz, pjcniądz * Ram.
13(). »Piniądz* Rozpr. Vin, 79.
• Pijądz* Krasn. 306; l.mn.: •Pie-
niądze* R()Z[»r. IX. 279. »Pienie-
(Ize* Wisła III, 88. K..lb. 347.
»Pióniędzo« Rozpr. IX, 279. •Pie-
niędzy* Rog. 253, n*^' 515, zwr.
3. »Piniadze« Jasirz. »Piniędze*
Chełch. I, 50; ib. II, 52: ib. II,
55. •Piojądze, pijądzo* Pr. fil. V,
8;)0. >PjVdze* Ram. 137. »Pią-
dzo* Hili". 101. >Piondzo* ib. 175;
2 pp. 1. mn.: >Piónięridzv« Rozpr.
IX, 279. .Piniodzy* Zb. V, 200.
• Pmięndzy* Rozpr. IX, 286. »Pi-
niodzi' Zb. VII, 23. •Piniędzój*
Pozn. VI. 8. »}*iniodzów* Żb. V,
200. »Pioniądzy* Rozpr. IX, 286.
• P:eni;;dzi< Zl». V, 189. »N!ina
pieniądze* Hisk. 53. »Piiiiądzy«;
łlozpr. IX, 286: 6 [)p. 1. mn : »Pie-
niądzTui* Swict. 378. »Pióiii{|dz-
mi* (jsz. 1, 219: ib. I. 231, 261.
Zb. II. 164. .Piniadzrni* Wisła
VII 108. Ja^lrz. Zh. VIII, 311.
>Pioni;|dzami* Kam. 36: ib. 187.
Kolb. 339. >Pieiiiądzami* Zaw.
54. Rog. 211, nO 428. zwr. 2.
»Pinia^dzan;i* Rozpr. Xii. 52. Zb.
XV, 88. II Pieniądz zbiorowo =
j)ioniądze: >Finiądz oboje, ona
z Rartkiem, zarobili* Pozn. VI,
5 i. II » Dostać co po [)iniądzach«
= tanio Cinc. II. Zdr. Pioniji-
dzck: >Pi(»niadzków< Rog. 149,
n0287,zwr. 5. >Pienia,(Jzki* Kotrz.
76. Pieniążek: > Pieniążki* Rog.
90
Pieniądzki — Pierdolić
150, n*^ 290, zwr. 4. .Pieniąż-
kami* ib. zwr. 3. > Pieniążki*
Wrześ. T. 45. || .Pieniążek na
oku... zażegnają też znawcy* Święt.
622.
Pieniądzki p. Pieniądz.
P i e n i e k = ul: >Siedmdzicsiąt pień-
ków pscól« Zb.YIlT, 299. .1 pscół
etery pieńki* Krak. II, 507. ||
• Pieniek = kula strzelna stoż-
kowa* (nie podano skąd).
P i e n i (» s t w o: >Pionesztwo = pie-
niądze ooli.« Hilf. 175. .Pjeniit-
stwó = [)ieniądze, za-^ób pienię-
dzy* Ram. 136.
P i e n i ę ż n i k j). P i e n i ę ż u k.
Pieniężny: » A kiedyś ty pan [)ie-
iiiężny* Zb. II, 70^
Pieniężuk: .Bażanowiec })ieniężuk
= tojeść (Lysymachia nummula-
ris)* Przem. 235. >Pieniężnik łą-
czny lef^zy wrzody etc* Wisła
Vni, 141.
Pieniki: »lm. = rufy, kozły, j)a-
sznie dla owiec* O.
P i e n i u s z e k : » I Isiadła sobie na pie-
niuszku* Kozł. 305.
Pientro: »Dwa zapola czyli .za-
sieki* po obu stronach boi.ska,
wyłożone chróstem lub żerdziami,
co nazvwają 'pientrem'* Zb. XIV,
153
Pień: »VV pień przeklina Jadam
swoj^* Zb. II, 236. II .Poeoście
mnie dali za tikie^ro pienia V*
Wisła VIII, 221.
Pieńka = .pliszka. Matacilla*
Wrze.ś. 16. Toż Spr.V. 391 żółla
i biała (M.ilava, M. alba). || Pień-
ka = Włókno konopiane* Petr.
P i e ń k o w (» = » opłata , którą się
j)łaci jrajowemu od drzewa zrąba-
ne«r(>< Pr. fil. IV, 231. Toż *Pr.
fil. V, 831.
Piepierzica = .kurka w^odna*
Ililł. 175.
P i e p r z u i k = . rodzaj piernika tylko
pieprznego* Petr.
Pieprzowe ziele: Wisła VIII,
812.
Pieprzuchy a. Wie[)rzuchy =
. porzeczka czarna (Ribes nigrum)*
Pleszcz. 128.
Pieprzyć się = >coire* Pr. fil.
IV, 231.
Pieraczka: . Pjerdczka = praczka <
Ram. 136.
Pierad: .Pierałam ja chusty na cię*
Maz. I, 287. .Moja dziewcyno
pierajze jom cęści-* Zb. XII, 137.
.Pierają w nocy pieluchy* Święt.
473.
Pieralka = .praczka* Hilf. 175.
P i e r c e ć (o płynach) = . burzyć się,
tryskać* Święt. 709.
Pierchać = . pierzchać, konie mi
sie spiercbały* Spr. V, 391.
Piercionek p. Pierścionek.
P i e r d p. P i a r d.
Pierdek a. Pierdka = * małe
dziecko, malec* Pr. fil. V, 831.
Pierdel: .Pytała sie kropicha (mysz)
pierdela (psa)* Święt. 657.
P i e r d e 1 o w y . Dziesiąci hłopó>v cią-
gną drzewo na pierdelową górę =
10 palców u ręki {)0cią*rają spo-
dnie do góry* Zb. I, 121.
Pierdka p. Pierdek.
Pierdków: .Dziesięciu bracisków
ciągnie bróg na pierdków* Zb. X,
136. For. Pierdoń.
Pierdnąć: .A óna kichła, pierd-
nęła, a do mnie się uśmiechnęła*
Łęcz. 153.
Pierdolić = . pleść głupstwa, mó-
wić od rzeczy, zmyślać; dźwigać
ciężary z trudnością; mieć stosu-
nek z kobietą. Święt. 709. .On
nigdy nie mówi, a 'pierdoli' (jak
w Poznańskim mawiają)* Wisła
V^I, 875. Por. Komedja o W^iwrzku
z r. 1612, Ajj V.: .proszę o ma-
luczkie z Waścią pierdolenie* =
rozmowę; »a potem rozpierdolisz
o tym twoim synie* ib. Aj r. =
opowiesz. II .Wędrujący nóżki
Pierdołka — Pierso
91
bolą. Ożenić się lo pierdolą* Zb.
K 117.
Pierdołka = »u'ęgałka, (cruszka
polna* Spr. V, 140.
Pierdoły: » Chłopi te przebierania
kobiet w ostatki i popielcowi^ za-
bawę zowią pogardliwie: 'babskie
pierdoły'* Pozn. I, 127. || .Pir-
doły = plotki* Piątk. »W pier-
dołach chodzić = w obmowie
chodzić, być objadanym* Pr. fil.
V, 831. |[ .Pierdoła = bajnrz.
licliy robotnik* Święl. 709.
Pierdoła [>. Pierdoły.
Pierdołka = > licha robota; sto-
sunek z kobietą* Święt. 7(>9.
P i o r d o ń : »• Dziesiąci u ciiłopów cią-
gnie wór na pierdąń w grań =
palce u r.ik przv wdziewania spo-
dni* Zb. 'vii, 87. Por. Pierd-
k ó w. P i e r d e I o w y.
Pierd zi gr yczk a >a. Piord zi-
mą czka = f?tworz(Mue niedo-
łężne, ślamazarne, niedołesia* Pr.
fil. V, 831.
P i e r d z i m ą c z k a p. P i o r d z i ;i r y-
czk a.
Pi e rdz i och a p. Dziad.
P i e r e k i ń c z y k p. P e r e k i ii c z y k.
P i e r e - w t e r e = > od cza-u do cza-
su, zrzadka, czadem nibyto, kie-
dyś- ni(^kiedyś np. ón la tylko
piere-włere kieli>e -ek wypije*
Krak. IV, 310. »Ale dziad pire
wtere (od czasu do cza^^u) hlip
z garka (hlipnął)* Krak. IV, 77.
»Pire-wlere = kiedy niekiedy-
Pr. fil. V, 832. >Mój' latusinek...
polecieli do księdza i piere wtere
wsyćkjo opedzieli* Krak. III, ńl.
Por. Terę f e r e.
Piernastka = »p;rM\viaslka, kro-
wa przv piórwszem cieleciiK Bib.
Warsz i 860, LXXX, 628. Toż Kuj.
II, 274. Por. Pierwiastka.
Piernaty = »po ^ciel w<zelka (po-
gardliwie)* Zb. I, 21.
Piernąd: »Piernuł« Hozi>r. IX, 306.
P i e r n i k a r n i a = » podex * Pr. fil-
V, 831.
Piernik: »Nalkał jy pełne gebe pir-
ników i syra* Ghełch. I, 57. ||
>Pj rznik = })iernik* Ilam. 136.
»Pjerzniczk = pierniczek* Ram.
136. II » Piernik i wąchać = sie-
dzieć w miejscu uslepowem* Pr.
fil. V, 831.
Piróg = cia.sto: » Posłała mu bułkę
piroga (= ciasta) Zb. XII, 33. ||
Potrawa z ciasla: >Pin)gów me
jemy* Glin. IV, 214. »Pieczcie
nam i)irogi* Lub. I. 128. » Pie-
róg z kapusty* Zb. VIII, 263
» Dziewięć pierogów ze serem*
Swiot.53. > Pierog = piróg- Czark.
• Będziemy jedli pirogi* Was. 111.
II »Chleb żytni, podługowaly, zwa-
ny piróg* Chełm. I, 115: ib. 143.
• Dobre lato, daj nam lianie pie-
róg za to* ib. I, 121. Zdr. •Pie-
rożki* Zb. III, 121. .pierożki*
.Lub. II, 21. vPirożki* Lub. I,
308.
Pie ro n p. FM o ru n.
P i e r o ń s k i p. P i e r u ń .s k i.
Piersi p. Pierś.
P i e r s i (• z k i : * Dasz mi te piersiczki
białe jako mleczki* Kolb. 9.
Piersi ej szy p. Pierwszy.
P i e r s i o p ł a w k a ==: » Seeju ngfer *
Mrong. 685.
Piersiowy: -Prócz tyi-h dwocłi wa-
łów, jest jeszcze trzeci, piersio-
wym lub brzusznym nazwany, wy-
żej niż wał. na który -ię zwija
zrobione już jjfótno, um!e<z<'Zony,
przy którym też piersiami się
o niego opierając siedzi tkacz*
Lub. I, 320. >Pir-()wy = [)ier-
siowy< llam. 134.
P i e r s 11 i k = > 1 , |)ó]gę<ek 2, część
śli na piersi konia spoczywająca
= napierśnik* Pobł. 64. »Pir.>nik
= 1. część uprzęży, rzcmi(M'i na-
pierśny 2, póigęM'k« llam. 13 1.
IMerso = »po raz pierwszy, np.
92
Pierslrzanecek — Pierścień
Pi
Pi
Pi
Pi
Pi
Pi
Pi
Pi
piorso widzę, [)ierso ^^łysę, czyli
widzfs słv>zc po raz pierwszy*
Pr. fil. IV, 856.
erslrzanec(^k, Pierslrzanek
p. IMorścionek.
erstrzeń p. Pierścień.
(» r > ł r z o 11 e k p. Pierścionek.
ersz: > Na piersz = najsamprzód,
nnj[)ierwej« Tsł. z Litwy.
er.ś: »Pirs = pierś, sutka ko-
bieca* Ram. 134. || » Pierś =
cz(^>ć krokwi, wychodząca za belkę
pod okapem < J. Łoś. || > Piersi
= gruba czoś(- belki, spoczywa-
jąca na ścianie* Spi*. IV, 367. ||
»'Pier>i' deski = wjzki brzeg de-
ski: oprzyj de-zcke piersiami* Pr.
fil. W 831.
er ścianek p. Pierścionek.
e r ś c i e n i e c = » pierścień « Pr.
fil. V. 831. Kai. 131. Kieł. 1127.
Pozn. IV, 7. Zb. VI, 108. Lip. 20.
»Piprścieńca< (2 p[). 1. poj.)- Kolb.
2"J2. Kozł. 32. ^Pi(M\<^cieńceni«
(() [)p 1. poj.). Wójc. I, 243. Kętrz.
4-3. >Pi(MŚci(Mue« (1. mn.) Wójc.
I, 80; ib. II K Pr. fil. IV, 856.
Kolb. 29. Lip. 92. Zb. U, 78.
Wa^. 187. .Piestr żeniec c Zb. IV,
210. Fed. I, 51. »Pirslrz(Mica (=
[)ierś{ienia)- Pozn. IV, 60. »WPie-
slrzpiie-u< (nazwa miejscowości)
Ki('l. I 3. >I)wa piesi rzeiice«
Pozn. II, 285, »Zdyjon U' białe
pirz( iciice* Wisła II. 132. Por.
P i er ś c i e ń.
erścMMiik = pierścionek: >Na-
\\ie>zahiś koralików i na palcach
picrM-icników< Zb. VIII. 82.
e rśc i c fi: »( )na (dzieweczka) pier-
ścici'i nic chciała^ Il(.«jr. 62, n"
113. zwr. 3. >A [)iiM'ścicnie (da-
hini) na dzwony ib. 7(). n" 134,
zwr. 12. II »W kt><ie jesl kosi-
sko, kulka, kiin i pierścień* Zb.
VIII. 261. . IVał ik()<a właściwa)
zakłada sic jccjnym koiHM^m za-
irięlyni, pręcikirm. w pier.<cii4i«
Was. 57. » Tylna część kosy,
zwana pięta, je^t żelaznym pier-
ścieniem i klinem połączona z ko-
si^kiem* Lnb. I, 84. »Kosa: skła-
da się z kosy czyli samego osti za,
pie^trzenia (pierścienia), który ją
utrzymuje na kosisku, ł. j. trzo-
nie* Zb. X, 208. »Piestrzeń:
obręcz żelazna, przytrzymująca
kosę do kosiska* Rozpr. X, 294.
II Gra w [lierścień: » Proszę u lego
pierścienia złotego* Wisła III, 64.
Zb. XIII, 79. II Formy: »Pier-
ściun* Zb. XIII, 79. »0 pierściu-
nie« Zb. XIII, 79. >Pierstrzeń«
Kolb. 303. >Pierśczyniem« Hnd.
168. ^ Pierzcień « Kofb. 236. Krak.
IV, 79. Rad. I, 183. Rad. 11,61.
Pozn. IV, 231 . > Ja sie słane pierz-
cieniem* Zl). V, 255. »Pieszczeń«
Spr. IV, 327. Roz[)r. XVII, 52.
»Pieszczeń* Cisz. 121; ib. 253.
267. »S pieszczeniem* Cisz. 125.
> Pieszczeniem* ib. 282. »Pie-
szczyń* 1 1 ud. 172. »W moim j)ie-
szczYniu* ib. 172. > Piesi i-zeń*
Hozpr. X, 294. Zb. I, 21. Zb. V,
257. Zb. XIL 220. Spr. V, 391.
Pr. fil. V, 832. Opól. 39. Wrześ.
16. Hozpr. III, 374. Fed. 183;
ib. j05. Tvg. ii. 1, XIV, 126.
Parcz. Hog.' 33, n^ 60; ib. 48,
n^ 85: ib. 73, n^ 131; 105, n^
194; 131, n'» 250; 142, n^ 273;
146, no 281 (trzy razy); 146,
n°2s2. lieslrzenia* (2 pp. I. poj.)
Zb. X, 208. Rog. 74, n^ 132.
»P:e^ł rżenie* (4 pp. 1. m«.) Rog.
72. n<' 129. P. je>zcze: Rog. 132,
n" 251. .Pic>trzeń* Cisz. 282.
».Ic.<cc więci piestrzeni* Zb. Vn,
9. > Piesi rzyń* Zb. XI, 80. Mil.
»Pieslrzynim« (6 pp. 1 poj.) W^i-
sła Viii. 276. >Pieslrzynie* (4 pp.
1. mn.) Zb. XI, 72. »Pieścień«
Kuj. I, 133. Zl). XV, 113. Cisz.
192; ib. 251). »Picicienie« (l.mn.)
Święl. 85. »Pieścień* Kuj. I, 120.
Pierścionek
93
»Piejstrzeń« Pozn. IV, 224. >Pie-
strzęj* Zb. VII, 9. .Piestrzej* Zb.
VII, 7. .Pierztrzdj* Zb. Vn, 16.
• PirszczeiM Hilf. 175. »Pirzcoń«
Ran). 134. »PirzcierM (Ihołch. I,
18; ib. 281. .PrześcioiW Pr. fil.
IV, 238 Por. Pierścioniec,
P i e r ś e i e n i k , P i c? r ś o i o n e k,
Pierś ci u II i ca.
Pierścionek: >Nie kupuj uii pier-
ciunku< Lip. 138 i t. d. [). niżej,
gdzie podane formy. || (Przy żar-
nach) »do ściany wbitą jest ko-
łatajka, czyli suka drewniana:
w niej jest żarnówka (miolaki, na
której dolnym końcu (służącym
do obracania kamienia) jest góźdź
żelazny i pierścionek* Lub. I, 85.
II »Pier.>Lionek = olwór zewnęlrz-
ny kiszki odchodowej* Pr. fil. IV,
856. » Śniło się Janiczkowi dzi-
wacznie. Jakby miaJ swój pier-
ścionek opa<-zni(i« P^o«r. 71, n^l28,
zwr. 3. II » Pierścionki = zarę-
czyny* Hib. Warsz. 1860, XLVIII,
628. » Pierścionki = zrękowiny*
Wisła VI, 79. >Zmówiny, zdawi-
ny, pierścijnki* Pi»zu. III, 166.
• Zaręczyny, rękowiny... na Kuja-
wach 'zdawiny, [liorściunki i pior-
ścianki'* Zb.' I, 95. Kuj. I, 280.
Kuj. II. 274. » Kupił heli ryb
na pieścionki (zaręczyny) Kuj. I,
138. »Pojajuż z jednein (chłop-
cem) mam pieścionki < it. j. za-
ręczona jestem ) Kuj. I, 1 ;)H. > Pier-
ścionki czyli zarcczyny« Łęcz. 45.
» Pieścionki = zaręczyny < Łęcz.
56. II »(ira w pierścionek « Zl). II,
33. Wisła V, 24. || Formv: »Pier-
cionka« (2 pp. 1. poj.i Lip. 138.
» Pierstraonek « Pozn. VI, 51 . > Pi<'r-
slrzanek« Hojr. 177. n** 358. zwr.
2 (2 razy). >Pierscianek* Kuj. I,
151. »Pierścianek« IMc.^^zcz. 30.
Pr. fil. IV, 231. .Pier.śrianki< (1.
mn.) Zb. I, 95. Kuj. I, 296.
>Pierzcianek« Kuj. II, 285, n^ 67.
»Pierzcionek« Rozpr. X, 241.
>Pierzciónki« (1. mn.) Pozn. IV,
105. >Pierztrzanek* Zb. VII, 16.
»Pierztrząnek« Zb. VII. 12. »Pie-
strząnek* Zb. V, 209. Zb.VlI, 12.
>Pieslrzanekc Pr. fil. IV, 231: ib.
V, 832. Parcz. Kog. 57, n^ 107:
165. no 327: 178, n« 363; 260,
n^ 537. »Piestrzanka« (2 pp. 1.
poj.). Kog. 86, n« 150: 184, n«
375. >Pie<lrzonek« Kozpr.III, 374.
Kozpr. IX, 176. Rozpr. IX, 189.
Spr.V, 391. Wisła II, 18. Pr. fil.
IV, 231. ib. V, 832. Zb. I, 31.
Zb. IV, 192. Zb.V, 259. Zb. XL
100. Cisz. 296. Opól. 39. Wrze.ś.
16. >Pie';trzonka« (2 pp. I. poj.)
Zb. IV, 210. Zb. XV. 38. Kai. L
128. Kieł. I, 126. »Piestrzonkię*
(6 pp. I. poj) Rozpr. IX, 272.
»Pieslrzonki« (1. mn.) Zb. XV, 18.
Pozn. II, 276. »Piestrzonków«
(2 pp. I. mn.) Zb. V, 259. Pozn.
I, 225. »Pie.^trzónek* Pr. fil. IV,
231. Krak. IL 179, n" 355. b.
>Z piestrzónkiein* Pozn. IV, 159.
»Pieslrzunki« Pozn. I, 67. »Pie-
szczonek* Pr. łil. III, 306. Cisz.
267. »Picscianek< Kuj. I, 130.
.Pieścianek* Pr. fil. IV, 231. Kuj.
I. 120: ii). 133. DU. >Pieścio-
nek* Zb. XV, 90. .Pieścionki*
(i. nni.) Kuj. I, 13S (2 razy). Lecz.
5(i. >Pirzcionka< (2 [)p. 1. [)0J.)
Chełcli. 1. 20. »Przyściauek, pirz-
ciunek. pirścianck = pierścionek <
Mii. II Zdiobuiaie: .Piciścione-
cek«v Pozn. IV, J 30. >l'ier-lrza-
necek* Pi-. fil. V, 8.">1. >Pi(M"śrzo-
nccek« llud. 187. > Pierzcionccek*
llozpr. VIII, 124. »Pierzcionccka«
2 pp. 1. poj.) Pozn. IV, 241. »Pie-
slrzonccz(k< Rozpr. III, 374. Zb.
X, 261, n*^ 74, zwr. 5. >Pie>lrzo-
nccek- Kai. I, 128. Rozpr. IX,
177. Zb. XI!, 137. Pr. łil.V. 832.
► Pie-h-zon«'cka<
pp.
poj.i
Kici. 1, 147. >ZJ.olym pic^lrzone-
9i
Pierścionocek — Pierwoświecio
ckiein* Zb. IV, 243. »Piestrzo-
nocki* (I. mn.) Kai. I, 116. »Pie-
strziinecek z ockiern* Wisła VIII,
219. >Piośoioneczkirm« (6 pp. 1.
poj.) Kuj. I, 138. II >Pierś(ionii-
szck zdr. od piorścionek* Pr. fil.
V, 831. Por. PicM-ścioń.
Pierś cionecek, Pierścionu-
szek, Pierśczo nocek p. Pier-
ścionek.
Pierściun, Pierśczyn p. Pier-
ścień.
Pierścinnica: » Gadu-gadu-gadii-
lica, jest tn moja pierścinnica,
radaby ja wiedziała, o [)ierściLmie
gadała, wy-wy- wywijaj, złoty j)ier-
ścinn oddaw-aj* (gra w <radulicę
czyli w pierścień) Zb. XUI, 79.
Por. Pierścień.
Piernn p. Piorun.
Pieronek = > miodunka. anchu.«?a<
Pawł.
P i e r o ń s k i : » używa się głównie
w zwrocie: '[)ierońska robola' =
przeklęła robota < Zb. I, i 8. Toż
Udz. »Pieroń>ka!< = przekleń-
stwo < Dyg.
Pierun ki p. Piorun ki.
Pierw = wpierw, pierwej: »Jak
pierw, tak i teruz i)y<la prawd/iwą
królowjjK Kozf. 304. > Idźcie wy
pirw* Zb. \\\\, 310. >Ty [urw
wliź« (iliełcb. II. 41. ^Musis mi
piyrw dać tyn kij< Zb. XI, 107.
• Siedziała jesce pirw nieb w ła-
wce< Wisła VIII, 790. »Musis
j)ierw bez parę fiukać, niźli się
pan z tobą ozyni* Zl). VIII, 317.
Pierwej = w [irzód : » N ie p uszczę
ja (riebie j)ierwej, póki mi nie
przysiężesz* Cboc. lik »Pier-
wi(»j« Narbut: Dzieje Nar. Lit. I,
4 53. Bar. 84, n" f>. Petr. » Pier-
wej, picrwój = dawniej* Wisła
III, 88. .Pierwoj* Zb. VI, 11,').
• Pierwój* Maz. II, 42. »Pirwa =
pierwej* Pr. fil. Ml, 30(). »Pir-
wój« (lliełcb. II, 99. >Pirwu =
wpierw* Pr. fd. III, 311. »Pirwuj«
Ghełcb. I, 90. »Pirvy = pierwej*
Ram. 134. »W6jt skocvł nśjpior-
wi* Zb. V, 211.
P i e r w e j s z y = dawniejszy: » W pier-
wej secli casacb ceściej chłiiopa
uobacl}ł w cliuodakacb, jak w biió-
tacb* Rozpr. VIII, 12<>
P i e r w i a n e k = > pierwioj^nek « O.
P i e r w i jj s t k a = » krowia raz pierw-
szy zacielona, z })ierw.szem cielę-
ciem: kobieta w- pierwszej ciiiży,
przy pierwszym połogu* Pr. fd.
IV. 856. » Pierwiastka = krowa
z pierw>zem cielęciem* list. z Li-
twy. >Pierwiosłka = krowa po
pierwszem ocieleniu* Swięt. 709.
Toż ib. 635 Arcb. 1, 432. Por.
>P i e r n a s t k a, P i e r z n i a s tka.
Pierwiastkowanie: » Na Rusi
kiedy się pierwsze dziecię urodzi,
cliodzą po w^<i odbierając podarki
od innycli jako to: jaja, drób, co
pierwiastkowaniem zowia* Krak.
in, 149, UW. 1.
Pierwiej \). Pierwej.
P i e r w i n a ]). P i v r w s z y n a.
P i e r w i o s n k a = * pierw iosnek «
Linde.
Pierwiotek p. Pi er wołek.
P i e rwo c z a > : » Pi rwocas : powiedź-
cie mi pir\V(jca<u , kie sie mam
stawić* Spr. V, 391.
P i e r w i) < n y » a. P i e r w ospy ==
pora [)ierwszego snu< Roczn. 227.
vPierwospy = początek nocy, czas
pomiędzy wieczorem a północą,
pierwsze godziny snu* Pr. fil. IV,
85r). II »Pierwospy = pierwszy
sen, s(»n zaraz [)o udaniu się na
spoczMiek z wieczora* Pr. fil. V,
831. '
Pierwospy p Pierwosny.
P i e r ww) ś w i e c i e : » Od pierwoświe-
cia, z pierwoświecia = od po-
czątku świata* Pr. fil. IV, 277.
»Z pirwoświecia = na (od) po-
czątku świata* Pr. fil. V, 832.
Pierwotek — Pierzchnice
95
Pierwotek: »Pirvvolek = początek
odnośnie do czasu, np. tośmy zro-
bili na samym pierwotkn , albo
przed pirwolkiem, ja In przysed
na pirwotku* Spr. V, 391. »Z pier-
wotkn = z początku* Kam. 30.
Toż ib. 33, 34, 54 et passim.
>Z pierwolka = z piorwoświatu*
Lub. II, 209. »W pierwiolku ad-
wentu* Zb. VI, 181. »Na pier-
wotkn* Kam. 34.
Pierwotny = zap. pierwszy, gtó-
wny: » Daleko w llalandyi miał
ten [)ierwotnv herśt swój pałac*
Zk VII, 50 '
Pierwój p. Pierwej.
Pierwszy: »A jak sio mos mężu
pirjizy!* Kozł. 36. » Pieszy =
pierwszy* Rozpr. IX, 122. »Do
chtóryj żony ma się i)ójść. czy
do ty pirszyj, czy do ty drugij?*
Kuj. I. 123. II »A pijze, Kasin,
pidrsej;o Do swego Jasia miłego*
Zaw. 94. > Wszak to nie jest pier-
szy* (t j. raz) Rog. 52, n^ 95,
zwr. 6. »0n tu o Dziduciiowej
gada: taże ona pierszem i to chło-
paka miała* (= po raz pierwszy)
Kam. 144. »Dziduchowa pierszóm,
a jnże chłopaka ma, a ty czwar-
łem i to dziewkę* ib. Por. ib. 142.
♦ Padło na nią, że się zawiła pierw-
szym Józelkien), po tym drugim,
aże i trzecim chłopakiem* ib.
173. II Pierwszy = następny, naj-
bliższy: »Na pjirszi póniedzołk*
Hilf. 141. II »Pierwsze = po
pierwsze, naj[)rz(')d« INł. z Litwy.
> Pierwsze słyszę « = po raz pierw-
szy: Bliziiiski: »Pan Damazy*. ||
Pierwszy = dostojniejszy: »Ja
jezdem jego żona, to ja pirsza
siostry* Wisła IX, 104. » Pan Róg
jes pirszy, jak wszystko* Pozn.Vl,
138. II »Piersy = pierworodny
(syn) Was. 245. || Najpierwszy
= najlepszy: »I)ali ónym pustel-
nikom śniadanie jak najpir.^ze*
Kuj. I, 154. II >Rozpoczynają tu
niekiedy, acz rzadko zabawę tań-
cem we-elnym polskim, który zo-
wią pierwszym (może pieszym)
tańcem* Krak. II, 46. || >()d
comparat. adj. i)iersy tworzy gwara
brzezińska nowy comparat. pier-
siejsy* Rozpr. VIII, 211.
Pierwszy na: » Czy to mnie pier-
szynal* Ust. z Litwy. »Pirsyna =
pierwszyna, pierwszy laz, począ-
tek* Sand. 264. >Piersy]ia a. pier-
wina = raz pierwszy np. abo
mnie to piersyna jechać do War-
siawy* Pr. fil. IV, 856, >Pirsizna
= pierwszy raz* Zb. VIII, 253.
Pierwszyzna p. Pi c r w szyn a.
Piór wuj p. Pierwej.
Pierw u k p. Pierwej.
Pierwy = pierw.^zy: » Siejmy jęc-
miej społu, któ pierwi raz zarżnie,
łó se sic ko zeznie* Zb. V, 247.
»Te (dzieci) pacierz zapomniały,
bo nauki nie mi;iły od macochy
beda^ce(j), o działki nic dbnjące(j).
Z tą pierwą (t. j. matką) tak
umiały, bo i(oj) w życiu niawiałv*
Kieł. ii, 144. '
Pierwy k p. Pierwej.
Pierzacz: » Pierząc =: ż\d, skupu-
j.-icy piórze* Roz[)r. XXVI, 391.
P i o r z a j a p. Pierzeja.
P i e r z a n k a = » >krzydło gęsie, sln-
żMce jako wycieraczka* Wisła III,
88. Por. Skrzy diak.
Pierza ty = pierzasty Zb. I, 7.
>Frzy koko>ce jarzęl)iałćj podska-
kuje kup pierzaty* Maz. II, 185.
Pierz eh =^ > łupież w głowie* Pobł.
64. »Pjerz(h = łupież w gło-
wie* Ram. 136.
Pierzchliwy: > Pierzchliwą mam
zonę, nilkomu nie duje spokoju
= (niespokojną mam żonę)* Zb.
II, 236. » Pierzchliwy = skłonny.
'Mój m:iz pierzchliwy do klęcia'*
Spr. iv; 338.
Pierzcłinicc 1. m. »podwł()sno di-
96
Piei-zcianek — Pies
chen pilaris) = wysypka osiada-
jąca w cebulce włosa « O. Pobł.
Pierzcianek p. Pierścionek.
Pierzcie li p. Pierścień.
Pierzcionecek, Pierz cionek,
Pi erzłrzanek, Pierztrzanek
p. Pierścionek.
Pierze: »Pirze« Sand. 267. »ljna...
wlazła do becki do pidrzy« Zb. V,
258. >Żona porwała kwartę pie-
rzy i udźwigała sie< Zb. VII, 24.
>Potyrn wsadził ją (babę) w wo-
rek pierzy* Zb. VHI, 300. »Stoi
dwie becki: jedna ze smoło, druga
z pirzainy* Ghełch. I. 89. || Pie-
rze = pióra: » Służyli jej słudzy
wszyscy pod pierzami (a. piora-
iny)* Zb. Vf, 101, t. j. ubrani
w {)ióra. II >Pud pierzem szczwac'
= j)i)lować z ptakiem drapież-
nym* Prz. ludu Vi, 126.
Pierzeja: » Pierzeja = ulica* Pr.
fil. IV, 231. Rozpr. XVli, 83.
»l)ziś nui ono (miasto Sambor)
4 dzielnico (po dawnemu pierzeje)*
Przem. 6. || > Pierzeja a. Pierzaja
= kołek na pasie skórzanym, na
którym się wiesza rozmaita odzież
w mieszkań iacb górali tatrzań-
skich^ O.
P i (» r z g a : » Perzga = nienenl)rot *
Mrong. 171. »'Perha' = zasklep
pszczół, \v'n\z, >k()rzyk, pierzga,
uiicznik, przedmieście, grube, dzie-
nio kolo dziur ulowych, smoła,
która, pszczoły zatykają szpary
ulów< O. pod wyrazem 'Za>klep\
II »Perba = pyłek kwiatowy,
w komórkach [)lastrowych na sucho
utrzymy\vany< Koczn. 223.
P i e r z u i a s t k a = » jałówka przy
pici wszem cicięciu* Kam. 101.
por. Pierw i as t k a.
P i c r z n i c z c k p. P i c r n i k.
1* i e r z n i «• z k o w y : » 1 *|(M'zniczkówy
= picrniczkowy* Kam. 136.
l^i e rzn i k p. Pi (im i k.
Pierzny: »Pierzny mech = puch«
Święt. 703.
Pi^rzówka p. Perzówka.
Pierzyć się: »Na święty Jerzy,
Trawa się pierzy* Star. przysł. 44.
Pierz yneczka p. Pierzyna.
Pierzyn ka = > podkładka pod cho-
mąto* Hoff 71.
Pierz ysty: >IJ sokoła ogon pierzy-
sty* Maz. III, 241.
Pies: Formy: » Stworzył Pan Bóg
piesa* Wisła IV, 74 (z bajki dzie-
cinnej). 3 pp. 1. p. Psowi: Zb. XV,
41. Święt. 339; ib. 439. Psu:
Kam. 66. »F\si obok Psy: tjhuo-
dzieła sierotka [)o w.si, liobsiadły
jo dwa psi* Rozpr. VIII, 131; ib.
166; ib. IX, 182. Kuj. II, 67.
Lub. I, 110. Zb.VIII, 286 (wszę-
dzie tu rymuje z 'wsi'). » Chodziła
sierolecka do wsi, Spotkało ją
dwóch psi* Zb. IV, 92. > Porwać
wilczek barana, a owieczkę psi,
psi, psie Wisła IX, 134. Toż Kuj.
II, 63. Formę »psi* p. jeszcze:
Kolb. 362. Kieł; II, 145. Krak. I,
264. Łęcz. 137. Maz. III, 267.
Świeł. 669, 676, 680. Wisła II,
312' Zb. VII, 101; ib. VIIL 69;
ib. 286. 4 pp. 1. mn. »Wzion zara
trzech psów* C.hełch. I, 87. Zdr.
»FMesuś* Rozpr. X, 244. || »Pie3
brzsdki = pies wściekłv'« Pr. fil.
IV, 231. II .pies = lis* (t. j. lis
zwany psem)* Prz. ludu VI, 111.
II Borowy pies = wilk: » Święty
Mikołaju, zamknij buórowemupsu...
pa-cekc* Rozpr. IX, 192. || >Pies
ziemnv = chomik (cricetus)*
Hemp.' Toż: Pr. lii. V, 832. Święt.
580. Zb. XIV, 202; ib. 129. Zb.
V, 12;'). > Piesek ziemny = cho-
mik* Zb. XIV, 129. O. p. w. Cho-
mik. >Pies ziemny = suseł* Zb.
II, 9. II > Piesek Pana Jezusa =
czerwiec (owad)* Wisła I, 318.
II >Przechodza^cy pionowo przez
otwór w desce (w kobylicy do
Pie<ecki — Pieski
97
strugania i obrabiania drzewa) dre-
wniany piesek ruchomy wraz
z przybitym przy dolnej części
swojej podnóżkiem służą do przy-
trzymania statków (inaterjału) przy
obrobieniu* Lub. I, 84. || » W la-
dzie (do sieczki)... pies, także kij
węższy* (rysunek) Krak. 1, 164.
»Wapka a. pies (w skrzynce rzo-
zalnej) = maleńka deszczułeczka
przytwierdzona u przodu do grzą-
dki, co noga na nieni siedzi, co
sie nogom si)ira na nieni, to przy-
cynia siu|y« Spr. IV, 834. »Piesk
( piesek) = rodzaj kołowrotu* Pobł.
64. II » Furmanek a. piesek że-
lazny do zakładania bark dla przed-
nich koni* Zb. IV, 189. || >Huch
nawoju (w warsztacie tkackim)
z płótnem tamuje piesek, nawoju
z nićmi — sucka; są to kawałki
drewna, zachodzące w zęby kółek*
Was. 57. II »Pies = płużek
u skrzypek, do którego przywią-
zane są strony* Pr. fil. V, 831.
II » Buksę, okucie osi z drzewa;
zob. poduski, pieski* Hozpr. X,
272 (obu łycłi wyrazów niema)
II »Przypuśnica nie leży wprost
na płatwi, ale jest jeszcze kawał-
kiem klocka, zwanego i)ieskiem,
podparta* (ciesielskie) Krak. I,
151. II »Tak zwany piesek a. psik
jest stołkiem samorodnym* Spr.
IV, 312. » Piesek, psik = mały
stołeczek o 3 nogach t. zw. samo-
rodnych, t. j. niewprawionych, ale
z deską do siedzenia jeden kawał
drewna stanowiących, używa się
w szałasie pod puciorę* Spr. V,
391 II .Piesek a. Pieski = pe-
wien rodzaj wyszycia zabarwioną
wełną na ubraniu g<jralskiem,
w kształcie zepsutej lilji l)url)oii-
skiej* Spr. V, 391. || >Wszystko
u ludu, mówiąc o czeni;ś złem
lubnieprzyjemnem, je>ł: 'klej })ies':
zły, chudy, twardy i t. d. kiej pies;
Słownik T. IV.
szczczeka (dużo gada), pije, łże
kiej [)ies; wreszcie zimno, głodno,
gorąco, ciemno, deszcz pada kiej
pies, a nawet: boli kiej pies.
O złym jeźdźca mówi .się, że sie-
dzi kiej pies na płocie* Kuj. II,
280. II .Wymyślania, podły psie:
zakamieniały psie I ta pies caro-
wnica! psie jndasi(^! psie pokole-
nie, p^i narodzie, pieski gatunku!
psie zgniły!* Doman. »Klątwy: Ty
zapowietrzony, wściekły psie!* Pr.
lii. III, 312. .(lękaj psie ultaju,
])udę ja do pana!* Was. 180. ||
.A ta druga juz na psa posła,
bo była carownicą* (zmarniała,
przepadła) Krak. Iii, 80. || .Psy
paść = prowadzić życie rozpustne,
rozvviązłe* Spr. IV, 311. »Psy
paść = nti-zymywać stosunek
z obcą kobietą, mając własną żonę*
Hemi) II >Na psie chodzić = na
czworakach* Hozpr. XXVI, 391.
.Człowiek... jak się urodzi, to cho-
dzi 'na psaclV Święt. 663 (= na
czworakach), .(iapnąć na piesku
= stanąć na czworaku* Kopern.
II Psy w grze: .Te dzieci, któ-
rych nazwy ptaków Mać odgadnie,
biegają za nią i nazywają się psy*
Zh. XIV, 136. .Jedna połowa jest
{)^aini, druga zająckami* Święt.
65 1 . Por. Poro w y. Fur m a-
n e k, Na j) s a c li. Poduszka,
S u (• k a. Suk a, W a p k a.
.Tv haja jłiesecka = ty
Koz].r. XXVI. 370 p. w.
Piesecki:
kłamco!
IJaja.
Piesek [).
Pie
Piesenka p. Pieśń.
P i e s i o n k a p. Pieśń
P
P
Do kochania dobro.
hio^kie do kochania
esk p. Pies.
oski = psi: .Modre ocki, modre,
nie-
Zb.
VHI. 279. .Pieski duchu!* Kuj. I,
52. > Piecki ^^itonkii* Doman. (wy-
myślania >. p. Pi os.
7
A ocki
{)ieskie
98
Pieskowaty — Pieśń
Pieskowaty: »Pieskowata, licha
ziemia* Lub. I, 71.
Pieskowy = należący do pieska:
• Odtąd ludzie żywią się z kotko-
wej i pieskowej części* Was. 98.
Piesneczka p. Pieśń.
Piestrak = > gatunek trufli* Spr.
IV, 309. Toż: Spr. V, 391. O.
> Grzyb piestrzak = Tuber ciba-
rium* Ciesz. 30 p. w. Grzyb.
• Grzyby... piestrzdki* WisJa VIII,
360.
Piestrzak p. Piestrak.
Piestrzanek, Piestrząnek, Pie-
strzonecek, Piestrzonek,
Piestrzunecek, Piestrzu-
nek p. Pierścionek.
Piestrzej, Piestrzęj, Piestrzeń,
Piestrzyń p. Pierścień.
Piestrzeniec p. Pierścienice.
Piestunka = » niedorosła dziew-
czyna, niańcząca małe dzieci* Pr.
fil. IV, 856.
Piesuś p. Pies.
Pieszak = »chJop, który odbywał
pieszą pańszczyznę, nie 'parowy'*
Tyg. ii. 1, IX, 50. Por. Parowy.
Pieszczę ń, Pieszczyń p. Pier-
ścień.
Pieszczocha: » Przywiózłbym se
sochę, to by mi orała; Wezmę se
piescochę, będzie mi płakała*
Pleszcz. 213. II »Piescocha =
nazwa krowy* Wisła VII, 748.
• Pieściocha = nazwa krowy obła-
skawionej* Spr. IV, 28.
Pieszczonek p. Pierścionek.
Pieszczula= » pieszczocha « Kow.
P i e s z e k : » Polonez ten jednak, zwa-
ny tu pieszkiem albo wielkim, ina-
czej się nieco tańczy, niż w zgro-
madzeniach szlacheckich* Rad. I,
179.
Pieszy: » Bogacz też się niepomału
zdziwił, że (ubogi kmieć) za jeden
dzień całe piesze pole mógł wy-
orać* Zb. III, 99. jj » Jedzą chłopi
biały groch (pieszy)* Pozn. II, 44.
II > Pieszy taniec = polonez* Zb.
I, 89 p. w. Polonez. »Rodzinnemi
naszemi tańcami są: Polonez, da-
wniej wielkim, pieszym lub pol-
skim zwany* Maz. II, 284.
Pieścianek, Pieścioneczek,
Pieścionekp Pierścionek.
Pieścić: » Sę pieszczf ł z rodzycami
sfnek* Derd. 131. || » Pieścić a.
ściskać = dusić (o niedźwiedziu)*
Pr. fil. V, 832. Toż: Prz. luda
VI, 111.
Pieścidełeczko: »Jeść mu nago-
tuję, W rączki ucałuję. Pościelę
łóżeczko. Jak pieścidełeczko * Wójc.
II, 1 78. » Uścielę łóżeczko, jak pie-
ścidełeczko* Oles. 427 (n» 300).
»Ja swemu Jasiowi pościelę łó-
zecko, sama się położę jak pieści-
dełecko* Kieł. I, 112.
Pieścień p. Pierścień.
Pieściocha p. Pieszczocha.
Pieściradło p. Prześcieradło.
P i e ś 1 a k =: » stary grzyb * Petr.
Pies ma p. Pieśń.
Pieśnią = »drąg żelazny do wy-
rąbywania przerębli w lodzie, czyli
łom* Osip. » Pieśnią = drąg
z ostrzem żelaznym, łom* Pr. fil.
IV, 856. Por. Piśla.
Pieśnią p. Pieśń.
P i e ś n i w y : > Pesniwe Ifsty := modli-
tewnik* Hilf. 176
Pieśń: »Religijne, nabożne (piosnki)
zowią pieśniami* Wisła VII, 386.
» Pieśnią = piosenka* Osip. •Sio-
stra tę pieśnią śpiewała* Maz. III,
230. »Śf)iwać święte pieśnie*
Chełch. II, 11. »Pjesnia= pieśń*
Hilf. 175. Toż ib. 17. >Jagatka
ju do kuńca pieśnią wyśpiewała*
Derd. 85. »Pieśma = pieśń: on
aby jedne pieśme kościelną umió«
Pr. fil. V, 832. Ij Zdr. >Piesenka
= piosenka* Mil. »Piesionka =
piosenka* Osip. » Piesneczka* Kuj.
II, 285. Mil. > W Radomskim: świa-
towe, polne, śpiwanki, piesnecki«
Pieter — Pięcipaluszki
99
Wisła Vir, 386. *Czy to nie umióta
jakiej innej piesneczki< Kaspr. 80.
>Pieśniczka = pieśń nabożna*
Pr. fil. V, 832. >Pieśniczka =
piosnka* Tyg. ii. 1, Xn, 26. Pr.
fil. IV, 291. »Już koniec pieśni-
czki wyśpiewują* Rog. 117, n®
222, zwr. 9. »Pioska ślonska dhiga
awonzka* Wisła VII, 368. »Pio-
slkę śpi^wdj* Święt. 677.
Pieter p. Piotr.
Pietoszyć się= kwapić się, śpie-
szyć się* Kolb. rękop.
Pietr p. Piotr.
Pietrasić = > przyrządzać jedze-
nie* Zb. II, 9. » Pietrasić a. Pi-
trasić = gotować, przyrządzać
jedzenie* Pr. fil. IV, 231. »Pie-
traszyć = kuchmarzyć (licho go-
tować)* Ust. z Warszawy.
Pietraszyć p. Pietrasić.
Pietrek p. Piotr.
Pietrków: »A Pietrkowemu if chło-
pcu dałam) pokój malowany* Swięt.
248.
Pietrów p. Piotrów.
Pietrówczany dzień p. Pio t ro-
wka.
Pietrucha: >Mniał ten ksiądz sukę
Pietruche* Chełch. I, 47. Toż ib.
49.
Pietruszka: > Kazał mu ksiądz wło-
żyć pietruski (do rosołu)* Chełch.
I, 49. >Pjotreszka = pietruszka*
Ram. 137. || > Przysłała mie pani
po pietruszkę* (w grze) Zb. XIII,
81. Toż Zb. X, 250 Por. Pie-
truziele.
Pietruziele: »Pietruzieli = pie-
truszka* Rozpr. XII, 98. >Znasie,
jak świnia na pietruzielu* Cinc.
41, n® 927. Por. Pietruszka.
Piętrz p. Piotr.
Pietuch = > kogut* Pelr. »Pietuch
= kogut, samiec kury* Pr. fil.
IV, 836 p. w. Kur. » Pietuch z prze-
strachu zapomniał głosu* Wójc.
KI. I, 182.
Piewun = > kogut* Petr.
Pięcioreczko p. Pięcioro.
Pięcioreńskówka = sztuka 5 zło-
tych reńskich Kłosy XIX, 339.
Pięciorgo p. Pięcioro.
Pięciorka = »cierlica* Pr. fil. IV,
231.
Pięciorniczek: » Pięciornicek (bła-
wat) Wisła VIII, 812.
Pięciornik: > Pięciornik, korzeń,
leczy biegunkę, suchoty, ogniste
oczy i rany* Wisła VIII, 141.
> Wianki wiją dziewczęta z pię-
ciorniku* Święt. 113.
Pięcioro: >A i tyś nie dzicwecka,
pięcior dzieciom matecka* Łęcz.
170, nO 284, zwr. 6. •Z pięcio-
rama dziatek* Rog. 89, n^ 157,
zwr. 4. »Z pięciorgami dziatek*
Rog. 88, nO 156, zwr. 7. >Był
tu pan zastrzał z panią zastrza-
łową, mieli dziewięcioro narodu.
Od dziewięciorga, ośmiorgo; od
ośmiorga, siedmiorgo; od siedmior-
ga, seściorgo; od seściorga, pię-
ciorgo; od pięciorga, cworo; od
cworga, trójgo; od trojga, dwójgo;
od dwojga, jedno* Zb. III, 52. ||
» Za pomocą suf. -ecko tworzą się
od tematów: troje, pięcioro — li-
czebniki : trojecko, pięciorecko*
Rozpr. X, 246.
Pięciozłotni p. Pięciozłotny.
Pięciozłotny: »To się dlatego
wzięno za nią (t. j. krowę) dwa-
dzieścia i wośm pięciozłotnych*
Kam. 112. » Poszło na jarmarku
lepi jak stery pięciozłotne na
litkup* ib. »Daj mu pięciozłotne-
go, złoty i śtćry trojaki* ib. 147.
»Kiebymi i pięciozłotniego rubla
dawał za dzień do grabi, to nie
pójdę* ib. 188.
Pięciozłótka = pięciozłotówka,
sztuka monety 5 złotych polskich
Ust. z Litwy.
Pięcipaluszki: »Pięcipaluski a.
100
Pięć — Pięknie
pięćpaluski Maiki Bobkiej = na-
zwa rośliny* Pr. fil. V, 832.
Pięć: formy: 1 pp. 1. poj. »Pięd dwa-
dzieścia* = 25 Kuj. II, 280, no
9. »Pień dwadzieścia zamiast pię'^d
dwadzieścia* Opól. 39. »Pięczc-
skich obok pięć czeskich* Opól.
36. »Pieiiczeskich* Rozpr. IX,
282. »Pięj centów* Święł. 488.—
2 pp. 1. poj. »Piaci« Krak. IV,
294. Pozn. II, 97;^ ib. 239; ib.
287: ib. 303; ib. III, 54: ib. V,
145; ib. VI, 54. Kuj. II, 281,
nO 15; ib. 283, no 52. Rad. II,
113. Łęcz. 58. » Piąci kapeli* ib.
59. »Piaci* Zb. I, 8; ib. 122;
ib. II, 229; ib. XV, 9; ib. 36.
• Dziesięć braci: piąci siedzą pod
strzechą* (lisz. I, 344. > Piąci*
Rud. 200. >Pion(i* Zb. XI, 1*16.
»PiaV-i* Rozpr. IX, 264. >Pią-
ciu* Pozn. V, 200. Zb. IV, 97.
Pr. fil. IV, 855. Kam. 55. »Pięci*
Zb. I, 136; ib. IV, 85; ib. VII,
19; ib. 21: ib. XII, 156; ib. 176.
Wisła Iii, 652. Cinc. 30. Rud.
147. Hemp. >Pięci kapeli* Kuj. I,
283. »Pię"ci* Rozpr. Vin, 215;
ib. XII, 78. »Pie"ci* Rozpr. XII,
60. »lVci* Rozpr. IX, 353.
>Pięciuch gruszkuch* = pięciu
gruszek Pleszcz. 30. — 6 pp. •Pię-
cia palcy* Zb. VI, 275. > Pięcia
palcem* Krak. III, 126. •Pięcio-
ma* Pozn. II, 307. Zb. VII, 50.
Kam. 175. >Picncicma« Rozpr.
IX, 353. •Piuncima palicami*
Wisła Vm, 272.— 7 pp. »Piaci*
Zb. II, 229. •Pie"ci* Rozpr. XII,
60. »Na piąciu (t. j. na czwora-
kach i na głowie)* Kuj. I, 218.
• W piacich koniach* Rozpr. IX,
181.
P i ę ć c z o s k o w y : » Piąńćceskowy «
Rozpr. IX, 264.
Pięćdziesiąt: » Pięćdziesiąt mu-
zykantów* Kuj. I, 185. »Pięjdzie-
siąt* Święł. 428; ib. 653. »Piej-
dziesiąt* Zb. VII, 45. »Piąjdzie-
siąt* Zb. VII, 75. »Piędziesiąlu
= pięćdziesięciu* Krak. IV, 294.
Pięćdzieslka: » Pfcdzeslka =
pięćdzie.siąlka* Ram. 135.
Pięć paluszki p. Pięć i palu-
szki.
Pięćset: >Pięcset* Ust. z Litwy.
Pieńcet* Rozpr. IX, 353. •Pięć-
set* ib. •Piejcset* Święt. 358.
Pięćżyłka = » roślina, niem. We-
gerich* Krasn. 306. »Pięćżyłki 1.
mn. = babka, Plantago kaszubs.
pse języczki* Kk. 13.
Piędzią p. Piędź.
Piędź = •stopa (pes), miara* Lub.
II, 212. »Piądź (piędź, stopa czyli
miara, 2 pp. piędzi)* Krak. IV,
294. »Piądź = miara długości;
stanowi ją odległość, jaką zajmują
rozstawione na równej powierzchni
dwa skrajne palce prawej ręki
u dorosłego mężczyzny* Spr. V,
391. »Na piądź podkóweczka*
Krak. II, 391. •Choćby mi się
leż taki chop trafiuł, coby go pięś
(piędź, pięść) było, a na pół łokcia
miał brody, tobym i za takiego
posła* Krak. IV, 161. •A na pięś
(piędź) mię, na pięś mię, na pół
łokcia brody* ib. 162. » Piędzią*
= piędź Mrong. 705.
Piega p. Piega.
Piekło p. Piekło.
Piegowaty p. Piegowaty.
Piękne: •Piękne, na piękne = zu-
pełnie* Rozpr. VIII, 231. >Na
piękne = zupełnie* Rozpr. XX,
432. »Na piękne = do czy.sta,^
zupełnie* Rozpr. XI, 187. •Uzdro-
wień ją na piękne* Cisz. 146.
• PrzeklSn jom na piękne* Zb. XV,
9. II >Do piękna*: •Sarny "ogry-
zły krzaki do piękna (całkiem)*
Rozpr. VIII, 135.
Piękneńki p. Piękny.
Pięknie: •Piknie = pięknie* Sor.
IV, 309; ib. V, 392. Wisła VI,
Piękniejszej — Piętka
101
143. »Pieknie« Rozpr. VIII 198.
>Pianknie« Was. 214. || > Pięknie
= całkiem, do szczętu np. *cha-
lupa pięknie mu zgorzała'* Hozpr.
III, 374. » Piknie = lego, zupeł-
nie, np. 'Maciek spid z turni,
piknie mu łeb ozerwało* Spr. IV,
309. Toż Spr. V, 392. > Spaliło
sie (miasto) pięknie* Zb. XV, 35.
»Idź juz teraz odąmnie, ł)o mią
piąknie zniscys* Zb. V, 205. •Kla-
ski ji pięknie wybiyli* ib. 252.
• Wojtuś o Wiktusi pięknie za-
bacuje* Rozpr. X, 263. »Wije
dziewcha wianek nowy pięknie
rozmarynowy* Kieł. I, 157.
Piękniejszej = piękniej: »A to
jeszcze jest piękniejszej, gdy i ki-
jem bije* Rog. 52, n° 95, zwr. 5.
•Jeszcze piękniejszdj miłować, gdy
miesiączek świeci* ib. 139, n^ 266.
Piękniejszy: »Jak j)rzydę między
inszy, to zaś drudzy są piękniej-
szy/ Wisła II, 308.
Pięknieńce: »Pieknieńee = bar-
dzo pięknie* Zb. XIV, 33. »Pie-
kneiice = pięknie* (Idz.
Piękniuchny p. Piękny.
Piękno = pięknie: »Wy zawse
pićkno ch"odzicie < Roz[)r. VIII,
134.
Piękność: »Bedzie mu sie na dro-
dze trafiać, różne widoki: najprzód
będą drzewa owocowo piękności*
Cisz. I, 25.
P i ę k n u s i p. Piękny.
Piękny: »Piekny* Hozpr. VIII, 198;
ib. XII, 25. Czark. » Piękną", pie-
knij, piękne, pięknego, piękne,
pięknymi, piękne, pikny* Rozpr.
IX, 282. » Pikny = piękny* Spr.
IV, 309; ib. V, 392 Udz.' » Pię-
kny* Zb. V, 250. II Zdr. >Pię-
knusi<: »Pięknusie kwiatki* Kam.
133. >Piękniuchny* Wisła III,
590. »Piekniuchna* Kuj. II. 280,
n® 10. >Piękneńki*: > Co to było
za pięknońkie!* Kain. 135. »Pię-
kuśny*: >"odpedziała piekuśmi*
(panienka) Zb. VII, 55.
Pi ękuśny p. Piękny.
Pięść: » Kobiety... biorą... koszulkę
z szćrokiemi rękawami, ściągniętą
u dłoni ('w pięści') paseczkiem*
Pozn. II, 88. »Pisc = pięść*
Ram. 135. »Peś= pięść* Rozpr.
IX, 126. >Pięś* p. Piędź. Por.
Piąć ha. Pis tyk a.
Pięta: »Carny "od piat do głowy*
Zb. VII, 59.' > Włosy... ji do pićn-
tów dostajały* Cisz. I, 129. ||
» Pięta = część tylna pługa, su-
nąca się po ziemi* Pr. fil. V, 832.
II » Tylna część kosy, zwana piętą,
jest żelaznym pierścieniem i kli-
nem połączona z kosiskiem* Lub.
I, 84.
Pi ę taczek p. Piętak.
Piętak = » pieniądz (grosz popię-
tny) Święt. 709. » Piętak, piatak
= piątak, 5 fenigówc Pr. fil. V,
832. »Pię"ta"k = pieniądz* Opól.
7. » Piętaki* Rozpr. IX, 282. »Bo
mu potrzeba na piętaki* Del. 73.
Por. jeszcze: Rog. 129, n^ 245;
ib. 199. n0 409; ib. 212, n^ 429,
zwr. 4: ib. 252, n0 513, zwr. 8.
• Sześć piętoków* Rog. 9, n^ 16,
zwr. 7. II Zdr. »Piętaezek* a. >Pfą-
taczek«: » Niech ja pia^tacków do
ciebie nie tracę. Piętacków nie
łracp, ludzi nie posyłam* Rad. I,
222! >Pięta\-ki* Rozpr. IX, 294.
Por. Piątak.
Piętka = część tylna pługa, su-
nąca '^ię po ziemi* Pr. fil. V, 832.
II >Kosa do sieczenia... łączy się
z ko-^iskiem za pomocą piętki*
Święt. 12. II »Pięłka na krokwi,
krokiew zapiętkowana, t. j. zacio-
sana do karbu na 'płatwi', na
której się opiera* Spr. IV, 309.
Toż Spr. V, 392. || » Drzwi wcho-
dzą u dołu w dołek a. okrągłą
dziurkę, zwaną piętka, wyrobioną
dlulem w podwalinie « Chełm. I,
102
Piętnastka — Pijaczysko
74. II > Piętka = przylepka, t. j.
pierwsza nacięta z bochenka chleba
kromka, czvli krajanka ze skórką*
Krak. IV, 316. Toż Zb. I, 52 p.
w. Ślipka. Pr. fil. IV, 231. Udz.
Por. jeszcze: Zzek 10. Fed. I, 64.
II > Piętka = twardy wierzchołek
dojrzałego kłosa* Krak. IV, 316.
• Piętka = zarodek ziarna zbożo-
wego w kłosie* Krak. IV, 283.
• Teraz (t. j. na św. Wit) w kłosie
zboża piętka się zawięziije* Maz.
I, 167. »Piąlka, piątka = ko-
lanko w zbożu* Pr. fil. IV, 231.
» Około połowy czerwca formuje
się już połowa ziarna, tak zwana
piętka* Z rękopisu od Stradomia
pod Częstochowa. » Wicie! czy jest
piętka w życie?* Krak. IV, '283.
• Święty Wicie! czy jest piętka
w życie V* Zb. XI, 40. > Piotrze,
Pawle, Wicie! cy je piijtka w ży-
cie?* Pr. fil. IV, 231. » Święty
Wicie, Dużo piętka w życie?* Z rę-
kopisu od Stradomia pod Często-
chową. •Na święty Wicie, piętka
w życie* Fed. II, 362. || •Pięlka:
• łow. pies goni w piętkę, t. j. po
śladzie, ale wstecz, za co mu wy-
pada zaraz w łeb wypalić, bo to
najgorszy taki* Roczn.22'i. •W pię-
tkę gonić — o psie, goniącym
zająca pod trop* Pr. fil. V, 832.
II •Poczekaj ty chłopku, będziesz
ci ty mięlki, ino znów na zaciąg
każą ci na piętki = na [)ięty
deptać będą byś szedł prędzej*
Pozn. IV, 270 (Objaśnienie wąt-
pliwe K.).
Piętnastka = > płótno, zr(>bione
z i)asoniok po 15 nici mających*
Pr. ni. V, 832.
Piętnasty: >Pjcn;isti« Ram. 135.
Piętnaście: ^Paliiast = 15*^ Huzpr.
XII, 45. >Pincnasco« Gon. 43.
• Pjcnasce* Rani. 135. >Z piolno-
słunia mu njniccliami pokazał or-
gane* Dord. 119.
P i ę t o c h a (od piątku) nazwa krowy
Święt. 21. Rozpr. X, 245. Wisła
V, 923. Pr. fil. III, 312.
Piętro = •strych; na piętro pro-
wadzi drabina* Tyg. ii. 1, IX, 6.
• Piętro = strych na stodole do
nakładania owsa, koniczyny, sia-
na* Wrześ. 16. Toż Rozpr. X,
295. Spr. V, 392. .Piętrze =
góra, poddasze* Pr. fil. IV, 231.
• Przętro, przętr, prząter = piętro,
strych* Hilf. 177. > Prząter, przą-
tro = piętro, strych* Ram. 162.
Przętr, przetrze* O. || •Piątro =
piętro* Pr. fil. IV, 855. •Hareśt
ten... był na piatem piątrze* Święt.
362. •Kamienice na kilka pięter*
Rozpr. VIII, 93. •Chto do ni
wskocy na kun iu na trzeci piętrz*
Chełch. II, 133. •Słupy z wiatra
postawione, na trze przetrę od-
mierzone z górf do dołu* Hilf.
138. II •Piętro* w orce: •By
w orce pług nie szedł za płytko
(na piętrze)* Święt. 8. || •Przątrz
= podniebienie* Hilf. 177. Por.
Pień tro.
Piętrowy p. Czapa.
Piętrz p. Piętro.
Piętrze p. Piętro.
P i ę t u 1 a: » Jeżeli cielę urodziło się
w piątek, to je nazywają piętula*
Wisła V, 922.
Pif, p a f, h o s a . . . : • Pif, paf, hosa,
swady hosa pomposa swady hosa
pomposa* Łęcz. 155.
Pigłać = •pielęgnować* Mil.
Pigularz = •aptekarz* Pr. fil. V,
832.
Pigułki: » Pigułki galo})Owe, p-i ha-
lapowe, p-i jalapowe = Pilulae
Jaiapae* Ciesz. 75.
Pijaczek: • Wiedziałaś dziewcyno,
ze ja był [»ij«'icek* Święt. 275.
Pijaczyna: » Był ta taki pijacyna,
co nic nie robił, ino ciongle pił*
Zb. XI, 125.
Pijaczysko: •A dałaś mnie dała
Pijać — Piklo
J03
za to pijacysko, co od niego bu-
cha j^no gorzałcysko « Kieł. II, 67.
Pijać: »Ukazdł mu sie "ociec i pe-
iziii mu, ze jak nie psiestanie
pijać, lo go weźnie na św. Mar-
cina* Zb. VII, 42. >Ona miała
cWopa, co pijał« Wisła VI, 311.
Pijak: >Pijdk = naczynie do picia «
Pr. fil. V, 832. >Pijok = her-
batnica* Udz. || »W jęczmieniu
rośnie tąk zwany pijdk (Lolium
temulum), który się z jęczmienia
wyradza, a podobny jest raczej
do owsa« Zb. VIII, 257.
Pijana p. Piana.
Pij ani ca: »Jak ja umrę, pociiowaj-
cie, i nad grobem zaśpiewajcie:
pomerł pijanica* Maz. II, 112.
» Dziad pi-zeklenty pijanica« Zaw.
70. II »Pijanica = łochinia, sza-
lonka (vaccinium myrtillns). Lud
mniema, że jagody jej upajają.
Mniemanie to powstało zlad, że
tam, gdzie znajdują się one obfi-
cie, wyciskają z nich sok, który
po wyfermenlowaniu może upa-
jać. Przed laty słynął u nas ktoś
z tego, że umiał z pijanie wyra-
biać wino szampańskie, zapewne
ciecz wy fermentowaną, musującą
i upajającą, nic wspólnego nie
mającą z tern winem « Osip.
Pijar y, 2 pp. pijar, bip. = •pi-
jatyka* Krasn. 306.
Pij as = » pijak* Rozpr. III, 374.
>Pijasie, pijasie, nie siadaj przy
drodze, Przyjdom ci zbójnicy, za-
bierą-ć pieniądze* Zb. XII, 210.
Pi jasek = piasek: »Ani pijaskiem,
ani błotem* Pozn. II, 245, n^ 89,
zwr. 3.
Pija tyka: »Chwop... bierze drugiego
gospodarza i pijatykę i j idzie do
chawpy "ojców* Rozpr. VIII, 222.
> Przyjmują jich (sonisiadów) pi-
jatyką* Rozpr. VIII, 22ł.
Pi jawa: >Za pomocą tęczy ('pija-
wy') Bóg nabiera wodę z morza*
Was. 84. II »Pijawa = pijatyka*
Święt. 709. »Pijawa = picie, prze-
pitek. 'Prosić kogo na pijawę'*
Spr. IV, 327.
Pijawnicarzz » pijawka* Ram. 134.
Pijądz p. Pieniądz.
Pij en y = » pijany* Lub. II, 212.
Pijować =: » pijać: 'czych jń pijo-
wała ze syneczkami (z chłopcami)
do dnia*' Pr. fil. V, 832. >Gdo
gorzałkę rad pij uje, ten buty bes
podeszw miewuje* Wisła VIII, 792.
Pijuś: »0j dobry dzień Maciusiu,
nas dobry pijusiu!* Łęcz. 136.
Pik = » smarkacz* Udz. » Dziecko
mało od lat 3 - 4 zowie się 'pik'«
Zb. XIV, 19. II >Pik = słowo*
Zb. II, 9.
Pikać = » dyszeć: 'ledwo pika' =
ledwo dyszy* Mil. Parcz. || » Pi-
kać = pisnąć: 'ani razu nie pi-
knoł, jakem mu drzazo^e z palica
wyjmał* Spr. V, 118. »Jak ik
złapie w garść, to ani piknom*
Zb. XV, 43. II » Piknąć = rzec:
'ani mi piknij'* Zb. II, 9. || •Pi-
knąć = ukłóć pika^* Wisła III,
331, no 33. || P. P i k u t.
Pikiel p. Piklo.
Pi kier: »Kiczki = zabawa dziecin-
na, polegająca na podbijaniu je-
dnej pałeczki drugą, inaczej klipa,
pikier* Pr. fil. V, 760 p. w. Kiczki.
»Pikier= gra dziecinna, to samo
co klipa, kiczki* Pr. fil. V, 832.
Por. Klipa, Kicz, Kicznik.
P i k i e s w gwarze żydowskiej : » A mo-
że jejioniości lulkę; {)obiegnc po
próbkę tytoniu do Kaczannowa...
taki pikies nowy transport, jak
miód* Jaksa Bykow^ki. » Jeszcze
tenii oczyma jaśnie panu wypatrzę
taką panienkę, co pikiesi rari-
tes!« ib.
Pikietka = >lorelka* list. z WiUia.-
Piklo: >A czj^ do dóm, uszf pus<Il,
łógon ucąl , f świnka nie rzekła
ani pik la. (Wyraz piklo, a może
104
Piknąć — Pilno
pikiel używa się tylko w związku:
ani pikla tj. ani źdźbła, nic a nic)«
Nadin. 144.
Piknąć p. Pikać.
Pikolić = » rznąć, piłować tępem
narzędziem lub nieumiejętnie, z tru-
dnością; nękać kogo, dokuczać*
Święt. 709. || > Pikolić się =
kłócić się, sprzeczać się* Zb. I,
48. Toż i^dz.
Pikon p. Pyk on.
Piksla = » tabakierka (niem. Biich-
seljc Rozpr. XVII, 52.
Pik ul >a. zanis = okienko uko-
śnie wyrżnięte, np. w spichrzu*
Pleszcz. 40.
Pi ku la =: >pół centa* Rozpr. X,
295. »Pikula = drobnostka,
rzecz bez wartości* Święt. 709.
P i k u 1 i c z k o w i e : » W drukowanej
Radzie pańskiej (r. 1597) i śladu
jicwary niema, chyba jedno i dru-
gie słowo narzeczowe, np. piku-
liczkowie (ludzie małego wzrostu),
ciekawe tym, że u Słowaków mi-
tyczne oznacza postaci (karzeł-
ków). Wisła VI, 878.
Pikułatnik m. Pikułatnica ż.
= » kutwa, du-igrosz, sknera*
Kolb. rękop.
Pikut >(kszyk, gatunek beka>a) pi-
ka: pikut- pikut-pikut! (głos wy-
dawany przy wabieniu się kszy-
ków podczas pory godowej)* Wi-
sła VII, 175. Tożbsip. Por. Pie-
kut.
Pil, Pila p. Pilu.
Pi lać = >pilnować, strzedz 'Józef
[)ila koni, — Jan tvlo karczmy
pila)* Maz. V, 34. Toż Osip. f|
^Pilać= zwracać na co uwagę.
Ty na jego >łowa nie pilaj* O.
P i 1 a r n i a = > 1 , dom do grania
w pilk«.': pilnik 2) [)i«av. ob. Tar-
r tak* O. (pcnl wyrazem tym niema
wyrazu fiilarnia).
Pilarz: »Pil;u-z= robotnik piłujący
drzewo* Pr. (II. V. HH'2. Uuzpr.
IX, 157. II »Pilarz — tak nazy-
wają w okolicach Chodla mie-
szkańcy miejscowi przybyłych z Ga-
licji od dość dawna włościan*
Pr. fil. V, 832.
P i 1 a r z o w y : > Piersza z skał znako-
mitych jest tak nazwana Pilarzo-
wa. Dziwne tu rzeczy opowiadają
prości ludzie o jakimś Traczu,
który... czynił sobie igraszki z dja-
błów* Kieł. I, 227; ib. 228.
Pi las = > miejsce na statku, np.
szkucie, gdzie sypiają flisy* O.
Pilch =: >koszatka, Myoxus« Wrześ.
16. Pilk = »koszatka, Myoxus<
Spr. V. 392. »Pilch = kret*
Wisła VI, 916. » Pilch = gatunek
dużej myszv: po rosyjsku połch*
Pr. ni. IV, 856. II »Pilch=: ską-
py* rdz.
Pile: »na gąsięta wołają: pilÓ, pil6,
pile!* Święt*! 22. »W Puckiem
wołają gęsi: pile, pile, pile, odpę-
dzają przez hela* Nadm. 148.
Por. Pele, Pilu.
Pilerz p. Filar.
P i 1 g r z y m o w a ć p. P i e 1 g j z y m o-
w a ć.
Pili = >swój, krewny. Ona mi ta
nie pila: lepiej oddać dziecko do
obcego jak do pitego* Zb. I, 48.
Pilić = » popędzać, naglić, przy-
śpieszać* Kuj. II, 274. Krak. IV,
81 H. Zb. I, 48. lldz.
Pili liii p. Pilu.
P i 1 i p o w c z a n a noc p. P i 1 i p o-
w k a.
P i 1 i p o w k a = » post od św. Filipa
(adwent), noc pilipowczana, naj-
dłuższa w roku* Roczn. 224. »Pi-
lipówka, w Drohobyczu filipiwka*
Zb. I, 73.
Pilk p. Pilch.
Piłka p. Pilu.
Pilniować p. Pilnować.
Pilno = > prędko, .<zybko, spiesznie
np. pilno sie zbieraj w Kraków;
pilno zawar drzwierze; ni mógek
Pilnowacz — Pimpara
105
pilno zbścYĆ* Spr.V, 392. Rozpr.
IX, 202; ib.218. Sab.134. > Chłop
wzion, zakrzesał pilno kołek bu-
kowy* Wisła VI, 140. »Pilno =
potrzeba; pilnie* Hilf. 175.
Pilnowacz: » Czyś ty dobry złodziej,
czy ja dobry pilnowacz* Pozn.
VI, 104.
Pilnować: >Pielnować = pilno-
wać* Pr. fil. IV, 231. »Pilniować
(pilniuj! — pilnio) Zb. I, 12.
» Wtedy młody pan między chłop-
cami, co go pilniują. siedzi* Pozn.
II, 236. »Pilować*: »n znika...
w wyrazie piłować* Rozpr. XII,
40. > Piłować = pilnować, pilno-
wać się, uważać* Ram. 134. Pobł.
64. Hilf. 175. »Bt piłował sani*
Derd. 10. » Stróż amnioł cę pi-
łuje* ib. 34. »Ty nie piłujesz
za czym innym* Hilf. 98. >Ma
muszima piłować, bo tak wszf tc^
trze usnąć ni możem* ib. 131.
Pilny: » Koło dworu Iśania leci. gu-
bernantka pilna dzieci* Kuj. I,
235.
Piłować p. Pilnować.
P i ł o w n o ś ć : » Pilowno-^c = j)ilność *
Ram. 134.
Pi łowny = >j)ilnv« liam. 134.
Pobł. 64.
Piłściowy = » włosieniu wy * Petr.
Pi iść = > nabicie z materaca, wło-
sienie* Petr.
Piłu: »'pilu! piłusie, piluchny!' na-
woływanie gąsek* Kuj. II, 275.
• Gęsi duże: piłu, pilul gąski: pi-
lusi^ pilusi!* Krak. I, 180. »Piłj-
pilj, piłjka-piłjka: wołanie na gęsi*
Hilf. 175. »Na małe gąsięla: pilu,
piłusie!* Maz. III, 47. > Przywo-
ływanie gęsi: pilu! pilu! wal! wal!*
Wisła III, 219. »Przywal)ianie
gęsi: pilu, piłu, piłusie! mlo<iych:
pilu, piłu, piluchny!* Wisła III,
664. >Na indyki: 'pilu, f)ilu'!<
Zb. XIV, 158.' »Na gęsi: pihiś,
piluś, piluś!* Lub. I, 82. »Pilu-
sia! lwa! pile! pile! wykrzyk (dla
nawoływania gęsi)* Święt. 709.
• Nawoływanie na małe gęsi: dzie-
ci, dzieci, dzieci, dzieci, pilu, piłu,
piłuśki albo piłusie* Wisła VII,
749. > Wołanie na gęsi, pilu- pilu,
pilusia, -eh na* Spr. IV, 372. •Wo-
łanie na gęsi: pilusia. pilusia, pi-
lusia! lwa, lwa, lwa!* Święt. 22.
• Pilu, wołają^ na indyki* Rozpr.
XX, 432. •Woła się na gi^sięta:
"pilu, piłu!'* Dyg. •Nawoływanie
gęsi: j)ilka! pilili!* Cen. 77. »Gęsi
wołają: pila, pila, pila* Nadm.
149. » Na gęsi: liłuszka, pyl, pyl,
pyl* ib. > Piluś, piluś = nawo-
ływanie- na gęsi* Pr. fil. V, 835.
Por. Pole, Pile.
P i ł u c h n a , P i 1 u c ii n y, P i ł u s i,
Pilusia, Piłusie, Piluś, Pi-
łuśki |). Pilu.
Piła = • tartak* Wrześ. Ki. Hoff
41. Wisła I, 35. Spr. V, 392.
Wrzos. T. 17. .Piła = tartak
(u Górali tracz a. piła wodna).
Piła za.ś ręczna zowie się piłka*
Krak. IV, 316. .Posed do piejki
i poda: 'Kaj twoi gospodarze po-
dzieli dzieci?' 'Nie powiem, l)o
choć mie trochę podusa^, powiesą
na kotku i nie robią krzywdy*
Cisz. I, 87.
Piłat = » tracz* O. » Drwali i tra-
cz(')w (piłatów)* Maz. I, 44. || •Pi-
łat = wychodek (w klasztoracłi)*
Krak. IV,' 316.
Piłka = > pióra {)rzy warculi* (ko-
łowrotku do i»rzedzonia) Spr. V,
392. II Piłka, Piójka p. Piła.
P i ł k u c z o > (z łitew.) = inaczej .so-
czewka kanciasta, groch zajęczy,
woto\ynik (orohu.s)* Osip.
P i ło w i n y = »drzewno opiłki, tro-
ciny* Orzeszkowa, Bonę nati 92.
Pim[)ara = >gra w cetno, czy li-
ciio? zapytanie: pimpara? odpo-
wicMJź: jest para, albo nima pary*
Spr. V. 392.
106
Pindałek
Piornak
Pindałek: »Ptak pindaJek na ła-
pach chodzi, a rogiem trawę j^
l^gęś)< Zb. VI, 14, no 113.
Pin d as i a = » kobieta zJa, sucha*
Udz.
Pinderyndum: »Hop sztynderMa-
daliński, fika, z góry ta, zbara
ciup, ciup, pinderyndum hura ba-
rabsza mazura* Kuj. II, 64, przy-
śpiewek do piosnki o koziołku.
Pinduryńka: >Tiuta! — z koryta!
Ciera, ciuch, ciuch 1 Pinduryńka!
— Madaleński, Mazura!* Zb. II,
94, zakończenie piosnki o ko-
ziołku.
Pin dyga = » (pogardliwie) napitek,
wódka* Krak. IV, 316.
Pindyrynda = »bielun, dondera*
Mil. » Pindyrynda = bieluń dzię-
dzierzawa* O. > Pindyrynda* =
bieluń, Datura Słramonium L.«
Kk. 13. VVi-ła V, 422. Hempel
z pod Janowa. Kuj. I, 83. »A dla
wdowów pindyrynda (belladonna)*
Pozn. IV, 55. II »A za moja [)in-
dyryndą, Dziewki, chło[)cy z kar-
cmy wyjdą (skrzypce)* Zb. VII,
147. II » Pindyrynda = gaduła,
paplaczka, rozpirynda* O. •Pin-
dyrynda, wyraz ten zarazem jest
przezwiskiem kobiety nioporza^dnej
aslrojnej* Kk. 13. Por. Dende-
r a , T o n d e r a , T y n d y r y n d a.
P i n d y r y n d o w y : » To wszystko na
węgle z upalonego ciernia wielko-
sobotniego posypane i do tego
garść szalejovv(»go maku i pindy-
ryndowego suchego liścia* I*ozn.
VII, 278. Por. Pindyrynda.
Pinezka = pluskiewka (gwoździk,
z IV. piinaise) w ogłoszeniach Ku-
rjerów z 189 U roku.
Pingi p. Piega.
Pin go waty p. Piegowaty.
Piniaszck p. Pioniaszek.
Pinioła = > nazwa jo<]ły* O.
Pinka: » Pianka = 1, ćwink drew-
niany, kołek, którym si(^» podeszew
przybija do buta, pras.-niem. Pinne
2, gatunek małych gruszek zimo-
wych* Ram. 133.
P i n k o ł a: » Przyleciał czyżyczek, Po-
stawił wina żydliczek; Przyleciała
pinkoła, Wszycko im to wylała*
Zb. IX, 233.^Pinkuła = trzna-
del (ptak)* Pr. fil. III, 306. (Cze-
skie pfnkava a. pink z niem.
Finkę K.).
Pikować: » Penkfiwac = kołkować,
kołkami przybijać podeszwę* Ram.
133.
P i n o w i j a = » bujan , peonia, ro-
ślina ozdobna, ogrodowa i wonna*
Osip. Por. P i w o n j a.
Pindyczyć: »Pińdycę, -ys, pińdy-
cyć na kogo = napierać, nasta-
wać na kogo* Spr. IV, 327.
Pińka: >Na Podhalu Tińka biała'
pliszka biała (Motacilia alba)*
Spr. V, 137 p. w. Łysy -Maciek.
Pi ok a ć = » ledwie dychać (mówiąc
o umierającym) np. ledwie piokd,
ju piokać nie może* Zb. II, 251.
II » Piokać, od monotonnego wo-
łania indyk: 'pio-pio-pio'* Spr. V,
140.
Piołun: »Piełun (piołun)* Kuj. II,
285, n^ 68. »Artemisia absin-
thium L., Bylica piołun, u ludu
piołun, piełun (powszechnie)* Zb.
VI, 226. »Piołunek (Bylica pio-
łun, Artemisia Absynthium)*
Krak. III. 128. » Wianki wiją
dziewczęta z... piołunku* Święt.
113.
Piołunija p. Pi won ja.
Pion = 'instrument używany przez
mularzy* Pr. fil. IV, 856.
Pionek p. Pionek.
P i o n k ji o g r o d n a p. N i e ż y d ó-
wk a.
Piornak: » Piornak =: skrzydlak,
pióro używane do pisania* Pobł.
61. '♦Pjornak = duże pióro ze
skrzydła gęsi (do pisania)* Ram.
137.'
Piorun — Pietruszka
107
Piorun: » Kaszubi mówią : piorun
pali, ale kej pdteniu zaraz grom
wuderzi, ten wfigasi* Hilf. 176.
^ >Pienin« Sand. 202. Kuj. I, 301;
ib. U, 285, no 68. Zb. V, 239.
Święt. 336. » Pieron* Oles. 133.
•Pieron « Spr. IV, 28; ib. 348.
Arch. V, 641. Zb. IX, 49. iMatu-
siak Kw. Rozpr. VIII, 165; ib.
181; ib. IX, 152; ib. 274; ib. X,
228. Mil. »Pierony bieły* Zb. V,
190. » Pierony sli-zylają« WisJa
VIII, 819. II >Faron, farun, fa-
rona, faruna = przekleństwo na
Szlązku: o farona! = wykrzyk
podziwu; ty faruna, farona kan-
dego = przekleństwo* Pr. fil. V,
731. II » Duchem będę gotów, pie-
ronem, panno Justysin* Orzeszk.
11 »WeJniane spódnice: pioruny*
i^ozn. I, 67. II » Piorun, piuron
= kurtka, którą można prać*
Wista I, 318.
Piorunki = »trepki; piorunki =
chodaki, pantofle* Pr. fil. IV, 231.
II »P''iorunki = jazgarze (rvby)<
Wisła I, 154.
Piorunowy: > Nazwy 'piorunowy
klin' używają Mazurzy dla kamien-
nych siekierek starych Prusaków*
Top. 43. » Piorunowa kula = sie-
kierka kamienna, zabytek z cza-
sów przedlnslorycznych. Naciera-
nie nią wymion krowy, która
mleko utraciła, wedle mniemania
bab ma im mleko prz^^wracad,
i dlatego trudną jest rzeczą^ nabyć
ów zabytek od bab, które usilnie
się starają posiadać na cel rze-
czony choć jedną ową piorunową
kulę we wsi, nie przypuszczając
wcale, żeby to był wyn')b ręką
ludzką zdziałany* Osip. > Burak
(Beta ynlgaris), osubliwiu ćwikło-
wy, z którego sok z octem, mio-
dem do płukania gardła, roztarty
ze śn)ielaną i posypany pioruno-
wą strzałką, na okJady, niszczy
dzikie mięso* Pleszcz. 111. ||
>W Matkę Boską Zielną święcą
makówki, marchew, słoneczniki,
bielicę, ziele piorunowe* Pozn. I,
145. "
Pi oruński: »Pioruńskie... koło* =
przeklęte Prz. ludu VI, 261.
Piostka p. Pieśń.
Piotr: »Pietr, Piętrz = Piotr* Pr.
fil. IV, 856. >Pietr* Mil. .Pieter*
Pr. fil. V, 832. .Święty Piętrze,
dej mi znalyś ze trzy (grzyby)!*
Wisła VII, 1 1 0. .Panjezus ze świę-
tym Piętrem chodzili po świecie*
Święt. 324. »Oddej Piętrze tę bie-
liznę* ib. 325. .Pietruś* Zb. XV,
128. .Pjoter= Piotr* Ram. 137.
.Pjoterk = zdrobn. od Pjoter*
ib. II »Nagnać a. napędzić pietra
= nastraszyć* Czark. .Napędzić
mu pietrka (czyli strachu)* Pr.
fil. IV, 856 p. w. Pietr. .Napę-
dził mu pietra = przestraszył go*
lidz. .Pietra mieć = obawiać się,
trwożyć się* Święt. 709 || » Piotr
= krzyż w oknie, niem. Fenster-
kreuz* Pobł. 137.
Pio trać: »Nie piotraj mi, bo ia
ski-cki* Krak. IV, 280, n^ 985.
Por. J a n a ć.
Piotrów: .Rzuca sie, jak Piętrowa
mać [O srożącym się)* Święt. 681,
n^ 623. .Trzepie się, jak Piętrowa
mać* ib. 683, n^ 701.
Piotrów ka = .post u l-(usi przed
Św. Piotrem, pictrówczany dzień,
najdłuższy w roku* Roczn. 224.
.Pclriwka* w leniżo znaczeniu
Zb. I, 73.
P i o t r u s z k a : . Mie^^zczanie skary-
.^zewscy (a w .szczególności bra-
ctwo Św. Anny) podczas nabożeń-
stwa, naw(4 w zapu.sty, nie zno-
>\\\ hała.śliwcj w gospodzie mu-
zyki. W cza>ic najścia wojsk
auslryjackich. huzarzy węgi(M'>cy
Wcczaja skusili byli skrzypka IMo-
lru>zko du «rrani;i im w zapusty.
108
Pióreczko — Piparek
Oburzeni Skaryszewianie ukarali
publiczną chłostą niewczesnego
wesołka, i każdego niefortunnego
grajka nazvwają odtąd Piotruszką*
Fiad. I, 12.
Pióreczko, P i ó r e ri k o, Piórko
p. Pióro.
P i ó r k o s k i : > Jak cie Piórkoski (dja-
beł) spotka, to cie kusić nie bę-
dzie* Fed. FI, 364.
P i ó r k o w a ć s i ę : » Scakować sie =
pierzYĆ się, piórkować się< Święt.
714.'
Pióro: Zdr. »Pióreńko«: »Leciu-
śki, jakby pióreńko« Kam. 118.
» A chw^ytajżo, mój syneczku, chwy-
taj, tylko jćj (przepióreczki) się
pióreńków nie tykaj* Pozn. II,
i51(). II »Hydr(argyrani) viv(um).
Piórko śrybra, .sybacek, dudka
.śrybra, dudka od brudu* PJeszcz.
143. II » Pióro* = skrzydło: »Po
wymłóconiu zboże wieje się szu-
flą, przyczem zwykle skrzydłem
gęsieni, osadzonom na kiju, a zwa-
neni [)iór(), spaciia się (zmiata)
z plew* Kuj. I, 88. »Drucinia
star-^za idzie za nią (za panną
młodą) i nad jej jrłową piórem
(jręsiem skrzydłem) zmiala (ma-
cha)* Pozn. II, 245. II »Jaja do
święcenia Farbują albo w łuj)in-
kach z cebuli, albo też w t. zw.
|)iórach, czyli łodyżkach żyła* Zb.
X, 197. II » Pióreczko = bukiet*
Zejsz. 76. »Piórecko = kitka,
robiona z nędzy, szychu, piórek
farl)()wanych, którą wieśniacy na
święto do kapelusza lub czapki
j)rzypinają* Pauli 2u6 odsyłacz.
>Moja kochanecko. Wyrwij mi
jiiórecko: Zielone cyrwone. Wier-
skiem pozłocone* Pauli 208. »Ka-
[)elusz (}xórala, słowaka) zdobią za-
w-ic<isle kutasy i złociste piórko,
ł. j. zielona gałązka, której końce
listków malar^kifui złotem i)Owle-
czone* Tyg. ii. 1. XII, 59. » Da-
łabym ci piórko, ale nie z ogród-
ka* Zejsz. 104. II » Pióro* u ką-
dzieli: » Kądziel... składa się... z...
przęślicy... w której osadzone jest
pióro — drążek ostro zakończony,
na który się kładzie krężel* Wisła
VI, 429. Toż Was. 56. Maz. III,
45. > Kołek (u kądzieli) sterczący
do góry z nasada, z wydrążeniem
n wierzchu ma nazwę: pióro, piór-
ko* Lub. I, 86. II »Pióro< przy
pługu: > Klucz, drąg do zawożenia
wołów przodkowych, mający na
końcu pióro* Kuj. I, 87. || •Pió-
ro* a. » Pióra* =: skrzydła ka-
pelusza: > Kapelusz słomiany z o-
gromnem piórem (.skrzydłem) wła-
snej roboty* Pozn. II, 165. »W ka-
peluszu z ogromnemi piórami*
Pozn. VI. 351. » Kapelusz czarny
filcowy z szerokiemi piórami (bords,
skrzydłami)* Pozn. II, 172. j|
• Pióro* w młynku: •W niej (bani
t. j. tylnej części młynka polskie-
go) osadzone są na walcu pióra
z deszczułek* Święt. 13. > W któ-
rej (bani młynka niemieckiego) się
deszczułkowe pióra obracają, osa-
dzone na walcu przez szerokość
młynka* Święt. 13. j| »Pióra =
ziobra (zwierząt)* Prz. ludu, VI,
111. II »Jak ci mi zagrają Cebu-
lowe (nazw.) pióra. Pójdą chłopcy
za mną. Jak po niebie chmura*
Zb. X,^319.
Pió rowka = » piórnik* Petr.
Pipa = » lulka, fajka do palenia
tytoniu* O. || » Pipa = piszczał-
ka, fujarka* Ram. 134. Toż Hilf.
175.
Piparek = > cybuch* Goszcz. Ta-
try 132. Toż 5. Rozpr. XVII, 24.
>Pipazur, piposor, piparek, pipo-
ros = cybuszek do fajki: węg.
pipasziir: słowac. pipasar* Rozpr.
X, 295. »Piparo.s, piporas, pipa-
rek, piposor, pipasur == cybuszek*
Wrześ. 16. >Pipazur (cybuszek)
Piparos — Pisaneczko
109
z węg. pipaszar (cybuch) c Rozpr.
XVn, 24. »Piparus, piporas =
drewniany krótki cybuszek do fajki
góralskiej* Spr. V', 392.
Piparos, Piparus, Pipasur,
Pi pazur p. Pi parek.
Pipćić = » palie fajkę « Rozpr. X,
295. Spr. V, 392.
Piporas, Piposor p. Pip a rek.
Pipówka = »Pipenslab« Mrong.
581.
Pirdzec = » pierdzieć* Ram. 134.
Pire-wlere p. Piere-wtere.
Piróg p. Pierog.
Pirsiaty: »Pirsati« = piersisty.
Dzewozfna pirsata* Hani. 134.
Pirszczeń p. Pierścień.
Pirścianek p. Pierścionek.
P i rś n y: . >Pirsny = piersiowy: Pir-
sna ch6rosc« Ram. 134.
Pirw p. Pierw.
P i r w a, P i r w ó j, P i r w u, P i r w u j,
Pirvy p. Pierwej.
P i r z c e ń , P i r z c i e ń p. Pier-
ścień.
Pirzcianek, Pi r ze i one k p. Pier-
ścionek.
Pirzcieniec p. Pierścieni ec.
Pirzyć się = > zJościć się na ko-
goś* Udz.
Pisać: 3 os. i. nm. »Pi>aja« Hozpr.
X, 193. 2 os. rozk. »Pisej< Rozpr.
XII, 62. II » Pisać = malować
jajka na Wielkanoc* Spr. V, 118.
Zb. II, 9. Zb. XIV, 70. Udz. P.
passim. »W Wielki Czwartek go-
spodarze i rodzice gotują na twardo
jaja (w cebuli, cynamonie i t. p.
dla koloru) i chowają takowe po
krzakach, po za płotami i t. d.
a czeladź i dzieci pisane te jaja
szukają* Pozn. II, 65. »Mała ich
(jajek) cząstka jest pisaną t. j. ma
białe wzorki na czarnem lub żół-
tem tle* Maz. III, 77. »Po wsiach
kra.szą jaja i piszą je woskiem*
Pieszcz. 87. > Pisać = malować
desenie na naczyniach glinianych*
Pr. fil. V, 833. II » Pisać kogo,
pisać się = nazywać się: pisają
go a. pisze się Gąsienica* Wrześ.
16. Rozpr. XX, 432; ib. XXVI,
391. Holf 41. > Pisać sie, a. pi-
sać kogo, mówi się o nazwisku
właściwem np. pisem sie IJdraj,
pisom go (lieślica* Spr. V, 392.
> Jedna z nich, Anusia, 'która się
pisze do Kurosów'* Wi.sła VIII,
212. » Nazywam sie Kiepus a pi-
szę się Wierzbicki* Rud. 126.
» Jeden z tycli cyganów był taki,
co sie pisał polski krwi* Cisz. I,
286. II »A ty lisaj, Nie tu cie
pisaj, Ino w kościele na słupie
I u księdza na chałupie* (zaże-
gnywanie liszaja) Fed. 255. Por.
P i s a n e.
Pi sadełko = » narzędzie do pisa-
nia (czvli malowania) na jajach*
Wisła V, 703. Pr. fil. IV, 231.
Pisak =1 » Blaszka złożona w trój-
kąt z lejkowatym otwo-em w je-
dnym kącie, używana do pisłinia
jaj, przyrząd do pisania jaj* Pr.
fil. IV, 231. »Aby upisać pisankę,
czyli piskę, trzeba mieć dobry pi-
sak, t. j. mały pr-zyrza^d z blachy,
złożonej w lejek i osadzonej
w drzewie. Najlepsze pisaki by-
wają z blaszki, znajdującej się na
końcu sznurowadła* Wisła VIII,
363. > Pisak ze śpilki abo z bla-
.secki = narzędzie* (do pisania
na jajkach) Wisła V, 650 i 703.
II >Pi<ak = pióro a. ołówek*
Pr. fil. IV, 231. » Pisak = ob-
sadka do piór stalowYcłi* ib. V,
833. II .Pisak = kajet* Zb. II,
9. II » Pisak, pismak = umiejący
pisać* Spr. V. 118.
Pisałek = »pisarzyna* Hue 440.
Pisane: » Umiał juz dobrze cytać,
na pisanem sie wyznał, jak sie
patrzy* Święt. 374.
Pisaneczko: » Napisał jej pisane-
czko Na pergaminie, łże się już
110
Pisanie
Piska
żenić będzie, W cudzej krainie*
Rog. 82, no 143, zwr. 3.
Pisanie >a. Pismo = list, kore-
spondencja* Osip. > Stało nieda-
wno w nadrukowanem pisaniu (ga-
zecie, książce K.), co to Wawrzek
z poczty przyniósł naszemu panu«
Kam. 43. »0n wydobył zaro chu-
steczkę i pokazuje ją i króleskie
pisanie, i przepuścili go« Kuj. I,
142—143. »Dopirom se zacon
dziewcyne miłować, Przysło mi
pisanie, muse maserować< Zb. XII,
205. »To se pan prepinator po-
znachodził tyło pisania (= wy-
szukał kwitów) od nieboszczyka
wojca, że mu jeszcze patrzało ki-
lanaście lat trzymać prepinacyją*
Kam. 76. II » Pisanie = przyozda-
bianie jajek deseniem* Wisła IV,
819.
Pisanka = » jajko malowane* Kozł.
198. Roczn. 224. Zb. I, 73. Zb.
II, 9. Zb. III, 125. Zb.YII, 294.
» Pisanki czyli kraszanki* Chełm.
I, 139. » Robią z jaj pisanki czyli
piski* Zb. XIV, 69. » Piskami (pi-
sankami t. j. upstrzonemi barwą
jajami)* Lub. I, 118. > Pisanka =
jajko wielkanocne malowane i pi-
sane woskiem* Pleszcz. 40. »Po
wsiach kraszą jaja i piszą je wo-
skiem. Pisanki te są przeznaczone
na podarunki* Pleszcz. 87. •Pi-
sankami zowie lud jajka, ozdo-
bione deseniem, otrzymanym przez
pokrycie woskiem pewnych części
powierzchni przed zanurzeniem do
barwnika* Wisła IV, 819. || •Pi-
sanka* = rodzaj grochu: » Groch
sadzą: piechotny i tyczny w roz-
maitych gatunkach, jako to: ...pi-
sanka lub piskowy* Zb. XIV, 26.
Pisarek = > kupczyk* Pobł. 137.
Pisarka =: >żona [>isarza« Pr. fil.
V, 833.
Pisarz: > Pisarz weselny * : » ko-
miczno- uroczyście funkcyonujący
przy tym akcie (przy tańcu z panną
młodą) pisarz weselny* Zb. Xn,
233. II Przy frycowaniu kośnika:
> Zasiadają potem na ławach urzęd-
nicy, jako to: marszałek, sędzia,
pisarz* Kuj. I, 239.
Piscelet, Piscolec, Piscolet,
Piscolit p. Pistolet.
Pisebnie = »na piśmie: pisebnie
dać co komu* Pr. fil. V, 833.
Pisebny = » piśmienny np. pisebne
postanowienie* Pr. fil. V, 833.
P i s e k = > narzędzie, używane przy
opisaniu' na jajkach wielkanoc-
nych* Wisła V, 703. Pr. fil. IV,
231. II >Na koszuli loży spencer,
spencerek (kabat) już to grana-
towy sukienny z wykładanym w zę-
by kołnierzem, u dołu także ząb-
kowało fałdowany w cienkie i wio-
tkie fałdy (pisek)* Pozn. II, 162.
Pisemeczko p. Pismo.
Pisemny = umiejący pisać: > Je-
zdeś ty pisemny (t. j. piśmienny)?*
Cisz. I, 66. >Pisiemny (pisemny)
= piśmienny, umiejący pisać*
Kuj. II, 275. Bibl. Warsz. 1860,
LXXX, 628.
Pisiaty = różnokolorowy, pstry*
Święt. 709.
Pi siec: »Pod Ostrołęką (nad Nar-
wią) używaną jest do podobn^oż
celu (t. j. do budowy) glina zie-
lono-błękitna zwana tam pisiec
(jakoby pisana, malowana, —
a może od francuskiego wyrazu:
le pisO, lubo we Francyi nazwę
tę nosi urobiony z wapnem pia-
sek)* Pozn. I, 90.
Pisiemny p. Pisemny.
Piska = pisanka, jaje malowane
Udz. P. passim. Wisła V, 660;
ib.VIII. 363. Pr. fil. IV, 231: ib.
856; ib. V, 833. Czark. Spr. V,
118. Mat. Zap. || Piska = na-
rzędzie mosiężne w kształcie tutki,
służł^ce do znaczenia roztopionym
woskiem rysunków na kraszan-
Piskać — Pismo
111
kach przy wyrabianiu pisanek wiel-
kanocnych* Chełm. II, 241. Toż
ib. 1, 139. II >Piska* = kre.ska(?):
>Gnieniegdzie widać tylko wąskie
piski, które pochodzą od robactwa,
przechodzącego po piasku « Hue
181. » Kamień zsunął się z szyb-
kością błyskawicy i zostawił za
sobą zieloną piskę« Hue 351. ||
> Piska = lignit, gatunek węgla,
w niewielkich ilościach spotykany
w Porębie Mrzygłodzkiej, nie smo-
lący, a mający tę własność, że
]irzy przystępie powietrza i słońca
pęka i trzeszczy: dlatego też za-
pewne nazywany przez górników
'piska' t. j. piszczy (trzeszczy)*
Pr. fil. III, 496.
Piskać = »grać na piszczałce*
Spr. IV, 309. Rozpr. III, 374.
> Piskać = grać na fujarce* Ram.
135. Hilf. 95 i 175. .Piskajcie
marsz* Rog. 26, n" 49, zwr. 2.
•Piskejcie mi marsz* Zb. IX, 227.
>Zapiskńł na takij piscdłce* Zb.
V, 200. »Na piseałce piskał* Zb.
XII, 165. »Na piscałce se piska*
Zb. XV, 22. . Piskać = grać na
piszczałce: 'chodził sc piskajęcy
drogami'* Spr. V, 392. »Pisknuł«
Rozpr. IX, 306. || » Piskać =
gwizdać* Pr. fil. V, 833. Toż Ust.
z Zakopanego. » Piskać. = gwi-
zdać* Ram. 135. || > Piskać (głos
kwiczoła)* Prz. ludu VI, 126.
Piskśryja: »Pytała się szkrapka-
ryja (mysz) piskaryje (szczura):
czy jest hńpko (kot) w domu*
Zb. I, 129.
Pisklaczek = chudziaczek, bie-
dniątko: »Jedzże, jćdz, mojcś ty
małe, pisklaczku!* Dygasiński, Bel-
donek 93.
Pisklę = » młody bażant przed wy-
pierzeniem się, mvśl.« Pr. fil. V,
833.
Piakory = » dzieci praskuląt, pra-
prawnuki* Pr. fil. V, 833. || p.
Piskorz.
Piskorz: »Piskory 1. mn. = pisko-
rze* Was. 245. II » Piskorz =
obogi szlachcic, szlachetka* O.
>Piskorz, nazwa ta obejmuje je-
dynie szlachtę łęczycką* Wójc.
KI. I. 262. >Niejeden piskorz szla-
checki... przeklinał* ib. 212. > Bra-
cia piskorze nie mogli go przepić*
ib. 214. » Łęczycki szlachcic na
jednym dworku, jak i mieszczuch,
obdarzany między swymi bywa
przydomkiem: piskorz* Łęcz. 9.
II »Pi.skorv = błota leśne* Pr.
fil. IV, 231.
Piskotać: »(głos jaskółki)* Prz.
ludu VI, 126.
P i s k u ł a : > Dziamdzia = piskała
rozlazły* Krak. IV, 306 p. w.
Dziamdzia.
Piskun = » piskorz* Ust. z Wilna.
Piskury= > marchew pośledniej-
szego gatunku, suszona, z kaszą
jęczmienną lub jagłami rozgoto-
wana* Wisła VII, 76.
Pisku r z = » piszczałka dla dzieci *
Rozpr. X, 295. Wraeś. 16. .Piś-
kur, piśkorek = piszczałka z gliny
dla dzieci* Spr. V, 392. || .Pis-
kurz = skąpy* Udz.
Pisk w a p. Pizgwa.
Pismak: » Pismak = umiejący pi-
sać* Rozpr. XX, 432. » Pisak,
pismak = umiejący pisać* Spr.
V, 118. » Pismak = uczony* Zb.
VIII, 253. »Pismok = uczony*
Udz. P. jeszcze: Arch. V, 632.
Pism oczko p. Pismo.
Pismo = pisanie: »Kto sie zna na
piśmie, te sie nabardzij do piekła
ciśnie* Święt. 676. || > Pismo =
list* Rozpr Xli, 98. » Pismo =
list, ekspedycja pocztowa* Krak.
IV, 316. > Pismo, pisanie =: list,
korespondencja* Osip. »Pismo =
każdy urzędowy i prywatny do-
kument, a także list. np. zrobili
112
f^i.smok — Piszczele
pinfiio, opisali sie w r^;dzie; wzion
jco na pi^riio; ii wójUi pi-;iiiu ro-
bili; przy-ło piMiio z rzf;du« Spr.
V, 392. »I'i^riiio = pi>mo. Za
\)'l^^tu(iu\^l = wedle pi>anogo« Flilf.
175. »Jiiż ona dostała pisma*
Wtfp;. 114, n'^215. »Jiiż ją gonią
dwa pisma* ib. n" 216. »Pise-
m<'Czko* ib. 59, n^ 109. zwr. 1.
»Pij.rnerzko* ib. 98, n^ 178, zwr.
;j; ib. 102, no 188. zwr. 3: ib.
185, n" 259, zwr. 6.
Pi smok p. Pismak.
Pisnjp- = cisnąć, rzucić: » Kto ku
mojej dziosze chodzi. Szelma jest,
>Z(?Ima jest. .Jak go przy niej za-
stań*;, PisiK^ ja nim o ścianę*
Hog. 172, n'>:345. Por. Piznąć.
Pislelcl, Pistol, Pistolat, Pi-
ni oh* c p. Pistolet.
Pistolet: Zdr. »Pistolełek* Krak.
II, 1 14. Formy: .j^iscelel* łV. fil.
V, 974. Świ^t. 709. Rozpr. XVII,
92. »Zeby mu dali pisceloty*
Świot. 878. >Ponabijać piscelety*
ib. 881. Zdr. >Piscelelek* ib. 216.
• Piscolec* Zb. VII, 14. »Nabiół
fuzija i f)iscoU'o dwa* ib. 7. »Pi-
scolel* Zb. VII, 15. »Trzv pisco-
lely* Zb. V, 248. .IWoiit* Spr.
IV, 827. »Szczvlają z piscolitów*
Mat. 11. .Pistelet* Vr. lii. V, 838.
• Pistol*: »'re moje pi^^tole* Hog.
6, n« 8, zwr. 2. .Do izdebki za
mą poszedł. Pistole tam leżeć na-
stał* ib. 82, n« 59, zwr. 8. .Pi-
stolat* Zb. VI, 152. .IMstolee*
Spr. V, 892. Kozpr. X, 295. Wrześ.
\i\. .Zabili Janiszka z pi>lolca*
/.ej<z. 71. .Pi<tolre* ',1. mn.^ Zb.
VII, 74. Wisła II. 2 i. .Pisloloa-
mi* \^t> pp. 1. mn.'^ Wrze.'^. T. 45.
.PiNtolit*: .Z pistolita palnąn*
lVrd. S2. .Pistolina* Zb. XII,
20S. »PiNtoiiue* \^4 pp. I. poj.^ ib.
-Pi>trn!ota. pi>tru;otka* Pr. lii. V,
S88. 'Pł-tuleta* Ko.-.pr. XII, 47.
.Pi-tu;it* Piątk. || PiMolet =
część pi.szczela: >Roraatyz' leczy
okładanie szpikiem końskim, wzię-
tym z tej części piszczela, która
nazvwa się 'pistelet'* Wisła IV,
883. Por. Piszczel.
P i s t o 1 i n a, P i s t o I i t p. Pistolet.
Pistrula, Pistrzula = »1, owca
z wełną krętą 2, co murcata po
pysku, co kropki mń, jak palcem
coby podziubał* Rozpr. XVII, 12.
.Pistrzula == nazwa owcy, która
ma pysk i nojji obrośnięte* Spr.
V, 392.
Pistruleta p. Pistolet.
Pistrzula p. Pistrula.
Pistu I eta. Pi stu lit p. Pistolet.
Pistwić się: » Pistwiom sie, w^łosy
na głowie sie pistwiom, tj. są po-
targane, 'pomirwione'* Spr.V, 392.
Pis tyk a = pięść: »Nie będzieć on
(cliłop) kija szukał, tylko pistyką
(pięścią, pięstką) wypukał, córulu
moja!* Pozn. IVj 51.
Pisz, pisz! = .okrzyk zachęcają-
cy* Cen. 76.
Piszczała: .A bodaj zmarniała ta
moja piszczała, gnałem bydło w po-
le, grać ci my nie chciała* Łęcz.
218. II .Drąiek do dęcia szkła
zowie >ię u nich (hutników) pi-
szczała* Maz. III, 7.
Piszczałeczka p. Piszczałka.
Piszczałka = . fujarka « Kuj. II,
275. Mil. » Gdzie masz te piszcza-
łuchnę?* Pozn. VI, 342. || .Jest
do tego przysłowia taka góralska
piscałecka, t. j. dykteryjka* Wisła
11, 179.
P i s z c z a ł u c h n a p. Piszczałka.
Piszczeć: .o głosie śnieguła < Prz.
ludu VI, 126.
Piszczek = .samotnik brzegowy,
arenaria calidris* Pr. (ii. V, 833.
Piszczel = pistolet: » Błyscy ma
sie karabela. Karabela, dwa pi-
srela* Swięt. 250.
Piszi-zele: bip. instrument mazy-
izny: .Wydałam ją... Za trębacza
Piszczka — Pitwać
113
królewskiego. — A dajcie mi te pi-
szczele. Pójdę jej grać na wesele*
Rog. 13, n® 25, zwr. 5. Toż Lip.
160: toż Pozn. IV, 11 4, 116. •Za-
grajcie i w piszczele. Moi Kasi
a śmiele « Lip. 5. Por. Pistolet.
Piszczka: > Rodzaj myszy z ogon-
kiem krótkim i brzuszkiem bia-
łym* L'sl. z Tomaszowa.
Piszcz yk = » nizki urzędnik, skry-
ba* Ust. z Litwy. » Gdybym był
wzorowym powieściopisarzem, a nie
piszczykiem ramot* Wilkoński, Ra-
moty.
Piska = > członek męzki u dzieci <
Zb. II, 9.
Piśkorek. Piśkur p. Piskurz.
P i ś 1 a : >Piśle żelazne obsadzone
w drewno, do wyrąbywania lodu
dla zapuszczenia niewodu* Pozn.
III, 137. O. i L. maju 'Piesznia'.
Por. Pieśnią.
Piśmidło: »PiśmidJto = pismo*
Rozpr. XX, 432. || .Zioła uży-
wane do poświęcania są... piśmi-
dło t. j. wrotycz (Tanacetum vul-
gare L.)* Pleszcz. 91.
Piśmienny: > Piśmienny = uczo-
ny* Ki-ak. IV, 316 p. w. Pismo.
P i t a k: » Pitak = pomum Adami, jabł-
ko Adama, grdyka: zakręcił mu pi-
taka i. j. podłożył palec pod za-
ścięgę i zakręcił zaścięgę* Pr. fil.
V, 833. II » Pitak = męzki czło-
nek* Hilf. 175. Por. Pitek.
Pitek: »Pitk = napoje* Ram. 135.
II »Płtk = członek męzki* Hilf.
175. Por. Pitak.
Pitny miód = » miód sycony, czyli
napój z miodu i chmielu; bywa
dwójniak (mocniejszy) i trójniak
(.słabszy). Pitny jest przeciwsta-
wieniem przaśnego* Pr. lii. IV,
856. Por. Pity miód.
Pitolić = .coire* Pr. fil. IV, 232.
II » Pitolić ^= 1, krajać z trudno-
.ściłi tępym nożom 2, źle gotować,
pitrasić* Pr. fil. V, 833.
Slbwnik T. IV
Pitomv = » ograniczony* Rozpr.
XIL"98. Toż ib. 63.
Pi tr acha = »(lekfew.) kobieta,
znająca się na przyrządzaniu pie-
czeni, a oddająca się temu z pe-
wnem zamiłowaniom* Święt. 709.
Pitrasić p. Pitraszyć.
P i t r a s z y ć > a. Pitrasić = go-
tować coś na predce* Ist. z War-
szawy. » Pitraszyć = smażyć lub
czyścić drób wewnąti-z* Tdz. »Pi-
trasyć = smażyć, przypiekać*
Święt. 709. » Pitrasić = smażyć
coś* rdz. » Pitrasić = w tyglu
dusić* Spr. IV, 368.
Pi trok = >nóż tępy* lldz.
Pi tu, pi tu: »\V lesie ścięte, w do-
mu nagięte, pod niebiosy biogajo
i wojajo: pitu, płtu. Skrzypce*
Zb. X, 150.
P i t u c h = » potrawa z ziemniaków
na rzadko* Spr. IV, 338. Toż Zb.
II, 216. >Pilucha (Kraków) to
samo, co Sekulalka (Chrzanów),
kartofle gotowane w wodzie na
.rzadko* Wisła VIII, 595.
P i t u c h a p. P i t u c li.
Pitu loczka = yagina (K.): » Pro-
ściutkio, malutkie, a pitulocke ma.
Igła* Zb. X, 136. Toż Zb. XIV,
246.
P i t u I e j t a = »(lokcew.) pieszczoch,
cherlak* Święt. 709.
Pitulić = » gotować byle jak, nie-
dbale* Parcz.
Pitusić = >gniość* Pr. lii. V, 833.
Pitwać = » rznąć tępym nożom*
Rozpr. xvii, 92; ib. IX, 212.
Święt. 709. » Pitwać = niezgrab-
nie rznąć* Rozpr. VIII. 231. »Pi-
twać = rznąć tępą piłką* Rozpr.
XX, 432. II > Pitwać = papro-
szyć* Wrzos. 16. » Pitwać, spilwać
= paproszyć, wypaproszyć np.:
'dźwićrza kie sie go zastrzeli, Irza
pilno pi t wat', coby si(» nio zapa-
rzył < Spr. V, 392.
114
Pilwdk — Pizdnica
Pitwdk = »nóż tępy, wyszczer-
biony* Święt. 709.
Pitwasić = » robić źle, niedbale<
Pr. fil. V, 833. . Pitwasić = wy-
raz lekceważący na oznaczenie ja-
kiejkolwiek roboty* Rozpr. XXVI,
392.
Pi t worek p. Pitwór.
Pitwór »a. Pitworek = spiżar-
ka < Rozpr. XVII, 24.
Pity miód: > Pity miód przy odrze «
Pieszcz. 123. >Miedwienić = miód
sycony, pity> Po W. 47 p. w. Mied-
wienie. Por. Pitny miód.
Pi weń = >kogut« Roczn. 224.
Piwnica: » Zkądże go (piwo) nieśna?
Z piwnice* Wisła VI, 234. || »Pi-
wnica = otwór na kartofle pod
szabaśnikiem* Donian. || » Piwnicą
na Litwie nazywają wyłącznie
tylko grób Zbawiciela* Wal. 206,
p. w. Sklep.
Piwniczny: » Gdy przyleciały (sc.
kaczki) do dwora, piwnicznym
miały kaczora* Krak. I, 244.
Piwny «r a r n i e c » czyli warszawski
josl połową garnca zbożnego* Pr.
lii. IV, 856.
Piwo: Zdr. .Piweczko* Kuj. II, 234.
lliid. 133. »Piwęjko* Wisła VI,
233. > Pi w i na = zh piwo* Pr.
lii. V, 833. »Co oni tu pijali?
Niebu rak wodzin(^, jogo brat pi-
win(j'« Maz. II, 27. »Piwino = złe
piwo: »Co będzie wa pili Na wo-
ji*nee dalecko? Ty, Jasiu, miód,
wino, Jii lady piwino* Pr. fil. IV,
232. II »Mam ja z tobą na piwo
= zawiniłoś wobec mnie* Swict.
677. II '^Piwc = gra dziecinna*
Zb. X, 251.
P i w o n j a: » Piwonija kasz. piwanija
= Taiiacotum balsamita L.* Kk.
13. Toż ib. 14. >Bujan = pi-
wonja* Osip. »nononia = Flores
Paeoniae; beuoniowc [)eslki = Se-
mina Paooniao: benoniowy ulepek
= Svr. Hhooadosc (;ie-;z. 8. » Na-
zwa rośliny piwonija powstała z gr.
łac. paeonia pod wpływem wyrazu
piwo... Lud wielkopolski roślinę
tę nazywa piołunijd (pioiinijd) a to
przez asymilację do wyrazu pio-
łun. Inne przemiany ludowe tego
wyrazu są: bujony (bujać), bijony
(biję)* Pr. fil. I, 142. .Lud zw^*ł
nosić do cerkwi do poświęcenia
zioła... Pa wonie lekarską (Paeonia
off.), Pawonię pachnącą czyli Ma-
rzymiętkę (Tanacet. Bals.)* Chełm.
II, 198. .Piwowonja* Zb. X, 206.
Piwowar = > browar* Pr. fil. V,
833.
Piwo won ij a p. Pi won ja.
Pizda: .Siedzi na ścienie. Wyszce-
rzyła p.... Igła* Zb. VII, 144. .Gar-
baty dziadek nad p.... płacze. Żu-
raw u studni* ib. 145. || .Kurza pi-
zda = chrosta na ciele, najczę-
ściej na ręce, nieginąca* Rozpr.
XXVI, 392. Toż Spr. IV, 380. jj
.Kurze pizdy = trzmielina pospo-
lita (Evonymus europeus)* Zb.
XIV, 71, ods. Toż Udz. P. 8. jj
.Kurze pizdy a. stopki: (rysunek)
na piskach* Udz. P. 8. .Rysują
także (na piskach) takie kurze
stopki (zwane również kurze pi-
zdy) w kątach wolnych pomiędzy
gwiazdami, a rysunki owe skła-
dają się z trzech do siedmiu kre-
sek, ustawionych wachlarzowato*
Zb. XIV, 71.'
P i z d o r p. P i z e r.
Pizdnąć = .uderzyć, wybić* Zb.
II, 9. . Pizdnąć = rzucić np.
w złości jak nie pizdneła garkiem,
tak ci jo zabiła (potłukła, zraniła)*
Fed. II, 405. Por. Pizgnąć,
P i z n ą ć.
P i z d ń i a k = » kij w maśnicy do ro-
bienia masła* Ram. 135.
Pizdnica = .maśnica, naczynie
do robienia masła* Ram. 135.
.Pizdnica = kierznia* PoW. 65.
Pizdrowato — Placek
115
Pizdrowato = » biednie, mizer-
nieć Ram. 135.
PizdrowaŁość: » Pizdrowatosc =
mizerność< Ram. 135.
Pizdrowaty = »mizerny, biedny.
Pizdrowale dzeckó. Wóna md pi-
zdrowatą mjazdr3 (ona ma mizerną
cerę)€ Ram. 135.
Pizdy = » żarty, żarciki nieskro-
mne* Pr. fil. V, 833.
Pizer »a. Pizder=chudak, biedak,
mizerak< Ram. 135.
Pizgnąć = » cisnąć, rzucić, ude-
rzyć* Zb. I, 48. >Pizgśm= rzu-
cam np. snopki; 'koń pizgd' =
kopie* Cer. Por. Pizdnąć, Pi-
znąć.
Pizgwa »a. Piskwa= płaczliwe,
zamazane dziecko* Zb. I, 21.
Piznąć = »uderzvć* Pr. fil. III,
806; ib. V, 833.'Parcz. Spr. IV,
359. »0n mię piznął kamieniem*
ib. >Jnkech była dziewczęciem, to
mie piznął f owczarz) jagnięciem*
Zb. IX, 190. » Kiedy psa kością
piznie (uderzy), to nie kwiczy*
Wisła II, 309. »Jak cię piznę, to
ostaniesz na fleku* Tyg. ii. 2, V,
n^ 110. »Cosikej mie kijom pi-
zło* Zb. IX, 219. »Piznóć = ude-
rzyć* Rozpr. XII, 98. || > Piznąć
= rzucić z gniewem* Spr. IV,
348. >Jak toporkiem piźnie* Del.
116. » Wyprałem go za to kijem,
piznołem o ziemie* Kai. I, 256.
• Piznam = rzucę* Rozpr. IX,
305. »Piznyć* bezukoliczn. ib. 288.
• Piznuł* ib. 306 i 356. Por. Pi-
zdnąć, Pizgnąć, Pisnąć.
Pi ZUS = » golec, człowiek nagi* Pr.
fil. IV, 856.
Pizyk p. Fizyk.
Piździć = » zrzędzić, narzekać; 'pi-
ździć komu' = nudzić kogo, przy-
pominać komu coś ustawicznie;
'piździć na kogo' = nalegać na
kogo* Święt. 709. »0n nie chciiił
ma pedzieć. Ale .sędzia zacąn
piździć na niego, zęby mu pe-
dział* ib. 409. || .Piździć = tra-
cić czas na próżno, mitrężyć*
Rozpr. XVII, 53. || .Piździć się
= żartować, bawić się: 'piesek
piździ się'* Pr. fil. 833. .Piźdać
sie = broić, dokazywać: *co sie
telo piździs?'* Spr. V, 392. ||
• Piździć = dąć, mrzeć (? chyba
raczej mżyć), wiatr ostry, gdy wieje
ze śniegiem: 'Dzisiak na polu tak
piździ'* Pr. fil. V, 155. > Piździć
= dąć wiatrem (śnieg z falą do-
kuczliwy)* Udz.
Piżmodanka: .gatunek gruszki*
Gazeta Warsz 1 871, n^ 224, sir. 2.
Piżula = .kawa słaba, 1 u ra* Pobł.
64. . Piżula = lura, kawa, lier-
bata licha, podobnie słabe wino,
piwo liche i t. p.* Ram. 135.
Pjenądz p. Pieniądz.
Pjerzch p. Pierzch.
Pjerznik p. Piernik.
Pjotreszka p. Pietruszka.
Plac = miejsce: .Juz placu na ku-
djach nie beło* Zb. XV, 22. .Nie
ma placu w izbie* Święt. 442.
.Miał król trzech synów. Wienc
wszy.scy chcieli zostać w placu,
a to lak jak w placu, w domu,
w królestwie* Cisz. 1,116. »A woj-
sko nadesjo, a tu ten plac był,
kaj ón leżał* ib. 300. || Plac =
podwórze: .W tym tu placu (pod-
wórze) stoją gnatki (pniaki)* Alen.
1877, II, 624. >W lę to tu placu
cemrowana studnia* ib. 63;3. ||
.Plac biegowy = miejsce otwarte
między narniotein łowieckim a ostę-
pem, połami obstawionym, w któ-
rym znajduje się spędzona zwie-
rzyna: na tym placu zwierzęta
wypędzone z ostępu bywają strze-
lane* Pr. HI.V, S33. '
Placak p. Placek.
Placek = ^ zwykle u uboższych
bywa jęczmienny: pieczony, jada
się on na gorąco, gdy bowiem
8*
116
Piach rr— Flagować
ostygnie, jest jak kamień twardy «
Krak. IV, 316. »Piacek= podłu-
gowały chleb, pieczony w popiele
lub na blasze. Jest dwojaki: kwa-
śny i 'sjodki', kwaśny jest dwa
Inb trzy razy wyższy od 'słod-
kiego'. Kwaśny piecze się na kwa-
sie, 'słodki* wprost na wodzie «
Rozpr. IX, 212. >Inny (sc. ko-
łacz), podobny do niego (zwany
plackiem błogosławionym) podają
wraz z chlebem i serem na za-
lotach* Maz. III, 185. » Drużba
przynosi do stołu na wieczerzę
placek* Rad. I, 208. » Kochany
placek = korow^aj, pieczywo we-
selne* Pr. ni. IV, 232. '» Wtedy
podajji najprzedniejszy placek, wi-
no, lub piwo i dzielą się wszyscy
czepkowym plackiem* Wisła VII,
731. » Placki = ciasta na święto*
Rozpr. XX, 432. » Piróg z placa-
kiem* Zb. XIV, 48. Zdr. »Pla.
cuszek*. » Zrobię ci placusek, Dam
ci lez końdusek, Tańcujze ze
mnóm* Zb. IV, 233. »Kołaczów
nie pieką, tylko kukiełki i pla-
cuszki* Kieł. I, 106. »Zrodziłasię
ma p^zenicka gdyby ciióg, słodziu-
sieńki mój placusek gdyby miód*
Rad. I, 208. || » Placka zjeść =
przewrócić się (ale tak . że się
usiędzio)* Zi). I, 48. » Zjeść pla-
cek = przewrócić się* Rozpr. IX,
212. II »W placki = rodzaj gry
w piłkę* Pr. fil. V, 834. Por.
Plecak.
piach: » Wielki placek, piach, pod-
płomyk z mąki rżanej, zowie się
także backa* Pozn. III, 128. jj
»Na piach*: »Jak przecie przysed
pinez()(rliowski (pińczowski) rabin
(do palącej się bóżnicy) i rozłożył
z tom k-ionskom i wzion cyłać,
to prz(M-ie ogiii ino na piach, na
|)lacli (= zaczął słabnąć, bo się
już kończyło)* Zb. XI, 73.
Plac; h a ii d e r := » powsinoga, lata-
wiec* Pobł. 65. »Plachader =
włóczęga, powsinoga* Ram. 138.
Plachanderka = » kobieta nie
pilnująca domu* Pobł. 65. »Pla-
chSderka = kobieta, lubiąca cho-
dzić po sąsiadach, odpustach, jar-
markach* Ram. 138.
Plachandrować: »Plachandrowac
= chodzić od domu do domu,
zamiast zajmować się pracą* Pobł.
65. »Plachadrowac = włóczyć
się, łazić od domu do domu«
Ram. 138.
Plachanina = » pi u eh ola, chlapa-
nina, pluta* Pr. fil. IV, 856.
Płacheć: »Plachc(plachec) = miej-
sce. Plachcami je żfło dobrć,
plachcami liche; na jednym plach-
cu pszejnica w^gniła przez zimę.
Por. spłacheć, spłachetek, płachta*
Pobł. 65.
Płachta p. Płachta.
Placmistrz: »W niedzielę przed
ślubem mają miejsce zaprosiny na
wesele przez łak zwanego plac-
mistrza (wyraz przyjęty od niem-
ców)* Wisła IV, 799.'»Kucharki
będą jedzenie warzyły, Placmistrze
będą na stół no.sili* ib. 801.
• Dwóch zawsze placmistrzów przy-
bywa, z których wszakże tylko
jeden mowy wygłasza* Wisła VII,
87.
Płaco w ać p. P lakować.
Placówka = » miejsce, na którym
zastawiają żelaza na lisa* Pr. fil.
V, 834.
Placuszek p. Placek.
Plaga = rózga: »Dać komu piagi«
Osip. II »Plaga* = bieda: •Tlśga'^
z robactwem, myszami i 1. p.«
Ust. z Kujaw. II »Piaga = słota:
Rozgadał się, jak drozd na plagę*
Osip. » Plaga = deszcz ulewny*
Mil. II > Plaga = płat wycięty
łąki, błota, używany do nakrycia
parsków, torfników* Pobł. 65.
PI ago w ać = » służyć, płużyć, np>
Plajdać się — Plaskór
117
pogoda nie plaguje; targ len na
konie nie plaguje i t. p.< Ust. z Li-
twy. » Flagować = służyć: To mi
nie plaguje, to mi nie plaży «
Kow.
Plajdać się = » włóczyć siec Zb.
Vm, 253.
Plajdula = » plotkarka, kobieta ga-
daUiwa« Pr. fil. V, 834.
Plajzer p. Plejzer.
Plakować »a. P lac o w ać = po-
dobać się, być dogodnym* Zb. I,
21.
Plakson p. Plangson.
Plama: »Duża widoczna plama na
sukni nosi tu nazwę: twarda pla-
ma; gdy gęsta bardzo: zasunięta
a. zasułac Kai. I, 39. || » Pla-
ma = flegma np. matusia plują
plamą; plama się odrywa u mnie
= kaszlę* Zb. II, 251. || . Plama
= wstyd* Spr. IV, 338.
Plamenty p. Płaneta.
Plamitarka = planetarka, wróż-
bitka: » Jedna królowa ni mniała
dzieci i pojechała do plamił arki,
oy będzie mniała dzieci?* Chełch.
I, 138. Toż ib. 139.
Planeta p. Płaneta.
Plangson: » Plangson nieskorowa-
ny« (= zapewne belka K.) Kłosy
XVIII, 29. » Plakson otomporowa-
ny = belka dębowa, ociosana to-
porem* Lub. II, 212.
PI a pa = .pysk* Hilf. 176. Por.
Plapotać.
Plaper = jak zawsze »wie immer*
Cen. 69.
Plapotać = » mówić bez sensu*
Zb. II, 9. Por. Plapa.
Plascar: »Go wolis : cy z góry
plasc^r, cy s piekja opalonek?
S piekja opalonek, bo to chleb
spiecony, a z góry plascar, to ku-
rze łajno « Cisz. I, 361.
Plaseyzna p. Płaszczyzna.
Plaskać: »Kupiemy se z syneckiem
kacoskę; A kacoska nóżką pla-
ska* Kozł. 159. >A na jezierze
plaskajo sie bleje* Kętrz. 74. ||
• Plaskać ^ wygadywać* Ust.
z Litwy.
Plaskanka: >(sera lub masła) =
kawałek spłaszczony (sera lub ma-
sła), placek (sera lub masła)* Kolb.
rękop.
Plaskato = płasko: » Gąski poro-
bią sobie takie łopaty czyli kije,
które na końcu zastrużą plaskato
(płasko)* Pozn. II, 122.
Plaskatość = » przymiot czego
płaskiego, spłaszczonego* O.
Plaskaty = »płaski« O. »Nim żf-
dzlska sę spodzałf, stojał ju na
forze I plaskatą szablą dychtych
grzmocfł jlch po skórze* Derd. 27.
• Plaskaty = płaski. 'Ludzie ga-
dają, że ziemia plaśkata'* Czark.
• Kapelusz płaskaty* Stęcz. 127.
P 1 a s k ę ć = » część płaska jakiego-
kolwiek przedmiotu, w przeciw-
stawieniu do krawędzi, np.: pla-
skęciom — haj ba krawędziom go
nie bij, bo nm hnet kości poła-
mies* Spr. V, 392.
Plaski = płaski: Hozpr. IX, 171;
ib. 212; ib. VIII, 204: ib. XII,
37. Pr. fil. IV, 232. > Plaski a.
płaski = płaski, płytki, np. 'pła-
ski talćrz' = płytki talerz* Kuj.
II, 275. Toż ib. 85. »Na plaskj
groniu* Rozpr. IX, 358. »Jej
(wierzby) gałęziom nadając płaską
postać rogu renifera* Swięt. 486.
II St. wyższy: >płaskszy«: »De-
seczki... stosunkowo cieńszo i płas-
ksze* Chełm. I, 103. || »Mendr-
sza óna od nas wszyćkich, wie-
działa, źe nie przyszła, boby tu
plaskom śmierciom zginena* Zb.
XI, 126.
Pląs koć = » tatarak* O.
Plaskór = opłatek : » Wszędzie ła-
mią się plaskórem (obłatkami)
i życzą sobie wzajem 'Dosie^o ro-
ku'. Zb. VIII, 63.
118
Plaskanki — Plażyó
Plaskunki = >kijanki w wodzie
(z których powstają żaby)€ Koj.
II, 275.
Plaskur = » warstwa jakaś ziemi
lub minerału « Pr. fil. III, 496.
Plasnąć = >zginąd (o fortunie i t.
p.)« Ust. z Litwy.
Plaszczak: » Siedzi lascak na plas-
caku, na lascaku pudło, a na
pudle kudłać, pod kudłacem du-
dlac. Kądziel. Zb. VI, 23.
Płaszczyk = »koniec bata jed-
wabny, a. inny« Ust. z Litwy.
Plaszczyzna = płaszczyzna : » Plas-
cyzna* Rozpr. IX, 212. Toż ib.
171.
Plaśkaty p. Plaskaty.
Piat p. Płat.
Płatać: » Zeszły się dzieweczki, tak
sobie radziły płatając wianeczki.
Plafały wianeczki dla swej kom-
paneezki< Zb. VI, 99. > Nie płacz
Maryś, nie płacz, Czego będziesz
płakać? Zawiną cię w rąbek. Nie
będziesz się platać?« Zb. X, 271.
Da warkocku, warkocku, da droł)-
nom cię płatała* Kieł. I, 118.
»We wianku chodziła, warkocki
płatała* ib. 158. >0j ni ja się
myjała, ani ja się plątała* Kieł.
II, 101. »Tam ci Marysia siadała,
złoty warkocyk plątała* Kał. I,
157.
PI a t aj k a: »syć na platajke, a nie
na obrąb, t. j. zeszywać dwa ka-
wały sukna, nie zakładając jednego
na drugi* Spr. V, 392.
Platuseeka = chusteczka ? » Ona
idzie z kościołecka. Juz ja nie
dziewetka; Odwiewa sie na mćj
główce Modra platuseeka* Kętrz.
39.
Platy = > wiorzoje (u stodoły) « Ust.
z Sier|)ockiego.
P 1 a u d o w a ć : » Plan duje = służy,
płuży, wychodzi na dobre* Zb. I,
73. »Plaudować = służyć, spra-
wiać dobre skutl<i, do smaliu przy-
padać, np. 'piwo nie płauduje' =
nie pomaga, nie służy « Kolb.
rękop.
P ł a z d e r: » Płazder = plaster* Święt.
709. »We wnętrzu ula naprzeciw
obu zat worów są... wązkie półki
służące do składania płazdrów
(plastrów)* Święt. 26. » Doktór
zapisał jaz dwie flaski jakisik Ic-
ków z japtyki i płazder* Święt
487.
Plazgor >a. płazgorek = prapra-
wnuk* Pr. fil. V, 834.
Plazgotać = » mieszać w wodzie
i rozlewać ją* Wisła III, 746i
» Plazgotać = mącić dla zabawki
wodę, grzebać w wodzie niepo-
trzebnie np. dzieci lubią plazgotać
w wodzie* Pobł. 66. > Plazgotać
= grzebać w płynie Dzieci lubią
plazgotać w wodzie* ib. 156.
y Plazgotać = babrać się w czem,
mącić coś* Ram. 138.
Plazyr p. Płejzer.
Plaźny p. Płażny.
Plażny: >plażący = miły* Zb. I,
21 p. w. Płażyć. »Plażne = miłe
np. na spojrzenie* Prz. ludu VI,
9J. >Widziałem już nawet u są-
siadów sprowadzone (t. j. konie)
tam — stąd i prawdziwie płaźne
na spojrzenie* Pozn. II, 332.
Płażyć = > łagodzić ból, być do-
godnym, pożądanym, służyć, sprzy-
jać, np. 'To ci plaży nic nie
robić, tylko jeść'* Krasn. 306.
• Płażyć = miłym, przyjemnym
być komu, upodobanie, lub dobre
skutki sprawiać, służyć np.: wódka
mu płjiży = gorzałka mu służy*
Kuj. II, 275. Toż Bib. Warsz.
1860, str. 628. » Płażyć = łago-
dzić ból, np. lekarstwo plaży* O.
• Płażyć = dobrze oddziaływać
np. lekarstwa plażą łub nie plażą
bólowi c iMił. » Płażyć = łagodnieć^
zwolna ustawać lub rozchodzić się
np. ból plaży = ból folguje*
Plądrować — Płochacz
119
Zb. I, 35. >Plażyd = mile wy-
glądać, w oko wpadać, podobać
sie; plainy, plażący = miłyc Zb.
I, 21. >Rany... leczą się listkami,
dobieranemi wedle tego, czy plażą
czy nie plażą* Wis^a V, 422.
>Ale jn nie plaż|} jem a (koniowi)
więcy żdden foler* Derd. 62. •Cie-
lakowi jakoś pldży* Kaspr. 46.
• Plażący = miły np. widok* Prz.
lądu VI, 91. >Rzep nasz pięknie
stoi i prawdziwie plażący sprawia
widok* Pozn. II, 331. » Płoży mu
= plaży muc Wisła V, 917. ||
> Zadałeś my synka, plażyła (cza-
sami wymawiają: plaużyła, pla-
żyła) pierzynka* Pozn. IV, 164.
»Zadałeś mi synka, plażyła pie-
rzynkac Pozn. I, 249. || » Plaży
= pada deszcz rzęsisty lub śnieg
mokry* Osip.
Plądrować=>przeszukiwać* Święt.
709.
Plądz się = >lądz się, np. ciele
się wyplęgło, urodziło* Kuj. II, 275.
Toż Bib. Warsz. 1860, str. 628.
•Plegnąć się, plądz się, zamiast
lęgnąć się; powszechnie używane
na Kujawach i w Czerskiem.
'Uplęgło się takie pokraczne* Spr.
V, 140. » Czworonogi plęgną się*
Pleszcz. »Plęgnąć się = lęgnąć
się, rodzić się, np. kurczę się
plęgnie* Pr. fil. V, 834.
Pląsać: > Trzeba ji dać na podwiązki,
boją pląsać bolą nóżki* Rad. 1, 229.
Pląsy: » Po skończon y eh rozpleci-
nach następują tak zwane pląsy,
czyli proszenie o błogosławień-
stwo* Zb. VIII 269.
Plątać: >Plętać = plątać* Was.
245. II » Plątać się = łazić z kąta
w kąt* Udz.
Pleban: »Lubi mię za to pan ple-
ban* Rog. 50, n® 91, zwr. 3.
.Plewąn* Zb. VII, 77. » Krowy
plewąna* Zb. V, 213. »Kleban =
pleban* Ust. z Litwy.
Plebanja: » Plewa nijś = plebanja*
Spr. IV, 380. »Zawiód krowę na
plewanią* Zb. V, 213. »Na ple-
wanią* Zb. VII, 77. .Na kleba-
niją* Ust. z Litwy.
Plebański: > Parobek plebański*
W^isła VII, 124. »Za plebajskiem
lasem* Wisła VI, 307. || .Był
cyns mały i klebańskie (= ple-
bańskie)* Kętrz. 83. »Majo tez
i ludzie loźni odpłatki. wydaty
różne: n&jmy, klebańskie i kldsy*
ib. 93.
Plebaństwo = »rola plebańska*
Wisła III, 88.
Piec = >znak na ciele od uderze-
rzenia, rana* Święt. 709.
Pieca p. Plecy.
Plecak: »PlGcdk = bułka, placek*
Pr. fil. V, 834. Por. Placek.
P 1 e c a t y : » Plecal^ = pleczysty,
barczysty* Ram. 138. » Chłop ple-
caty* Derd. 67.
Plęcęta p. Plecy.
Piech = ^ciemię* Hilf. 176. ||
» Piech = łysina, tonzura* Rum.
138. .Plech = tonzura* Pobł. 65.
» Piecha = przestrzeń pusta wśród
zboża zasianego, lub wśród wło-
sów na głowie* Pr fil. IV, 857.
• Piechy = krosty* Wisła IV,
881. II' »Plecha = pogardl. kle-
cha, ksiądz* Pr. fil. V, 834. ||
>Plocha = plama* Spr. V, 392.
II » Piech a. picsz = wierzch skro-
jony kartofii wraz z oczkami. Ta-
kie zrzynki z większych bulew
używają ludzie ubożsi do .sadze-
nia* Pobł. 65. » Piech = wierzch
kartofia, przeznaczony do sadze-
nia* Ram. 138. || .Piech = bla-
cha* Rozpr. XII, 47. » Piech =
blcch* Rozpr. XII, 41. Por Plesz.
Piecha p. Piech.
Piech acz: » Plechścz a pleszdk =
przezwisko księdza (przygrywka do
plcchu, tonsury)* Pobł. 65. >Ple-
chacz = 1, łvs 2, człowiek no-
120
Pleciak
Plecy
szący tonzurę, klecha (pogard l.)<
Ram. 138. || »Piechacz = łoś,
gdy zupełnie rogi straci < Pr. fil. V,
834.
Pleciak: » Pleciak = plecionka ze
słomy, którą obijają futryny drzwi
dla zabezpieczenia mieszkania od
zimna* Pr. fil. IV, 232.
Plecianka = > ogrodzenie z gałęzi
świerkowych, zwykle sztorcem je-
dna przy drugiej wplatanych pomię-
dzy trzy żerdzie poziomo utkwione
w odstępach, w słupach, w odle-
głości mniej więcej l^g łokcia
jedna od drugiej. Ogrodzenie, da-
wane zwykle wokoło ogródków
kwiatowych wiejskich* Osip. »Ple-
ciśnka = gałęzie leszczyny, uży-
wane do grodzenia płotów* Pr.
fil. IV, 232.
Pleciczka p. Płocica.
Plecie ni ca: > Brusy = gatunek
serków owczych: zob. parzenica,
oscypek, plecienica* (lego osta-
tniego wyrazu w słowniczku niema,
widocznie jednak plecienica =
serek owczy f)ewnego kształtu Ł.)
Rozpr. X, 272.
Plecień n i k: » Drugi ([)łot), zwany
na Litwie pleciennikiem, robi się
z chróstu, przeplatanego pomiędzy
kołkami* Wisła II, 843.
Plecień: * Kwiecieii, plecień, bo ple-
cie, Niby zimą, niby latem, A prze-
plata wszystko kwiatem* SUir.
przysł. 42. >Kwiecień — lada co
plecień* Zb. XIV, 194.
Plecięga p. Pleciuga.
Plecionka: » Plecionka staruchy*
= oplatana llaszka wódki starki
Syrokomla Niem. 71, 72. || »Zeby
godu nie mrzyć , kupił se św.
Pielr kiela plecionek, zęby sie
pokrzepić w drodze* Zb. VII, 36.
II >Pleconka (plecionka a. ple-
cianka) = 1, koszka ze słomy
upleciona, dzion. Chlo w pleconkę
chuchnie, temu pfsk spuchnie;
2, słomiany dywan (nad klepi-
skiem poniżej drągów). Gospoda-
rze, nie mający gdzie sypać zboża
wymłóconego, urządzają sobie szpi-
chlerz nad klepiskiem, kładąc po-
niżej drągów drugą warstwę drą-
gów, na które, zasłane słomą a na-
kryte plecionką, sypią zboże* Pobł.
66. »P]econka ^ 1, mata ple-
ciona 2, ul słomiany 3, płachta,
upleciona ze słomy, którą się wie-
sza nad klepiskiem i sypie na nią
zboże* Ram. 138. Por. Piecka.
Plecisty: » Mój warkocyku plecisty !
wyrosłeś ty mi rzęsisty* Wisła
VII, 134.
Piec i uch = »gaduła, plotkarz*
Osip.
Pleciuga = >ten co *plecie\ mówi
od rzeczy, baje* Rozpr. XXVI,
388. » Pleciuga = gaduła, plot-
karz: 'ej pleć baju' == nie plótł-
byś bajczarzu!* Krak. IV, 316.
>0j ty, pleciugo jakiś* Kam. 144.
»Pleć pleciugo, byle długo* W.
Pol 13. > Plecięga = bajarz, plot-
karz « Święt. 709. » Plecie plecięga
próżne baje* Święt. 679. »Pie-
luga = pleciuga, bajarz* Pr. fil.
IV, 232. II . Pleciuga* = bajka:
»Skiełki = bajki, pleciugi* Zb.
II, 253 p. w. Skic^ki.
Piecka = sznurówka: »Takiejże
barwy była zarzucona już dziś
plecka czyli plecionka (sznurówka)
u tegoż stanika na przodzie na
krzyż z tasiemek ściągana czyli
sznurowana* Pozn. I, 74.
Plecko p. Plecy.
Plecny kosz: » Dziś cały ich (sc.
jabłek) plecny kos (kosz plecowy,
na plecy) wywaliłem świniom*
Krak. IV, 308 p. w. Jabcywo.
Pleconka p. Plecionka.
Plecy: » Takie dziecifo.. ma... ręce
i nogi powykrzywiane, płozi się
tylko i wszędzie plecami wylezi*
Krak. III, 48. »Za plecyma* Fa-
Piecyki — Plejzerka
121
leński Alen. 1876, I, 97. »Spu-
ściól (baryłkę) z plycc Zb. VII,
20. » Waliła mnie bez pieca*
(= przez plecy) Rog. 196. n0 403,
zwr. 2. >Plur. 'pieca" od 'pleco^f*)*
Rozpr. XII, 47. Zdr. >P]ecko<
Rozpr. XII, 47. >Ojze, ojze rusy
warkocku. Juz nie bedzies leżał
na mojem plecku« Pr. fil. IV, 232.
•Pojźryj ze mu na piecyki* Pauli
179. »Plecęla<: » Nie bedzies Ma-
rysiu drzewek sama rąbać, bo sie
będą same bez plecenia {amać<
Zb. XIV, 109. II . Poletek lub
plecy = Ya P^^^ ^ Irójpolówce*
Pleszcz. 23. > Gospodarstwo... trój-
polowe, czyli jak mówią w trzech
plecach* ib. 23. || » Plecy « w ulu:
» Ściana naprzeciwko zalworów
(w ulu) nazywa się piecami*
Święt. 26.
Piecyki p. Plecy.
Pieczka = >(niem. Pletsche), gar-
nuszek do mleka szeroki* Zb. I,
21. >Plećka* : ^Garnuszek do
śmietanki płytki a szeroki zowie
się pleóka* Kai. I, 43. Toż Pr.
fil. IV, 232. Mil.
Pleć = »z chw^astu oczyszczać*
Rozpr. Vin, 175. Wrześ. rękop.
Formv: bezokolicznik: »Plić*
Rozpr. XI, 187: ib. XX, 432.
Rad. \l 38. »Pleć a. Plić* Krak.
IV, 316. .Plyć (plewić)* Rozpr.
X, 260. »Płac = pleć* Hilf. 175.
Czas teraźniejszy 1 os. 1. p. » W Ma-
zowszu: pielę (pele) Krak. IV,
316. .Piołę. Pr. fil. IV, 856.
Czark. • Plewię* Krak. IV, 316.
2 os. 1. poj. » Pielesz* Maz. V,
240. »Pelesz* Pozn. IV, 14. »Pe-
lesz* Kuj. II, 10. »Pylesz« Kuj.
I, 288; ib. II, 10 .Pieles* Czark.
»W Mazowszu: pielisz* Krak. IV,
316. »Plewiesz€ Pr. fil. V, 834.
»PIewies* Kai. I, 145. » Plewisz
(plisz)* Krak. IV, 316. 3 os. 1.
poj. »PieIe« Lub. I, 130. Czark.
>Opiele* Rad. II, 38. »W Ma-
zowszu : piele* Krak. IV, 306.
»Pele* Lub. I, 277. Łęcz. 66.
Pozn. IV, 14. Maz. II, 8. >Pele
(pieli a. pli)* Zb. I, 13. »Pele*
Kuj. II, 9. .Pyle* Kuj. II, 10;* ib.
I, 288. 289. .Pieli* Pleszcz. 191.
• Pieje* Hue 707. » Plewie* Kieł.
I, 97; ib. 136. Zb IX, 251. Pauli
149. .Plewi* Krak. IV, 316. 1 os.
1. mn .Pielemy* Pr. fil. IV, 856.
3 os. 1. mn. .Pelą* Star. przysł.
70. Pozn. I, 106. .W Mazowszu:
pielą* Krak. IV, 316. .Plewią*
ib. Czas przeszły: .Piełliśmy* Pr.
fil. IV, 866. .Piołł-jem, -am, -o
= plełem, pięłam i t. d.« Czark.
Imiesłów czynny czasu przeszł.
r. m. .Pioł* Pr. fil. IV, 856. .Piół*
Pleszcz. 191. .Piół = plił* Maz.
111, 90. .Poł= peł* Rozpr. IX,
112. .Plir* Lub. I, IćJO: 1. mn.
.piełłi, opicłli* Pr. fil. IV, 857.
Rodź. żeńs.: .Połła (pełła). Pozn.
IV, 14. .Pełła a. Poiła* Zb I,
13. .Pieła = pełła* Zb. XI, 273.
.Opięła* Zb. IX, 251. .Plewła*
Krak. II, 123. Kieł. II, 153. Kai.
I, 145. Zaw. 80. Zb. XII, 127.
Pr. fil. V, 834. .Plewła (plewiła)*
Zb. X, 308. .Plewja* Zb. XV,
177; 1. mn.: .Piołły* Pr. fil. V,
834. Por. Płóć, Plewić.
Piecka p. Pieczka.
P 1 e jc n ą ć się p. P 1 ą d z się.
Plegotać: głos kawki (nivśl ) Prz.
ludu VI, 126.
Piej a = .kobieta, która piele, naj-
mująca się plćć* O
Plejzer = rana, szrama: .Plejze-
rów* 2 pp. 1. lim. Zb. VIII, 76.
Zb. XV, 127. Wisła Ul, 647.
.Ple.serów* Kieł. II, 160. .Pla-
zyrów* Kętrz. 48. .Plajzerów*
Zb. XIV, 234.
Plejzerka = .dziewka, robotnica
w kopalniach rudv* Pr. fil. V,
165.
122
Plejzerowany — Pleser
Plejzerowany = >cięty, szramę,
ranę mający* Ust. z Litwy.
Plejzyr = » przyjemność* Ust. (nie
podano zkąd). >Plezyr, Plejżer«
w temże znaczeniu O.
Ple kac = »dawać ssać, karmić*
Rozpr. X, 296. »Plekać = kar-
mić, pielęgnować, np. jagniątko*
Rozpr. XVII, 53. »Piekać = kar-
mić piersią* Wrześ. 16. Spr. IV,
348; ib. V, 392. Cer. » Statku,
który Maja pleka, ani wilk ani
zaraza nie bierze*; »plekać by-
dło* Tyg. ii. 1, 416. (W. Pol).
> Suczka, plekająca kuny* Przy-
rodnik 1872 str. 187 (= kar-
miąca K.). II .Plekać, wypiekać =
odessać, odcykać mleko* Goszcz.
Tatry 131.
Plem = rozpłód: » Indyki niektóre
zostawiają się na plem = na roz-
płód* Ust. z Litwy.
P 1 e m i ć s i ę = mnożyć się: >Niech-
żeż się też i żenią, Niecb się wię-
cej ludzie plemią* Wisła VII, 88.
Plemien p. Plemień.
Plemień = >tryk, baran pozosta-
wiony w stadzie na rozpłodnika*
Spr. IV, 309. Toż ib. V, 392. .Ple-
mień = tryk* Rozpr. XVII, 63.
Plemię -.-- rozpłód, przychów* Petr.
Pleni: »od plon = plenny: pienie
zbożo. Zb. I, 48. Udz. Wrześ. 16.
Spr. V, 392. » Pleni = plenny,
o roślinach i zwierzętach* Rozpr.
X, 295. »Pleni = obfity* Rozpr.
XVII, 53. »Zboże pienie* Star.
przysł. 57. » Zboże pienie = zboże,
w którem jest dużo ziarna. Z prze-
czeniem: niepleni* Rozpr. XXVI,
389. »Pleni = obfity; gdy zie-
mniaków pod jednym krzakiem
jest wiele, fo mówią: *są pienie'*
Spr. IV, 348. II .Pleni = uro-
dzajny: 'rok jes pleni'« Rozpr.
xxvi, 389.
Pienie = »plon* Zb. I, 35. Vot
Pini.
Pleniec = .placuszek z mąki lob
tartych kartofli* Pr. fil. IV, 277.
Pleniówka p. Pień.
Plenipotencja: Formy: .Plipo-
tencyja* Pr. fil. IV, 5^32. .Hipo-
tencja* Parcz. .Plitencyjd* Parcz.
Ple-nipotent: » Kleń ipotent == ple-
nipotent* Pr. fil. IV, 206.
Pienisty = » bujny np. ziarno* Ust.
z Litwy.
Pieńki = .pieluszki* Rozpr. XII,
98.
Plenność := obfitość, urodzajność:
• Przestęp... *c(ł)owiecy\.. powiela
wyjdzie na ty tycce i uźry światu,
to potyla ściąga plenoś pod tego
gazdę* Mat. Odb. 4. »Ten chop
miał przestęp i latawca, co po-
wiela jino uźrał, to pod .siebie
ściągał plenoś* ib.
Plenować = plonować: .Gospo-
darz puka kulką drzewianą w ka-
żde drzewko i powiada: .żebyście
tak plenowały, żebyście owoców
więcy jak liśció(w) miały* Pozn.
II, 57.
Pleii r. m. : .Pieniem górale nasi
nazywają gąsieniczki ziemiórki ple-
niówki (Sciara militaris), pojawia-
jące się w niezliczonych groma-
dach, zbitych w kupę, mającą
kształt węża* Zb. VI, 211. Toż
Wrześ. 16. Wrześ. T. 10. Spr. V,
392. »Aby w roku przyszłym
zboże było plenne, w wigilję Bo-
żego Narodzenia po wieczerzy wy-
chodzi parobek i woła plenia«
Zb. VI, 211. .0 pieniu kopaliń-
skim i lęgnącej się z niego ple-
niówce (Sciara militaris)* Wrześ.
T. 10. II .Pieiic r. ż. = plon: •
>Nie spasaj żyta w jesieni, bo
bo nie zbierzes i pleni* Pleszcz.
169. Por. Pienie.
Pies = .rana, znak od uderzenia*
Rozpr. XVII, 92.
Pleser p. PI ej zer.
Plesk — Pieta
123
Plesk = > plota, śnieg z deszczem <
Ram. 138. Toż Hilf. 176.
Plesk ać = klaskać: >A ona mu
rada w rąceńki plescec Maz. V,
273. »Nasza pani rączkami pie-
szczę c ib. 113. » W ręce pieszczą*
Tyg. ii. IX, 90.
Pleskanka » (pleskad) = w pewnej
formie sprasowany sdrc Zb. I, 73.
Toż ib. 64 p. w. Bundz.
P 1 e s k o t : ^ Pleskót =r człowiek bre-
dzący, mówiący nie do rzeczy*
Ram. 138. >Plesta a. pleskol =
pleciuga* PoW. 66. || »Plesk6t
= brednia, gadanina, gadanie od
rzeczy* Ram. 138.
Plesk ot ad: »Plesk6tac = pleśd,
bajdurzyd* Ram. 138. »Plestac
i pleskolac (pleskotad) = pleśd,
mówić nie do rzeczy* PoW. 66.
»Plestac, pieszczę, pleskotac =
pleśd, mówid od rzeczy* Hilf. 176.
Piesko tka: .Pleskótka = kobieta
bredząca, mówiąca wiele nie do
rzeczy* Ram. 138.
P lessy a. > morskie oczy = jeziora
górskie w Karpatach* Prz. ludu
VI, 2.
Plesta = >1, brednia, gadanina
2, człowiek, mówiący wiele a nie
do rzeczy* Ram. 139. > Plesta
a. pleskot = pleciuga* Pobł. 66.
Plestad: »Plestac = pleśd, bajdu-
rzyd, mówid od rzeczy c Ram. 139.
•Plestac i pleskotac (pleskotad)
= pleśd, mówid nie do rzeczy*
Pobł. 66. »Plestac, pieszczę, ple-
skotac = pleśd, mówid od rzeczy*
Hilf. 176.
Pies tkwi a p. Pleszcz.
Plesyd == » gdy kołek, trzonek lub
gwóźdź drewniany przy pobijaniu
rozmiażdży się na drobne włókna
czyli rozplesy* Pr. fil. IV, 857.
Plesz: »A jak ci mnie czesze, lecą
ze mnie piesze* Rad. II, 88. » Pa-
dają plese (strupy)* Maz. III, 346.
• Lecą krwawe plese* ib. »Lecą
z głowy plese* Pleszcz. 196. »Po
głowie mam plese* Rad. II, 89.
»Mam po głowie piesze (strupy)*
Łęcz. 167. Toż Lub. II, 7. .MAm
po głowie plese* Święt. 258. »S0
na gł"owie plese (blizny)* Rozpr.
VIII, 167. »Mam na głowie pli-
sze (strupy, rany, właściwie łysi-
na)* Pauli 75.
Pleszik p. Plechacz.
Pleszcz == »płaski, niedorosły je-
szcze lub zmarniały strączek gro-
chu, bobu, fasoli i t. p.« Ram.
139. »Pleszczk = zdrobn. od
pleszcz, mały płaski strączek gro-
chu i t. p.< ib. »Pleszczka = id.*
ib. » Płaszczka, czasem plestkwia
= strączek grochu, bobu i t. p.
płaski, niedorosły jeszcze* Pobł.
66.
Pleszcz yd: » Pleśćf c = płaszczyd,
zgniatać. T^m kaminię moja bjałka
s^rf pleszcz^* Ram. 189. Toż
Pobł. 65. »Pleszczfc sit = pła-
szczyd się* Ram. 139. Pobł. 65.
Pleśd: »Pletą dla fryca koronę*
Kuj. I, 237. •Pliść" a. plid =
pleśd (splatać)* Zb. I, 14. » Plant
zam. plótł* Rozpr. IX, 351. ||
» Pleść = robić na drutach: umi
pleść rękawice i pońcioch * Wrześ.
16. » Pleść puiicoch, albozapięstki;
koronki także się plotom* Spr. V,
392. II » Pleść do worka = głupio
gadać. Wrześ. 16. Rozpr. X, 295.
Śpr. V, 892. »Kot pacierze ple-
cie* Rar. 124. || •Plólli a. pletli
mie pięścią = bili, okładali*
Doman.
Pleśniawka: » Odwar kory do gu-
bienia pleśń iawek u dzieci, za po-
mocą przemywania i wycierania*
Pleszcz. 184 p. w. Wiąz. »Na ple-
śniawkę wycierają dzieciom buzię
i języczek kwaszonym burakiem*
Zb. XIII, 171.
Pieta = 'kałuża, błoto, woda pły-
124
Plelka — Plętać
Ika a błotnista, bajoro* Ram. 139.
Toz Hllf. 176.
Piętka p. Plotka.
P 1 e t n i a k = » witak, płot z gałęzi
poziomo wplatanych pomiędzy koły
pionowe « Osip. »Pletniak = płot
z głogu lub cierni « Spr.V, 118. ||
»PIetniak< = szałas (?): » Głupi
nawłócuł sobie jałowcu, wystawiuł
sobie taki pletniak, tem jałowcem
przykruł wirzch i zostawiuł syro-
kie wrota otperte* Chełch. I, 88.
Pletuga p. Pleciuga.
Płetwa = »nalustek« Pobł. 66.
Plewa: » Od złego dłużnika, bier
i plówy* Zb. VII, 104. . Płowy
= plewy, np. przysłowie: ode
złego dłużnika to bier i płowy «
Spr. V, 392.
Plewania p. Plebanja.
Plewąn p. Pleban.
Plewć: .Plewc = pluć* Ram. 139.
Plewiareczka p. Plewiarka.
Plewi arku = > pielenie, plewidło,
czyszczenie z chwastów; także ko-
bieta lem się trudniąca* Zb. I,
21 p. w. >Pielonka. Plewiarka =
kobieta pieląca* Spr. V, 392. »Na-
Ijizem se plewiarecke, co piewca
len* Zb. XV, 177.
Plewić = pleć: Zb. X, 250; ib.
Xl 100: ib. 104. Wrześ. rękop.
• Plewię, plewisz (plisz), plewi,
plewią* Krak. IV. 316 p. w. Plćć.
•Plewisz* Zb. XV, 178. .Plewi*
(3 os. 1. poj.) Krak. I, 172. Święt.
194. Krak. IV, 16. » Plewią* (3 os.
I. mn.) Zb. XIV, 26. ^Plewiła*
(imiesł. przeszły) Rud. 181. Por.
Piełać, Ple^.
Plewidło = » rwanie chwastów*
Krak. IV, 316 p. w. Plćć. .Ple-
widło = czyszczenie z chwastów*
Zb. I, 21 p. w. Pielonka. || .Ple-
widło = czas pielenia* Pr. fil.V,
834. II >Plewiclła = zielsko, wy-
pięte z ogrodu* Petr.
Plewienie = pielenie : » Dziew-
czyna... od plewienia... musi się
stawić* Zb.II, 185. » Proso pod-
lega kilkakrotnemu plewieniu*
Święt. 3.
Plewnia = »a) miejsce na plewy,
b) kieszeń boczna w podszewce
surduta* Rozpr. XII, 99.
Plewnik = koń w zagadce: .Sia-
daj ta na owsianiki (lub plewniki)*
Zb. VII, 139.
P 1 e w n y = smużący do plew : . Otwórz
matulu nowy dwór, prowadzimy
ci plewny wór* Rad. I, 227. .Za-
wiążcie mnie w plewny wór* Lub.
I, 284.
Plewra = zapalenie opłucnej, gw.
galicyjs. .Dostał plewry i umarł*
Dzierzkowski.
Plezina = .polanka w^śród lasu*
Spr. IV, 327.
Pleźć .a. Pleźć się. Płozić
się = ślizgać się, usuwać, czoł-
gać (jak płaz) np. plezło, splózłem
się, zesunąłem się* Krak. IV, 316.
.Coś maluśkiego tak się za nią
plezie* ib. 162. >Gosik niedużego
plezie się za niemi* ib. 234. jj
.Plćźć = płużyć, płożyć np. nie
plezie, jak powinno Krak. IV. 316.
Plęgnąć się p. Plądz się.
Plęskierz = .nagniotka* O. .Plę"-
skyrz* Rozpr. XII, 36. .Plę"skyrz
= odgniotek* ib. 99.
Pięść się = .łazić, chodzić, kręcić
się po domu bez właściwej ro-
boty* List od Cinciały. . Piętę się,
pięść się = próżniaczyć, kręcić
.się* Rozpr. XVII, 53. .Pięcie się,
jak bździna w latarni* Cinc. 31,
n® 690. .Samogłoski nosowe po-
chodne. Z samogłosek czystych.
Z e stsł. 6, ę: sie pięcie do króla,
się pięcie potwora, porównaj stsł.
pl6zą, pl3ześi, pl^st i obok pliizą,
pliisti, og. pols. pełzać* Rozpr. X,
277.
Plętać p. Plątać.
Pięty — Plon
125
Pięty = » mnogi, obfity, urodzajny «
PÓW. 66.
Plić p. Pleć, Pleść.
Plik: »Nie p^acz, nie płacz kuliku,
Bo dostaniesz po pliku « Wisła
VI, 693.
Plikowe >a. kołtunowe ziele =
Dziewięćsił bezłodygowy Carlina
acaulisL.c Wisła II, 605.
P I i n k a == » cieniutka powłoka, war-
stwa, cieniutka skórka na gojącej
się ranie « Kolb. rękop.
Plipotencyja p. Plenipo-
tencja.
Plisa = »1, listwa, w^ązki a długi
kawałek tkaniny, którym obszy-
wajs^ dolną część spódnicy 2, uko-
śny kawałek tkaniny, którym na-
szywają dla ozdoby spódnice i sta-
niki* Pr. fil. V, 834. .Pliska =
wstążka, którą spódnica obszyta*
Święt. 709. || »Pliska = czarna
deseczka w skrzypcach, do której
przywiązują się struny* Pr. fil.
V, 834.
Pliska p. Plisa.
Plis ter = »z lekceważeniem: ka-
znodzieja, duchowny protestancki*
Krasn. 306.
Plistwa p. Pliszka.
Plisz p. PI es z.
P 1 i s 2 c z k a p. Pliszka.
Pliszka: »Pliska* Kuj. 1,254. •Bo-
cian (j«ak lud powiada), niosąc
pod swoj^m skrzydłem pliskę, z Nil-
skiej podróży wraca* Juc. 75.
•Pilska, Pliszka = pliszka* Hilf.
176. .Plistwa = pliszka* Hoff
41. »Piiszczka = ptak pliszka*
Pr. fil. V, 834. II Pliszka = gra:
• Taką jest zabawa, zwana... pli-
szką* Wisła III, 506. »Do tej za-
bawy potrzebne są chłopcom trzy
kije. Dwa mają po łokciu długo-
ści, a jeden najmniejszy wielkości
piędzi. Najmniejszy kawałek zowie
się plizgą* Zb. X, 79.
Pliśd p. Pieść.
P 1 i t a = > płyta, tafla kamienna. Na
Żmujdzi plita oznacza cegłę* Pr.
fil. IV, 857. Por. Jucewicz, Wspo-
mnienia Żmudzi 847. » W środku
pod owemi warkoczami kładą pli-
tkę (płaski kamień) « Maz. V, 1 00.
Plitencyjii p. Plenipotencja.
Plitka p. Plita.
Plizga p. Pliszka.
Plochta p. Płachta.
P 1 o c i ń c a : > Plocinca = ul « Hilf.
176.
Płoci uch = .plotkarz, pa[)la* Spr.
IV, 368.
Plompa p. Compa.
P 1 o m p a ć p. Pompować.
Plompie = .pioruny, garnki: ro-
dzaj obuwia z jednej sztuki ol-
szyny; buty skórzane z drewnia-
nemi podeszwami, wyrób miejsco-
wy* Ust. od Augustowa.
Plompować p. Pompować.
Plon: .Pión*: .Oddamy panu sy-
stek plon* Maz. III, 90. || .Gdy
plon pierw.^zy w roku zobaczysz
na życie, zliż go i połknij: zapo-
biega to od bólu gardła i roz-
maitych chorób. Plon dodają do
tabaki* Pleszcz. 139. || .Plon =
ziarno, które się samo wykrusza
z kłosów podczas zwózki do sto-
doły i zostaje na dannicy lub na
płachcie* Spr. V, 140. || ^PJachta
czy płótno, którym się wykłada
wóz przy zwózce rzepaku lub in-
nego zboża łatwo się wysypują-
cego, nazywa się plon* Kuj. I,
84: ib. II, 275. || .Plon = łan,
polo oddzielne; miara ziemi =
włóka (30 mordów)* Hilf. 176.
.Bodajże ci Stasiu żaden f)łon nie
rodził* Ole.s. 142. || .Plon, prócz
innych, znaczy je>zcze kępkę zboża,
zawierającą kilkanaście ździebeł,
klóra^. kuiicząc żniwa, żniwiarze
niezżęlemi na polu zostawiają...
Żniwiarka ubiera plon kwiatami,
mikołajkiem, bylica^, wiażo je w pę-
126
Pionek — Plotka
czek i takowy, stojąc na roli, zo-
wie się plon. Po. ubraniu plonu
parobczak chwyta dziewkę, prze-
wraca ją, bierze za nogi i obwtó-
czy dokoła plonu, jak pługiem,
co zowie się: oborać* Spr. IV,
868. II »PIon = równianka z kwia-
tów dożynkowa* Top. 94. »Plon
= mały snopek zboża, zdobny
kwiatami, ofiarowany przez żeń-
ców właścicielom zżętego pola przy
śpiewie cliórem pieśni obrzędowej,
także plonem zwanej « Osip. ||
• Plon = pieśń dożynkowa* Tóp.
t)4. Osip. II »Plon = okrężne, ina-
czej zwano dożynki* Osip.
Pionek = > ptastwo domowe, które
po wylęgnięciu się nie rośnie i jest
niezdarne, np. kurczę, gąsiątko,
kaczę. Pionkowi przypisują zabo-
bonne własności: 'Jest to takie
coś, co trzyma ze złem. Pionek
znosi do komory i składa na kupki
}>ieniudz(s psenice'* Pr. fil. IV,
232. '» Pionek*: .Są toż kury
małe, posiadające w sobie djabła;
zowią się one pionkami, a [)Osia-
dają wła^^ność taką, iż właściciel,
który kurę taką posiada, głodu
nigdy nic dozna* Wisła III, 759.
Płonić się p. Plonować.
P I o n o w a ć = dawać plon: » Aby
dobrze plonowało (zboże), po sto
korcY z mendla dało* Wisła III,
518.' Podobnie: Kuj. I, 233. Rad.
1, 126. Ł<H!Z. 36. Wójc. I, 208.
Toż ib. 210. >A zęby ta psenicka
f)lónowała* W^isła V, 749. »Za
Warsawą na ile drobna rutka plo-
nując Maz. III, 138. II > Plono-
wać < r= rodzić: »Na Hozscepie
l^wioś) na ile corna rola plonuje*
.Maz. Ul. 1M8. II »Plonićsięc =
rodzić >ię : »l)ozęniśmy żytka,
fhwała Uo)f\\\ Plońze się, plon, do
naseiro wi(»lnu»znogo w dom* Maz.
IM, 8i^ II >(Mi)nować = kwi-
tnąć, ok witać [i) życie, pszenicy).
krasowad. Gdy żyta plonują, daje
się widzieć nad nićmi niby para;
jest to pyłek kwiatu* O. || •Plo-
nować* = zbierać plon(?): » Bo-
daj my tak zdrowi plon plono-
wali, Drugiego roku tak doczekali*
Wisła III, 92.
Plos = .błonie, łąka* Pr. fil. IV,
232. II .Plos* p. Ploso. II »Plos
= pluskwa* Hilf. 176.
Plosek, Plosko p. Ploso.
Plosnia p. Plośna.
Ploso = >głębia* Rozpr. XII, 99.
HofT 41. > Ploso = głębokie miej-
sce w wodzie, gdzie jest nagły
spadek* Rozpr. X, 295. » Ploso
= głębia wody w rzece* Spr. IV,
309; ib. V, 392. >Plo=o a. pła-
nia = głębia w potoku, w rzece*
Wrześ. 16. »Ploso = głębokie
miejsce w rzece, gdzie jest nagły
spadek: dziura w rzece, wybita
wodą* Rozpr. XVII, 53. >Usarze...
zeskakują z mostu do plosa i gi-
ną* Hoff 62. »Plos = pełne je-
zioro, nie brzeg, np. ma prawo
łowić rybę na brzegu i na pi osie*
Ust. z Litwy. II » Plosko = mó-
wią czasem o niewielkim dole,
napełnionym wodą* Spr. V, 392.
• Plosek a. plosko = mały dół,
w którym znajduje się woda*
Rozpr. X, 295.
Plośna = » stopa ludzka* Pr. fil.
V, 835. » Plosnia = wierzch stopy
ludzkiej* Ust. z Źeliszewa.
Plotka = » to samo, co zawściążka,
wstążeczka, tasiemka kolorowa do
zawiązywania kołnierza koszuli*
Osip. > Plotka a. sych do obszy-
wania fartuszków* Doman. || » Plo-
tka « = plecionka: »DruchnY ura-
biają z ciasta plotkę (plecionkę)
czyli warkocz ciastowy dookoła
korowaju idący* Maz. III, 194. jj
> Piętka = bajarz, lubiący dużo
mówić* Pr. lii. IV. 232. ^Co ty
pleciesz plotka* Wójc. II, 263.
Plotkarz — Plugawka
127
>Co tv plolka pleciesz* Zb. XI,
69.
Plotkarz, jcra: » Panny bawią się
w... plotkarza* Wisła IV, 850.
Plot uszka: » Córeczki ... strefelki
żeby plotu<izkami podwiązały* Wi-
słji IV, 800. Por. Plotka.
Ploty = » plotki np. plotami się
nie zajmuje* Doman. > Chodzisz
od chałupy do chałupy, a trudnisz
się plotami; tylko nie chodź już
po plotach* Pozn. 1, 51.
Płowa p. Plewa.
Plozać się = pełzać: »Ja pódę
złożami, bede siu płóz {= peł-
zał)* Cisz I, 315, no 261. Por.
Pełzać.
Plósać: »Plósac = ślinę wyrzucać
• z ust (o koniach, psach)* Pobł.
66. »Pló<ac = pienić się, wy-
rzucać pianę z pyska* Kam. 139.
Plówa p. Plewa.
Płuca, Pluce p. Płuca.
Pluch »a. paskud = malerja ciekła,
ropa (osobliwie u zwierząt)* Zb. I,
21. II » Pluch = zasmarowany,
brudny* Swięt. 695 p. w. Gizda.
• Plucha = kobieta zabrudzona,
smarkula* ib. » Plucha = 1, bru-
das 2, człowiek podły, zhańbiony*
Pr. fil. V, 835. > Plucha = ko-
bieta opuszczona w ubraniu, roz-
pustnica* Świ(.»t. 694 p. w. Flura.
»I*lHcha = człowiek brudny, flej-
lrch« Pobł. 66. » Dziewczynko plu-
cha a. pluha = niechlujna, brzy-
dka* Spr. V. 393 p. w. Plugac.
II » Pluch = moczćjcy pod siebie
podczas snu* Swiot. 695 p. w.
J>coch. II » Plucha = piorzynisko*
]\łbł. 66. II » Plucha = |)ięść,
uderzenie* Spr. V, 118. Por. Pług.
Plucha p. Pluch.
PI ucho ta p. Pluła.
Plucka p. Płuca.
PI u cni k = » roślina Celraria isłan-
dica* Wrześ. 16. »Płucnik =
mech islandzki (Cetraria islandica)*
Spr. V, 393.
P ł u d e r: »Pludze (? raczej Płudre Ł.)
= szerokie spodnie* Hilf. 176.
»Ulągł się z bulera (kogula), z bia-
łego kamienia, podał głos do nieba,
a płuder do ziemi. Kogut* Zb.
VI, 18. II .Pluder = .szwab, nie-
miec* Pr. fil. IV, 85. .Tak też
tu nazywają czasem niemców: lu-
pa, lupka, albo kurta, płuder itd.<
Wisła II, 735. » Płuder = (żartobl.)
toż samo co fluk, wzgardliwe prze-
zwisko, nadawane niemcom* Osip.
Płudrzysko: » Moja pani malko,
czem się naodzieją? Murzawiec
kieczczy>kiem, Jego brat pludrzy-
skiem* Lip. 187.
Pludzo(?) p. Pluder.
P I u g = ropa, materja: » Chora w nie-
bogłosy wrzeszczała, a pług (ropa,
malerya) raz po raz wylatywał*
Pozn. "VII, 142. Por. Pluch.
Pług p. Pług.
Pługa = » deszcz rzęsisty* Mil.
P 1 u g a c t w o: » Plugactwo rozłazi się,
szczypie, kąsa swoją drogą, a par-
cliv ze swojej strony dokuczają*
Bar. 214. »Plugastwi. Hozpr. XII,
48.
Plugacz: > Plugac = 1, djabeł 2,
człowiek niechlujny 3, lK*zwsty-
dnik, bluźnierca; także jako prze-
zwisko wogółe* Hozpr. X, 295.
>Pługjic* ił). 230. Toż ib. 237.
»() dydy, o dydy, s^ćkoć lo od
biedy, od ł)i«»dy, od płacu. skroś
tobie plnj:racu« ił). 252. » Plugacz
= niochluj. bezwstydnik* Wrześ.
16. » Plugac = brudas, nieohluj,
człowiek bowstydnv, paskudnik*
Spr. V, 393.
Pługa w i n y = brud: > Jeśli sin za-
wadzą w niój (we krwi tj. w du-
szy) jakio plugawiny, to któż się
nie zbrukał, jeśli za jodnu l)rodził
po kałnżacłir* Kam. 45.
Plugawka: >Zalivałech >ię... Jeno
128
Pluha — Plutnica
tobie, moja panno, Pierwszej plu-
gawce* Rog. 171, n^ 340, zwr. 7.
Pluha p. Plucha.
Pluj nać p. Plunąć.
P 1 u nn p a p. Pompa.
Plumpować p. Pompować.
Plunąć: »Plujnąć = pluć« Zb. I,
31. »Plujnón = pluną2< Rozpr.
IX, 299.
P I u n y = » odchody flegmiste, plwo-
ciny < Swięt. 709. »Dyabe2 myje
się w tych plunach* Swięt. 590.
PI u- pi u = »świnia« (w gwarze
dziecinnej) Was. 250.
PI usiu p. Plus.
Plusk = »s2ota, ulewa; pluski =
deszcze* Zb. I, 31. » Plusk =
s^ota, niepogoda: 'Pole cwdrtku
będzie plusk'* Spr. V, 140. .Plusk
= deszcz długotrwały* Mil. »Dym
ściele się po ziemi; odwilż, plusk*
Zb. II, 133. .Plósk = śnieg z de-
szczem: 'Plósk pada'. Indziej plusk
= słota* Pobł. 65. || .Plusk*
= staw: »To ci sie utopiem...
w plusku (stawku)* Wisła VIII,
219. II .Plusk* = ogon: .Le-
wiathan... ryba... plusk swój w pa-
szczękę włożyła* Rar.18. || .Plusk*
wykrzyknik: .Ziaby wole wody
siedziały; ón dochodzi, a óny do
wody plusk, plusk, plusk* Cisz. I,
322. .Plusk do ty krwie* Zb. XI,
127.
Pluska tka: » Matka pluskatka, "ociec
°ysy byk, dzićcięta trzysięta* Zb.
X, 140 (stępor, stępa i kasza).
Pluskiewka = . rodzaj ćwieczka
z szerokim płaskim łebkiem do
przytwierdzenia papierów do drze-
wa* Pr. fil. IV, 232.
Plus ko ta = .deszcze* Derd. J.
24 odsyłacz.
P 1 u s k o 1 1 i w y = słotny (dzień) Ga-
zeta Olsztyńska 1887 n^ 34.
Pluskwa = . pliszka wojka (Mota-
cilla boarnla)* Pr. fil. III, 306.
Toż Cisz. I, 347. .Pluskwą... gó-
rale nazywają ptaszka pliszkę (Mo-
tacilla) z powodu, że rada pluska
się w wodzie* Wisła VIII, 221.
.Pluszka a. pluskwa = pliszka
(ptak)* Krak. IV, 316. Toż Cer.
Ust. od Będzina.
Plus twa = .drozd. 'Plustwy ku-
pami latają'* Pr. fil. V, 155.
Pluszczaj = .tatarak* O.
Pluszka p. Pluskwa.
P 1 u s z y n k a p. P 1 u ś n i e.
Plus .a. plusiu = nawoływanie na
gęsie Pr. fil. V, 835. Por. Pilu.
Pluśnie blp. =^ .plewy od krup,
gdy te się robią; pluszynka =
jedna taka plewka* Ust. od Lidy.
Pluśnik = .mech na drzewie, li-
chen pulmonaria* Petr.
Pluśny = .słotny* Pr. fil. V, 835.
.Dzień zaduszny bywa pluśny,
Niebo płacze* Star. przysł. 64.
Pluta = .słota* Spr. V, 140. .Pluta
= pogoda dżdżysta* ib. 393.
.Pluta == słota, deszcz drobny*
Pr. fil. V, 835. .Pluta = słota,
ulewa* Kuj. II, 275. » Pluta =
pluchota, słota* Kow. . Pluta =
drobny dćszcz* Rozpr. IX, 212.
• Pluta = deszcz ze śniegiem*
Wrześ. 16. || .Pluta = kałuża
na dworze lub podwórzu* Zb. I,
31. .Wfwrocfł (koń) łbem kube-
łek, że sę stała pluUi* Derd. 61.
. Pi fi la (pin ta) = kałuża, woda
w zaklęśnięciach drogi stojąca. Po
deszczu wiele plot na drodze by-
wa; to plftta, nie jezoro* Pobł.
66. II Pluta = woda deszczowa*
Wisła VI, 215.
Plutka .a. Gorzkówka = ogólna
nazwa dawana u ludu najjado-
witszym, nawet po ugotowaniu
mocno gorzkim niejadalnym ga-
tunkom grzyba Bedłki, o blaszkach
białych* O.
Plutnica: . Pierwotnie plutnica była
wyrazem pospolitym , oznaczają-
cym zbiorowisko wody deszczowej.
Pluto — Ptechla
129
gdyż około Pucka mówią na ta-
kie zbiorowisko: To cała plutni-
ca^ Wisła VI, 215.
Pluto = .popławek< Hilf. 176. Por.
Płuto.
P 1 u z g a w i c a = » pluskola* (ulewa,
deszcze) Pobł. 66. Toż Derd. J.
2Ł
PlużYca = > niepogoda, słota* Pr.
dl.' V, 835.
P I w o (• i n y: »Pluwociny = plwoci-
ny. Maz. V, 3-4.
Płac p. Pled.
Płaca: »PłacA a. FlAi = obrus włó-
sienny w olejarni* Święt. 709.
Płacha = » połowa rozszczepionego
kloca: gruba nieciosana deska* O.
Tyszkiewicz, Wilja i jej brzegi 26.
II » Płacha, płaszka = deszczułka,
zamykająca otwór w ulu* (Ihełm.
II, 241. '
Płachać = » płoszyć* Spr. V, 393.
Płachcina, Płachcinka, Płach-
ci s k o p. Płachta.
Płacheć: »Płachc = 1 , płat, szmat,
kawał (czegoś płaskiego) 2, pla-
ma* Ram. 137.
Płacheta: »Z kałdu na (klaczy) ka-
reta, ze skóry płacheta* Maz. II,
156. »Pod Miechowem o[)owiadają
o dwóch siłaczach; jeden się zwał
Płfichela a drugi Wójcicki* Krak.
IV, 76.
Płachetka = »zdrobn. od płachta,
prześcieradełko* Ram. 137. »Sićr-
pek, płachetkę to wam dam* Rog.
228, n0 461, zwr. 4. ^Płachetka
biała lub kilim wełniany, noszony
na plecach, zwinięty jak szal*
Maz. III, 33. . Niech cię... pła-
chetką otuli* Del. 43. » Rzadka
płachetka całe pole obyleci. Bro-
na* Zl). Vni, 323. II .Płachetka
= ni to pan, ni to chłop, pró-
żniak, pokąlny pisarz* Święt. 709.
Płacht p. Płachta.
Płachta = » prześcieradło * (płó-
cienne na łóżko): Kuj. II, 275.
Slowiiik T. IV.
Zb. II, 218. Wisła III, 88. Tyg.
ii. 2, V, no 110. Rozpr. XI, 187.
Parcz. Osip. Mil. Hilf. 176. W tem-
że znaczeniu: Wisła IV, 863. Lub.
II, 212 p. w. NikiejbY. Rud. 22.
Święt. 51. Kam. 159*. Derd. 69.
• Płachta = prześcieradło* Hilf.
176. Pobł. 66. »Płachta= prze-
ścieradło* Rozpr. XXVI, 389.
• Płakla = prześcieradło* Rozpr.
IX, 212. .Płachcina*: .Wyśpis
sie... na płachcinie zgrzebnej* Rad.
n, 113. Toż Pleszcz^ 215. || .Pła-
chta = prześcieradło do noszenia
trawy* W^as. 245. Rozpr. XXVI,
389. W temże znaczeniu: Krak.
ni, 43. Pozn. VI, 163. Rud. 22.
• Płachcinka = zdr. od płachta:
wzięła sierpek i płachcinkę, szła
do boru na trawinkę* Pr. fil. V,
835. II .Płachta* = chustka płó-
cienna do ubioru: .Uboższa ko-
bieta... przewia7-uje się czasami
przy robocie płachtą ł. j. kawał-
kiem płótna grubego* Krak. I,
131. .Do okrywania kobiety za-
mężne używają jeszcze bardzo
rzadko obrusów czyli płó(;iennych
płacht* Zb. X, 195. .Płachta =
biała duża chustka, którą się odzie-
wają matki chrzestne* Rozpr. XII,
98 '.Płachta a. Plochta = długie"
prześcieradło ze szlązkiego płótna,
zaizucane na głowę przez kobiety
zamężne, gdy idą do kościoła na
mszę; służy ono im przez całe
życie, a i po śmierci jako całun*
Hilf. 52. .Plochta* w teniże znacz,
ib. 176. .Płachta = ubiór ko-
biecy* Rozpr. XXVI, 389. >Płach-
cisko*: Czemżeś ich ta odziewa-
ła... Chleburad worczyskiem, jego
brat płaclici.skiem* Łęcz. 94. ||
.Pła(?hta = .sztuka grubej tka-
niny wełnianej w kraty białe
i cionuio-brunatne, przypominają-
cej k>ztalteni, wielkością i kratko-
waniem pled >zkocki.Taka płachta,
9
130
Płacić — Płaczebóg
narzucona podczas podróży na
głowę i ramiona, stanowi dla ko-
biet okrycie ciepłe i nader pra-
ktyczne. Wieść niesie, że przy-
odziewek ten wprowadzony został
w użycie w okolicach Suwałk po
wsiach przez Szkotów, osiedlonych
niegdyś przez ś. p. hr. L. Paca
w jego dobrach Dowspuda, mia-
nowicie znś w folwarku, umyślnie
dla nich urządzonym pod nazwą
Nowa Szkocja < Osip. » Fartuch
zimowy czyli płachta (wełniak)
bywa z wełny ciemno-ponsowy
lub amarantowy z czarnemi pa-
skami* Pozn. I, 75. » Fartuch
z dreliszku lub baji w paski cie-
mno-granatowe, zielone, różowe,
żółte i białe w poprzek się cią-
gnące... służy także i za płachtę,
czyli odziewadło* Maz. III, 30.
• Trzeba ji dać na płachtę, bo już
idzie za ślachtę* ib. 117. »Matka
narządza dla Młodej wiano (po-
sag)... niekiedy i parę płachetc
ib. 148. » Zapaskami i kilimkami
(płachtą)* Rad. I, 53. »lIPuszcza-
ków: pościałka, kilimek do okry-
w^ania łóżka lub jako odzież, chu-
sta wełniana. Z wełny wyrabiają
cienką tkaninę w pasy kolorowe,
nazwaną »pościałką« albopłachtąc
W. Pol:' Póhi.-wsch. Eur. III, 437.
• Płaclicina* : »Czem oni się odzie-
wali... Nieborak płachciną* Maz.
IlL 224. II »Płacht« = gałgan:
• Owinąwszy sobie palec w jaki
płacht* Pozn. III, 177. »Płacht*(?)
• Płachta* (?) == gałgan, strzęp:
»Z twojego znpaniska płachty la-
tają* kieł. I, 109. II » Płachta =
zasłona z cienkich deseczek a lek-
kich, napiorem zwanych, zrobiona;
wstawia się w szniigi, przymoco-
wywa szpon kami, w nic to wiatr
dmie* (w wiatraku) Spr. IV, 367.
II »Bedłka kleista a. płachta (Aga-
rius gintinosus)* Pleszcz. 140. ||
• Płachta = bagno trzęskie, po-
pokryte zrosłemi korzeniami rośHn
wodnych, tworzących powierzchnię
zdolną unieść ciężar człowieka,
pod którego nogami ugina się, go-
towa lada chwila przerwać się
i pochłonąć przechodnia w topieli.
Otwór, niezarosły tą plątaniną, na-
zywa się oknem* Osip. || »Pła-
chti|< = razem: »A co to za
wieś? Szczury. A jest tam chłop
który? Wynieśli się płachtą (ra-
zem) przed parszywą szlachtą*
Pozn. II, 153. Por. Płacheta.
Płacić: •Tam będę płacić twój zie-
lony wianek* Rog. 161, n® 314,
zwr. 6. II » Płacić, nieosobiście: to
płaci, być wartym; to nic nie
płaci, to nic nie warte* Wrześ.
16. II •Rfły (dukaty) takie, co
tu nie płaciły* Nadm. 113. •Pła-
cić = płacić, być wartym, płaci
albo stoi. np.: drzewo dzisiak drogo
płaci albo drogo stoi, przysłowie:
płać płacęcy, a jedź śpiewajęcy,
tj. płać co się komu należy, choć-
byś miał płakać, a będziesz miał
spokój. — Kielo chłopów honor-
nych znałek. ale syćka oni ku
Mardułowi, to ta nic nie płacili,
tj. mniej warci od Marduły* Spr.
V, 393. •Nawet takie smarkace,
co jesce nie wić, co świat p^ici,
a o tern juz wić, ze trza w zd-
pusty jeść dobrze i pić* Mdt.
Zap. 4.
Płac i sto: •Kożuch taki składa się
zwykle z płatków czyli kawałków
rozmaitej barwy, starych i no-
wych, pozszywanych z baraniego
runa a. futra, więc też wywró-
cony płacislo się przedstawia*
Chełm. I, 122.
Płacze bóg = » Wielki Piątek. Biją
w ten dzień zlekka dzieci, nim
wstaną z łóżka; bijący woła: pła-
cze ta (płaczcie), dziś Płaczeboga!*
Pobł. 66. »Płaczfbóg = postać
Piaczek — Płakać
131
idealna, niby Jezus Chrystus, ale
specyalnie w Wielki Piątek. Ude-
rza się kogoś w ten dzień rózgą
i woła: Płaczf, płaczf, dziś je
swjąlk, Wjeldzi pjątk, dziś je Pła-
czj^bóga* Ram. 137.
Płaczek: » Niechże mi się nie urai-
zga Ruszkowski płaczek* Kuj. II,
251. »0j, zalecał mi sie ten be-
dnarzów płacek* Zb. iV, 158. ||
• Płaczek. Roślina ta ma kwitnąć
przed Św. Janem, w czasie, kiedy
pow.-zechnie go-^podarze zabierają
się do koszenia łąk. Jest nadzwy-
czaj rzadką i czułą. — Jeżeli ją
przypadkiem koszący łąkę zetnie,
natenczas przez zemstę Płaczek
sprowadza słoty, które całemu
sianokoszeniu towarzyszyć będą«
Zb. II, 258.
Płaczenie: » Weźcie od mego dzie-
cka płaczenie, oddajcie mu spa-
nie* Was. 228.
Płaczka: Boginkę nazywają miej-
scami Płaczką. Ta przez niepokój
i wyrabianie psot, szczególniej nie-
wiastom w ciąży będącym jest
sławną* Rad. II, 146. » Nowona-
rodzone dziecię zabezpieczyć przed
wpływem istot nadziemskich, 'Pła-
czek^ Wisła VI, 229. II •Wyko-
pano kilka garnków z kościami,
które ksiądz zowie urnami a lud
płaczkami* Pozn. II, 12.
Płaczki blp.: » Płaczkami nazywają
usposobienie niemowlęcia do czę-
stego płaczu* Was. 228. •Zama-
wianie... płaczek u dzieci* Chełm.
II, 202. »Do okadzania dzieci od
kolek, płaczków* Pleszcz. 133.
• Jeśli dziecko często krzyczy bez
widocznej przyczyny, to n^ówią,
że ma płaczki* W'isła V, 644.
• Płacki = paroksyzm płaczu
u dzieci; wierzą, iż można dziecku
'nai-zucić płacki', czyli zadać* Pr.
fil. IV, 857. »Na 'płaczki' zrobić
.9 lalek z pieluch i rozrzucić po
furach na jarmarku. Kto weźmie,
ten odrazu i płaczki do domu
przywiezie* Wisła VII, 746. ||
• Płacki, czasem śwircki a. skwircki
= łzy, np. 'kie jom przybacył,
to mu zara płacki w ocach sta-
jały'* Spr. V, 393. »Kiese wspo-
mni o jarcu, to mu płacki w ocak
stajom* Wisła VI, 145. »Mówi...
płaczcie mając w oku* Derd. J. 25.
Płacznice: » Zorze, zorze, zorznice.
Odbierzcie od naszego dziecka
płacznice* Wisła HI, 511.
Płaczybóg p. Płaczebóg.
Płajca = płaćca, ten, co piąci
• Zahler* Mrong. 934.
Płakać: rozkazuj.: •Płakej* Rozpr.
XII, 62. imiesł.: »Płakając* Kuj.
I, 279. »Idą duse płakajdce* Zb.
IV, 88. II • Płakać* z 2 pp.: .Ce-
goz będzies płakała?* Sand. I, 77.
• Płacze dziewczę swej urody* Łys.
14. Kuj. II, 34. » Płac ze ona, pła-
cze, swojej urody* Rog 233, n°
473, zwr. 2; ib n^ 474, zwr. 2.
• Bedzies płakała swoi urody* Kozł.
III. Zb. II, 42. »Jakożbym ja nie
płakała swojej urody* Rog. 32,
n^ 58, zwr. 4. » Płace swoi cnoty*
Fed. I, 114. •Wianka płakała*
Krak. II, 112. Kolb. 69. •Wianu-
szka płakała* Łęcz. 97. »Cemuześ
Maryś wianka nie płakała* Zb.
IV, 132. •Płace ona swyj niedoli*
Maz. II, 97. •Dzbana płakała* Lip.
32. •Nie płacz ty kochanko Trupa
umarłe*co* Rog. 20, n® 39, zwr. 7.
• Płakałci burmistrzanki cały świat*
Lip. 43. »Nie płacz brata* Sand.
I, 156. •Nie płacz Jasia zabitego*
Łys. 45. > Owieczki... oj bodziecie
płakały da mojego pasenia* Kieł.
I, 177. >Hędą nuiie płakać dzie-
weczki* Kog. 235, n^ 477, zwr. 3.
• Prosił, żeby go nie płakała* Kozł.
301. » Płakać my (mi) go, płakać,
jak matki rodzony* Kuj. II, 34.
• Czy go żona będzie płakać* Kuj.
9*
132
Płakać
I, 163. »Bedę go płakała* Kieł.
n, 125. » Panienki lo nas płaka-
join* Zb. IV, 206. || » Płakać
z 2 a. 4 pp.: » Wianka mój zie-
lony, lopiejż było cię płakać, niż
matki rodzony* Kuj. 1,302. »Wia-
neczku... trzebaby cię płakać, jak
maiki rodzonej* Pozn. III, 58. ||
» Płakać* z 4 pp.: »Terdz mie
płacecie< Rozpr. VIII, 223. Zb.
XIV, 94. » Płace cie ojciec, płace
cie matka* Sand. I, 56. » Panny
mie pjtakajty* Rozpr. IX, 187.
• Nie płucij mie dzieci, nie płace
mie żona* Sand. I, 194. »Goś ty
chłopie głupi, żebyś babę płakał*
Święt. 315. II »Płakać na kogo,
na co*: »Będzies na mnie pła-
kać* Kieł. I, 137. Zb Vin, 86.
»Na ciebie, Jasiu, będę ja pła-
kała* Kolb. 59. »Na ciebie, ko-
chanku, płakać będę* Rog. 86,
n° 151, zwr. 3. >Płakałach ci
nieraz na cie* Fed. I, 126. »Będę
na cię płakać* Lub. I, 281.
»PJace, Jasienocku, na cie* Zb.
XV, 102. »Będziem płakać na się*
Maz. III, 325. »A płaczę ja, pła-
czę. Mój Jasinku, na się. Na swoją
matusię* Zb. X, 288. »Cego sio-
stra na nas płace* Kozł. 82. »Be-
dzies na nie (owieczki) płakać*
Zb. XII, 126. »Matula mi nie da-
ła... będę na nich płakała* Sand.
I, 52. >Będę ja będę na matkę
płakała* Pozn. IV, 143. > Marysia
na Jasiciika płakała* Kieł. I, 116.
»Co ci to dzieweczko, co płaczesz
na oczko* Oles. 454. » Płakała
Hanocka na niescęście swoje* Kieł.
I, 155. » Płakać będę na nieszczę-
ście swoje* Zb. II, 60. »Na swoją
urodę będzies-ci płakała* Zb. IV,
142. II » Płakać nad kim a. nad
czem*: »Sloi f)anna w cerwonych
sukienkach, Jak ja^ rozbiorajji, to
nad niii płakają. Cebuhi* Zb. I,
131. >Jak jo rozbierajo, to nad
nio płakajo* Wisła VI, 315. ||
• Płakać o kogo a. o co* : »0 mnie
by płakała = za mną* Jastrz.
• Bardzo o mnie płacze* Rog. 237,
no 483, zwr. 6. »Nie płacz o mnie,
iżem księdzem jest* Rog. 131,
n<> 250, zwr. 1. » O ciebie płacą*
Maz. III, 158. »0 co dziewce pła-
ces, o co popłakujes* Zb. XII,
192. »0 co óna pjfacze* Aten.
1877, II, 640. »Uo Clio płaces*
Zb. VII, 2 1 . » O cóż tak płaczesz?...
o ciebie mihiśki* Rog. 124, n*
235, zwr. 2. »Nie zapłaczę, nie
mam o co* Rog. 97, n° 175,
zwr. 3. »Może on o to płacze,
dawnom go nie myła* Kieł. II,.
138. » Kobita [)łakała o to, iże nie
będzie widzieć* Krak. III, 80.
» Płace o nią ociec* Was. 196.
»Nie płaczże ty oń (o wianek)*
Rog. 233, nO 473, zwr. 3. »0 nie-
go płaczę* (o wianek) Skrz. 29.
• Opuścili mnie przyjaciela smu-
tnie, O nas płakali łzy okrutnie*
Rog. 145, no 281. »Dziewcęta
o nas płakają* Kieł. I, 181. •Pła-
kałam ja o swój złoty wianek*
Zb. IV, 132. »Będzies... o wiane-
cek płakała* Rad. I, 237. »Cegoz
będzies płakała? jeśłi o wianecek,
jeśłi o ruciany* Sand. I, 77. »Pani
Czarlińska płacsce o chłopa* Derd.
33. » Płakała dziewczyna o chłopca
ładnego* Lub. II, 36. »Ja płakał
o konika, co mi okulawiał* Maz. .
II, 213. »0 dzban płakała* Rog.
63, nM14, zwr. 3. Lul). I, 282.
II » Płakać po kim*: »Zebyśta
wszyscy po mnie płakałi* Ghełch.
I, 62. II » Płakać przez co* : » Przez
co uni tak płaco* Ghełch. I, 175.
II » Płakać za kogo a. za co*:
»Te ładne dziewcząłka za nas
płakają* Pozn. IV, 252. » Bardzo
płakała za dziurawy dzban, ('o
jej rozlrzasł pan* Rog. 62, n^ 113,
zwr. 3. II > Płakać z czego*: »Nie
Płakawać — Płanetnik
133
płaczcież, mamulko, Z wianka zie-
lonego* Rog. 230, n® 465, zwr.
4. II » Płakać < = ociekać wodą
z rosy: » Deszcz przepowiadają,
gdy okna rano płaczą (rosieją)*
Święl. 578.
Płakawać, Płakiwać p. Pła-
k o w a ć.
Płakować: »Płakiije (panna), ubo-
luje na swem serduszeczku « Zb.
X, 280 'Siadła na łóżeczku i pła-
kuje se swemu serduszeczku* ib.
292. >Mnie, peda, bardzo cięsko
jes, jak wy pjfakujecie* Cisz I,
216. »Dyć po tym serce me za-
wsze płakowało* Rog 142, n^
273, zw^r. 6. »Óna bardzo pjtako-
wajta ly córki zawdy* Cisz. I, 216.
»Jakóżeś płakaw^ał* Zb. IX, 247.
»Una... prec płakiwała* Chełch.
II, 40.
P ł a k s i w y = » lubiący płakać, np.
dziecko [ łaksiwe* Pr. fil. IV, 232.
Toż Kolb. rękop.
Płaksy blp. = skłonność do pła-
czu: »Gdy dziecko w pięć, lub
dwanaście lvgodni 'ma płaksv* (pła-
cze)..* Wisła V, 636.
Płakta = Płachta.
Pła kulać = płakać: »Lnlej, dzicie,
lulej. ino nie pjtakulej* Zb. X,
135. » Lulaj Jasiu, lulaj. Jeno nie
pjtakulaj* Zb. XIV, 169.
Płakusiać = płakać : » Jak bedzies
pjtakusiać, nie bede cie husiać*
Zb. X, 135. >Jak bendzies pjta-
kusiać. Nie bende cie hysiać*
Zb. XIV, 169. »Spaty bombny.
spdjty, A nie pjtikusiajy* Zb. XIV,
170. »Kołys-ze się kołys, Kole-
bino z Więckiem; Uśnij nie pła-
kusidj Z małem dzieciąteckiem*
Święt. 131.
Płamentnik = » płanetnik* Zb.
Xni, 78. Por. Płanetnik.
Płamyka = rańtucb: »Nie widział
je, bo bvła pod płamvką (rań-
tucb)* Zb. V, 251.
Płaneciarz: istota mityczna : » Zkąd
i w jaki sposób piorun powstaje...
tłumaczą sobie, że to są głownie,
które wypadają płaneciarzom przy
poprawianiu ognia w piecach nad-
powietrznych * Fed. II, 300.
Płaneta: » Gwiazdy... mają wraz
z płanetami wielki wpływ na losy
człowieka. Stąd mówią niekiedy:
To już pod taką gwiazdą lub
płanetą się urodził'* Pleszcz. 101.
• Człowieka urodzonego pod 'pła-
netą' zabiera chmura ze .sobą*
Zb. III, 78. »Lud częstokroć na-
zywa planetami słońce i księżyc
razem wzięte, i uwłiżając je słu-
sznie za pierwszą przyczynę od-
mian atmosferycznych, odmiany
takowe również planetami mia-
nuje* Pozn. Vn, 5. Plamenty
= planety* Pr. fil. V, 834.
II » Płaneta = chmura* Kud.
• Płaneta = chmura, chmurka
przelotna* Pr. fil. IV, 232. .Pła-
nety = pojawiające się naprze-
mian po chwilach ciszy — szybko
po sobie następujące chmury, mio-
tające śnieg, deszcz lub grad*
Rad. II, 145. »Chnmrami = pła-
netami* Wisła V'III, 356. »Na
płanełach (chmurach) mieszkać
mają płanetnicy* Fed. II, 296.
»Desc to tak płanetami idzie: ja-
keśmy byli w boru, to woda była
po kostki, a o staje dalej, to ani
kanuni (ani kapki, kropelki)* Maz.
I, 64. »Płanely = zmienna po-
goda, przeciąg chmur z deszczem
(na wiosnę) np. różne płanety
przechodzą, to pogoda się i ustat-
kuje* Krak. IV, 316. .W W^ar-
sawie słysałera, że Kuryer zapo-
wiedział zniscenie świata przez
ognistą płanetę* Maz. III, 356.
II » Planeta = kapota* (gwara
złodziejska) Tst. z Warszawy.
Płanetnica p. Płanetnik.
Płanetnik = » istota mityczna.
134
Płania
Pfeskonos
sprowadzająca chmury < Pr. fil. V,
835. »PJanetniki są lo duchy,
które robią i przesuwają gradowe
chmury po niebie* Zb. XI, 5. »Są
od Boga dani pknelnicy, czarni
murzyni, aby lęczowemi rogami
wyciągali wody z ziemi i morza
do góry* Krak. III, 33. >Na pla-
netach (chmurach) mieszkać mają
płanelnicy* Fed. II, 296. » Chmury
zaludnione są płanctnikami* Kieł.
II, 197. »Chmury ciągną pJanet-
niki* Mdl. śp. 9. »W oWokach są
płanctnicy« Wisła I, 70. •Nazy-
wają ich pJanetnikami. Najwięcy
to są w chmurach* Wisła VIII,
14r7. »0 płanetnikach wierzą tylko
to, że siedzą w chmurach i mogą
je rozpędzać* Wisła VIII, 366.
>Płanetnik = duch chmur* Krak.
IV, 316. » Powszechną jest tu
także wiara w płanelniki czyli
duchy chmur deszczowych i gra-
dowych* Rad. II, 145. »Płanet-
nik. Wodzi on deszcze za sobą*
Zb. XIV, 187. .Płanelniki są to
duchy, które naciągają gradowe
lub śnieżne chmury na tego, na
którego się zagniewają* Rud. 98.
.Płanełniki* Reld. 26. >Płanet-
nik* Zb. X, 113. Zb. XIV, 134.
»W warstwach mgły nmieszczają
płanetnicy łodzie, które ciągną na
srebrnych łańcuszkach, dokąd im
potrzeba* Święl. 512. || »Płanet-
nik jest to karzący duch — jak
si(^» lud krakowski wyraża — także
od Pana Jezusa na pokutę wie-
czną oddany* Krak. III, 49. »Pła-
uetiiik = złv duch powietrzny*
Pr. fil. III, 3Ó6. II »Płanetnik =
umiejący rozpędzać chmury* Pr.
fil. V, 835. »Płanelnik, gdziein-
dziej ihmurnik, obrzyni, jest to
człowiek, posiadający moc dowol-
nego rządzenia chmurami* Wisła
Vn, 111. >Charakternicy — pła-
netnicy znają rozmaite planety.
umieją odwracać pioruny, grado-
biciji, zatrzymywać kule, zama-
wiać strzelby* Zb. IV, 61. || .La-
tawce i płanetnicy — są to du-
chy dzieci, zmarłych bez chrztu*
ZbJX, 59. II .Płanetnik, płanet-
nica = człowiek narwany, kobieta
narwana* Pr. fil. V, 835.' || »Pła-
netnik = lunatyk* ib. || »Pła-
netnik, płanelnica* = obłok:
• Obłoki gdy przeciągają czarne,
lud je płanetnikami mianuje, gdy
idą białe, otrzymują miano pła-
netnic* Pozn. VII, 6.
P ł a n i a = szeroko rozlana nie głę-
boka woda* Spr. IV, 309. Spr,
V, 393. »W Zakopanem płanią
nazywają kałuże wody: *Takd płd-
nia wody stoi na polu'* Spr. V,
140. p. w. Płoń. II • W Zakopa-
nem... jak kopią studnię, to także
nazywają płanią wodę, gdy się
ukazuje: 'O już niedużo kopać,
bo płanki się pokazują* ib. ||
» PI oso a. Płanią = głębia w po-
toku, w rzece* W^zcś. 16. » Pła-
nią =ploso* ib. » Płanią = pIoso:
*co to za płanią wodv'* Rozpr.
XVII, 12. II . Płanią: jak jest
płaśnia w lesie (rówienka), to jest
płanią* ib. Por. PI oso, Pła-
śnia.
Płśnka p. Płanią.
Płasconka p. Płoskoń.
Płascucha= > nazwa pewnego ro-
dzaju zielska ogrodowego* Pr. fil.
IV, 857.
Płasienka p. Płaśnia.
Płaskacz = »gatunek jęczmienia*
Zb. XIII, 153.
Płask any p. Płoskoń.
Płask a tka: » Matka płaskatka, ociec
garbusek — a dzićciątko golisiąlko
(stępa)* Zb. I, 134.
Płaskaty p. Plaskaty.
Płaski p. Plaski.
Płaskonos = » gatunek dzikiej ka-
czki nad Narwią* Pr. fil. IV, 857.
P^askoń — PJal
135
Ptaskoń p. Płoskoń.
Ptaskuny p. Pioskoń.
Płaszcz: » Posed do karcmy, po-
wiesiuł se płds na drzwiach*
Święt. 660.
Płaszcza: »Płjisca •== pastwisko
przy wsi* Rozpr. VIII, 82. »0o-
rze) dłngo króz^ł nad płascom*
ib. 108. »Płasca = płat pastwi-
ska równego* ib. 175.
Plaszczonka p. Ptoskoi^.
Płaszczyca = »pluskwa* O. Pr.
fil. V, 835. » Przeciwko... plu-
skwom, które zowią płaszczycami*
Zb.VI, 255. Formy: »P2aszczyca
a. płaszka* Ust. od Bystronia.
.Płśscyca* Wisła VIII, 221. .Pło-
szczycą* Rozpr. III, 374. Wrześ.
17. Zb. XI, 50. Pr. fil. V, 835;
ib. 156. .Płoscyca* Spr. V, 393;
ib. 356 p. w. Gawiedź. »Płosc^ca*
Rozpr. X, 295. »Ptosyca* Zb.
XIV, 208. Rozpr. XX, 432. ^Pło-
szozka a. Płoszczyca* Spr. rV,
359.
Płaszczy canki = > rodzaj gru-
szek, które mają 'czuch' na po-
dobieństwo pluskiew (płaszczyć a.
płśszek)« Ust. z Jaworza 1891.
Płaszczyć= » pustoszyć, niszczyć *
Pobł. 156. »Płoszczyć = pusto-
szyć* Wisła III, 746.
Płaszczyzna: » Płaszczyzny = mi-
ski, rynki i pokrywki gliniane,
wyrabiane w okolicach Iłży* O.
• Płaszczyzny (miski, pokrywy,
rynki)* Rad. I, 73.
Płaszka = >1, klepka 30 cali dłu-
ga, 3 cale od rdzeni i 8 cali
w przecięciu na wypukłości sze-
roka 2, kawałek połupanego sie-
kierą kloca sosnowego, grubości
raniej więcej na cal lub półtora
cala, długości około stóp trzech,
z którego już nożem szczepie się
łuczywo* O. » Sosna szczepie się
wzdłuż na t. zw. 'płaszki*, t. j. sze-
rokie i dość grube szczapy* Zb.
XV, 45. Por. Płacha.
Płaszka p. Płaszczyć a.
Płasznia p. Płaśnia.
Płaśnia = » miejsce wśród lasu
wolne od drzew i trawą pokryte,
jednak zupełnie opuszczone i dzi-
kie* Spr. IV, 348. »Jak jest pła-
śnia w lesie (rówienka), to jest
płania* Rozpr. XVII, 12 p. w.
Płania. »Płasienka = równinka«
Rozpr. X, 295. »Płasienka =
równina* Wrześ. 16. »Płasienka
= równinka* Spr. V, 393. »Pła-
sznia* = miejsce równe: »Chcą
się ukłaść spać, a tu niema gdzie.
Płaszni ani kawałeczka... Przecież
znaleźli nad strasznym brzeżkiem
na skałach gładkie miejsce* Tyg.
ii. 1, Xn, 70.
Płat = kawał tkaniny, najczęściej
płóciennej: »Płdt = kawał płó-
tna* Rozpr. VIII, 190. .Piat =
płótno: 'blady jako piat'* Hilf.
176. »Płdtek = kawałek płótna*
Zb. II, 9. »Plat = chusteczka*
Hilf. 176. »Płatek = chustka do
nosa* Spr. V, 118. .Płatek =
chusteczka* Mil. »Weź panno
młoda na swą głowę biały płat*
Kuj. I, 274. » Mężatki warkocz
ukrywają pod czepcem, na który
w święta kładą płat, czyli 5 łokci
białego płótna* Chełm. I, 44. •Dzi-
siaj już (jesteś) jak bielony pła-
tek* Kętrz. 82. » Dziad sjąn tćn
swój płatek* Zb. V, 251. •Zwią-
zać cepiec tym jedw^abnym pła-
teckiem o cerwonych prążkach*
Zb. VI, 96. »Dziesiącich braci że-
nię dwóch płaci na Cymbśłów
ogród (gacie naciągane przez 10
palców u rąk) Święt. 653. »Płat
sukna* Spr. V, 393. »Kołnierz
górnicy podszyty jest na stronie
wewnętrznej, t. j. od szyi, czer-
wonym płatkiem sukna* Święt.
45. II »Płat = wełniany różno-
136
Płata — Pfatew
barwny kawał sukna z frendzlami
do ozdoby chomąta (w Krakow-
skiem)* O. II »Płat a. płaca =
obrus włósienny w olejarni* Święt.
709. ^Składają płat* ib. 29. •Roz-
kłada na płacie* ib. || » Płatki
= kluski tatarczane z makiem*
Fed. I, 1 j9. »Mak nie tarty, zmie-
szany z miodem, służy do przy-
prawy płatek, czyli łazanek z cia-
sta* Wisła V, 926. || »Płataś,
pMtek = (przozwisko mieszcza-
nina) obszarpariiec, włóczęga, pró-
żniak , ni to pan ni to chłop,
sługa dworski, pisarz pokątny*
Święt. 709. || » Płatek = nazwa
psa, mającego po sobie białe płatki
(łatki na skórze)* Święt. 709. ||
• Płat = zapłata: 'jakiż ty płat
mas u pana?* Spr. V, 393. »Płat
= opłata, zapłata* Pr. fil.V, 835.
»Płat = płaca* Hozpr. XII, 46.
Toż Pr. fil. IV, 290. || >Płatc =
kosa: »Płat (kosa właściwa) za-
kłada .^ię jednym końcem zagię-
tym, pręcikiem, w pierściei'i, gdzie
następnie wraz z kosiskiem zabija
się klinikami* Was. 57.
Płata- = »f)łaca, zapłata* Pr. fil.
IV, 857; ib. V, 835. ».Teden ju-
stycamlman bywał, Simolfenig sie
nazywał, Ten sam sądził trzy po-
wiaty A nie było tyle płaty*
Kętrz. 88.
Płatać: > Płatać, płatają = łatać *
liiif. 17(3 II > Płatać = bić, ka-
leczyć: »Buty łatał, zonę płatał,
w dzi(»ii pocięglem, wiecór dra-
twą* Kiol. II, 99. »I wzięna ki-
jaska, pucęna go płatać (sc. żona
męża)< Rad. II, 48. .Płatać =
o dziku, kłami kaleczyć, n[). ody-
niec psy płata* Pr. fil. V, 835.
Płataś p. Płat.
Płatczany: » Czepiec u bab bywa
z czerwonego lub różowego tybetu
albo toż perkalu... jeśli... jest bez
siatki ma nazwę płatczany* Krak.
I, 130. Toż Kłosy XIII. 71.
Płateczek, Płatek p. Płat.
Płatew: » Ostatni pokład drzewa sta-
nowiącego ściany ku górze, jest
cokolwiek grubszy i zowie się
płatwami* Krak. I, 150. >Na
owych końcach leży druga pła-
tew, zwana już podwójna czyli
oczap, ocap, a stawianie to zowie
się: na podwójnych płatwach* ib.
151. > Płatew a. płatwa, na niej
kładą się belki* J. Łoś. »Slawiano
cztery słupy, murowane na glinę,
na których kładziono płatwy* Wi-
sła II, 367. .Potwa = gruba
belka, którą kładzie się nad stra-
garzami w kierunku długości bu-
dynku, na niej stawia się krokwy*
Pr. fil. IV, 308. .Na puatwak,
patwak (na płatw^ach czyli bel-
kach w pow^ale)* Krak. IV, 295.
• Płatwa = drzewo na ścianach
lub słupach, na k torem dach le-
ży* ib. 316. »Piiśtwie= belki*
Ust. z Jaworza 1891. > Krokwy
wspierają się końcami na 'pła-
twach górnych*, które są |)rzy mo-
cowane do wystających belek za
pomocą kołków drewnianych* Wi-
sła IV, 884. .Na tych belkach
leżą w tymże kierunku, co bale
zrębu, 4 płdtwy, na których dach
się opiera* Wisła VI, 426. .Pła-
twie = ostatnie okrąglaki w po-
dłużnych ścianach budynku, za-
kończające zrąb, na kłórych opie-
rają się spodkiem krokwie* Spr.
V, 393. Toż Spr. IV, 309. .Stra-
garze wysterczają przeważnie metr
poza zrjjb na zewnątrz a na ich
końcach równolegle do zrębu spo-
czywają płatwy t. j. belki, w które
z boków domu zadłubane są kro-
kwy dwuspadowe, w ostry wierz-
chołek połączone* Święt. 35.
»W środku ścian przyczółków
wzmacnia ścianę albo jeden silny
Płalnąć — Plawula
137
«^up, albo słabszy, lecz we dwa
ramiona u góry rozszczepiony,
które wspólnie ze słupkiem są
w płatwie zasadzone » ib. 39. »'Kro-
kwy' schodzą się z 'płatwami'*
Dyg. » Płatwa = cienka belka na
dachu* Rozpr. XI, 187. •Płjitwa
= belka, w którą zachodzą kro-
kwie* ŚvvięL709. Por. O płatwa,
Płotwia.
P ł a t n ą ć: »Płatnąć = z rozmachem
uderzyć czemś długiem, szero-
kiem* Spr. V, 140. || »Płatnąć«
= palna/-: » Jak jeden z tych zbó-
jów z za węgła płatnie z dubel-
tówki, poraniuł go i zwaluł na
zienmie* Chełch. L 232.
Płatnia = »1, zapłata 2, cena*
Mil.
Płatnik = płacący : » Od złego pła-
tnika dobre i plewy* Świct. 668.
Płatno = »warlo* O. >Cos to pła-
tno? = co to warto?* Del. 143.
Toż ib. 1 24. 1 1 » Płatno = trudno *
Spr. IV, 309. » Płatno = trudno*
ib. V, 393.
Płatny = > trudny* Hozpr. XVII,
53. » Płatny = trudny, np. pó-
dem jacy bez Dzianis — na Wi-
tów droga płatna (wyraz wycho-
dzący z użycia)* Spr. V, 393 p.
w. Płatno. Toż Spr. IV, 309.
Płatwa p. Płatew.
Pławie a, Pławiczka = łódka
(w Pińszczyznie) : ^Najmniejsza
łódź zowie się pławiczka, płaska,
z jednego drzewa; w niej jeden
człowiek stojąc powozi się... Wię-
ksza trochę, zwana pławica, mia-
nowicie dłuższa od poprzedzają-
cej* Kraszewski, W^spoinnienia
Wołynia I, 137.
Pławie = 'kąpać zwierzęta do-
mowe (np. konie) w rzekach lub
innych wodach* Osip.
Pławidko = »popławok, kawałek
korka lub deseczki do brzegu sieci
przyprawiany* Prac.
Pławidła = » krążki drewniane
utrzyniujj^ce na powierzchni wody
górną część sieci* Kuj. I, 89. Toż
ib. II, 275. Bib.Warsz. 1860 str.
628. »Przy skrzydłach (sc sieci)
są pławidła, dla lekkości robione
z kory drzewa* Maz. III, 45.
• Wzdłuż dłuższego górnego boku
(sieci) jest lina naciągnięta, na
którą mniej więcej w półmetro-
wych odstępach zachodzą pławi-
dła* Święt. 28. » Pławidła =
klocki walcowate u włoku* Święt.
709.
Pław^iec = »majtek* Hue 459.
P ł a w i n a : > W Brzezinach oprócz
płużnika przyczepiają (do pługa)
l>ławinę brzezicy (gałązkę brzezi-
ny), ułamfinej z ołiarza w czasie
Bożego Ciała, a którą tizymają
w schowaniu w komorze* Zb. III,
7. »W Kostomłotach, lud w miej-
sce wyjętej z za strąga rza słomy,
zakłada pławiny (gałęzie) choiny
w wieczór Nowego Roku* ib. 14.
• Brzezica ma ciągle rozpuszczone
w powietrzu gałęzie i za lada
wietrzyka pwchaniem zgina, niby
się kłaniając, ku ziemi swe pła-
winy (gałęzie)* Zb. VII. 117.
P ła w n i c a = » wielka sieć rybacka*
Ham. 137. »Pławnica = (na Heli)
rodzaj wielkiej sieci* Hilf. 176.
Pławuk = »1, piórko osadzone na
włośni wędki, do wskazywania ło-
wiącemu chwili, w której ryba
robaka trąra 2, Plawuki = snopki
z sitowia, połączone sznurkami,
na których leży uczący się na
nich pływać* Osip. || >Pławuki*
p. Pławy.
Pł a w u I a = »siwa (krowa)* Święt.
21. II >Pławuli = na bagnach
nad narwiańskich kępy i łąki pły-
wające. Jest to 1. mn.. w poje-
dynczej wyrazu tego nie słysza-
łem. W granicach wsi Złotoryi
jest część łąk i pól nad Narwią,
138
P^awule — Płoch ad
nosząca nazwę Pławule* Pr. fil.
IV, 903.
Pław ule, Pławuli p. Pławula.
Pławy = »łąka nizka, 2 pp. płśw«
Wisła V, 917. || .Pławy a. Pła-
wuki = niewielkie kaw^ałki kory
sosnowej lub zwitki z kory brzo-
zowej, pływające na powierzchni
wody; przytwierdzone do górnej
krawędzi sieci w celu utrzymania
jej na wodzie, podczas gdy dolna
krawędź owej sieci zanurzona jest
za pomocą grzęzeł czyli ciężar-
ków z gliny palonej, w głębinie
wód< Osip. Por. Gręzidło.
Płazem == bezkarnie: »Ulazło jakoś
wiernemu słudze płazem* Zb. II,
155.
Płazie się p. Płozić się.
Płazina = .płaszczyzna* Zb. II,
251.
Płazować = »na płask ociosy wać,
aby co było płaskiem, płaj-kawćm.
Płazować bierwiono* O.
Płazy = .grube drzewa przerżnięte
na pół« Rozpr. X, 295. » Płazy
= półokrąglaki do budowania
doimi używane* Wrześ. 16. .Pła-
zy = na pół przerżnięte tramy,
z których budują ściany chałup
góralskich* Spr. V, 393. .Ocap,
ocapy. te płazy w^ izbie, które idą
ponad drzwi i okna« Spr. IV, 308
p. w. Ocap. .Najokazalsza ze
wszysikich chat działu etnogra-
ficznego bezwątpienia jest zako-
paiiska, zbudowana przez cieśli
góralskich z płazów smerekowycht
Wisła IX, 210.
Płech p. Pchła.
Pło = .miejsce na bagnach i trzę-
sawiskach uważanych często za
niezgłębione. Na nich tworzą się
mchy, wśród których rosną Żóra-
winy. Dziś je osuszają i robią
z nich urodzajne doły* Zb. I, 35.
.Pło = głębokie, bezdenne błoto*
Kryn. .Pło = rodzaj kożucha
z ziemi i roślin, pływającego na
trzęsawisku; gdy się pło przerwie,
bydlęciu, które się na niem pa-
sło, grozi śmierć* Spr. V, 140.
.Pło = rzęsa, kożuch na po-
wierzchni jezior, sławów, powstały
przez zrośniętą roślinność wodną*
Ust. z Kujaw i z Podlasia.
Płocha = .grzebieniowata drabin-
ka (w warsztacie tkackim), o drob-
nych szczebelkach zwanych tre-
ścią. Między temi szczebelkami
przechodzą nici postawu* Wisła
VII, 291. '.Płocha t. j. długa na
szerokość płótna, szeroka 5 cali,
grzebieniowata drabinka, składa-
jąca się z delikatnych szczebel-
ków, treścią zwanych, pomiędzy
któremi przechodzą nici postawu*
Pleszcz. 26. .Krosna (warsztat
tkacki): lada, drewniana rama wi-
sząca pionowo; w niej płocha
(gęsta drabinka drewniana)* Was.
57. »Do fabrykacji wstążek uży-
wają bardzo prostego przyrządu
tkackiego, składającego się z dłu-
giej na stopę mniej więcej i tyleż
prawie szerokiej przybijaczki czyli
płochy, przez której szczebelki
przechodzą nici osnowy, przy-
twierdzone jednym końcem do
ściany, a która służy zarazem do
przybijania przetykanego przez
osnowę wąlku* Wisła V, 918.
Koniec tej przędzy rozstrzyże się
i nabiera go się czyli wciąga
w ponity po 2 nitki (płocha wsa-
dzona w ladę)* Pozn. I, 109.
.Szorc i zapaski są wyrabiane
w domu na zwyczajnych krosnach
o jednej płosze* Zb. II, 214.
.Płocha do nawłóczenia płótna*
Maz. III, 44. .Płocha = przyrząd
używany w tkactwie* Spr. IV, 367.
Aten. 1879, I, 507.
Płochać = » niszczyć, drzeć ubra-
nie* Święt. 709. || » Płochać się^
= zlęknąć się, przelęknąć się
P^ocharz — Plunina
139
spłoszyć się« Pr. fil. IV, 857. ||
»Nie doganiają krowy do wofa
po zachodzie słońca, boby się je-
szcze raz płochała* Zb. X, 97.
Płocharz = » wyrabiający płochy «
Spr. IV, 367.
Płochy = » miękki, lekki, np. drze-
wo płoclie, drzewo lekkie, kruche «
Zb. I, 31. » Płochy = pośledniej-
szy, obrzedni, np. kupiłam na jar-
maku płochego płótna* Zb. II,
251. II » Płoche ptastwo* (np. ku-
ropatwy, grzywacze, skowronki,
głuszce, jarząbki, cietrzewie; inne
są drapieżne) Tyg. ii. 1, Xni, 242.
Płocica = płotka (ryba) : »Omam
ci ja takie dobre sieci. Te wyło-
wią najmniejsze płocicy* Rog.
148, nO 285, zwr. 4. .Obrał (sc.
pan) sobie rodzice w morzu pło-
cice* Kolb. 206. .Co tam były
za dnichniczki w morzu płociczki*
ib. 201. .Służylić wy druchniczki,
wodne płociczki* Kuj. II, 52.
» Przemienię ja się małą płociczką,
Popłynę ja ii\ bystrą wodziczką*
Rog.'l48, n0 285, zwr. 3. .1 za-
rzucił (siatkę) na rzeckę, ułowił
plecickę (płotkę). Zb. IV, 102.
»Wysły rvbki, wysły, płocick a zo-
stała* Wisła IV,' 812. .Płócicka
= ryba płotka: rybko płócicko,
daj mi to albo to* Pr. lii. V, 836.
Płoci na = » lichy, stary płot: za
l*ida płociną cisej — za lada pło-
tem ciszej, bezpieczniej; przeno-
śnie: za lada chłopem lepiej niż
samej kobiecie* Pr. fil. V, 835.
• Śnieg się wije po płocinie, a psze-
niczka po rolinie* Pozn. II, 198.
Płodach a = »krowa, która się
niedawno ocieliła* O.
Płodzidym = .(żartobliwie) ku-
charz* Roczn. 224.
Płom p. Płomień.
Płomienica = naevus niaternus:
.Jeżeli zaś ciężarna przestraszy
się pożaru lub też bierze w jego
gaszeniu udział, a nawet tylko
mu się zdała przypatruje, to jej
dziecko przyjdzie na świat z pło-
mienica na twarzy, którą i przez
całe życie zachowa* Święt. 600.
Por. Płom ień.
Płomień: . Płomię, 2 pp. płomienia
= płomień* Czark. .Płomie =
płomień* Pr. fil.V, 835. .Płomię
(płomyk)* Zb. I, 7. .Płom= pło-
mień*' Hilf. 176. Ram. 138. |j
.Jeżeli gore, niechaj brzemienna
w rozpaczy nie chwyta .się za
części ciała, które zwykle są obna-
żone, bo właśnie w uchwyconem
miejscu płód płomień (naevus ma-
ternus) mieć będzie* Krak. II,
145. .Kobieta ciężarna nie po-
winna patrzeć na pożar, bo dzie-
cko się zlęknie i gdzie się ręką
przytknie, tam będzie miało pło-
mień* Wisła V, 645. Por. Pło-
mienica.
Płomię p. Płomień.
Płomykówka: . Sowa jiłomykówka
stąd ma nazwę swą, że zjada
w kościołach świece* Zb. V, 165.
Płonią = »enclave, łączka w le-
sie* Pr. fil. V, 155. Por. Pło-
ni n a.
Płoni as ty: »Płoniaste jabłonie*
Enc. Roln. II, 823 (u górali).
Płonieć: .Gęsto ogniem pjonieje
dlii męski usługi etc. Fajka* Cisz.
I, 332.
Płonice = » licho pola na górach*
Tyg. ii. 1, X, 419.
Płonić = .biedzić się, niy ta pło-
nimy w tyk górak* Spr. V, 393
p. w. Płony.
Płonik = .ponik, źródło* Pr. fil.
V, 156.
P ł o n i n a : » Wyraz *płoniny* a raczej
'połoniny" znany jest tylko w dol-
nych Karpatach (koło Kut), gdzie
płaskie obszerne gór wierzchowiny
latem na swe bez owadu pasze
140
Płonizny — Płoskonne konopie
przyjmują liczne podgórzańskie
stada € Prz. ludu VIII, 207.
Płonizny = » płonę nierodzajne,
wyczerpane grunta* Pr. fil. V,
835.
Płonka: * drzewo nieszczepione «
Rozpr. XII, 99. » Płonka = ja-
błoń nieszczepiona< List Cinciały.
• Płonka = jabłoń polna* Pr. fil.
V, 835. » Płonka = dzika jabłoń*
Fed. 11,405. » Płonka = jabłoń*
Tyg. ii. 2, V, n« 110. || .Płonka
= leśne dzikie jabłko, kwaśne,
zimowe, najczęściej atoli jabłko
suszone krajane* Święt. 709.
»W lecie żaden płonki (dziczki)
nie chce... ale w zimie kole gód
płonka dobra jako miód* Wisła
U, 311. >Płonku = polne jabłko
zwyczajnio bywa pięknego czer-
wono-różowego koloru* Pozn. V,
185. » Krzyczy Jonek już różany,
niby płonka w sadzie* ib. » Ku-
czy, jako jeż z płonkami* Cinc.
12. P. Fuczeć. »P]tonki = ga-
tunek jabłek* Zb. XIV, 28. .Płoń-
<*zysk()«: » Cytryny pannom, Gru-
szki to mężatkom. Czerstwe jabłka
wdowulinkom , Płończyska bab-
kom* Hog. 253, no 514, zwr. 3.
II » Płonka, płunka = przyrębl
w wodzie « Roczn. 224. Toż Źb.
I, 73. » Płonka = przerębel* Pr.
fil. IV, 2:S2. .Wydry wygania lud
kijami z przerąbanej płonki (=
przerębli) na lód* Chełm. II, 182.
II » Płonki przeszły a. uderzyły =
ciarki [)rzeszły« Pr. fil. V, 835.
Pło n k o w y: »To była laska płonko-
wa« Zb. XI, 107. »Nazrzucał pej-
nom sień tych pałek... aze sru-
ci^l; niikóniec pjónkowe (sic)* Cisz.
68.
Płoń o = .kiepsko* Rozpr. X, 295.
• Płono = licho, kiepsko: płono
hasnuje* Wrześ. 16 p. w. Płony.
.Płono = licho* Spr.V, 393 p.
w. Płonv.
Płony = .lichy, nędzny, niepłodny,
biedny: płony dom, p. koń, p. wóz,
p. gazda, p. grunt, płoną ziemia*
Wrześ. 16. .Płony = lichy*
Rozpr. X, 295 p. w. Płono. .Pło-
ny = nieurodzajny, nikły, nie-
plenny (niepleni), mało pożywny*
Święt. 709. Rozpr. XVn, 92.
.Płony = jałowy, niesmaczny.
W Zakopanem płony znaczy tyle
co zły, w złym gatunku* Rozpr.
XVII, 53. .Płony = biedny, li-
chy: płony grunt, płonę krówsko*
Spr. V, 393. .Płony = lichy,
nieurodzajny* Spr. IV, 348. .PJo-
ny = o gruncie: nieurodzajny*
Rozpr. XXVI, 389. .Płony =
słaby: kto ma płonę oko, ten nie
uźre Ciorśtyna* Rozpr. X, 219.
.Biedny czyli płony gazda ma wy-
siewu tylko dwa lub trzy korce
owsa* Wrześ. T. 16. .Tej płonej
ziemi jest już zamało* ib. .Ku-
pi^ł materyje bardzo drogie, dobrć
i płońsk = gorszej, podlejszej*
Wisła II, 23. .Pokazywał płono
materyjom* ib. || » W płonem polu*
Zb. X", 282. .Zginął (brat) w pło-
nem (czysłem) polu* ib. 302. ||
. Płony = nie hojny, skąpy w da-
waniu na[)iwków np. płony pan*
U.st. z Zakopanego. || .Płony =
o jedzeniu: niesłone, niesmaczne*
Rozpr. XXVI, 389. . Płony = nie-
dosolony* Rozpr. XII, 99; ib. 39.
Płoń = .miejsce na łąkach, rze-
kach , jeziorach , niezamarzające
zimą* Pobł. 137. .Płoń = wart-
kie i głębokie części rzeki nie-
zamarzające* Spr. IV, 367. .Płoń
= niezamarznięte miejsce na rzece,
tam gdzie sa^ wiry i nurt najsil-
niejszy* Spr. V, 140.
Płończysko p. Płonka.
Płoskaty: . Płoskale jabka = doj-
rzewające jabłka* Święt. 709.
Płoskonki p. Pło skon.
Płoskonne konopie p. Płoskoń.
Płoskoń — Płozić się
141
Płoskori »a. Płoskuii, Płoskun,
Płoskuna, PJosknnka = na-
zwa dawana pospolicie u ludu
nięzkim konopnym roślinom, które,
jako nie wydające nasion, wcze-
śniej się wyrywają* O. Toż ib.
p. w. Konop'. »Płoskun« Pr. fil.
IV, 857. » Rośliny pręcikowe (ko-
nopi) zowie lud płoskonkami, pJo-
skunami lub suszkami (powszech-
nie)* Zb. VI, 238. » Konopie są
płoskunne, które nie maja nasie-
nia« Zb.VIII, 257. »P2askoii =
konopie, nie dające nasienia* Petr.
• Płaskuny = konopie z kwiatem
męzkim« Osip. » Konopie samcze
zowią się płaskany* Maz. V, 53.
• Płasconka (JakóbWaga płaskun-
ki) = konopie męzkie* Spr. V,
393. ^Płoskonki = konopie*
Święt. 709. »W czasie żniw do-
chodzą konopie płoskonki* ib. 4.
• Maść na rany robią z kwiatu
konopi płoskonnych* Gluz. 490.
II >Płoskunka = żeński osobnik
konopi, wydający siemiona* Spr.
V, 140. Por. Płosk wianki.
Płoskun, Ploskuna, Płosk lin-
ka, Płoskunne konopie,
Płoskuń p. Płoskori.
PłoskwMdnki = » konopie, osob-
niki rodzaju męskiego* Cisz. I,
347.
Pjtosyca p. Płaszczy ca.
Płoszczka p. Płaszczy ca.
Płoszczyca p. Płaszczy ca.
Płoszczyć p. Płaszczyć.
Płoszka = » doniczka, kaganiec do
ulicznej illuminacji* Ust. z So-
snowca.
Płot = »sieć na grubego zwierza;
płotek = rodzaj sieci (myśl.)*
Pra. ludu VI, 126.
Płotek p. Płot.
Płotniczka: » Płotnicka = płotka,
płoteczka: *Cóz tam byli za dru-
chnicki? W wodzit płotnicki* Pr.
fiI.V, 232.
Płotowy król: » Strzyżyk (Troglo-
dytes parvuhis). ...Wtedy ptaki na
niego: 'A ty bobie!' a biedna pta-
szyna pod płotami jeno sio cho-
wa; i dlatego ptaki zowią go pło-
towym królem* Zb. V. 16H.
Płotwia: >Na podmurowio leżą
przyciesie (podwaliny), a na nich
okrąglaki (6 lub 7) stanowiące
zrąb aż do wysokości płotw**
Lub. I, 51. Por. Płatew.
Płow = paw* lldz.
Płowina = > ziemia cięższa i cie-
plejsza niż popielica; jest siwą
i opłowiałą, podobną do marglu.
Uprawiona starannie, rodzi obfi-
cie* Lub. I, 71. Por. Płowizny.
P ł o w i z n y = » ziemie ż<')łte, płowe *
Pr. fil. V, 835. Por. Płowina.
Płowucha = » płowa krowa* Krak.
I, 177. Toż ib. IV, 300. » Pło-
wucha == nazwa krowy* Rozpr.
XII, 76. Toż Wisła VIII, 812.
Por. Płow ul a.
Płowula = » krowa płowa* Pr. fil.
V, 836. Toż Święt. 709. •Pło-
wula = krowa barwy cielistej*
Rozpr. X, 267. »Płovvula= na-
zwa krowv< Rozpr. X, 245. Toż
Wisła V, 923. Por. Płowucha.
Płowy: » Płowy a. połowy = brudno-
rudawy (wół)* Roczn. 245 p. w.
Wół. » Płowy (nazwa wołu)* Pr.
fil. III, 312. II »Płowy a. rusy
tydzień (kiedy żyto krasuje i ru-
sałki śpiewają)* Tyg. ii. 1, IX,
47 (Grajnert).
P ł o w y s z: » Płowy sz = wół sierści
płowej* Pobł. 66. »Płowysza =
krowa sierści płowej* ib. »Pło-
wysz = wół, byk płowej ma.ści«
Ram. 1 38. > Płowf sza = jałówka,
krowa sierści płowej* ib. Por.
Płówk.
Płowy sza p. Płowysz.
Płoz p. Płóz.
Płoza p. Płóz.
Płozić się = »ślizgać się, usuwać.
142
Płozować
Płókać
czołgać (jak płaz)< Krak. IV, 316
p. w. Pleźć. > Takie dziecko... gło-
wę ma bardzo wielką, ręce i nogi
powykrzywiane, płozi się tylko «
Krak. III, 48. .Piazidsię<: •Wie-
cie sie wykrąca, a w zimie pjazi
(= pehza, ślizga się). Wóz i sa-
nie« Cisz. I, 355. » Wierzby... pło-
żące się« Enc.Roln.XXn, 213 p. w.
Rokita. II »Trza źróbka urżnąć,
bo zbrojny (= niespokojny), płozi
się po kobyłach* Krak. IV, 325
p. w. Użnąć. Por. Pleźć.
Płozo w ać = » hodować się, wieść
się< Pr. fil. IV, 232.
Płozy p. Płóz.
Płócianeczki p. Płócianka.
Płócianka: » P]t<Jcianka = pdrcidn-
ka« Rozpr. XX, 432. »Kasieńko
Dyrdzianka, kaj mojii pjócianka?
W sieni na konecku, Jasiu kocha-
necku* Zb. XV, 75. »Płócianki,
płócianocki = spodnie płócienne <
Rozpr. X, 295. » Płócian ki = ga-
cie, spodnie płócienne* Wrześ. 16.
» Krawiec... szyje płótnianki ('p^ó-
cianki', 'parcianki*)< Zb. XIV, 150.
II »Płócionka= płóciennica< Udz.
Por. Płócienka, Płócien-
ni ca.
Płócicka p. Płocica.
Płocie = » czynność, wyrażona sło-
wom płóć* Pr. fil. V, 836.
Płócienka = sita bez oprawy:
»Z Biłgoraja wywożą same płó-
cienka = sita bez oprawy* Lub.
1, 92. II »Płócienkamy (płócienka
= odzież zwierzchnia)* Rozpr.
VIII, 77. II »W białych płócien-
kach = szerokich jak worki spo-
dniach* Wysłali, 101. Por. Płó-
(! i a n k a.
Płoci ennica: »W lecie kobiety
zamiast szerokiej chustki, okry-
wają się często długiemi rańlu-
chami białemi z płótna, z dymy
w deseń lub perkalu, obszytemi
nieraz koronką, które pod Chrza-
nowem noszą nazwę płóciennie,
lubo mają one tu kształt obru-
sów* Krak. I, 131. Toż Kłosy
XIII, 44 i 71. »Płóciennica =
suknia zwierzchnia płócienna (a.
górnica)* Krak. IV, 31 6. » Pod smre-
kiem pds uowcarz iiowce i midł
dwie płóciennice* Zb. VII, 12.
>Toplec... ma zawsze prawą wąsgę
(połę) płóciennicy mokrą* Zb.XIII,
78. > Latem kładą na się długą
po kolana płóciennice* Przem. 13.
•Płócionka = płóciennica* Udz.
Płóciennik = » tkacz* Pozn. I,
98. > Tkacz zowie się tu Płucien-
nik, np. dałem do płuciennika na
pukopek (pół-kopek) 1. j. na 30
łokci płótna* Kuj. I, 87. •Płu-
ciennik = tkacz* ib. II, 275.
Płóco = » każdy materjał lekki, per-
kalowy lub płócienny na suknię*
Parcz.
Płóczyflak = »pogardl. pomywa-
czka, sługa najgorszego gatunku*
Pr. fil. V, 836. .Płuczyflak = na-
zwa wzgardliwa, nadawana mie-
szkańcom miasta* Parcz.
Płóć = » pałać, opałać, zboże, ka-
szę oczyszczać z plew: tę kaszę
będę dopiro płóć. Czy opłóta ka-
sza?* Pr. fil. V, 836. .Płuć =
ziarno z plew oczyszczać*. »P'ole,
p"oles, p"olemy* i t. d. podana
cała odmiana Rozpr. VIII, 148.
.Płuc* ib. 175; II .Płuć* = po-
ruszać, potrząsać (nieckami): »U"
czerpać jej (wody)... wylać na
niecki i tę poruszać... czyli płuc*
Zb. III, 30. .Pują czyli potrzą-
sają nieckami* Zb. X, 225. Por.
Pleć.
Płójwać p. Pływać.
Płókać: »W studni — dudni, A na
rzćce sie płukń. Maślnica* Zb. VII,
85. »Płiikają gardło rozczynom
miodu, octu, gorczycy, pieprzu,
ruty i szałwii* Święt. 614. »Płu-
Pfókalniczka — Płóz
U3
kają usla odwarem bzu tureckie-
go* Święt. 631.
Płókalniczka >a. >Płókanka
= miska do płukania talerzy,
szklanek* Tst. z Ukrainy.
Płókanina = »1, pomyje 2, zła
wódka* Rozpr. X, 295. Toż
Wrześ. 16.
Płókanka p. Fłókalniczka.
Płósa = » długi działek ziemi* Pr.
lii. V, 836. >Płóska = zdr. od
płósa* ib. »W zbożu, w polu, na
jego własnym i)łusie czy roli*
Pozn. V[, 358. >JeżeIi były mię-
kie kluski, to la małżonka nie ma
jeszcze płóski (sitko, gniotka?)*
ib. III, 75. >Domy i zabudowania
gospodarskie w okolicach nadrab-
ski(;h sloji| na końcacli płósek
t. j. parcel gruntowych, należą-
cych do osobnych gospodarzy*
Święt. 40. »Płóska = (parcela)
gruntowa długa, niwa* ib. 709.
• Płóska = niwa* Mil. >Płóska
(od płosa) = wydłużona działka
pola* Pr. fil. IV, 857. P. jeszcze
Alen. 1879, I, 497 i 499.
Płóska p. Płósa.
P ł ó t n i a n k a : » Na wierzcłi wdziewa
(chłop) w gorące lato płól niańkę,
rodzaj obszernego surduta, dłu-
giego do kolan, sporz:}dzonego
z domowego szarego płótna* Wisła
VIII, 227. »Na 'spancer' lub też
na samą kamizplkę za wdziewa
(chłop) 'kaftan', w niektórych wio-
skach (Brzezówka) 'talejem' zwany.
Jest to płótnianka z szarego do-
mowego płótna robiona etc* Zb.
XIV, 22. »W lecie zamiast suk-
many noszą wieśniacy płólnianki
konopne lub lniane bez żudnycłi
wyszywek* ib. 156. »Lud idąc
do kościoła na panterkę, bierze
z sobą snopek słomy pod kożuch
lub płótniankę i zostaje z nim na
całej mszy* Zb. VI. 209. »Ale
właściwy loplec jest to chłop;
chodzi on w teleju, t. j. płólnian-
ce* Zb. X, 112.
Płólnianki p. Płócianka.
P ł ó t n i a n V = » płócienny * Wrześ.
16.
Płótno = »1, sieć 2, ściana szer-
sza sieci* Prac. » Gromadka dzieci
wybiera z pomiędzy siebie wójta,
tkacza i złodzieja; reszta dzieci
ma być płótnem etc* Zb. XIV,
223.
Płówk = »byk lub wół sierei pło-
wej* Ram. 138. »Płówka = ja-
łówka lub krowa sierci płowej*
ib. Por. P ł o w y s z.
Płóz = » osada lemiesza* Kuj. I,
87. »Płóz = dwMicalowa trójkątna
deska w pługu, na której osadzony
jest lemiesz, słupiea, która łączy
płóz z grz:idzielą i dwie nogi*
Si>r. IV, 310. .Płóz = deska trój-
kątna w |)ługu* Rozpr. XVII, 53.
• Dalsze pługa częś(*i są: płoz że-
lazny (dawniej był drewniany,
okuty)* Pozn. I, 110. » Słupiea
łączy płuz z grządzielem, o-adzona
w spodniej jego części; płuz czyli
płoz drewniany idzie po ziemi,
a na niego zakłada się ostrze że-
lazne stanowiące lemiesz* Krak.
I. 177. > Drugi zaś koniec grzą-
dziela zachodzi nad grubą, od
spodu okutą deskę zwaną płiizem,
z klórą złączony jest za pośre-
dnictwem kawałka drzewa zwa-
nego stolcem albo slupicą* Zb. X,
208. »Płuz a. stolec = deska,
w którą wprawione są nogi pługa*
J. Łoś. »VVić żelazna (łańcuch)
z przodkiem łączy grządziel, w któ-
rej jest kurek i trzusło przymo-
cowane klinami, jakoteż i >łupicę,
co wstrzyuuije płuz* Lub I, 83.
>W grządziel wprawioną jest od
spodu słupiea drewniana połą-
czona ryszpą z płuzem* Pozn. III,
135. »Pług składa się z ostrza,
blachy, płuza etc* Święt. 7. »Pa-
144
Płożyć — Phiżnik
sła Helka kózki Wałek ciosał
płuzki* Maz. III, 303 (płózki?
płiiżki?). II »Płoza u sanie Hem-
pel od Janowa. »(lhłopcy biorą
płozę od sanek etc.c Maz. III, 73.
jl » Płozy = dwa kawałki drew-
niano, na których przesuwa się
kołowrót € Spr. IV, 368. || » Kiedy
krowa po ocieleniu dostaje twarde
wymię, co się nazywa płóz, na-
leży płóz ten wytrze(5 portkami
męzkiemi, abv zmiękł* Pozn. VII,
125.
Płóż|ć p. Płużyć.
Płuca. »Cholewkowi dali płucę«
Wisła III, 561. » Płuca, pluce Im.
= płuca ludzkie* Krak. IV, 316.
»Pl(ice = płuca* Hilf. 176. •Płu-
ca = płuca* Rozpr. X, 295. Toż
Rozpr. XII, 37 i 38. Wrzcś. 16.
Spr. IV, 28; ib. V, 393. .Damy...
babraliście płuce, bo się koło gra-
cza tłucze; a temu małemu flaki,
bo to chłop ledajaki* Pozn. III,
69. » Pieter sprawił baranka, ale
warzęcy, plucka .ś niego i serce
zjad* Wisła VI, 142. »Akażsom,
Pielrze, płuca i sdrce z baran-
ka?* ib.
Płuce p. Płuca.
Płuc zna deska p. Płuzny.
Płucz nik: > Która (mieszanina) ugo-
towana pod szpon tem, składa się
z jaja, dziegciu, płuczniku i ko-
rzenia z jałowcu męskiego* Fed.
II, 271. Por. Plucnik.
Płuc p. Płód.
Płudka = »popławek, spławik*
Prac. Por. Płuto.
Pług: »Pmg = pług* Hilf. 176.
»Bo na twoi roli, Złoty płuzik
stoi, A przy tym jiłuziku Stery
konie bronne* Swięt. 71. »Zewsi
parobccok zrobi se płuzecek oj
i orze i orze* Sand. 52. »A w tej-
ci roli płuzek-ci stoi, za tym-ci
płuzockiom .«jam Pan Jezus cho-
dzi* Zb. IX, 12.
Płujwać p. Pływać.
Płukać p. Płókać.
Płunka p. Płoń k a.
Płus p. Płósa.
Płus p. Poło z.
Płuto; »Stęp, sieć prosia, gęsta,
która ma z dwóch boków wcho-
dzi|ce w nią sieci rzadsze zwane
grduby, a na wierzchu kółeczka
sosnowe małe do pły\vania zwane
płula z dziurkami do nawleczenia
powrózków € Pozn. III, 137. Por.
Pluto, Płudka.
Płutowiska = » mokre łąki* Pr.
fil. V, 156.
Płuz p. Płóz.
Płuzeta p. Płużęta.
Płuzik p. Pług.
Płuzki p. Płóz.
Płuzny = przym. od 'płuz' a. ra-
czej 'płóz': »W płuzu obsadzone
są dwie nogi, czyli rączki spojone
prętem, a przed niemi po jednej
stronie grządziela znajduje ^się
płuzne żelazo czyli lemiesz* Zb.
X, 208. »Płuzna deska na samym
spodzie pługa, do której się przy-
twierdza lemiesz* Rozpr. X, 295.
»Płuzna deska == z boku przy
pługu, odgarnia skiby na bok*
Spr. V, 393. »Płuczna deska na
spodzie pługa do przytwierdzania
lemiesza* Wrześ. 17.
Płużęta: »Płuzeta = kółka u płu-
ga* Zb. II, 251.
Płużka = > zagon ♦ Ust. z Szołajd.
• Gospodarze idą z rodzinami
w pole. Każdy na swoją płużkę
(wydział własny ornego pola)*
Chełm. I, 138. Por. Płóska.
P ł u ż n i k : » Wyprowadzając pług
w pole, przyczepia się do niejfo
ziele święcone, nazwane płużni-
kiem, który w kieleckich okoli-
cach kładzie się pod skibę* Zb.
III, 7. »W Sukowie robią paste-
rzowi rózgę z brzeziny, do niej
przywiązują święcone ziele, płóżnik.
Płużny — Pniak
145
Pasterz tę rózgę powinien za by-
dłem obnieść, aby się niebod^o<
Zb. IX, 38.
P ł u ż n y = należący do płnga: •Prze-
chowują szperkę z ostatniego wtor-
ka z roku i smarują nią żelaza
płużne (należące do pługa)* Zb.
V, 140. >W przedniej części pługa
nazywanej płużnemi kolcami znaj-
duje się klucz...* Zb. X, 208.
'Żelazo płużnc (od pługa) pod
siół kładziono, żeby krety roli
nie psuły* Maz. III, 54. Por.
Płuzny.
Płnżyca = » pług, socha * Chełch.
II,' 28. »Płuzyca = pług* Mil.
• Płużyca tern się różni od pługa,
że nie ma kółek* J. Łoś. »Za-
piząg wałachy do płuzycy i po-
<ed pod bór orać* Chełch. II, 28.
• Bośmy sie tego nie ucyli na ta-
blicy, ino u ojca w polu przy
płużycy* Rad. I, 168. »Przedaj
Jasiu le płuzyce* ib. II, 51.
Płiiżyć: » Płożyć = wychodzić na
dobre, służyć* Rozpr. XII, 99.
>Prawieć mu fortuna płuży, w ta-
neczku Anusi służy, dobry pa-
chołek, zdrów jak sokułek* Oles.
8C) » Wokomoństwo mu nie płu-
żyło* Kam. 83. »Ej lopszyć mi
leż tu (SC. w karczmie) płoży, Jako
w polu płóg* Zb. IX, 261. II
»Płiizyć = fprzen.) wałęsać się;
p. światem =: wędrować* Święt.
709. >Ten kwatermach długo je-
>ce płuzuł po świecie i różności
wyrabiał* Święt. 331. »Płnżyć =
wałęsać się; t. j. iść tak jak za
[)ługiem* Rozpr. XVII, 92. Por.
Piażyć.
Płyd = wyraz młynarski (z Rze-
szowa) Prac.
Płynąć: »habędzie locn, łabędzie
krzycą, po wodzie płyniacy* Krak.
II, 36. Toż ib. 41.' » Gęgała gą-
seńka od Bugu płynący* Wisła
VII, 701. II >Trzydzic4ci hit trzy
Słownik T. IV.
[)łynęło, wyrosła na niej mogiła*
Łęcz. 161. II » Płonąc, pł^nę =
lać .się* Hiif. 176 p. w. Płfwac.
Płynt = >funt* Hilf. 176.
Płyt = » część tratwy, kilka lub
kilkanaście kloców zbitych w rząd
i połączonych ze sobą* Petr.
P ł y t n i k = » 1 , który robi płyty,
tafle kamienne 2, który prowadzi
woda płyty czyli tratwy, orvl«
Pr. fil. V, 836.
P ł y t w y = »łapy szerokie, szczegól-
niej tylnych nóg wyżła, pudla,
na kształt wioseł, za pomocą któ-
rych zręcznie pływać może* Pr.
fil. V, 836.
Płyty = > czysty, bez trawy i pro-
chu (mówiąc o zbożu) Krak. IV,
316.
Pływać = »A stanę ja sę małą
r^beczką, Będę puwała bfstrą uó-
deczką ^^ wódeczką)* Nadm. 157.
• Więc instrumenta zagrają, Co
serca rozweselają, Co nogi letkie-
mi czynią. Że w tańcu tvlko płv-
nia,* Wisła VII, 90. . Widzijiłrś
ty, chłopce, zęby kamień płyjwjił?*
ib. 127. »Płujwał ci ja, płujwiił,
jak rybka po wodzie* ib. 131.
Toż ib. 146. »Rok potemu chy-
tali ryby w Morskim Oku i na-
leźli kuferek, jak płójwał po wo-
dzie* Zb. XIII, 36. » Płfwac. płf-
waję = pływać* Hilf. 176
Pływak = »popław u wędki: u sie-
ci* Spr. IV, 367. .Pływak, z drze-
wa, kory, korka, przyczepiany do
skrzydeł sieci dla trzymania ich
pionowo w wodzie* Prac.
Pływek: » Przewoźnik na brzegu
promu stał zdumiony, poglądając
na dyamentową wędkę, srebrny
włosień, złoty |)ływek i wędzisko
bursztynowe* Glin. IV, 34. Por.
Pławuk, Pływak.
Pniak: > Pnijik = podstawa pod
cebrzykiem* Dyg. || > Pniak =
(w Iłży) garnek garncowy* O.
10
146
Pniczek — Po
• Pniaki = garncowe garnki* Kad.
I, 73.
Pniczek = » pniaczek* Pr. fil. V,
835.
Pniewie = >dużo pni* Pelr.
Pniówka = > siekiera używana do
wykopywania pniaków* Pr. fil. IV,
285.
Pnoć p. Piąć.
Po: »Pa = do np. najad sie pu
sum dziób* Mil. »Pó* = po: •Po-
płyną ci póń (= po wianek)*
Kieł. I, 145. »Po: właściwość
składni szyku: po dwadzieścia po
dwa, po dwadzieścia po trzy i t. p.
zam. po dwadzieścia dwa i t. p.*
Pr. fil. V, 836. II Znaczenia: »Po«
z 3 pp. = następstwo w czasie:
»Po wsyćkiemu zaśli do karcmy*
Święt. 429. || » Po * = kolejność:
• Rozdziela matka między dzieci
po całemu jaju święconemu* Witw.
103. » Złóżcie sie po grosowi*
Rad. I, 106. II >Po« = według:
» Panny żyją po modnemu* Oles.
163. » Daliście mi syna po mo-
jemu zdaniu* Rog. 93, n° 167,
zwr. 7. >Po starszemu na gałęź*
Łys. 63. >Ni mas mego pana, i ten
nie po temu* Kozł. 289. || »Po*
z 4 pp. = za z 4 pp.: »Już rai
po [)ięćdziesij|t (lat) przełożyło*
Kam. 135. || »Po* = na, w z 7
pp. » Przyleciał chjop s pola, siad
se po r(>g stoia* Rozpr. VIII, 223.
»Hej. hej, deszczyk pada, po koń
(V Ł.) siada na białny brzezinie*
Kuj. II, 24. II »Po* = kolejność:
»l*o drugie, po trzecie = drugi
raz, trzeci raz* Kopcrn. » Po trze-
cie = trzeci raz* list. z Jaworza
1891. -Panowie będą wtykać
chłopom \)i) dużo pieniędzy* Kam.
187. II >Po< = do z 2 p|). >Po
te casy* ~- dolychczas. (loszczyńs.
Tatry 280. >P(){)róg, po |)rzedzkę
= wyrażenie njazurskie na ozna-
czenie, że coś ma się odbyć w se-
krecie, nie wyjść za pewne gra-
nice: Tu siedź po próg, po przedz-
kę^ Spr.V, 141. || >Po* z 7 pp.
oznacza następstwo: >Nawtka spi-
żarnią mu rządziła, bo juże jćj
było po ośmnastu (lat)* Kam. 173.
• Tomusiowi dopier będzie dzie-
więć po drugim roku* Kam. 190.
> Jeden po drugim góniyli* Zb. V,
248. Ztąd też: »Jantek po Ber-
dyce* = syn Berdyki Kam. 64.
» Wałek po Makuchu* = syn Ma-
kucha ib. 139. II »Po* = w cią-
gu: » Całować po caiuśkiej nocy*
Zejsz. 99. » Chodźcie kradać po
caiuśkiej nocy* Zejsz. 52. || »Po<
= na przestrzeni, wzdłuż: »Grze-
baj piasecek piió matcynem gro-
bie* Rozpr. IX, 183. » Dziesięć
ich po całym młynie. Po mych
cnotach bada* Rog. 54, n® 99,
zwr. 5. »Na kóń siadał, rąckę
dawał po dużej bucynie* Zb. IV,
130. II >Po* = na z 7 pp.:
• Idzie, idzie, wcionz po drodze
jes* Cisz. 1, 355. »Jechać po dro-
dze* Glin. I, 121. >Jeździł |)o (na)
swoich nogach* Pozn. VI, 87. ||
»Po* = na z 4 pp.: > Przejdźmy
sie po spacerze* Zb. II, 243.
• Chodzi pan po polowaniu* Pozn.
VI, 21. » Jeden pan chodziej po
polowaniu* disz. I, 220. > Idzie
sam |)an młody po kłanianiu, t. j.
chodzi od donui do domu, pro-
sząc o Wogosławieństwo* Wisła
VIł, 688. »i:ważaj Kasiu po tej
suchej leszczynie, kiedy się ona
rozwinie* Zł). II, 69. || »Po*
oznacza kolejność lub podział na
części: » Kazał poroz-^yłać po tych
gościach* Zh. VIII, 319. »Poroz-
I)isował lisly po wszystkich kró-
lestwach* Chełch. II 78. .Nie
jedz-ze nmie tak po Irosecku*
Wisła VI, 143. >(idyby me przy-
sło jo (^rozsado) przedać po kosv-
kach* Chełcłu II, 109. || >Po*
Po arapie — Pobartkować się
147
== przy: > Położył se (chłop) ten
placek po boku na dobie* Wisła
VI, 312. »Nie stawcie niie przy
kosie (== koszu), bo mnie zmielą
po prosie, Nie stawcie mnie przy
młynnicy, bo zmielą po pszenicy,
Nie stawcie mnie na spodzie, bo
mnie zmielą przy słodzie* Łęcz.
122. > Spacerując po miesiączku*
Krak. IV, 114. || »Po« oznacza
przyczynę: »Po czem ja się Jasiu
spodobała tobie* Zb. X, 266. »Po
tćm mi się podobacie, porząde-
czek ładny macie, po tem mi się
nie zdajecie, ze jeść i pid nie da-
jecie* Kieł. I, 75. »Po cem zaś
ich poznała... Po konikach po wro-
nych, po pasikach cerwonych*
Was. 185. II >Po* oznacza cel:
• Chodziłam po mojej potrzebie*
Krak. II, 446. > Poszła w świat
po proszonym chlebie* Zb. II,
143 t. j. jako żebraczka, w celu
żebrania. > Wzina kij, idzie po pro-
szonym* Wisła VII, 159. »Pi-z|-
chodzem tu po takim interesie*
Zb. V, 194. II .Po* = według:
> Powiedzieć po sprawiedliwości
{mówić sprawiedliwie), mówię ci
|:o dobrości , po dobrowolności
mówio (uprzejmie, proszę cię), po
złości (w gniewie), po cichości
(skrycie), robić po chęci (chętnie),
mioć kogo po swojej woli (powo-
dować kim, przewodzić nad nim),
po prawdziwości (po prawdzie,
prawdziwie)* Sand. 268. » Gdzie
wam sie wydaje? Po prawdzie
jest* Kaspr. 8 = prawdziwie.
»Po słonku* = wodłiig słońca,
lak, jak słońce chodzi, w tymże
kierunku: » Obchodzą trzy razy
izbę w koło 'po słonku* Wisła
VII, 694. » Obchodzą st(')ł trzy razy
'po słonku'* ib. 697. » Państwo
młodzi wyciągJiją do siebie ręce
przez stół, drużba wiąże je ręcz-
nikiem i przekłada przez nie bułkę
chleba trzy razy 'po słonku'* Wi-
sła VII, 695. II >Po*=od: ^Co
będzie zyskał po mnie* Rog. 54,
n®99, zwr. 4. Por.: Po arapie,
Po biedzie, Po chybcika.
Po cygarisku. Po czterech.
Po drabsku, Po dziad u. Po
etapie Po jednej sprawie.
Po kacie. Po leku, Po nad,
Po nosie. Po omacku. Po
pod. Po próżnicy. Po psiar-
sku. Po pytaniu. Po woli i in.
Po arapie = »po wszystkiem; ju
po arapie = wszystko skończyło
się* Spr. V, 118.
Pobaba = > pańszczyzna : 'zbywać
tyle pobaby'* Pr. fil. IV, 285.
» Pobaba = tłoka, szarwark* (opis)
Wędr. XXVI, 86. » Pobaba nazy-
wają w Żywiecczyźnie dziergnienie
lnu (t. j. obrywanie główek na-
siennych), które jest połączone
z zabawą i pewnymi zwyczajami*
Zb. VII, 64. Por. Po wab a.
Pobabrać = »zawalać* Pr. fil. III,
496. >Pobebrać = powalać, po-
smolić* Fed. II, 405. »Nie właź
w błoto, to sie nie pobabrds*
Święt. 668. »Pobłocona i poba-
brana* Kuj. II, 266. »We krwi
sie pobabrało* Święt. 397. || •Po-
babrać = rzucić urok, zażegnać*
Cer. »Aby drugi nie pobabrał
owiec t. j. nie popsuł, nie ode-
brał im pożytku* Zb. VI, 300.
Pobać się= > ulęknąć się: pobała
sie matki* Pr. fil. V, 836.
Pobanować = pożałować: »Po-
cekaj macocho ty pałorny gidzie.
Po ban u jesz tego, jak śmierć na
cię psydzie* Del. 43. Por. 13 a-
n o w a ć.
P o b a r a ś k o w a ć = próżnować :
»Złodzij posed sobie na drugi
dzień pobaraśkować (= próżrio-
wać) do łasa* Chełch. I, 115.
Pobartkować się: »Póbarlkówac
sit = pomocować się* Ram. 140
!()♦
148
Pobawiać — Pobierać
Pobawiać: >A gdzieżeś Jasiu —
pobawiał, żeś tak konika — mar-
nował* Pozn. IV, 224.
Pobebrać p. Pobabrać.
Pobekanie = » pora do zaspoko-
jenia popędu płciowego u jeleni*
Pr. fil. V, 836.
Pobekiwać = » co chwila beezyć:
te owieeki pięknie pobekują*
Rozpr. X, 219. >To moje owie-
czki pięknie pobekują* Zejsz. 135.
»Te moje koziczki siano mało
mają, Bardzo pobekują, zdychać
obiecują* ib. 137.
Pobełchacić = >poczochrać* Pr.
fil. V, 232.
Pobełtać p. Bełlać.
Poboreźnik = » stróż lasu, gajo-
wy* Roczn. 224. » Stary pobe-
reźnik z sioła Halczyńca etc* Zb.
III, 96. >Podbereźnik a. Pobere-
źnik = leśniczy* O.
Pobiała = » pobielenie* Petr.
Pobiatkować się: »P6bjatk6wac
sa = pomocować się* Ram. 140.
Pobić: » Zbójnik miał z trupów
chałpe budowana, a samemi ję-
zykami był dak pobiły* Zb. V,
239. »A tćn mu mówi: bok na
rano napytał majstrów, có bedc
goniami pobijał (sc. dach)* ib.
244. II » Ludzie sęmrali na nią,
ze skroś nij dwok zostało pobi-
tyk* ib. Vn, 58. » Pobij, Boże,
tćgo, Clo krzywda od nićgo* Za w.
81. II » Będziecie wy brali pobite
talary* Wisła V, 758.
Pobiec p. Pobiegać, Pobie-
gnąć, P o b i e ż e ć.
P o b i e d z a ć = » zmuszać do jedze-
nia* Rozpr. XVII, 53. »Pol)iedzać
= prosić, namawiać; np. nie dej-
cie sie tak pobiedzać = nie każcie
sił.» tak j)n)sić* Ust. od Bystronia.
» Pobiedzać = » zachęcać* Ust.
od Cinciały. »Na szelmostwo nie
trzeba dzieci pobiedzać (do swa-
woli nie trzeba dzieci zachęcać)*
Wisła II, 309. > Pobiedzać, około.
Cieszyna powiedzać = namawiać
kogo do jedzenia i picia. *Nie
dejciesie przeca pobiedzać* Rozpr.
XII, 99.
Pobiedzie= » biedactwo, charłak *
Wrześ. 17.
Po biedzie = » licho, płono* Spr.
V, 393.
Pobiegać = biec, pobiec: » Maćko-
na to nie zważając, I do dwora
pobiegając, Niesie panu w poda-
runek gunsiora* Kozł. 161. Toż
Maz. II, 100. »Łzy serdccnie po-
bigają z żalu wielkiego* Lub. I,
250. »Do domu pobiegał. Rodzi-
com powiedział* Rog. 65, n^ 117,
zwr. 11. »Już ta dziewczynka
bardzo pogniewana. Co ja do niej
pobiegał* Rog. 128, n^ 242. Por.
Pobiegnąć, P o b i e ż e ć.
Pobiegły = » zachmurzony* Pobł.
67.
Pobiegnąć: » Wyganiają dziewczęta
psa z izby i uważają, w którą
stronę pobiegnie* Zb. V, 154.
• Zbójca do miasta spie.szno po-
biegnął* Bal. 53. || >Pobiegna^c
(pobiegnąć) = zachmurzyć się,
powlec się chnmrami. Niebo |»o-
bi(»gło, t. j. powlekło się obłoka-
mi: pobiegło, nie mdze (nie będzie)
mrozu* Pobł. 66. Por. Pobie-
gać, Po bieżeć.
P o b i e I a t y = > białawy* Rozpr. III,
374. »Siwy koń, wirchem pobie-
laty* Zb. Xn, 133. » Siwy konik
siwy, wirhem pobiel a ty* ib. 184.
Por. Kobielaty.
Pobieleć = rozświtać, dnieć: »Nifr
pode ja do dom, jaze pobieleje*
Zb. XV, 103.
Pobierać = brać: »A jego babie
bardzok cudno buło, skąd on te
j)iniądze pobira* Mat. śp. 15. •Po-
bierać z igły = skubać się w wy-
datkach, skąpić: e! ta z igły po-
bierają = skąpią, zamiast widcl-
Pobieranie — Pobłogosławić
149
ceni igłą jadając Wrześ. 17. Toż
Spr. V, 393. II »Pobierać się =
wybierać się, zabierać się: » Jasie
żenić ni mogę bo ja mam żonę;
więc sie pobieram do ni, i że-
gnam sic z panem « Pozn. VI, 18.
>Mój miły lańciije, nie boi sic
Boga. Szateczką sie uciera, Do
tańca sie pobiera* Zb. IX, 200.
II » Pobierać się< = poczuwać
się: »Ten skąpijszy przecie nie
pobierał się (poczuwał się) do lego
żebv lego kolegę szczodrego reto-
wał< Pozn. VI, 192. || » Pobie-
rać* a. » Pobierać się«=zacłio-
dzić w ciążę: »Ta bestyja (owca)
nigdy się nie kociła, jałowi ciągle
a pobierać nie chco« Krak. IV,
66. » Krowy się nic pobierają*
Krak. III, 88. .Wledy dojić ona
(czarownica) będzie obficie nielylko
krowy, lecz i roczne jałowice
wcale jeszcze niepobierane* Krak.
III, 98. »Ta krowa sie pobićraja*
Ci.sz. I, 271. Por. Pobrać.
Pobieranie: » Choć to był cas po-
bierania, żaden baran ani się do
niej (owcy) zblizył< Krak. IV, 61.
Por. Pobierać.
Pobiezać p. Pobieżeć.
Po bieżeć: Formy: bezokolicz. »Po-
bieżyć* Kuj. I, 128. > Pobiezać
= pobiec* Hozpr. XX, 432. —
1 os. 1. p. .Pobieżę* Kog. 180,
n® i566, zwr. 4. — 3 os. 1. mn.
• Pobieżą* Krak. II. 501. .Pobie-
zą« ib. 114. Imiesł. r. m. »Po-
biezał* Zb. IX, 51. r. ż. »Pobie-
żała* ib. 13. »Pobiezała* Zb. IV,
97. Rad. II, 1. Święt. 76. Kozł.
49. r. m. 1. mn. »Pobieżeli* Kuj.
I, 192. >Pobiezeli« Święl. 76. Por.
Pobiegać, Pobiegnąć.
Pobieżny: » Zwierz pobieżny « =
biegający, w przeciwieństwie do
latających ptaków Prz. ludu VIII,
207.
Pobij acz: »Pobijac, kawałek żelaza
używany przy nabijaniu obrączek
na cebrzycki, beczki i 1. p.« Święl.
17. »Pobijacz a. kula = narzę-
dzie bednarskie, służące do pobi-
jania obręczy na beczkach* Pr.
fil. V, 836.
Pobijać = (poslukać? K.) >Wzion,
wyjon z torby dłuto, wywierciuł
dziury w ścianie, siekierą pobijńł
i zrobiuł jij trzv okna* Zb. VIII,
301.
Pobił elny = urlopnik? »Król po-
zbirał juz i tych pobilctnych i ido
wojować. Na trzeci dzień... juz
pozbirał wcale starych sołdatów*
Chełch. II, 137-138.
Pobiórki = » drobiazgi < Rozpr.
XVII, 53.
Pobirać p. Pobierać
Pb b 1 i z k u = w pobliżu: »Kiel)y to
jegomość kiela nas poblisku sie-
dzieli, toby sie to nazdybywało
gadki o naszych chłopach * Kam.
159. » Widząc że był w ucisku,
I leżał tam pol)lisku. Potraw ma
na pcUmisku, Nie wy.<;łał na ulicę*
Pozn. I, 269. »Ja także byłem
tuż poblisku (= w pobliżu) na
pustyni przez lat lvle* Zb. XI,
281.'
Pobliże: > Wreszcie po przybyciu
w pobliże kościoła ustawiają się
WOZY rzędem prz\' drodze* Święt.
145^
Pobłagać = » poWażać « Święl . 709.
P o b ł a^ d z i ć = zbłąkać się : • Pani
krowy pogubiła. Sama pobłądziła*
Rog. 48, n" 87, zwr. 5. .Kieby
mie wołali w nocy ku choremu,
Jabyk s(» pobłądzieł ku dziewcę-
ciu swemu* Zaw. 79. »Wysed se
raz na spacer do lasu z lokajem
i poWądzićJt sobie* Ci.sz. I, 292.
Pobłoga = > pobłażanie* Spr. IV,
358. »Pobłogę dać komu = po-
błażać, folgować komu* Zb. I, 48.
Pobłogosławić z 6 pp.: » Prze-
najświętszy wociec nasz niebieski
150
PoWyskiwad się — Pobroić
pobłogosławi poleciem (urodzajem
K.), chlebusia da w dwa razy « Kam.
48.
Pobłyskiwać się = błyszczeć:
» Trzewiczki się poWyskują« Kuj.
II, 252.
Pobocz =1= >obok« Petr. » Ojciec
i matka siadają pod obrazami na
stołku pobóc (po- bocz, obok sie-
bie) naprzeciw drzwi* Maz. III,
196. Por. Po bok.
Poboczek: »Pobocek a. ściągalnik
= część uprzęży końskiej* Spr.
V, 393.
Poboczni: » Żydzie rabinie, sucy
synie! powiedz mi, co słychać
w pićrsy cęści twoji bublie na
pobocni stronie N Święt. 97.
P o b o c z n i c a : » W oklescynach są
z boku po dwie dziury, za które
zachodzą z jednej i drugiej strony
konia postronki pobocznice« Święt.
11. II »Pobocznica == poła bo-
czna sieci ptaszniczej* Pr. fil. V,
836.
Pobojowica: »()sieć (r. ż.) a. osie-
cie (r. n.) = miejsce na 'pobo-
jowicy\ gdzie młócą zboże (w Swa-
rzędzu) Zb. I, 21.
Pobok: »()n siad sobie [)obok (tuż
obok) jabłoni* Pozn. VI, 104.
»Oni siadajo oboje razem po bok
i jędzo kolacyje* Chełch. II, 65.
»Po boku* Wisła VI, 312.
Pob o ruchać się = » pop» zema-
wiać się. 'Poboruchałein się ca-
sem z matką'* Spr. IV, 338.
P o b o s k u p. Boski.
P o b o ś k a ć = » pocałować* Spr. V,
393. Toż Spr. IV, 348.
P o b o ż I i w y' : » (labryjelu święty,
sługo pobużliwy, zginoł mi syna-
(M'k, zginoł ty godziny* Krak. II,
238. »(jabryohi świcly sługo po-
hoźliwy, /ginjił mi Synacck loraz
ty godziny* Swiet. 257.
I* o b o ż n i c z k a : > Chanusia z Ka-
.<ieiikom pohożnicki były, posły
do kościoła, do karcmy wstom-
piły« Wisła VII, 128.
Pobożyć się = >zakląć się na
Boga< O.
Poboźliwy p. Pobożliwy.
Pobóc = Pobocz.
Pobór: »W pobór* = do wojska:
»Pocóz-eś mie, moja mamu, w po-
bór zapisała* Was. 212.
Pobrać = wziąć, otrzymać : » Idźcie
dzieci na larecki, Pobiercie se
kosałecki* Zb. XII, 200. »Żyd
pobrał ten chleb i ser z tym mić-
chem f poszed do miasta* Pozn.
VI, 169. » Pobrana za sprzedane
bydlę suma* Kłosy XIII, 73 (Kol-
berg). II » Pobrać się = zabrać
się: >Ci bracia jego znou sie po-
brali (zabrali) i pojachali* Pozn.
VI, 6. » Potem sie pobrali (za-
brali) i idą do tego boru* Pozn.
VI, 169. II » Pobrać się = wy-
bnić się, udać się: »Wiąc oba
pobrali sią z Wadowic do cha-
łupy* Zb.V, 203. II »Pobraćsię
= zajść w ciążę: » Potem, jak te
trzynaście krów razem się pobiorą
i będą miały jednego dnia trzy-
naście jednakich cieliczek, wtedy
daj mi pan one cieliczki* Krak.
IV, 93.
Po brat: »Póbrat (półbrat) = brat
stryjeczny, brat cioteczny, kuzyn*
Pobł. 69. >A wsakześ mi to nie
sama, ho z tatusiom i matusią,
i stryjaskiem, i stryjenka, i tą
ciotką i pociotkiem, i braciskiem,
i siosłrzycką, i pobratkiem, i po-
siostrą — to obiecała* Rad. II,
100. Por. Posiosłra.
Pobratek p. Pob rat.
P o b r o c z y ć = pokrwawić: » Cóżeś,
Janiczku, robił, Iżeś tak szabliczkę
Sobie [)0br()czył?* Kog. 70, n^ 125,
zwr. 9.
Pobroić: »Ano, powiada (żyd) do
niogu lak: 'wiycie Wojciechu, mo-
żebyście wy pobroili trochę s mo-
Pobronek — Pocarz
151
jom Lajonr. Ano, jak pobroił tak
za kiela casów urodziła sie córka «
Zb. XI, 74.
Pobronek = »w bronie wbijają
się broniki 1. j. kołki żelazne do
pobronka, więc pobronek stanowią
listewki i całe drewno, oprócz
broników* Spr. V, 393. »Brony.
Składają się z tak zwanych po-
bronków (półbronków?) t. j. drąż-
ków, do którycłi wbite są bronne
gwoździe i z przecinających je
(pobronki) w poprzek innych drąż-
ków zwanych snuże albo snużki«
Zb. X, 208. >Pabronki= drążki
u brony, w który^^ch tkwią gwoź-
dzie bronowe* Pr. fil. IV, 308.
P o b r u s i ć : » Pobrasidł = poostrzył «
Sab. 134.
Pobrza kacze == » pieniądze. Kto
ma pobrząkacze, to ma posługa-
cze* Kow. »Bo jak mówią: Kaj
niemu posługacy, tam niema i po-
brzjikaey, chude wesele « Krak. II,
28. »Jak so pobrzękace, to są
i posługace* Fed. II, 353.
Pobrzę kacze p. Pobrzą kacze.
Pobuchać se = » najeść się « Spr.
IV, 28.
Pobudek = » sznurek chłopski za-
miast lejc do koni« Krak. IV,
311 p. w Licarek. Por. Lojca-
re k.
Pobudka: >Sama ja sadziła zieloną
rutkę, kiedy mi chłopczyna dawał
pobudkę* Óles. 369.
Pobudować się: » Trasny (stra-
szny) się smok pobudował, kupa
ludzi naskodował< Maz. III, 344.
Pobudowanie p. Pobudynek.
Po budowla = » budynki świeżo
budujące się. 'Być na pobudowli*,
być tam gdzie budują* Parcz.
Pobudynek = » budynek* Fed. II,
405. »Pobudynki = budynki*
Sand. 264. Pr. fil. V, 836. Kud.
Lis » Wyjeżdża kawałeczek w bór,
widzi tylko pobudynek* Zb. IV,
194. > Sprawował ogrody, sady
i grunta, sporządzał i stawiał po-
budynki* Fed. I, 138. »Pobudo-
wanie a. pobudynki = budowle
gospodarskie* Pr. fil. IV, 232.
»Na wiesne postarali sie dla nićch
o plac, wyslawieli jem piiobu-
dćnki — i pośli na swoje* Wisła
[X, 247.
Pobujać: »Pobujśł* Derd. 137 od-
niesione do 'Bujać', co znaczy:
1, bujać 2, spacerować. »P6bujac
= 1, pokołysać 2, pochodzić, po-
.spacerować* Ram. 140.
Pobukować się: > Mumy trzudy
owiec nie małe, to jak .^ie pobu-
kujo z niem, to bedo co jensego
owce, jak te; Irzebać to kupić
tygo bukowca* Chełch. I, 77.
Poburtać: » Burtać = mieszać, roz-
rzucać, zakłócać, np. pobnrlać
mleko* Rozpr. XXVI, 372 p. w.
Burtać.
Poburzyć = poprzewracać: >Nie-
widoma ręka tysiączne robiła im
psoty: tu rozrzuciła ogień, tam
poburzyła sprzęty* Wójc. KI. I,
184. II » Poburzyć kogoś = po-
drażnić* Krak. IV, 304 p. w. Bu-
rzyć.
Pobź(iziwać: »Juzo sie wiałer hdl-
ny ułożył, ino jesce wyliódowy
pobździwa* Spr. V, 346 p. w.
Bździć.
Po cap i ć = złapać, schwytać: »(),
nie ty głupi, ale my głupi, co ty
tyla wystrzału mas, a my cie tak
suchom pocapili* Chc^ch. I, 226.
>My cie tak suchom pocapili =
nieprzygotowani, źle uzbrojeni zła-
|)aliśmy* List. odChełchow. »Przy-
sod do nij w sobotę zęby go ob-
lekła, pocapiła jego za łeb, izbę
nim zamietła* Rad. II, 53.
Pocapkać = » poklepać, pogła-
skać* Pr. til. V, 836.
Pocarz = > lekarz, który szczepi
152
Pocąbrzyć — Pochmurowaty
ospę« Rozpr. X, 295. Spr. V, 396
p. w. Foki. Por. Póki.
Pocąbrzyć: » Pocomrzyd = wy-
targać za uszy lub włosy « Święt.
710.
Pocebuleć = >o oczach gdy krwią
nabiegna, poczerwienieją* Kolb.
rękop.
Pocę chować = poznaczyć: »Juz
wojsko porachowane i konie po-
cechowane* Zb. X, 128. || »Po-
cechować się« : przy grze w 'ce-
chę' śpiewają: »Cocha, cecha, po-
cechuj sie, dusa, dusa, poratuj
sie« Kon. 66 (opis). » Cecha, ce-
cha, pocechuj się! Jeśli mozes,
poratuj sięl* Swięt. 645 (opis).
P o c e 1 i ć = > wycelować, trafić : jak
wyceli^ tak pocelił prosto, że jej
w serce* Pr. fil. V, 836.
Pocessor = dzierżawca: > Chłopi
se siedzieli we wsi jakby jakie
pocessory (dzierżawcy)* Kom. 20.
Toż ib. 99. » Chłop poszedł z pa-
nem po(iessoreni do pani poces-
sorki* ib. 106.
Pocesorka p. Pocesor.
P o c h a c h ni ę c i ć = » poplątać, po-
wikłać, pokręcić* PobF. 137.
Pochać p. P achać.
Pochadzać = chadzać: •Wyzie-
rała oknem i małom sybeckom,
A on se pochadza z innom ko-
chaneckom* Zb. XII, 148.
P o c h :i m r a ć p. C h a m r a ć.
P o c h a p a ć » a. schapać =: podrzeć,
zedrzeć np. obuwie* Krasn. 300
p. w. Chapać. »Pochapać = po-
drzeć, poniszczyć (o obuwiu, ubra-
niu)* ib. 307.
P o c h a p i a ć s i e = » łakomić się.
'Ni<' poeha{)iłom się nikiój na cu-
dze'* Spr. IV, 338.
Poc h a pić ^ i ę p. Poc h a [) i a ć s i ę.
P o c h a r a I a ć i= » rozlłue. rozbić*
Święl. 710.
I^ o c h a r k a ć .^ i ę = » |)okłócić się*
Pr. iii. V, 836. Toż Wrześ. rękop.
»Pocharkali się, jako święci w tor-
bie* Wrześ. 5 p. w. Charkać.
Pochękać: »Na święty Józef, chłop
wołami pochęka, A żoraw sobie
pokrzęka* Star. przysł. 41.
Poc h lać se = > pojeść < Udz. Por.
Podchlać se.
Pochlapać = » poplamić błotem,
gliną rozrobioną* Spr. IV, 368.
Pochlasnąć = uderzyć: » llłomze
se róscke, ułomze se i dwie, Po-
chlaśnij, pochlaśnij po malcynem
grobie* Kozł. 259.
Poc h łudzić = poczyścić: » Panien
nie pobudzi, koni nie pochludzi*
Maz. I, 152. Por. Ch łudzić.
Pochlustać: »Liska jak mu wy-
rwie tćn wiechetek (z rzyci), wilk
jak chlusnon, pochlustaj* Cisz. 1,
308.
Pochłabować = » pędzić, wieść.
'Pochłabuje bićdę'* Spr. IV, 338.
Po ch łapać p. Ch łapać.
P o c h ł a p k a » a. sp(')łka = zupa
z kartofli z kluskami* Pr. fil. V,
836.
P o c h m a r n y (dzień) = pochmurny*
Zb. Vni, 253.
P o c h m u 1 a k = » ponury i milczą-
cy* Osip.
Po c h m u I i ć = » zasępić, skrzywić
się, po.-^mutnieć* Pr. fil. IV, 806
p. w. Chmulić się. Por. C h muli ć.
P o c łi m u r a ć się: » Pochmurało sie
== zachmurzyło się* Lis. »Tam
się pochmurało gdzie zaświtać
miało* Sand. 138. »Tam się po-
chmurało, kędy świtać miało*
Pauli 221. »Por. Pochmurzać
się.
P o c h m u r a n e » niebo = pochnmr-
ne, zachmurzone* Pr. fil. V, 974.
P o c h m u r e k : » Leży na polu ogó-
rek, (iaćkowski chodzi jak po-
chmurek« Maz. III. 91.
P o c h m u r o w a I y = [)Ochmurny,
posępny: »0d małych lat był po-
Pochmurz — Pochromstae
153
chmurowaty na wejrzeniu « Kono-
pnicka, Na drodze.
Pochmurz = » niedorostek* O.
Pochmurzać się = zachmurzyć
się: »Tam się pochmurzało, Kady
świtać miało « Rud. 135. Por. Po-
c łun u r a ć się.
P o c h n ą d = > uderzyć, pchnąć, np.
jak cie pochnem, to uwidzis!*
Spr. V, 393.
Pochodne: » Taniec' jiolojja na tern,
że chłopcy hiorą dziewczęta za
ręce i parami obchodzą kilka razy
izbę, co się nazywa pochodnem«
Wisła III, 65.
Pochodować= »mieć stolec: 'trzeci
już dzień nie pochoduje'* Rozpr.
III, 374.
Pochodzić = iść: »Wsyćko ci to
wsyćko, za światem pochodzi. Jaka
jabłonecka, takie jabka rodzi « Zb.
XII, 215. Toż Święt. 271. || > Po-
chodzić na co = mieć z czem
jakieś podobieństwo, stosunek, zgo-
dność; wyghidać na co. Ma włos
po(rhodzący na biały, t. j. biała-
wy. Zwierzątko to na mysz po-
chodzi* O.
Pocho[)ić = »zrozamioć« Rozpr.
XVII, 54.
Pochowa = pogrzeb: »A śmierć
i po(?howa? - Wedlo pochowy,
loś przecie nie żaba, a jeno same
żaby nie śmierdzą po śmierci. Już
ty ludziom przypomnisz, że cię
zagrzebią* Pozn. I. 280. Por. Po-
chowa nk a. Pochówek, Po-
c h o w u n e k, P o c h ó w.
Pochować = pogrześć, pogrzebać:
• Ksiądz pej da: Ale ty niejeźdzy,
jjiz go pochowumy* Chełch. I,
24. »Gdy go (nieboszczyka) tak
pochowią, wtenczas najprzód wszy-
scy najbliżsi krewni się rozcho-
rują* Nadm. 66. || » Pochować
= zachować, trzymać : » Cóz lobie,
moje dziecię, cóz po mnie? Po
tobie, moja matulu, po tobie. Po-
chowaj jesce chociaj rocek przy
sobie* Plei^zcz. 71. || » Pochować
= pożywić : »Nie omaszczono,
niema sie czem pochować (= po-
żywić)* Zb. XIII, 156.
Pochowanka = pogrzeb: •Wy-
prawi mu dobnmi pochowanke*
Lis. Por. P o c h o w a.
Pochówek = » pogrzeb* Mil. Pr.
fil. III, 306. Chełch. I, 39. -Ta-
kiego pochówku* Rad. II, 207.
• Względem lego pochówku* Kaspr.
111. » Pochówek = pogrzeb* O.
Zb. VIII, 253. II .Pochówek* =
stypa pogrzebowa: »Po pogrzebie
bywa, jak w.<?zędzie, stypa zwana
pochówek* Pozn. III, 52. Por.
P o c h o w a.
P o c h o w u n e k = pogrzeb: » Wy-
szedł zaraz niby na pochownnek
trupa* Zb. XIII, 112. »Pochowó-
nek = {)ogrzeb* Zb. VIII, 253.
Por. Pochowa.
Pochód: »Ozeniułem sie na biały
rudzie, Pojąnom sobie, jako i lu-
dzie: Cłirnego rodu , psiego po-
chodu: Nie chciała robić, zdechła
od głodu* Święt. 222. »()zeniułek
sie z bogatom zonom , Księdza
plebana siostrom rodzonom; Do-
brego rodu złego pochodu. Robić
nie chciała, Zdechła od głodu*
Wisła II, 110.
Pochowa » Jeszcze mi joj do grobu
nie bierzcie narąchuję jej sto zło-
tych — dwieście, mojej Hanuś
na pochów* Kolb. 94. Por. Po-
chowa, P o c h o w e k.
Pochówek p. Pochówek.
P o c h r e s t y n y: » Po odbytej uczcie
i tej ceremonii, nazajutrz zbierają
się znowu wszyscy kumowie i od-
bywają się już tak zwane pochre-
styny* Zb. III, 121 (Na Ukrainie).
Po chrobotać = > potłuc * Sand.
264.
Pochromstać >a. schromstać =
pogryźć, zjeść* Zb. Xl, 277.
164
Pochronid — Pochynąć
Pochronić = » uprzątnąć, zrobić
porządek np. w mieszkaniu* Spr.
IV, 28.
Pochrosnąć się = > posilić* Mil.
Pochrośnieć: »A ułom-że sobie
gałązeczkę, ze dwie, pochrośniej,
pochrośniej po matczynym grobie*
Rad. II, 87.
Pochrzępać = > powoli, z biedą
zżąć zboże sierpem* Spr. IV, 368.
Pochrzypt: > W pacierzach lub po-
chrzypcie wyróżniają .się części
lędźwiowe i krzyżowe* Pleszcz.
106.
Pochwacić p. Pochwycić.
Pochwalany p. Pochwalony.
Pochwalonka: »Dać pochwalonkę
= powiedzieć (wchodząc): *Niech
będzie pochwalony Jezus Chry-
stus'* Ust. (nie podano zkąd).
Pochwalony: » Gdy wejdą do izby,
mówiąc Pochwalonego* Maz. III,
193. »Młynarcyk powiedział po-
chwalonego* Chołch. 1, 1 18. » Wła-
żą, do izby i mówią: 'Pochwalo-
ny!'* Kuj. I, 326. » Gospodarz na
pozdrowienie pochwalonym odpo-
wiedział, jak zwykle: na wieki
wieków amen* Kozł. 210. » Po-
zdrawiali biesiadujących pochwa-
lonym* ih. 234. » Chłop pozdrowił
pochwalonym* ib. 327. »VVchodzi
i mówi: 'Pochwalony!'* Pozn. II,
269. »Kiedyś mi nie mówiła...
pochwa lonygo, to ja ci narobię
wstydu* (Ihełch. II, 91. »r)ać po-
cłiwalonetro* = powiedzieć Tyg.
ii. 1, X, 294. » Zaledwie anioł
przestąpił próg i oddał pochwa-
h)ne«ro* Kłosy Vii, 188 (z Augu-
stowskiego). II > Pochwalany* =
f)ocłi walony: > Pochwalany Jezus
Chrystus* Wisła VI, 18; "ib. 80.
• Niech będzie pochwalany* Jastrz.
> Pochwalany Jozusiczck* Kaspr.
56. II »Pochwaluny« : » Niech bę-
dzie pochwaluny Jezus Chrystus*
Chełch. I, 62. "II :>Pu6klVilony*
Rozpr. IX, 155. || > Pochwalony,
-ego = kij (wyr. żartobliwy): Po-
chwalonym gol* Pobł. 137.
P och wist: »Leci, jak Pochwist*
Bib. Warsz. 1864 I, 266.
Pochwiściel = »lekkoduch, zbi-
jak* Rozpr. XXVI, 389. .Pochwi-
ściel = wietrznik, roztrzepaniec
(o płochym człowieku) * Bib. Warsz.
1860, 628. .Stądże Mazurowie
niewczesność powietrza Pochwi-
ścielem mianują* Pozn. VII, 183.
Pochwiść = » zamieć* Pr. fil. V,
836.
Pochwycić: » Póch wacic = po-
chwycić, schwycić, uchwycić*
Ram. 147. »Pochycić = wziąć,
porwać* Petr. »Pochycić = po-
chwycić, ukraść, porwać* Krak.
IV, 316.
Pochwytać: » Tak sie znowu w tćm
paździerzu uciara^a, tak to paź-
dzierżę sie tak pochytajo po ni,
polepiuło* Cisz. I, 308. » Wtedy
syn ojców za nogi puochytA i pyta
sie, kogo ma za posła wysłać*
Wisła IX, 226. »A pochytajze ty
tę iwoją rodzinę, a pod nogi, pod
nogi* Sand. 28.
P o c h y b a = > wątpliwość ; bez po-
chyby, niezawodnie* Pleszcz. 40.
Pochybać = porozrzucać: »Ale
jakże zapłakał, ki widział kości
ze swoigo brata pochybiine po
całęm lesi(»* Zb. Vn, 51.
Po chybciku = .szybko* Piąlk.
Por. Chybcika, Na eh y b-
c i k a.
P o c h y b n y : » Od niejakiego czasu
połów bywa trudniejszy i po-
chylmy* Chełu). I, 59.
P o c h y c i ć p. Po c h w y c i ć.
Pochylnia = » pochyły chodnik
z kolejką, górn.* Pr. fil. V. 836.
P o c h y n ą <; : -I wzión tóm głowę
i trz^- razy obeszeł kole te cha-
łupy, przy kiere znstała stńć i po-
Pochysnąd — Pociąg
155
tym jóm pochynół i dziwał sie
jic Rozpr. XIl/76.
Pochysnąć = skoczyć, pobiec:
• Dziaduś jeno se odsapnęli i kieby
frygeńka pochysnęli do pana « Kam.
122. Por. Chysnąć.
Pochylać p. Pochwytać.
P o c i a k : » Do wygarniania popiola
bierze ona (gospodyni) rodzaj gracy
drewnianej zwanej pociak v. po-
ciasek« Krak. I, '134. Por. Po-
ci a sek, Pociosek.
Pociapać = >1, posiekać: pocia-
paj go drobniusieńko i ugotuj sJo-
dziusieriko 2, pogryźć: pies po-
ciapał cliustkęc Pr. fil. V, 837.
• Tańcowałem i tupałem oj buty
mi się zdarły i sukmana poła-
chana pociapana, gacie mi opadły<
Kolb. 427. II »To się pociapał
Beldonek w onćj rzece niełyle dla
czystości, ile że takie małe zawdy
rade w wodzie, jak kaczka* Beld.
99.
Pociapkować = » poklepać « Hoff
41. »W ten to tu domie piękne
konie mają, Są też tu pachojcy,
co ich uodbywają; kej idzie do
karczmy, 1o se podskakuje, kej
idzie do ma.sztale, to ich pociap-
kujoc Aten. 1877, II, 633. P. je-
.<zcze: Wędr. XXVI, 172.
Pociarachać = »poszarpać« Pr.
fil. IV, 232.
P o c i a r a ć s i ę = powalać Się: » Pań-
stwo sie pociarali kej jechali do
kościoła, bo dysc lunął« Zb. II,
' 245 p. w. Ciorać. Por. C i a r a ć.
P o c i a s e k: » Do wygarniania popiołu
bierze ona (gospodyni) rodzaj gracy
drewnianej zwanej pociak v. po-
ciasek« Krak. I, 134. » Chłopak
wchodzi do izby i prawi oracyę,
obracając się w k()łko, tłukąc
w podłogę albo o ziemię kijem
w kształcie małego pociaska ^po-
grzebacza drewnianego do ognia,
z deszczułką)< ib. 277. > Garna
kura — a cerwone kurcęta wo-
dzi (pociasek a. kociug)* Zb. I,
134. » Gdzie ty idzies smoleniu?
— A co tobie do tego okrągły,
(idzie idziemy, to idziemy, kiedy
się napowrót wrócimy. Chleb i po-
ciasek* Zb. VI, 13. >W Niewa-
chlowie pod próg stajni kładą
osełkę, pociasek, grzebień i kłódkę*
Zb. IX, 39. »We czwartek na
nowiu wszyscy czarownicy, jeżeli
mężczyźni, wsiadają na stępory, —
jeżeli baby, to na pociaski i ożogi,
które się przemieniają w wierz-
chowców* Krak. III, 95. »Ten
co się zwał Grudzień, zatrzymał
ją i całym pociaskiem zesuł ogień
z nalepy do jej zapaski* Krak.
III, 31. »Z koni zrobiły się na-
powrót ozogi, pociaski i ^tępory«
ib. 97. » Czarownice na uczty dja-
belskie jeżdżą na łopacie lub na
pociasku* Zb. XI, 34. »Do wy-
garniania popiołu z pieca służy
kosior, zwany w Krakowskiem
pociaskiem < Maz. III, 35. »F*o-
ciask = pogrzebacz, Ofenkrucke*
Mroiig. 5 BO. »Pociask = pogrze-
bacz, Schiirhaken* Mrong. 673.
Por. Pociak, Pociosek.
Pociąć: * Przyjochaliśta i przypro-
wadziliśta pannę. Pocii?niśla jo na
ślyry kawały na pieńku* Chełch.
I, 20. » Pocie = pociąć, porąbać*
Ram. 141.
Pociąj; »a. podciąg = długa, nie
gruba belka pod krokwiami leżąca
na stojakach czyli stolcach, które
także stoją na innym podcia^gu*
Pr. fil. IV,* 857. || >W poprzek
belek pod posową i pod niemi,
idzie duża i gruba belka zwana
pociąg, pocięg* Pozn. I, 88. •Pod-
ciąg, czyli belka dłuższa podtrzy-
mująca belki pułapu (zwana w San-
domierskiem siostrzan) nie wszę-
dzie istniejąca* Kuj. II, 78. »Po-
sowę (pułap) z desek podtrzymują
156
Pociągacz — Pociejów
belki, w poprzek których idzie
niekiedy na środku podci:ij?« Pozn.
III, 131. »Izba ma u góry dużą
belkę, podciąg zwany siestrzan,
na którym pokładzione są belki
poprzeczne, a na tych powała
ułożona z deszczek* Lub. I, 56.
• Podciąg a. tram = siestrzan,
slragarz. gruba belka idąca spo-
dem w poprzecz belek zwyczaj-
nych w izbie, dla wspierania ta-
kowych, tylko w bardzo starych
chałach obecnie widywany* Osip.
• Podciąg = poprzeczna belka
podtrzymująca inne belki* J. Łoś.
• Podciąg podłużna belka w izbie*
I)on)an. •Pociąg belek* (? K.)
Prz ludu IX, 62. || •Pociąg* =
zapi*z;ig, sprzężaj: •Łoiiskiegoroku
o te czasy płakaliśmy, mordując
pocing w błocie* Pozn. III, 227.
II » Pociąg = sznur od pół pta-
sznifzych, za którego pociągnię-
ciem poły się zamykają* Pr. fil.
V. 837.
Pociągacz = cycek: »Styry cho-
dery, ślyry pociągace, dwa popy-
chacc — a jedynasty wychlusłac
(krowa)* Zb. 1,133.' »Śtyry cho-
dyry, śtyry pociągace, dwa śtur-
chace a jeden chlustać (krowa)*
Zb. X, 149. Toż ib. XIV, 248.
II » Pociągacz = pocięgiel* Ust.
z Li I wy. II »Pocii|gacz= narzę-
dzie? bednarskie do naciągania
obręczy* Pr. (ii. V, 837.
Pociągać: » Pócigac = pociągać *
Ran). 141. »Pociagać* = dążyć:
• Robotnicy będą cic omijać, a na-
wet i wtedyk nie będą pociągać
k*lobie, jeśli opatrzą próżniactwo
przv robo«:ie* Kam. 41. || •Po-
ciągać* = mieć chęć: > Tatuś...
do jadła nie pociągali* Kam. 112.
II » Pociągać* =slarać się, chcieć,
usiłować: >Aleś ły widno nie po-
ciągał (= nie slarał się o to, nie
usiłował, nie chciał), coby był
chłopak* ib. 145. > Jeszcze wociec
Niebieski zlituje się nad nami
i da nam piatem chłopaka, bo
juże i ja będę na to pociągać*
Kam. 145. || •Pociągać* = za-
chęcać: • Uwolnili od pańszczy-
zny na modłę dla drugich... coby
i ich pociągało (= zachęcało), na
takie dobre* ib. 193. Por. Po-
ciągnąć.
Pociągnąć: • Pócignąc = pocią-
gnąć* Ram. 141. »Pociągcie ją
za warkoce* Pozn. V, 92. »Że-
bych pociągł równo z wołem*
Rog. 248, n« 503, zwr. 2. ||
• Pociągnąć* = uderzyć: »Iwasio
pociągnął żyda tęgim buczkiem*
Bar. 74. || •Może sie za nos po-
ciągnąć = zawstydzić się* Wisła
II, 309, no 1060. Por. Pocią-
gać.
Pociążać p. Pociążyć.
Pociążyć = ^zważyć w ręku*
Wrześ. 17. •Pociążać = zważyć
w ręku* Spr. V, 393.
P o c i c h e 11 k u = » Pocicheńku, z kim
trzeba będzie, pogadać potrafisz? «
Orzeszkowa.
Pocie h unio: • Dziewczyna położyła
się spać, a w nocy pocichunio
wstała i poszła do tej chałupv«
Wisła VI, 857.
P o c i c h u ś k u : » Po cichnśku drzwi-
czkim otworzył* Rog. 10, n® 17,
zwr. 2.
Pociec p. Pocieknąć.
Pociec = » gatunek gi*zvba* Wisła
VIII, 360.
Pociech: »Na święty Wojciech, Ko-
byli pociech* Star. przysł. 44.
Toż Święt. 572.
Poci(»jowski = marny, zły (zna-
czenie sarka«^tyczne). »Pociejow-
ska moda, porządek, targ* Tyg.
ił. 1, XII, 93.
Pociejów: » Elegant a. elegantka
z Pociejowa* = wystrojona bez
smaku. Tyg. ii. 1, XII, 93.
Pociekać — Pocięg
Pociekać p. Pocieknąć.
Pocieknąć: » Krew pocieknie « Zb.
VIII, 307. II Pocieknąć = po-
biegnąć: 'pociek sporo' = pobiegł
prędko* Pr. fil. V, 837. •Pocie-
kać, pocieknąć = pójść: 'Pocik
chyżo* = pobiegł prędko* Udz.
> Każde (dziecko) radeby pociekło
do dwora, coby się takoż razem
liczyć* Kam. 11. >Moja niewiele
myśląc pociekła i wzięła jałowicę
na porwóz, kieby ją przywieść
do chałupy* ib. 102. » Nie bawić
mu na klebanii, jeno tchem do
dwora naszego pana z opowieścią
pociekł* ib. 154. » Pociec się (=
pójść) w znacz, pogardliwem i .sar-
ka>tycznem, np. już się gdzieś do
dyjabła pociekła* Zb. I, 73.
P o c i e m e k : »Tam ja będę leżeć
W jednym spólnym grobku, W Ci-
chem pociemku* Rog. 11, n® 21,
zwr. 6.
Pociemnieć = » ociemnieć, oślep-
nnć: »Czy oni poślepli czyli po-
ciemnieli* Pr. fil. IV, 232'
Pocienek = » altanka przy wej-
ściu do sieni* Rozpr. XII, 99. Toż
ib. 13.
Pociepać = » rzucić : kije pocie-
pali = porzucali* Spr. IV, 28.
»Gwery pociepali (= porzucili)*
Rog. 9, n^ 16, zwr. 5. »Pociep-
nąć = porzucić* Pr. fil. V, 837.
• Pociep = zrzuć* ib. III, 311.
• Pociep sie* Rozpr. IX, 274. ||
• Krowa pociepła = ocieliła się*
Pr. fil. III, 311.
Pociepek = »kij* Pr. fil. V, 156.
Pociepić = » zaćmić, zaciemnić,
Ycrfinslorn* Mrong. 832.
Pociepłowo = » ciepło < Spr. V,
393.
P o c i e p n ą ć p. P o (ri e p a ć.
Pocieraczka = > cieplica do lnu *
Pr. fil. IV, 233. Por. Poci erka.
Pocierać: »Po wymiądleniu dla
lepszego oczyszczenia należy je-
szcze konopie lub len pocierać
w pi*zy rządzie zwanym cierlica*
Zb. X,'209. > Baba pocićrała len*
Cisz. I, 310.
Pocierka = » cierlica* Pr. fil. V,
837. Por. Pocieraczka.
Pocierpać= » końca niecierpliwie
wyczekiwać: ażem pocićr))ał =
czekając niecierpliwie małom się
nie skręcił* Kolb. rękop.
Pocierpka p. Kocierba.
Pocierpliwić się: » Jeśli prepi-
nator pocierpliwi się rok , abo
i dwa, to mu za garniec gorzałki
padnie po trzy, abo i śtćry razy
tyło* Kam. 116.
Pocieszenie: > Ujechałem czwóro
stajań. Ona za mną wołała:
A wróćże się, pocieszenie, (Izćmże
jacie zgniewała* Rog. 91, n0 163,
zwr. 2. 3. »Ledwiem used cztćry
kroki, Ona na mnie wołała: Wróć
się złote pociesenie* Zb. IV, 213.
II »Turanek v. Pocieszenie (przy-
jniotnik, Erigeron acre L.)< Krak.
III, 131.
Po c i e s z n i c a: » Obietnica pocieszni-
ca, A głupiemu radość* Frischb.
I, 306.
Pocieszny: » Pociesny = pocie-
szaja.cy* Czark. »Poce.szny= po-
cieszający* Derd. 137. »Ro ta
Pani (Malka Boska) jes pocieszna,
a nam grzc>znym pożyteczna*
Kieł. 11,136. II »Pociesny = za-
bawny: 'pociesny z was chłop*
Spr. V, 118. »Poceszny = we-
soły* Derd. 137. »Ksiądz, jak
dawno nie chodził, powstał na
nogi i uciek do pokoju. Pocieszny
zaś w tem, że chodzić teraz może.
nie wi, co to jest* Zb. IV, 197.
P o c i o s z V c i e I k a = » wódka « Zb.
I, 73.'
Pocieś = » deska u kołowrotka, do
której przymocowuje się przędzi-
wo* Petr.
Pocięg: » Dalij cięgiem graluchna.
158
Pociekły — Pociskować
dalij cięgiem pocięgiem; ni mogę
się nji tańcować przed tym zacię-
giem« Łęcz. 216. || »Pocięg« ^
fundusz, pieniądze Wędr. I, 318.
II Por. Pociąg.
Pociekły = »pochudły« Fed. II,
405 p. w. Pocieknąć.
Pocieknąć = » schudnąć* Fed. II,
406.
Pocikać = »dojrzewać: owies ga-
lancie pocika« Spr. V, 118.
Po ci os: »W nad-bużnem zaś Pod-
lasiu nie używają krużićłki nasa-
dzonej na tekło, tylko to oboje
zastępuje pocios (potiós, potijs),
to jest łopatka korytkowata, po-
' dłużnie wyżłobiona, osadzona jak
tekło w deszczce, na której się
siedzi przędąc* Chełm. I, 78.
Pocios (i k »a. pociosk, mała deska
półokrągła osadzona na długim
pionowo w niej utkwionym kiju,
służąca do wygarniania węgli z sza-
baśnika« J. Łoś. »Pocio.sek =
półkrażek drewniany na drążku
do wygartywania ognia z pieca
piekarskiego* IJdz. »Pociosek jest
to półkrażek umocowany i)od ką-
tem j>rostym na drążku, służący
do wygrzebywania ognia z piecłi
piekarskiego* Zb. XIV, 65. »Po-
ciosok = łopata do wygarniania
po[)i()łu i węgli z pieca przed
włożeniem doń chleba* Jastrz.
• Pociosek = kociuba* Kozpr.
XX. 432. Zb. XIV, 249. .Pocio-
sek = pociask, kociuba* Pr. fil.
V, 837. »P()ciosek = pociask,
kosior, ożóg« ib. IV, 233. »Po-
cio-iok = pogrzebacz od pieca*
Zb. X, 147. »Gdy truspodyni chleb
w.^adza, nic pozwala uikonm przejść
przrz pociosek, t. j. narzł^nlzio do
wyjrarnywatjJM ognia z pieca, boby
sic jej cłiN')) ni(» udał* Zb. X,
9t). > Nigdy nie należy krowy wy-
pędzać pociotkiem (kociuba) z o-
borv* Zb. XIV, 205. » Przysłała
mie pani po pociosk — 'W piecu
sie spaluł* Zb. XIIL 81. »Lepsa
to była nieboscka, Tsy roki miaja
pocioska* Zb. XIV, 230. »Kwa-
lu{eś sie Jasiu, ze mas ma^e lata,
wąsy, jak pocioski, broda jak
u capa* Zb. XIV, 108. Por. Cia-
sek, Pociak, Pociasek.
Pociosk p. Pociosek.
Poci ot = » krewny, dziecko i wnuk
ciotki* Pr. fil. V, 837. || »Pociot
= mąż ciotki* Piątk. »Pociot
przyjechał z omentrą Miemcem*
Kai! I 256. • Pociotek = mąż
ciotki* Pr. fil. V, 837. Kuj. IL
275. >A wsakześ mi to nie sama.
bo z tatusiem i matusią, i stry-
jaskiem, i stryjenką, i tą ciotką,
i pociotkiem... to obiecała* Rad.
II, 100. II » Pociotek = wuj*
(w Płockiem) od dra Łęgowskiego.
II » Pociotek = brat cioteczny*
Parcz. II » Pociotek ^ siostrze-
niec: >ón mi jest wuja (wu-
jem) a ja jego pociotek* Zb. I,
32 p. w. Wuja. II »Pociot* =
czarownica, czarownik: »Pociot,
a, m., przez zapomnienie pierwo-
tnego znaczenia (= mąż ciotki)
oznacza ciotę, czarownicę* Krasn.
307. » Zadał go (czar) chłop (aót
a. Pociót* Pozn. VII, 113.
Pociotek p. P o c i o t.
Pociotyszek: > Gorzałeczka siostra
moja, nie piłem-ci jag*że wczora.
A piweczko pociotyszek, dopiróm-
ci z niego wyszcd* Zb. Viii, 96.
Por. P o c i o t.
Pociskać = rzucie-, porozrzucać :
»Chło])ak kluski |)Ociskał po dro-
dze* Kuj. I, 169. II >Pocisnąć*
= wcisnąć, nasunąć: »Pocisł
czapkę na ucho: Zostań z Hogiem
dziewucho* F^og. 56, n® 105.
Pociskować = ciskać , rzucać :
»Wej (weź) se zboża i l)edzies
im (zającom) pociskowiił* Zb. V,
255.
Pocisnąć — Poczekać
159
Pocisnąć p. Pociskać.
Pociumać = » pocałować* Kolb.
rękop.
Pociunąć = » udzielić małą czą-
stkę z całości* Święt. 710.
Pociupać się = »poborykać się,
potuzać się, pobić się* O.
Pocknoć sie p. Po czknąć się.
Poco = » dlaczego* Mil.
Pocochać się == »podrapać się*
Pr. fil. IV, 233.
Pocofać się: »Odkąd spowiedzi
nasłały, czarownic niema (poco-
fały się)* Zb. V, 122.
Pocomrzyć p. Pocąbrzyć.
Poctal: »Poctal = lunaria redivi-
va* Pr. fil. V, 837. Toż Wrześ.
rękop. Por. Pod stal.
Pocudować = »do góry nogami
poprzeinaczać* Spr. IV, 368. •Ka-
śkę (gdy ją miesiąc 'przeświecił')
pokręciło, pociidowało i władzę
w eałem ciele straciła* Tyg. ii.
1, Xn, 51.
Pocupkać = popukać, posŁukać:
• Pocupkał kijem po ziemi* Spr.
V, 349 p. w. Cupkać. Por. C u p-
kać.
Po cygańsku: > Mówią też pomię-
dzy sobą 'po cygańsku', używając
kilku sposobów (następuje opis).
Włościanie wfjOmżyiLskiem, a zwła-
szcza w okolicy Tłuszcza gwarę
•tę nazywają 'po rodacku' Wisła
IV, 84i.
Poczamić się: » Póczamic sil =
pomęczyć się* Ram. 141.
Poczarować: »Gdybym ja to ziele
Pomiaiiowała, W^szystkimbym mło-
dzieńcom Poczarowała* Rog. 151,
no 293, Por. Czarować.
P o c z a r z p. P o <* a r z.
Począć: »Pocznuł« Rozpr. IX, 306.
»IV>czic = począć, rozpocząć*
Ram. 141.
Początek = » wrzeciono* Pr. Iii.
V, 837.
Poczciarka: » Pocciarka = ko-
bieta, nosztica listy na pocztę*
Rozpr. XX, 432.
Poczciarz: »Pocciaz = sługa po-
cztowy; poczmistrz* Rozpr. XX,
432. »Tak sie pyta poćciarza.
kielo óna juz takich listów uode-
brała* Zb. VII, 5. » Konie sprze-
daj, wózek sprzedśjt, siad s poć-
ciarzem i pojechał dali* Cisz. I,
260.
P o c z c i ć : » Poćciwsy usy W Pana =
za przeproszeniem* Mil. »PótczIc
= poczcić, uczcić* Ram. 157.
Poczciwie: » P6tclvje = poczciwie,
uczciwie* Ram. 157.
Poczciwość: » Pótciwosc = po-
czciwość* Ram. 157.
Poczciwota: •» Poćciwota= poczci-
wy człowiek, poczciwiec* Pr. fil.
V,^ 837.
Poczciwy: » Poćciwy * Rozpr. X,
240. » Przez swoją poćciwą córkę*
Kaspr. 22. > Kiedy ono (dziecko)
jest jeszcze poćciwe, t. j. nieska-
lanej niewinności* Fed. II, 247.
»0j poznać to dziewulę, która
poćciwa* Pozn. V, 107. »Podci-
wy*: »Nićma ci w Masłowie pod-
ciwego chłopca* Zb. IV, 162.
» Potści wy * : > Dobrzy, potściwi lu-
dzie* Lub. I, 179. >P()dściwy*:
>A ta dziewczyna podściwa* Pozn.
V, 90. »Półcłwy = poczciwy,
uczciwy* Ram. 157. llilf. 177.
>Pódceu6* Rozpr. IX, Kii. 'Po-
czliwy*: »()! teho pocziiweho
panjca^ llilf. 125. || > Poczciwy
kąt*: >Na tym węgle sloji stół
przypierający do obu ław, i tu
to jest kąt poćciwy (poczciwy),
w khirym sio sadza gościa, przyj-
mując go w domu ze szczególną
troskliwością lub atteucvą< Krak.
I, 155.
Poczekać: z 3 pp. : » Tyś mu po-
cokała, boś uni rada była* Sand.
60. Formv: Poczkać* Rozpr. XIL
9. .Pockać< Rozpr. VIII 182:
160
Poczekanie — Poczesvwać
ib. IX, 153: ib. X, 228: ib. XX,
432. Pr. fil. V, 837. Fed. II. 405.
Ś więt. 710. Wrześ. rękop. — 3 os.
1. p. »Poczka« Kam. 114. »Po-
cka« Zb. VII, 46. — 2 os. I. p.
rozkaz. >Poczkaj« Pozn. IV, 59.
Zejsz. 58. Zb. II, 147. »Pockaj«
Pleszcz. 224. Zb. XII, 216. >Po-
ckaj« Cisz. I, 264. »Poczkej« Zb.
IX, 265. .Poekej. Mai. śp. 10.
Cisz. I, 314.— 2 os. 1. 111. »Po-
ckajcie* Zb. V, 222.
Poczekanie: »Na poczekanie* =
natychmiast. > Czego chcesz? zapy-
tał chłopak. — Pieniędzy dużo,
karetę, cztery konie, furmana i lo-
kajów w złotej liberyi. Wszystko
to było na poczekanie, jak to
mówią* Bar. 91. »Na poczeka-
niu = natychmiast* Ust. z War-
szawy.
P o c z e k i w ać = » oczekiwać* Kozpr.
III, 374.
Poczem p. Po czemu.
Po czemu = po ile, po jakiej ce-
nie: » Napotkał i w karczmie dom,
po czem(u) pani piwa dzban?*
Lub. I, 292. > Brałam ja, brała po
złotemu, teraz nie wezmę ni po
czemu* Lub. I, 210. » Powiedz
mi Marysiu , po cem (czemu) ci
płacili?* Rad. II, 12. || »Pocemu
= dlaczego: a i>ocemu sie na-
zywa Karcvma (la polana)* Hozpr.
X, 205.
Poczena = » przyczyna; 'bez po-
czeny' r= bez przyczyny* Parcz.
Poczepić się » do roboty = wziąć
>ię do roboty* Pr. fil. 'lV, 233.
P o (• z c p k a = » dra^żek do wiader*
\\L z Wilejki.
Poczerwa = » długosz (Onosma),
roślina, należju-a do klasy 5-ej,
i-zędu jedno^npkowego, wodł. ukł.
Liiin.* O.
P o c z e r w i e n i a t y : » Pocerwieniaty
= czerwonawy* Spr. V, 347 p.
w. Cerwienialy.
Poczerznieć: >Pocerznieć = po-
czernieć* Czark.
Poczesne: »Pocesne= poczęstne*
Pr. fil. V, 836. .Tu ich zapra-
.szają na zastawioną już ucztę
nocną czyli na poczesne* Pozn.
I, 204. »Aby im (cieślom) gospo-
darz sprawił poczesne, czyli fun-
dę* Zb. III, 24. »Po chrzcie idą
do rodziców dziecka na poczesne*
Pozn. II, 216. »Byli bardzo bidni,
nie chciał im nikt w kumolry
stać, bo ni mieli poczesnego dać*
Pozn. VI, 57. » Zawożą nową mę-
żatkę wśród radosnych oki*zyków
do karczmy, gdzie poczesnem (pi-
wem i gorzałką) wykupić im się
ona musi* Pozn. 1, 128. >Jest obo-
w*iązkiem drużby, zaprosić wszyst-
kich do karczmy wsi kościelnej
na poczesne* ib. 212. > Dziedzic
udzieli przodownicy kilka złotych
na poczesne* Pozn. II, 209.
»W chałupie jesi poczesne t. j.
krótki, z dwóch potraw złożony
obiad* Maz. III, 92. .Z tak ze-
branemi jajami idą z powinszo-
waniem do dworu i jaja te skła-
dają tu na poczęstne* Chełm. I,
141. » W dzień święta Trzech Króli
słudzy dworscy pokojowi, dla do-
stania poczestnego na piwo od
pana, zastawiają stołem drzwi
wchodowe z pokojów do siini*
Lub. I, 112. Por. Poczesna,
Poczesne.
P o c z e s n o ś ć : > Póczestnosc = po-
czesność, zacność, godność, sza-
nowno.ść* Ham. 141.
Poczesny: » Póczestny = godn y,
uczciwy, honorowy* Ram. 141.
> Poczesny = nazwisko rodowe*
Zb. X, 213.
Poczęstne p. Poczesne.
P o c z e s t n i c j). P o c z e ś n i e.
Poczestność p. Poczesność.
Póczestny p. P o c z e s n y.
Poczesywać = skrobać : » Rad
Pocześnie — Poczłordać
161
nie rad, poczesując często głowę,
idzie ku morzu* Gl. III, 71.
Pocześnie: » Póczestnie = godnie,
uczciwie, honorowo* Ram. 141.
Poczet ny: »Kąl w domu szcze-
gólniej jest szanow^any w Litwie
właściwej: jest to poczetne miej-
sce dla gościa « Juc. 139.
Poczesna: »Poczę°sna = trakty-
runek* Rozpr. XII. 99. »Pocęsna
= poczęstunek* Rozpr. XXVI,
389. >Pocęsna = poczęstunek*
Święt. 709. >Po pogrzebie... idą
do karczmy na poczesną* Krak.
II, 8. » Cieślom należy się od go-
spodarzy poczesna* Święt. 120.
• Żniwiarze wiążą przybywającego
na pole gospodarza... żądając oku-
pu, pocęsnej* Święt. 119. »Po
zawarciu kontraktu następuje po-
cęsna* Święt. 123. •Po pogrze-
bie... wstępują do karczmy na po-
cęsną* ib. 133. •Kawaler posta-
wiwszy przyniesioną ze sobą fla-
szkę poczesną na stół, przypija
do ojca i matki, potem do swojej
narzeczonej* Pozn. III, 166. •Po-
częśneńka zdr. = poczęstunek:
*Nie wypijaj, młoda Marysiu, Tej
pierwszej poczęśneriki'* Pr. fil. IV,
233. Por. Poczesne, Pocze-
sne.
Poczesne: » Pójdźcie na pocęsne,
na sklanecke wina* Krak. II, 75.
• Gospodarz prosi obecnych na po-
czesne* Pozn. III, 164. •Jest to
pretekst do poczesnego wódką*
Kuj. I, 58. •Po skończonej cere-
monii pogrzebowej rodzina zmar-
łego zaprasza obecnych na 'po-
czesne' do karczmy, gdzie zapro-
szonych częstuje się wódką* Zb.
IX, 33. •Zmówiony parobek lub
dziewka otrzymuje od przyszłych
swych clilebodawców, prócz po-
czesnego, kolondępienif;żną< Święt.
100. »Poczęstne = poczęstowa-
nie, częstiinek* Krak. IV, 316.
•Równik T. IV.
• Pan młody flaszkę wódki przy-
nieść powinien na poczęstne*
Gluz. 433. •W niedzielę przed
wyjazdem do kościoła, przy po-
częstnem czyli śniadaniu, przema-
wia starszy drużba* Kuj. I, 264.
• Wójt żadnej, choćby najmniej-
szej sprawy, załatwić nie zwykł
bez poczęstnego w karczmie* Zb.
XIV, 168. • Po oczepinach wkrótce
następuje 'pocęstne' składające się
z placków, chleba, kiszek, wódki
itd.* Wisła VIII, 710. »Pocentsne
(sic) = poczęstowanie* Rozpr.
XX, 432. Por. Poczesne, Po-
czesna.
Poczęstne p. Poczesne.
Poczęstować: • Poczęstować =
poczęstować* Ram. 141.
Poczęstunek: •Pocęslunek =
traktament* Czark. » Gdy się komu
narodzi dziecko, to w dni kilka
potem, w imieniu chorej matki,
sprasza on sąsiadów - kumotrów
i krewnych na: popieliny, to jest
na poczęstunek* Pozn. I, 167.
• Uczestnicy krają ten pocęstunek
(stosownie do ilości biesiadników)
a przepiwszy gorzałką, do szczętu
spożywają* Fed. I, 52. » Goście
napełniają izbę, gwarzą i biorą
'pocęslunek' t. j. ową przekąskę
złożoną z placu.szków i krajanek
chleba i sera* Kai. I, 131.
Poczęśneńka p. Poczesna.
Poczkać p. Poczekać.
Poczknąć się: »Pocknoć sie =
odbić się (o jedzeniu)* Pr. fli. V,
974. »'Pockło mi sie, ktosik mie
spomina' tak się wyraża zawsze
Nadrabianiu, gdy go czkawka na-
wiedzi, twierdząc, że ktoś o nim
mówi lub myśli* Święt. 710.
P o c z I i w y p. P o c z c i w y.
P o c z ł o r d a ć : > Poczłordac = po-
deptać zupełnie* Pobł. 67. •Pocz-
łordac = podeptać, zdeptać, stłam-
sić* Hani. 141.
11
162
Pocznierować — Po emaku
P o e z m e r o w a ć : » Poc Zyiiierować
= ezmerać: pocmeriije pu wną-
Irzu - boli wewnątrz* Pr. fil. V.
837.
Poczołyla= » nazwa dawana brzo-
zie zwyczajnej* O.
Poczorcbać: »P6czorcbac = po-
targać, pozbijać, pozdzierać < Ram.
141.
Poczta: » Poeta = podarunek*
Rozpr. X, 295. Wrześ. 17. Święt.
710. Spr. V, 393. Idz. » Poeta
= podarunek w celu uzyskania
względów u kogo« Spr. IV. 348.
» Paczta = poczta, przykład nie-
właściwego odchylania, por. pier-
ścianek* Pr. fil. V. 974. > Poeta
= podarunek w naturze « Fed.
II, 405. »Lud zwykle udaje się
do wróżów, niosąc ze sobą liczne
szmigusty i poczty i' podarki w na-
turze)* ib. 228. >Za parę dni przy-
.sed cłiłop ze swoją juz babą do
japtyki i Bartkowi za poetę przy-
nieśli gę.-^* Święt. 386. »i'oczta
a. poćta (poezczenie, cześćj =
każdy podarunek zaniesiony od
chłopa do dworu, do pana lub
oficyjalisty:. np. posed'ł) z poetą
do pana« Sand. 264. » Poczta,
poeta = podarunek, kuban, przez
chłopa urzędnikowi lub oticyali-
ście dany; np. was lo drzewo na
ehałui>ę nie kosztowało, ino tyle,
coście panu podieśn(Mnu poczty
nosili* Krak. IV, 316.
Po czterech: » Slanisławka tak da-
lece zaniemogła na nogi. że cho-
dziła po-czterech f na czworakach)*
Pozn. VII, 141.
Pocz I m aj s t e r : »Poćmajst«T =
poczt mi^ilrz* Pr. fil. V, 8i^7.
Poczt m i < I rz: »Podmi>łrz= poczt-
mislrz* Ruziir. XVII. 54 j). w.
Pót^lIli'^trz.
P o c z t o w a ć : » I *oclować = obdaro-
wywać: poet(»wai j)am)W na rzę-
dzie, obdarowywał urzędników*
Wrześ. 17. *
Poczuć: »Tylko ci. co .<*zczerze mi-
łują, ()d prawej miłości poczują*
Rog. \H'ó, n® 254. zwr. 1. »runi
istrzygoniei jak puoeuli ten chleb,
lecieli duo ^róbarza* Rozftr. IX.
198. »Chybaś ty Hanusiu w jed-
wabny kosuli. Co tu ci Rabcani
o lobie [»łK!uli« Zb. XII. 137.
> Przychodzi stary jez ku dziurze
i pocuł te kozę tam i pyta >ie.
kto tamV* Zb. XV. 27. »P6czuc
= 1, poczuć 2. po>łv>zeć« R::m.
141.
Pocz warować się: »Poczwaro-
wać = trudnić się: np. chto by
się la tak z tern poczwarowat
(a. poczworował) któżby --ię tem
chciał zajmować; komu by się
chciało mieć z tem zachód v* Kuj.
II, 275.
Poczwary: » Jeżeli stary, brzydki
poc(zjwary, bodaj go >e diabeł
wziął* Maz. II, 94.
Poczwarzyć się= » pokłócić >ię.
pogniewać <ię* Pr. III. III. 375
p. w. (izwarzfc se. »Poezwarzfe
sę (^poczwarzyć sięi = pokłórić
się* Pobł. 67. Por. Poswarzyć.
P o c z w o r o w a <• się p. P o c z w a-
r o w a ć > i ę.
Poczynek = » wrzeciono, nawinięte
nićmi* (nie i)odano zkąd).
Poczynić: » Pocynić, porobić... rok,
czar\' = czarować, urok rzucić*
Spr.'V, 394.
Poczytać = » porachować, zwła-
szcza ow«.-(»< Wrześ. 17. »Pocytać
= [loliczyć. [)ora(;łiować: juha-i
owce pof-ytają* Rozpr. X. 219.
Toż Spr. V, 394. »()wierzki po-
czytać (= rachować) owieczki
niespełna* Zej>z. 139.
Poćka = »pu(iendum mułiebre* Pr.
lii. IV, 2:{3. » Poćka = vulva'
ib. V. 837.
P o ć m a k u : » Po ćmaku = po ciem-
Po cmi — Pod
16B
ku« Hozpr. X, 274 p. w. Ornak.
• Mądry jak Maćków kot, co świe-
ckę zjad, a po ćmakii cIiodził«
Zb. VII, 100. Por. Po dni i.
Po ćmi: >Twa miła maciczka Ona
mi skazała, Iżbyś więcej ze mną
po ćmi nie siadała* Rog. 111,
n^ 208, zwr. 5. Por. 'P o ć m a k u.
Poćmórgać: » Wstań Jasieńkii, lu-
dzie koszą, a poćmurgaj i ty
z rosą« Maz. V, 256. (Na Litwie
'poszmorhać' K.).
Poćpać: »Poćpać łyżkę = cisnąć
łyżkę* Zb I, 29 p. w. (Ipać. »Óni
trzasnęli sobą, tak te skrzydła im
poodlatowały, i poćpali je ood to
łóżko* Pozn. VI, 20. Por. Po-
ć p i ć.
Podpić = »i'zucić* Parcz. »Siiżącu
koszuli szuka, ni może znaleść,
powieda: proszę pani, kiedy ko-
szuli ni masz. — A óna pani:
musi być, ł)om sewlókła i pó-ćpiła
na podłogę* Pozn. VI, 847. Por.
Poćpać.
Poćwiczyć: > Kozioł w piwnicy ma-
tusiu, kozioł w piwnicy. Nie pójdę
ja po kapustę, bo mnie poćwicyt
Kieł. I, 92.
Pod = »spódnik*: »Kupi('>ł ci mi
kupiół tady cztery kiecrki i przy-
kupiół ci mi piąty pod niemiecki
(= .spódnik)* Pozn. V, 171. ||
»Pod = strych: Nie kładźcie mnie
na podzic. ł)o mnie zmielą na
słodzie* O. »Nie stawcie mnie na
podzie, Kasia tam spać nie pój-
dzie* Łęcz. 122. II .Pod* =
część młyna. » Siedzi młynar-
czyk na podzie* Kolb. 151 i po-
dobnie: > siedział*, »stojał mły-
narczyk na podzie* Had. II, 59.
'Chodzi mynarczyk po [>odzie*
Łęcz. 133. Por. Pod ok. Pójd.
Pod. Znaczenia: >Pod* = obok,
przed: »Jedźnia gospodarzu pod
księżą rolą orać, to nam jrospodyni
przyniesie śniadanie* Kuj. I, 168.
• Przed tańcem dziewczęta stają
w izbie kołem 'pod ludźmi^ (za
niemi publika)* Wisła VI, 191.
II >Pod* = przy: » Wszyscy (sic)
wybrali sic na urlop: nzbrojoni,
na koniach, pod pajasami, do swo-
jego ojca jechali* Cisz. I. 37. » Po-
szła do kościoła, klękła za ław-
kami, służyli jej .słudzy wszyscy
pod pierzami (a. pioramy)* Zb.
VI, 101. II »Pod* = do:' »I po-
jechała. Powychodzili pajslwo pod
nio, królewic z nio chodziuł i spa-
cerował* Wisła VI, 308. » Zabrał
się na wojnę Pod huzar y* Hog.
5, n® 6, zwr. 1. » Wtenczas rzucił
mu sie ociec pod nogi i zapisuje
mu przy świadkach całkie swoje
królestwo dobrowolnie* Pozn. VI,
112. II »Pod* = za: .Chwyla-
jąc każdego pod nogi* Wisła VI,
197. II >Pod* = na: »Chłopi
podjedliby se do syta, i potem
polćgali pod słonko* Kam. 51.
» Który drużba nie wąsół (wesoły j,
to ja jego pod rosół (zjedzą go
uwarzywszy zeń rosół)* Maz. III.
120. 1 1 >PÓd* = ku: »Pod siebie
wiosłować dla skierowania (oppos.
do siebie)* Ust. z Wilna. || »Pod*
== wedłuj;: » Włosy noszą z tyhi
równo obcięte 'pod szkopek\ gdyż
wkładają przy ich obcinaniu szko-
pek na głowę, aby równo z jego
brzegiem je obciąć* Wisła IV,
977. II »Pod* = w: »Pod taki
cas, podtencas = w tym czasie*
Mil. »Z wiocora pod ciemne noce.
Wyjmujcie swachny na stół ko-
łiice* Kozł. 221.|| »Pod* = po:
• Juzem był, juzem był Pod ko-
lana w niebie. Jakem cię zoba-
czył. Skoczyłem do ciel)ie« Kog.
164, no 323, zwr. 2. » Stoję
w krwi już pod kosteczki* Hog.
25, u*' 47, zwr. 10. »Sloi panna
w ogrodzie Pod kolana we wo-
dzie* Zb. X. 299. »Te panny sto-
li*
IM
P^yia — Podać
jałv w fff[u'in \kjA pa.-?, paliły -ic«
Poźri. V[. 179 II >Pod« = a:
>F'an ją dai -eżjec. eż uóiia pM
ryrn bf-ia. p/^i ttmi czarom niki«
fiiif. 97. II »P<Ki« w -pecjalnem
zusLf-zfinin: »Zamiast powiedzieć:
mój brat mł<>d-zy r>de rnnie to
zrobił, mówią: mój brat młfidszy
pii^ie mną to zrobił* Zb. IL 233.
»Krói rrie ji<:h pytaj, za kogoby
4:hciały i^ć. Naj•«ta^^a peda: 'Za
piekarza'. Ta p^^d -tarsą: 'Za lo-
kaja'* ib. 112.
Poda p. Patek.
Pod a ba = »3cia o-oba .-Jowa, np.
podaba na dćszcz. na śnieg, na
pijgodę, zabiera >ię na deszcz, go-
dzi na pogodę* Hoczn. 224. Toż
Zb. I, 73.
Poda ć : » Podać co do k<>go « : » Ojcze
podaj rękę twoje do mnie« Rog.
76. n^ 1 35, zwr. 11. » F*odać cze-
go* : » Jeden w<jła: wody, wody I
drugi woła: r<*ki podej!* Sand.
157. »l'odajże mi prawej raczki
Na me wędrowanie* Kog. 60, n®
111, zwr. 1. II >FV)dać* = oddać,
wydać: » Potem len pan podał go
cysarzowi do wojny a ón posed
do te wojny* Zb. V, 222. »'Mój
swagrze, oddam cie w inno ręce'.
Dopiero tomu lwu i niedźwie-
dziowi go podał. Ci wzieni i ozer-
wali go* Cisz. I, 96. »W takioś
me nieszczęście podała* Kuj. I,
286. II » Podać się* = przedsta-
wić się, wydać się: »Jak do or-
ganisty przysel, tak się takim po-
dół, ze wsystkio przemysły wie,
co ton organista rol)i* Zb. VIII,
:n6. »Po skończonej modlitwie
(Mlbywa się zapis. 'Słajgor (szty-
gar;' czyta po kolei nazwiska gór-
ników, ci zaś 'podajjł ^i<;' t. j. od-
powiadają 'jest' luł) 'niema'* Zb.
X, 201). jj ".podać się na co =
z<iecy(l()wać się na co< Pr. til. V,
S37. »(:hodzinł Pan Jezus, niby
jak -le poda) na prokainy tłebra-
f-zy chiob* Cisz. I, 53. >Jaka
miło^'. taka m!łość. kto się po-
dał, to zdrad.iwość: I ja się leż
w nią podał^Ł. Jaź mnie główka
zabolała* Koj. II. 34. >Bracia wil-
ka podali sio do procesu o ojco-
wiznę* Zb. V. 177. II »Podać<ię
= być podobnym* Mil. » Podać
się = być podobnym, wyglądać:
np. zgodne zydow>ko podaje się
na godnego clo wieka. - Źrebię >ię
podało po kobyle • podobne do
niej* Krak. IV. 317. » Podać się
na kogo = być podobnym do
kogo. np.: co *iie tak wiedział po-
dać na ni(>go. kieby mu go z oka
wyjon. — podał sie na ojca krzest-
nego* Spr. V. 394; Toż Rozpr.
XIL 99. Wrześ. 17. » Podać sie
w niemotę = udawać idjotę* Mil.
» Podać się do kogo = wdać się
w kogo, t. j. stać się do kogo
podobnym. Syn się wcale do ojca
nie podał, lepsze ma serce* O.
>Ta(u.sin nie chodźcie, bo was
zbóje obrabują. Ojciec mu powia-
da: Musiałbym się na ciebie po-
dać łbyć do ciebie podobnym),
żebvm pieniądze zbójom dał*
Wrieś. T. 48. Toż Zb. XV, 4. ||
• Podać się na co = zdać się na
co* Pr. [\l IV, 233. » Podało sie
= zdało się (np. do cego to .sie
podało =1 na co to się zdało,
jak to wygląda)* Czark. » Podać
się = zdać się, przydać się; coś^
podaje się = coś jest podobnem «
Chełch. II, 150. » Podać się =
zdać się* Mil. || > Podać się ko-
mu), jemu się podało, on umie,
potrafi, przytrafiło mu się, udało*
Sand. 264. »Cy podoba, moja
babko, zęby moja zuna mniała
dwoje? - I ni, wejcic podało sie,
ze jedno bodzie, ale za to i wy
będziecie mnicli drugie* Cliełt h.
II, 142. II > Podać = obrodzić.
Podając — Podarować
165
Tip. wsędy mi sie haniebnie po-
dała kapusta* Fed. II, 405. ||
• Podało sie = do niczego nie
zdało się, na nic, licha warte*
Pr. fil. IV, 857. II » Przynajmniej
chleb jest, boć o mięsie lub szynce
wam pewnie nio myśleć. Podało
się (jeszcze czego?) mój panie;
bydło co nie wypadło od księgo-
siiszii, to je wystrzelano! Gdzie
nam tam myśleć o mięsie* Maz.
III, 356. II » Podać znak* = dać '
znać, zdradzić się: »Nie podaj po
sobie znaku* Kozł. 103. »Nie
podajze po się znaku* Zb. IV,
122. II » Podaj! = pójdź! chodź
tu!* list. z Radomskiego.
Podając: » Podając = podawać*
Ram. 142.
Podał: >Dziaduś jęli naszego pana
pod bok i powiedli podał od gro-
mady* Kam. 24.
Podanica = »część wozu* Pr. fil.
V, 837.
Podany = > podobny* Hozpr. XIIt
99 p. w. Podać się. » Podany =
być podobnym do czego, wyglą-
dać, np. podany na śiachcica*
Sand. 264. >Kochania, jakie ży-
\v'u\ w sobie chłopi polscy dla
swoich uściwych panów, nie za-
leje gorzałką taki joden grabią,
abo i kilu podanych jemu (po-
dobnych, jednakowych w złem)*
Kam. 125. »Nawtka ze lnu po-
robiła gulki, zawinęła szmatkami,
omotała przędziwem, kioby były
podane na głowę, na ręce, na
brzuch i na nogi, i dopier s tego
posty kała na trzy pałuby* Kam.
172. » Jasinku kochanku Do ko-
goś podany, Dziewcyno do ciebie.
Przytul mio do siebie* Kon. 26.
Toż Krak. U, 430. »r)ziewcyna
kochana, do kogoś podana, Cy do
brała mego, co do mnie samego?*
Zb. XV, 73. II .Podane jest =
powiadają, słyszałem, że...* Zb. I,
22. Por. Podać.
Pod ar == »urodzaj: 'jak do podaru'
stosownie do urodzaju* Pr. fil. IV,
233.
Podareczka: » Przynieśliśmy pa-
nie, tobie próżaneczkę, a przyj-
miemy od ciebie — wielką po-
dareczke (t. j. że postatnica do-
stanie nagrodę za postat kowanie)*
Maz. V, 101
Podarek = » kawałek wstążki naj-
częściej koloru białego, zawiązy-
wanej na sposób krawata i przy-
czepianej do lewego boku drużby*
Pr. fil. IV, 233.
Pod a rem nie: >Nie chódźże ty do
mnie, Bo to podaremnie; Bo ty
szukasz pieniędzy, Nie znajdziesz
ich u mnie* Rog. 149, n® 289,
zwr. 2. >0j nie kochaj się we
mnie, bo to podaremnie, oj bo ja
chłopiec światowy da i cóż ci
przyjdzie ze mnie* Kolb. 405.
»Nie kochaj sio we mnie bo-ć
to podaremnie; zakochasz się mo-
cno, cóż ci przyjdzie ze mnje?«
Zb. VI, 123. .Nie kochaj się Sta-
siu we mnie, boć to wsystko po-
darenmie, bo ja dziewcyna .świa-
towa, cóz ci przyjdzie Stiichu ze
mnie* Maz. II, 224.
P o d a r e m n y : » Podobno ty Mary-
siońku juz nie lubis mnie, a to
moje zalecanie jest i>odaremne*
Maz. 11,66. »Pftodaremną* Rozpr.
VIII, 106.
Podarlać = » pogardzać, pomiatać
np. każdy nim podarła* hęcz. 12.
Podaronek = podarunek: » Cesarz
przecytał, oderwie, popatrzy, co
za podaronek bogaty* Wisła VI,
590
Podarować: z 6 pp. : » Moja matko,
mąż mnie bije! Przyjedź, przyjedź,
pożałuj mnie, A czem dobrem po-
daruj mnie* Wójo. II, 58. || »Pan
ci podaruje za wielkim molesiun-
166
Podarto wać — Podbieracz
kiem do sześciu garcy. (Podaruje
nie znaczy zawsze u chłopów:
darmo, prezent, ale: dał się upro-
sić za pieniądze, podarował swój
upór, swój gniew)* Kam. 14:2. ||
> Podarować = darować winę«
Mil. »01 nie, nie! tego mu nie
podaruję, bo któż się upomni za
moim uściwym sługą, jeśli nie
jaV< Kam. 168. »Podarujla mi
jegomość! podaruj la! mój ciężki
zgrzyt (uniesienie się) na jego-
mości* ib. 210. II » Podarować
życie < = zachować życie: 'Zji-
cęna sie martwić okrutnie: ze ma
męża zbója — ze ón ji życia nie
podaruje, jak wróci* Święt. 397.
Podarto wać: > Im dowodzono, że
gdzieś tam w Bryzolii podartnją
grunta i wszystko* Dygasiński.
Podarunyszek: >Za podarunyszek,
zabrał mi wianyszek* Zb. VI, 115.
Por. Podarek.
Podarzać = > obdarzać, obdaro-
wać* Ust. z Kieleckiego. » Młodzi
ze sobom rozmawiali. Dzieciątkiem
się podarzali* Wisła IX, 350. ||
• Puodarzać sie kiem = dla cho-
roby lub kalectwa kogoś unikać*
* l{ozpr. VIII, 176. II »Podarzyć
się = zdarzyć się, poszczęścić
się: > Niekiedy się z niczego po-
darzy, a z dobrego zepsuje (o żo-
nach)* Wisła Vni, 793, nM244.
Podarze = » podarunki* Mil.
Pod a w a c z e k : » Podawaczk = część
kołowrotu, łącza^ca pedał z koł-
kiem i tak i ałą machinę w ruch
wprowadzłijąca* Pobł. 67.
Podawać: » Rączki se podawają «
Hojr. 136, n" 260, zwr. k
Poda go wać = dawać dyngus:
• Przyszedłem ja po dągusie. Za-
śpiewam państwu o Jezusie. Jak
mię |)ańslw() podaguje Tę wam
radość ofiaruję* Zb. II, 20. Por.
I) y n g u s.
Podbarl) i ('• = * skrzepić się (ra-
czej: skrzepić Ł.) jadłem a. napit-
kiem, np.: god nieście nńs podbar-
bili onym piwem* Spr. V, 394.
Podbereźnik p. Pobereźnik.
Podbiad = » poczęstunek, on cho-
dzi jakosi cęsto do was na pod-
biady Spr. V, 394.
Podbiał = » nazwa rośliny z li-
ściem od spodu białawym, której
odwar dają pić dychawicznym'*
Pr. fil. IV, 857. Por. Pod bie-
li na.
Podbicie == » wierzch stopy* Ust.
z Warszawy. II » Podbicie = cho-
roba psa* Prz. ludu VI, 110.
Podbiczować > kogo = fig. wes-
przeć kogo, podać komu rękę po-
mocną* Hoczn. 185 p. w. Bi-
czować.
Podbić = odbić, odsunąć: >Inny
kawaler sie o lem dowiedzidł
i podbiuł tego piersego« Święt.
450. » Czwarty raz bowiem, już
i z młodym tańcuje dobrze, zwła-
szcza gdy ją (SC. pannę młodą)
podbiją chłopcy, którzy chwytając
ją za nogę, kręcą nią w różne
strony i niby podkuwają* Pozn.
II, 236. II .Podbić* = przypra-
wić: > Wieczerza składa się u ludu
wiejskiego ze ziemniaków i goto-
wanego kwasu z kapusty, podbi-
tego jakąś mąką* Zb. XIV, 155.
Podbielić: » Panna młoda sama
powinna jeść ugotować, piec pod-
bielić i w ogólności objąć zarząd
domem* Zb. V, 96.
P o d b i e 1 i n a : > Podbiał pospolity
(Tussilago Farfara L.) górale ta-
trzańscy zowią podbieliną* Zb. VI,
302. »Podbielina = podbiał* Spr.
IV, 380. Por. Podbiał.
Podbieracz = złodziej : » Ktoś nie
mógł się doliczyć snopka na polu,
komuś gajdoków (karlo(li) ubyło
z zagonu, tam znowu znikł pniak
drzewa z podwórza. Coby to zna-
czyć mogło? — Zkąd się wziął
Podbieranie — Podchlaslanie
1«7
jakiś podbirac, .skoro takiejro nie
było tn nigdy ?« Maz. III, 25.
Podbieranie: » Ludzie przy pod-
bieraniu stawów i sadzawek i wo-
żeniu z nich stawarki znachodzili
całe zwity jaskółek* Świct. 587.
Podl)ij = »lurkuć« Janota 8.
Podbił: »Tycli samych środków
używa się na podbit czyli bolesny
pęcherz na podeszwie « Wisła V,
422.
P o d b i t k a ^ podszewka : » Suknia
wierzchnia dłu^a z tyłu spinana,
zwykle sukienna, koloru ciemno-
granatowego, z podbił ką resp. pod-
szewką zwykle barwy karmazyno-
wej« Pozn. I, f)6. || »Podbilka«
= klin: »Kosa składa się z kosy
czyli samego ostrza, piesłrzenia
(pierścienia), który ja utrzymuje
na kosisku, t. j. trzonie i pod-
bitki czyli klina, za pomocą któ-
rego reguluje kosiarz kosę sto.so-
wnie do togo czy chce mieć ostrze
więcej czy mniej podniesione do
góry* Zb.' X, 208. || » Pod bitka
= de.«ika zamia-t najniższej łaty;
na podbitce leży najniższy szar
WYkrętaków słomianej strzechy*
Spr. V, 141.
P o d b i w k a = > Podszewka w każdej
odzieży* Pr. fil. IV, 857. Por.
Pod bitka.
F^odbliżyć się = » zbliżyć się*
Ust. z Litwy.
Pod boczni ca: »Podbocnica= po-
darunek w jadle, który obdaro-
wany w-ynosi za pazuchji do domu;
ciotka ci la dobrom dała pod-
bocnice* Spr. V, 394.
Podbrodniczek = > śliniaczek,
serwetka, fartuszek małych dzieci*
Ust. z Litwy. Por. Podbródek.
Podbródek = » chustka zawiązy-
wana pod brodą na szyi* Pr. fil.
V. 837. >Podbródek, -ka = .ście-
reczka dzieciom pod .'-żyję wią-
zana, by się [)odcza< jedzenia nie
zwalały* Kolb. rękop. Por. Pod-
brodniczek.
Podbrzeźniak: » Pod brzeźniak bab-
ka (Roletus scabor)* Pleszcz. 140.
Por. Babka.
P o d b r z u c h n i k : » Podbrz&chnik =
i-z? mień u śli zapięty około bi*zu-
cha konia, poprąg* Pobł. 67.
»P6dbrzńclinik = popręg (część
uprzęży końskiej)* Ram. 142.
Podbrzusie= » wymię* Ust. z Li-
twy. (Wójcicki pisze » Podbrzusze*
Kłosy IV, «7 K.).
Pod buczki: »Podbu(ki (odmiana
ziemniaków)* Zb. XIV, 26. ||
vPodbuczki« = gatunek grzybów,
a. podgrzybków: >Podbuczki, zwa-
ne także Borodajki, Ssawki* Lud
I, 202.
P o d b II d c a = > buntownik, wichrzy-
ciel* Pr. fil. III, 496.
P o d b u d z k a = » pobudka, osoba
podbudzająca: z siostry taka pod-
bndzka, ciągle go biuituje* Pr. fil.
V, 837.
Podbyrkować = » dawać Ie|>iej
jeść jfigniętom albo chorym owcom,
odłączywszy je od starych i zdro-
wych owiec. Mówi się także i o lu-
dziach: Matka Józka rada w^dzi,
to go i podbyrkuje, t. j. daje mu
lepiej jeść niż innym dzieciom.
One matki to rade podbyrkujom
parobków, coby brali dziewki,
a niech sie ino łtóry ożeni, to
mu sie hnet półmisek ozhije* Spr.
V, 394.
Podcepie = » rzęd snopów « ( ). Toż
Mrong 741. Por. Posad.
P o d c h a d z a ć: » Pódchadzac = j)od-
chodzić, przychodzić nkiadkicm*
Kam. 142.
Pod cli lać se = » podjeść >ol)ie«
lldz. Por. Po eh I ać se.
P o d c h 1 a s t a n i e : » i Vzysed do ni,
spojrzał po ni: jak ji dał pod-
chlaslanie pomiędzy obrastanie, az
168
Podchlebca — Podchytka
«ytkie kołtuny sie na nij zatrzę-
sły* Was. 221.
Podchlebca = pochlebca: »Gdo
słuchd podchlebce, mądrym być
nie chce« Cinc. 15. > Podchlebca
= pochlebca* Ram. 142.
Podchlebiać z: »Pódchlebjacz =
podchlebca* Ram. 142.
Podchlebiaczka: » Pódchlebjacz-
ka = pochlebozyni* Ram. 142.
Podchlebiać= » pochlebiać* Czark.
»To ci matka będzie okropnie pod-
chlebiać* Wi-sła Vni, 254. »Pód-
clilebjac = podchlebiać* Ram.
142. »Podchlibiać«: >Nie pod-
chlibiaj dziwce* Kozł. 289. Toż
Maz. II 252. »Potlebiać*: >Nie
potlebiaj dziwce* Zb. XII, 151.
»Nie potlebiaj = nie podchlebiaj*
Rozpr. III 357. Por. Podchle-
b i ć, P o d c h 1 e b n a. ć.
Podchlebiajok p. Podchleb-
nik.
Podchlebić = » pochlebić * Czark.
Podchlebnąć = pochlebić: »Ja
ci podehlibnę, poddam ci lepij
zjeść* Pozn. VI 339.
Podchlebnik: »Kierznia lub kić-
rzenka do robienia masła ma
wierzchenek czyli wierzchołek,
na który wkłada się je^zrze du-
dek czyli wierzchołek mały (pod-
chlebnik)* Pozn. I, 97. »Kierznia
do robienia masła ma laskę z o-
krążkiem dziurkowatym, na którą
wkłada się ruchomy podchlebnik,
podchlebiajek* Pozn. IL 177. >Na
krężel (w maśnicy) z wierzchu
zakłada się jakby mała przewró-
cona dnom do góry miseczka
z dziurką zwana podchlibnik. żeby
się nie rozpryskiwała śmietana*
J. ł^oś. » Podchlibnik (od: chlibać,
chlipać, klepać) nakrywka na tłu-
czku od kierzenki do masła* Kuj.
II, 275. » Podchlibnik (od chlibać),
nakrywka zakładająca się na Hu-
czek u kierziMiki, ażeby zapobiodz
wylewaniu się śmietany w czasie
robienia masła* Bib. Warsz. 1860,
629. Por. Chlebotać.
Pod chlebny = posłuszny, grze-
czny: >Kole palca by go mógł owi-
nąć = po-słuszny, grzeczny, 'pod-
chlebny* Wisła II 308.
Podchlebstwo: »P6dchlebstw6=
pochlebstwo* Ram. 142.
Podchodzalszy: »Podchodzalsy=
starszy, .siary nie jest, ale jest
podchodzalsy* Zb. VIII, 253.
Podchodzić: » Gdy się krowa roz-
choruje i nie daje mleka dwa lub
trzy dni, lub gdy takowe krwią
podchodzi, mówią, że jest (sc. kro-
wa) zaczarowaną* Zb. V, 120. ||
• Podchodzić: gdy ciasto chlebowe
w dzieży rośnie, mówią, że 'pod-
chodzi'* Pr. til. IV, 857.
Podchorąży p. Chorąży.
Podchód = rodzaj grv: Aten. 1879,
II, 121.
P o d c h ó w e k = niezupełne u kar-
mienie bydła na sprzedaż Enc. R.
II, 827.
P o d c h y b o w a ć = podrzucać : » Czyj
dar niepoHhybujcie (podrzucajcie),
dajcie swój dar* Hoff 63.
P o d c h y c i n y = > podejście, pod-
stęp* Święl. 710. >Choć podchy-
ciny zjada, ale brzyćko wygląda*
Święt. 671.
P o d c h y 1 i ć : > Parobek wysed piiód-
chylujt drzwi* Rozpr. IX, 197.
Podchytać = » podchwytywać :
cliwytać na słowach, działać pod-
stępnie* Święt. 710. »Podhycić
kogo (= użyć podstępu względem
kogo): raz me podhyciłeś, juze ci
nie wierzom* Spr. V, 394 p. w.
Podhylka.
Pode hy tka: »Podhytka= {)odstęp.
Różno bywają podhytki, np. ktoś
oddaje właścicielowi złamany świ-
der (jak wiadomo, [)ierwszym w-a-
runkiom dobrego obchodzenia się
ze świdrom jest częste wykręca-
Podchyże — Podczaszy
169
nie go przy wierceniu dziury, dla
wyrzucenia nagromadzonych we
świdrze wiórów), ten, ciekawy,
jakim go sposobem złamał, pod-
bytuje go nast. sposobem: pewnieś
tyz cięgiem kręcił i wykracał i bez
Łoś złomał? O ni, anim tys razu
nie wykrąciił — inom kręcił dziurę,
pokiel sie nie złomał « Spr. V,
394.
P o d c li y ż e: » Obejście bezpośrednie
koło domu zwie się podchyzem
lub podścieniem« Święt. 35. Por.
Podcień.
Podciąć': • Pódcic := podcia^ć, przy-
ciąć* Ham. 142.
Podciąg p. Pociąg.
Podciągnąć: »Wtencas se pojedli,
za dużo se podpili, — usneni. Tdn
podciangnon pięknie do nich. po
leku, wzion sobie le buły i ten
płdsc i capke« Wisła H, 471.
Podcięć li = » rodzaj Boletus (grzyb),
ogon cienki, cielisto-gładki a żół-
tawo- blady: wierzch kapelusza
siarkowo- żółty, podobny do skóry
łosich rękawiczek; spód ciemniej-
szy od wierzchu, zielonkawy jak
mech na strzesze; bardzo drobniu-
tko rurkowany* Spr. V, 140.
Podcień: »W domach, budowanych
ongi szczytem do frontu, dawany
bywał pod szczytem daszek, pod-
cień, wsparty na słupach, ozdo-
bnie ocio-anych; pod owym da-
szkiem lud lubił zasiadać w cie-
niu na gapiówkę i gawędkę. Obe-
cnie podobne domy z podcieniami
egzystują jeszcze w b. miasteczku,
obecnie posadzie Filipowem zwa-
nej, nieopodal granicy pruskiej,
o 3 mile od Suwałk; w domach
tych i podciąg nierzadki « Osip.
• Domy miejskie miały z przodu
wystawkę ^podcienie' szersze lub
węższe, na słupach oparte* Wisła
III, 662. •Domy na podcieniach
(rysunek) w Piotrkowie* Kłosy I,
92. »W Kujawach obok niewiel-
kiej liczby domów murowanych,
znajdziesz mnóstwo drewnianych,
tak w ulicach, jak i w rynku,
lecz zwykle bez podcieni i słup-
ków je podpierających* Kuj. I,
83. » Karczem z długiemi podcie-
niami i stajniami, jakie są w in-
nych .stronach kraju, tu się pra-
wie nie napotyka* ib. »W^idzi mi
się - powiada, -- widziałem tu
kiedyś z podcienia dziada siwego
z chłopakiem, jak szli ku mostom
rano* Beld. 81. »Chodziłek se po
podcieniu W tym krótkim odzie-
niu* Zb. XH, 166. » Karczmy by-
wają to długie budynki z podcie-
niem i stajnią do zajazdu dla po-
dróżnych* Chełm. I, 69. .Pod-
sienic, podcienie i podścienie są
trzy formy wyrazu, używane dia-
lektycznie* Hozpr. XVII, 53. ||
• Świta dzień, świędzi ją podsień,
jak ji nie podrjipies, to ją wstyd
cajy dzień. Izbę zamiatać* Zb. X,
145.
Podciep »a. podciepek = podrzu-
tek* Pr. fil. V, 837. >Bies weźmie
niemowlątko, a w jego nnejsce
położy podciepa (podrzutka), który
to podciep na wielką zgryzotę
nuiiemanych rodziców do szesna-
stego roku w brzydocie i rozmai-
tych niemocach żvć będzie* Pozn.
VII, 122.
P o d c y k a ć =: » poddając * Zb. II,
9. >Podcvknąć = poddoić* ib.
10
Podczas = » czasami * list. z Lidy.
»Kiej juz ustanies podcas z wy-
branemi, Zaśpiwaj chwałę Bogu
zawraz z niemi* Kozł. 245.
Podczas p. Podczos.
Podczaszy = urzędnik weselny:
• Skoro zasiędą do obiadu (urzą-
dzeniem klórego zajął się wybrany
podczaszy), tak śpiewają* Lub. I,
247. •O da prosiemy, hej panie
170
Podceepić — Poddoslalkiem
podcasy! o tę pannę-inłodą ])ro-
siemy* ib. 24-8.
Podczepić: »Gdyz powrotem gwał-
townie rozpędziwszy się dzieci
mają przeskoczyć raz ostatni, wte-
dy nieruchome dotąd towarzyszki
podczepiają icl), łapia^ za nogi<
Zb. V. 88.'
Podczos = » wyborna jarzyna spo-
rządzona z liści młodej kapusty,
liści buraków lub sałaty posieka-
nych i zgotowanych na słodko
lub na kwaśno, najczęściej na
śmietanie* Hoczn. 224. » Podczos,
to jest młode liście kaf>usty, do-
póki główek nie ma, zaparaają, kwa-
szą i gotują* Zb. VIII. 263. » Pod-
czas a. podczos z rozsady kapu-
ścianej czyli guli siekanej, albo
z liści kapuścianych z kaszą jęcz-
mienną; praży się to ze słoniną*
Maz. III, 37. » Podczas == ziele-
nina z liści kapuścianych zewnętrz-
nych z lebiody* Spr. IV, 368.
>Podcos = młody groch ugoto-
wany z marchwią* Spr. V. 118.
• Podczos = nazwa pewnej ro-
śliny* Pr. fil. łV, 857. >Podcos
= potrawa przyrządzana z kaszy,
raztm z bnikwianką czyli nacina
młodej brukwi* ib. » Podczos =
zielenina z liści świeżych brukwi
z krupami jęczmiennemi i karto-
flami, gotowana zwykle na wę-
dzonce, smakiem przypominająca
jarmuż* 0-ip. || » Podczos =
u sochy podhalskiej postronek,
wiążący podpałek z rogaczem* Pr.
fil. IV, 857. II »Podczos a. bida
= kawałek kija, cziisowu zastę-
pujący złamaną szprychę w kole
u wozu* J. Łoś.
P o d ć w (» I o w a n i e = » podkłady pod
budynek* Pr. fil. V, 837.
Poddać = dać, dodać: »Ja ci pod-
chlibnę, poddam ca U^pij zjeść*
Pozn. Vl, 339. II » Poddać —
umierać* HofT41. || » Poddać się
= oddać się: >Nśmłodsy pedziśł
swoim braciom, ze sie podda dya-
błu, jak mu będzie dawał pinię-
dzy* Święt. 365.
Poddanica: >Do wożenia gnoju
nakładają na wóz poddanicę (na
spód) * Was. 6 1 . Por. Dennic a,
P o d d a n k o.
Poddaniec = » poddany sługa*
Mrong. 482. »Ja do wdowy nie
pojadę miły poddańczt^, pierwse
było me kochanie w tobie ra-
karce* Kieł. I. 137.
Poddanienek = >robolnik przy-
nuisowy* Mrong. 963.
P o d d a n k o: » Do wozu się zakłada
drabiny i drewniane poddanka pod
nogami* Zb. VIII, 259. Por. Pod-
d an ic:i.
P o d d a s z e k : » Poddaszek = u-
strzcch* (= dach wystający nad
ściana, poddasze, okap) Pobł. 138.
Poddaszu i ca: >Poddaśnica = okap,
dach wystający poza ściany do-
mu* Wrześ. 17. >Poddaśnica a.
strzecha = okap* Spr. V, 394.
P o d d ą b e k : • Bedłka rydz czarny
(agaricu^ acris) poddąbek, olszówka
lub krowie wargi* Pleszcz. 140.
Poddenek = »spód za pola w sto-
dole* Hemp. »Poddenki = barłóg
i podściał z dna zasieku w sto-
dole Inb z pod sterty zboża* Pr.
fil. IV, 857. » Zwożąc zboże do
stodoły, składają je w zasieku na
poddenitj z gałązek brzozowych
i słomy podesłane* Maz. V, yS.
Poddenie p. Poddenek.
Poddennica: »Na dno wozu kła-
dzie się deska, zwana poddeimi«a«
Chełm. I, 104. » Ordynka (gdziein-
dziej zwana poddennica, dc.^^zczka):
część składowa wozu* Kuj. I, M4.
Por. Ordynek.
P o d d o s I a t k i e m = obficie : » kar-
lofli w tym roku będzie poddo-
staikiem* Zb. II. 241. » Którego
Foddrużba — Podepenk
171
(drzewa) ci słudzy pod dostalkiem
nanoszą* Pozn. VI, 213.
Poddrużba: > Mowę druga rna dru-
żba, a towarzyszy mu poddrużba «
Pozn. II, 305. > Drużba i pod-
drużbik usługują do stołu « Pozn.
111, 61. » We czwartek przód nie-
dzielą ślubu, drużba z poddruż-
biem późno wieczór wchodzi do
izby« ib. 76.
Poddrużbic p. Poddrużba.
Poddrużbik p. Poddrużba.
Poddyina p. Pod y ma.
Poddziubnąć: > Wezmę sieki recki,
Poddziubnę kołecki (sc. w prze-
łazku czyli [)łocie)« Zb. YIIl, 278.
Podebrać == okraśd: > Diabeł ma
swoje .spo.soby i często się prze-
nosi ze skarbami w inne miejsce,
by go nie podebrano* Krak. III,
63. II » Podebrać się* = popra-
wić się, polłuścieć: »Tam była
sól, którą krowa lizała i na tej
soli tak się podebrała* WHsła IX,
102.
Podejmą p. Pod y ma.
Podejmować: > Marysia żegna się
podejmując wszystkich (nachyla-
jąc się w.szystkim) pod nogi* Maz.
III, 189. II »CegO'^ >ię w druchny
podejmowała. Kiedyś śpiewać nie
umiała* Pleszcz. 73. || > Podej-
mować = orać pierwszy raz po
ugorze* Ihi, z Litwy.
Podejrzeć: » Pódezd rzf c = pod-
patrzyć* Ram. 14:^. || » Podejrzeć
= przejrzeć, obejrzeć: »Pani ma-
tka przyjechała. Gospodarstwo po-
dejrzłiła* Wisła III. 583. »Pode-
źranv* == podojrzanv Rozpr. X,
179.'
Podejrzały = -podejrzliwy Zb.
VIII, 253. II » Podejrzały, pode-
źrały, podeźrzałv = podejrzany*
Pr. fil. V, 838.' .Podorziały =
podejrzany* Pr. fil. V, 838.
Podejrzenie: »Podezdrzenie= po-
dejrzenie: on ją miał w podej-
zdrzeniu* Pr. fif. V, 837.
Podejść: »Pódenc = podejść « Ram.
142. »Podesed ten anioł i wzion
ten ubiór* Cisz. I, 36. || •Po-
dejść* = zażyć kogo fortelem,
podstępem: »A ta w skrzyni ni
mogła wytrzymać i woła: 'O ju-
zem tez was podesła'. A organi-
sta: 'o ja cię jesce lepij podeń-
dę* Krak. IV, 225. » Wywieść
kogo po ścieble na kalenice ł=
fortelem go oszukać, podejść)*
Cinc. 40.
Pod ej zd rżenie p. Podejrzenie.
P o d e k = » jest to we młynie zna-
czna część {)rzestrzeni podniesiona
do połowy wysokości wnętrza, po-
kryta podłogą, na której umie-
.szczony jest werk, czyli narząd
młynarski, łj. oba kamienie z ota-
czającemi je ścianami czyli porę-
binami, kosz do wsypywania zboża
na zmielenie i reszta drobniej-
szych części mechanizmu* Roczn.
225. Por. Pod.
Podelga = »u wozu łączy przy
osadzie dyszla końce szniców*
Pr. fil. IV, 857. .Drążek poprze-
czny, przytwierdzony na końcu do
śnie. po<ielga« Spr. IV, 333. ||
> Podelga = sprężyna do unosze-
nia zleklśa bieguna t. j. kamienia
młyń?»kiego, ruchowego* ib. 368.
II » Podelga = dwie deseczki
u spodu kołowrotka, które prządka
na<iskając nogą, porusza za po-
średnictwem sncki u kółka, gdy
przedzie* Pr. fil. IV, 857.
Podema p. Pod y ma.
Podeńć p. l*odejść.
P o d e n k i = > męty, pozostałe po
jakiej cicczY na dnie naczynia*
Osip.
Podepenk: .Za pódeponk (= pie-
niężny podarek chrzestny) Krasnia
przeniosło dwa talerze zakr<Me*
Hilf. 123. »Ofiarę pieniężną skła-
172
Podepnąć — Podgardlica
dana podczas chrzlu nazywają
w środkowych Kaszubach póde-
penk (z dolno-nieniieckiego Bede-
peiiningc czyli po górno-iiiemiecku
Bittpt'ennigo)« Nadm. 9. >A lo
w>zfstko, co uóiii temu dzecku
darują, lo uini nazywają [)^de-
penka« Nadm 55.
Podepnąć p. Podeptać.
Pod e[» rżeć się: »\Vy>zła-ei z ko-
ścioła podparła się płota« Pozn.
IV, 71. »Jak wyszła z kościoła,
podparła się płola* ib. 136.
Podeptać: » Drużba nabiegawszy się
z ową irałązką (którą już miał za-
paloną w komorze przyczepinach),
rzuci ją potem, ćpi byle gdzie
(mianowicie sdy się świeczki wy-
palą u częstokroć na podwórze,
gdzie ją ludzie podepną (dfpcą)«
Pozn. II. 249. »Xie l)ędę ja roli
orał — przy dębie, a Ik> mi ją
podi-ptają — gołębie* Kai. I. 187.
Pode rek: »Puk. puk. --- Kto tam?
— Poderek(?>. — Cego chcesV —
Farbv ' ptaka"! ild. <w grze)< Wisła
V. 2Ś.
P o d e r t y = • podarty « t '.zark. Toż
Pr. tli. IV. 858.
P o d e r w a : » Oberwanie >ię. wzru-
szeń in. 4>d ciężkiej pracy. — Her-
bata z ziela poderwy (^Vi* Zb. II.
139
Poderwać: » Poderwać się = do-
znać wewnętrznego u -szkodzenia
wskutek dźwigania ciężaru nad
siły* 0<'\p. II » Poderwać <ię =
podjąć się czeffo* Wrześ. 17. Toż
Rozpr. X. 295. || .Poderwać =
po<łejść. oszukać* Swięt. 710.
• Panowie chcieliby i paii^zi^zyznę
z:iprowadzić na nowo. bo ich gnii*-
rie teraz bieda, ale oni poderwać
^ię nie da»lzą, Ik) si o<lrożni«
Świ.;t. 61.
P o d e r w a n y = •»• ptaku, który nie
dowiaduje przed wyżłern i zrywa
się do lotu. np. -ilrzehić do po-
derwanej kuropatwy < Pr. fil. V,
837. II »Poderwany = warjat*
Parcz.
Poderziały p. Podejrzeć.
Poderżnąć: » Jedna z tych mądryk
sie uobwiesivła, a druga se garło
poderzła* Zb. V. 232.
Podeszew p. Podeszwa.
Podeszwa: » Podeswa = podeszew
u butów, trzewików i ciżem. z gru-
bej skóry. Pr. fil. V, 838. •Po-
deszew = podeszwa* ib. 838. ||
• Podeszwa = spód stopy* Ust.
z Litwy. »A ja ciebie, dziócho,
pod podeszwą noszę. Ja o co
lepsz^o Pana Boga proszę* Rog.
167. no 332, zwr. 10. »55gają ją
piką pod podeszew, óna zęby ści-
sła i nic nie mówi. n krew spada
na nich* Kuj. I, 327. || » Pode-
szwa = podkucie sań* Tst. z Raw-
skiego. II » Podeszwa = spodnia
część grobli* Prac. || »Pod»'szew
= spód korowała weselnego, który
■ dostaje muzyka* Pr. fil. V, 838.
P o d e s z w i r a : » Podeś wie-a = cienka
pode.szew. w środku przyszyta, we-
wnętrzna* Pr. łii. IV. 858.
P o d e ś n i a n V = » z;isiniałv * Swięt.
810.
P o d e ś w i c a p. P o d e s z w i c a.
P o d e t k n ą ć s i ę = » 1 , podejmować
na sobie suknie i zatykać np. za
pas 2, nasuwać się. przybliż;ić
się dokud* O. p w. Podtykać.
P o d e z d r z e n i e p Podejrzenie.
P o d e /. r V w o w a ć =r » podejrzy w ać «
Spr. iv, 380.
P o d g a 1 a ć » drzewo = podcinać od
dołu irałezie drzewa rosnaceiro* Pr.
fil IV, 858.
Pod gały = »kusy. podkasany. Drze-
wo pod gafę = drzewo pozbawione
g-afęzi dolnych* CMp.
Podgardlica = » drążek z i)ętli-
cami, -hiżący jiko zaprzęg dla
koni pr/.y radlę* Hemp. || »Pod-
g-ardlioa = cieiWzY drążek w jarz-
Podgarlica — Podhale
173
mie pod szyją \vołu« Chełm. I,
107. > Podgarlica = dolny drążek
w jarzmie < J. Łoś.
Podgarlica p. Podgardli ca.
P o d g i ą ć : » Póddzic = podgiąć •
Ram. 142.
Podgiemzać = >zakasać« Swięl.
710.
P o d g i e r t y: » Niższe półgrabki w wo-
zie drabiniastym często z tyhi łą-
czą się z końcami śnie tylnych
zapomocą obrączek zwanych pod-
gierty* J. Łoś.
Podglebie :=: >spód ziemi ornej*
Zb. I, 28.
Podględy: >Wlem usłyszę liścia
szelest, obejrzę się, czy kto nie
jest; czy kto na podględy, obejrzę
się wszędy* Pozn. V, 23.
P o d g 1 ę d y w a ć : > Baby nie piją, nie
tańcują, tylko młodych podglę-
dują* Pozn. V, 106. »A cóż to
tu po tych babach, co se siedzą
na tych ławach, ani piją, ni tań-
cują, tylko młodych podględują*
Rad. II, 137.
Podgonka: »Łowią (górale) ryby
'na podgonkę', zrobiwszy skośną
przez wudę kamienną udjazdkę'<
Enc. R. II, 822.
Podgorzałka = >dzika kaczka
z szyją błękitną* Ust. z Polesia.
• Podgorzałka = kaczka* Prz. ludu
VI, 111.
Podgórze: > Podgórze, leży na pod-
górzu* Sand. 269. »Hej, z pod-
górza, siwe koniki z podgórza
Wyprowadź-ze, Najświętsa Panno
z podwórza* Pleszcz. 66.
Podgrabnąć =: » podmieść miotła*
Udz.
Pod graby w a ć: » Komar łącke sie-
ce, liska podgrabuje* Zb. XV, 173.
Podgrob= » sieć z bardzo wiel-
kiemi okami , stanowiąca część
drygubicy, w której znajduje się
druga siatka bardzo gęsta. Gdy
ryba uderzy w tę gęstą siatkę.
przewleka ją przez oko podgrobu
i wywikłać się już nie może* Pr.
fil. IV, 858. » Część (sc. drychu-
bicy lub sieci) o wielkich okach
zowie się podgrobem* Pr. fil. IV,
813 p. w. Drychubica.
Podgrodzić: » A wolałaby ja, z ka-
minia podgrodzić, niezeli męzewy
matuli wygodzić* Pozn. IV, 77.
Podgrzybiec :^ gatunek grzybów
Wisła VIII, 360.
Podhalan, Podhalanin: > Pod-
halanie* Hozpr. X, 232. »Na
.stenę występuje chłop podhalań-
czyk tj. góral tatrzański, ale że
Tatry lud powszechnie nazywa
Halami, ztąd też mieszkańcy ich
noszą nazwę Podhalanów, albo
Podhalańczyków* Wisła II, 110.
• Choć ja pod halami, nie chcę
podhalana « Zejsz. 141. Toż Goszcz.
Tatry 129. Por. Podhale.
P o d h ji 1 a n i e c = » mieszkaniec z pod
Hal (Tatr)* Spr. IV, 348.
Podhalańczyk p. Podhalan.
Podhalański (taniec) : » Tańczą
zaś... podhalańskiego* Wisła II,
113.
Podhale = »kraj, ziemia leżąca
u podnóża Tatr, ze znacznem
wzniesieniem, o powierzchni fali-
stej, właściwie dzieląca Beskidy
od Tatr* Rozpr. X, 219. » Górale
zamieszkujący stoki Tatr pod na-
zwą Podhala, Ij. krainy położonej
poniżej hai czyli górskich pastwisk,
pojmują obszar objęty następują-
cemi granicami etc* W^rześ. T. 3.
> Mieszkańcy Podhala są Podhala-
nami: tak sami się nazywają i to
samo miano nadają im snsiedzi*
Wrześ. T. 3. » Podhale, kraj le-
ża/.-y u północnego tj. polskiego
podnóża Tatr, ciągnie się na pół-
no(! do Beskidów (Nowotarszoz\-
zna). Podhalanie, mieszkańcy Pod-
hala, o sobie mówią górale etc. * Spr.
V, ;]94. > Podhale'* Hozpr. X, 232.
174
Fcfdfiai^i — Podkai^irffk
F o d łj a J - k i : » P'j4tf4i-k]*T dzifrweczki
H«?j jako •arij<?f:zkj« Zfrj-z. 141.
7Vy^ G'/-?2/rz. 7atr.- 15^J.
F o d łł y c i <$ f^ F o d c h y t a ć.
Fod h y > y w a ć= j>od*kakiwać: » Koń
l«;kfj4ko -koki*rffi i «»kokifrrri w jyór^
f>'yjriv*vwał jA>drkakiwał « Kam.
Fodh y»ka p. Podarli ytka.
F o d j a c i; a ć : » f ^j^djacha': = |K*dje-
cłjać« harii. 143.
Fodjadek = *ffiMv riiHlźwjedź«
Wi4a I. 15*.
F o d j a ^ i <r I ri i k = > ''w Iłży . i;amek
półjfarcowyc 0.
Fodjakóbki = »r'>dzaj {rni*z«k«
Zh XIV. 28.
Fod jazd = »zbii^^ni<; -i^ do ku-
ropatwy fia rtrzał na saniach zi-
mowa pora: polować podjazd^.-rri «
Fr fi!. V. 83^.
F o d j ą ć : » Fodji'- = pcirjjać , f>od-
iii<*3ir:« Hani. 143. || » Podjąć* =
przyjąć, wziąć: > Nagłą .^rnierć
podjąć* Zb. II, 121. ». Strachu
podjął« F'izn. VI. 76. >CłiCc pod-
jąć ^u^Jii; do wojska* ih. 114.
• Chcł* podjąć ołużi^ę króleską* ib.
»Tarii ?^ohie f)odjón roboto* ib.
251. »Chcr; podjąć roboto, ib VII,
\i)h.\\ »l*odjąć« =: objąć: »Niech
(•\*l podojniio twój ził*ć pod nogi«
Maz. III. 182. II .Podjąć sii;. =
wziąć ♦•i**: »Nas pan podjon sic
pod bok. Pkszcz. 193. || » Pod-
jąć Hu»* ■:.: pod kąsać .si(^»: 'brnęła
(irzcfz wodę, podjąwszy się'« Hoczn.
225. Toż Zb. I. 73.' jj »l'odjąć
si«'« zobowiązjić się: » Krawcy. ..
podjęni się okry<!i(' zroi)ić« l\)zn.
Vi, 111. •Żadna kniw(;ka nic aho}
sic po(lyją(' taki sukni robić €
Chcłch. i, 212.
P o d j ą ł u k - » staranie, piclcjęno-
wanic; nic l)vło nijakicj^opodjątku,
ki«'j hyłcnł ciiory" Pr. III. V, 838.
P(»djcż(lżać pod -= wjeżdżać na:
»Król kazał podjeżdżać pod tę
i^zk.aiŁDa ?>rę róAayri: [laiDom. a chlo
podjedz:*?. !o weźmie ieyo e»jrke
z;ćł żo:-^* Koj. II. 127.
P o d j : m a ć : • P^jdjimac = jiodejuio-
wać- podnosić* Rani. 143.
Podjudzać: » Podjudzać na Litwie
znaczy: podrnawiae. pijdiegae.
f>odu^z^-zać. nakłaniać do czes^uś
złe20« Wa:. 163. » Podjudzać =
[Kidże?ać« Parcz. » Podjudzać =
fKrdburzać. [lobndzać* Petr. » Pod-
judzać = T»odn*zczać. pod^^zczu-
wać« Czark.
Podkamionka: * Podkainionki. pta-
szyny czarnrjgłowe i'< .xic«>ia mbi-
coła>. dość rzadkie, przechowują
-ię w «fórach« Rozpr. X, 219.
Ti»ż Ślęcz. Tatry 55 odsyłacz 23.
»P(id kamionki = nicwieikie pla-
szki górskie* Spr. V. 394. jj •Pod-
kamionka = kuna kamionka, Mu-
stc.a toina < Wrześ. 17.
P o d k a r b i a ć : » Pódkarbiac = przo-
drzeźniać* Hiif. 176. » Pódkarbiac
fpodkarbiać) = podrzeżniać. szy-
dząc* z kogo przez na.śiadowanie
je<ro mowy. Podkarbia za mną, za
nami* P<»l)ł. 67. » Belocy podkar-
biają (przedrzeźniają) Kaszubów
z pod Kartuz lub Luzina < Nadm.
30. »P6dkarbjac = podrzeżniać
komu. podrzeżniać czyją wvmowę«
Ram. 143.
P o d k ii r b i a n i ć = » pod rzeźni anie*
Pobł. 67.
P o d k a s a n e k = » podkasany czło-
wiek, w zagadce: 'Kusy Janek,
podkasanck, pędzi kozy z lasa\
oznacza grzebień lub szczotkę*
Pr. fil. V. 838. »Guzy panek, pod-
kasanek, goni bydiio z łasa. Grze-
bień* Zb. X, 136. » Idzie panek
podkdsanek, goni sarny z la^a.
>Orzel)ień« ib. » Idzie panek, pod-
kasanck Zćnie owce z łasa. Grze-
bień i wszy* Cisz. L 333. >(Hy-
rech panków, podka.sanków, do
jednego drzewa strzdlają. Dójki
Podkasanka — Podkuwać
175
11 kró\v« Zb. VI, 6. »Leoi panek,
podkasanck. pędzi <jweo z łasa.
Poiniotełko« ib. 10. >Kusy Janek,
podkasanek, poszedł w las z to-
porkiem. Siekierką się opasywał,
podpierał się workiem* Zb. II,
118.
Podkasaiika = » rodzaj tańca u In-
du wiejskiego na Litwie* O.
Pod kąsany = »z podcńągnięłem
niecu w górę ubraniem* Kozpr.
XI, 187.
P o d k i e r m a s z: » Kiermasz nie nasz,
ale podkiermasz (niedziela po kier-
maszu, w którą czasem lepiej się
bawią, niż w kiermasz), to nasz*
Wisła II, 309, n« lOiO.
Podkinąe = »|)odrzucić« Pr. fil.
IV, 233. Toż ib. V, 838.
Pod klopy p. Paździebia.
Podkład: » Podkład, w szewstwie,
druga podeszew. podzvlówka* Spr.
IV, 367. II » Podkład, rodzaj po-
duszki powleczonej płótnem, a wy-
pchanej sierścią, spoczywa na pier-
siach i na karku końskim* Święt.
11. » Podkład na konia, pcłduszka
z sierści lub włosia pod <-liomonto
u konia* Święt. 711. || »Podkład*
p. Podkładek.
Podkładać = piłTWszy raz orać :
»Jak się zaczną ugory podkładać,
to i konie zrazu chodzą w |)łu-
gach* Kam. 39. || » Podkładać
językiem*: »Zagórzanio wyśmie-
wają najbliższych sąsiadów swo-
ich, Nowotarżan ze wsi Obidowej
i Klikuszowej, kiórzy ł wyma-
wiają, że mówią 'po pańsku' i że
'podkładają jęzvkiem** Wisła III.
986.
Podkładek = » jaje zapasowe w ku-
rzem gnieździe* Święt. 710. »Pod-
kładek = jaje podkładane pod
kurę* Pr. fil. IV, 233. >P6d-
kładk = podkład, jajo, klóre się
daje pod kurę. aby łatwiej >woje
zniosła* Kain. 143. »Podkładk
(podkładek) = jaje położone w na-
siadzie. Na podkład zostawia się
jedno jaje w miejscu, kędy kury
się niosą* PoW. 67.
Podkładka: podory wka, pierwsza
orka: > Robola w polu składa się
u nich z podorywki czyli pod-
kładki (pod-oru) tj. |)ierwszej orki
i z odwrotu czyli drugiej orki*
Pozn. I, 100. »Do Św. łjikasza
już i podkładkę zimową na ła-
nach folwarcznych chło|)i ukoń-
czyli* Kam. 204. || » Podkładka*
:^ podszewka: »Wełniinki (t. j.
wełniane spódnice) miewają pod-
kładkę (podszycie) z futerbachelu
(barchanu)* Wisła VI, 492. .Pod-
kładka = 1, nasad w pługu 2,
trawa, chwast, dawany krowie
podczas dojenia* Pr. fil. IV, 233.
Podkładziny: » Zwyczaj podkła-
dzin dla dzieci na dniu 6 grudnia.
Grzecznym dzieciom podkłada św.
Mikohij jabłka i orzechy złocone,
pierniki i różne świstałki* Krak.
I, 313.
Pod kłócić >mąką warzywo, t. j.
nadać gęstcłść jirzez dosypanie
mąki* (Nie podano zkąd wzięte Ł.).
Pod kom i nok: » Komin z piecem
mają różne swoje kryjówki, a mia-
nowicie: jamka na popiół, pod-
kominek, gdzie kurv jaja noszt\<
Pleszcz. 21.
Pod kop ca: » Donosiciel, zwłaszcza
na szkodę wsi. je^t poczytywany
za najnikczemniejszogo człowieka:
nazywają go: 'Zburzyciel«'m, pod-
kopcą, Judasom'* Pleszcz. 97.
Podkopka = > kurczę, wylęgnięte
w końcu lipca i w sierpniu* Spr.
V, 118.
Podkowa: > Kónkowa = [>odkowa v;
Ililf. 168. »Na cóz nioze sie nam
przydać stare [)odkówsko* Święt .
333.
Podkować: > W7)n j;T vzol a szod
do kuznici, a dal jit pódkowac
176
Podkownik — Podkoziutek
na wszelki szterze* Hilf. 97. •Sie-
dem Ja*^io koni miał, wszystkie
kowal podkowaN Lub. I. 274.
Por. Podkuć.
Podkownik: » Wtedy nowy król
urzędy rozdaje. Tu znów uderza
tytuł podkownika dworu, który
przypomina tradycja o Leszkowem
gonieniu konnem po nabitych
gwoździach, do nowego słupa, gdzie
była korona* Kuj. I. 244.
Podkoziałek, Podkoziołok p.
Podkoziołe k.
Podkoziołek: » Ostatki. Popielec.
Podkoziołek. W oslatki, a o.^obli-
wie w o.statni wtorek zapustny...
wieczorem w karczmie stawiają
beczkę lub sadek, a na nim ta-
lerz do zbierania pieniędzy od
chłopców i dziewcząt (mianowicie
od tych ostatnich), dla gracza czyli
skrzypka. Datek ten zowie się
Podkoziołkiem... Pod Raciążkiem,
Służewem, Gniewkowem i t. d.,
podkoziołkiem zowie się zarówno
datek, jaki dziewczęta płacą mu-
zykantowi za taniec, jako i sam
taniec, który jednak niczem in-
nem nie jest, tylko zwyczajnym
kujawiakiem, kołodziejem, szorcem
i t. d.c Kuj. 1,210—213. .Pod-
koziołek , podkoziełek = uczta
w karczmie w ostatni wtorek*
Kuj. 11,275. » Podkoziełek =: uczta
w ostatni wtorek* Bib. Warsz.
1860, 629. » Taniec pod nazwą
podkoziołka znany, a będący zwy-
czajnym obertasem, jest f)Owszech-
nym między włościanami w ostatni
włon»k mięsopustny. i ztąd bierze
swą nazwę etc.« Pozn. I, 123.
»A trzeba dać j)odkozi()łok, trzeba
dać, nił' niałoć lo całki rok uba-
dać* Pozn. I. 124. »W ostatni
wtorek Iływa podkoziołek... Przed
muzyka >t«)ji talerz, a obok niego
figura drewniana j)rzystrojona w ró-
żne płatki, zwana dla dwóch roż-
ków na łbie koziałkiem albo pod-
koziałkiem... Śpiew parobka brzmi:
A trzeba dać podkoziałka, trzeba
dać, trzeba dać, boś ty mogła
całki roczek ubadać, ubadać* Pozn.
I, 124—125. .We wtorek scho-
dzą się do gościńca parobcy i dzie-
wuchy. Na >tole stoji na talerzu
czy misce jaki figiel np. chłopiec
z brukwi wystrugany i przykryty
serwetą (jest to podkoziołek)... [ tu
także śpiewają: A trzeba dać pod-
koziołka, trzeba dać...« Pozn. I,
125—6. » W ostatni wtorek bywa
zabawa w karczmie zwana pod-
koziołkiem* Pozn. II, 60 »W o-
slatni wtorek przed Popielcem,
stawiają w gościńcu obok swego
skrzypka beczkę próżną, dnem
jednem na ziemię, drugiem ją do
góry wzniósłszy. Dno górne na-
krywają białem płótnem lub obru-
sem i na niem postawią talerzyk.
Tak ustrojoną beczkę nazywają
podkoziołkiem... Śpiewają: Oj trze-
ba dać podkoziołka. trzeba dać,
jeźli która ma się jeszcze z nas
wydać* Pozn. II, 191. »A trzeba
dać podkoziołek, trzeba dać, aby
za to całki rocek ubadać* Pozn.
II, 192- H. .W ostatni mięso-
pustny wtorek schodzłi się tan-
cerze do gościńca. Na beczce po-
sadzoną jest lalka niała (ubrana
w sukniankę, w sjmdnie na no-
gach, ustrojona w kapelusz i i ta
niby to wybiera podkoziołek (płacę
za taniec): a przy beczce tej stoji
trzech lub czterech chłopaków
i uważa, czy położono pod ko-
ziołka pieniądze, a nawet tance-
rzy do tego wzywa* ib. 198— 4.
» W ostatni wtorek zgromadza się
młodzież obojej płci w karczmie
na podkoziołka* Pozn. II. 350.
• Podkoziołek (taniec ze śpiewka-
mi we wtorek zapustny) etc* Zb.
VIII, 66—67. .Podkoziołek. Po-
Podkólek — Podkulek
177
pielec liroczyslośc' w Popielec na
cześć młodych mężatek w karcz-
mie* Pozn. III, 40. >W ostatni
wtorek jest taniec w gościńcu
zwany podkoziołek * ib. 144. » W o-
slalki (we wtorek) odprawiają bądź
to w karczmie, bądź też w domu
prywatnym podkoziołek... Do tego
śpiewka: A trzebno dać podko-
ziołka, trzebno dać, dobrze było
cały roczek ubadać« Pozn. III,
145. » Dukaty płacą się tu gro-
szami, które wpadają pod owego
koziołka i zowią się pod kozioł-
kiem* Łęcz. 25. »()j trzeba dadź,
podkoziołka, — trzeba dadź, umia-
łaś ty cały roczek - ubadać etc*
Kai. I, 72. » Dziewka w ostatni
wtorek wieczorem idzie do go-
ścieiica (karczmy) na taniec, przy
podkoziołku* Kai. I, 73. »W Po-
pielec schodzą się znów do kar-
czmy baby (ale to już tałałajstwo)
i tańcują a raczej skaczą lam
>na konoi)ie« z parobkami [)rzy
podkoziołku* Kai. I, 73.
Podkólek p Podkulek.
Podków czar z: » Podkówcarz = len
co ma buty okute podkówkami,
więc mieszkaniec równin w prze-
ciwieństwie do górali, noszących
kierpce (kyrpcarzy): zwykle w po-
łączeniu : Lahy podkówcarze*
Rozpr. X, 296. >Podkówcarz =
mający buty z podkówkami*
Wrzos. 17.
P o d k ó w e c z k a: > Druzhecki majom
bólyzładnemi podkówecki* Wisła
VII, 337.
P o d k ó w e ń k a : > Oj i bez las bez
ol>zyny bez ;ini)tnicki >mug, bo-
dej cle nie jodiię ja podkóweńkę
slłuk, bodej cie< rN)zn. IV, 54.
Podkówsko p. Podkowa.
Podkrącać = pndknn-ać: > Idzie
Wojtuś do Ka>ieńki, Podknn-ji se
wąsy* Zb. XV, 89.
P o d k r e w i e ń s t w o = pokrewień-
Rtownlk T. IV.
stwo: » We cwiortek wieczór przy-
chodzi oględnik (żeniaty chłop
z podkrewieńslwa, z trudna kiedy)
z ilaszką z winom razem z kawa-
lerem do domu swej upatrzonej*
Pozn. III, 191.
Podkrupki = >mąka otrzymana
z potłuczonego ziarna przez prze-
siewanie* Petr.
Podkrzasy wać = podkrzesywać:
• Rośnie, rośnie, mech na .sośnie.
Gdy ją podkrzasują* Zb. IX, 218.
Podkrzesać: »Podkrzesać se =
zatańczyć sobie* Rozpr. X, 296.
• Podkrzesać se = zatańczyć so-
bie: fajnie krzesze* Wrześ. 17.
• Podkrzesać = tańczyć, zatań-
czyć* Spr. V, 371 p. w. Krzesać.
Podkrzesanek: » Chudy panek,
podkrzesanek, z łasa owce żenię.
Grzebień* Zb. I, 122.
Podkuć: »I)a jadę nie-jadący. Ko-
nie moje podkujący* Zb. VIII, 87.
Por. Podków a ć.
Podkulek: >()d szynkli do kul idą
podpórki zwane podkulkami* Krak.
I, 176. > Podkulek = hak, patyk
do zatykania koła u wozu* ib.
IV, 31 Ó p. w. Kula. > Podkulek
u wozu* ib. 317. >Podkulki dwie
pod kłonicami na [lośladku, żeby
.-^ię leż kłonico nie roz<\'odziły*
Zb. IV, 190. »Kule podtrzynuiją
podkulki rzyli drążki zakończone
okuciom w kształcie kółka, które
wkłada się na oś pokrytą już
mutą< Zl). X, 207. > Części wozu:
osie, dyszol, rozwoni. kule, koło-
wrót, podkulki elc* Rud. 18.
V Zawiązał mu ocy i wzion pod-
kulka od wozu i jak go huknie
w ślo})io* Cisz. I, 254. •Czaro-
wnico nżywjijji do jazdy nocnej
na ł^ysa, górę niiotoł starych, ko-
ciub, ]K>dkólków od wozów, by-
dlaj a cza>om i ludzi* Pauli 21.
>Dra,żok drewniany wygięty w tyle
wozu. którego żelazny spiczasty
\2
178
Podkiipka — Podle
koniec wchodzi w synkiel, a. drugi
górny koniec połj^czony j^-st z kó-
nicą, nazywa się podkólek* Spr.
IV, 333. '
Podkupka: >BojjU sie (Bonaparte)
pruskich żołnierzy, Ale pruskie
oficerzy Na jego wolo przysłali,
Podkupkie od niego brali* Kętrz.
85.
Podkurek: »W ostatni wtorek o pół-
nocy wnoszono podkurek , t. j.
pierwszą postną kolacyc z mleka,
jaj i śledzi złożoną* Pozn. I, 262.
»Po wieczerzy mięsnej w ostatni
wtorek, około godziny 12 półno-
cnej, mleko, jaja i śledzie dawano,
temi potrawami przygrywając nie-
jako |)ostowi nadchodzącemu i po
slopniacii od mięsa przez nabiał
do niego przystępując. Ta kolacya
zwała się podkurek i wszędzie
była użyvvana, lak w wielkich do-
macth jak w małych* Maz. I, 121.
» W ostatni wiórek chło|)cy obwo-
zili także po wsi przed r. 1830
kura czyli koguta na kółkach, za
co odbierali datki. Za takowe datki
wyprawiali .sobie wieczorem w kar-
czmie ucztę zwaną podkurek*
Pozn. III, 1^4'. »Po oczepinach
nad raiuMH dają podkurek czep-
cowy z gęsiej pieczeni* Pozn. II,
90. »W zimie przy przędzeniu
siedzą kobiety do północy, a wte-
dy za pierza jaki garniec, gospo-
dyni, u klóroj [)rzędą, daje im
podkiirek (t j. gdy ma już piać
kur nadedniem), u^marzy jaj i o-
kra^i j<' skrzeczkirm (skwarkami)
do czego czasami włoży kiełbasę
jako przysmak* Pozn. II, 181.
»Ten umarły iJaś) uołał tak: Przę-
dziuno, c«) <'i(» we czwartek przę-
dzono, a podknrku przy tobie nie
jedzono, .śliż (zleź). ol( w)órz myl*
I»ozn. VI, 181. .W Krakow.skiem
w żniwa nocne czasem dają i pod-
kurek czyli ranne jedzenie* Kieł.
I, 54. » Podkurek = przekąska
pomiędzy podwieczorkiem i wie-
czerzą. Niemcy nazywają tę prze-
kąskę niezbyt zachęcająco Schwei-
nevesper* Wisła III, 746.
Podkuszać: » Jeden z tychże zbro-
dniarzy okra.ść kolegę zamyślał —
myślał i my.ślał i nie mógł za-
snąć, a djabeł go podkuszał*
Bal. 52.
Podia = »dla, podia cegoście hań
śli?* Spr. V, 394.
Podlać » kogo :^ czarować kogo
w ten spo.sób, że się coś wylewa
w miejsce, którem ma przechodzić
mający być oczarowanym; przy
tem oczywiście wymawia się pe-
wne słowa tajemnicze. Taki pod-
lany doznaje przez to jakiegoś
nieszczęścia* Zb. I, 73.
Podlaseczka = > nazwa fijołkó w
błotnych* O. Por. Podlaszczka.
Podlasie: »0j Basiu moja Ba.siu
nie chodź po podlasiu (pod la-
sem)* Sand. 42. > Kasiu moja Ka-
siu nie chodź po podlasiu* ib.
218. Zb. XII, 136 i 221. Pleszcz.
216. Kieł. II, 92. »Ach Jasiu, moj
Jasiu, nie chodź po podlasiu* Zb.
IV, 1()3. »A na pod-lasku camó
wrona krakała* Kieł. I, 116. »Pod-
laś = Podlasie* Pr. fil. V, 838.
Por. Podlenie.
Podlasiu = »Podlasianin, Podla-
siak : 'ty Podlasinie' przezywają
Mazurzy swoich sąsiadów* Pr. fil.
V, 838.
Podlaszczka = » posp. nazwa
dziko rosnącego łijołka* O. »Pod-
lascki* Zb. VIII. 258. Por. Pod-
ia s e c z k a.
Podlaś p. Podlasie.
Podlały w a ć = » zbliżać .się w cza-
sie coitus. np. cieciorka do koguta
podlatuje • Pr. lii. V, 838.
Podle: » Podle, wpodle = obok*
Pr. lii. IV. H5M. » Podle = wedle,
koło. blizko np. podle miasteczka*
Podlec — Podliźnik
179
2b. I, 22. »Podle, pole = obok*
Mii. » Podle = podle, obok, przy«
Ram. 143. » Podle Wóle« = pod
Wolą (nazwa wsi) Rozpr. IX, 309.
>Jak ty umrzesz, I za pól roku,
Dam cię pochować Podle mego
bokQ« Rog. 132, nO 251, zwr. 3.
>Jeden pozoslaly (iip. Jaś) idzie
•do pierwszej osoby z brzega i puka
j^j w głowę palcem, pytając: »Puk,
puk. czy tu pani Róża mieszka?
Ta zuś wskazuje na drngj\ osobę
{np. Basię), obok niej siedziicą,
i mianując ją panią Różą, mówi:
'Tu podle!' (w podło mnie)« Kuj.
I, 218. >Zapyiana wskazuje na
sąsiadkę na kolannch i ])Owiada:
^Tu podle'« ib. 219. »Bóg wyjąn
żel)r() z niego [ujłożyl podle nie-
go* ib. 281. » Wyprowadził się
Szymon w podle do sąsiada* Bal.
13. »Cliłop drzewo rąbał w nie-
dzielę, kiedy msza hyła w kościele;
a jego żona Salka i z podia kuma
kowalka, dobre przyjaciółki obie,
godność świadczyły sobie* Bal. 46.
Podlec = » człowiek podły, beze-
cnik, niegodziwiec < O.
Podlecieć: » Kiedy sobie podlelę
ku elimurom, widzę całą ziemię
naraz* Choć. 110. Toż Pozn.YI,
322. »Jedzzc Jawień ku niebożę,
Twoja Maryś nie może: Podleciały
ją jaskółki. Snkaj Jasieńku pia-
stunki* Wisła V. 42.
Podlega = » podszewka* Pr. fil.
IV. 23.J.
Podlejszy = uhoższy : » Pierwsi
zasiadają do siołu go-podarze za-
możniejsi, a kie<iy ci się posilą,
proszii gości 'podlejszych' t. j.
uboższych* Wi4a VII, 738.
Pod lenek r^ » nazwa rośliin-'-. Pr.
fil. IV, 858.
Podlesiak = •niie-zkający tuż [)od
lasem* Osip.
Podlesie: >Zgul)iłtMn <iclc na pod-
lesiu* Satul. 21)9. »l'o podlesiu
kwitnie w jesieni wrzos* Krak.
III, 137. >Z ochotą pieski latają,
i lam na podlesiu nadskakiwają*
Pozn. IV, 266. > Kasiu moja Ka-
siu, Nie chodź po Podlesiu (wieś),
Bo cię Poleś zdradzi. Będą chłopcy
radzi* Zb. X, 261. »Tam na pod-
lesiu trawka się wiewa. . Gdzie
moja dziewcyna, co mię lubiła?*
Pleszcz. 204.' Por. Podlasie.
Podletni= » stary, wiekowy* Rozpr.
III, 374. > Podletni = stary (o oso-
bach)* Spr. IV, 327.
Podlewa: » Podają uczestnikom (we-
sela) barszcz z burakami i mię-
sem, pieczeń wiepr-zową, wołową,
groch z podlewa (t. j. z .sosem
z octu i n.iodu, z przydatkiem
mąki i masła)* Lub. I, 161.
Podlewaczka = » konewka z sit-
kiem na końcu do podlewania
kwiatów* Pr. fil. IV, 233.
Podlewać: >Na tym pań.skim mo-
ście Rozmaryjan rośnie, Żaden go
tam nie podlewa, On lam nie
urośnie* Rog. 176. n^ 354.
Podleźć: > Więc podlozła (podlazła)
na ona górę* Kuj. I, 124.
Pódl i ca »a. podlire w I. mn. =
plamy wątrobowe na piersiach,
twarzy...* Tsl. z Lidy.
P o d 1 i z o w a c z = » po«*h Icbca « Wrześ.
17. >Podlizowac = pochlebca*
Spr. IV, 28. Rozpr. .X, 296. .Pod-
lizowiic = pochlebca, człowiek
fałszywy* Spr. V, 394 p. w. Pod-
liźnik. Por. Podliźnik.
P o d 1 i z o w a ó .-^ i e = » pochlebiać*
Spr. IV, 28. Wrześ. 17. »Podli-
zować się = jirzychlebiać się*
Rozpr. X, 296 p. w. Podliz«łwac.
>Kuha sie rad pan(»m |)odlizuje*
Spr. V, 394 p. w. Podliźnik.
Podliźnik > także 'lałośriik' = po-
chlel)«'a, człowiek fałszywy^ Spr.
IV, 310. »Podliźnik = pochlebca,
człowiek fałszywy, np. podliźnik
sio ohiiznjc, 1. j. chwali kogoś
12*
180
Podlodnik — Podłaźnica
w oczy< Spr. V, 394. Por. Fa-
ł e s z ri i k, P o d 1 i z o w a c z.
Podlodnik = » przyrząd z haczy-
ków do łowienia ryb« Prac.
Podlotek = > sokół młody gdy już
z gniazda wylatuje* Pr. fil. V,
838. » Podlotek = piskie dzikiego
ptaka zaczynające latać « Osip. ||
• Podlotka* = młoda dziewczy-
na. >Był carnok^iężnik bardzo wie-
rze katolickiej [)rzeciwny, i miał
córkę podlotkę (młodziutką)* Krak.
III, 29. II »Podl()ły = młode dzikie
kaczki* Hemp. » Polowanie z ło-
dzi na podloty* Tvg. ii. 1, XIV,
523.
Podlotka p. Podlotek.
Podloty p. Podlotek.
Pódl u stek = ^łańcuszek lub po-
wrózek dla piłączenia kłonicy
z luśnią u wozu* Swięt. 710.
»r góry wiążą luśnie z kłonicami
łańcn>zki zwano podlustki* Swięt.
11.
Podłacić: » Jeżeli wskutek długiego
użycia, a>zkodzą się sanice 1. j.
znacznie się już wytrą, wtedy...
przybija się pod te sanice ze
spodu kołkami obgrubnie (grube)
listwy zwane podłaciny, a ta ro-
bota zowie się: podłacić* Krak. I,
358. Tor. I*odłacina.
Podłacina: >kiac do żniwa, by je
(j)ortki]()d podarcia uchronić, przy-
wiązują sznurkieiu na kolanie ka-
wałek .skóry (p()<Uacina)« Krak. I,
12(). »P()(iłacina< w lemże zna-
czeniu Kło>y XIII, 44. »PodłacJna
(podła«ina) = łata podbiła pod
zużyte płozy saii, których, tak
zrc[)arowany<-łi dalej używać mo-
żna* Tobł ()7. - Podłacina* w tem-
że znaczeniu Kiak. 1. 358, por.
Poddacie.
Pod ła 11 czn k: -A gdy podłańtzuku
(podły <l!a niej. uniżony) a gdy
serce ( znje, i)ędę cię kochahi puko
fj)óki) tylko żyję. Kuj. II, 21.
Podłapki = >obszewki u ręka^
wów* Pr. fil. V, 838.
Podłasv: »u maści wołu* Zb. III,
133. '
Podła w^cze: »Poduawce= miejsce
pod ławką: 'su kam po poduawcu'«
Rozpr. XXVI. 389.
Podławnik: »Sedł kum do kuma:
Wdziwaj kumie buły, Pojedziewa
do sumnika (do łasa), Weźmiewa
se podławnika (psa) etc* Zb. I,
130. >Siad«aj na pomocnika, bierz
poduawnika, góń filozofa z gra-
cyją, co nciek do sumnika: .-ia-
daj na konia, weź psa, goń wilka,
co uciekł ze świnia do lasu* (lisz.
I, 357.
Podłazi czka: » Podłazicka = ga-
łązka jodły, zakładana w wilją
Bożego Narodzenia* Cer.
Podłazić » kogo = iść do czyjej
chałupy w noc wigilijną z powin-
szowaniem stąd wyrażenie: do-
brześ me |)udlaz t. j. f)rzyniosłeś
mi szczęście* Spr. V, 395.
P o d ł a z i n y = » pierwsze zaloty *
Zb. I, 48.
Podłaź y = »w wigilią Bożego Na-
rodzenia przywiązują u pułapu
w izbie tz. podłazy, łj. plecionkę
ze słomy, niżnego kształtu, często
opłatkami ozdobioną: czasem wy-
rabiają misterne podłazy z drze-
wa* Spr. V, 394. II »Podłazy =
zwyczaj cho(izenia [)0 doniach
w Boże Narodzenie i Nowy Rok
i rzucania na iiiie^zkaiiców owsem*
Rozpr. X, 29(). > Podłazy = cho-
dzenie po domach w Boże Na-
rodzenie i Nowy Rok* Wrześ. 17.
>0 godzinie 2-ej nniszą już być
wszyscy na n«)gach i oczekiwać
przybycia podłażników, t. j. gości,
klóizy zwykle po pasterce przy-
chodzą, na podłazy. t. j. z powin-
szowaniem świąt € Wisła II, 104.
Por. Podła ziny, Podłaźnik.
P o d ł a ź n i c a : > 1 )zieci już od wcze-
Podlaźniczka — Podhiżeczka
181
snego rana (w wigiljc Boż. Nar.)
<:ieszą się na podłaźiiieę. Jest to
ucięły w dlaofości 1 do 2 łokci
wierzchołek jedlicy, który wieszają
u sŁragarza« (opi^) Mat. W. 7.
»Podłaźniczka«: >W wilję chło-
paki lecą do hisu po podłaźniczki,
t. j. po małe choinki, czyli raczej
wierzchołki z choinek* (opis) Wi-
sła 11, 99. »Przy wilji pod stołom
leży siano z powrósłami, a w ką-
cie izby snopek owi^a z 'podłaź-
nicką'. (Jest to prawdopodobnie
to samo. co w Sowlinach 'połaź-
nica')« Zaw. Etn. 5. »Oknaobu izb
ohaty (izdebki i piekarni) ozda-
biają gałązeczkami jedlicy... Ga-
łizki wspomniane nazywają się
podłażnickami« Mai. W. 7. Por.
P o d ł a ź n i k, P o ł a ź n i c a.
Podła źniczka p Podłaźnica.
Podłaźnik = »ten, co chodzi po
chałupach z powin-^zowaniem w noc
wigilijną* Spr. V, 395. Toż Hozpr.
X. 296.' Rozpr. III, 374. .Pod-
łaźnik = chcdzicy z powinszo-
waniem Nowojro Hoku« Wrze.^.
17. II »Po(lłaźnik = plecionka
•/.e słomy, mająca kształt małej
tarczy, do której się w wiiiilią Bo-
żogo Narodzenia {)rzywiesza świat
z opłatków* Rozpr. X. 29(). Toż
Wrześ. 17. || »Po(iłaźniki =
opłatki* ib. II > Podłaźnik = choin-
ka, zawieszona n powjiły na Boże
Narodzenie* Rozpr. III, 374. »Jabł-
ka, które pozostały na podłaźnik n
(sadzie), święcą na św. Błażej (3
lalego)* Zb. vi, 284. Por. Pod-
łaźnica.
Podłoga: »Pńodniiojia := podłoga*
Rozpr. VIII, 176. >.Je.śii rodzice
|)anny mają obszerną na podłodze
stancję, to prosi on (starający się)
młodzież taneczną, aby ten taniec
do nich wprowadziła, a potem po
<*ichu i jego samego* Maz.V, 195. ||
» Podłoga = listwa n sukni* Parcz.
Pod łopac >a. pod łopacą =
od południa, od strony słońca po-
łii dniowego: *pod łopacą śnieg zgi-
nał', 'pod łopacą słońce śnieg wy-
żarło'. »Pod opacą = 'słonecne
pole'* Pr. fil. IV, 233.
Podłożenie: > Jeżeli przez zadanie
i zawiązanie gusła na szkodę czło-
wieka bywają rohione, to prze-
ciwnie przez podłożenie szkodzą
tylko jego dobytkowi, jako to:
owcom, pszczołom i t. p.* Fed.
II, 235. » Ażeby za podłożenie
jakiejbądź choroby zemścid się na
winowajcy a zarazem uczynić ulgę
swoim owcom, guślarz czyni to
w taki sposób* (opis) ib. 236.
• Podłożenie polega na tem, że
z chorej osoby zebrano włosy,
okręcone w szmatę, kładą się pod
próg domn. Kto z domowników
próg ten przestąpi, dotknięty zo-
sUmie chorobą kołtuna* Kieł. II,
212.
Podłożyć: »Jest lakże mniemanie
między wieśniakami, że choroby
można 'podłożyć' lub 'zadać' na
czas ograniczony tj. na kilka lat,
albo też na zawsze* Wisła III,
510. Toż Kieł. II, 2J3. || >Pod.
łożyć = zaorać pole [)ierw.-zy raz:
ugór sam sie podfożył, ugór pod-
łożony* Pr. fil. V, 838.
Podłóż k a: >M()ja Ahayś tupnij nó-
żką, mas pieniądze pod podłózką*
Kieł. II, 54.
P o d ł u b e k = >burz\xiel, wii-hrzy-
ciel* Pr. fil. III, 496. || »Pod.
łubki a. łubki = chłopi, którzy
porzucili obyczaj swojski, tj. ubra-
nie i gwarę i na tem jedynie za-
sadź I ją wyż-izość swoje od cłiło-
pów, a w liierarchii społecznej
zajmują niższe stanowisko, a więc
lokaje, ekonomowi*^, szynkarzo. or-
ganiści itp. Chłopi [)odłubk<)W nie-
nawidzą* Spr. V. 394.
Podłużeczka p. Poduszeczka.
182
Podły — Podno
Podły = »w złym gatunku* Mil.
> Podły = lichy iip. podłe sukno«
Pieszcz. 40. » Podły, nielylko się
mówi o człowieku, ale leż o in-
nych stworzeniach, gdzie przybiera
znaczenie: słaby, nędzny: np.
pszczoły podłe, słabe co do liczby
i zapasów, z małym uśpiechem
w robocie; chociaż czasem i o czło-
wieku mówisic, bierze się się len
przymiotnik w znaczeniu ubogiego,
podupadłego, chudopachołka lub
nizkiego rodu, a niekoniecznie
w znaczeniu zwykłem: nikczem-
nego, godnego pogardy* Hoczn.
225. >Na drugi dzień dali mu
trz^ napodlejse konie « Zb. V, 249.
» Matka wołała có podlejsego jeś
i pić. bo sic bała, ze musi za-
płacić, a un wołał có lepsego<
ib. "J58. » Najbliższy drużba przy-
wodzi która z podhch druchien*
Święt. 138. » Podły, podlej.se =
w znaczeniu niższości gatunkowej,
a nie moralnej, np. 'podły grunt',
'podlejsv owies' <zvli goiszv« Pr.
fil. IV. 858. II •PodJv=brzvdki«
Spr. IV. 380.
P o d m a g u 1 i (• = » odurzyć , obała-
mucić kogo, a zwłaszcza kobietę,
tak, że zrobi I o, czegoby się bez
podniagiileuia uczynić nie zdecy-
dowała nigdy; żydówkę łatwiej
podinagulić jak żyda« Roczn. 225.
Podmaraniec p. Pomarańcza.
P o d m a r s z a ł c z y : » Drużba wybiera
z li«zby 6 8 swatów jednego
marszałka i [)odmarszałczogo« Zb.
XIV, 179. » Pierwszy swat nazy-
wany jf^t marszałkiem, drugi pod-
marszałczym* Wisła VII, ()88.
Podniet: Na pochyłościach (pod-
mclacli! ciemniały hreezki i [jro-
>a« Pa(iali<-a: Oj^jwiadania i kraj-
obrazy 1, 31.
P o d m i a I a c z k a: » Podmiatacka =
żarłuczna kura. gęś, krowa* Święt.
710. >Przydzie Kapralowa kacka.
Dobra podmiatacka* Święt. 252.
Podmieć = >pr)dściółka< Petr.
Podmiotek = » podnosek : dać,
przyszyć do butów podmiotki« O.
Podmiot = »gnój, śmiecie, wyrzu-
cane na jedno miejsce* Petr.
Pod mistrz j». Poczt mistrz.
Pod młoda: » Podmłoda jest to pierw-
szsi ilość mąki zakwaszona dla
obudzenia fermenłacyi w następ-
nej większej ilości ciasta [irzezna-
czonego na chleb* Chełm. I, 60.
Podmłodzieniec = » młodzian «
Petr.
Podmorski: » Pódmórzci = pod-
morski (o wietrze i « Ram. 143.
Podmowa: »Nie słuchać było, nie
słuchać było, matulincj podmowy;
wynieść mi było, moja Marysia,
podu.szeczkę [)od głowy « Lub. I,
192. »P6dm6\va = podmowa, na-
mowa przeciwko komuś* Ram.
143.
Pod mu raj ec. Pod mura nieć p.
P o m a r a ń c z a.
Podmykać się: » Nasza panna Ma-
rusza, podmyka się (w tańcu) pod
Matusza* Oles. 85.
Podnaszać = podnosić: > Ksiądz
defmitor głos podnasza* Syrokomla.
II »P6dnaszac = podnosić często «
Ram. 143.
Podnęta = » przynęta* Spr. V, 395.
P o d n i e b i e : » Ozdobą izby jest łóżko
z 'podniebionr, którego firanki są
zwykle o kwieci-^tych deseniach,
czasami białe* Wisła III, 726
i 746. II >Podniebie, -ia = pod-
niebienie (mówia^ i podniebienie) €
Czark.
Podniebiesie= » przestrzeń, miejsce
pod niebem « O. p. w. Podniebie.
Podniosować się: » Skowronek,
jak dzwonek , Gdy się w niebo
podniosnje* Rog. 223, n« 449,
zwr. 5.
Podno p. Pono.
Podnocki — Podoba
183
Podnocki: > Pamiętaj córuiiiu Zę-
by ci sie nie słało, o jak sie stało
innym! 'Oj nie stanie — nie sta-
nie. Bo mi sie juz stało!" Trzy
krocki udziałała, Trzy podnocki
dostała 1 smutnie zapłakała* Święt.
214.
Podnoga p. Podłoga.
Podnosek: >Podno^iki = podzelo-
wanie u obuwia, np. 'siewc dał
podnoski'« Pr. fil. IV, 858 O.
Podnosić: »Jak ja będę kielicha
podnosił. Za ciebie będę Pana
Boga prosił* Rog. 132, n® 250,
zwr. 6. II » Stawiać krokwie na
zabudowaniu zowie się podnosić,
np. u tego sąsiada podnoszą sto-
dołę* Kuj. I, 76. II » Grzeczność
wymaga, aby, jeśli cze[)iny odbyły
się we dworzij u dziedzica, cze-
pek ofiarowany jej przez panią
donm, przyjęła pjinna- młoda na
głowę, mimo innych czepków,
leinbardziej, jrdy pjmi suma pod-
no>i go jeszcze za pomocą kilku
reńskich pod cze[)ok podłożonych*
Krak. II, 56. || »Źona moża ode-
sła bo nie umiał rzemiesła, Ani
orać ni kosić ani żonki podnosić*
Lub. II, 45.
Podnożaje = * stopa przy koło-
wrotku lub warsztacie, na której
opiera się nojra przy poruszeniu*
Parez. Por. P o d n ó i. e.
Podnóże p. Podnóże.
Podnóżka p. Podnóże.
Podnóże: » Część składowa krosien :
3) podnóżki, podnóże lub pedały,
czyH dwie deski przy samej ziemi,
przymocowane do lak zwanych
nicionek* Plcszcz. 27. > Cześć skła-
dowa .slaciw: 5) podnóżki, pod-
nóże, pedały, stopnie, są to de.^^ki
przymocowane u samej ziemi do
nicionek i służą do przebierania
nogami* Wisła Vii, 291. .Pod-
nóże w warsztacie tkackim, rodzaj
pedałów, którymi wjjrawia się
w ruch nicielniee* Spr. IV, 310;
ib. V, 395. » Dolną część czyli
podstawę me<lianizmu (krosien
tkackich) stanowi podnóże, na któ-
rem opierają się nogi pracownicy,
dopomajsając i uchem swym do
pośpiechu w robocie* CheJm. I,
79. »Warsztat tkacki składa się
z następujących tzęści, mianowi-
cie: 1, deszozka, na której siedzi
wierzgała (tkacz), a która leży na
pałach 2, podnóżki, na których
oparte są nogi wierzgały* Lub. I,
90. > Warsztat tkacki: słupki po-
niżej przyciesi mają pod kątem
mniej więcej 85^ tak zwane pod-
nóżki (deszczułki)* Święt. 31. ||
>Przy wózku do przędzenia od
synkla osi na żelaznt^j korbeczce
zwiesza się tnk zwana panna,
której spód wiążą dwa druty, wy-
chodzące otworem z przeciwnych
kii?runków z pcd stołka, gdzie pod-
trzymują ])odnózkę* Święt. 17. ||
• Kobylica sosnowa, do strugania
i obrabiania drzewa. Ma ona ławkę
(de^zrzkę) na czterech nogach.
Przechodzący pionowo przez otwór
w desce drewniuny piesek rucho-
my wraz z przybitym przy dolnej
ezęści swojej podn<Vżkieni, służą
do przytrzymania statków (mate-
ryałn) [)rzy obn»ł)ienin« Lub. I, 84.
II »r)o drążka pon"żej mniej więcej
w odiia leniu HO ctm. od miecza
jest j)od nóżka przywiązana, słu-
żąca do przyci^kjłnia tejro drążka
przy rznięciu .^ietzki* Święt. 15.
> Podnóżka = [)odn<'»żek« Święt.
710. Por. Pedały, Podno-
ż 11 j e.
Podnóżka p. Podnóże.
Podoba = >podohieństwo< Pr. fil.
V, 838. Hozpr. Viii. 209 i 231.
• Podoba = j)odobieństwo. Na po-
dobe = podobne, ale niezupełnie
takie* Mil. »rióra miała podobę
do budynku* Nadm. 41. »Na po-
184
Podobać się — Podobieństwo
dobę = na podobieństwo* Pr. fil.
IV, 858 p. w. Nu... . Węgorz dłu-
dzi, na podobę żmnije« Derd. 106.
»Na podób = na podobieństwo*
Pr. fil. IV, 233. Konopnicka: Na
dnjdze. » Podób. zam. podoba =
podobieństwo, np. ryś stąpa na
podób (lub: na podobę) kota«
Kuj. II, 275. Toż Bib. Warsz.
1860, 629. II » Podoba = chęć,
upodobanie* Ruzpr. III, 374. » Po-
doba = upodobanie, |)an młody
do swojiij podoby młodej panny
szuka* Pr. fil. v/ 838. »Nie pój-
mej, Józinok, Hogaty dziweeki,
Ino sobie pojmij. Po swoi podo-
Lie* Wisła VIII, 277. >Prosimy
na wątrobę, Żvby pan młody do
panny młody miał podobę* ib.
487. »Damy (drużbowie) panu-
młodtMnu wątrobę, zęby miał do
ni (do panny-młodej) |)odobę. Bo
nas pan-młody sukiił do swoji
podoby* ł^ęcz. 09. > Dadzą panu
młodemu wątrobę, żeby miał za-
wsze do panny młodej ozdobę
(lub podobę)* Kuj. I, 282. Zwła-
szczji często w wyrażeniu, że pan
młody szukał panny młodej »do
swojej podobv* Kuj. I, 263; ib.
281; ib. 312.'Pozn. II, 297. Pozn.
III, 51: ib. 80. Wisła VI, 80; lub
też: »dla swojej podoby* Wisła
VIII, 4H6. II »Vodoba = rzecz
upodobana* l*r. fil. V, 838 Ilozpr.
X, 219. >Po(lol)a = przedmiot,
osoba upodobana. 'Nie mój konik
nie mój, nie moje to oba. Nie
moja dziewryna, nie moja podo-
ba* Spr. IV,' 327. > Podoba =
oM)ba iub rzecz u|)odobaiia, np.
Kaśka, to jiiz moja podoba* Spr.
V, 395. » Dałby ja na trzewiczki,
dałby jej na i»ba. (loby boso nie
cliodziła ta moja podoba* Zejsz.
51. »()j dałek ji na tr/.ewiki. Oj
dał(ik ji na ol)a; Zęby boso nie
cliodziła, Takii moja podoba* Zb..
XII, 132. » Cisawe koniezki cisawe
to oba, Frajcreezko moja, wielka
to podoba* Zej.-*z. 109. jj •Po-
doba == piękność* Rozpr. X, 219.
• Podoba = piękność, uroda, np.
skoda twoji podoby* J^pr. V, 395.
>Tyś mi patrzał na podobę* Zb.
IX, 192. »Kuba sie zucył do ty
wódki, a skoda jego bonoru, jego
cbłopstwa i jego podoby* Spr. V,
347 p. w. Chłop. »Sanujze mnie,
sanuj, za wianecek. za mój, I ja
ciebie bede za twoje podobę (=
urodę)* Wisła VIII, 214. || .Po-
doba = możebność: Cy to po-
doba, zęby to prawda była?* Mil.
• Podobizna, podoba = podobień-
stwo; np. więk.^za podoba na desc
jak na pogodę; — jest podoba,
że się studniarz wnet wody do-
bierze* Krak. IV, 317. »Cy po-
doiła, moja babko, zęby moja zuna
mniała dwoje?* Chełcii. II, 142.
II » Podoba* w znaczeniu wąlpli-
wem: > Podoba, podoba, kiedy ła-
dni oba. Kiedy jeden brzyćki, to
zaraz niezgoda* Wisła VIII, 217.
• Podoba, podoba, kie s\ ładni,
oba. A kiedy i)rzydzki, to zaraz
niezgoda* Zej>z. 56.
Podobać -iię: > Podobać .się na
kogo = być podobnym do kogo*
Wi.sła Iii, 88. •Podobać się ==
niem. Scliacliten* Mrong. 650.
P o d o 1) i a d e k : » Coż ty jisz, pod-
obiadek, czy śni;idanie?* Zb. XI,
27. >Ta carnoksiynziiica na pod-
objadek zawsze i (= jej) dawała
kromkę ciilel)a z ma-łem* ib. 100.
Podobien p. Podobny.
P o d o 1) i e li s t w o = podobna: »Po-
dol)ieństwo ożywić umarłygo cło-
wiekaV« (= czy podobna?) Zb.
XI, 95. » Niema podobieństwa =
niepodobna* list. z Litwy. || »Po-
dol)ieństwem* = pono, podobno:
>0 biada na tym świecie, mło-
dzieiicze i młodzian ko kocbana,
Podobizna — Podogonica
185
chto nie słucha przykazania Bo-
iego ani kościelnego, ale biada
jemu jeszcze wi(^^ksza podobień-
stwem (podobno) po śmierci* Kuj.
I, 286.
Podobizna p. Podoba.
Podobłączek: » PodoWijczek. Biorą
pół obręczy lub witkę i tę zgią-
wszy w obłąk, wbijają obu koń-
cami w ziemię. W otwór obłąku
każą małemu pastuszkowi wrazid
głowę, obiecując mu cen tka, jak
tylko otworzy wówczas gębę a za-
wrze (zamknie) oczy. Jest to pod-
stęp. Bo gdy to uczyni, wrzucą mu
w usta garśd piasku lub ziemi*
Krak. I, 327.
Podobnie p. Podobno.
Podobniu teń k i p. Podobny.
Podobno: Formy: > Podobnie*:
>W tym boru podobnie okropnie
kusiło* Pozn VI, 251. »Podomno
(ale: 'podobny')* Czark. >ł^odonmo
u Waspana karlotle obrodzili*
Maz. V, 36. »Pon », podomno (=
podobno)* Wisła IH, 324. »Póno«
Piątk. II » Podobno = można, jest
możebne, po myśli: niopodol)no
= być nie może; tak go sfntro-
wał, że niepodobno! = tak go
złajał, że więcej już niepodobna*
Zb. I, 28. )[ » Podobno* = sto-
sownie: >Powi<*dz ty dziewczy-
no, powiedz ty jodyna, co ci ku-
pić mamV Dla mnie kup czepy-
szek, na mój złoty wiorzcln^yszek,
bo mu podobno* Pozn. IV, 60.
Por. Pono
P o d o b n o ś ć : » Ziidna go nio chciała,
Wsyćkie nim gardziły; Ty idzies
za niego. Nie będzio ci miły. Ani
podobności, Cyrwone ocy ma, Po-
dobny do złości, podobny do zło-
ści* Fed. I, 99.
Podobny: »Zrób w nocy podobien
stolik*' Pozn. VI, 23.' »Probosc
sobie sponmiłił, ze w jego parafii
jest chop podobniu lenki św. Mi-
chałowi* Zb. VII, 40. II > Podobny
= odpowiedni: to pole niepo-
dobne na owies. Podobny (sto-
sowny) do tego, jak wół do ka-
rety* Pleszcz. 163, nO 118. .Nie
wijże go (wieńca) chłopu ze wsi,
bo-ć mu nie godzien, u wijże go
.szewczykowi, bo-ć mu podobien*
Kuj. I, 278. »Tyś mi, dziócho,
niepodobna, Oho, cho, cho, nie-
podobna* Rog. 163, nO 320, zwr.
3. II » Podobny = zdolny do
czego: on podobny na to, żeby
ukraść* Pr. fil. V, 838. »Jest ci
tam siostreńka nmiejsa To do tego
podobniej^a (zdatniejsza)* l^auli
48. »A jest ci tu siostra mniej-
sza. I do tego podobniejsza* Wójc.
II, 18, 19. » Pij ty siostro, bo'ś ty
starsza. to'ś do picia podobniej-
sza* Lub. I, 291. »Krol otrutym
zostanie, a my pv»zoslaniem na
jego tronie, bo któż je w świecie
podobniejsy do tego* Ghełcłi. I,
265. II » Podobny = ładny* Pr.
fil. IV, 233. II' .Podobny* =
prawdopodobny: »Pan mówi: 'Ga-
daj niepodobne rzecy, to ci je
([)ieniadze) diun. Ghj[op mówi:
'Wsadziełem grochu na oknie,
Rós, rós do powały: wywiercia-
jtem w powale dziurę, rós, rós
do strzechy; wyrwajem w strzese
snopek, dajom mu tykę do nieba.
Podobne, nanio?* Podobno'* ('isz.
I, 246.
Podoborze = » grunt zajęlv pod
oborę. Pr. fil. V, S;;9.
Po dobroci p. Dobroć.
Podogonie »wy złocić = wy-
bić* Pr. ni. V,^ 839.
Podogonica = > rzcmioń idący od
pasa do ogona w uprzęży koń-
skiej* Spr. IV, 367. Toż" Pobł.
67. >Pódw6g6nica« w temże zna-
czeniu Ram. 14r>. Toż Hiif. 176.
II > Podogonica = części płciowe
u krowy i u kobyły* Spr. V, 395.
186
Podojacz — Podomek
Toż PoW. 67. •Pódwógónica*
w lemże zna<zoniii Hilf. 176. > Za-
bij nam pimie jatowicę, damy kar-
bowemu podogonicę* Rad. 1, 129.
Podojacz: »Ślery' chodyry (nogi)
.ślery podojacc (dojki), dwa śty-
cbace (rogi) jeden majdiii* (ogon).
Krowa « Świct. 659.
Podoknie = » miej.sce pod oknem :
'chodzić po podokniu'* Pr. lii. IV,
233. » Podoknie = miejsce pod
oknem: podoknin chodzić* Pr. fil.
V, 839.
P o d o 1 a n e c z k a : » 1 lojze, ino hojze
z F^odolaneckami! Nie prosę cie,
Ja<in, z pudarnneckami* Święl.
310.
Podolaniec = »podolanin: 'Przy-
sed do niej podoh\niec': 'Podolan-
ko, daj mi wieniec'* Pr. fil. IV,
233. >Przvsed do ni i)()dolaniec«
Was. 205.'
P o d o 1 a n k a j). Podole.
Podole: »Nie torbnj sie chłopce,
choć cię bidij >lrasći , Kiej sie
twoje wołki na podolu pasąc
Zb. XII. 122. »A moje słone-
cko. nie zachojdze jesce. Bo mój
kochanecek na podohi jesce «
Święl. 2()1. »Za Krakowem, na
Podolu iwarjanl: Co się dzieje na
I\)dolu?i bija >ie zołmirze w po-
lu* Wisła vii, 117. .Zaceni ro-
dzinecka z podoła przygrzmiła,
już «*i Mauu^i<'hka krewka j)od-
płynęła< Had. U. Ó8. .Od Podola
wialer wirje, Podi»lanka rulkę
s.eje* Wi^ła VII. 14-9. .Przyje-
chał Ja>io, przyjnhał z I\)dola,
z Pudohi. Wzian nam d/.iewcynę
za >t«)la. za -Itła* Ph'>zcz. 219.
.Ja jadł* z Podola, zhimał mi
•»ic łiy-zel. Żałują mir panny,
żem na l^de przysed* Zb. W,
66. >Maryś m(»ja, Maryś, poje-
dziewa na llyś. Z llu-i na Po-
dola, kuj)ic ci korul«'« ib. 70.
»I)zii'Wcvno z Podola co ci za
niewola? Masz chłopca {adnego,
samaś nic godnego* Zb. XV, 71.
>Z Podola, z Podola moja żonka
będzie, Ja zajadę do ni, flona ką-
dziel przędzie* ib. 78. >Jak ja
>ie zalicał na Podolu Hance, to
mi gotowana kluski na śmietance «
ib. 80. .Ja jadę z Podola, Dziwki
na mnie wyrcą* ib. 168. »Na
Podolu biiih' kamień, Podolnnka
siedzi na nim* Święt. 171. Toi
Was. 205.
Podole nieć = .Podolanin* Pr.
lil. V, 839.
Podcięć =» podołać, wydołać, na-
starczyć* Święl. 710. .Podoleć,
podolić (jednotl.) = podołać; po-
doli, podołał* Rozpr. IX, 212.
.Podolić = zdolić, podołać, móc«
Rozpr. V1H, 231. .Podolić =
módz* Rozpr. XX, 432. .A po-
doli [= podoła) ona hulać bar-
dzo* Krak. I, 263. .Ja gniskę
pi-zeskooę, a ty tego nie podolćs*
Święl. 390. .Pojechół, pojechał
Jasinek ze solą. Juz go moje ocka
widzieć nie podoła* Krak. 11,150.
II .Podolić = fiosz^zęścić: jak
mi Bóg podoli* Pr. lil. V, 839.
Por. Podolić się.
Podolić p. Pod o leć.
PodoIinie<- = podi»lanin: »Przy-
^ed do nij Podohniec: 'Podolanko
dej mi wieniec'* Święt. 171.
Podolski: *Ma n»-gi Uub buty), jak
|)odol>ki złodziej* Swięt. 677.
Pod ołe czek p. Podołek.
Podolek: >PCiódołvcek* liozpr. IX,
J77. » Podołek =: łono: napodołku
siedzieć = na kolanałli* Święt.
710. .Zapłaciół policianowi, zęby
ci-^nąn ly pannie młody ten list
na podułck* Zł). Vn. 6. || .Po-
dołek = dolna cze-^ć koszuli «
Was. 245. II .Pa<it»ł, podół, po-
dcłek = miejs<e na przyjęcie cię-
żaru w podniesionym fartuchu jak:
narączko, tyle, ile rękami objąć
Podom — Podostalki
187
mołna. Ca2y podołek, tyle ile się
zmieści w fartuchu « Kolb. >PoJto-
zys ty bryzowanie iioj na stole, na
siole, weźmies-ze tydziciątccko lioj
w podole, w podole* Zb. XIV, 110.
>Podołek, w podołku nosić, do po-
domka wlożyd, Ij. nosić co w za-
pasce albo w spódnicy, włożyć
co do zapaski albo do spódnicy,
podniósłszy do góry ręką dwa
dolne rogi zapadki albo spódnicę
od dołu, piosnka: Kiebyk wie-
działa, ka mój miły kosi, Zanio-
słabvk jemu w podołecku cosi<
Spr.y, 395. Toż Spr. IV, 310.
>Podołek — ńóś w podojtku zn.
nieść we fartuszku albo w spódni-
cy* Hozpr. XXVI, 389. »Jak ci
nie ma.>z niecułoczek, Włóżże mnie
se w podołeczek. Jak ci nie masz
podołeczka, Włóżże se umie do
łóżeczka* Zb. X, 301. || »Podo-
łek = n)iara objęta z;i wartością
fartucha* Pleszcz. 40. »Podołek
t. j. lvle, ile fartuch obejmie*
Kło.sv XIII, 48. Por. Padół, Po-
dół.'
Podom p. Dom.
Podom no p. Podobno.
Pod one k: »Puodonok = doje n krów*
Rozpr. VIII, 17H. .Podonki =
wymiona u krów* ib. XX, 432.
»Żółw (porówn. ros. żełwak. guz),
zwany tu inaozej mogiłą, j)ojawia
się u krów na wymieniu, między
dójkami, co tu nazYwnją podon-
kami* Wisła III, 652. '|| .Po-
donki blp. = resztki z dojenia*
Ust. z Litwy.
Pod opaci| p. Pod łopacą.
Fedor »a. Podorka = po<ioraiiie
roli pod uprawę, pokład roli* Zb.
I, 22. ».Iesienny gnojny pod-ór
na wiosnę zbrouować* Pozn. II,
337.
Podorać = » pokładać rolę* Zb. I,
22 p. w. Podor. »KowaIiczku mój.
Złamał sie mi krój I Pujdźże mi
go zocelować, Abych móg nim
podorować* Zb. IX, 237.
Podorędziu p. N a p o d o r ę d z i u.
Podorka p. Podor.
Podorować ]>. Podorać.
P o d o r y w k a : » Nie oznacza ziemi
podoranej, a czynność [)odorywa-
nia, podobnie jak: orka, włóczka,
obradlanka* Spr. IV, 369. .Ro-
bola w polu składa >ię u ni<h
z: podorywki czyli jK)dkładki(pod-
oru) t. j. pierwszej orki i z od-
wrotu czyli (irugioj orki* Pozn.
I, 100. II >Podorywka* = pole
podorane: » Możecie sobie - po-
wiada ten s<jłłys — obejść wieś
naokoło po ścierniach, pi-zez pod-
orywki* Beld. 106. II .Podorywka
= przezwisko na szlachcica za-
jętego domem i gospodarstwem,
zadomowionego: hreczkosiej« Spr.
V, 141.
Podosek = »pod osią (zapewne
blacha, stanowiąca oku(ie drew-
nianej osi)* Maz. III, 174. » Że-
laza, pod spodom pól i osi da-
wane dla większej mocy, mają
nazwę: pod-o<ky« Chołiii. I, 104.
»Starsy druzebka, cy nie mas
noża? pójdź po jiudusok do sta-
rego woza« Maz. III. 174.
Podosiecie = * miejsce, znajdu-
jące się na dole suszarni zboża*
Pelr.
Podosietnik = » człowiek , klory
p:(Ii w piecu w suszarni zboża*
Pelr.
P o d o s o w i e c: » i*odo>owiec, przysł. :
Chodzi jak podosowiec = jak
mruk, posępny, -njuliiy, nic nie
mówit Kolb. rekof).
Podostać = j)ozoslać : > Macocha
przewudzióła bardzo nad tam dziew-
caciam, co podoslało j)o piersv
babie* Zb. Vii, 79.
Pod os tatki: »l{ogalego nio clu-ę
bo wymawiać będzie Wszvslkie
188
Podowiadać się — Podpiecek
|:M)dostatki w szkatułach i wszę-
dzie* Pauli 157.
Podowiadać się p. P o d o w i a-
d o w a ć się.
Podowiadować się: »P6dowja-
dowac s3 = podowiadywać się<
Ham. Ji3. >Zyd/ii się o tem po-
dowiadali i pośli sukad Pana Je-
zusa* Zb. IX, 51.
Podób p. Podoba, Na podób.
Podój: »Fodoj ranuy, południejsy,
lub wieoorny = udój mleka* Pr.
fil. IV, 858. »Kzepę i buraki obie-
rają^ z nęci (nać), którą dają kro-
wom do podoju * Święt. 0. » Przed
sprzedażą nie doją krów na kilka
podojówc Zb. V, 109.
Podólić się = » udać się , po-
szczęścić słę« Pr. fil. IV, 234r.
Por. P o d o 1 e ć.
Podół = »podoł('k: a jabyni na-
brała i dery podoły* Pr. fil. V.
839. Por. Padół, Po dołek.
Podór p. Podor.
P o d p a c 1) a ć = * podorać « O.
Podpaciep p. Paciep.
P o d p a d a ć : * Podpada, sł. nieosob.
zachciewa się, nagabuje, przywi-
duje się, przy.-łysza się, np. pod-
pada i^ść na polowanie, na karty,
na hulankę* Hoczu. 225.
P o d p a lały: > Sad u la z- płowa sada
podpalała ''o krowie)* Krak. I,
178.
Podpalić: »Mróz podpalił w sadzie
drzewa (mróz zmroził w sadzie
drzewa). Zb. II. 236.
P odpalony: » Lejbie... wczoraj udało
się na jarmarku sprzedać 3 pod-
palone konie za zupełnie zdrowe*
Zacharja-^iewjcz w Kalendarau Ja-
wor. lSł)7, sir. 89.
Podpałek: » Polowy dworski odbie-
rał od każdej baby podpałki (=
plac<*l\ na kominie upieczony)
i kromki chl(>ba< Kam. 53. ||
• Podpałek = żelazna czę.ść so-
chy podlaskiej do umocowania
sochy z grądzieląc Pr. fil. IV,
858.
Podpałka = » suche wiórki, łu-
czywo do rozniecenia ognia « Pr.
fil.' IV, 858.
Pod pa mule: >ChycieJtem sie i hyb
do nieba! Tyka sie obalyja i nić
miajtem po cem śle.ś. {iaze po pod-
pamulu, bieduje, nalazem kupę
plew jęcmieimych* Cisz. I, 246.
Podpasanek: »Panek-podpasanek
zenie wołki z lassa. Grzebień*
Święt. 657. Leci panek-podpasa-
nek zynie kropalwy z łasa. Grze-
bień* Zb. VL 10. » Gruby panek-
podpasanek, nie zrachujes na nim
ranek. Pniak* Zb. VII, 89.
Pod pas a nieć: »Kusy panic, pod-
pasaniec, goni kozy z łasa. Grze-
bień* Zb. I, 130. '
Podpasek = > wieprz nieco pod-
tuczony* Pr. fil. V, 839.
Podpasicz = »chłopiec do po-
mocy pasterzowi służący* Pr. fil.
IV, 233.
Podpaski: » Żelazne przedłużenie na-
sad y koła, kołmirz: dwie obrączki
(jedna tuż na nasadzie, druga da-
lej) na kojmirzu, podpaski* Spr.
IV, 333.
Podpełnik p. Pod południk.
Podpełny: » Pód pełny = około po-
łudniowy* Ham. 143.
Podpiąć: »P6dpjic = podpiąć*
Ram. 144. II » Podpiąć halsztuk
= podchmielić sobie do lego sto-
pnia, że już język w pantoflach
chodzi'* Hoczu. 199 p. w. Hal-
sztuk.
Podpiecek: » Pod nalepą i piecem
jest równe z ziemią otwarte miej-
sce zwane podpiecek, siedlisko
drobiu, mianowicie kur z pisklę-
tami* Krak. I. 153. »Podpiecek
= miejsce pod kominem, zagro-
dzone na kury* Dyg. > Chata li-
tewska dawniejszego typu wyróż-
niała się tem, że zamiast cegła-
Podpieezek — Podpłomyk
189
nego pieca w izbie, miała bity
z gliny, na drewnianej podwa-
linie, z 'podpieczkienr« Wisła II,
838.
Podpieezek p. Podpiecek.
P o d p i e n i e k p. P o d p i o ń k a.
Podpieńka: »Dwa galimki pod-
grzybków... Podpienki (podpinki)*
Lud. I, 202. »Przy zbieranin pod-
pieniekc ib. 204. > Podpienki...
zamieniały się w laiary* ib. •Je-
żeli zrodzą podpieiiki w wielkiej
ilości, znaczy nawalną ziiiit^' L j.
dużo śniefru* Zb. VL 18.'). »Gdy
podpicniek niema, wogóle grzy-
bów mało, ozimina ciiybnie, a je-
żeli zrodzi\ obficie podpienki, bę-
dzie nawalna zima* Zb. VI, 193.
Por. Opieńka.
Podpierać z: » Podpie»ac(z)e =
podpórki: 'Chwaliłeś się, Maciuś,
Ze ty mas pałace, A ty m;is cha-
łupę. Same podpierace* Pr. fil.
IV, 277. -Powiedziałeś Józiu ize
mas pałace, oj da ty mas chałn-
pinc same podpierace* Kieł. I, 78.
Toż ib. 104. »Kwalnj[eś sie Jasiu
ze ty miis pajace: a w Iwojem
burdelu same podpirace* Zb. XIV,
109. » Chwałą się bojrace, Ze mają
mają pałace; A oni nio maji I na
podpirace* Kud. 201. || •Przy-
słowie złodziejskie: Dnitr, kij =
powerek, zaja,c (rą<'zka) = >ko-
werek, węgły = podpierace, okna
=: wyciągace* Maz. W 2H7. ||
• Nawój (w slaciwach) kończy się
zgrubieniem, zwanym łeb: w tym
łbie jest 12 dziur: w jedn;} z nich,
w miarę połrz«*l)y, w łyka się ko-
łek, zwany: nalęjraczeu), podpie-
raczem lub zalvkaczem< Wisła
VII, 291. Jl .Dwa śtyclijicp. Dwa
^ patrzńce. Stery podpinraco. .TiMlen
sajdak. Krowa* Święt. (JóS.
Podpierśnik = >lańcusz<'k, kióry
się zakłada na dy<zoU llozpr. X,
296. »Podpier>ink = naczolnik*
Wrześ. 17. || » Podpierśnik, w war-
sztacie płólno wyrobione nawija
się na 1. zw. 'podpierśnik'* Spr.
IV, 310. Toż ii). V, 395.
Podpinka = sprzążka (?) : » Sio-
dełko na nim ryzuwane, srebrną
podpinką podpinane* Zb. IX 11.
II .Podpinka = rzemień idący
pod brzuchem w poprzek uprzęży*
Spr. IV, 367. >()bie obladry łą-
czy podpinka poprowadzona pod
brzuchenj konia, by i pas dobrze
na nim leżał i koń się nie słrza^słc
Święt. 12. V Podpinka = rzemień
u uzdy lub pa^a na koniu* Święt.
710. »i*odpinka = rzemyk, >łu-
żący do spinania Irędzli albo pasa
przez konnejro* Pr. lii. V, 839.
.Podpinka = rzemień od uprzęży,
przecliodzącY pod szyją konia*
list. z F^łockiejro.
Podpisać: » I *odpisają = podpiszą*
Kopern.
Po d p i s o w a (• = . podpisywać* Kuj.
II, 2«1. n^' 18.
Podpity = podclimielony: .Stary
leśnik buł podpity, boć ło leśnika
to wszvscv oeslujo* Chełcłi. I,
190. '
Pod pi wek =z »półpiwk(»* VVi4a MI,
88. Toż i"sl. z i. ii wy.
P o d p ł a I w i c e = > bel k i szczytowe
pod płatwiaini, a takżr podpłat-
wice wewnętrzne, lyle ich jest,
ile przegród w bn(ivnku* Spr. V,
395.
po d p ła w a: .Cale puodplawe jecmie-
niiiów^ Hozpr. YIIL 132.
Pod płocie: >. Miej sec koło płotu
nosi nazwę: p«jd pł«)cie< Maz. V,
i 9. »Zołlc pro>e po podf)-lociu
lala. Czi.łcnk.M Zb Vii. 14-3.
Pod płomień p. Podf)łomyk.
Podpfoniyk: > I pice podpłomyk,
rodzaj spłaszczone^'') | 'lacka < \Vi^ła
VII. 78. >Pod[)łomyk na Mazowszu
Łoniźyńskini uzriaczał mały, płaski
placek, posypany >nlą i cebulą.
190
Podpłotki — Podpuszczka
robiony z ciasta chlebowego i wy-
piekany na węglach przed wsa-
dzeniem chleba do pieca. Nu Pod-
lasiu Tykocińskirn podobny przy-
smak zwano wychopień< Pr. fil.
ly, 858. 'Jeżeli baba piekąca
chleb, nie n piecze zarazem pod-
płomyka, wtedy djabeł 'zruca'
anioła; w przeciwnym razie anioł
djabła. Podpłomykiem obdzielają
się wszyscy obecni w danej chwili
w izbie* Zb. XI, 28. »Podpomyk«:
>Cy fjospodynie posyłają sobie
podpomyki* Zb. XIII, 35. »Po-
płomyk = podpłomyk* Pr. fil. V,
844. »Piiópluómyk«: >Guospuo-
dyni piekła... piiópluómyki* Rozpr.
Vni, 164. »Po|)łonek = podpło-
myk* Pr. fil. V, 844. .Popłonik
= podpłomyk* Zb. VIII, 253.
»Pof)łiinik = podpłomyk, cienki
placek, pieczony na blasze lub
kotlinie* Pr. fil.' IV, 235. »Pod-
płornień = podpłomyk* Spr. IV,
327. >Polłomieri zam. podpłomień,
placek upieczony na poczekaniu,
niejako na próbę, przed piecze-
nienj chleba* Rozpr. X, 297.
Podpłotki rodzaj grzybów : » Po
babkjich z początkiem maja po-
kazują się podpłolki a. podsadki«
Lud. I, 197 (opis).
Podpłynąć: » Zacem rodzinecka
z podoła przygrzmila, już- ci Ha-
nusieńka krewka podpłynęła* Rad.
II, 58.
P o d p n i a c z ę = » (w Iłży) garnek
kwadratowy* O. »Podpniaczęła
(kwadratowe garnki)* Rad. I, 73.
Pod [)o 1 ałojść: > Pod polały zam. [)od-
palaio^^ć, podpalały* O.
P o d |) o 1 k a: 'Wło-^y nam tu strzygo
abo na polkł' (podgolone), abo na
podpolko fprzy.-^lrzyżone równo
z dnlną (•/.♦.'.'^cią iiclia), albo tez
na stadzinc f<lłiij,M(\ prawie zakry-
wają.-c .szyj<'. Pr. fil. V, 889.
Podpołnik p. Pod południk.
Podpotudnik = >drngie śniada-
nie* Pobł. 138. > Latem czasem
i drugie śniadanie zjadają a zowie
ono się podpołnik, i to zwykle
placek upieczony na patelni albo
w popiele* Nadm. 108. »P6dpeł-
nik ^ drugie śniadanie* Ram.
143. » Podpołnik = drogie śnia-
danie* Pobł. 67.
Podpołudzieii = »po wczesnym
obiedzie, podwieczorek zaraz po
południu* O. Por. Pod połu-
dnik.
Podpomyk p. Podpłomyk.
P o d p ó ł ć w i e k p. P o d p u ć w i e k.
Podpołnik p. Podpołudnik.
Podpórka = » dniżek do podparcia
kulasa u wozu* Święt. 710.
Podprzypiecki: > Kury znajdują
swe pomieszczenie w zimie w pod-
przypieckach (t. j. kryjówkach zro-
bionych w podmurowaniu komin-
ka w izbie, a ciągnących się aż
pod piec chlebowy* Święt. 41.
Podprzysiąc = poprzysiąc: »Jak
tę królównę do domu sprowadzili,
tak kazali ij powiedzieć i pod-
przysiądz, że to óni ją wybawili*
Kuj. I, 114. »A już tobie pod-
przysięgę, Że już ciebie bić nie
będę. Żono kochana* Lip. 31. Toż
Pozn. I, 220. » Pod [)rzy siądź sie,
ze mu śmierć daruje-, tuo ci po-
wiem* Zb. VII, 13. »A już tobie
podf)rzy.sięgę, że już ciebie bić
nie będę żono kochana* Pozn. IV,
81. »Najaśnij'^zy królu, skradamy
ci na twe uohrone ręce podprzy-
siężone* Zb. XIV, 60. »To po-
wiada mógłby to poprzysiądz, że
to jest prawda* Nadm. 123.
Podpućwiek: >A mam ci ja zu-
l)anik z podpnćwiekiemi (z pod-
szewką), buty dziechciem smaro-
wano z podkówec-kicMui* Rad. II,
31.
Podpuszczka: » Podpuscka = żo-
łądek cielęcia, które żyło tylko
Podpiiszka — Podróżny
191
mlekiem* Pr. fii. FV, 833 p. w.
Kreski. Toż Ust. z Litwy. » Pod-
piiszka = pod|)iiszczka ścinająca
mleko słodkie* Peir.
Podpiiszka p. Podpuszczka.
Podrabować = >pode[)tać, stra-
tować* Święl. 710. »Nie jejdze
mi nie jodź, mój Jasieńku tędy.
Bo mi pod rabuj es w ogródecku
grzędy < ib. 215.
Po drabsku: »Slarszystarosla i star-
szy drużba, przebrani po drabsku,
a więc w jakie.ś łachmany... wy-
stępują jako kupcy* Wisła VII,
300
P o d r a d : »Podrad, -u. Na Litwie błę-
dnie tym wyrazLMn nazywają do-
stawę, liwerunok, zobowiązanie się
dostarczenia czegoś. Wzięło go
z rosyjskiego. Mówią więc: 'Wziął
[)odrad na drzewo', zamiast: pod-
jął .się dostawy drzewa. Ztąd też
źle nazywają dostawcę, liweranla
— [)odradczykiem* Wal. 165.
Podradczyk p. Pod rad.
Podraga = >łołr. Zb. VIII, 253.
»W uniesieniu wołają: 'Podrago,
polłumku wiary chi-zościjańskicj
etc* Ple.szfz. 105.
P o d r a j> a ć : » Z yto my pozyni —
i grorb [łodrapali , Prosimy cię,
panio, zobv nam zagrali* Zb. III,
18.
Podraża: » Podraża = podkładka
(od: wrazić)* Krak. IV, 317. ||
»Przy rączce lu radła) podrazy,
tu jest: kliny podlykająco się pod
drąg, do głębszego lub płytszego
zapuszczania radJaka dłużące* Lub.
I, 83. II »\\ środku kamienia
(w żarnach) wystercza wrzeciono
żelazno lub drewniane, przepro-
wacizono przoz dno kłody od pod-
razy poniżej niego umieszczonej*
Swięt. 14-. » Podraża = narząd
do podnoszenia kamienia u ża-
ren* Swięt. TH).
P o d r a z i ć rrz > piniłożyć < Krak. IV,
326 p. w. Wrazić. »Óna jak miała
dziecko i śległa, tak ji wzieni
ciśH to dziecko do studnie, a pod-
raziyh kota* Zb. V, 236.
Podrą z ka = > żelazne kliniki, pod-
bijane pod kamień młyński celem
ustawienia go zupełnie poziomo*
Spr. IV, 368. Por. Podraża.
Podreptać: » Kogutku, kogutku, nie
chodź po ttogródku, Podrepce.sz
leliją, pannv cie zabiją* Zb. XV,
172!
Podgrubna= » sieć na przepiór-
ki* Pr. fil. V. 839.
Podrobię: » Obiad składa się z ka-
szy jaglanej, kapusty, kapuśniaku
z podrobieni jak: flaki, bebechy
(jelita) z wołu, krowy lub świni*
Maz. III, 156. »Drobka = pod-
robierz z owcy albo z cielęcia,
tj. wątróbka, serce, płuca i t. d.*
Spr. V, 351 p. w. Drobka. •Pod-
roby z nogi, głowa, wątroba i płuca
zabitego zwierzęcia* Spr. V, 118.
• Podroby = wnętrzności z pta-
ków* Petr. » f*odróbco, ów Im. ^
wnętrzności z drobiu, jako to:
płucka, wątroba, serce, skrzydła,
nóżki itp.« Kolb. rękop.
Podrobierz p. Podrobię.
Podroby p. Podrobię.
Podrostka: » Będąc jeszcze pod-
rostka^, szło nas kilka w wielki
czwartek do świętej Doroty kapli-
ce* Zb. III, 39."^
Po dróbce: »P6 dróbce — po tro-
sze, pomału* Cen. 70. » Podróbce
= po trosze* Ram. ll-i.
Podróbce p. P o d r «) b i e.
Podrożeć = » podróżnik (roślina
Leontodon)* O. Por. Podróż-
nik.
Podróżnik = » dzika cykurja, ro-
snąca często przy drogach i ztąd
tak zwana, a używana przez lud
do lekarstw* Pr. łil. IV, 858. Por.
Pod róż ee.
Podróżny: » Podróżny = podróżny *
192
Podrucać — Pod ryzować
Spr. IV, 380. »Mynarcyk so przy-
bacnl, co nm p»)drozny gadaN
Swicl. y45. > Podróżny = włó-
czący si(» po drojrach« Pelr. » Po-
dróżny = podróżny* Ram. 144.
P o d r n (• a ć kojro a. na kogo = » rzu-
cać na kogoś podejrzenie* Spr. V,
396. Por. Por uek a.
Pod rug = » komorne. Na podrugii
i podrngiem siedzieć, mieszkać
kumornem* Pobł. 67. »P6drug =
komorne* liam. 144.
Pod ru siniak = »lak nazywają
Prusaki ironicznie mieszkańców
okolicy Angnslowa* Osip.
P o d r n ż n i c a = » kobieta mieszka-
jąca komornem* Pobł. 67. »P6-
driiżnica= komornica* I^am. 144.
P o d r u ż n i c z y: » Pódriiżnicz^ = do-
• tyczący pftdrńżnika, komornika*
Hain. 144.
Podrużnik = » mężczyzna mie-
szkający komornem* Pobł. 67.
> Podróżnik = komornik, człowiek
mie>zkaj;icy n kogoś komornem*
Kam. 11*4.'
Podrnżny = »do podnigu nale-
żący* Pobł. 67. łPócirriżny =
komorny* Kam. 144. Por. Po-
d r u g.
Podrybek = »łosoś« Spr. V, 395.
T(»ż Spr. IV, 3 1 0. »Podrybki ^male
łososie)* Del. 66. > Podrybek a.
pod rybka = mała, młoda rybka,
mian. niewyrosły jeszcze łosoś* O.
P o d r y b k a p. P o <1 r y b e k.
P o d r y g a c z : » Podrygać = laska
do podpierania się, kula* Swięt.
7 1 0. »\Vejze sul»i<» podrygaca i weź
sobie kija I * ib. (>6 1 . ' Zstjip z góry
w s\voj(* dłiły. Weź podrygaca, bo
poti smnkiem Drze kosmać cblebo-
raca. ł.óżko, biit\. kij, las. wilk.
woł* /b. VII, 139. t\)r. Pod ry-
ga łek.
P o d r y g a ć: * A jeŁromość kieby za-
jąc, clM)d/j za nia podrygając*
Kuj. II. 235. »Na wier>zyczku
stoi zając, Nużkami se podryga-
jąc* Zejsz. 59. »Priodrygać: leci
zając, piiodrygajac* Rozpr. Vlir»
160.
Pod ry gałek: »Iibogi ja Jan, po-
drygałek mam, Podrygałek — gdy-
by wałek, przydałby się dja ku-
charek , zawiertować krzjin (za-
wiercić chrzan)* Pozn. H, 278.
Por. Podrygacz
t^odrygans = > tanecznik przodu-
jący w lańcu w pierwszej parze,
pi-zodownik* Pobł. 67.
P o d r y g o w a ć = > podskakiwać «
Święl. 710.
Podrywać się = > zrywać się do
lotu pod wpływem przestrachu,
o ptakach* Pr.' lii. V, 839. . Pod-
rywają się cyranki, gdy się orzeł
wodny lub j^okół nad wodami
zważy* Tyg. ii. 1, XIV, 40.
P o d r y w e k p. Po d r y w k a.
Pod r y w k a = »sak do łapania ryb*
Zb.' II, 251. .podrywka' =
sieć na ryby na żerdce* IJdz.
»Podrywka = prosla sialka wklę-
sła, na kiju osadzona* Prac. »Ptid-
rywek jest to kwadratowa siatka,
gęsta pośrodku, rzadsza u brze-
gów, rozpięła na dwóch giętkiih,
na krzyż zwiazfinych łękach przy-
twierdzonych do długiego drąga*
Wisła IX,' 96. . Podrywka ='sia-
tka rybacka kwadratowa, zawie-
szona u dwu krzyżujących się
kabłęków* Pr. fil. IV, 859. .Mała
podrywka na kiełbie zowie się
trzcieńcem* Wi<ła Vr, 507. ||
» Podrywka = podejście, podstęp,
o-^zukaństwo, zdrada* Swięt. 710.
»Może to być pourywka dla za-
prowadzenia pańszczyzny, a przy-
najnmiej zmu>zcnia chłupów do
wykonywania pewnych pańskich
robót* Swięt. til. .Podrywki ^
czyn podstępny* Rozpr. XX, 432.
P o d r y z o w a ć = > zboże na gromadę
obrzucić* O.
Podrzeczka — Podsiew
193
Podrzeczka p. Porzeczka.
Podrzeć: »Ja tę kartę tu na mnie-
scu podrze na kawałcie* Derd.
24. » Ledwie sę carnęla o drzón
a snknię podzarła< PoM. 8 p. w.
Ciirnąc sę. || » Podrzeć =pobiedz
f»rędko« Święt. 710. »A te Niemcy
za górami jedli sukę z pazurami.
Jeszcze jedny nie pożerli już ci
po drugą podcrii (pobiegli)* Zb.
VI, 149. II » Podrzeć się* = za-
drzeć z kim, pokłócić się: » Za-
mek był zaklęty za to, zem sie
z jednym carnoksięźnikiem podar<
Święt.' 377.
Podrzenie p. Drżenie.
Podrzeźniać = > przedrzeźniać,
parodjować kogoś* Pr. fil. IV, 859.
» Czego się podrzvźniasz, łajdaku?*
Krak. IV, 192. '
Podrzucek =» podrzutek, dziecko
podrzucone, znalezione. Tak naj-
częściej nazywają dzieci ułomne,
według ich mniemania, odmienione
i podrzucone przez mamuny* Spr.
IV, 327.
Podrzutka = » pierwsza orka, zwy-
kle dość płytka, inaczej zwana
podorywką* Pr. fil. IV, 859. .Ce-
lina = oranie ugoru odrazu w za-
gon, bez podrzutki i redlenia*
Pr. fil. IV, 804 p. w. Celina.
Podrzynać się = » wyjaśniać się
np. podrzyna się świat na pogo-
dę* Fed. II, 405.
Podrzytnica: »PodrzJtnica (pod-
rzutnica lub podrzytnica) = pie-
rzyna spodnia* Pobł. 67. •Pod-
rzytnica = piernat, materac z pie-
rza (żarlobl.)* Ram. 144. Por.
Przyrzytnica.
Podrzyźniać się p. Podrze-
źniać.
Podsaczek = »sieć podrywka*
Pr. fil. V, 839.
Podsad = > włos zwierząt drapie-
żnych, niższy, cieńszy: miększy
niż oś* Pr. fil. V, 839.
słownik T. IV.
Podsada = >żyto późniejsze, wy-
rastające z pod wyższego, na tem
samem polu, zwykle pół ziarna
i pół kłosa tylko mające skutkiem
przymarznięcia lub przemoknięcia
ziarn* Ust. z Lidy.
Podsadki = gatunek grzybów:
>Z początkiem maja pokazują się
podpłotki a. podsadki* Lud. 1, 197
(opis).
Podsadzić się: >Ale jak sie pod-
sadziuł do tych drwi, wywaluł je*
Chełch. II, 17. >Ukręciuł taki dłu-
galki pas i okręciuł tem pasem
ten spichrz dokoła. Późni jak sie
podsadziuł, to tyło kamnienie zo-
stały, a wszystko posło* ib. 117.
Podsędek = »nizki a otyły czło-
wiek* O. »Pan podsędyk nie sły-
sząc tej mowy, chodził tylko, my-
ślał i mruczył* Bar. 64.
Podsiadywać: >Podsiaduje go,
zęby nie jechał = czyni mu prze-
szkodę* Mst.
Podsibitka p. Podsiebitka.
Podsiebitka = * pokład z desek
przybitych pod stragarzem* Krak.
IV, 317. >Podsiebitka = sufit*
Udz. » Pomiędzy zrębem a płatwią
zewnętrzną powstaje ztąd próżne
miejsce, które się zakłada dokoła
budynku opłokami , okrajkami,
czyli podsiebitka (t. j. pod siebie
bitą), boby inaczej zawiewało po-
między płatwiami pod dach « Krak.
I, 151. »Podsibitka= strop* Pr.
fil. V, 839.
Podsiebny: » Polski j)odsiebny mły-
nek, zupełnie taki jak ten, w któ-
rym tu w Suchej kości tłuką*
Wisła VIII, 641.
Podsienie p. Podcienie.
Podsień p. Podcienie.
Podsiew: »Po zbiorach zasiewają
dla bydła tak zwany podsiew,
składający się z grochu, jęczmie-
nia i tatarki lub owsa z koni-
czem* Zb. XIII, 153.
13
194
Podsiębierny — Podstarosta
Podsiębierny: »Koła wodne by-
wają podsiębierne lub nadsiębier-
ne (ober-schliichlig, unter-schlS-
chtig) t. j. na które woda z góry
inb z do^u spadać Krak. I, 143.
• Podsiębierne i nadsiębierne koła
11 młyna* Krak. IV, 317 p. w.
Podsiebitka.
Podsitek = > rzadkie silo« Petr.
P o d s i I k o w y = » przesiany przez
rzadkie sito* Petr. || »Podsilkowy
chleb = chleb z mąki razowej
podsianej czyli przoz sito przeto-
conej* Pr. fiL IV, 859. Toż Kłosy
VIL 211 (ze Żmudzi).
Podskacić: » Pódskacic = [)odło-
żyć ognia* Ram. 144'.
Podskakowad: >P6dskak6wac =
podskakiwać* Ram. 144.
Podskale: > Całe puodskale zasiadły
wrony* Rozpr. VIII, 122.
Podskoczyć: » Wej, bracie, tyś
podskocnł, to i ja podskocuł*
Chełch. I 83.
Podskrobek = »1, ostatnia buł-
czyna chleba z dzieży 2, ostatnie
dziecię u starych rodziców* Ust.
z Lidy. Por. Poskrobek.
Podskubanica= >dziewka w kró-
tkich spódnicach* Udz.
Podsłanie »liści()we w lesie* Tvg.
ii. 1, XIV, 52 (W. Pol).
PodsłucliY = > rodzaj polowania
(łow.)* Prz. ludu VI, 1 10. II •Pod-
słuchy robić* = podsłuchiwać:
>Przfszed on (żandar) tam do
Kanlrzjnji, bf^ robie podsłuch}^,
Czf sę kęn}^ nie zanosy na jacie
rozruch^* Derd. 27.
Podsłyszeć: » Ta panna rozumiała,
że jakiś deszp^rak musiał pod-
słyszeć ifh mówić i sprzeciwia ji
sie* l\)zn. VI, 312.
Pod sobek p. Podsobny, Na
pod>obk u.
Pod.^obni p. Podsobny.
P o d s o b n y : » Podsobny, [)odsobni
koń w zaprzęgu ([)arą kuńmi) z le-
wej idący strony (k-sobie). Jeżeli
zaprząg jest we czwórkę, to z le-
wej strony dwa konie zowią się:
podsobny i licowy, a z prawej:,
naręczny i swaszlowy. Bliższe dwa
konie zowia się także: dyszlowe,
a podsobny siodłowym (że siada
na nim woźnica). Np. źle konie
idą; spróbujmy dać siodłowega
pod rękę, a naręcznego na pod-
sobek, to może lepiej pójdą*
Krak. IV, 317. > Podsobny koń
ztąd tak nazwany, że ma go pod
sobą jeździec, z lewej strony na
koń siąść zmuszony* Chełm. 1,
96. Por. Na podsobku.
Pod sokoli »pies« = zdatny da
polowania z sokołem Prz. ludu
VI, 110.
Pod sołtys: »Nu to zawołaj sołtysa^
podsołtysa i jennv(*h ludzi* Chełch.
II, 123.
Podspodni szew: > Szyć pod-
spodnim szwem, podszewkować*
Chełm. I, 53.
Pod stać się: »Podslać .sie (o mle-
ku), piiótstany* Rozpr. IX, 179.
>Pu6stany = podstały np. mle-
ko* ib. 212. »Podstać, podstany*
Rozpr. VIII, 209. »Podstany =
podstały* Rozpr. VIII, 231. »Do
podstawania się mleka, dla wy-
dobycia więcej śmietany, używają
w niektórych okolicach naczyń
zupełnie płaskich* Pozn. II, 177.
>Pódslajac sa = podstawać się*
Ram. 145. »Pódstojec sś! = pod-
stać się* ib.
Podstajać się p. Podstać się.
Podstal: »Podslal = Lunaria redi-
viva* Spr. IV, 310. >Podstdl =
roślina (Lunaria rediviva) ib. V^
395. Por. Po c tal.
P o d s t a I i ć : » Kazałek se kowdlowi
siekierkę podslólić. Bo mie Zako-
pianie obiecali zabić* Rozpr. X^
264.
Podstarosta p. Podstarości.
Podstarości — Podswywodzie
195
Podstarości: »Na Pińszczyźnie
bywa i podstarości (sc. weselny)*
Zb. I, 92 p. w. Starosta. •Dzie-
wiąty był pod-starostą^ także nie
zyją« Krak. II. 188.
Podstarościanka= >urząd w ob-
rzędzie weselnym* Pr. fil. IV, 233.
>Pan młody stara się o swata,
starostę, starościnę i starościankę
czyli podstarościankę* Chełm. I,
243.
Podstarszy =: » pomocnik star-
szego w cechu* Pr. fil. V, 974.
Pod sta ta: »W tę to tu placu cem-
rowana studnia. Stoi tan dziewe-
czka barzo up}akana, Czyli uod
parady, czyli od podstaty, Czyli
ku nie chodzi mjodzieniec boga-
ty* Alen. 1877, II, 633. (Por.
ustęp dalszy: »Na tym to tu placu
studnia cem rowami Stoji tam dzie-
wucha bardzo upjtakana, Czyli uod
parady, czyli uod tęsknoty, Że
sie jej napiera pachojtek bogaty*
ib. 634).
Podstawka = » nasad w płu-
gu* Pr. fil. IV, 233. II •Pod-
stawka = książka trzymana na
plecacłi kolegi, siedzącego w ławce
poprzedniej, aby zamiast z pa-
mięci z książki lekcje wydawad:
odpowiadać z podstawki* Pr. fil.
IV, 839.
Podstapić = » narażać np. życie*
Hoff 41.
Podstąpienic: » Garnek stawia się
na brzuchu (jako bańka) od po-
derwania, kolek i podstąpienia
macicy* Ploszcz. 115. Por. Pod-
stapić.
Podstęp: »P6dsljlp = podstęp*
Ram. 145.
Pod stodole: > Miejsce pod stodołą
nosi nazwę podslodoie* Maz. V,
49.
Podstojeć się p. Pod stać się.
Podstolina = » fnlro na nogi
w formie worka* Ust. z Litwy.
Podstrawać: » Podstrawac (pod-
strawać) = podburzać* Pobł. 67.
>P6dstrawjac = podburzać, pod-
judzać* Ram. 145.
Podstrawiać p. Podstrawać.
Podstrudna p. Pod s trud no.
Podstrudno »a. Postrudno, Po-
strudnieniem = z trudno-
ścią* Zb. I, 22. "Kupuje się ten
'kamyszek na oberwanie' w ha-
ptece, ale skuteczniejszym on jest,
gdy go się znajdzie na polu, choć
to jest postrudno (trudno)* Pozn.
VII, 159. »Podstrudna*: >Pocó-
żeś mnie, matusieńku, za mąż wy-
dała, kiedy ja się w gospodar-
stwie nie rozpoznała; w gospodar-
stwie trzeba robić i pod-strudna
ładnie chodzić, matulu moja* Pozn.
I, 220. Por. Fodtrndna, Po-
trudno.
Podstrzałowy p. Postrzałowy.
Podstrzemienny »pies* Prz. ludu
VI, 110.
Podstrzesze: » Do pokrycia wzdłuż
i wszerz całego domu od spodu
podstrzesza jak również narożni-
ków służą jeże tj. snopki słomy
etc* Święt. 35. Por. Popod-
strzesze.
Podstrzeszny: » Zapuszczają do
oka miód od pszczół ziemnych
lub podslrzesznych « Święt. 617.
P o d s u ć = podsypać: » LiptowiAnie
podsuli mu grohu pod nogi, a ón
lecidt tęgo i przewertnon sie na
tym grohu* Zb. XV, 5.
P o d s u t y : » Kwas kaszą jaglaną pod-
suty*'Mdt. W. 10.
Podsuwka= > kuban , łapówka*
Ust. z Litwy.
Podswania = » podswalka (urząd
weselny)* Orzeszkowa, Bene Nati
164. Por. Swunia.
Podswywodzie: * Niescęśli we pod-
swywodzie, puscaj piórko po tej
wodzie; jeśli-ć [liórko pójdzie do
13*
196
Podsypany — Podścienie
dna, toś dziewcyno wianka godna <
Maz. II, 50.
Podsypany » wiatrem = porywczy,
rozstrojony* Swięt. 710.
Podsypka: » Panowie wych ylają na
podsypkę miarkę gdańskiej wódki <
Del. 77.
Podsypny = > dobry plon dający
(o zbożu)* Cer.
Podsypywad: >Pyrki dobrze się
rodzą i więcej podsypują, jeżeli
im się obrywają kwicie zaraz przy
rozpękaniu< Pozn. I, 103.
Podsyta = » napój z wody i miodu
(używany zamiast makowego mle-
ka)* Ust. z Litwy.
Pod szerść » strzelać = strzelać
do odyńca wtedy, gdy już strzelca
mija, gdyż inaczej kula lub pie-
niek może się ześliznąć po szerści,
zwJaszcza, że odyniec ma boki
natarte żywicą drzew leśnych,
o które się trze* Pr. fil. V, 839.
Podszewka = »podtoga< Pr. fil.
V, 839.
Podszewkować = »szyć pod-
spodnim szwem* Chełm. I, 53.
Podszopie: » Chałupa, stodoła, chle-
wy i pod:fzopic stanowią prawie
jedną całość* Rad. I, 65.
Podszukiwać »(na Szląsku) =
śledztwo odbywać, robić bada-
nie* O.
Podszurk = >szaruźnia do usta-
wienia wozów, pługów i t. p., by
nie marniały na deszczu* Pobł.
68. » Podszurk = podstrzosze;
dach wysunięty z przodu domu
i tworzący rodzaj ganku; szopa
na wozy i inno narzędzia gospo-
darskie* Kam. 145.
Podszybie: » Oderwane kawały gal-
njanu odwozi śleper na 'podszy-
bie* t. j. dno szybu* Zb. X, 210.
Podszycie: » Fods(z)ycie = 1 , część
obuwiii, okrywająca slopę: dać
nowe podszyci*' — dorobić do stji-
rych cholew nowe stopy 2, nie
ma go za Boże podsycie = ma
go za nic, lekceważy go< Pr. fil.
V, 839. II » Podsycie = poszycie
dachu, poddasze* Pr. fil. IV, 234.
Podszyć: »Onse dobrze podszył
boty (= dużo zyskał)* Cinc. 29.
Podszyją: » Tańcowałbym, złe buty
mam, u podszyji wstążki ni mani<
Łęcz. 192. »Starsa druzka mar-
sśłkowi przypina wstege do pod-
syi* Wisła 'lX, 239.
Podszyty: » Knieja podszyta ==
krzewina zarosła* Prz. ludu VI,
110.
Podściał »Podmieć = podściół-
ka* Petr. » Podściał = ściółka,
ściel* Pr. fil. IV, 234. » Podściał
a. podściełka == ściółka pod do-
bytek* Pr. fil. IV. 859. Por. Pod-
ściół, Podściółka.
Podścianie: » Tańca się nie boją,
pieniędzy nie mają, stoją po pod-
ścianiu, druchnv obmawiają* Krak.
II, 498.
Podścielić: »Achton, ach ton, pod-
ścielona płachtą, a jak stanąć, \o
pod nogami: dyg, dyg. Lód* Zb.
VI, 7. >Bez (roślinę) podście-
lają chorej nierogaciźnie* ib. 290.
»Pod bydło się słomy z pod umar-
łego nie podściela, bo to bydłu
szkodzi* Pozn. II, 77. » Umarłego
układają w trumnie, podścieliwszy
mu pod głowę trzaski, odpadłe
przy heblowaniu trumny* Swięt.
132. »P6dscolIc = podścielać*
Ram. 144.
Podściełisko: » Moje podścielisko
— pod wodą mulisko* Kolb. 200.
Podściełka p. Podściał.
Podścienie: » I J Mazura w piecu
dziura, na poćścieniu drzwicki*
Kici. II, 177. » Obejście bezpo-
średnio koło domu zwie się pod-
chyzem lub podścieniem* Święl.
35. »Awo mam w d.... na pod-
ścieniu! (^Odpowiedź na uporczywe
wyi»ytywanie się, gdzie jaką rzecz
Podściół — Podtenczas
197
schowano lub zapodziano, z do-
datkiem: go, ją, cie; także lekce-
ważące lub obelżywe wyrażanie
się o kimś« Święt. 670 || »Pod-
ścienie = najdalsze miejsce we
wnętrzu pieca i w ogólności ka-
żdej zamkniętej przestrzeni* ib.
710. Por. Podchyz, Podcie-
n i e.
Podściół »a. Podściółka =
ściel, ściółka; słoma na podściół,
na podściółkę, torf na podściół<
Pr. fil. V, 839. Por. Pod ściął,
Podściółka.
Podściółka >a. Ściółka = sło-
ma podesłana pod bydło w obo-
rze* Zb. I, 22. > Podściółka =
słoma, słana pod bydło i konie «
Spr. V, 118. Por. Podściał,
P o d ś c i ó ł.
Podściwy p. Poczciwy.
Podślubid: » Ona Bogu wszechmo-
guncemu swoje paniejslwo pod-
ślubija, a s tego inszogo męża
pojąć nie chce« Aten. 1877, II,
639. >Ślicna pani trzy wiunecki
wiła, które podślubiła* Wisła VII,
278.
Podśmerować se = > podpić so-
bie. Pr. fil. V, 839.
Podśmietanie = » subslancyja tłu-
sta, która si(j» znajduje między
mlekiem i śmietaną. Petr. >Pod-
śmiotanie = mleko kwaśne* Ust.
z Galicyi.
Podśniadanek: »Podśniaddnek =
drugie śniadanie* Pr. fil. V, 839.
>W czasio długich, letnich dni,
przy robocie, jedzą: 'podśniadanek
i podwieczorek', składający się
z chleba, masła, sera, często tylko
z samego chleba* Was. 43. >W zi-
mie jadają w domu podśniadek
o wschodzie słońca: chleb z ma-
słem lub serom i piją wódkę*
Rad. I, 61.
Podśniadek p. Podśniad anek.
Po d ś w i a d c z a ć : » Podświadcać i ze-
świódcać = 1, pochlebiać, a stąd
2, dawać do jedzenia coś lepsze-
go, aniżeli innym* Rozpr. XXVI,
389. »W drugij chałupie zaraz
tam była dziwka duża, co Ićj
dziewcynce zacęna podświarcać
(świadczyć, pochlebiać), dawała ij
wstązecki, paciorki, tablicki do
paciorków (medaliki)* Krak. IV,
161.
Podświarczać p. Podświad-
czać.
Podświecać = > basować, pochle-
biać w widokach korzyści* Kolb.
rękop.
Podświnak, Podświnek p. Pod-
świniak.
Podświniak = »wieprzak dora-
stający, duży* Osip. Formy: > Pod-
świnak* w Święcianach, > Pod-
świnek* w Lidzie, » f^odświniuk *
w Grodzieiiskiem K.
Podświniuk p. Podświniak.
Podświtywać: »Gdy w czasie de-
szczu ukaże się skrawek jaśniej-
szego nieba np. w Modlnicy od
strony południowej, wtedy mówią
że: podśwituje od Krakowa; gdy
z przeciwnej, północnej strony, to:
podśwituje od Ojcowa* Krak. IV,
319 p. w. Prześwitować. » Gdzie
podświtywa, tam ptasck śpiwd*
Kozł. 58.
Podtatusiały = » podstarzały*
Ust. z Warszawy.
Podtatusieć = > podstarzeć się «
Ust. z Warszawy.
Podtenczas: * Młodzianie wynoszą
stoły zbyteczne, a dziewczęta za-
miatają i wodą zakrapiają podło-
gę. Podtenczas drużba z dwoma
młodzianami i kapelą jedzą swój
objad w kuchni* Pozn. 1, 216.
» Gospodynie biorą młodą- panie
i wyprowadzają ją niespodziewa-
nie do komory, a tam zdjąwszy
jej wianek rozmarynowy i war-
kocz, kładą na głowę czapkę zło-
198
Podloczka — Podafahr
ci?Ła i tak oczepin joą wprowadzają
do izby '{fdzie podtenczas pano-
wała ci^za*. wśnxi śpiewa* Pozil
L 249.
Podloczka ::= »cz^5<f dolna per-
kalikowej ko-zuii żeńskiej, zro-
biona z grube?' j domowego i>łó-
tna* Tygf ii. I, 227, str. 43.
Pod to ki = »drą^ widłowato roz-
dwojony, osadzony w osi tylnej,
łączący zadnią cz«^ść wuzu z prze-
dnią* Hficzn. 22Ó.
P o d I r II d n a: » W jrospodarslwie trze-
ba robić i p<id trudna biało cho-
dzić, niatuchno rnoja* Pozn. II.
2f)2. Por. Podslrudno.
P o d t r z e p a ć : » Powadzili się o coś
raz poiak i niemiec. od j^łownych
huków, przyszło aż do puków.
Gdy sobie trociiię podlrzepali, wy-
trwać twardych od polaka tyktów
nie nioj??|c nieniił*c. zeniknał z pla-
cu* Har. IBi. || tHarsZcz robią
w ten spo-ób. że jrotują w garnku
serwatkę, póki nie 'zav\rze\ po-
łom odlewają trochę do mniej-
szego garnka, 'podtrzepują' mąką,
wlewają do całego waru, mieszają
warzęr-ha i 'baś(;* gotowy* Z Ii-;tu
K. Matyasi.
Pod trzód k a = »[)omo(!nik paste-
rza* Pr. fil. IV. 2U.
Pod tup lany = 1, strudzony cho-
. dzeniem 2, podtatusiały* Tst.
z Litwy.
P o d t y k a ć = * podsuwać coś ko-
mu* Mil. »To (krowina) zmizero-
wało ciężką zimą, kiedy nie było
łomu co podłykat'-* ('podkuwać do
jedzenia) Kam. 1 13.
Pod I vk i cl z= > spódnica* Pr. fil.
iv' 234.
Poducha :— »zgr. od poduszka*
Pr. fil. V, 8iO > Poducha = zgr.
od poilii^zka: ziaha jak [>oducha*
Spr. V, 141. >()j i dyna moja
dyna, dał mi Tan |{óg, dał mi
syna, Mam p«)duchy dlań ze bzdu-
chv i ani jednej pieluchy* Łęcz.
Sie.
Poduchna »a. Duchna, Du-
ch en ka: 1. wielka poduszka 2,
czapka dia aniarł\'eh 3. nierelrix«
(nie podano zkąd wzięle Ł.). Por.
Duchenka.
Poducho w ać: > Poduhować = po-
wiewać* Rozpr. X. 296. Wrześ.
17. »Poduchuje wiater, wialer po-
łedniowy, wyduchaj mi wietrze
moje myśli z L'łowy* Spr. V, 352
p. w. Duć.
Podufałość: » Ponoś ten dziad miał
ogromną podufałość do kościoła
i do wszy.Mkich OjCów duchownych
z tamtego klasztoru, więc mu się
dobrze dziać musiało* Beld. 47.
Podufały= >a. Zaufały = po-
ufały* Mil. »Podufały fi wszystkie
pochodne) = poufały* Czark. ||
>Podufały w >obie = zaufany*
Pr. fil. V, 840. >Podufały= pe-
wny siebie* Czark. »Podufały =
zuchwały* Go-zczyń.ski. Tatry i33.
>Podufćiły = honorowy, dumny*
Wrześ. 17. »Podufiły = dumny,
zarozumiały* Sj)r. V, 348. »Po-
dufały a. durny = hardy, dumny;
kóń choć jak podufały, to je pi-
kny; ba, ełcka ptidufałcgo nie nid
widzem, bo je głupi* Spr. V, 396.
» Podufały = zuchwały* Fed. II,
405. »Był król Winieleus; ten był
taki pełnomocny, taki podufały,
taki pyszały, ze ino ón jeden
i Pan Róg na świecie* Krak. IV,
102. II » Podufały = otyły, gru-
by. np. kloc« Ploszcz. 40. » Po-
dufały = usadzisty, krępy* Kuj.
II, 275. Toż Sand! 264. '»Podu-
fały = dobrej łu^zy, tęgi* T.st.
z Grójeckiego. > Podufały a. poufa-
ły = dobrej tuszy, otyły np. ku-
charz podufały (brzuchaty)* Krak.
IV, 317. »Podufały a. odufały =
silnie zbudowany człowiek otyły*
Święt. 710. > Podufały = tłuściu-
Podująd się — Podwał
199
«hny« Pr. fil. IV, 234. »A nasz
wtódarz pod ufały spad z warszty
(warstwy), polłuk gały (oczy)*
-Łęcz. 38. »Z lamtyj slrony Wisły
panny się kapały; Na olszowym
krzacku chusty powisały; Przys^t
Jaśko podnfały, Rusuł krzackiem,
poźlatały* Zb.YIIF, 288. || .Ko-
bieta podafała = poważna, cię-
żarna* Krak. IV, 317. »A wypij-
cie do mule, inu tylko rzi^dnie
(sporo), b«) ja pod ufała (poważna,
ciężarna), rozejdzie się po mnie*
Krak. II, 483.
Podujać się = » podjąć się cze-
go* Krak. IV, 317.
Podalić » trochę, a. jaki.ś czas da-
lid = popalić, fjokurzyć tytoniu*
Ist. z Warszawy (gwara złodziej-
ska).
Podumać: » I przywędrowali przed
ton carny Dunaj. Oj I u se, Ka-
siuniu, tu sobie podumaj* Wisła
IV, 399.
Podupaść = z i pewne stracić wia-
nek K. >Jnż róża opadła, jiiżeści
pobladła, byłaś panną, grzecna
Kasiu, teraz podupadła* Kuj. II,
38. >JużPm teriiz podupadła Woj-
tysiu — Dawnoś ty już laka była,
adyć nic- oś nie mówiła Marysiu*
Kuj. II, :^8. » Dworacy jechali, ca-
pecka im spadla, powiedz mi
dziewcyno, z kimoś podupadła?*
Maz. IIL 25Ó.
Pod u s t y >a. niech waczy = o char-
cie, który, goniąc za zającem py-
skiem go tylko trąca, a złapać go
nie może* Pr. (ii. V, 840.
P o d u s z c z y II a : » Poduscyna = po-
duszka (zwykle w pogardliwem
znaczeniu i « Spr. IV, 327.
P o d u s z e c z k a : » Przyjdzie ku wie-
czoru. Westchnę l^mu Bogu, We-
zmę podłużeczkę. Pójdę spać do
brogu* Kog. 226, n**j55, zwr. 6.
II » Między innem i tańcami prym
trayma 'poduszeczka', którą na-
stępnym sposobem tańcują* Jac.
197 (opis). Por. Poduszkowy
taniec.
Poduszka = » leżąca poziomo część
nasadu w wozie* Pr. fil. V, 840.
»Poduski: drewniane osie w miej-
scu nasady koła obite są żelazem,
t. zw. poduskami* Spr. V, 396.
• Buksę, okucie osi z drzewa, zob.
poduski, pieski* (w \ razów tych
niema) Rozpr. X, 272.
Poduszkowy taniec: »W obrzę-
dach weselnych pieśni chmielowe
przy oczepinach albo po oczepi-
nach, wedle zwy<z.nju śpiewają
zawsze. Mieszczanie i szlachta za-
grodowa przejęła je od ludu i przy-
swoiła sobie z Ul różnicą, że pie-
śni te nazywają tańcem poduszko-
wym* Wójc. II. 2; 8. > Poduszko-
wy (taniec) czyli chmielowy, tań-
czony przez we-elników po ocze-
pinach przy śpiewie chmielą, gdy
państwo njłodzi mają iść do po-
duszki* Zb. I, 89.
Podużać = 1, praomagać kogo
w boju, zwłaszcza ręcznym, w bo-
rykaniu się, lub w każdym innym
razie, gdzie siła cielesna sianowi
2, wyzdrowieć, powstać z choro-
by* Roczn. 225.
Podużo p. Dużo.
Podwalina: » Ściana obsypana z do-
łu ziemią nazywa się f)odwalina«
J. Łoś. >Cała chałupa w^spiera się
na j)odwalinie w czworokąt z gru-
bych bali na 12 cali a na 10 sze-
n)kich ułożonej* Maz. III, 41.
> Fundament chałupy czyli pod-
waliny stanowią cziery kłody, zwa-
ne przyciesiami* Wi.sła VI, 426.
• Podwalina = najniższa płaza
w ścianie chaty* Spr. V, 396.
P o d w a 1 n i c a = * belka w wiatra-
ku, na której leżv i obraca się
kark wału* Spr. V, 110.
P o d w a ł: > Chłopi zakopują kości ze
zdechłych swych owiec pod pod-
200
Podwałczenie — Podwieczór
wały w owczarniach swych sąsia-
dów, którym powodzenia lego go-
spodarstwa zazdroszczą « Glnz. 551
(zapewne 'pod fundamenta' K.). ||
» Podwal = piwnica, sklep, lochc
Ust. z Litwy.
Podwałczenie p. Podwałczyć.
Podwałczyć: > Podwałczenie, a w u-
stach tutejszego ludu *podwałce-
nie' (słowo podwdłcyć) albo 'ga-
danie na podwałke' jest to wła-
ściwość gwarowa, polegająca na
teni, że językowo podniebienną
spółgłoskę ł wymawiają jak kró-
tkie wargowe u (ii). Naprzykład:
gilowa (głowa), miiody (młody),
kiiadzie (kładzie) i t. d.« Wisła
II, 168. » Kiedym się naprzykład
pytał w Przybysławicach (minodz-
kich): Czy tu u was pod wałczą?
Odpowiedział mi zapytany: 'E, nie,
z takich to sie wszyscy śmieją:
o, na podwałke podwijas, ni mas
to języka? — A, kiej, peda, ni
moge..>« Wisła II, 172. Por. Wa-
łować, Wałkować, Wałko-
nić, Wałkoń, Małocha.
Podwałka = » zeszycie brzegów
płótna bez obrąbka; szew* Wrześ.
17. » Podwałka, zesyć płótno na
podwałke, tj. zeszyć dwa kawały
płótna podwójnie, raz pojedynczo,
a drugi raz, podwinąwszy obydwa
kraje zeszyte, pr/eszyć po raz
drugi* Si)r. IV, 896. > Podwałka
= szew: 1 , zeszycie dwóch krajów
płótna bez obrąbka tak, iż się
nici snują 2, robić co na pod-
wałke, rzucać na kupę* Hozpr.
X, 296. » Podwałka— ? (kawałek
ziemi nietknięty przy oraniu Lin-
de). *Wszyćk() mi się wszyćko na
podwałke orze** Kozpr. III, 374.
• Wsylko mi sie wsyłko na pod-
wałke orz(M Zl). X\i 123. Zejsz.
59. II » Podwałka* p. Podwał-
c z y (•.
P o d w a ż y ć s i ę : » Podsva°zą sie (po-
ważę się)* Opol. 7. Toż ib. 22.
>A óna kiwś rankom, ale nie
mówi, bo jesce te ca^y nie wysły,
dopóki sie na to nie podwózyła
(odważyła) WYcićrpieć* Cisz. I,
129.
Podwiązarek p. Podwyzark.
Podwiązek p. Podwiązka.
Podwiązka: > Gdzie ja jadę, to ja
jadę, mój konik kląska (tupie),
lepsza u mnie i w respekcie w bu-
tach podwiązka* Lub. 1, 255.
• Podwianzek* =-- podwiązka Rozpr.
XII, 46.'
Podwiczka: >Swachny przypinają
młodzianom po dwie wstążki (t. j.
czerwoną i żółią lub niebieską)
zwane podwiczki do boku pra-
wego u dołu przy pasie* Pozn.
I, 227.
Podwieczerne = » pieniądze da-
wane na podwieczorek, z książki
rachunkowej rękopiśmiennej XVIII
w.* Pr. fil. V, 840.
Pod wieczerza = > podwieczorekc
Tyg. ii. 1, XIV, 54 (z pod War-
szawy). »Podwieczerze = podwie-
czorek* Tyg. ii. 1, XIII, 180.
Podwieczerze p, Podwiecze-
rza.
Powie czorek: > Boćki przyleciały
(koło Św. Józefa) podwieczorki
przywróciły: boćki odleciały (koło
Św. Bartłomieja) podwieczorki za-
brały (do tego przysłowia w da-
waniu podwieczorków stosują się
gospodynie wiejskie)* Zb. 111,32.
»Żóraw. Gdy żórawie lecą z cie-
płych krajów, to rozpoczynają się
podwieczorki; gdy zaś do ciepłych
krajów wracają, ło podwieczorki
się kończą* Zb. X, 105. Por. Pod-
wieczerza, Podwieczór.
Podwieczór: »W wdzięczny pod-
wieczór w wiosennej chwili, W zie-
lonej lipie ptaszeczek kwili* Zb.
II, 106. II » Podwieczór* = pod-
wieczorek: »Żono kochana, dajże
Podwiel — Podwodzić
201
mi podwieczór. Mężu kochany,
jnżci ciemny wieczór* Kuj. II, 56.
P. Bydłożenie.
Podwiel = > póki, dopóki* Pr. fil.
V, 840; ib. HI, 496. .Podwiela
póki, dopóki* Pr. fil. V, 840.
Parcz. »Podwiyl, podwiela = do-
kąd, dopóki, jak dhigo* Spr. IV,
28. >Lipa nie chciała dać 2yka,
podwiela nie pódzie do krowy po
mleko* Zb. IV, 202. ss. >Ten głupi
jak sie zrobiył ptakiem, wyleciśł
wysoko okropnie i wcionz sed do
nieba, podwiyl go ino tylko (do-
póki go tvlko widać było)* Zb.
XL 90. >Óna nie chciała jechać,
ino powiada tak: 'ja nie pojadę,
podwiyl tu moi rodzice nie przy-
jadom* ib. 126. Por. Powiela.
Podwiela p. Podwiel.
Podwietrzać: >Pfzy końcu jeszcze
podwietrza się zboże szuflą dla
usunięcia reszty pliw (plew)* Kuj.
I, 88.
Pod wiga p. Podwika.
Podwijałka: >Podwijałki: dawniej
obuwah się górale inaczej, niż dzi-
siaj: onuczki zakładali na wierzch
spodni, krępując je rzemieniem,
a nogę dla wyrównania obwijali
od spodu szmatami, t. zw. pod-
wijałka* Spr. IV, 310. Toż ib. V,
396.
Podwijka p. Podwika.
Podwika: >F*uod\vika = bitiła per-
kalowa cliuslka, dość wielka, uży-
wana przv obchodzie weselnym*
Rozpr. Viii, 176. .Podwijka =
kawał płótna* Rozpr. XVII, 54.
» Podwijka = chustka biała* Pr.
fil. IV, 234. »Po objedzie starszy
drużba weźmie podwikę i zawinie
w nią oboje młodych, a swachna
zdejmie ją z niogo, i tą podwika
samej tylko młodej obwinie szyję
i ^'łowę, w czem ona chodzi aż
do oczepin* Maz. III, 160. »Pod-
wiga = spódnica fałdowana nie-
wieścia. Podobno dawniej ozna-
czała i zawój niewieści na głowę,
ale lud o lem nic nie wie, tylko
starzy nazywają tak spódnicę czyli
kieckę, przyjaciółkę* Pr. Gl. IV,
859. >Kiecka = spódnica, pod-
wiga* ib. 826 p. w. Kiecka. Por.
P o d w i c z k a. Kiecka, Przy-
jaciółka, Podwójka.
Podwil p. Podwiel.
Podwilczasta »owca = mająca
białe lub czarne podgardle (u Gó-
rali)* Enc. R. U, 818.
Podwinąć: » Przede wroty, kamień
złoty, biała lelija, Wijze mi biały
wieniec panno Zofijo; Nie dajze
go chłopu na wieś, bo go nic go-
dzien, Połózze go, f)odwińze go
na ogień* Kozł. 74. || .Podwinąć
się = nasunąć się* Ust. z Litwy.
Podwizark: .Pódwizńrk = szopa
przy domu na wozy, pługi i inne
narzędzia gospodarskie* Ram. 145.
Pod wieczka: »Podwleczka = spó-
dnica* Rozpr. XII, 99.
Pod włóczka: » Pod włocka = spó-
dnica .spodnia* Mil.
Pod włos .przejechać = wybić:
pod włos cię przejadę, szkolne*
Pr. fil. V, 840.
Podwoda? Podwód?: .A mój Ja-
siniok z wojny jedzie, ma czlery
konie na podwodzio* Pozn. IV,
117.
Pod wodo wy: »W tej stajence ja-
borowy stoi koniś pod wodo wy,
podwodowy, osiodłany, Jaś na nim
porąbany* Święł. 81.
Podwodzić »na kogo = jątrzyć,
pod mawiać na kogo, stać na zdra-
dzie, inslygować* Krak. IV, 317.
.Podwodzić na ktgo = podma-
wiać, .szczuć na kogo* Święt. 710.
.Podwodzić = donosić, skarżyć:
kobieta cięgiem na mnie podwo-
dzi* Spr. V, 118. .Macocha nie
lubiła tego pasierba i zryzała
i podwodziła na niego przed królem,
202
Podwoje — Podwórze
ale król ji nie wierzuJ* Święl.
346. > Podwodzid = donosić, skar-
żyć: kobieta cięgiem na mnie pod-
wodzi* Spr. V, 1 18. » Siostra przy-
rodna zaczęła podwodzić przed
macocha, że pasierbica zawsze
w polu próżnuje* Ivozł. 304. •Ma-
tka królewicza okrutnie nie lubiła
swojej synowej — ciągle na nią
pod wodziła* ib. 320.
Podwoje p. Podwój.
P o d w o r y s z e k p. Podwórze.
Podwórzec p. Podwórzec.
Pod wózki = » żelazno obicie osi*
Spr. IV, 333. Por. Pod osek.
P o d w ó d : » Ponieważ na Ukrainie
sosna i*zadko gdzie rośnie, więc
jadący z podwodom na Polesie
zewsze przywożą z sobą narąbane
soscnki* Zb. III*, 122. Por. Pod-
w o d a.
Pudwój = »wierzoja, drzwi: juźci
słoneczko u podwoja* Pr. fil. IV,
S4(). > Dwa b(»czne słupy n drzwi
sa. U) podwojł»« Lub. I, r)4. > Na-
około drzwi szeroka oprawa drze-
wna, czyli ramy, zwane podwój*
Maz. III, 41. » Stanę sobie u pod-
woja* Kozł. 36. * Stano ja so
u pł»dwoja« ib. M. Kolb. 225,
227. »l przyjochaf do podwoja*
ib. 227. »I ustanę u podwoja*
Zb. II. 76. > Stanę cicho u pod-
woja* Pozn. IV. 116. > Jeden sloji
u podwoja* Had. II, 21. »Stoi
Jasio u podwoja* ł.ęcz. 67. » W sie-
ni u podwoja tam lesl służba
twoja* Zb.Vin. 272. || >\V prawy
lM>k wojów [U ^ochy^l pr/y hibce
wbity jest mały haczyk żelazny,
zwany podwujc Chehn. I, U)6.
• Podwój z powrózka l.u sochy"!*
P oszcz. 24.
Pod wt>j c i: » Wszelkie jjminne rol)o-
ciziiy załatwiają w^^zyscy obywa-
tele iTfniny prócz wójta, podwój-
«*i«»^'o i przysię/nejjo* Swięl. 126.
P o <1 w o j k a: > Płótna , które się na-
zywa podwójka, bo jest tkane we
dwie nitki i wz:łuż i wpoprzek,
użvwa się na męskie ubranie*
Zb. VIII, 261. II »Velamen capi-
tis alias podwoyka. Z testamentu
chłopki Anny z Ciechanowa r.
1651* Wisła Vi, 850. Por. Pod-
wika.
Po dwór: » Pod wór. 'Leciało parę go-
łąbki beze dwór. Uderzyli .skrzy-
deleńkami o pod wór'* Pr. fil. IV,
234. P. Podwórze.
Podwórce p. Podwórze.
Podwórcowy p. Podwórzowy.
Podwóreczek p. Podwórze.
Podwórek p. Podwórze.
Pod worki: »Puodwuórki, jiśd do
kiiogoś na piiodwtiórki, znaczy iść
do kogoś w odwiedziny* Rozpr.
VIII, 176.
Pod worz p. Podwórze.
Podwórze: >Podwyrze = podwó-
rze* Kuj. II, 285, nO 69. Toż ib.
n° 79. » Stanie sobie na podwy-
rzu* Pozn. VI, 161. » Stanęła
przed domem na podwyrzu* Kuj.
I, 123. >l'sły>zała na podwyrzu
hała*^* ib. 129. » Postawić na po-
dwyrzu* ib. 175. »I)ial)eł przy-
jeżdża na pod wyrze* ib. 183.
» Wyjeżdżam, matulińku, z podwy-
rzii twego* ib. 310. » Pójdź na
pod wyrze* ib. 326 >A z obory,
jak z obory, ale z podwyrza,
z podwyi-za* ib. II. 143. »Kole
twego podwyrza* Pozn. VI, 233.
II » Pod worz = podwórze* Pr. fil.
IV, 234. »Podwórz. -a (^rodzaj mę-
skiV Jest to prowincyonahzm li-
lew-iki, znaczący to samo, co
w Królestwie podwórze. Ztąd też
na Litwie mówią: podwórek, -rka,
kiedy w Królestwie powiedzianoby:
podwórko* Wal. 165. »()berżysta
uuał na podwórze sześć ^^ażni drze-
wa leżeć, a ni mi:U ani kawałka
porąbanego* Pozn. VI, 53. »Na
pwiwórz a. na pud worz* Ust. z Li-
Podwórzec — Podyma
203
lwy. II » Podwórek*: > Wchodzą
na podwórek, a óna widzi, że lam
pełno ścierwa na podwórku leży«
Pozn. VI, 261. II » Pod woreczek*:
• Wyszła Kasieńka na podwóre-
czek« Lub. I, 235. »Leci gołąbe-
czek przez mój i)od woreczek * Zb.
II 108. Toż Zb. X, 309. || >Po-
d wyrek = podwórko: a poszedem
w pod wy rek « Pr. fil. V, 840. ||
> Pod wyrko = podwórko* Pr. fil.
V. 84-0. > A stawia me w podwyr-
ko« Kuj. II, 44. II »Podwyreczko«:
»l zajechał w podwyreczko« Kuj.
II, 34. II » Podwórce = podwó-
rze* Fed. II, 405. >Wsyćkieony
(wozy) sie do moji matusie na
podwórce zmieściły* Sand. 77. ||
» Podworyszek « : > Taki podwory-
szek sobie zrobiłam* Pozn. I, 106.
Por. Pod w orzec.
Podwórzec = » podwói-zc, dziedzi-
niec* Krak. IV, 317. »U nasego
pana zielony podwórzec* Kici. I,
57. Zb. III, 18. >Niechze mu wy-
sławi na podwórcu chiewek* Zb.
IV, 128. »Wyźroli niz wieczór na
podwórzec* Zb. XI, 78 >Mój ko-
niczek na podwórcu moknie w cie-
mnej nocy* Wójc. II. 225. »Za-
ziera óna na })odwórzec« Zb. XV,
37. »Chodzid było po [)odwórcu*
Święt. 223. || » Podwórzec*:
»l) nasego pana zielony podwó-
rzec* Zaw. Etn. 1 6. » U nasygo pana
zi"luny podwórzec* Kozł. 228.
» Wypuścić (jcdory) na podwórzec*
Cisz. I, 268. »Słoi so<na śród
podwórca* Święt. 77. »Puściuł...
zająca na podwórzec* ib. 417.
>(;^hodzi po podwórcu* Zb. II,
158. »Któż to tam po podwórcu
lepie?* Zb. X, 115. || »Podwy-
rzec* : » A u na<zoj pani je.st wielki
podwyrzec* Pozn. III, 46. Por.
Podwórze.
Podwórzowy: » Pycina była u niego
za gospodyniom, a mąż był za
gospodarza podwórzowego* Zb. IV,
198. » Niech mi go.<*posia idzie po
gospodarza podwórcowego* ib.
Podwrotnica = » deska podkła-
dająca się pod wrota, ażeby przez
otwór pomiędzy krawędzią wrót
i ziemią nie przechodziło ptastwo,
prosięta i 1. d.« O.
P o d w y r e c z k o p. Podwórze.
Podwyrek p. Podwórze.
Podwyrka: »Na podwyrkę = kar-
tofle sadzą niekiedy tuż przy do-
mu, pod ręką; takie kartofle łatwo
i prędko, bez slraty czasu można
podebrać i to się nazywa 'na
podwyrkę': 'posadziłam 6 zago-
nów w polu, a jeden na podwyr-
kę'* Od prof. Kryń.skiego.
P o d w y r k o p. P o d w ó r z e.
Pod wyrze p. Podwórze.
P o d w y s I a w a = » dach na słupach
bez ścian do składania drzewa,
narzędzi gospodarskich i t. p.«
Pr. fil. V, 84U. »Podwvstawa =
drwalnia* Pr. fil. IV, 234. || »Pod-
wysławk (pod wy sta wek) = wy-
stawa przed domem, daszek wy-
sunięty* Pobł. 68. .P6dv^stawk
= ganek przed domem; poddasze
wystające* Ram. 145.
P o b w y s t a w k p. P o d w y s t a w a.
P o d w y z a r k : » (pod wiazarek) = sza-
ruźnia* Pobł. 68. Por. Wiaza-
rek. Podwizark.
Podyma: »(z podójmM) = część
wozu, służąca dla podniesienia dy-
szla, aby nie f)adał na dół* Pr.
fil. V, 8'^0. >P(Kiyfna = narząd
u wozu do podtrzymywania dyszla
poziomo* Swięl. 710. » Podyma
łączy pod wozem rozwarł e końce
śnie* .1. Łoś. » Podyma. oznacza
kawałek drzewa znajdujący się
pod rozworą, a podtrzymujący dy-
szel ku górze: po złamaniu po-
dymy dyszel opada: właściwie być
powinno 'podejmą'* Spr. IV\ 367.
>Oslatnia część przodka jest po-
204
Podyrdać — Podzielić
dyma u dyszla* Lub. I, 87. >Śnice
przechodzą pod na&adem osi poza
przodek wozu, gdzie je spina po-
dyma drewniana, by dyszel utrzy-
mał się przy równowadze* Święt.
10. »Przy przedniem półwoziu, na
tylnej części skrętów czyli szni-
ców jest przymocowana podyma,
na której spoczywa rozwora* Pozn.
III, 137. »Z tyłu są śnice i roz-
wora z podymą, która trzyma
śnice i dyszel, aby równolegle le-
żał* Pozn. I, 110. »Podyma przy-
biła do śnie* Zb. IV, 189. ||
»Poddyma«: »Do śnie z jednego
końca przyprawiony dy.^^zel, z dru-
giego zaś końca poddyma* Krak.
I, 175. » Poddyma u wozu* ib.
IV, 317 p. w. Podkulek. .W śni-
cach obsadzony jest z przodu dy-
szel, z tyłu zaś znajduje się okuty
poprzeczny kawałek drążka, zwany
poddyma* Zb. X, 207. || »Po-
dema: » Kawałek drzewa pod roz-
worą, podtrzymujący dy.^zel ku
górze* Rozpr.'xXVI, 389. || > Po-
dejmą * : > Podejmą = część wozu,
łącząca śnice* Spr. IV, 310. Toż
Spr. V, 394. II .Podyma* u so-
chy: »Grądziel jest drewniana —
podyma jost żelazna albo drew-
niana (u sochy)* Zb. VIII, 260.
Podyrdać = > pobiegnąć * Pr. iii.
840. » Tobołek w rękę i szpadel
i tak podyrdasz dyr! dyr! dyr!*
Kaspr. 40. || » Wyńdź na mnie —
podyrdaj mie. Jeno mnie nie uraź.
To ci dam drugi raz. Jabłoń* Zb.
VII, 82.
Podyrgacz: » Ślyź z twardosa, wstąp
w moje dojy, weź podyrgiica, a bij
kosmacą, bo ci zje jrrzywjica =
zlcź z zapi(.*cka, wdziej buty; weź
pałkę, bij wilka, bo ci zje konia*
Zb. X, 154.
P o d y s z a r T= > pciłka w szałasie *
Wrześ. 17. >Podysar = J, w .sza-
łasie półka na sery 2, tapczan:
na podysarku śpiom ludzie* Spr.
V, 396. > Podysar = półka w stajni
sporządzona z kilku desek razem
ułożonych równolegle do podłogi*
Spr. IV, 348.
Podziać p. Podzleć.
Podziadu = » doskonałe, ładne,
np. dziewucha po dziadu, muzyka
po dziadu* Mil.
Podziadzie = » licho, niedbale;
(wykrzyk) o podziadzie! (na znak
zdziwienia)* Święt. 710.
Podziałka: > Wleźli do kościoła
i dzieło sie: kozdemu dostało sie
po 20.000, ale został sie esce do
podziałki tysiąc; nie wiedzo co
z niem zrobić, chtórnemu go dać*
Chełch. I, 65. »My mnielim przy
podziałce po dwadzieścia tysięcy
i esce sie ostało* ib. 66.
P o d z i a w = > pójdź tutaj, skrócone
pódź jaw* Spr. IV, 359.
P o d z i e ć = położyć, schować: >Kajż
to złoto podziejemy?* Rog. 242,
n<> 493, zwr. 10. || »Podziećsię«
= pójść, udać się: » Gdzież ja
się nieboracek mum podzioć* Kozł.
200. »Nie wiem kaj .się podzićć*
Zb. IV, 90. » Gdzie się podzieje-
wa?* Rud. 144. >Nie wiedziała,
gdzie .się podziali* Pozn. VI, 19.
II »Podzieć się gdzie = zagubić
.się* Spr. IV, 348. »Pan ledwo
sie kej nie podzińł, ale cóz mińł
robić* Święt. 344. »Król ledwie
sie k(^j nie podział, ze to jego
córka za takiego niezgółecnego
dziada musi iś* Święt. 356. »Na
Litwie mówią: podzienę się, po-
dzioniesz się i t. d. zam. podzieję
się i t. d* list. z Litwy.
Pod-zielenie: »Po podsienia, po
podzieleniu ptaseńkowie śpiewają*
Pr. fil. IV, 234.
Podzielić: » Diim-ci ja wam obie-
cnicę kartofli cnbalą donice; z wró-
blą golenią, którą podzielę całką
kompanijo* Kuj. 1, 263. »Wsz^ści
Podziemek — Podziubany
205
drudzy muszą czekać, jaż jech on
podzeli* Derd. 82. »Było lyk
dziadków dwadzieścia; i jak ik
wzią^ek dzielić, to jednego Świnę,
drugiego minę, trzeciemu nic nie
dam, a w końcu pomacam sie
i mam jesce uosięmnaście grosy
hociaz sytkich podzieli^ek* Zb.
VII, 24. »Do izby cię wprowadzę
i za stołem posadzę; ze wszyst-
kiem się podzielę i łóżeczko po-
ścielę* Wójc. II, 168.
Podziemek: » Podziemek = nado-
łek koszuli* Pr. fil. IV, 234. ||
> Podziemek* p. Podziomek.
Podziemie c: » Aboś to ty młodzie-
niec, tyl koś z piekła podziemiec*
Rad. li, 85. Por. Podziomek.
Podziemka p. Poziomka.
Podziennik = » wyrobnik « Petr.
Podzierać: » Podzierać = podej-
rzy wae kogoś o co; np. ja was
nie podzierała, nie podejrzy wałam
was< Krak. IV, 317.
Podziękować: »Tako 'ni mu 'celi
[f± dac, a iión sa podzekuje,
a rzek, Aón nie żądał nic< Hilf.
96. »A wyńdzi-że panno-młoda —
za stoła, podzięk u jże ojcu matce,
wszystkim ludziom — z wesela*
Łęcz. 73. »A wynidź-ze, pani
młoda — z zastola, podziękuj-ze
pani matce — z w^esela* Kai. I,
142. »A wynijdze, pani młoda,
z za stołu, podziękujze wszyćkim
ludziom z wesela* Rud. 215.
Podziękowanie: » Ten sam orator,
który od pana młodego wieniec
ofiarował, przechodzi na jej stronę
i dziękuje mową zwaną ztąd po-
dziękowaniem* Zb. I, 88 p. w.
Oracyja. »Po prześpiewjiniu pie-
śni wynoszą zwłoki z izby, ude-
rzając głową Irumny o próg domu
na podziękowanie* Święt. 132.
P o d z i m i e c : »Na święty Wawrzy-
niec, Pierwszy podzimiec* Star.
przysł. 56.
Podzimka p. Poziomka.
Podziobany: »l'ón je pódzobany
na gębie, iióni sę wsz^sc^ z niego
śmieją* Nadm. 102. »A ta którna
podziobana, to dziewczyna uko-
chana* Maz. V, 248. Por. Po-
dziubany.
Podziomek = » istota mityczna
przemieniająca dzieci: jak sie dzie-
cko urodzi, trzeba kłaść w powi-
jak abo koronkę abo skaplćrz,
zęby podziemek nie przemićnił*
Pr. fil. V, 840. » Krasnoludki są
to małe, piękne, ludziom sprzyja-
jące istoty, mieszkające pod zie-
mią, dlatego je leż podziomkami
niektórzy zowią * Bib. Warsz. 1 864,
t. I, 269.
Po dziś: » Jeszcze mogłam być Po
dziś panienką* Rog. 73, n^ 131,
zwr. 9. »U nas we wsi jeszcze
i po dziś kużdemu chłopu gadką
na wielki czud (na wielki dziw),
co u Kulaszki jeno tyło poszło
gorzałki na caluśkie krzciny* Kam.
159. >Pódzisdzeń = do dzisiaj*
Ram. 146.
Podziśdzień p. Po dziś.
Podziubany = >ospowaty* Wisła
III. 88. »Chocias ci ja podziuba-
na, Kosulecka na mnie lana* Kon.
27. >Moja żonko podziubana. Będę
cie bić każde rano. Każde rano,
każdy wieczór, Aże z ciebiedziuby
zlecą* Zb. IX, 240. »Nie podoba
mi sie Tylko podziubana. Kaźcież
jóm podziubać, Matecko kochana*
Zb. IV, 247. » Chociaż ci ja po-
dziubana, Kosulecka na mnie lnia-
na* Krak. II, 494. »Wiktuś moja,
Wiktuś, Wiktuś podziubana, Obudź-
zo mnie obudź do koników rano*
Zb. XIf, 141. »Choć ja podziu-
bana, w każdy dziurce dukat;
Pilnuj mnie kohanku, by mie kto
nie ukrad* Zb. XII, 152. »Nie
biła mie matka, ni kochany ociec.
Teras mie będzie bił podziubany
206
Po dziwacku — Podźwignąć
chłopiec* ib. 163. »Halanie, ha-
ijinie Owiecki w polanie: A ty
podziubana, Idź-ze wyźreć na nie «
Zb. XII, 203. Por. Podziobany.
P o d z i w a c k u : » My zaś nie tak
po dziwacku, skorno nam skrzypki
zajicrajji... wywijamy w koło, sko-
cznie i wesoło < Kuj. II, 178.
P o d z i w a ('^ się = » popatrzeć się,
np. podziwej się na to« Pr. fil.
V, 840. »Podziwać sie == popa-
Irzoć, np. podziwaj sie< Ust. zJa-
worza. >rodziwać sie = oglądać
co.ś, np. chodźmy sie podziwać*
Spr. IV, 28. .Ręce (se. Matuszko-
wi) połamali. Głowę na szpic dali,
(loby się rodzice I prziiciele wszyst-
cy Temu podziwali* Hog. 65, n^
117, zwr. 20. » Jak mnie bodą do
niszy oblekać. Przyjdź ty dziócho
lam się podziwae* ib. 129, n^
2'i6, zwr. 2. »Muse se podziwać.
Tak jesce zaglądać, Kaj mój Ja-
sień pójdzie dziś? »Feci. I, 203.
♦ Jeszcze se podziwam, jeszcze se
zolilidam, Kan mój miły jędze
dnes« l{ozpr. XII, 19. »Podziwam«
ib. Por. Pod zi wić się.
P o d z i w i c n e * byd lę « = pochwa-
lone, gdy młode: oczarowane przez
złe oczy< l'Sł. ze Swięcian.
Podziwie się = popatrzeć : » Czy
i grzeczną córeczkę masz, niech
niecił ja podziwie się (popatrzę)*
Maz. V, 251 . Por. Podziw a ć.
Pod z i w o w a ć » co konm = po-
czytać co komu za złe« Wisła III.
88. »Podziwowiić = zgorszyć się
czyją mową lui) postępkiem* Osip.
»Nie podziwujcie, miii przyjaciele,
i^-em do waszej izby wjechał tak
śmiele. \Vi>ła IV, 800.
P o d z u w k i := » kalesony « Hozpr.
XII, 99. Toż ud Hy^tronia ze
Szlą>ka.
Pod z wolenie: » Za |)odzwoleniem <
— : za pozwoleniem, za przepro-
.szcnicm Zb. XI, 63.
Pod-zwoleństwo = » pozwole-
nie* Pr. fil.V, 840.
Podzwolić = pozwolić : » Podzwo-
lemy* Aten. r. 1877. II, 644.
»PodzwoIół« Zb. V, 217. Toż ib.
VIL 5: ib. 21. »Podzwolyla« ib.
V, 253. >Zeby mu podzwolił ty
swoji zony* Rad. II, 201. ||
• Podzwolić się* = oddać się: »0n
ji prosił, zęby mu sie podzwoliła,
a miała męża swojego, którego się
bała* Rad. II, 201.
Podzwonne: » Zaraz po śmierci
czyjejkolwiek z domowych, idą do
księdza i dają pieniądze na po-
dzwonne, by dzwoniono trzy razy
dniem t. j. rano, w południe i wie-
czór, aż do trzeciego dnia* Lub.
I, 132. >Dają na podzwonne i go-
dzą księdza o wyprawienie expor-
tacy i i pogrzebu* Maz. V, 121.
P o d z y g o w a ć > i z niem. siiugen) ^
nakarmić dziecko: ledwiem zdoń-
zyła podzygować dzieciaka, a tu
juz wsyscy ido za dzień (do ro-
boty W Spr. V, 118.
Podźwigać się = > przerwać się,
sforsować siły pod ciężarem* Was.
245. > Podźwigać sie = zachoro-
wać wskutek dźwigania ciężarów*
Spr. IV, 28. »Podźwigałam się —
śklannyn) dzbaneczkiem chodzący
po wodę* Kai. I, 155. »Podźwi-
gałam się śklanym dzbanuskiem,
chodząc z nim po wodę* Kozł.
86. »Ja robić nie mogę: podźwi-
gałam się ze śk lanym dzbankiem
po wodę* Was. 150. || > Podźwi-
gać się* = wstać: » W noc| usły-
se!i, ze wtosi ku nim idzie; po-
dżwigali się więc warciućko, fios-
palili barzej watrę etc* Zb. VII,
72. Por. Podźwignąć.
Podźwignąć: » Na krakowskim mo-
ście konisie stanęły. Weź dziew-
cyno drąga, podźwignij za niemi <
Zb. XV, 74. » Podźwignąć = po-
dźwignąć* Ram. 145. » W końcu
Podżary — Poganek
207
choał jńsz pana Bartka podwi-
gnąc na nodzie« Derd. 27. »Po-
dźwignąć się« = wstać: »T^n
pan sie znowu podźwignon i po-
wiada: Nie przepiekora aie te ry-
by?* Cisz. I 24-7.
Podżary » znaczy barwę, maść psów
gończych pod-żarych lub ogarych
t. j. z czarnej w ciemno-ogorzałą
żółtą przechodzącą na łapach, pod-
piersiu i trąbie < Prz. ludu VIII,
207.
Podżoga: » Bez podzogi drzewka się
nie palą* Pleszcz. 157.
Pod żyć: »Jesce lakiygo mondrygo
jageś ty, nie było, ale musis jesce
wiency podżyć (przejść, doświad-
czyć)* Zb. XI, 93.
Pod żyły = > niezbyt tłusty* Krak.
IV,' 327 p. w. Złiżyły.
Po etapie: » Odesłano go po etapie,
t. j. pod strażą jako aresztanta*
O. p. w. Etap.
Pofałdować: » Prosimy was, ol pa-
robecki, o I dzićwecki. Żebyście se
spódnicki, trzewieki pofałdowały.
Zęby przed majestatem młodemu
i młodćj pani sromoty nie zada-
wały* Zb. IV, 251. »Tęn chłop
był cćrwąniutki, capkę miał taką
rogata, boty zbierane, pofałdzone*
Zb. VII, 59.
Pofałdzić p. Pofałdować.
Pofarwować: » Pófarwftwac = po-
farbować* Ram. 146.
Pofassować: > Kasia woła: powyr-
ka (drąga od wody), pofassuję (wy-
thikę) tego worka* Rad. II, 40.
P o f e j t a ć : » Pófejtac = pofajdać «
Ram. 146. » Pófejtac sa = po-
fajdać się* ib.
Pofleńdrać się: »Pofleńdrać sie
= iść powoli: posła krowa w pole
z bvdłem ? A toć sie tam pofleń-
draJa* Spr. V, 118.
Pofolgować: »Do plebana obznaj-
niiajcie, więcćj tego nie chowajcie.
Pleban temu pofolgował, Panu
Bogu podziękował* Rad. II, 90.
Pofudrować p. Pofutrować.
Pofutrować= » nakarmić (konia) «
Derd. J. 28. »P6fudrowac = na-
karmić* Ram. 146.
Pogadać: »Zeby un num chciał
ten nożyk przedać ! — Trzeba do
nigo pogadać* Chełch. I, 80.
Pogadka = » opowiadanie* Cer.
>Pogadka = powiastka* Pr. fil.
V, 840.
Pogadnąć = rzec: >'Abo to war-
tuje', pogadnie inszv chłop* Kam.
189.
Po gaju chodzić: »Na Zielone
Świątki dziewczynki wiejskie cho-
dzą po gaju, t. j. nałamawszy ga-
łązek, chodzą z niemi po wsi bez
śpiewu* Pozn. I, 141.
Pogan: » Pogan = poganin, dość
często o żydzie* Święt. 710. > Po-
gan = żyd (z pogardą)* Rozpr.
XX, 432. » Pogan = często o ży-
dzie* Jastrz. » Pogan = poganin*
Ram. 146. »Pogón = poganin*
Bisk. 44. > Pogan = poganin,
w 1. mn. pogany* Pr. fil. IV, 859.
> Dopiero ten pogan, Szwed pono,
każe tęgo strzelać* Beld. 113.
•Mógeś powiedzić: djable poga-
nie, pozyc my = mogłeś poprosić
o pożyczkę* Mil. » Czarniecki stał
we krwi po kolana, a przecie bił
na pogana* Zb. IV, 84. >Trafilim
na takiego pogana słarygo zbója*
Chełch. I, 231. »Raz pogan (po-
ganin) pojechał po patyki* Cisz.
L 102. >Ty zbereźniku... poganie
jakiś!* Kaspr. 32. » Nie z żydów,
ani z poganów* Kętrz. 88. ||
• Pogan = każdy, kio nie kato-
lik, a także katolik, który nie
pości « U dz. Por. Poganin.
Poganek: » Trzecią'm (chusteczkę)
dała na ganku tobie Jasiu ko-
chanku (lub: poganku)* Kuj. II,
25. F^or. Pogan i ś.
208
Poganiacz — Pogardzenie
Poganiacz: > Poganiać = woźnica,
popędzający konie przy orce*
Święl. 710. »Poganidc = poga-
niający konie przy phiga« Spr. V,
896. »Parobecek w poln, poga-
niać pogania* Zb. XV, 58. || > Po-
ganiacz* = zapewne róg: »Sztfrf
chrtnj (cycki), st^rf patron^, dwa
p^iganiacza, a jednego nadgania-
cza, a co to jest? A to je kro-
wa* Hilf. 134. II >Poganiacz =
hatfV): »Na piecu ordł, słomiane
kónio niiał, postronki z jęcmionki,
poganiać z owsianki* Kieł. II,
f ' o gani a czka = » kierat konny *
|'r. ni.V, 840.
|Ni g a ri I a r; = » popędzad konie przy
orcłM ńwii»t. 710. II »Gdy się
krowa lub jałówka kilka razy po-
\it*t\'An (r/yii pogania lub latuje...*
zii, V, 117. »(iospodyni udaje się
z gałi^zką wierzbową z baziami
do -łłajiii i krowy nią uderza, aby
p/,j(;miały* Zb. VI, 288.
I ' o (/ 'I f I i (i j <f ""= » «icci rybackie «
|'«#ga n lań p. Poganii^.
roganifii: -Kuku, kucbarzu, cy
.ipi?., t'V tiio cujcs? cy j^pi poga-
iitm mego koclianica?* Chełcb.
II. 7«
|'«#{/ a II I r ii a •pogardl. żydówka:
•I'; *y poganicho, tyl' 'Loosia,
ii liij/ił li* piiganirhe'* Pr. fil. IV,
1'oganM^ zganili; »|{odzina im
nil' rłiwaliła, )i*no j«»mco poganiła*
had II. i) I II •Poganii^ co =
l\t: MiłiK^, piirloli(\ psnr* O.
I' f/|/ Hit 1 1' II Hi • psuciu czogo, złe
i'»lil< niii, pailol(*lilt«« O.
|'o|/iMi»ii ti^iiniiMlIaKi poganin (I. j.
pi/t^i/i* hiiiiiiiii por. Pogan.
p4#(/ .i o I • 1< o /u|iowiio polo pu
poj/MOi i< IhImmc •Pa'*łii ki>ZY w«»-
«lir )fi/ii/.>;, na pii^iiiiiiku* /b. IX,
'J'\'-S Pui poganka.
Poganiś = >żartobl. pieszczoŁl.:
poganin t. j. bezbożnik, hultaj,
nicpoń, niecnota, zbereźnik np.
Jasiu, poganisiu, wziąłeś mi wia-
neczek* Kolb. rękop. > Jasiu, mój
Jasiu, da ma^y poganisiu* Kolb.
435. Krak. II, 393. Rad. II, 106.
•Poganiaś*: » Jasia, mały poga-
niasiu* Kon. 22. Skrz. 83. Por.
Poganek.
Poganka = »tatarka« Zb. I, 28.
Zb. II, 10. Rozpr. XII, 99. . Po-
ganka = hreczka* Hue str. 133,
708. >Nasiał ja poganki dla mo-
jej kochanki* Rog. 160, n® 311,
zwr. 3. »Kandy są ty woły?
W pogance. Kandy je ta poganka?
Gołębie ją wyłuskały* Zb. IX, 234.
• Poganka w kupkach stoi* Wisła
VI, 265. >Mamcić ja chodniczek
między pogan eczką (= tatarka,
gryka, po czesku pohanka, po
niem. Heidekorn)* Rog. 104, n®
193, zwr. 3. II » Poganka = czło-
nek płciowy żeński; paskuda*
Petr.
Poganny: » Urodziła się im córka ;
ale od dzieciństwa taka była po-
ganna (zła, niegodziwa), że słów
niema aby opowiedzieć co doka-
zywała* Zb. XI, 257.
Pogańbować: »Togańbował nim'
= pogardził nim* Pr. fil. IV, 817
p. w. Gańbować.
Pogańska kasza: > Polewka sko-
powa z pogańską kaszą (tatarka)
Aten. 1877, II, 653. Por. Po-
ganka.
Pogarbacieć: »A cóż to się stało
Tym co się wydały? Jeszcze rok
nie minął. Już pogarbaciały* Rud.
131.
Pogardzenie: » Rzekli do niego,
jako do młodego, kieby sie nie
zagubił przed wszyćką swoją zie-
mią świętą w pogardzenie* Kam.
123.
Pogarasić się — Pogodliwy
209
Pogarusid się = >niem. schramp-
fen« Mrong. 670.
Pogawęda = » pogawędka, rozmo-
wa* Pr. fil. V, 840. » Pogawędka
= rozmowa « ib. » Pogawędka =
mowa, rozmowa, pogłoska* Doman.
Pogawędka p. Pogawęda.
Pogawędzić >sobie = porozma-
wiać* Pr. fil. V, 840.
Pogęgować: » Gęś pogęguje (o obja-
wianiu się u niej popędu płcio-
wego)* Święl. 23.
Pogiąć: > Pledzie = pogiąć* Ram.
146.
Pogięcie = » ruch, wyjście; 'niema
żadnego pogięcia', niema wyjścia*
Rozpr. XVII, 54.
Pogileć = »o nosie gdy z zimna
poczerwienieje mówią, że pogilał*
Kolb. rękop.
Poglądać: »0 cóż płaczesz, lamen-
lajesz, Żech ja na wojence? Bę-
dziesz se ty pogiądała Po mojej
sukience* Rog. 4, n<* 4, zwr. 1.
> Ludzie za nią pogiądają Na jej
liczka* ib. 140, n® 267, zwr. 3.
»A do domu przyjechawszy, Po
pokojach poglądawszy, Moja maluś
ja cię proszę, Wydajże mi moją
Zosię* Lip. 159.
Pogłada: »Ten syn jedynak, taką
miał pogładę od rodziców, taki
był roz więzły, że gdyby dorós do
lat swojich, to byłby własnego
ojca i matkę zabił* Pozn. VI, 167.
Pogłaszać = »gwizdać« Pr. fil. V,
841.
Pogłąbić p. Głąbić.
Pogłębiać »a. zgłębiać = głębiej
orać, kopać* Zb. I, 22.
Pogłów niczek: >W Najśw. Panny
pogłowniczek, w św. Józefa przy-
paśniczek , w to powijała Pana
Jezusa Panna Maryja* Lub. 1, 108.
F^ogłówek = » część górna u łóżka *
Krak. IV, 317.
Pogłiiinić = » zepsuć* Petr.
pognać: * Pozoiię, pozen ies. pognać
Słownik T. IV.
= pognać: nie wićm, ka me po-
zenom* Spr.V, 399. Formy: 1 os.
1. p. »Pozynę* Rud. 204. »Po-
zenę* Święt. 385; ib. 165. Zb.
IV, 154. >Pozćne* Zb. V, 230.
>Pożenę* Rog. n« 75. Zb. IX,
235; ib. 238; ib. X, 279.— 2 os.
1. p. »Pozenies* Wisła II, 469.
• Pozynies* Zb. IV, 220. — 3 os.
1. p. » Pożenię* Kolb. 264. Święt.
532. >Poząnie* Zb. VII, 74. —
2 os. 1. mn. »Pozeniecie* Święt.
156. >Pozćniecie* Zb. IV, 157.
— 3 os. 1. mn. »Pożeną« Rog.
no 33. Zejsz. 68; ib. 167. Rud.
143. »Pozeną* Rozpr. X, 52.
• Pozęną* Święt. 78. — 2 os. 1.
p. rozkaz.: »Pożeń* Zb. IX, 195;
ib. 235. »Kiej gnać, to gnać, to
pozenę* Święt. 385. >Jak je
(szczury) pożenię... i pognał* ib.
532. II » Pognać się = coire
(o krowach)* Pr. fil. V, 841. .Po-
gnać sie = o zapłodnieniu kro-
wy* Spr. V, 118. >Ona (sąsia-
dowa córka) się pognała* Zb. II,
41. Por. Pożenąć, Pożenić.
Pognębiać z: »Socha o ostrzejszych
narogach zowie się pognębiacz*
Maz. III, 50.
Po gnój = > ziemia ugnojona. Siać
na pognoju* O.
Pogoda: » Pogody czekają* Wójc. I,
227. » Święty Medard w sobie mie-
ści psot lub pogód dni śtćrdzieści*
Święt. 573. || .Pogodę (przysłó-
wek)* Rozpr. X, 201. .To bań
jest Ciorśtyn, jak pogodę, to go
uwidzę* ib. 202. .Jak pogodę, to
go (Ciorśtyn) uwidzę (t. j. w czas
pogodny, podczas pogodv)« ib.
207.
Po godach: .Następuje czas wiel-
kiego postu 'po godach'* Gluz.
439.
Pogodliwy: .Gdy jesień ciepła
i pogodliwa (pogodna), będzie wio-
sna takaż* Zb. VI, 187.
14
210
Pogodzić się — Pograbki
Pogodzid się = może: zdarzyć
się? K. >Ja rad wiedzieć, co sie
choć kiej w świecie pogodzi « Spr.
IV, 320 p. w. Choć.
P o g o I a s : » Majdan rozgniewany, sie-
pnjił po goleniach to widmo, które
wykrzyknąwszy sJowa : 'trzask,
prask, pogolas i nie masz\ znikło
z przed oczów przestraszonego
majstra* Zb. IX, 65.
Pogomonić się = » pokłonić się<
Wisła III, 88. (Niezawodnie omył-
ka, zam. 'pokłócić się' por. Linde:
gomonić się := swarzyć się. K.).
Pogoń ki: »Pogónki = pogoń: leci
w pogónki< Pr. fil. V, 840. Por.
P o g o n y.
Pogoni ez = » poganiacz wołów przy
oraniu* Pr. fil. V, 841. »Pogo-
niczc Pr. fil. IV, 290. »Pogoni-
czów czyli pachołków (fornali)*
Aten. 1877, II, 118. »Biczówka:
pieniądze na piwo, jakie się daje
'pogóniczom'* Rozpr. XII, 86 p.
w. Biczówka. » Pastuch lub pogo-
nicz (poganiacz)* Zb. VI, 288.
»Pogoniez biczem puka* Zb. IX,
221.
Pogoń ka: »Polowaiiie z ogarami
lub [)Ogonka< Tvg. ii. 1, XIII, 193
(W. Pol).
Pogoń y: »Koniuszy cichaczem wy-
prowadziuł sobie swego nalepsze-
go konia i w pogóny za królewi-
czem Stanisławem pojachał za
nim* Pozn. VI, 90. Por. Po-
gonki.
Pogoń: » Zbóje przychodzo z woja-
ziu, i}^'o nima; dali za niem w [)o-
guń, ale nie mogli ni<;dzij go zła-
pać* CłH'łcli. I, 237. >Iloj! leciał
Knik po Ijloniii Na cisawym ko-
nin. Zając- za nim slnki(un, |)U-
kicm, W -nrowyrn puj^^oniu* Wójc.
II, 27 i.
P ogo r c I) a = 'Zt^^or-zeiiio. Pijak
dajo j)Oirorcłio c.ah-j wsi'. Pobl.
68. »P(W>rcha = 1, z^or.^zenie
2, gorszyciel, gorszycielka* Ram.
146.
Pogorzać się: » Pogorzac sie =
pogarszać się* Święl. 710. Por.
Pogorzyć się.
Pogorzelisko: » Wygląda, jak po
pogorzelisku* Święt. 684.
Pogorzęta: » Żyd gore, żyd gore,
żydówka go płace, a żydzięta po-
gorzęta (pogorzelcy) jadłyby ko-
łace ale niema za ce« Krak. I,
204.
Pogorzyć się: » Skoro sę le mje^
dzf sobą pftgórz^ce f rozdzelice,
tej was b^le chto domoże* Cen.
79. Por. Pogorzać się.
Pogotowiu: » Fraucymer ten pogo-
towiu, nie folguje swemu zdrowiu,
w taneczek śmiele* Oles. 85.
Pogotowość: »lTn krzyknoł na
słuzbe. zęby natychmiast w po-
gotowości byli wszyści* Chełch.
I, 38. »Jak przyjechali z kościoła,
stoły juz były zastawione, obiad
w pogotowości* ib. 277.
Pogotów >(adw.) = tem bardziej,
tem więcej, tem prędzej* Kolb.
rękop.
Pogościć się: »Na wiecór, kawa-
ler swoją drużynę do siebie zwoła,
a panna swoją do siebie. Pogo-
ściwszy się, zabierają się .spać*
Pleszcz 55.
Pogóściować = » pogościć* Was.
245. » Otworzyłaś Ka.siu stajnię,
ol\vórz-że mnie i sień, niech-że
u <-i(^' pogo.ścinję choć bez jeden
dziś dzioń* Maz. V, 218.
Pogódka = > pogoda* Janota 5.
Pogónki p. Pojionki.
Pogóny p. Hugony.
P o g ó r n y : > r. 1 528 ukazała się
w bramie Floryańskiej cudowna
Malka Boska pogórna (ob. Kalen-
darz kr. na r. 1854)* Krak. I,
1 4.
Pograbki: > Resztki j)o zgrabieniu
snopów pozo>lałe, zowia, się lusy
Pograć — Pogrzeb
211
(das loose Stroh); zgrabiają je
w kupy czyli zagrabki (na PaJu-
kach: pograbki) Pozn. II, 179.
• Resztki po zgrabieniu snopków
pozostałe na polu zgrabiają w kupy
czyli pograbki* Pozn. III, 134.
Pograć »kogo lub grać na kim =
ciągle się na kogo gniewać < Rozpr.
X, 296. » Pograć kogo, pograć
komu = ciągle się na kogo gnie-
wać* Wrześ. 17. » Pograć kogo
= wygrać proces od kogo< Spr.
V, 39'6.
Pogródka = >podsypane miejsce
dokoła domu i niziutkim płotkiem
ogrodzone, służące do siedzenia,
suszenia drzewa i t. d.« Zb. I,
48. »Pu6grótka = ziemia wysoko
usypana około ścian domu* Rozpr.
IX, 212. » Pogródka = ziemia
usypana wyżej naokoło przycień
{przycicsi? Ł.) domu* Rozpr. VIII,
231. »Pogróika = okop naokoło
domu z ziemi lub kamieni, po
którym można chodzić* Wrześ.
17. » Wzdłuż każdego domu od
strony frontowej ciągnie się 'po-
gródka'; jest to występ, zrobiony
z gliny, otoczony deseczkami i koł-
kami wbitymi w ziemię* Wisła V,
912. » Pogródka — jest to rodzaj
wysokiej przyzby drewnianej lub
kamiennej, która od frontu idzie
przez całą długość chałupy pod
oknami* Wisła II, 100. •Wszyst-
kie domy, zarówno jak i zabudo-
wania gospodarskie okala pogród-
ka. Jest to nasyp ziemi koło przy-
ciesi, podtrzymywany okrajkami
drzewa f Święt. 38. > Pogródka =
przyzba* Roz|)r. XXVI, 389. •Po-
gródka = nasyp koło ściany*
Udz. » Pogródka = podsypane
miejsce na froncie domu, służące
do siedzenia* l'dz. » Pogródka =
wał z ziemi w szczytach domu,
przykrywający podwalin«} z kamie-
ni. Czasem pogródkę dają ze
wszystkich 4- ech stron domu*
Spr. V, 389. » Pogródka = nasyp
ziemi koło przyciesi budynków*
Święt. 710. > Pogródka = przyzba,
okop naokoło domu pod okapem
ogrodzony deskami: 'pogródka kuli
(= kwoli) przechodu** Pr. fil. IV,
234. » Pogródka = ziemia pod-
sypana naokoło domu i tworząca
niejako kanapkę* Spr. IV, 359.
• Pogródka a. bisiddka dokoła do-
mów mieszkalnych* Hemp. »Po-
gródki mało gdzie widziałem na-
około chałup* Zb. XIV, 152. ||
• Pogródka = cembrowanie w stu-
dni* Spr. V, 118. »Pogródki =
ocembrowanie studni* Pr. fil. V,
974. >Pogródki = deski, któremi
obity jest otwór wewnątrz i ze-
wnątrz studni* Mil. »Pogródki =
deski służące do ocembrowania
studni* Pr. fil. IV, 234. || >Pogród-
ki = część młyna* List. od By-
stronia. > Poszedł młynarz na po-
gródki* Kieł. I, 187. > Leci woda
z pod ogroda, na pogródkach su-
cho, Młynareczkę boli główka, mły-
narczyka ucho* Chełm. II, 70.
Pogrupić się: »Ten kamiń się [)o-
grupił, zrós(ł) do kupv* Pozn.
VL 48.
Pogruzdać: >Pogruzdac= na gruz
zamienić, potłuc* Pobł. 68.
Pogrzeb: »Fanulijant (krewny), któ-
ry tego umarłego (zmarłego) chowa
i pogrzeb mu sprawił, zaprasza
tych co byli na pogrzebie do go-
ścińca i tani ich częstuje gorzałką
albo winem, i to się także na-
zywa f)ogrzeb* Pozn. II, 79. •Wra-
cające (sc. z cmentarza), wstępują do
gościńca, gdzie gospodarz gościom
znowu wyprawia tak zwany po-
grzeb t. j. każe dać chleba, piwa
i wódki* Pozn. II, 218. •Często-
kroć już nazajutrz pu pogrzebie,
sprasza wdowii nieboszczyka (zwła-
szcza jeśli młoda) sa^siadów na
14*
212
Pogrzebacz — Pobany
ja(Uo (zwane takte: pogrzeb) do
karczmy, gdzie też znajdzie się
i skrzypek* Rad. I. 133. || »Po-
grzeb = zwoływanie myśliwych
po obicia zwierza* Pr. fil.V, 841.
II » Pogrzeb = ogień palący się
na środka koleby (górals.) Enc. R.
II, 820.
Pogrzebacz: >Pogrzebac żelazny
do poprawiania ognia w cyganie
i wygarlywania węgla* Święt. 42.
» Pogrzebać = pręt żelazny do
ognia* Święt. 710. || » Pogrze-
bacz* = noga w zagadce: »Weś-
ze pomywaca, omyj pogrzebaca,
az się nagi skryje. Onuczka* Zb.
VI, 8.
Pogrzebiny = >rodzaj stypy* Cer.
• Pogrzebiny: przyjęcie gości po
pogrzebie* Wisła VII, 751.
Pogrzebka= » pogrzebacz żelazny
do pieca* Zb. I, 22. > Na ławeczce
niedaleko od czeliiści ogniowych
leżała żelazna pogrzebka z drew-
nianą rękojeścią* Pozn. VI, 213.
> Pomocnica kucharki niesie na
pogrzebaczu opalonym (*na po-
grzebce') przywiązany ręcznik do
utarcia się* Pozn. II, 90.
Pogrzebnik = » człowiek do po-
grzebu należący* Wędr. XXVI,
147.
Pogrzebowisko p. Piekło.
Pogrześć: » Ojcowie) już są precz,
już straconi, W ziemi wiecznie
pogrzebioni* Rog. 236, n^ 481.
Pogrzywny = » dający dużo cie-
pła (drzewo pogrzywne)* Mil. por.
Z grze w, Z grzyw.
Pogurboiić = » zniaclirać się, stać
.się niogładkiem, 'sukno pogurbo-
liło sni\ Spr. IV, 368.
Pogwaru = » pogadanka* Wrześ.
17.
Pogwarka = » pogawędka, gawęd-
ka. Krak. IV, 317. .Postawiła
garki, Siadła do pogwarki* Krak.
II, 105. »Baby... zaczęły pogwar kę
(rozmowę)* Krak. III, 32. »Na-
maniła mu sie pogwarka* Święt.
704 pod wyr. 'namanid się'. » Po-
gwarka = pogadanka, rozmowa*
Święt. 710. 'Postawiał ji butlę
wina... drugą piwa, a trzecią go-
rzśłki do lepsy pogwśrkil* Święt
79. »Przy żniwie zawsze prawie
pogwarka, rzadko kiedy śpiewanie^
odchodzi* Święt 119. »Jd pijś-
łem i gorzałkę, Tom jesce miśł*
lepsą pogwśrkę* Święt. 172. >Tak
ten poŁworók... wiecór cęsto cho-
dziuł do kobył)' na pogwórkę i pa
doradę* Święt 349. » Parobcy
usłyseli pogwśrkę* Święt. 511.
Pogwizd: » Każdy włos na głowie
stanie ci prosto jak topól: a srogi
pogwizd nie nachyli go nawet*
Wójc. KI. I, 106.
Pogwizdkowad = »pogwizdywać:
idom do karczmiczki, to se po>
gwizdkujom« Pr. fil. V, 841.
Pogzić się: »A gdzie te koty ?
W pszenicę się pogziły* Pozn. I,
130. .Gdzie te koty? W taterkę
się pogziły* Zb. VIII, 70. »Jak się
chłopcy najedli, do olszyny po-
biegli, — W olszynie się napili^
do domu się pogzili* Rad. II,
118.
Pohabość p. Po h aby.
P oh aby = » prędki, nierozważny,
lekkomyślny, pohabość, np.: przy-
mowa: Starość nie radość, mło-
dość pohabość* Spr. V, 396. »Po-
haby = nagły* Spr. IV, 348.
Pohaflany: » Stoi na ogrodzie po-
haftana, połatana, nikaj igłą nie-
tykand. Cebula* Cisz. I, 328.
P o h a j d u k o w a ć » (u Podhalan) =
potaiioować* O.
P o h a in o w a ć = powstrzymać: » Sft-
nia matka ni mogła go pochAmo-
wać od łzów* Rozpr. Vin, 88.
P o h a n y = >. szkaradny, obrzydliwy*
lloczn. 225. Toż Zb. I, 73. »Po-
hany = |)0gański« Pr. fil. IV,
Pohaniec — Pojadaczka
813
^34. >Pohany = pogański, zły<
Pleszcz. 40. »Pohanny=pohany€
z Litwy ustnie.
Pohaniec: »Pohańcu (5 pp. 1. p.
przekleństwo) c Pleszcz. 105. .
Pohanny p. Pohany.
Pohańbiony = zawstydzony « Wrześ.
17.
'Poharabudzić = » popsuć, poni-
szczyć, pomieszać* Spr. IV, 310.
Toż Spr. V, 396.
Poharek = » kieliszek « Rozpr. XVII,
12.
iPoharnieć = »zdumnieć, stać się
domnym* Wrześ. 17. »Poharnieć
= stać się dumnym « Rozpr. X,
296. Toż ib.XVII, 64. » Brodnickie
parobki bardzo poharnieli« Pozn.
IV, 19. Por. Pohernieć.
TPohartować p. Hartować.
Poheblować: » Pfthewlowac = po-
hyblować« Ram. 147.
Pohendryczyć = » pokfócić si^«
Pr. fil. III, 496. Toż Rozpr. XVII,
88.
P o h i b i e 1 = » niepowodzenie, nie-
szczęście* Osip.
Pohiniać się: >Pohiniać sie =
spieszyć się, np.: pohiniaj sie
wartko! pohin łajcie sie chłopcy
s robotom!* Spr. V, 396.
Pohladować: »Jak ni mas dziew-
cyny, to se jom pohladuj* Zb.
XII, 164.
Poh)umowisko = » zgiełk, wrza-
wa, nieporządek* Kolb. rękop.
Pohonny: » Wiatr pohonny znaczy
po flisowsku (na Niemnie) wie-
jący do morza* Syrokomla Niem.
124.
Pohvbać = »iść prędko* Rozpr.
X, 296.
Pohernieć: »Slradomscy młodzień-
cy Bardzo pohernieli (= zhar-
dzieii)* Wisia VII, 369. >Pohyr-
nieć = zhardzieć, stać się dum-
nym, np.: le ma na dwie bryje
mąki więcy, to juz pohyrnUI«
Spr.V, 396. Por. Poharnieó.
Pohiejać p. Powiejać.
Pohyrnied p. Pohernieć.
Poiczka >a. Pojiczka = poży-
czka* Rozpr. XII, 35.
Poiga: »Pojiga = potucha. Ojc to
niedobry, chtóry gfnowi daje za-
wiele pojigi tj. zawiele wolności*
Pobł. 68. >Pójiga = swoboda,
zachęta* Ram. 147.
Poiło: »Pojiło jest w ogóle miejsce
gdzie poją bydło, konie, owce
i t. d* Maz. V, 49. >Po^ =
napój dla bydła* Pelr. »Pójłó, -a
= miejsce gdzie poją bydło, ko-
nie, owce i t. d.« Czark.
P o i m a ć : » Pójimac = 1 , pojmować,
łapać 2, pojmować, rozumieć*
Ram. 147. »Czymż go (konia)
poimała? Tą strzebną uzdeczką*
Zb. IX, 27 r. Por. Pojąć, Poj-
mać, Pojmować.
Poimczyk: » Osoba prywatna, tru-
dniąca się łapaniem przemyca-
nych towarów ma nazwę pojim-
czyk* Maz. V, 61.
P o i m k a: > Kontrabanda w ręku straży
celnej ma nazwę pojimka Inb za-
jimka* Maz. V, 61. »Chroniącsię
od poimki (t. j. od schwytania
kontrabandy) musieli zapłacić 50
rubli* Kraszewski.
Poisować »a. Pojsować= po-
wtórnie młócić jęczmień dla oczy-
szczenia go z kolców, czyli wą-
sów. Czynność ta nazywa się poi-
.sowaniem a. pojsowaniem* Ust.
z Nowogródzkiego.
Poisowanie p. Poisować.
Poiszczać p. Pożyczać.
Poj = > pójdź: poj, ma miłd, poj
kn mnie* Pr. fil. V, 841.
Pojachać p. Pojechać.
Pojadaczka = jadło (?). •Przy-
chodzi kacka, Kady moja poją-
dacka? Przychodzi gęś, Kady moja
część?* Zb. IV, 136.
214
Pojadać — Pojąć
Pojadać: ^Pojadajcie, popijajcie*
Pozn. II, 301. »Jak sie wojsko
dowiedziało, że óna żołnierzy ży-
wo pojada, tak nie chciół żaden
iść na warte* Pozn. VI, 73. •Ku-
pię ja ci na Kujawach bułeczkę
pszenną, będziesz sobie pojadała*
Łęcz. 199. »W niedzielę, środę
lub sobotę z wiosną nie wyganiają
pierwszy raz bydła na pole, boby
se nie pojadało* Święt. 561.
Pojadliwy = chętnie jedzony*
Rozpr. XI, 187.
Pojadłobić się: »P6jadłobic sa
= pomartwić się, poirytować się*
Ram. 147.
Pojadowić się: »P6jadowic sa =
pogniewać się* Ram. 147.
Pojamrotać: »P6jamrotac = po-
szwargotać* Ram. 147.
Pojarchać = » pomieszać, zmie-
szać, pogmatwać* Pr. fil. IV, 841.
Pojargolić się: >P6jarg61Ic sa =
poirytować się* Ram. 147.
Pojarzyć = >podochocić. podnie-
cić, np.: pojarzyłek chłopów* Spr.
V, 396.
Pojauować: » Pójauftwac = po-
.szczekać* Ram. 147.
Pojazd »w niektórych stronach zna-
czy orszak wesehiy w drodze*
Zb. I, 89. II > Matka panny mło-
dej zapytuje ojca pana młodego:
'A jaka, Jędrzeju, wymowa bę-
dzie?' Na to on odpowiada: *... Sześć
gęsi tuczonych, w izdebce mie-
szkanie i wolny pojazd na każde
żądanie* Wisła VI, 919. Toż ib.
ni, 373. II »Pojazdy = d*wie
bolki, na których ślizga się wia-
trak w czasie obracania go* Spr.
IV, 368.
Poją zda: » Długie okute wiosło zo-
wie się pojazdą* Wisła VI, 507.
Pojazd n y : »Moje nóżki da zieiazne,
do taneczka są pojaziio (pojazd-
ne?j* Zb.VIlI, 107.
Poj azd y p. Pojazd.
Pojazgotać: >Pójazg6tac = po-
szwargotać* Ram. 147.
Pojazny p. Pojazdny.
Pojąć: Formy : bezokol. > Pojonć «
Zb. IV, 228. .Pójic* Ram. 147;
czas teraźn. 1 os. 1. p. »Pojmię«
Święt. 273; 3 1. p. » Pojmie* Maa.
III, 124; 3 1. mn. .Pojmią* Zb.
V, 212; rozkaz. 2 1. p. >Pójm€
Cisz. I, 358. . Pojmij* Wisła VIII^
277. .Pojmnić* ib. IX, 246. •Po-
mnij* Maz. V, 227; 2 1. mn.
• Fómta* Cisz. 305; imiesł. przeszł.
r. m. 1. p. »Pojąn* Kolb. 245.
Rad. II, 81. Łęcz. 67; ib. 189.
Zb. IV, 181; ib. VII, 5. .Pojon*
Pozn. VI, 7. Kuj. I, 293. Cisz.
54; ib. 239. Zb. IV, 112. .Po-
jón* Zb IV, 259; 1. mn. »Pojęni*
Krak. IV, 145. »Pojćni* Cisz. 315.
Zb. V, 238; ib. 242; r. ż. 1. p.
»Pojęna* Pozn. VI, 53. Łęcz. 80.
Zb. VII, 6; ib. 20. .Pojena* Zb.
XII, 219. »Pojćna* Krak. II, 55.
Zb. V, 226; 1. mn. »Pojęny* KieL
II, 93. »Pojeny* Cisz. 78. j| Zna-
czenia: » Pojąć* = wziąć z sobą^
zaprowadzić: »Jam myślał, że ten
Maciek... pojął cię gdzie na wódkę*
Krak. I, 216. »Dopieroż pojąwszy
go w dalszą drogę, powiada* ib.
IV, 94. » Anioł... pojął go (grze-
sznika) z sobą* ib. 99. »Pojąwszy
jedną i drugą (dziewuchę) do la-
su* ib. 155. >Żeby się zaraz po
mnie wysłuchać mogła, bo bym
ją odrazu pojął z sobą* ib. 183.
»Ona mu tez za to wdzięcność
ucyniła, do domecku, do swojego
z sobą go pojęna* Łęcz 80. »Cy
ja, dziewuchy nie was(z), da i cy
ja to nie was, coście mnie nie
pojęny, da ze sobą na kiermas*
Kieł- II, 93. »Z pola do wsi wiatr
wieje, kto ma żonkę, dobrze mu;
kto bez żonki, to mu źle, pojmie
(go) z karcmy do domu* ib. » Od-
dali, ze gupiego (brata) nie poj-
Pojąć
215
mią ze sobą« Zb. V, 212. •Po-
jona kobyły do stajni* ib. 226.
»I przywiód ty woły, a ci uoble-
cieli... a potem wróciyli sie na
jarmak, bo myśleli, ze je ludzie
pojeni jak śli« ib. 238. »Tak ik
prosi, zęby go pojćni, a kany ku
jakiemu kościołowi zawiedli « ib.
242. » Posła i pojęna ze sobom
pokojówkę € Zb. VII, 6. >Tak una
go pojęna i prowadzi za ręke<
ib. 20 >Razu jednego kazała ma-
cocha swoim córkom, żeby szły
do lasu i żeby 'pojony' i sierotę*
Cisz. 78. » Zaraz go pojon do tra-
klyjernie wypić litkup« ib. 239.
• Pośli w pole ząć; pójćni (=
wzięli) mjt^^dćgo psa w pole* ib.
315. » Pómtaz (= pojmijtaż, weź-
cie) i mnie< ib. 305. »Pójm se
pómielnika (= zabierz psa)< ib.
358. > Starego dziada mam, poj-
mę go na rynek, Dołoze gwa grose,
kupie se pokrywek* Kun. 15. ||
» Pojąć* = wziąć za żonę, za
męża, za zięcia: » Jeśli mnie nie
pojmies (za żonę)* Kruk. II, 113.
»Pojmijże mnie, pojmij, mój Ja-
sieńku. pojmij, bo mnie wywia-
nują pani matka końmi* ib. 435.
• Marna ch(ł)opo>vina skoro mnie
pojćna, zmian mi się warkocyk,
kieby grochowina* ib. 55. »A jak
ci mnie ta bidecka dojmie, źle
mi będzie, bo mnie Jaś nie poj-
mie. Pojmijze mnie, mój Jasieńku,
pojmij, wywianuje mnie pan-ojciec
końmi* Kieł. II, 126. » Jeden po-
jąn, jeden pojąn, drugiemu ji zal,
trzeciemu sie serce kraje: nie bę-
dzie ji miał* Łęcz. 67. > Ożeni-
łem się, to dzięka Bogn, pojonem
sobie dobrego chowu * Kuj. I, 293.
»Pan łorzeł jako król wyprawiał
wesele. Pojął sobie panienki* Kuj.
II, 66. »Ej pomnij, pomnij, śli-
czna Krakowianko, mnio kata za
męża* Maz. V, 227. >Król się
o nij dowiedział, sześćma końmi
przyjechał: — Oj pojmij, pojmij,
śliczna Krakowiano, jako króla
samego* Lub. 1,293. » Pojmie se
dziewicę* Święt. 273. »Ożeniłsię
Bałabaja, pojął żonę Łuppuc* Zb.
II, 1 20. » Wyszła pluskwa ze ścia-
ny; Pojmij mnie, Świerczu ko-
chany* ib. 121. >Dlategom cię
pojąn, mds dużo majątku* Zb. IV,
181. > Pojmij mnie Jasiu, pojmij
mnie, da ci mamunia pierzynę*
ib. 253. » Ożeń ił się szara wiła,
pojnł żonkę łup-cup* Zb. VI, 132.
»A ón sobie teraz pojął za to
królewnę córko, prencyziie, za
zóne* Zb. XV, 25. »Nie pójmej,
Józinek, Bogaty dziwecki. Ino so-
bie pojmij Po swoi podobie* Wi-
sła VIII, 277. »Pojmnić-ze (= poj-
mijze) mnio, pojmnie, mój Franu-
siu, pojmnie, bo mie wywianuje
pani matka kójmy* ib. IX, 246.
> Chciała sobie zićncia pojonć*
Zb. IV, 228. II . Pojąć* = za-
prosić (np. do tańca): >Jak się
sowa dowiedziała, na wesołe przy-
leciała. Pojąn ci ją w robo I w ta-
niec* Rad. II, 81. » Pojon (pojął)
ci ją do tonocku śmiele* Zb. IV,
112. >Pojóneś nmie do tonecka
śmielo* ib. 259. » Pojmij niio tań-
cować, [)arobo(ku który* Zb. XII,
163. >Pocoście tu przysły, tu
przystanęłyście? Pojonaby jedna
drugom, tańcowałybyście* ib. 219.
»A pocoz przysliście i postano-
liścio, [)ojęłoby jedno drugio, tań-
cowalibyście* Olo-i. 172. »Jak
pójdą chłopi do karczmy i kużdy
za swoją pojmie, tu się zda wo-
kiem, co i karczma z tobą kołuje,
tak to wywijają^* Kam. 138. >Idzie
się teraz do karczmy gwoli izby,
bo choć się lam pojmie i w dzie-
sięć zo swoją (= w dziesięć par),
to ci składno na odsiobkę zawró-
cić* ib. 140. II » Pojąć* = przy-
216
Pojcoski — Po jednej sprawie
jąć: »Tak ten ogrodowy przyszed
do niego i pojon (przyjął) służbę
u niego < Pozn. VI, 7. »A lę małą
cyrankę pojęli za szwaczkę* Kuj.
Ih 66. >Sklepnik pojąn tego chło-
pca* = przyjął (na służbę) Zb.
VII, 5. > Gdyby nie to, że brat
mnie poznał i pojął, byłbym jak
ścierwo zginął* Krak. IV, 114.
II » Pojąć* = schwytać, złapać:
• pojąć kogo = schwytać, po-
chwycić kogo* Wrześ. 17. •Po-
jąć np. 'pojąć konia' zn. wdziać
mu uździenicę* Rozpr. XVI, 389.
»P6jic = pojąć, ująć: Ni mógle gó
nijak pftjic* Ram. 147. » Janosik
już zesłabł i pojęli go* = ujęli
Wrześ. T. 50. »Jak sie zrobiaj
tćn kóń ś niego, tak go zaraz
święty Pielr pojon (wziął, chwy-
cił)* Cisz. 54. II » Pojąć* ^= za.-
brać. odebrać, porwać: ^-Na cóżeś
nam siostrę pojąn* Kolb. 245.
»A mam ci ja świnię burą, przy-
sed wilczek Jarosiczek, co mi
włazi w ogród dziurą ; pojąn
świnkę za nosiczek* Łęcz. 189.
»A ralnj mnie panie ojce, ratuj
mnie, póki mnie ta bystra wódka
nie pojmie* Maz. III, 124. »0j
wzięto mil koniceńki, wzięto. Nie
wiedomo, którędy pojęto* Maz. V,
245. »Cwartego (wołka) mi pdn
staroslM na wojnę pojuł* Swięt.
212. II » Pojąć = zjeść coś nie-
smacznego (Ni mógem tygo po-
jąć)* Mil. II » Pojąć* = zrozu-
mieć: »P6jic = pojąć, zrozumieć:
>W6na to łśtwje p6ją. Tego się
nie da pójic rozumę lódzcim* Ram.
147. II » Pojąć się* =: połączyć
się. » Patrzę, a to mój brat ow-
czarz. Pojęli my się ze sobą jak
brat z bratem i tak my są* Krak.
IV, 114. »No, to pójdź kogucie...
i razom się pojęli z sobą* ib.
234. »My pojeni się* (młiż z żoną)
ib. 145. 1 1 » Pojąć się* = wziąć
się, zabrać się, przystąpić: >Ta
królewiczówna nie leniwa była,
pojęna sie zara do pracy* Pozn.
VI, 53. Por. Poimać, Pojmać,
Pojmować.
Pojcoski = 'pończoszki* Pr. fil.
V, 841.
Pojczać p. Pożyczać.
Pojechać: >Formy: »P6jachac =
pojechać* Ram. 147. 3 os. 1. p.
>Pojadzie* Maz. III, 271. 1 os.
1. mn. »Pojadziemy* Wójc. I, 230.
• Pojadziem* Chełch. I, 23. »Po-
jademy* Zb. VIII, 114; ib. IX,
184; ib. 229; ib. 267. >Pojadć-
my* List od Bystronia. Cz. prze-
szły: »Pojachałem* Zb. VIII, 68.
• Pojachał* Wójc. II, 295. >Po-
jechały* (o mężczyznach) Lis. ||
• Pojechać w co*: » Starałeś sie,
Józiu, o bogatom żonę, starśjże
sie terś, w co pojedziesz po niom*
Wisła VIII, 696. || > Pojechać =
pobiec, pogonić raptem za zwie-
rzem lub ptakiem, o wvżle« Pr.
fil. V, 841.
Pojeden = » niejeden, niektóry, np.
pojeden wódki się wyprzysięgnie,
a barakiem się obżćra* Spr. IV,
310 i 348. Toż ib. V, 396. »Po-
jedni straśnie uwazujom, kany
(krowa) się ulegnie* Wisła V, 922.
»Pojedni = niektórzy* List. od
Matlakowskiego. »Kie łaska cłeka
aho bydle ofuknie, to hnet przyń-
dzie do horości, spuchnie a po-
jeden z tego i umrę* Spr. V, 385
p. w. Ofuknie.
Pojednać = zjednjić: »SzlachcIc
zwinnie tej przfskoczfł, podał ji
sucienkę. ('zym natfchmniast so
pojednał urodna panienkę* Derd.
83.
Pojednako p. Jednak.
Po jednej sprawie = razem:
» Kochaj mię, ja ciebie. Nie żyjmy
bez siebie, Czy na łożu, czy na
Pojedynak — Pojeść
217
ławie, Wszystko to po jednej spra-
wie* Rog. 166, no 330, zwr. 5.
Pojedynak > czyli kawaler, jeszcze ,
nie żeniaty« Kuj. I, 58. ^ Pojedy-
nak (pojedynczy, sam), parobek
bezżenny< ib. II, 275. Bib. Warsz.
1860, sir. 629. PoW. 138. Spr.
V, 119.
Pojedynek = •wóz jednokonny,
bez dyszla, tylko z hołoblami
i duhą. Pr. fil. IV, 859. || .Po-
jedynek = dzik roczniak* Prz.
lodu VI, 111.
P o j e d y n k a : »Ołoble służą na po-
jedynkę, a do pary koni jest dy-
szel drewniany Zb.VIII, 260.
Pojedynkował', się = >kłócić
się: pojedynkowały się na głos
przy studni* Pr. fil. V, 841.
Pojedynkowy: > Pole to zwane po-
jedynkowe gdy ma łokieć, stanowi
szerokość wozu pojedynkowego*
Chełm. I, 102.
P o j e d y n n y, w przeciwstawieniu do
'podwójny* Ust. z Njiłęczowa.
Pojedynczy: » Ich rozum natural-
ny, r(»zmowa acz pojedyncza (pro-
stoty pełna) lecz przyjemna.., czy-
nią icS nader towarzyskimi* Krak.
I, 79.
Pojedzenie: >Znaleźli na ty wy-
spie tak: domek, do tego domku
wstompieli i dziś na jutro mieli
se zawdy zrychtowane pojedzenie*
Cisz. I, 128. »Na Boże Narodze-
nie Przybędzie dnia na pojedzenie*
Święt. 576.
Pojedzinka = » worek używany
do noszenia trawy* Rozpr. X,
296. » Pojedzinka = płachta do
noszenia trawy* Wrześ. 17. > Po-
jedzinka niewielka płachta do no-
szenia na plecach trawy* Spr. V,
396 » Pojedzinka = płachta o 4ch
taśmach* Cer.
Pojeść = zjeść trochę: »Plewąn
dał chłopom w uodpust popić,
pojeś dobrze* Zb. VII, 76. »Na
mnie patsys, na mnie wlyź, ty se
pois, mnie olzys. Śliwa « Zb. X,
140. > Siostra mu dala pojeść
i popić* Zb. XI, 120. > Wleźli do
jednćgo żyda, kńzali sobie dać
pojeś, popić« Cisz. I, 260. || •Po-
jeść* = podjeść, nasycić głód:
»Jak pojedli, tak sie spać pokła-
dli* Krak. IV, 4. »Jak se gołąbek
pojadł, jak zacznie gruchać* ib.
34. 'Pojedli i potem pośli... spać*
ib. 77. »Ej, bobyście dali pojeść,
takem sie niirobił« ib. 170. >Jak
głodny, to do niczego, a jak so-
bie pojć, toby spał* ib. 254. 'Te-
mu, kto wpadającą mu do ust
ćmę połknie, wrótą, ze se nigdy
nie pojć* Święt. 667. »Wół prę-
dko se poje, a koń nigdy* ib.
580. > Żebym se pojadła, Śpiewa-
łabym jesce* Rud 130. > Pojedli,
bierą, odmykają wszędzie* Cisz.
I, 292. 'Dopiro wtedy jak poje-
dzą, to sie *rękają'< Hśt. 10. 'Ni-
gdy sobie nie pojćsz« Zb. V, 135.
'Pojedli i tkodjechali* ib. VII, 9.
'Pojśd, napił sie i myśli sobie*
ib. XI, 102. 'Kieby ja se pojad*
ib. XII, 208. » Zjedli swótkowie,
zjedli, Jeszcae se nie pojedli* ib.
XIII, 156. 'Jak pożrę na niego,
jakbym se pojadta* ib. XV, 110.
'Kiedy pojedli, spytał sie* Wisła
I, 307. 'Pojedli se oba i pośli*
ib. VI, 142. 'Nic z figli, jak se
dobrze nie pojć« ib. VIII, 793.
'Ptiojńd se dowflolna* Rozpr. VIII,
160. 'Pojśd* ib. 192. 'A gdzie
co znajdziemy bul To sobie po-
jemy, hul* Rog. 58, n* 108, zwr.
4. II 'Pojeść* = pożreć. 'Ju-
trzejszego dnia bćdzie królewi-
czówna pojedzona od smoka* Pozn.
VI, 88. 'Dwie królewiczówny po
jedzone przez smoka* ib. 48.
Aby od wielgij zwierzyny i od
robactwa nie bół w tym boru po-
jedzony* ib. 106. 'Zęby mysy
218
Pojezdek — Pojrzeć
nie pojedli na wesielu cego« Maz.
IH, 306. »Zeby mysy nie pojadły
na wesielu cego« Kozł. 153. ||
» Pojeść* = pochłonąć: »Żeby
mię była ziemia pojadła, niż mnie
matka na świat zrodziła* Pozn.
IV, 143. II . Pojeść śmierć* =
umrzeć, zginąć: »Nie waż mi się
już więcej schodzić pod ziemię,
gdyż śmierć pojesz* Zb. XI, 26.
• Więcy mi nie rób, bo śmierć
pojysz* ib. 28. » Jakby byj tćn
zołmićrz usnuj, toby byli oba
śmierci pojedli* Cisz. I, 294.
Pojezdek: »Na siwym pojezdku...
jechał wąsaty szlachcic* Wójc.
Zar. I, 9.
Pojezduch = » rodzaj siatki pły-
wającej « Prac.
Pojezierze = >kraj jezior od
Dźwiny do Odry, tak zwany przez
iMazura z pod Działdowa* Kłosy
IX, 65 (W. Pol).
Pojeżacz: » Patrzajno, głowa poje-
zac, Język bełkot, coło łysa góra*
Kon. 54. Toż Krak. II, 50.
Pojeżdżać = jechać: •Przelęk-
niony pleban poznał z kim roz-
mawia i prędzej pojeżdżać kazał*
Wójc. KI. II, 172. » Zajechał z pa-
robkami, ci s^scf rąbiom, a un
.se siedzi. Ci juz nakładli, a un
nic. Ci poizdzają, a un wzion wy-
rwał buka, włozół go na wóz ze
s^ćkiem i jesce naprzód poje-
chał* Zb. V, 249. » Król miał po-
jeżdżać na łów* ib. VII, 17.
Pojeżyć się: » Gospodarzowi stoi,
parobkowi wisi, dziewce sie po-
jezyło, gospodyni sio ospadło. (Go-
spodarzowi konie stoją; parobko-
wi bat wisi; dziewce pojożyła się
kądziel: gospodyni się ciasto roz-
padło)* Swięt. 653.
Poję c ze ć: » F6j iczec = pojęczoć «
Ham. 147.
Pojiczka = >pożvczka« Rozpr.
XII, 35.
Pojło p. Poiło.
Pojmą = »wić, którą się obwiązują
zęby u brony* O. »Pójma a. wić,
a. grądziołka = łańcuch, którym
grządziel czyli dyszel pługa przy-
wiązuje się do osi kółek* J. Łoś.
II » Pójmy, ów 1, w karach a. ga-
rach, dwa posironki służące do
wodzenia dyszla 2, woda na lo-
dzie lub na śniegu, która powstała
np. z odwilży. Pojmą poszła po
lodzie* O. 1 1 > Pojmą = siano,
które przed ścięciem zalane była
wodą* Petr. Por. Pój ma.
Pojmać = brać: »Nie pojmajze
dworskij dziwki, bo to zaraza*
Łęcz. 196. »Nie pój mej* Wisła
VIII, 277. II »Pojmać = pojmo-
wać, np. nie może nijak pojmać
liter* Was. 245. »Cego ty nie
pojmas? Napomina (matka przy
nauce) nieuważne dziecię* Wisła
IV, 66. Por. Poi mać, Pojąć,
Pojmować.
Pojmka p. Poimka.
Pojm o = » witka skręcona w obwa-
rzanek do zaczepiania uprzęży
u sochy lub brony, hib zabijania
zębów drewnianych w bronę* Osip.
Pojmować = brać: »Nie pojmuj
w taniec = nie bierz do tańca*
Jastrz. II » Pojmować się: o kro-
wie, która ma być zaprowadzona
do byka, mówią że się 'pojmuje**
Rozpr. VIII, 176. » Pojmować sie
^ krowa okazuje chęć do byka*
ib. XX, 432. »Gospodyni... daje
krowom wąchać święcenie, żeby
się wnet pojmowały (zapładniały)*
Mat. Zap. 20. »Po Wielkiej nocy
krowy się pojmują* ib. 18.
Pojrzeć = spojrzeć: > Popatrzyła
po całej chałupie, pojrzała na
mnie* Matusiak Kw. 18. >Jak wy
pojrzycie na te kołecki* Zb. IV,
125. II Formy: »Poźrzyć*: >Poź-
rzyj na mnie* Zb. X, 83. » Poż-
reć* Święt. 711. >Poźrą* ib. 174.
Pojr-zyć — Pokarpać
219
» Pożreć* Zb. XV, IŁ »Poźryć«
Udz. II .Pojzrzeć* Pr. fil. V, 841.
»Pojźryj« (2 os. 1. p. rozkaz.) Kieł.
II, 103. Krak. II, 41. Pauli 179.
Kon. 67. II »Pojr-zyd, pojrzyć,
rzadziej pojzryć< Sand. 264. ||
»Por-zić. Wis^aY, 868. Kie). II,
234. .P"orzić« Arch. V, 643.
»Por-zie, por-zi, porź, porziałem
(r z wymawia się oddzielnie)* Pr.
fil. IV, 235. .Por'zia?a« Kolb.
268. »Puorziała (= por-ziała, por-
stanowi zgłoskę)* Rozpr. VIII, 168.
>Por-zi« (2 os. 1. p. rozkaz.) Zb.
III, 18. »Por-zij (2 os. 1. p. roz-
kaz.) Zb. IX, 29. »Porzicie« (2 os.
1. mn. rozkaz.) Wisła IX, 237. ||
»Por-zyjze dzidwcyno* Zb. IV,
171. »Por-ze (spojrzyj)* Rad. I,
134. » Zamiast spojrzycie' mówi
także lud tutejszy 'por-zycie'« Zb.
IV, 125. II .Porży* (== spojrzy)
Kolb. 68. II » Pożreć* Rozpr. X,
219. Zejsz. 63. »Poźreć* Cisz. I,
27. .Pożryć* Zb. 1,49. Kam. 32;
3 os. 1. p. »Pożry* Rozpr. VIII,
223. Kam. 8; ib. 128. Cisz. I,
300. 3 os. 1. mn. » Pożrą* Krak.
I, 19 5-. .Pożrom* Zb. XI, 88;
rozkaz. »Poźryj* Zb. X, 237. Zb.
XIV, 105. Rozpr. VIII, 221. Wisła
VIII, 222. .Poźrej* Zb. XIII, 162.
• Pożrej* Oles. 435. »Pożrejcie«
Zb. X, 173; imiesłowy: »Poźrał«
Zb XII, 189. »Pożrdł* Zb. XV,
167. »Pożrói* Cisz. I, 286. »Po-
żrała* Zaw. 89. »Poźrała* Zaw.
86. »Poźreli* Rozpr. X, 179.
• Pożrawsy* Zb. XII, 190. || ^Po-
zdrę* (= spojrzę) Zb. IX, 186.
> Niech se pozdrzy* Aten. 1877,
II, 655.
Pojr-zyć p. Pojrzeć.
Pojsować p. Poisować.
Pojsowanie p. Poisować.
Pojslrzał p. Postrzał.
Pojszczywać .się^ mokrzyć się,
oddawać pod siebie urynę: »Aby
sie nie pojscywał* Święt. 129.
»A nie pojscywaj siei* Święt.
618.
Pojuszyć = » rozjątrzyć, rozgrze-
bać* Pr. fil. IV, 234.
Pojutru = » pojutrze* List By-
stronia.
Pojzrzeć p. Pojrzeć.
Pojźreć p. Pojrzeć.
Po kacie: >0j umar Maciek, umar,
Juz sie nic nie rusa; Po kacie to
taka sprawa. Wysła z Maćka dusa*
Pauli 54.
P okalać: >pokdlał = powalał*
Rozpr. VIII, 85.
Pokąpać: » Trzy zagłówki (poduszki)
półjedbawne Łzami pokapane* Rog.
227, nO 458.
Pokaperować = >chorować przez
dłuższy czas, biedo wać przez nie-
jaki czas* Święt. 710.
Po kap i ć = » zwiesić głowę, oso-
wieć, stracić na humorze, być do
niczego, zdumieć* Kuj. II, 275.
>Pokapiliście parobcy, jeden zie-
wa, drugi śpi* Łęcz. 228, por.
P o k a p i e ć.
Foka pięć: zmarnieć, zniszczeć: »Ha-
rendarzeby pokapieli , jakbyśmy
wódki nie pili* Krak. IV, 321.
Por. P o k a p i ć.
Pokarczeć >(o kilku lub wielu) =
stać się twardymi jak karcz, sko-
stnieć, np.: Ręce pokarezały od
mrozu* O.
Pokarkać: » Pókarkac = pogdakać,
pokwokać* Ram. 147.
P o k a r k u 1 o w a ć = pokalkulować,
pomyślić: » Parobkowi daj dwa
(trojaki) i zaraz se pokarkuluj*
Kam. 70.
Pokarpać: » Po(z)sy wane, pokdr-
pane, Igłą nierusane. (Krowa kwia-
ciasla)* Zb. VII, 84. » Połatane,
pokarpane, a igła w lem nie po-
stała. (Bydło krasę, pstre)* Fed.
374. >Pokarpana, połatana, Ni-
gdzie igłą nietykana. (Krowa pstro-
S20
Pokaz — Pokichać
katej maści « Rod. 258. » Połata-
ne, pokarpane, igió nikej nie ty-
kane. (Krowa kraaa)« Wisfet VI,
815. »Potńtanś, pokirpanś, Nikąj
ig)om nietykani. Krowa krasa c
Cisz. I, 339.
Pokaz: > Pokńz •=: okaz< Święt. 710.
» Program pokazów ogrodniczych,
urządzanych w ciągu 1899 r. dla
uczniów ogrodniczych... jest na-
stępujący* Kurjer Warsz. z d. 15
lutego 1899.
Pokazać: »Ino ja tu sama jednń
idę do domu, odprowadź mnie ty
chłopaku, da pokaż komu* (=
każ? K.) Zb. VIII, 89.
Pokazić = rozbić, zepsuć: »Atakwf-
drfikówawszf jedne ksążkę z nfch
stdrfch szpargałów, zalepili iióni
sobje tu tf mi podczas ne wjeldzie
' zlmf^ pókażone iiókna* Cen. 83.
Pokaz ja: >Siad i napisał pdre słów
na pokaz (lub: na pokaz^jń)* Zb.
VII, 11. Por. Pokazka.
P o k a z k a : » Wydłubśł ty świni oczy
i wzion ojcu na pokazkę* (= na
znak) Pozn.VI, 186. »Napokazkę«
Jastrz. Por. Pokazja, Poka-
zunek.
Pokazować p. Pokazywać.
Pokazunek: »Na pokazunek :^ na
znak, na dowód* Ust. z pow. Ja-
nowskiego. »Djabli napisali list
i dali Klimasowi na pokazunek
synowi, ze ociec jego juz wyzwo-
lony* Wisła V, 47. » Pokazunek
= pokazanie: 'napisali list na
pokazunek synowi* Pr. 01. V, 234.
Por. Pokazka.
Pokazywać: » Przychodzi do nićj
dziki zwićrz, kładzie głowę na ko-
lanach; pokazywało sie jakby co
od ni potrzebował* Zb. IV, 196.
• PtiókaziSówać* Rozpr. IX, 154.
»Pokazowśł, -a* Opól. 5. ^Zbiuł
ich i zapedziśł im, zęby mu sie
tu juz nie pokazowali* Święt.
855. > Chłopi powinni się zajedno
kiela dwora pdkąmnć, jakby
i psBOBoty węda xilm^ Ite. 21*
»Gdek... nie wie ee mhió, j||(
ma nowością oo padnie^ afte 9i|
włoży, to potem lepny tych, co
ma pokasowali* ib. 34. »Jął ma
pokazować po wasyćkich papie-
rach, co wojciec pański wybrał*
ib. 77.
Pokaźnik = > palec wskazujący*
Osip.
Pokazka = > pokaz, pokazanie*
Zb. I, 22. Por. Pokazka.
Pokącie = ^ miejsce poczesne za
stołem w rogu izby, gdzie w wi-
gilję Bożego Narodzenia stawiają
na ławie potrawę kucie. Gościa
sadzają starzy na pokąciu* Pr.
fil. IV, 859. II .Pokącie* = zau-
łek, partykularz (K.): >0d tego
pokącia przenieśmy się tedy na
Pokucie wschodnie* Kłosy VIII,
106 (W. Pol). Por. Pokucie.
Pokąd: >Pokond = dopóki* Spr.
iV, 380. » Stali lak dugo, aż kó-
kąt (pokąd) wszystkiego nie zjedli,
kókąd im wicht (żywność) star-
czył* Pozn. VI, 77.
Pokąn p. Pokon
Pokąszać: >Pókąszac = pokąsać*
Ram. 148.
Póki: »Poki (niem. Pocken) = 1,
ospa 2, ślady szczepienia ospy*
Rozpr. X, 296. YlTrześ. 17. .Poki
= 1, ospa 2, ślady po ospie 3,
ślady po szczepionej ospie* Spr.
V, 396. Por. Pocarz.
Póki: >Cegoz ja sie mam oglądać
Juzcić ja nie twoja, Naoglądałam
sie dosyć Pókim była twoja*
Kętrz. 38.
Pokicać się: > Jak sie to pokicajól
(o dziecku, które się powalało je-
dzeniem)* Rozpr. XXVI, 381 p.
w. Kicać się.
Pokichać się: >A nas tatuś nie
taki kupił dzieciom tabaki; a dzieci
Pokie — Pokiel2nąd 8ię
221
sie pokichały, posty za piec po-
sulychaty* Maz. Ul 70.
Pokie, Pokiej p. Pokiela.
Pokiel p. Pokiela.
Pokiela: > Pokiela = dokąd, do-
póki* Krak. IV, 317. .Pokiela =
pokąd* Sab. 134. » Pokiela = do-
kąd, pokąd « Kud. >Pokićj, po-
kiela = pokąd, dopokąd: nie dam
tera nikomu, pokiej ohto nie oshi-
bnie< Rozpr. X, 204. >Pokidj, po-
kiela = póki, dopóki dokąd, po-
kąd: dobrze mu pokiela młody;
jiść, jiść pokiela hłodno; nie dam
tera nikomu hleba, pokićj chto
nie osłabnie* Rozpr. X, 219. •Po-
kie*: »Tako długo, pokie...* Hilf.
101. » Pokiej, pokiela r= dopóki*
Wrześ. 17. >Pokiel, pokil, pokiela
= dopóki, aż* Rozpr. X, 296.
•Pokiel, pokiela = póki, dopóki *
Rozpr III, 374. »Każdy rodzący
się człowiek ma dla siebie osobną
gwiazdę na niebie, która mu świeci,
pokiela (dokąd) żyje* Krak. III,
31. >He dobrze Janiczkowi po-
kiela jest młody* Wrześ. I, 42.
Toż Zejsz. 44 i 129. Podobnie
Wisła Vni, 213. »Śpiewajże se
śpiewaj, pokiela ci sładno< Zejsz.
61. > Jeszcze będę pijał pokiela nie
zginę* ib. 100. >Pokiela ja chodził,
był chodniczek gładki* ib. 112.
> Niech ja się uciese, pokiel ni
mśm zony* Zb. XII, 128. •Ta-
tusiu, matusiu, gołąbecki siwe,
Połcia mi dobrze, pokielaśeie ży-
we* ib. 144. »Był-ek chłopak
chłopem, Pokiel-ek był mały* ib.
134. »Ani ji (dziewcyny) uwie-
zies... pokiel pani matce do nóg
nie upadnies* ib. 142. »Pot^la
mi dobrze, pokiel wy żyjecie* ib.
144. >Kochałek Kasinkę pokielak
był młodym* ib. 182. >Zal mi
cie... drogi jaksamicie. Ja cie nie
odzale, pokiel moje życie* ib.
186. »Rybiarze, rybiarze z Car-
nego Danaja, Chytajciez wiśnecek
pokiel go u krają* ib. 191. »J^
se bede spała, Pokiel bede chcia-
ła* Zb. XII, 208. »Nie zarzuoej
starych slrzewików, pokiel ni mŚ8&
nowych* Cinc. 26. >Nie ndów
hop, pokiel nie przeskoczysz* ib.'
27. >Nimś człowiek pokoje, po-
kiel nosi kości swoje* ib. » Pokiel
ociec bije, to dziura zatyje* Cine.
32. >A jń bedem spała, Pokićl
bedćm kciała* Zaw. 96. >Weź \»
skałkie a gryź, pokiel nie ozgry-
zies* Wisła VI, 141. »Pokielam
se była po<!ciwą dziewecką. Wi-
dzieli mnie chłopcy świdrową dzia-
recką* Wisła VIII, 216. 'Mnie
nie uwiedzies, Pokiel na konika
po mnie nie przyjedzies* Wisła
Viii, 223. »Tyk śmieci nie bę-
dzies wyciskował, pokieli ji nie
przyde* Zb. XV, 24. »N;e wyd^
— pEdń Bździanosek — 'pokielś
mie do sieni nie zawiedzies'* Zb.
XV, 99. »Pot^la bedzies jśd, po-
kiela cie nogom nie rasę* ib. 36.
. Pokiel = póki* Pr. fil. V, 841.
• Pokiel ob. Pokiela* Rozpr. XJI,
9. » Pokiel, pokiela = dopóki,
np.: pokiel nie wrócis, nie ddm
nic; Ożeń sie Janicku, pokieleś
młodziudki* Spr.V, 396. . Pokie-
la* Cer. II »Po kiela? = po
czemu? po ile? (o cenie)* Pr. fil.
IV, 234. Toż Kud. Por. Pokil.
Pokiełbasić » (żartobliwie) = po-
mieszać coś, pokręcić, tak i siak
posplatać (jakoby pokręconą kieł-
basę)* Krak. IV, 317. »Pokiełba-
sić się = źle, nieporządnie się
ułożyć, pomieszać się, pokręcić
się: pokiełbasiło mu się we łbie*
Pr. fil. V, 841.
Pokiełznąć się = > pośliznąć sic? *
Rozpr. X, 296. Wrześ. 17. .Cy-
ganka prosi o drobeczkę słoniny,
bo się jej dziecko 'pokiełzło* (po-
ślizgnęło się) na nalodku, 'ozbiio
Pokieni — Poklękać
się' całe, Irza je posmarować*
Wisła II, 112.
Pokieni: » Pokuna (może od : po-
kąd, pokieni), np. człowiek od po-
kuny świata! ij. iadaco, nic nie
w^arU Kuj. II, 275 p. w. Pokuna.
Póki erą = kędy, którędy: »Nie
bćdzie mnie gjowiczka bola)a. Że
mie z sobą nie weźmiesz, Ale bych
też bardzo rada wiedzieć, Pokierą
też pojedziesz?* Aten. 1877, II,
655.
Pokiew == » zła droga i słota « Pr.
fil. V, 841.
Pokikłać: » Posed ozrucać gnój ;
syscy robio, a ón leży, pokikłał
se nogi i łezy« Wisła VI, 313.
Pokil: »Pokil-potyl := dopóki -do-
póty. Pr. fil. IV, 841. >Pokila
= dokąd, dopóki* ib. » Dotąd cho-
dził, pokil djebłów nie naseł* Zb.
V, 189. »Nie będzie u nikogo
zgody, pokil nie zajedzie... młody*
Wisła VII, 120. » Teraz kowal
piół, pokil jano miał piniądze*
ib. 206. »Pokilem sie nie pozna-
ła* Klecz. 31. Por. Pokiela.
Pokila p. Pokil.
Pokinąć = >1, a) co; porzucić,
zostawić, opuścić b) czem; odrzu-
cić, wzgardzić 2, zam. skinąć; ki-
wnąć, np. ręką, głową; schylić,
poruszyć* O. » Pokinąć = porzu-
cić, odejść* Lub. II, 212. •Po-
kinąć = porzucić: owca pokinęła
jagniaka* Spr. V, 119. » Pokinąć
= porzucić robotę, opuścić np.
służbę, strony rodzinne lub t. p.*
Osip.
Pokinięcie = » porzucenie, odrzu-
cenie: skinięcie* O.
P o k i w o w a ć : > Ale Hallala, jeno se
głową pokiwował, co słvszv* Kam.
165.
P o k 1 a jr a ć się = spłaszczyć się :
»A lak ik (jaWok) było nabite,
cóby ni miał ściebła ka między
nie wrazić, az sie poklagały (spła-
scyły), a tó tćlo dus było* Zb.
V, 240.
Poklat := » pawilon na statku piń-
skim, zwanym 'dąb czarnobylski'*
Kraszewski: Wspomnienia Wołynia
I, 138.
Poklękać: »Tćn, có mu ucićnoję-
z^k, dostał na dostatku, bo ni móg
uciekać, i wołśł 'poklękaj, poklę-
kaj', a ci myśleli, ze wołś: ucie-
kśj, uciekśj, i jesce hardzi ucie-
kali* Zb. V, 227.
P o k 1 e p: »Zeby najjaśniejsy król zro-
biuł bal i wsystkich sprosiuł, mło-
dych i starych, wsystkich na po-
klep; niech sie ba wio i nocujo
i niech bedo dla wsystkich łyżki
i noże śrybne pod rachunkiem
i do stołu, i od stołu; a chto nie
porwie, to nie porwie, ale piękny
Jan porwie* Chełch. I, 250.
Poklepia, Poklepie p. Pakle-
pie.
Poklepacz = » rodzaj placka* Pr.
fil. IV, 234. » Poklepacz = ser:
flisy mówiom na sćr — poklepacz*
ib V, 841. Por. Poklepak.
Poklepać = » rozklepać, rozgadać,
obmówić* Pr. fil. V, 841.
Poklepak: » Poklepak = rodzaj
placka* Pr. fil. V, 841. Por. Po-
klepacz.
Poklepiać = »obmawiać< Pr. fil.
V, 841.
Poklepić = »obmówić* Pr. fil. V,
841.
Poklepka = » obmowa, plotka*
Pr. fil. V, 841.
Poklepnica = > młotek bednarski «
Pr. fil. IV, 234.
Poklepywać: »Jak karabin wypu-
cuje, To mnie wachlarz (= wach-
mi-^trz) poklepuje* Zb. IV, 239.
Poklękać: »Kuniki go jeść nie
clu'iał\', u żłobu se pokląkałv*
Wisła 'V1I, 185. »P6klekae= po-
klękać. Wszetce póklekalć, jak do
pacerza* Ram. 148.
Poklicz
Pokładka
223
Poklicz = » naganka, obława « Ust.
z Lilwy. Por. Za puda.
Poklinać: »Albo i ly młodzianko,
żebyś nie narzekała, ojca i matki
nie poklinała* Kuj. I, 286. »I ty
będziesz narzekała, lata swoje po-
klinała« ib. » Tylko ciebie psie-
bultaju będę poklinała« ib. II, 28.
• Pokiinaj ty jak chcesz* ib.
Poklukać: »Póklukac= pogdakać.
Póklukaj se dróbka« Ram. 148.
P o k ł a d = podściół, podściółka: »Na-
żąć zajdy trawy na pokład dla
swoich krów* Kam. 53. || = pole
przyorane: »()rka rozpoczyna się
po żniwach... zwykle na żytnej
lub jęczmiennej ścierzni. Rolę pług
bierze wtedy bardzo płytko, brony
ją w poprzek zawłócą, równają
i z perzu czyszczą. W ten sposób
obrobione pole nazywa się pokła-
dem* Święt. 2. » Świnie (pasą się)
na ścierzniach, pokładach i zie-
mniacyskach* ib. 21. || »Pokład
= pułap, sufit* Pr. fil. V, 841.
Toż Parcz. || » Pokład = jaje
położone w nasiadzie. Na pokład
zostawia się jedno jaje w miejscu,
kędy kury się niosą* Pobł. 138.
II > Majętniejsi lub smakosze ra-
czą się potrawa,, którą zowią: po-
kłady t. j. jajecznicą usmażoną
i mocno zarazem masłem jak
i słoniną okraszoną* Lub. 1, 44.
P o k ł a d a c z k a : » Pokładacka = pra-
ca lub czas pokładania roli* Święt.
710. Por. Pokład.
Pokładać = » kłaść do odebrania
plag, np. on jesce nie pokładany
(nie bity)* Sand. 264. > Pokła-
dać* = kłaść, rzucać: »()j cluuiolu,
chmielu, ty ziolsko w płocie, nie-
jeden wianecek ptjkładas w bło-
cie* Rad. I, 238. || >Pokładać<
= kłaść się: >Tu >e ligaj, łu po-
kładaj, tylko do nmie nic nie ga-
daj* Rad. 11, 76. l»okładać się
= kłaść się: > Można toż zimnicę
przepić, pijąc od chwili dreszczu,
ale pokładać się przy tern nie
należy, tylko chodzić* Krak. III,
164. »Żeby... nikt się nie pokła-
dał i zawczasu nie szedł spać*
Fed. 281. II »Pokiadać= piytko
a szeroko orać (pierwszy raz)*
Rozpr. XXVI, 389. Toż Pr. fil.
IV, 308. » Wyjeżdża gospodarz
z pługiem i 'pokłada' pole* Zb.
XIV, 149. II » Pokładać = kastro-
wać* Ust. z Litwy.
Pokładaj ęcy bić = »bić, poło-
żywszy winnego; kłaść kogo dla
bicia* Pr. fil. V, 841.
Pokładane: > Pokładanego dostać
= dostać w skórę, leżąc na ła-
wie* Święt. 710. »Ciesy sie, jak
pastćrz dostanie pokładanego* ib.
423. »Lepij było wziąś f)okłada-
nego* ib. 424.
Pokładanie: »Pierwsze oranie na-
zywa się pokładaniem* Rud. 17.
• Pokładacka = praca Jub czas
pokładania roli* Święt. 710.
Pokładanka: >Na pokładankę bić
= kłaść kogo dla obicia* Pr. fil.
IV, 234. »Bić na pokładankę =
za pańszczyzny jak się kazali po-
łożyć na ziemi i bili* Zb. VIII,
253. »Pan biuł na pokładankę*
ib. 264.
Pokładeczka p. P okładka.
Pokładka: » Gdzie jeno co nady-
bała w chałupie: zaściążkę, mici,
garść lnu, abo i pokład kę pod
kurą to hel kradła* Kam. 171.
Kużda baba we wsi, co jeno se
przyczyniła jaka^ garść lnu, ko-
nopi abo i pokładek, i gdzie jaka
co miała, to za pazuchę i do
karczmy zajedno ciągła* ib. 81.
»Moż(;hy imość użyczyli kawalątko
sadła starego, i tu przyniosłem
dla itności za to pukopv pokła-
dek* ib. 104. II »Pokła«lka =
zorane pod zimę pole* Hozpr.
XX, 132. >Po skończonych żni-
Pokieni — Poklękać
się* całe, trza je posmarować*
Wisła II, 112.
Pokieni: >Pokuna (może od: po-
kąd, pokieni), np. człowiek od po-
kuny świata! tj. ladaco, nic nie
wart« Kuj. II, 275 p. w. Pokuna.
Póki erą = kędy, którędy: »Nie
bćdzie mnie gjowiczka bolała. Że
mie z sobą nie weźmiesz, Ale bych
leż bardzo rada wiedzieć, Pokierą
leż pojedziesz?* Aten. 1877, II,
655.
Pokiew = > zła droga i słota* Pr.
fil. V, 841.
Pokikłać: ^Posed ozrucać gnój;
syscy robio, a ón leży, pokikłał
se nogi i leży* Wisła VI, 313.
Po kil: »Pokil-potyl = dopóki -do-
póty* Pr. fil. IV, 841. »Pokila
= dokąd, dopóki* ib. » Dotąd cho-
dził, pokil djebłów nie naseł* Zb.
V, 189. »Nie będzie u nikogo
zgody, pokil nie zajedzie... młody*
Wisła VII, 120. > Teraz kowal
piół, pokil jano miał piniądze*
ib. 206. »Pokilem sie nie pozna-
ła* Klecz. 31. Por. Pokiela.
Pokila p. Pokil.
Pokinąć = »1, a) co; porzucić,
zostawić, opuścić b) czem; odrzu-
cić, wzgardzić 2, zam. skinąć; ki-
wnąć, np. ręką, głową; schylić,
poruszyć* O. » Pokinąć = porzu-
cić, odejść* Lub. II, 212. » Po-
kinąć = porzucić: owca pokinęła
jagniaka* Spr. V, 119. »Pokinąć
= porzucić robotę, opuścić np.
służbę, strony rodzinne lub t. |).«
Osip.
Pokinięcie = » porzucenie, odrzu-
cenie: skiniłM-io* O.
Pok i wo w;i(-: *Alo Ilallala, jeno se
głową puk iwo wał, co słvszv* Kani.
165.
P o k I a ^' a ć s i f^ = >|)hi<zfzy(! się:
»A lak ik (jal)łrki hyło iiabile,
cóby ni miał ściebła ka między
nie wrazić, az sie poklajrały (spła-
scyły), a tó tćlo dus było* Zb.
V, 240.
P ok lat = » pawilon na statku piń-
skim, zwanym *dąb czarnobylski'*
Kraszewski: Wspomnienia Wołynia
I, 138.
Poklękać: >Tćn, có mu ucićnoję-
zf k, dostał na iiostatku, bo ni móg
uciekać, i wołśł * poklękaj, poklę-
kaj*, a ci myśleli, ze wołś: ucie-
kśj, uciekśj, i jesce bardzi ucie-
kali* Zb. V, 227.
P o k 1 e p: »Zeby najjaśniejsy król zro-
biuł bal i wsystkich sprosiuł, mło-
dych i starych, wsystkich na po-
klep; niech sie ba wio i nocujo
i niech bedo dla wsystkich łyżki
i noże śrybne pod rachunkiem
i do stołu, i od stołu; a chto nie
porwie, to nie porwie, ale piękny
Jan porwie* Chełch. I, 250.
Poklepia, Poklepie p. Pakle-
pi e.
Poklepacz = > rodzaj placka* Pr.
fil. IV, 234. > Poklepacz = ser:
fiisy niówiom na ser — poklepacz*
ib V, 841. Por. Poklepak.
Poklepać = » rozklepać, rozgadać,
obmówić* Pr. fil. V, 841.
Poklepak: > Poklepak = rodzaj
placka* Pr. fil. V, 841. Por. Po-
klepacz.
Poklepiać = »obmawiać* Pr. fil.
V, 841.
Poklepić = » obmówić* Pr. fil. V,
811.
Poklopka = » obmowa, plotka*
Pr. lii. V, 841.
Poklopnica = » młotek bednarski «
Pr. lii. IV, 23i.
P o k I e p y w a ć: » Jak karabin wyjiu-
cuje. To mnie wachlarz (= wach-
mislrz) poklepuje* Zb. IV, 239.
PokU^kać: »Kuniki go jość nie
clu-iałv, u żłobu so pokląkałv*
Wisła Vii, 185. >P6klokae= po-
klękać. Wszelce poklękało, jak do
pacerza* Ram. 148.
Poklicz — Pok^adka
223
Poklicz = > naganka, oWawa « Ust.
z Litwy. Por. Z a p u d a.
Poklinać: »Albo i ty młodzianko,
żebyś nic narzekała, ojca i matki
nie poklinaJa* Kuj. I, 286. »I ty
będziesz narzekała, lata swoje po-
klinała* ib. » Tylko ciebie psie-
hultaju będę poklinała« ib. II, 28.
• Poklinaj ty jak chcesz* ib.
Poklukać: »P6klukac= pogdakać.
Póklukaj se dróbka« Ram. 148.
P o k ł a d = podściół, podściółka : » Na-
żąć zajdy trawy na pokład dla
s>voich krów« Kam. 53. || = pole
przyorane: >Orka rozpoczyna się
po żniwach... zwykle na żytnej
lub jęczmiennej ścierzni. Rolę pług
bierze wtedy bardzo płytko, brony
ją w poprzek zawłóca^, równają
i z perzu czyszczą. W ten sposób
obrobione pole nazywa się pokła-
denw Święt. 2. > Świnie (pasą się)
na ścierzniach, pokładach i zie-
mnii><-vskach« ib. 21. || » Pokład
= pułap, sufitc Pr. ni. V, 841.
Toż Parcz. || » Pokład = jaje
położone w nasiadzie. Na pokład
zostawia .się jedno jaje w miejscu,
kędy kury się niosą* Pobł. 138.
II » Majętniejsi lub smakosze ra-
czą sio potrawą, klórą zowią: po-
kłady t. j. jajecznicą usmażoną
i mocno zarazem masłem jak
i słoniną okraszoną* Lub. I, 44.
P o k ł a d a c z k a : » Pokładacka = pra-
ca lub czas pokładania roli* Święt.
71U. Por. Pokład.
Pokładać = > kłaść do odebrania
plag, np. on jesce nie pokładany
(nie bity)* Sand. 264. > Pokła-
dać* =^ kłaść, rzucać: »()j chmielu,
chmielu, ty zicUko w płocie, nie-
jeden wianecek pokładas w Wo-
cie* IJad. I, 238. || .Pokładać^
= kłaść >ię: >Tu >o ligaj, lu po-
kładaj, tvlko do nuiie nic nie ga-
daj* Rad. II, 76. Pokładać się
= kłaść się: > Można leż zimnicę
przepić, pijąc od chwili dreszczu,
ale pokładać się przy tern nie
należy, tylko chodzić* Krak. III,
164. >Żeby... nikt się nie pokła-
dał i zawczasu nie szedł spać*
Fed. 281. II » Pokładać = pjytko
a szeroko orać (pierwszy raz)«
Rozpr. XXVI, 389. Toż Pr. fil.
IV, 308. » Wyjeżdża gospodarz
z pługiem i ^pokłada' pole« Zb.
XIV, 149. II . Pokładać = kastro-
wać* Ust. z Litwy.
Pokład aj ęcy bić = »bić, poło-
żywszy winnego; kłaść kogo dla
bicia* Pr. fil. V, 841.
Pokładane: » Pokładanego dostać
= dostać w skórę, leżąc na ła-
wie* Święt. 710. »Ciesy sie, jak
pastćrz dostanie pokładanego* ib.
423. »Lepij było wziąś pokłada-
nego* ib. 424.
Pokładanie: »Pierwsze oranie na-
zywa się pokładaniem* Rud. 17.
• Pokładacka = praca lub czas
pokładania roli* Swięt. 710.
Pokłada nka: »Na pokładankę bić
= kłaść kogo dla obicia* Pr. fil.
IV, 234. .Bić na pokładankę =
za pańszczyzny jak się kazali po-
łożyć na ziemi i bili* Zb. VIII,
253. »Pan biuł na pokładankę*
ib. 264.
Pokładeczka p. P okładka.
P okładka: » Gdzie jeno co nady-
bała w chałupie: zaściążkę, inici,
garść lnu, abo i pokładkę pod
kurą to het kradła* Kam. 171.
Kużda baba we wsi, co jeno se
przyczyniła jaką garść lnu, ko-
nopi abo i pokładek. i gdzie jaka
co miała, to za pazuchę i do
karczmy zajedno ciągła* ib. 81.
>Możcby imość użyczyli kawahitko
sadła starego, i tu przyniosłem
dla imości za to pukopv pokła-
dek* ib. 104. II >Pokładka =
zorane pod zimę pole* I\ozpr.
XX, 432. >Po skończonych żni-
22t,
Pokórać — Pokronv
rowane nazywa Ind : pokoji « Che^m.
I, 08, >IJwidzi«flł w lf;Hie bardzo
pi^kii^; \>oko'ys, k'4o tych pokojów
fiiekrift, tylko rnałi; planty* Mat
H7J^M\f. » Pojechali do pańskiego
pokoju* Cisz. I, 76. || ^ Pokój*
= spokój: *Nu'. ińwor/A^, Bo cię
nil* łKij*;; Ho byś runie ty Całą
ciemną nockę nie dał pokoja. Do-
bry pokój, Ty kochanko, Dobry
pokój masz* HofC. 134-, n^ 255.
»Pokn« : »I)jisz \f pokii! krzyknie
i mu z ręci drążk wfdzerfi* Derd.
107. »Nie dale poku ani tam na
chwilę* ib. 12. || »Potrzeba mocz,
który zczarowana krowa podczas
pokoju (omyłka zam. '|)odoju'V L.)
oddaje, upu.4cić do flaszki* Święt.
525.
Pokor a ć : » Pokórać, pokurać =
wskórać co, pozyskać* Sand. 264.
»Z ledwością pokórasz coiek =
ledwo wskórasz cośkolwiek* Kuj.
II, 272 p. w. Ledwość. »A któż
tam z nin pokora (wskóra)* Pozn.
VI, 247. »Nic pokurać z nim nie
moj^li* Hal. 64.
Pokówki p. Pąk.
P o k r a <• z n y : » Pokraczne jakieś dzie-
cko powiadaj?! ludzie musi
)(o w malo.ści kto na rozum urzekł*
Peld. 6
ł*okraczować = .kroki stawiać,
krorzyć* Pr. lii. V, 841.
Pok rad ejiMucy p. Pokrademcy.
P o k r a d e m c y »a. pokradejemcy =
ukradkiem, pokryjonui* Zb. I, 74.
Pokraka r- »dziwolwór* O. .Po-
kraka -- : niezdarna kobieta* Kuj.
II. 1*75. » Pokraka -= coś nio-
■/.♦rnihiio^ił. kulawejjo* Spr. V. 140.
• Pokraka -■ - pol\Vł>r, uieziiraba*
ł*r tii. IW S5t^ .Pokraka — dzi-
\\oi:iij upośiod/ouY od natury, wv-
lodok , iiuMi^trum* <l/.:»rk. .Po-
kiaka - i\'.loNNit'k o kr/.v\vvch,
s/eroKo roz^(;i\Monvoii noirarh*
i>-i}ł. *0 ty pokrako ^niedoJęga,
niezgrabjasz; jedea!* Wisła VIII,
246. 9 Pokraka = nieprzyjemne
lob straszne zjawisko, ztąd i o czło-
wieku, którego się nie lubi* Wisła
III, 88. »Tego pokrakę Józefka
przyjęli do się za pana* Kam.
170. » Księżna wąchała się długo
powierzyć swe dziecię tej małej
pokrace* Pozn. VI, 119.
Pokrakować się >komu = na-
przykrzać się komu* Wisła III,
88.
Pokrapować = » zacząć kropić
np.: des pok rapuje* Święt. 710.
• Leje deszcz, leje deszcz, Drobno
pokrapuje* Zb. X, 299. > Idzie
desc, idzie desc, drobno pokra-
puje* Kieł. I, 138. » Idzie dyszcyk,
idzie, idzie, pokrapuje* Zb. XV,
89. »Nie idź, dy.szcu, nie idź, nie
idź, nie pokrapuj* ib.
Pokrawiony p. Pokrwawić.
Pokręcać: » Tata gratek pobijali,
Mama czć[)ek pokrącali* Zb. IX,
241. .Chyba że ją pokrąciło (bo
każda mądra jest nawiedzoną
i cierpi rodzaj konwulsyj), to
juźci-ć wtedy iść do kościoła nie
mogła* Pozn. VII, 142.
P o k r ę t e c z k a : » Do bata używa się
trzech [)okręteczek , które kręcą
się na trzech oddzielnych kulkach
drewnianych* Zb. IX, 40.
Pokrętnik: »AciHllea millefolium,
krwawnik, kasz. pokręmik* Kk.
12. .Pókrmnik = krwawnik,
Achillea millefolium L.* Ram. 148.
II »Pokręlnjik (Tanacelum vulga-
re, dzika jarzę])ina)* Hdf. 76. jj
.Pokrętnik = maruna wonna,
pyrethruni i roślina i* Pobł. 68.
P o k r o k = » koziel w wiązaniu da-
chowyui ^ Pr. til. V, 1 55.
Pok roni k a: .(iielnik = «na Szlą-
sku) pokromka v. kromka chleba,
skibka, porcyjka* O. p. w. Giel-
nik.
Pokrony »pokn>ś, skronv z 2 pp.
Pokrop — Pokrzepcizna
= dla, z powodu* Rozpr. X, 296.
»Pokrony, pokroś, skrony, skroś
= przez, z czyjej przyczyny:
skroś niego, skrony tego* Wrześ.
17. >Babe pokrony niego zabiół*
Zb. V, 229. Por. Pokróś.
Pokrop = » całun* Rozpr. XII, 99.
• Pokropeni przykryty* Rog. n^
222.
Pokróś »cego = z powodu czego*
Spr. IV. 380. .Pokróś (z powodu,
z przyczyny) niego wygnali je
z domu « Wisła 11,20. >Puubocy
chodził, dwie bocule wodził. Po-
króś te bocule w domu nie no-
cuje « Zb. XII, 223. »Pokróź cego
= przez co* Rozpr. XVII, 64.
Por. jeszcze: Wrześ. 17. Rozpr.
X, 296, p. Pokrony.
Pokrótce = » wkrótce, w krótkim
czasie* Wilkoński: Ramoty V, 141.
P o k r ó w : » Kto sieje po Pokrowie
(święto unickie, 1 3 października),
sprzedaje potem pokrowie* Chełm.
II, 172.
Pokróź p. Pokróś.
Pokrupić się = » pokłócić się,
np. pokrupiłem się z sąsiadem, bo
mi wegiM-ł woły w zboże* Zb. II,
251. » Pokrupić się = pokłócić
sie, nie zgodzić sie* Pr. fil, V,
81-2.
Pokrwawić: »Ona trochę w stajni
pokrwawiła (karcmłirka, zabiwszy
męża)* Zb. XI, 123. » Chłop... był
bardzo pokrawiony, bo go tam
zl»ili« Święt. 584.
Pokrycie = zapewne oczepiny K.
» Przed pokryciem* (tvtuł piosnki)
OJes. 9.
Pokryj om u = pokryjomu: »Kró-
lówna puk ry jemu włożyła pierscia-
nck do piidefka* Kuj. I, 151.
• Gospodyni nni zawsze przynosiła
jeść pokyjemii, żeby ten chłop
nie widziaU ih. 170.
P o k r y m k a : » Stali tam w borze,
stali tam w dolo — w papuciach.
w pokrymkach, w śiochmycach,
w berlicach, tak jak i w skoie*
Maz. V, 314.
Pokrytka = » dziewka uwiedziona,
która matką została nie będąc mę-
żatką, której nie wolno już, jak
innym dziewkom z odkrytą głową
chodzić* Roczn. 225. » Pokrytka
(dziewka maj Jica dziecko)* Zb. III,
132. » Pokrytka Marusia* Pada-
lijca. Opowiadania i krajobrazy I,
24. »Tym przesądem starają się
niecne Hucułki, osobliwie młode
wdowy i pokrylki, uniewinniać
swą niemoralność* Witw. 114.
Pokrvwać = » coire, o ogierze*
Pr.^ fil. V, 842.
Pokryweczka p. Pokrywka.
Pokrywka: >Trzeba jej (pannie-
młodej) dać na pokrywkę* Rad.
1, 234. » Podziękuj se zielu, na-
kryj sie pokrywką* Święt. 152.
• Składajcie się baby, dziewki Pani
młody na pokrywki! Cemze bę-
dzie przykrywała. Jak będzie jeść
gotowała?* ib. 159. » Przecie nie-
raz już dałam czy to kaw&łek
chleba czy to pokrywkę mąki*
Kaspr. 52. » Pokryweczka mąki*
ib. 53. » Musiała chodzić do cha-
łup... po ogień z pokrywkami*
Swięt. 479. » Kupie se pokrywek*
Kon. 15. > Wiatr zapytał się jej:
'a w co go (ogień) weźmiesz?'
'A w pokrywki'* Zb. IX, 67.
»()mian (oman pospolity, dziewo-
sił, Inula Helenium) ma kwiat
żółty, srogi jak kiebv pokrywecka*
Kraic. III, 129.
Pokrywnik p. Pokrzyw nik.
P o k r z e ć: » Pokrzeć ^= wzmódz sie
w siły, przychodzić do siebie, np.:
> Jakże la wasii baba? Zjedyć po-
krzała, tj. ma sie le|)iej« Spr. V,
397.
P o k r z e [> c i z n a = > mięso od krzy-
ża, krzeplu* Pr. fil. V, 8i2.
15»
Pokrzepnąć — Pokundziowie
Pokrzepnąó = > wyzdrowieć* Pr.
fil. V, 974.
Pokrzękać: »Na św. Józef, chłop
wołami pochęka, A żoraw sobie
pok rzeka « Siar. przysł. 41.
Pokrzycie = »pokrycie« Pr. fil.
V, 842.
Pokrzyk = » przeraźliwie krzyczące
dziecko* Święt. 710.
Pokrzykacz: » Derkacz, u Mazurów
tutejszych 'poksykac'« Zb. XIV,
203.
Pokrzykać, Pokrzykiwać p.
Pokrzyków a ć.
Pokrzykować: > Pokrzykać a. po-
krzyk o wać na kogo = wyłajać,
wykrzyczeć kogo« Wrześ. 17. »Po-
ksykać, plastwo odzywa się« Rozpr.
XX, 432. »Chop orze na ugorze
da popłakujący, a ona idzie z mia-
sta da pokrzykujący « Kieł. 1, 168.
»Ona jedzie z miasta pokrzyki-
wujący, a ón idzie z roli popła-
kiwający* Maz. II, 101.
Pokrzywa: > Koprzywa = pokrzy-
wa, roślina, chwast ogrodowy
i w lasach tu na dobrej ziemi
rosnący* Pr. fil. IV, 831. tKoprzy-
wa = pokrzywa* Czark. >Nie
wezmę jś pokrzywecki, boję się
nią sparzyć* Kozł. 81. || » Po-
krzywa głucha = Lamium album*
Pr. fil. V, 842. » Lamium album
L. Jasnota biała, u ludu głucha
poki-zywa, a. biała pokrzywa a. też
martwa pokrzywa* Zb. VI, 267.
II » Pokrzywa* = satyra?: > Gdy-
bym był wzorowym powieściopi-
sarzem, a nie piszczykiem ramot
i pokrzyw* Wilkoński: Ramoty
V, 1 96. » Kubuś się przeciera.
Pokrzywa przez Au. Wi* (tytuł
ramolki) ib. 181.
P o k r z y w n i k = > znajda * Parcz.
»Pukrvwnik = pokrzywnik, znaj-
da* Pr. fil. IV, 234.
Pok sykać p. Pokrzykować.
Pokucie = >kął w chacie za sio-
łem, miejsce poczestne dla gościa
a zwłaszcza dla duchownego*
Roczn. 225. ^ Pokucie od kut, pa
r. kąt; po polsku byłoby: poką-
cie* Zb. I, 74. »Jest łam (we
wnętrzu chaty) i pokucie, miejsce
honorowe przy zbieganiu się ław
w rogu* Chełtn. I, 76. Por. Po-
kącie.
Pok u lać = potoczyć: >Pokulaj-że
swój wianyszek po stole; niech
upadnie twemu ojcu na łonie*
Pozn. V, 204. Por. Pokulnąć.
Pokulawić: » Pocoście wilcy po-
psuU, gęsi pokulawili?* Krak. I^
318. Toż Kon. 65.
Pokuldować = »kuleć na jedną
nogę* Rozpr. X, 296. Toż Wrześ.
17.
Pokuleniec: » Pokuleiicu (przekleń-
stwo)* Pleszcz. 105.
P o k u 1 i ć: > TAjcować idziemy, nozki
się nam pokuliły, prostować bę-
dziemy* Wisła IX, 232. » Macica
pokuliła ręce lub nogi* Pleszcz.
122.
Pokulnąć = potoczyć: »Pokulnijże
swój wianyszek po stole, upadnie
ón memu ojcu na łonie* Kuj. I,
309. >Pokuinijcie mój wianyszek
po stole* Pozn. V, 204. »Pokulnę
ja mój wianyszek po stole* Pozn.
II, 106. Por. Pok u lać.
Pokumać się: »Pokumać sie =
trzymać konm dziecko do chrztu,
wejść z kim w zażyłość* Święt.
710. Por. Pokumotrować się.
P o k u m o t r o w a ć się: » On się
chciał z Panem Bogiem pokumo-
trować, a Pan B<')g go pokarał,
masl* Wisła I, 146. Por. Poku-
mać się.
Pokun p. Pok on.
Poknna = » (może od: pokąd, j)o-
kieni), np. człowiek od pokuny
świata! t. j. ladaco, nic nie wari*
Kuj. II, 275. Por. Pok on.
Pokundziowie: > W ziemi infiant-
Pokąpać — Pokuśnica
skiej rubieszowie i pokandziowie,
co po naszemu włodarze* Linde
p. w. Rubiesz.
Pokupać p. Pokupić.
P o k n p i ć : > Po naszym gaiczku sam^
zjold pasy, ('o je pokupijy w ty
najdrosze czasy« Aten. 1877, II,
630. » Wszystko pokupił* Krak.
IV, 47. » Pojechał na drugi dzień
do miasta, pokupił wszystko* ib.
173. »Chodź Wojtusiu z nami
do miasta, to ci pokupimy, co ci
trzeba* Wisła VIII, 110. »Naku-
pił wszystkiego co miał kupić
i obydwom córkom także poku-
pił* ib. 261. »Wzi^ni ji wypjta-
cieli, przyodziewek ji pokupi^li*
Cisz. I, 295. »Poprzedajże Jasiu
te moje korale pokupże se pokup
te konie cugowe* Kolb. 64. »Una
se pokupiyła mundur* Zb.VII, 7.
• Pokupmy se cepce* Zejsz. 80.
> Wdowy nasze wdowy, Poprze-
dajcie krowy, Pokupcie se n)łvnv*
Zejsz. 98. Wisła VIII, 218. .'lak
ci żydzi zaraz tak zrobićli; poku-
pidli mu to wszystko* Pozii. VI,
297. » Panowie, panowie, Poprze-
dajciez role, Pokupcie se młyny*
Zb. XII, 178. II >Pokupać*: •Kro-
icie pylą sie sługów, co jem za
prezent a pokupać* (Ihełch. I, 74.
•Nowe buty... mu się zdaj{| jeno
dlatego lepszo, że za nie zapłaci
droży, i że je pokupa na Łukę*
Kam! 20. II »Pokupować*: •Wdo-
wo moja wdowo, a sprzedajze
krowę, A pokupuj sobie, cepecek
na głowę* Zb. IV, 159.
Pokupiec = » kochanek, Liebha-
ber* Mrong. 489.
Pokupka = sprawunek: » Dzieci...
chodzą za... pokiipkami* Bib.
Warsz. 1873, U, 354 (Horain).
Pokupować p. Pokupić.
Pokurać p. Pokora ć.
Pokurć = » gatunek psa, miesza-
niec brytana i charta* Ust. z Li-
twy (og. pois. Pokurcz O).
Pokurzyć: »Kto pokurzy, potabacy,
to mu zara inacy* Fed. II, 351.
Pokusa: > Katarzyna córka Marcina
Królika z Dąbrowy po wsiach
y lasach z krzykiem od pokusy
wodzona* Rad. II, 233. >Jakto
jezdeś cło wiek, Wiatr mu mówi;
gdybyś był cłowiek, tobyś used(ł)
ndjwyzy 7 mil dziennie, aleś ty
jes(t) pokusa widać* Wisła II,
472. »Stój cłowieku, boś ty nie
jest cłowiek, tylkoś jest pokusa I
Bo żebyś prawy cłowiek był, to-
byś used na dzićń najwiency sześć
mil, a tyś used 300* Wisła VI,
591. »Ni piskorz, ni węgorz na
kształt do miętusa, ani rąk, ani
nóg, czarne jak pokusa. Kiełbasa*
Zb. VI, 19. >Ni piskorz, ni wę-
gorz... nie ma nóg, nić ma rąk,
pewnie to pokusa* ib. || » Po-
kusa = wabik, osoba sympaty-
czna, zbyt pociągająca ku sobie*
Osip.
Pokusicie I: »Tak wtem leci do
niego ten pokusiciel* Pozn. VI,
251. Por. Pokuśniak. Poku-
śnik.
Pokuszenie: » Dyabeł wodzi ludzi
na pokuszenie* Święt. 453.
Pokuśkać: » Pokuśkej babkę w garzć
(pocałuj babkę w rękę)* Zb. XIV,
34.
Pokuśniak: tPokuśniak = kusi-
ciel, dyabeł* Święt. 710. »Lud
nadrabski wierzy w czary, stra-
chy, topielców, pokuśniaków etc*
ib. 58. > Niektórzy z nich (sc. złych
aniołów) padli na ziemię i tu po-
zostali na 'pokusę ludzi*. Sti|d leż
ci dyabli nazywają się pokuśnia-
kami* ib. 453. Por. Pokuśnik.
Pokuśnica: » Bogienki są to, jak
się lud wyraża: brzydźkie pałuby
(niby baby pokuśnice), rodzaj dia-
blic* Krak. III, 45. » Czosnek (Al-
230
PokaŚDik — Poiana
liiirr ••atirrjni Len. od pokni^nic
nazywany Lianem z^eiern. którego
L.f :iiwa« ib. 129. *A ty Tatara
•kuro. a poknśLico. fa>k»dn eo«
Krak. IV. 229. For. Pukuśnik.
Poku:tnik = •ku'<\f'ifr.. djabelc
Hozf>r. X. 296. Toż Krak. IV.
317. > PukiLŚnik = ku-icie. « Wrześ.
17. >PokiJŚnik = kn-iciei. złe.
irrzern* Spr. V. 397. >Pokni^n.k<
Kuj. I, 119. »Ten tiniarty iimar-
h' f.okiiśnik ro chwiiu ffo zar-ze-
piał« ib. >>kowai i>oijowaJ' >ię
[lokłi-^uik zkad \vyjaz< Krak. III,
79. >Ori kogul, jak koko-ki od-
<\H\iU. tak ona zderhhł. Bo ón by2
takim pokiJśniki<?m« Krak. IV. 74.
»Pokuśnik tak mu [^owiada* ib.
146 Por. Poku^iciel. Poku-
tni a k.
Pokuta = »kara pieniężna* Hozpr.
XII. 99.
Pokutnik: »Kiej zaczęli jeść. po-
kutnik odzywa się: z;ipro>ze ja
cię na jutro (a to był z tamtego
świata). Kuj. I, 149. Por. Po-
kutujący.
Pokutujący: » f^zed >obio chłop
dro<?óm i nai)otkał drujriego czło-
wieka zbiedzijufgo, pokutującego
(z tamtego świalaj* Kuj. L 149.
Por. Pokutnik.
P o k w ji i a ć = » pochwalać « Pr. fil.
V, 842.
Pokwapić się = pośpieszyć się:
»Trzjiby się pukwapić, kieby jak
okrzcić. bo nni (dziecku) żyć nie
padło* Kam. 100.
P o k w a p n V = »po."^piesznv, [)rędki«
Pr. lii. lV, H42. >Pan' Bug nie
jol [^okwapny, ale polrafuy* Zb.
Vin. 3l!l. »Bó<r nio j»okwapny,
ale [M)lrariiy< Plc>zcz. 1 óB.
Pi)kwasić = >poini»*>zać. pnpsuć*
łJozpr. X, 29ł). >Pokwasić = po-
psuć* Wrzos. 17.
Pola p. Kielc.
Polarli p. Polak.
Polaczka: > Wygrywać od ucha
^ki^-zne tańce, oberka zwanego
t:i wiii'.rak!en:, inne znów taiice
La dwa :empa zwa^.e polaczki •
[••jik:.« Pozr:. V. XI.
»K:ŁŻo:e :am dać tvni koni-
■br«jk ;i'jianv woda « Lecz.
Po.ać:
kory.
3^.
Pol.k: >P.Vari. = P...iak« Ram.
150. »Dzi-. jak się wyrażają,
wrzy-ry w G'jrczynie >ą twarde
Puiaki* P^zn. I. 46. »5tracił Po-
iak portki, nie będzie wojował*
\Va^. 21Ó. »Pu:r:k ci ja, Polak*
Pi ud. 141. >Pu:ak wąsem rosnŁ
Mif-ii;..-,- uciiTka!:* Świę?. 302. ||
» Pi j.jłcl: = witr:ki gwi.źdź do zbi-
jania lieiŁ-k i de.sek« Kam. 150.
Poiana >a. póiko = niieisce w lesie
])*z drzew* Spr. V. 119. > Polana
= ł.ika w górach albo wśród la-
mowe ib. 397. » Polana = obszer-
ne miejsce w lesie nie zarosłe drze-
wami, łąkami wśród lata pokryte,
-hiżace za o-adę dla pasterzy pod-
czas iala* Spr. IV. 34«. » Polana
= grunt om 7 w lesie* Del. 143.
> Poiana = miejsce w lesie bez
drzew* Zb. II, 10. » Polana a. Po-
lan ina = pole czyste śród gór
i lasów, gdzie się trzody wypa-
sają, albo też urny grunt* O. •Po-
lana = łsłka na górach wysokich
w Tał rac! ł« >lęcz. Tatry 50. •Po-
lana = łąka do pa.szenia owiec*
ib. 1 r)2. » Polana = miejsce trawą
zaro-łe... do skoszenia na siano <
ib. »I\łiana = pole rzysle śród
g»u- i larów, gdzie się trzody la-
tłMU wy padają « Goszczyński, Tatry
rJ9. > Polana = łąka (niekiedy
ogrodzona) wśród gór lub lasów,
przeznaczona na skoszenie i sia-
no « łvjzpr. X, 219. >Ł:}kę gór-
ska, na której można zbierać siano,
na/.ywają ))olaną. Poiana zawsze
Irży w krainie lasu« Wrześ. T.
20. » Polana = Jąka w górach<
Polaniarz — Pole
231
Wrześ. 17. >Johasi lub krowiarze
ogradzają znaczniejsze równiny,
na polanę czyli łąkę górską* Zejsz.
14. ^ Polana = ^^ka ogrodzona
dla robienia siana wśród wysokich
gór« ib. 79. » Polana, polana Nie
jednego pana, Polanę skosili, Pana
obwiesili* ib. Toż ib. 129. »Jest
polana przy Bieskidzie. co się z ni^j
płaci na sławkę (czynszu) sześć
złotych i talar « O. p. w. Polana.
Toż Del. 123. »Jak jd sobie za-
śpit5\van) na wirchn polany* Zb.
Xn, 201. »Kieby nie te lasy, by-
łaby polana, Nakosiliby my dla
owiccek siana* ib. »Halanie, ha-
Iłinie, cóz wam po polanie? Nie
macie owiecek, ino po baranie*
ib. 203. » Pasłaby ja owce, pa-
słaby barany, Kiedyby był mój
ojciec nie sprzedał polany* Zejsz.
139. »Moja frajeret zka na pola-
nie bywa* ib. 89. »Owiecki! owie-
cl<i! wtorogoście pana? Syroko
idziecie, nie wąsa polana* Wisła
VII, 119. > dranice pomiędzy po-
lanami tworzą drogi, pomiędzy po-
lami sąsiednich wsi granice* Swięt.
122. IJ Zdr. .Polanka* Zb. II, 10.
• Polanka r= miejsce znacznie
mniejszych rozmiarów, co polana,
opuszczeniem przez ludzi i swą
dziko.^^cią przypomina płaśnie* Spr.
IV, 348. »Polaneczka«: »Idom se *
owiecki koło polanecki* Rozpr.
X, 264.
Polaniarz: »Są jeszcze domy w od-
ległości po wzgórzach wyższych
i niższych, wieńcami, po kilka
razem lub pojedynczo pobudo-
wane, drzewami ocienione; tam
zwykle lak zwani polaiiiarze, ża-
ku j)ne grunta mający, mieszkają*
Del. 83!
P o 1 a n i n a [). Polana.
Polano = » kawał drzewa na opał*
Pleszcz. 40. > Polano drzewa =
kawał drzewa rabanv< Sand. 264.
» Widział pan nieraz, jak chłopak
kładł polano (szczapę, kloc) pod
łóżko* Zb. XI, 260. || .Polano
= miara I-go łokcia długości* O.
II .Głowa boli polanen) = głowa
ciężko boli* Pleszcz. 49.
P o 1 a r u s z p. Paraliż.
Pol as z eć: »P6laszec = polszczyć
się* Ram. 149.
Polaszka p. Polka.
Polaszyd: » Póiaszf c = 1, poIszrzvó,
polonizować 2. zacinać z polska,
mówić po polsku* Ram. 149.
>Pola.szy. jak mówią Kaszubi, tj.
mówi z polska* Nadm. 41. »Wf
tak ładnie polaszfce mową barzo
czf słą, Czf vff mace też Knszóbf
za zemnię ojczfslą?* Derd. 105.
• Polaszyć się*: .Pólaszfc sa =
polszczyć się, polonizować się*
Ram. 149.
Polatanie: »0d psa salonego, od
polatania jego, od pokąsania, od po-
śłinięcia, od powąchania « Pleszcz.
103.
Po latoś i: »Juz ja u tatula polatosi
rocek, polatosią zimę* Was. 218.
Por. Pol a to siu.
Polatosiu = »na przv.*<złY rok «
Was. 242.
Polatować: »Pólatovac = polaty-
wać* Ram. 149.
Polatować się = »o krowach,
wyraża rezultat la to w anią .się, za-
płodnienie* Pr. fil. V, 842.
P o I a t u c li a = > kobieta . lubiąca
często biegać, jeździć* O.
Połcia, Polka = » zdrobn. Apo-
lonja* Pr fil. V, 842.
Pole: ^Póle = przy, obok, w po-
bliżu, koło* Ram. 149 por. Koło,
Podle.
Polo: »Ch"opy z pola* (w przeciw-
stawieniu do 'Lasowiaków' t. j.
mieszkańców la.sów) Arch.V, 631.
Zdr. »r'oleiiko*: »Na pólenkó*
Nadm. 91. »A pójdę ja na po-
leiiko* Maz. III, 297. > Odgania-
232
Polec — Polecie
lam ja (woiki) Na półtora pola*
Rog. 229, no 464. >0d pola«
Syrokomla, Niemen 113. »Dopola«
ib. 143. »Po]e dobre = pole psom
nieszkodzące, miękkie do gonienia*
Pr. fil. V, 842. II .Pole = lata
psa* Prz. ludu VI, 110. »Za te
dwa gońcaki (= psy gończe),
choć im dopier pierwszem polem*
Kam. 120. || >Pole = dwór, ze-
wnątrz domu i wogóle zabudowa-
nia: na polu, do pola, z pola =
na dworze, na dwór, ze dworu*
Wrześ. 17. »Pole = podwórze:
'na polu' = na podwórzu* Hozpr.
III, 374. >By Wojtka bic^ środ-
kiem bata na polu (= za drzwia-
mi)* Krak. IV, 192. >Na dworze...
w Krakowskiem częściej wyrażają
się: na polu; strona więc ze-
wnętrzna jest tu: od pola* ib.
306. »Pole, na -polu - znaczy
także: na dworzu, za oknem
i drzwiami, zewnątrz budynku*
ib. 317. » Wtem go złapieł kościo-
trup za rękę i porważ do pola*
Zb. V, 194. » Zaraz ścianę wybiół
do pola* ib. 221. »A do pola ha!
(odpędzanie psów)* Wisła 111,220.
»I wyseł Pan Jezus do pola* ib.
VI, 142. >Pole = zewnątrz domu
lub zabudowania, np. idź do pola!
dziś na polu zimno* Spr. V, 397.
»Nad jednemi drzwiami chałupy
z zewnątrz, z pola, jak to i)0-
wszechnie mówią wGalicyi* Wisła
II, 99. »Jedna z dziewcząt idzie
*na pole' i obchodzi chałupę do-
koła* ib. 103. »Idze ty łam do
chałupy... i bedzies nAm tu wy-
nosiuj na pole* Cisz. 316. »Za-
wojaj jom s pola i pyta< Zb. XV,
8. » Stojący na polu za ścianą*
Świot. 96. "Wszyscy, co byli
w pokojach zamkowych i ci, co
na polu* ib. 351. »Jak na pole
(z chałupy) wy.sło paru (chłopów)*
ib. 371. » Wyłaz nią (dziurą) na
pole do lassa* ib. 378. » Był mróz
na polu* ib. 416. > Mnie sie bar-
dzo chce na pole i nie mogę tych
drzwi znałaś* ib. 451. » Wysa-
dziła go na pole* ib. 474. || » Ta-
niec 'do pola'* Zb. IX, 239. ||
• Pole = na zewnątrz: miałek bo-
lak pod pazuchom, ale mi sie gnój
do pola w^yldł i hnet me popu-
ściło* Spr. V, 397. » Mleko wylała
matka do pola* (= precz) Wisła
n, 18. » Zajechali bardzo daleko
od swojego domu do póU ib. 27.
II "W szerokim płaszczu i kape-
luszu z ogromnemi polami (skrzy-
dła, rond) Zb. Xli, 14. || .Bryty
nazywają się 'pólka' lub 'pola'*
Was. 52. »Pole = bryt w ubra-
niu* ib. 245. II »Pole« = » gruby
drąg ociosany czworobocznie, le-
żący (na osi) w poprzek (wozu).
Pole to, zwane pojedynkowe, gdy
ma łokieć, stanowi .szerokość wozu
pojedynkowego; gdy zaś ma to
pole [)ółtora łokcia długości i jest
półtoraczne, wtedy i wóz ma na-
zwę póKoracznego* Chełm. 1, 102.
Por. Poleczko.
Polec: »Polegh w lesie, ale po je-
dnemu za kolejom stali, cóby ik
jaki dźwierz nie posarpał« Zb. V,
257. >I potem polegli* (spać)
Wisła I, 311. >Kazał jim wsyśt-
kim polegnąć, zęby wsYścy spali*
Zb. XV, 32. Por. Polegać.
Polecać: » 'Polecam, polecam, Do
inny sie zalecam*. 'Polecaj, pole-
caj. Mnie chnstocki powracaj'*
Kozł. 64. » Trzeba było odjechać,
polecił ich Bogu* Pozn. VI, 266.
Poleciało: » Gdy ktoś niedosłyszy
czego i prosi o powtórzenie,
a osoba opowiadająca nic* chce
powtórzyć tego, odpowiada: 'po-
leciało'* Ust. z Królestwa.
Polecie = urodzaj: »A niechno
Przenajświętszy wociec nasz nie-
bieski pobłogosławi polecie, co to
Polecieć — Polekować
233
chlebusia da w dwa razy« Kara.
48.
Polecieć = pobiec: »Za pierw-
szym jarmarkiem poletę ja lamc
Pozn. II, 332. »Do matuli polotę*
Pozn. III, 197. »0j poletą za mną
gr(z)ędą« Pozn. V, 139. »Źrebak
zarżał i poleciał za swojo matko*
Chełch. I, 59.
Poleczko, Półeczko: » Wyjechał
pan na poleczko* Rog. n^ 25.
»W szczerem poleczka wykopany
dół* ib. nO 29. Toż ib. n® 46.
• Gdy ja pośle na poleczko* ib.
n° 140. >Ach na polu, ach na
polu, w pośród poleczka* ib. n®
143. » Malowane, rysowane Da-
nieckie poleczko* ib. n*^150. •Nie-
daleczko bez poleczko Jak często
ku mnie chodzował* ib. n® 197.
• Tobyś mię odprowadziła Aby
jeno bez poleczko* ib. n^ 269.
»Jak ja pójdę bez te poleczka
daleczko* ib. n^ 278. »Świeć mi
jasno bez le poleczka* ib. n® 316.
>Już nie pójdziem w te półeczko*
Kuj. I, 234. » Wyjechałem na pó-
łeczko* ib. 288. »0 jak wyńdę
na poleczko. To mną wiatr po-
wiewa* Lip. 162.
Polednia: »Nad nalepą wznosi się
niby baldachim, półka z żerdzi
poziomo położonych do suszenia
drzewa i odzieży, zwana polednia*
Krak. I, 153. » Polednia = półka
z żerdzi. Krak. IV, 317. ^Piio-
ledniłi := belek pod drzwiami
wchodowymi w izbie od ściany
do ściany* Hozpr. VIII, 176. »Po-
lidnia = szopa, przybudowana
przy domu, służąca za wozownię
i schowek dla drew, koniczyny
i t. p.* Zb. X, 144. »Ponad pie-
cem piekarskim umieszczone by-
wają pod powałą drążki na koń-
cach od tragarzów za pomocą wici
przymocowane lub wpuszczone
w przeciwległe ściany, na których
kładzie się drzewo, aby wyschło,
suszą też tam cebulę, len i t. p.
Drążki te zowią się 'polidnia\
w Brzezinach 'paleń'. W ten spo-
sób należy sprostować błędne łłó-
maczenie poledni, podane w Zb.
X, 144* Zb. XIV, 10. Por. Pa-
leń.
Polednie p. Południe.
Poledniować p. Południowa ć.
Polegać = ukłaść się, położyć się:
• Syścy popili i ndgle polćgali jak
kiby jik pozabijał* Zb. VII, 60.
»Póty ciekają bez wieści, aże po-
tem poligają same* Kam. 46.
• Podjedli se do syta i potćm po-
IćgaU pod słonko* ib. 51. »Nie
imah się roboty, jeno se poligali
kiela stodoły* ib. 52. »Ja póle-
gaję = zwykłem się kłaść* Cen.
55. Por. Polec.
Polegnąć p. Polec.
Polegutku p. Poleku.
Polej = »gaŁunek mięty* Osip.
»U mej matki na polu siedmioro
staj poloju* Maz. III, 250. »Jest
ziele polćj, które baby trzymają
po ogródkach jako skuteczno w nie-
których słabościach, mianowicie
piersi i narządów oddechowych,
np. na duchotę etc* Wisła VII,
110 — 11. >Śtery wianki z macie-
rzanki; piąty z poleju* Święt. 211.
> Kolej = rodzaj zielska rosną-
cego pomiędzy zbożem jarym. Wic^
(więcej) lu koleju niż owsa; pra-
wdopodobnie to samo co polej*
Pobł. 35. Por. Kai ej, Kolej,
Kolejowy.
Polej owy: >Wianecku polejowy*
Krak. II, 54. »Widnku polejowy*
Rud. 211. Por. Kolejowy.
Po lekku p. Po leku.
Po lekkuśku p. Po leku.
Polekować: » Polekować (wyma-
wiaj polikować) ^ ponaprawiać,
poreparować np. wóz, płot, oborę
i t. p.« Spr. V, 140. -Panie Woj-
234
Po Jęku — Poleteczek
ciechu, co wam takiego? Mozeby
włis posmarować, polikować?* Wi-
sła VIII, 285.
Po leku = » powoli, zwolna, po-
mału, stopniowo* Spr. IV, 327.
• Posed po leku (po cichu, ostro-
żnie) i wzion to< Wisła VI, 591.
»A tu chłop jodzie na babie, po
leku zbliża sie« Wisła VI, 145.
»Tak pomału, po leku* Mśt. Odb.
5. > Poloku = powoli, zwolna
nieznacznie* Cisz. I, 107. » Po-
loku :=: pomału* Sab. 134. »Po
lekku, po lopulku = po trochu,
po mnł i np. po lekku może sie
i zbieze na dysc* Fed. II, 405.
» Połogu tku ^ po cichutku* Cisz.
I, 81. » Przyszedł., po lekkuśku,
cicho* Rog. 260, no 536, zwr. 3.
• Uderz.-ijąc (siekiera) poletku (lek-
ko* Krak. I, 194. '
P o 1 o 1 i j o t y = » wódka słaba albo
licha kawa, np. Kloby pił takie
polelijoly?* IJdz.
P o 1 e 1 u m p. L e 1 u m.
Polon p. Pełny.
P o 1 e n i c a: » Paść na polenicy * (gó-
ral.) Tyg. ii. 1, XII, 51. Por. Po-
lana.
Polonie = » polanie, 1. j. polowa-
nie: 'po poloniu chodzić = cho-
dzić po dyngusie, po śmigusie*
Pr. til. IV,' 277.
Poleń p. Paleń.
P o 1 e ń k o p. Pole.
Polep p. Polepa.
P o 1 e |) a: »Nigdzio prawie niema po-
dłóg w chałupach, lecz tylko sama
polepa, to jest ziemia łub glina
ubita* (iluz. 410. »Polepa t. j.
glina urobiona ze słoma, ułożona
na posowio (ł. j. na pułapie) dla
ciepła, niekiedy pokład gliny na
dragjich lub d(»skach budynków
umieszczony* Kuj. 1, 78. » Strych
miewa na [powale polepi/ z gliny
do-^yć grubą* Krak. 1, 156. > Po-
lepa = glina lepiona posadzka
z desek, na strychu nad powałą*
Krak. IV, 317. »Sień bywa za-
wsze bez podłogi. Zastępuje ją
ubita glina zwana polepą* Zb. X,
201. »Na pułapie z wierzchu na-
lepia się glinę i to nazywa się
polepa* J. Łoś. »Na sufit kładą
*polepę'* Wisła II, 125. »Na po-
wale jest polepa z gliny* Hoff
70. » Polepa = glina nalepiona
z wierzchu na deskach sufitu*
Rozpr. XI, 187. »W izbie i sieni
ubijają tylko ziemię mocno, f)ole-
wając ją woda, i taka podłoga
nazywa się polepą* Wisła VI, 427.
• Oblepienie chaty gliną zewnątrz
ścian lub po wierzchu pułapu,
nazywa się: polepa* Chełm. I, 73.
II >PoIepe* = polepę (4 pp. 1. p.),
kawałek gliny z polepy Wisła VII,
143. » Polepa = glina, którą cha-
łupa jest oblepiona* Spr. IV, 327.
II > Polepa = lepienie* Udz. ||
> Polep = polepa* Ust. z Jawo-
rza. > Połap... a na nim polep,
zrobiony z glinv i słomv« Maz.
V, 47.
Polepsić się = polepszyć się:
• Chłop sie ji pyta, cy sie ji co
nie polepsiło, a óna stęka, ze je-
sce bardzij chora* Święt. 442.
Poleś p. Podlesie.
Poleśnik: »Z mąki kartoflanej ro-
bią tu sławne liśniki czyli poli-
śniki. Są to placki smażone na
maśle, a polem rwane w kawałki
i w maśle rozlopionem z bryndzą
podane* (górals.). Aten. 1877,11,
108. »Ja mu wezmę faskę sera,
Poleśników do papiera* Wi>łaVIII,
67. P. jeszcze: Wędr. XXVI, 111
(opis) Wisła (krakowska) 1889
w artykule Swiderskiego (opis).
Por. L i ś n i k.
P o 1 e ś n y : » Służyła dziewka u po-
leśnego... Panie poleśiiY, ja tu nie
będę* Zb. IX, 263.
Poleteczek p. Poletek.
Poletek — Polica
235
Poletek = »gnint pojedynczego
właściciela wpośród innych obok
sznurem idących* Osip. » Poletek,
-tka, m. = pólko • Czark. •Po-
letko = pólko* Maz. V, 51. »Na
pańskiem poletku* Wisła V, 491.
»Na poletku dożniemy ostatka*
S/owa(rki, Ballad. || »Poletek lub
plecy = V3 pola w trójpolówce*
Pleszcz. 41. II »Ctdry poletecki
z niego (z wianka) wyleciały* (t. j.
cztery cząstki) Maz. II, 69. Por.
Polotki.
Poletko p. Poletek.
Po letku p. Po leku.
Poletni, »-ia, -e = leciwy, w la-
tach itylko o ludziach szanowa-
nych)* Czark.
Poletyka p. Polityka.
Polewa: > Polewa = naczynia gli-
niane polewane np. wóz z pole-
wą (t. j. naładowany naczyniami
poiewanemi)* Ust. z Lidy. >A by-
łvć tu łalize, A wsvstko poliwa*
kozł. 224.
P o 1 e w a n : » Polowań a. Poliwan =
nileczniak, hładysz a. ładysz* Ust.
z Lidy.
Polewanica = »naczynie do po-
lewania w nim brudnej bielizny,
zolnik, połaczka* Pr. fil. V, 842.
> Polewanica = naczynie drew-
niane, w którem robią ług do
prania* Kozpr. XX, 432. >Do po-
lewanicy = tryfusu* Zb. XIV,
151. •Polewanica* Zb. XIV, 249.
• Polewanica = 1, zolnik, po ta-
czka 2, konewka do polewania
kwiatów* Pr. fil. IV, 234. •Tryfus
V. polewanica v. warznica = wy-
soka dzieża na trzech krótkich
noga<!h do parzenia w gorącym
łngn brudnej bielizny: w dnie mały
otwór, zatkany kołkiem* J. Łoś.
Polewanka: » Polewanka = śmigus
w dni«?ie święto Wielkiej nocy*
Spr. IV, 310. » Polowanka* w tem-
że znacz. Spr. V, 397. || . Poli-
wan k a = cebrzyk wielki na trzech
nogach, w dnie jego jest otwór*
Pr. fil. IV, 308. Por. Polewa-
nica.
Polewany > poniedziałek « = po-
niedziałek wielkanocny Wisła VIII,
843.
P o 1 e w i c a: » Drogo niebogo. Rzadko
Dorotko, Bo ja tu pasom krowice.
Żebym miał chlipać polewice«
Z rękop. od Si radomia pod (Izę-
stoehową. Por, P o 1 e w k a.
Polewka = » każda zupa oprócz
kapuśniaku* Osip. > Polewka =
rosół* Rozpr. III, 374: ib. XII,
101. Spr. IV, 310 i 348; ib. V,
397. »Sosy wszelkie i zupę ka-
żdą zowią polewką* Pozn. II, 43.
• Ziemniaki pod polewką* Alen.
1877, II, 651. .Poliwka z ma-
ślanki zaklepana mąka* ib. 174.
II >Nie chodź Maryś za dworaka,
a bo dworak psia polewka* Rad.
11,129. II > Czerwona polewka =
(żartobl.) krew ludzka* Osip.
Polezon: »W Pleszowskiem i Kmto-
szyńskiem, wolny la liczony z przy-
śpiewką podczas wesela lub przy
innych zebraniach w gościńcu,
nosi również pańską nazwę pole-
zona lub polizona* Pozn. V, X.
Por. Polonez.
Poleźć: >A pachole wiele trzasku
słyszał i konika wronego szyko-
wał i polazło za panem* Kolb. 99.
>Pietr świetv polazł do Pana Je-
zusa* Zb. VII, 116.
Po lęg wic a = > polędwica* Pr. fil.
IV, 234.
P o 1 ę k a ć się: > Polekał sie szwagier
szwagra, Właz do pieca* Zb. IX,
265. > Żebyście młodemu -panu
w^ kościele wstydu nie zadawali,
bo to niepięknie, bo weselisko .się
polęknie* Kai. I, 162.
Polibać się p. Li bać się.
Polica, > policzka = półka w ku-
chni* Wisła III, 88. .Polica, pó-
236
Policaj — Polizywać
lica = półka, robiona dawniej
z drzewa, na pół rozłupanego •
Pr. fil. IV, 859. . Polica = pół-
ka* Spr.V, 119. Pleszcz. 46. iMii.
• Polica = duża półka w chacie
do stawiania statków* Osip. » Szafa
(polica) na kuchenne naczynia*
Rad. I, 60. >Na policy (półce)*
Maz. V, 116. Kuj. I, 202; ib. II,
266. Zb. II, 185. Zb. XI[, 33.
Juc. 32. » Police (półki)* Kuj. I,
85. »Z policami (półkami)* Pozn.
L 93; ib. III, 132. *W skrzynicy,
w zielonej pólicy* Pozn. IV, 261.
>Już Bóg zapłać i police (= półki
z garnkami), ścierały je moje ręce*
Łęcz. 78. »P61dca= półka* Ram.
150. »Na palicy* Kętrz. 71. ||
• Polica = deska u sochy* Pleszcz.
40. » Polica (u pługa) od prawej
ręki służy do odwalania skiby*
Lub. I, 83.
Policaj, Policajt p. Policjant.
Policjant: Formy: »PoIicyjęt* Bisk.
54. .Póiicdjat* Ram. 150. »Po-
licyjan* Spr. IV, 344. »Policyjan*
Wisła VII, 305. » Miejskiego po-
licyjana* Kozł. 227. »Zapłaciół
policianowi* Zb. Vn, 6. •Poli-
cajt* Aten. 1877, I, 393. •Poli-
caj* Ust. z Galicji.
Policzek: » Bakieska = owca bidła,
policki ma cisawe* Rozpr. XVII,
6, p. Po liczko.
Policzka p. Polica.
Po liczko: » Policko, niekiedy zam.
policzek, lico, twarz* Rozpr. X,
296. Toż Święt. 710, p. Poli-
czek.
Policz ko: »Policzko = zdr. pole*
Pr. fil. IV, 234. »Cyjez to policko
na zagonach stoi?* Zb, IX, 12.
Por. Po liszko.
Policzyć = wyliczyć: > Police ci
sto talarków* Kętrz. 82.
Polidnia p. Poiednia.
Pol i ko = pólko: »Pele pola, pele
polika* Doman.
Polikować p. Polekowa ó.
P o 1 i m i ć : » Pólemic = 1 , pokleió
2, powykręcać piszczałki* Ram.
150.
Polinoz p. Polonez.
Polisty: »Au wdowy chleb gotowy,
.serce poliste* Nadm. 167.
Po lis z ko = pólko: »Wyjńdę na
poliszko, zaśpiwam se jeszcze*
Kuj. I, 261. Por. Policzko.
Poliśnik p. Poleśnik.
Po li ta: >Kto miecz trzyma — po-
lity (= politowania, przebaczenia)
nićnia* Krak. IV, 258.
Politeka p. Polityka.
Politować się = ulitować się:
• Boże się polituj Wianka zielo-
nego* Rog. 122, no 232.
Politura = kultura* Wisła I, 188.
Polityczność = >grzeczność *
Krak. IV, 317.
Polityka = » grzeczność* Krak.
IV, 317. » Pańska polityka* Wójc.
I, 106. Zb. VI, 107. Zb. II, 35.
Kieł. I, 72. » Dziękujemy... za po-
litykę* Połuj. 211. >Prosiemy...
o politykę* Maz. III, 88. Pleszcz.
193. »Prosim państwa z polity-
ką* Nadm. 93. » Poletyka = po-
lityka* Spr. IV, 380. II »(:o mię
będzie seść koni w karecie, ('o
mię będzie kucer w polityce*
Wisła III, 578. || > Politeka =
wstążka we włosach* Ust. z Wo-
łynia. II » 'Co robis politykę tako!'
(na chłopca, który wypuścił gazy
z siebie). 'Polityki, huncwoty te!'
(wymyślanie)* Lis.
Po li w... p- Polew...
Polizina >a. polizinka = przepa-
dający za przysmakami, łakotniś,
smakosz* Święt. 710 p. w. Poli-
zinki.
Polizinki = » przysmaki, łakocie*
Swięt. 710.
Polizon p. Polezon.
Polizywać: »(Djebół) zbliża .się do
Polka — Połówka
237
czarownicy, zagląda do maślniczki,
>olizuje'« Wis^a II, 112.
Polka: .A tyś Polka i jd Polka,
nie sięgaj mi do rozporka* Zb.
XV, 84. .Pólaszka = Polka*
Ram. 150. II » Polka = owca pro-
sta, polska, krajowa, z grubą weł-
ną, dwa razy do roku strzyżona*
Pr. fil. IV, 859. >Polka = nazwa
konia* Zb. XIV, 27. || .Włosy
nam tu strzygo na polkę (podgo-
lone). Pr. fil. V, 889 p. w. Sta-
dzina. || » Polka* = Apolonja.
Por. Podpolka, Połcia.
Polna wdowa: » Na wsi jeźli dziew-
czyna, która panieństwo utraci,
ło nie chodzi więcej w wianku,
tylko zazwyczaj w rąbku; zowią
takową dziewczynę: polną wdową*
Pauli 89—90.
Polne piosnki: .(Piosnki) świe-
ckie, zwane... w Radomskiem: świa-
towe, polne, śpiwanki, piesnecki*
Wisła VII, 386.
P o 1 n i a k = » drzewo oddzielnie sto-
jące, sosna. *Na polniakach sysek
dużo'* Pr. fil. V, 156.
Polnie p. Południe.
Polnowalne: >Ł. Gołębiowski po-
wiada, iż żydówki, gdy im się
dziecko urodzi, kwestują len,
a zwyczaj ów zowie się polno-
walne* Zb. I, 86 p. w. Lnowalne.
Por. Lnowanie.
Polocliać się = > coire, o świ-
niach* Pr. fil. V, 842.
Polomez p. Polonez.
Polonejz p. Polonez.
Polonez: » Walc powolny, czyli wol-
ny... nazywają z pańska *polonej-
zem'* Pozn. V, IX. » Tańczą pol-
skiego (polinoza)* Kieł. I, 107.
• Taniec ten nazywają drobnym
polinozem* ib. > Polomez = ga-
lopada* Pr. fil. IV, 234. Por. Po-
le z o n.
Pol on i k = >mlosłka, garnek do
mleka, dzieża* Pr. fil. V, 842.
Polot: » Chata (materjał) utkana z bia-
łego jedwabiu z lazurowym polo-
tem* Hue 205.
P o 1 o t a = » drobny śnieżek : 'trzęsie
się, jak polota'* Pr. fil. IV, 277!
Po lot ki: »Ma capeckę z poletka-
mi* Kozł. 201. .Dostała, dostała,
ale juz nie cały (wianek), trzy
polotki z niego już-ci obleciały*
Łęcz. 131. Por. Poletek.
Poloty = .zaloty* Petr.
Polować: .Aby krowy polowały*
(= objawiały popęd płciowy) Zb.
III, 126. .Polować się: gdy krowa
pragnie zaspokoić swój popęd
płciowy, mówią że 'krowa się po-
luje'* Udz. Toż Święt. 22. .Po-
lującej się krowy* ib. 560. .Kro-
wa polowała się* Zb. I, 48.
Polowanie: .Polowanie* Wisła VI,
590. .Polowanie głośne t. j. z oga-
rami czyli par force* Pr. fil. V,
842. II .Polowanie = gra dzie-
cinna* Zb. XIV, 220. II .Polo-
wanie = stan bydlęcia (krowy)
przed zaspokojeniem popędu płcio-
wego* Zb. I, 48.
Polów iec ^ .myśliwy* Pr. fil. V,
842.
Polowy = » dozorujący robót w po-
lu* Krak. I, 180. .Pan dziedzic
zrobieł go (parobka) połowem...
Zęby... panu dziedzicowi przyzić-
rał gruntu* Zaw. 67. .Karbowy
lub polowy* Zb. 111, 25. .Polowy,
najstarszy we wsi w znaczeniu,
po którym dopiero idzie radny
czyli wójt* Rad. I, 70. P. jeszcze:
Pozn. I, 105. Kon. 9. Krak. II,
95: ib. 441. Zb. III, 17. Rad. I,
130. Spr. V, 119. Święt. 308;
ib. 470. Aten. 1879, I, 501. ||
.Psy polowe* ^ do polowania
służące: > Dubeltówka wisi na ścia-
nie i psy polowe lezo* Chełch.
II, 9.
Połówka = polowanie: .Do ulu-
bionych rozrywek tutejszego chłopa
238
Polska — Polusia
zaliczyć można, podczas widnych
nocy, połówkę na wyczekiwanego
(z zasadzki pod skałą)* Fed. 1, 21.
II > Połówki (gatunek gruszek) <
Zb. XIV, 28.
Polska: *Do Polski jechali* Kiol.
II, 160. >Ja sie w Polsce rodziuj
i za Polskę gine« Zb. XV, 137.
• Żebym nie wojował, zginęłaby
Polska* Święt. 240. > Będzie Pol-
.ska nasa* Święl. 242. » Wolno
w Polsce, jak kto chce* ib. 684.
Polski: » Kędy zamek stary, polskie
króle leżu* Was. 216. » Jedzie,
jako polski żyd* Wisła Viii, 792.
• Kocham poNką szable i polską
rodzinę* Zb. XV, 137. »Tak się
to świeci , jak Polska Ostrawa
(wioska przy granicy morawskiej «
Wisła II, 311. II • Polski* = ta-
niec i jejjo melodja: » Rozpoczęli
różne tany. Naprzód polskiego (po-
lonez)* Wójc. I, 35. » Śpiewają...
wolnego czyli polskiego* Kuj. 1,
293. » Taniec ten zowie się: sta-
roświecki chodzony (polski)* ib.
294. » Rozpoczynają tu taniec:
polskim (polonezem) czyli inaczej:
chodzonym , wolnym , okrągłym
(jak go w rozmaity mianują spo-
.sób) ib. II, 199. » Tańca polskie-
go, okrągłego, powolnego* ib. » cho-
dzony (taniec) czyli polski* ib.
204. >Tai)iec ów nosi w Kuja-
wach zwykle nazwę chodzonego,
a czasami okrągłego, gdy w Wielko-
polsce mianują go już to polskim,
już wolnym, już do-koła, wreszcie
tańcem do przodka* Pozn. V, IV.
» Polski taniec, tu po prostu pol-
skim lub wolnym zwany* Krak.
II, 380. > Tańczą polskiego* Rad.
I, 207. >. Muzyka gra puNkicgo*
ih H2. >Pol<ki wkoło* Krak. II,
ń\ i. »Prz('lańczyć wolnogo czyli
polskiego* Kiol. 1, 68. > Polski
« taniec M ib U. 11 0. Lecz. 206.
Maz. II, 24 i. »Polonez dawniej
wielkim, pieszym, lub polskim
zwany* ib. 284. » Tańczą tu pol-
skiego* ib. III, 136. II » Polski*
= polny: » Polska droga* = pol-
na, nie szosa* Ust. z pod Kielc.
> Polska droga = boczna: jechać
polskiemi drogami a nie gościń-
cem* Pr. Gl. V, 84r2. >Sła dru-
chna polską drogą* Skrz. 73.
Polstrować = niem. Polstern (wy-
ścielać, wypychać) Mrong. 585.
Polter ^ porter: »Jeno se zapijają
polter, gierbatę z barakiem* Kam.
85.
Polubić: » Żebyś sie jako królownie
przypodobał, zęby cie polubiała*
Święt. 354. » Polubić się* = po-
kochać się: »Com się nie mógł
polubić w tej pięknej dziewczy-
nie* Zb. II, 71.
Polubienie a: > Praez trzecią swoją
polubienicę (kochankę)* Pozn. VI,
112.
Polubię nieć: » Tego osła (bij), co
to był poiubieńcem* Pozn. VI, 83.
> Jednemu dała złoty pierścieniec,
Abo to był jej polubieniec* Lip.
20. Toż Pozn. IV, 7. Por. Polu-
bien ica
Polubować: » Jeżeli... mu (gośćco-
wi) co nie polubuje, to on zaraz
— niewyrozumialec — chce wy-
wrzeć swą zemstę za to na śmier-
telniku* Święt. 484.
P o I u b y n y : » Uroczystość sobotnia
(w sobotę przed ślubem) nazywa
.się polubvnv, albozlubvnv* Uhołm.
I, 257.
Pol ud zk i = > należyty, poi7;ądny,
dobry, taki, jaki być powinien
u ludzi, np.: ubiór, dom, zaprząg
poludzki* Pr. fil. IV, 859.
Polu s p. Palu s.
Polusia = Apolonja: >Ztamałasie
nóżka Polusie u łóżka* Zb. XV,
72. >Bo mi Polusieńka uobiecaja
gęby* ib. 10.'). »Jak ci ja se
krzyknę... To ci sie Polusiu do-
Polulować — Połanik
239
razu "spodobam < ib. 107. »Poluś
moja. Poliiśc Zb. XV, 107. »Po-
* lusieiiko* ib. 119 (5 pp. 1. p.).
Polulować: » O wej, jowej, chłop
mie bije, Gdoż mic teraz polu-
tuje?. Zb. IX, 264.
Pol wy = » błonia i łąki nadrzeczne,
latem suche, a wiosną ulegające
zalewom, n«id Narwią w okolicy
ł.omżYc Pr. fil. IV, 859.
Poł p. Pół.
Poła = » gatunek sidła* Enc. R. II,
821. >Poły przesuwane czyli po-
przeczne = poły służące do ob-
stawienia kniei, urządzone tak,
aby je można było rozsuwać « Pr.
fil.V, 840. II »Z€ipaseczka we dwie
pole« Krak. II, 494. »Ma zapaskę
we dwie pole« Skrz. 74. || >Poła
= połowa* Parcz. >Co komu je
miłe, choćby było i na poły zgniłe,
to d<»bre« Cinc. 7. > Spódnice
u«?zyle są... w pięć pół* (= bry-
tów) Święl. 47. II »Poznać-ci to,
poznać, takiego synecka co się
do dziewcyny odważy; odbiera jej
cnotę, dodaje ochotę bez poły się
przy niej położy* Kieł. I, 157.
Por. Na poły.
Połać hać = » podrzeć odzienie*
Spr. IV, 368. » Sukmana poła-
chana, pociapana* Kolb. 427. ||
• Świnia się połachała (o popędzie
płciowym)* Kuj. II, 272 p. w.
Łaehać się.
Połać = » strona wsi. pola* Święt.
710. » Połać = 1, część miasta,
wsi 2, j<^dna strona ulicy w mie-
ście; np. nn zamięsknje na ty
połaci od ralusa* Mil. > Mietka na
t&mty połaci (mieszka na tamtej
połaci, ulicy)* Ilozpr. VIII, 87.
• Kowal... zwykle na koiicu połaci
mieszkający* Pozn. VI, 284. »Ej
idzioz ón idzie po |)ołaci, Scekają
na niego psi kudłaci* Alen. 1877,
II, 626. »VV Słoniańskie połaci
Są chłopcy bogaci* Zb. Xn, 122.
• Połać = połowa* Mil.
Połać = oczyszczać z plew, o po-
łać: krupek- eśla nie połali, nie
płókali* Pr. fil. V, 842.
Poład = » porządek = 'niema ża-
dnego poładu' przysł.: 'ni ładu ni
poład u' = niema żadnego po-
rządku'* Kolb. rękop.
Poład o w ać = » naprawić, zrepa-
rować* Pr. fil. IV, 235. || »Po-
ładować się = ugodzić się z kim*
P leszcz 40.
Połagodzić »kogoś = ująć, zje-
dnać sobie kogoś, uczynić go po-
wolnym* Pr. fil. IV, 859.
Połamać: >Ręce, nogi połomiecie*
Pozn. II, 245. »Koło ci sie poło-
mało* Zb. XII, 169. »Śwyce po-
łamane, lichtarze poprzewalane*
Chełch. I, 24. » Połamało go Uik
na nogi i ręce* Swięt. 534. »Po-
łómać* Jastrz. • Połamie = po-
łamać* Ram. 149. »P6łan)jac^
połamywać, łamać. Tak mjłl w gna-
tach po^amja* ib.
Połamaniec = » człowiek ułomny,
połamany: ty połamańcze* Pr. fil.
V, 842. Toż Osip. || » Połamaniec
= człowiek zmieniający religię*
Parcz.
Połamany = kaleka: >Zbój miał
jedynego syna, ale był połamany*
Kieł. II, 242.
Poła miąć \>. Połamać.
Połamie p. P o ł a m a ć.
Połanek = »mały łanek np. po-
łanek kartofii* Sand. 264. » Po-
łanek = część gruntu od jednej
miedzy do drugiej* Zb. II, 251.
> Połanek = półłanek, półanek;
dwie płósy pola nazywają połan-
ki* Pr. fii. V, 842. » Połanek =
ni(»wielki łan ornego gruntu* Fed.
II, 105.
P o ł a n i k = > włościanin mający 50
julrzyn ziemi, półgbur* Pr. fil. V,
842.'
240
Połanka — Połęgować
Pojanka = Apolonja : »Połanka
(lub: Anka)! trzymaj sie (d)zwon-
ka!« Wisła VII, 105. Por. Apo-
lonja.
Połap p. Niełap.
Połapnąd = złapać: >Co ji uka-
pnie, to Jasiek połapnie* Swięt.
686.
Połapie: »Połapiii unych zbójów*
Chełch. I, 250. » Panów połapiło
śmiechem* Kam. 155 (= schwy-
tał ich śmiech, śmiali się).
Połatawszy »(adv.): Z tem byłoby
połatawszy = pół biedy z tem,
dałoby się temu zaradzić* Kolb.
rękop. > Póki z reszty miał
grosz, to połatawszy, ale jak tego
zabrakło, to rób, co chcesz* Bal.
96. >Jak się macie? — Ja to po-
łatawszy (jako tako), jeno pan
nam słabuje* Junosza, Wybór pism
VI, 192.
Poła tek: >Połatek = połoć słoni-
ny* Święt. 710. » (Cyganka) do-
magała się od niego 'połdtka' sło-
niny* ib. 533.
Połatka = » siedzenie między dwo-
ma drzewami do strzelania niedź-
wiedzi i dzików do zboża przy-
chodzących* Pr. fil. V, 842.
Połatki blp. = »łóżko* Pr. fil. IV,
235. » Ryczy krówka od połatek*
Pozn. I, ^156.
Połaź p. Poło z.
Połazić = » wejść: 'połaźcie do
izby* Rozpr. III, 374.
Połaźnica: » Dzień przed wilją Bo-
żego Narodzenia wysyłają gospo-
darze parobków do lasu 'na po-
łażnice'. .Są to małe jodełki, w mia-
stach na *boże drzćwka' używane,
u ludu zwane również 'choinkami'*
Zaw. Etn. 1. Por. Podłaźnica.
P o ł c i n a = kłoda na pół przerżnię-
ta* Rozpr. XVn, 54. Por. Poł-
ci z n a.
P o ł c i z n a : > Połcyzna = drzewo roz-
tarte piłą wzdłuż kloca na dwie
połowy* Pr. fil. IV, 860. .Belki
te jest to drzewo albo ciosane
w kwadrat, albo przepiłowane
wzdłuż (a wtedy zowie się poł-
cizną)* Krak. I, 150. Por. Pół-
c z y z n a.
Połcyzna p. Połcizna.
Połdnie p. Południe.
Połdniejszy= > południowy* Kuj.
II, 275.
Półeczka = półka: >A w tych
kaplicach połecki, na tych połe-
ckach garnecki* Zb. VII, 37.
Połeć = > bok zwierzęcia* Prz. ludu
VI, 111. > Poleć, połetek = kawał
słoniny* Mil. > Połeć słoniny =
słonina z połowy wieprza* ib.
. Połeć (r. m.)« Rozpr. XII, 46.
• Trzy połetki spćrek* Zb. III, 18.
>Rozcina na połetki (marchew
(czyli mniemaną świnię w zaba-
wie) Zb. X, 81. >Połet słoniny*
Zb. IX, 17. II . Poletek a. Łach-
mytek = rzemieślnik miejski*
Piąlk. II » Połeć: 1, na połeć pf.da
= bez życia, bez duszy 2, 01 już
połciem leży (o bardzo chorym)*
Pr. fil. IV, 235. .Kobita... na po-
łeć leży = bez żadnej władzy,
bez sił* Kam. 100.
Połednie p. Południe.
Połednina = .obiad* Spr. IV,
310. Toż Spr. V, 397. .Połednina
gotowa* Wisła VI, 142.
Połedniować p. Południowa ć.
Półek = połowa: .Jeden półek =
jedna połowa* Ust. z Jaworza.
Por. Półka.
Połen p. Pełny.
Połesrać p. Poosrać.
Połędzie = .drążki lub żerdzie,
ułożone na belkach w stodole lub
innym budynku do układania na
nich (na wyżkach) snopów zboża,
słomy i zbioru siana* Osip.
Połęgować: . Półagowac = pogiąć,
pokrzywić* Ram. 149. .Półagó-
Połęka — PoJowica
241
wac sS = pogiąć się, pokrzywić
się, spaczyć się< ib.
Połęka = » miejsce, gdzie rzeka
ścieśnionrm korytem pJynie mię-
dzy wysokiemi urwistemi brzega-
mi* Ust. z Litwy (od Wilna).
Półka: > Polka drzewa = łupka
, drzewac Zb. II, 251. || .Połki =
powłoczki na poduszki (bez pie-
rza). Kuj. II, 275. II .Połka* =
połówka: »Mniał ciełbasf^, gęse
połci i trz^ grube szynel* Derd. 5.
Połknąć: »R yba zobaczyła i połkła
go (pierścioneczek)* Kuj. I, 138.
II Śmierć połknąć = być zabi-
tym. »Ja was nie puszczę, bo ja-
bym śmierć połknęła od mego
męża* Kieł. II, 242.
Połn p. Pełny.
Połn ia p. Pełnia.
Połnie p. Południe.
Połno p. f^ełno.
Połny p. Pełny.
P o ł o c h a p. A p o 1 o n j a.
Połochać = » straszyć, przestra-
szać* O. 1113. » Połochać się ==
lękać się, płoszyć się* ib.
Połogi: » Powogo (właściwie : Po^
łoga Ł.) = o górze, której boki
są lekko pochylone, niespadziste*
Spr. IV, 380.
Połohy = »łąki nad rzeką ciągnące
siec Roczn. 226.
Połom a ć p. Połamać.
Połonica = » truskawka* Roczn.
226.
P o ł o n i k : • Dał połonikiem (= wa-
rząchew) żonie do kosztowania*
Zb. XII, 8. » Żydówka wyrwała
mu z rąk połonik* ib. » Większa
łyżka, warzjichew nazywa się po-
łonók* Chełm. I, 64, por.: ».ser-
bajle ne łyżkamy. A połónnyka-
myl (po^ounyk. na Ukrainie opo-
łonnyk = warzecha, wielka łyżka
drewniana)* Zb. X. 22,
P o ło n i n a = »łąka, pastwisko w gó-
rach karpackich* O. » Posiadają
:8łownit T. IV.
(huculi) osobne obszerne pastwi-
ska, te się zowią połoniny* Witw.
42. Toż ib. 46. Por. Płonina.
Połonka p. Apolonja.
Połoska = »zdr. Apolonja* Pr. fil.
V, 842.
Połostać p. Poostać.
Połotrować = zmiąć, zniszczyć:
>Za mnie Jasiu kochany, za mój
wianek ruciany, coś go tak poło-
irował* Maz. III, 137.
Połowa: >Jak juże (koń) był poło-
wą do stajni od wody (= pół
drogi pomiędzy stajnią a studnią)*
Kam. 165. » Ożeniłem się połowę
z płacem* Pauli 180 (= w po-
łowie). » Sadzili une kartofle do
wpołowy pola* Chełch. II, 107.
»Ci go wzieni, na stery połowy
oscićni* Cisz. 99. > Choćby nawet
była (klacz) w połowie* Święt.
641 (t. j. w połowie czasu ciąży).
Zdr. Połoweczka: » Dałabym ci Ja-
siu pierścionecek złoty, żebyś
mi powrócił z połoweckę cnoty*
Krak. II, 404.
Połoweczka p. Połowa.
Połowiczki = uczta, biesiada,
niem. >Gelag* Mrong. 330.
Połowica = połowa: » Zabijemy
jałowice, damy księdzu połowice*
Kuj. II, 63. » Gromnica — zimy
połowica* Star. przysł. 36. »Na
Gromnicę — masz zimy połowicę*
Zb. VI, 164. »Te pojowice* Rozpr.
IX, 347. »Wzioneś se nmo roli
połowice* Pozn. II, 108. »Wróć
mi dziewucho choć połowice* Zb.
IX, 265. » Zabij nam panie jało-
wicę, damy karbowemu połowicę*
Rad. I, 130. »0j zabijcie nam
jałowicę, damy scernice (= przo-
downicy) połowicę* Lub. I, 128.
» Mu siei im (strzelbę) krakowskim
targiem zbyć za połowicę* t. j.
z?i połowę wartości Rad. II, 144.
II » Połowica = środek: »liwiód
ci ją w połowice la^^u* Zb. XV,
16
242
Pofowinia — Położyć
177. II >Jłiż riia k»żdy dość na
fWowicy Ct. j. biłrdv, prary i t. p.)€
r:inr. 18.
P o Jo w i fi i a = połowa, czf,'-e: »Moje
-<;nr(; rozerwaiift na cztery polo-
wirii*- Maz. V, 223.
Poło w i I y = » powolny, nif; prf»dki«
lloff ii.
P o ł o w i z n a = połowa : > Jak \)0-
lowy dwor>ki złapi fbydlo w .-zko-
dzi*') na p(>łowiźni»% co przodkiem
było już na ))aii.>kieni poln, a zwi-
dem j<'^z(:z r na chłop>ki(Tn« Katn.
r,2.
Połów niak = >jr;czniień i owies,
w-ipólnie rosnąre na za<?onie«
Świf;ł. 710. Toż Enc. U. II 816.
Por. J*ołownik.
P o ł o w n i k = » zasiew owsa poniię-
szarM'j(o z jł/ezniienicfn* Wrześ.
17. Toż Cer. Toż Jiozpr. III, 374.
»l*ołownik = rychlik z jarcem
na poły zjisialy< Spr. V, 397. ||
>Połownik = owies na le})szem
poln zasiany « Hozpr. X, 290. ||
»J*(»[ownik = niic^szanina dzief(ciu
ze >rnoła do smarowania osi drew-
nianvrli wozów* list. z Litwy. ||
^Połowni(•y zrr-. j^uspodaize, pół
włóki majjicy* Pozn. III, 32. ||
• Połownik -- człowi(»k, obrabia-
jący pole z warunkiem oddania
właścirielowi onejro połowy plonu «
l*elr. "Połownik = t(»n, który na
wsp«')Jk<; dzierżawi* Ust. z Litwy.
Połowy -I łów, łup, zdobycz: >Że-
by.ś się innenni W sidła nie do-
stała, łio jak się inneniu l)osta-
nie-z w poło\vy, Ach jianno, panno,
Dla nnne jcrób jrotowy« jloj;. 120,
no 22.S, zwr. 1« -1*7.
Poło w y p. Pło w y.
Poło z: » Dalej mówi tenż(» llaur: Na
likrainie w j\u--i, znjiyduja się
takż«' sro;;ie węże, których tame-
czni obywatele zowi:i połozami*
Krak. III, lii. >Lud utrzymuje,
że ka/.dy w:|ż posjiolily, jeżeli nań
przez siedem lat człowiek nie spoj-
rzy, zamienia się w połoza« Zb.
IIL 100. » Według opowiadań ludu
położy sa to ogromne, nadzwy-
czajne węże« Zb. IIL 94. >Połos,
Połoś« O. >\Vieikie węże, które
tam połuzami nazywają. Może to
były węże płu>y, które na Ukrainie
także połozami zowią« GJuz. 535.
»Klo sie wpatruje w oczy węża
płusa dostaje jakiegoś czarującego
omamienia* ib. >Połoz = wąż
większych od zwykłego rozmiarów
na ukraiń-ihich stepach* Hoczn.
226. > Silnego węża. kl<'>rego zo-
wią powoź lub połaź* Zb. V, 172.
II »Połoz = 1, część spodnia sani,
od przodu .•^ztuiznie wygięta 2,
kopań i ca* Roczn. 226.
Położna = zapewne kobieta cię-
żarna: » Poczciwa pi;łożna i matkę
robi ucze-tniczką tych uroczysłvch
zwyczajów* Krak. III, 148. > Pra-
wie wszystkie położne \vysoko
siebie ceniąc, nikomu \v zdania
swem nie ustępują,* ib. 149. •Po-
łożna* Swięt. 522.
P o ł o ż n i a n k a : » Pewnego razu zła-
pały boginki wieczorem położnicę
i |)rowadziły ją z sobą. Jedna
z boginiek była kulawą, a p»;nie-
waż inne ją odchodziły, zawołała:
Tołożniiinka, trzymaj się dzwon-
ka!'* Zb. VI, 265.
Położnik = chory: » Czy położnik
wyzdrowieje, czy nie* Krak. IV,
137.
Poło żonek = > położenie się do
snu: przy.sł. od ustanku do poło-
żonku* Pr. fil. V, 84 2.
Położyć: » Chłop... zaprzągłszy, za-
nim z miejsca ruszy, położy krzyż
biczem na ziemi t. j. zrobi biizy-
skiem znak krzyża św. przed koń-
mi* Krak. 1, 176. || ^Chałupę
położyć ikła.ść) zam. postawić*
Zb. L 6i p. w. Chałupa. || >Kro-
wiezka się ocieliła. Parę woJków
Położysty — Południe
243
[)oJożyJa« Rog. 242, n^ 493, zwr.
4. Toż Krak. I, 237. Zb. IX, 11.
II » Położyć pole a. ro!ę«: »0j
rola moja rola, kto cię będzie orał,
oj połoza^ cię chłopcy* Kieł. II,
121. > Kurkowe (pole)... położyć...
ugór położyć* Krak. I, 356. ||
»Kieby było w jego możności,
łiioby go był zaraz śmierciom po-
łozół< Zb. V[I, 11. » Twoje życie
lu położone będzie* Kuj. I, 156.
»Nie\viima na śmierć idę, lak przy-
najmnij w czystości położona bę-
dę* Pozn. VI,' 186. II .Połóżmy
zam. przypuśćmy* (rusycyzm) Wal.
168. II » Możesz się pan na mnie
położyć zam. polegać* (rusvcvzm)
Wal. ib.
Połóż ysty: > Wzgórza położyste «
Goszcz. Tatry.
Poło mać p. Połamać.
Połówka: >Pułowka, -i = połowa,
gdy mowa o małych przedmio-
tach* Czark. || »PoJtówka = p.
pola: pewna przestrzeń gruntu
uprawnego, obejmująca zwykle
jedne pia^lą lub jedne czw^artą
morga* Hozpr. XXVI, 389. > Po-
łówka = połowa stajania: 10 za-
gonów* Święt. 710. II » Krowom
cielnym przed połówką (20 tygo-
dni) dają marchew* Zb. V, 117;
ib. VI, 248.
Połudenek = * podwieczorek dla
ludzi i dla bydła roboczego mię-
dzy 2-gą a 4-tą z południa* Roczn.
226. »Pułudenek* Zb. I, 74: ib.
III, 92. Wisła VIII, 594. » Połu-
denek = sucha przekąska wło-
ścian (na Czerwonej Rusi)* Tyg.
ii. 1, IX, 63. »Połudenko = po-
siłek południowy* Ust. z Galicji
w^schodniej. »Połudeii* Przegląd
krytyczny 1877, n^ 3, sir. 98.
Połudenko p. Połudenek.
Połudeii p. Połudenek.
P o ł u d n i a ć : » Ani objadują, ani wie-
czerzają, ani południaja* Zb. III,
111.
Południca = » południe « Kuj. II,
275. II > Południca t. j. sroka lub
wrona* Zb. V, 158. || » Ducha
(w postaci kobiety w białą płachtę
przybranej) nazywają południcą
albo przypołudnicą* Zb. II, 128.
>Są u nas lakie małe baby co
sie nazywają południce i siedzą
po polach w dziurach* Matus. Kw.
20. Toż Arch; V, 643. » Boginki,
klóre mają się pokazyw^ać na osa-
motnionych miejscach, zwą się
południce* Rozpr. VIII, 1 70. Toż
Pozn. VII, 37. Por. Połu dnió-
wka.
Południczko = południe: » Da-
leko południczko?* Zb. VII, 117.
Południe: Formy: » Południe* Pr.
fil. IV, 234. Święt. 52. Kam. 69.
» Południa* (2 pp. 1. p.) Czark.
Jastrz. Święt. 365. » Południami*
(6 pp. 1. mn.) Matus. Kw. 20. Arch.
V, 643. II >Połudzieii* Pr. fil. IV,
860. Wisła IX, 93. Osip. Ust.
z Litwy. II »Połednie< Fed. II,
405. Pr. łil. V, 842. Rozpr. X,
228: ib. XII, 11. Krak. I, 192;
ib. IV, 298; ib. 317. Rog. 173,
no 346. Zb. XL 5; ib. 76; ib.
118. »Połednia* (2 pp. l.p.) Rog.
46, no 82. Krak. U, 46: ib. IV,
77; ib. 298; ib. 491. Z1).V, 218;
ib. IX, 176. Ust. z Jaworza. »Po-
łedniu* (3 pp. 1. p.) Zb. V, 197.
>Połedni* (6 pp. 1. p.) Rozpr. IX,
301. »Połedniu* (7 pp. 1. p.)
Pozn. U, 97. Zb. VII, 46 i 71.
II >Połednie* Opól. 3. >Do po-
Jtednia* Alen. 1877, IL 6S8. >Po
pojedniu* Cisz. 1, 284. || »Po-
wednie* Spr. IV, 28. Rozpr. IX,
152. .Po powedniu* ib. 323. ||
>Na poledni* Kon. 53. Krak. II.
49. II •Pojt^^dnie* Udz. || »Poł-
dnie* Wisła' I, 318: ib. VII, 143.
Krak. IV, 145. Zb. II, 10. ||
16-
244
Poładniejszy — Poładnik
»PoJnie« Pobł. 69. Bib. Warsz.
1875, II, 146. CheJch. I, 87; ib.
214; ib. II, 108. Kam. 69. Spr.
V, 140. »Pohiia« (2 pp. 1. p.)
Kam. 8: ib. 28; ib. 80. Derd. 18.
Chełch. 11,103. .Połniem« (6 pp.
1. p.) Kam. 69. Chełch. I, 56.
>Po}nia« (7 pp. 1. p.) Kam. 69;
ib. 157. II .Napółni* Nadm. 108.
11 »Pohiie« Hilf. 105 i 117.
>Polnja« (2 pp. 1. p.) ib. 96. ||
•Pełnie* Ram. 134; Hilf. 175.
• PeJnjowj* (3 pp. 1. p.) Cen. 87.
.Na pełniąc Hilf. 117. || .Pe-
wnia* (2 pp. 1. p.) Hilf. 190. ||
»Pawnie< Hilf. 175. || Znaczenia:
• Południe = pora południowa*
Święl. 52. »Połudzień = godzina
12 w południe* Pr. fil. IV, 860.
Toż Tsł. z Litwy. »Polidnie, wła-
ściwie południe* IJdz. »Połednie*
Fed. II, 405. Rozpr. XII, 11.
Krak. IV, 317. >Poiednie* Opól.
3. »Fowednie* Rozpr. IX, 152.
• Połdnie* Wisła I, 318; ib. VII,
143. Zb. n, 10. >Połnie* Bib.
Warsz. 1875, II, 146. Spr. V,
140. » Teraz biizko połnia* Kam.
8. »Pełnie* Ram. 134. Hilf. 175.
• Pawnie* ib.» Bez południe* Kam.
69. >Ona (południca) nie da żąć
bez połetlnie* Zb. XI, 5. .Jak
mnie zastanom doma bez połednie,
to mni(» zabijom* Zb. XI, 76. »Do
pohidtiia = cza*; pi*zed obiadem*
Czurk. »Do połednia* Krak. II,
46. Zb. V, 218. .Do po|i*dnia pili*
Aten 1877, II, 638. » Do połnia*
Chołoh. II, 103. Kam. 28. .Do
»polnja« Hilf. 96. >Kiela pohiia*
Kam. 80. »Kole pułodnia* Ust.
z Ja worzą. .Kole połnia* Derd.
18. »Ku poK'dniu* Zb. V, 197.
>Na [)olo(inie ubia<iuwania niema,
tvlk(i .śniadanie* Krak. I, 192.
.Na poło<ini<^* Zb. XI, 76: ib.
118. »Napi>ł(inie* Krak. IV, 145.
.Napołnie* Chełch. II, 108. Kam.
69. .Na pełniu... sedzele* Hilf.
117. .Na poledni* Kon. 53. Krak.
II, 49. .0 jedny popowedniu*
Rozpr. IX, 323. »0d samego po-
łednia* Rog. 46, n^ 82. .Po po-
łedniu* Pr. fil. V, 842. Rozpr. X,
228. .Po połedniu* Cisz. I, 284.
.Po połniu* Kam. 69. .Juże na
po połniu przekłada = już zbliża
się wieczór* Kam. 157. .Przed
połedni = przed południem*
Rozpr. IX, 301. .Przed połniem*
Chełch. I, 56. Kam. 69. .W po-
łednie* Rog. 173, nO 346. .W po-
łudnie* Kam. 69. .W połnie*
Chełch. I, 87. .Z południa = po
po obiedzie do podwieczorku*
Jaslrz. .A juz z połednia, a tyś
jesce nie ugotował* Krak. IV, 77.
.Trza takim matkom wychodzić
południami w pola* (jak: ranka-
mi, wieczorami) Matus. Kw. 20. Toż
Arch. V, 643. .Dobre połednie*
Rozpr. X, 228. .Dobre połnie*
Chełch. 1, 214. . Dobrego połednia*
Ust. z Ja worzą. || .Południe zja-
dać = jeść obiad* Pr. fil. IV,
234. .Ani południa ani wieczerzy
nie prosiuł* Swięt. 365. Toż Jastrz.
.Połudzień = obiad* Wisła IX,
93. Toż Osip. .Połnie = obiad,
czas obiadowy* Pobł. 69. .Na
obiad, czyli na półni* Nadm. 108.
.Szed na polnie* (= na obiad)
Hilf. 105. .Pełnie = obiad* Ram.
134. .Prze pełnie oni sedzele*
Hilf. 117. II .Pełnie = strona
południowa* Pobł. 69. .Wiatr
z pewnia* Ililf. 190 p. w. Zawi-
tra. »Przf bramie ku pełnjowj*
Cen. 87. .Nasa karcma z połe-
dnia* fsloi) Krak. II, 491. .Wy-
szło słuńce z połednia* Zb. IX,
176. Por. Dobre południe.
Południej^zy = .południowy*
Kuj. II, 275. Toż Zb. I, 74. Toż
Pr. Iii. IV, 235; ib. 860.
Południk: .Połednik = ten co
Pohidniować — Pomagier
246
w południe robotników z pola
zwołuje* Rozpr. XII, 11.
PoJudniować = odpoczywać w po-
łudnie: > Długo południojewa =
południujemyc Lis. »Połedniować
= wypoczywać w południe* Rozpr.
XII, 11. II »Południować = obia-
dować* Maz. V, 44. Toż Osip.
Południowy: >Zorzycki, trzy was
je: jedna porankowa, druga połu-
dniowa, trzecia wieeorowa* Was.
228.
P o ł u d n i ó w k a: » Bo się zrywa wte-
dy i dusi człowieka taka mara
polna, co ją połn dniówka nazy-
wają* Pozn. VII, 38. Por. Połu-
dnica.
Połudzienek = południe: »0d
pohidzienka do pół słonka na
zmrok* Kam. 28. || »Pół połu-
dzienka przesiedzieli = jedną go-
dzinę, gdyż chłopi mają dwie
wolne w południe do wypoczyn-
ku* Kam. 155.
Połudzien p. Południe.
Połuja = »daii miodowa, t. j. po-
łowa zebranego miodu z podbioru
dla dziedzica* O.
Poły p. Poła, Na poły.
Połydnie p Południe.
Połykać: » Połykał zam. połknął:
'wilk przyszed i połykał łe kości* «
Kopem.
Połyki = » haftowane kolorowo rę-
kawy u koszul chłopek* Roczn.
226. > Połyki = wyszywania na
koszulach poniżej ramion* l-st.
z Ukrainy.
Połyskować się = połyskiwać
się: »Trzewicek się połyskuje*
Kuj. II, 236. > Miała ja warko-
cyk — połvskował mi sic* Krak.
II, 55.
Pomacać: > Pomaklac (pomaklać)
= pomacać* Po bł. 69. » Pomacać
= pomacać, dotknąć* Ram. 150.
• Pomakał się po kieszeni* Lip.
64.
Pomacku = >omackiem, macając
w ciemnicy* Pr. fil. IV, 860. Por.
Pomocki.
Po maczać: > Djebał posed, siednoł,
a igła wtedy wbićła mu sie do
ciała: djebał leci do wody, zęby
pomacać* Wisła II, 22. »Co
chwilę (kucharka) palec pomaca
i próbuje, jak smakuje* Rog. 37,
n® 68.
Pomadować = madą t. j. mułem
rzecznym zanieść, pokryć Pobł.
135 p. w. Mada. Por. Madować.
Pomaga Bóg, powitanie: » Pomaga
Bóg. malusieńko I* W^ójc. I, 239.
>0j, pomaga- bóg, panie gospoda-
rzu* ib. II. 45. »Pomaga Bóg,
panie bracie* Wójc. KI. I, 76.
^Pomaga Bóg* Kuj I, 211. Bar.
191. Pauli 13; ib. 149. Zb. IX,
13. Maz. III, 138; ib. 218. Chełm.
I, 117. Przem. 200. || »Pomagaj
Bóg* Lub. I, 273. > Wrona: po-
magaj Bóg. — Kruk: Bodaj zdrów*
Wisła III, 61. » Narzeczeni... przed
każdym... przystawają, mówiąc,
Trosze o błogosławieństwo* i otrzy-
mują odpowiedź: *Bóg pomagaj'*
Lub. 1, 199. »Bóg pomóż, skowro-
ncczku* Rog. 201, n® 414. ||
>Panugabóg* : »Pomagabog =
zwyczajne pozdrowienie wiejskie,
zam. pomagaj bóg; w niektórych
stronach niówią także Ta nngabóg**
Pauli 47. »Panagabog izaliś przy-
szet witać pana* Kon. 72 (z ręko-
pisu XVII wieku).
Pomagać z = pomocnik. Formy:
• Pomagać* W-rze.4. 17. Fed. II,
406. » Pomagać* Rozpr. X, 297.
» Pomagać* Spr. V, 397.
Pomagaj Bóg p. Pomaga Bóg,
Pomagała = » pomocnik* Pr. fil.
V, 843.
Pomagier = » pomocnik * Mil.
(Ihełch. I, 145. »Pomogier* Pr.
fil. V, 843. .Pomodzicr* Derd. 16.
246
Pomagiwad — Pomącić
»Krzvkn(^*ła na swoich pomagrów*
Cliełćh. [, 145.
P o m a g i w a ć = » pomagać komu
w jakioj pracy w pewnych odstę-
pach czisn* Pr. fil. I\^ 860.
Pomakać p. Pomacać.
P o m a k I a ć p. Pomacać.
P o m a I o, P o m a 1 e c z k u, P o ni a 1 i,
P o m a I i n k u , Pomału, P o-
nialu^łzku, Pomaluśku, Po
mało p. Pomału.
Pomału: Formy: »Tak ta, pomału
:= średnio dobrze* Wisła III, 72.
»Pu mało« Kam. 35. »Pomahi =
powoli* Zb. Vni, 253; ib. 264,
300 i 316. Pr. fil. IV, 235. Wisła
V, 40; ib. IX, 349. Maz. V, 271.
Lub. I, 222. »Pomali* Kieł. II,
181. Kad. I, 224. »Czy więcej
lub mni(;j 'dusi', czy 'bardzij' lub
'pomalij krzy[)ie'» Święt. 612. >Po-
male« Kad. I, 170. »Pón)alinku«
Kam. 150. »Pomaleczku« Cen. 70.
Ram. 150. »Pomalutku, pom-.ilu-
zft< Zb. IV, 231. »Pomaluśku«
Kog. 199, no 411. Was. 245.
Kam. 35. »Pomaluszku« Kolb.
215. .P.)malućku« I^ozpr. X, 198.
Wi.sła II, 26; ib. VIII. 216.
P o m a n a = >dary rozdawane przez
krewnyc-h nieboszczyka |)odczas
mowy pogrzebowej księdza nad
ciałem zmarłego* (huculs.) Kalen-
darz Jawor. 1867 str. 54. Kłosy
XVII, 184. •Poman.i = 1, szka-
rada. okara 2, zabufko, bez pa-
mięci* Kolb. (nie oznaczono, gdzie
*'■'■ . , .
P o m a n i ć: »P6mani(r = potnmanić,
pozwodzić* Kam. J 50.
P o m a r a chować: » P6marachóvac
= poMirczyć, pomordować pracą*
Kam. I;i0. >P6inarach6vac są =
pomęczyć się* ib.
Pomarać: »A bodaj cię pomarało«
list. z W'arszawy.
Pomarańcza: >Pomarjmiec* Pr.
fil. III, 502. Toż ib.V, 843. Kozpr.
XVII, 88. Mil. »Podmaraniec, pod-
murajec, podmuraniec = poma-
rańcza* Pr. fil. V, 838. •Podmu-
raniec = pomarańcza* Spr. IV,
28. II »Pomeraniec* = drzewo
pomarańczowe: > Pochowajcież me
w zie'onem ogrodzie pod pome-
rańcem* Kozł. 120.
P o m a r a ń c z ó w k i = > rodzaj gru-
szek* Zb. VIII, 257.
Pomarasić sie = » powalać się*
Pr. fiLV, 843.
Pomarenk p. Pomorzan.
P o m a r 1 i ć = poniarszczyć: » Pó-
mOrlec = zmarszczyć* lian). 151.
• Pomarlony == pomarszczony*
Pobł. 70. Por. Marlić się.
Pomaska p. Pomazka.
P o ni Ji ś c i ć = |)osmarować : » Marek
odłaniał sztukę chleba i poma-
ściwszy go jajecznicą, dał... Szy-
monowi* Kalendarz Jawor. 1867,
sir. 93 (Zacharjasiewicz).
P o m a w i a ć = » oskarżać, szkalo-
wać* Krak. IV, 317.
Pomazać: >Ten ciemny łazi na ba-
tyku. suka ty wody jeziorowy, kaj
jeno jaka ka}iizka. ręce maca, po-
maza (pomazuje) le ocv* Cisz. I,
134.
P o m a z a n k a = » chleb z ma4em «
Mil. Toż Wi<Ja I, 318. Por. je-
.szcze Alen. 1879, II, 105.
Pomazka: »Żeby było rhleba na- •
szegu powsz(*dniego a pięknego,
a z pomaska, a z przygryzką,
a z okraską* Pozn. I. 275. » Po-
maska r^ 1, kronika chleba z ma-
.słem 2, poczesne, poczęstunek
w ognie ^ Ram. 151.
P o m a^ c i ć : » Ni(^ pij konin wody...
bo ją pomąi-iła ta panienka* Panii
222. »Pomacić się*: > Prędzej się
p')mącą drobne rybki z wod;j, ni-
żeli się mam rozłączyć* Kieł. I,
198. »Pomącone w głowic*, zawrót
w głowie: macie pomącone w gło-
Pomechacić — Pomiatać się
247
wio, macie zawrót w głowie*
Wiześ. 17.
Pomechacić = »poczochrać; po-
niechrać == porozrzucać; pomie-
chrocie = pognieść* Pr. fil. IV,
235. Por. Poinerchać.
Pomechrać p. Pomechacić.
Pomojsk: »Pomejsk, piimejsk =
małv pla-zek, riiom. F^ifiłz* Hilf.
176.
P t) m e k > a. Pomyk = sieć do ło-
wienia ptaków, sidło « Krak. IV,
279. »Łapaj Tomkn! — póki na
pomku = póki nadorędzin, póki
s[)osobność; żelazo knć, póki roz-
palone ; łyka drzeć, kiedy się
drą* ib.
Pomemlać: »Krowa ino potuchliła
fljomemlała i popsuła chleb) i nie
zjadła go* Pozn. VI, 303.
Po mer: >Pómer = Niemiec z Po-
morza albo F\)morzanin zniem-
czały* Ram. 151.
Po mera nieć p. Pomarańcza.
Ponierchać: »Pomerchać = po-
mieszać ułożoną bieliznę w skrzy-
ni* Święl. 710. >Pomerchany^
maja^cy włosy nieuczesane, roz-
czaclirany* Zb. I, 49. >Pomyr-
chany* : »Po dukacie, chtóra (weł-
na) nielykand. po grajf-aru, chtóra
pomyrhana* Zb. XH, 113. Toż
Rozpr. VIII, 225. »Pomyrchać się
= f)Opśnić się, ze[)suć sie* Spr.
V, 397; ib. 398. F^or. Pome-
chacić.
Pomerdać: > F^ożyczże mi mćrdawy
(przetaka) ino chwilę pomdrdiim*
Zb. I, 12i. Por. xMerdać.
Po morka: » Pómerka = Niemka
z Pomorza a. Pomorzanka zniem-
czona* Ram. 151.
P o m ę c i ć p. P o m ą c i ć.
Pomętłać = »popląlać, powikłać*
Pr. fil. V, 843.
Pomgleć = omdleć, z sił opaść:
> Kunie jem az pyski pootwarzały,
lak pomglały; pić jem sie chce,
a tu nigdzie kropli wody nima;
uni lakze samo pomgloli* Chełch.
1, 284.
Pomiana ^ »któlnia wielka, pu-
blika, rzecz nie.słyehana. Pomiany
.się dzieją w pijackim domu; po-
miana będzie, skoro wrócę do
siebie* Pobł. 138. » Pomiana: lak
uciekał, że aż pomiana się robiła*
Parcz. »Gudy pomiany! = dziwne
rzeczy* Kuj I, 269 p. w. Cudy.
• Pomiany blp. dziwy, cuda, nie-
stworzone rzeczy, np. pomiany
wyrabiał ^ dokazywał; pomiany
z nim porobię = zgniotę, potur-
buję go* Kuj. II, 275. > Pomiany
= różno rzeczy* l^ozn. IV, 331.
»Beły tam pomiany (różne rze-
czy)* ib. VI, 96.
Po mianować = nazwać : » Gdy-
bym ja to ziele Pomianowała,
Wszyslkimbym młodzieńcom Po-
czarowała* Rog. 151, n® 293,
zwr. 5. Por Mianować.
Pomiany p. Pomiana.
Pomiar = >200 prętów* (ziemi)
Kam 15; ib. 57. > Stery pomiary
= 2-/3 morga* ib. 128. > Pomiar
= mórg ziemi* Lub. II, 212.
P o m i a r e k : » Nie warta plew po-
miarka* Pozn. IV, 35.
P o m i a r k o w a ć = » 1 , zauważyć
2, zrozuniieć* Mil. >Pomiarkować
= domy.ślić się czej^ po nieja-
kiem zastanowieniu się, dorozu-
mieć się czego, brać na rozum*
Osip.
Pomiarkunek = »pomiarkowa-
nie, uwaga, zastanowienie: trzeba
mieć |)on)iarkunek we wszYstkiem*
Pr. fii.V, 813.
Pomiarznąć: >P6mjafnąc = po-
marznąć* Ram. 151.
Pomiatać się = poronić: >Aby
się (krowa) nie pomiatała, 1. j.
aby nie porzuciła, nie poroniła*
Zb. V, 123.
248
Pomiąć — Pomiotło
Pomiąć: »Pflmjic = pomiąć* Ram.
151.
Pomiaścić = >pomieścić« Zb. V,
212.
Pomiechrocić p. Pomechacić.
Pomieć = > pokos* Zb. U, 10.
• Pomieć, żąć na pomieć, znaczy,
rozciąjcnąwszy przygotowane po-
wrósło na ziemi, składać na niem
tyle zżętego zbo^.a, ile potrzeba
na snop, a po wyschnięciu onego
zboża dopiero wiązać* Roczn.226.
• Swiduwale zboże niech nie leży
na pomięci* Kam. 65. » Ziemio-
płody tak na źdźble, jakoteż na
pomięci* Statut Tow. wzajemn.
ubezpieczeń, Kraków 1877, str.
25.
P o m i e 1 11 i k = pies (w zagadce):
»Pójm se pómielnika = zabierz
psa* Cisz. T, 358.
P o m i e n i a ć : » Oj miałem dobre woły,
na kiopskiem pomieniał* Kolb.
258. »Pomieniać się = zamienić
wzajemnie: »Pomioniały się ko-
biety* (torebkami) Kozł. 335. »Óni
sie pon)ijali oboje: ten pustelnik
wzion serwetkę, a królewicz wzion
kij* Pozn. VI, 108. »Bo sie po-
mijali z przyodziewkami* ib. 188.
• Pomieniaj wąsie* Ci.sz. 208. »Po-
mićnińjt sie« ib.
Pomierca = » mierniczy (gieome-
traj* Fed. 406.
Pomicrnik = »gioonietra« Cer.
P o m i e r n y = umiarkowany: » Dejże
mie, Panie Jezu, we wszystkiem
pomi<Mna,« Lip. 177.
Po mierząc = pomierzyć: » Trzeba
pomierzać tatusia, jak wielkich
trzeba l)edzie desek na trumnę*
Zb. X, 186.
Pom iorzo u i e = zamierzenie: »Gor-
se, du>(), pomierzenie, ojca, matki
uderzenie* Zb. IV, 90.
P o m i e r z w i ć : » Włosy się pomierz-
wiłv* (= rozczochrały, i)otargały)
KłosY XVI, 93.
Pomierzyć się = > zamierzyć się,
podnieść na kogo rekę« Święt.
710. >Ja ich. panie, nie zabiela,
tvlom-ci sie pomierzyła* Zb. IV,
90.
Pomielać = »o krowach : poro-
nić* Rozpr. XTL 99. Toż Pr. fil.
IV, 285. »Pomiętać (o krowie,
klaczy) = poronić* Święt. 710.
Pomietełek, Pomietełko, Po-
mięli e, Pom i e tła, Pom i e tło
p. Pomiotło.
Pomiędlenie: »\V sieni leżała kn-
pa paździerzy z pomiędlenia ko-
nopi* Krak. IV, 237.
Pomieszkanie = »mieszkanie«
Mil.
Pom ię lać p. Pomielać.
Pomijać = mijać: »Już trzy lata
pomijają* Hog. 25, n® 47. Toż
Zb. IV, 205. .Kiedym ja tam
wrót pomijał, Zawoniał mi kara-
fioł* Zb. IX, 192.
Pomijać się p. Pomieniać.
P o m i ł o w a ć : » Pomijują « 1 os. 1. p.
Roz[)r. IX, 285. Pomiłować się =
zlitować się: >Ady >ie łez pomi-
łujcie, jaki taki (czepiec) poda-
rujcie* Rud. 213. »Pomiłowany
= ulubiony* Pr. fil. V, 843.
Pominął się = » umarł: 'tatuś sie
łon i pominoł'* Rozpr. XVII, 89.
P o m i n e w s z y = mniejsza o to:
»Nu, to pominewsy, ja wam za
kro\yę dam dwa złote* Zb. VIII,
300. >Nu, to pominewsy, kupię
i kurę* ib.
Pom ink i » czyli obiady = nabo-
żeństwa za dusze zmarłych* Chełm.
I, 157 (opis).
Pominoł p. Pominął.
P o mi o ł a, P o m i o ł o, P o m i o t e ł,
PomioteJko, Pomiot ko p.
Pomiotło.
Pomiotło »do wvmialania pieca«
Pozn. I, 97. Zb.' IV, 249. .Po-
miotła = wiecha z gałęzi sosno-
wych osadzona na drążku, do wy-
Pomirwić — Pomogiel
249
miatania popiorą z pieca napalo-
nego do upieczenia chhba* Osip.
>PomioUa lub pomiotło = mio-
tła na długim kiju do wymiatania
piekarnika tj. pieca chlebowego*
Pr. fil. IV, 860. > Przed każdą
(czarownicą) stoi kosiór i pomio-
tła* Kozł. 378. »Pomioteł= po-
miotło* Pr. fil. IV, 235. .Do wy-
miatania (pieca) słomiane pomie-
tłoc Maz. III, 35. Toż Krak. I,
134. Święt. 115. » Dziewki prze-
piły kierraas za pomietło* Święt.
115. > Przed wsadzeniem chleba
do pieca robią 'pomiotłem' znak
krzyża nad piecem* Wisła VI,
203. »PomiełJio* Rozpr. IX, 153.
Cisz. 328. »PomietJto = kilka ga-
łązek choinowych związanych ra-
zem, służących do zamiatania*
Spr. IV, 28. »Pomietła = gałgan
na kiju do wymiatania węgli z pie-
ca, w którym chleb pieką* Rozpr.
XI, 187. » Posmarowała jego po-
mietle i swoją miolłę* Wisła VI,
925. »Pomiotełko = do wymia-
tania ognia z pieca* Zb. VI, 8.
> Młody pan ma rózgę brzozową,
a raczej pomielełek z 3 — 4 ró-
szczek złożony* Pozn. II, 325.
•Jest na boru wić, nancy robić,
a na brzozie pomielełka, co rano
budzić* Maz. II, 8. »I brzozowy
pomietełek rano obudzić* Maz. III,
119. »Pomiotko = miotełka z ga-
łęzi jodłowych albo słomy na
drążka drewnianym do wymiata-
nia popioła z pieca piekarskiego*
Udz Por. Półmiotełek.
Pomirwić: »Pomirwiony, tj. poplą-
tany, np. *u nich tam w chałupie
pomirwiono', powiada góral o ro-
dzinie, w której są dzieci z dwóch
albo z trzech małżeństw* Spr. IV,
307 p. w. Mirwić.
Pomjic p. Pomiąć.
Pomlawdzeć: »Pomlawdzćć =
zgnieść, zmiąć, np.: niedźwićdź
het mu flintę pomlawdzeł na zu-
kwach* Spr.V, 397.
Pomieć: »To ja jem jako pflmloti
w żarnkach* (= jestem jak zmie-
lony w żarnach)* Hilf. 108.
Pomłodszy •a. najpomłodszy =
najmłodszy* Kow. »Pomłodsy =
młodszy* Mil.
Pomłoze = » przysmaki, delikate-
sy* Święt. 710.
Pomnąc: » Pomnąc = pomnąc, przy-
pomnieć sobie* Ram. 151.
Pomoc: » Matuchno z Częstochow
Bądź w pomocy* Rog. 25, n® 48,
zwr. 2. 9 Bądź mi Boże na po-
mocy* Zb. IV, 239. »Wtencas,
wziąłsy Pana Boga na pomoc...
ubrał sie* Chełch. I, 41. »Weź
Boga na pomoc* Kieł. II, 51. »Wy
dobrzy ludzie bądźcie na pomocy,
temu weselowi we dnie i w nocy*
Lub. I, 224. »Że mu może *być
na pomocy' (= pomocna)* Wisła
VII, 154.
P o m o c k i > na pomocki = wśród
ciemności* Święt. 710. Por. Po-
macku.
Pomoc niczka: »Poraocniczka ziele
dobre na oberwanie (listeczki ob-
dłużnie na dużym badelaku, kwi-
tnie modro)* Krak. IH, 130.
Pomocnik = koń (w zagadce):
^ Siadaj na pomocnika = siadaj
na konia* Cisz. I, 357. || •Po-
mocnik = minerał powszechnie
używany w proszku do każdych
prawie leków babskich, szczegól-
nie na choroby kobiece (lapis hae-
maticus)* Osip.
Pomocnikowy kamień »a. ka-
mień od poruchy = lapis hae-
matidis* Pr. fil. IV, 235. Por.
Pomocnik.
Pomocny: » Czarownica pomocna
u Mazurów)* Chełm. I, 210.
Pomogiel: »Puomuogiel = pomo-
cnik leśniczego* Rozpr. VIII, 176;
ib. 123 i 133.
250
Pomogier — Pomożenie
Pomogier p. Pomagier.
Pomordać = pomordować: >Te
jabka bfli janielowie, dusze, co
uón miał pomordane ten mordarz*
Hilf. 91.
Pomordowanie = jakaś choroba
czy Jrhbuść: »Kainieii na pomor-
dowanie = Lapis baemalitis«
Ciesz. 37 (por. Pomocnik, Pomo-
cni kowy kamień).
Po morek = » pomór epidemiczny,
zwłaszcza na bydłu* Pr. fil. IV,
860. » Pomorek = 1 , mór 2, czło-
wiek nieznośny* Spr. V, 119.
»W uniesieniu wołają... pomorku
(przekleństwo)* Pleszcz. 105.
P o m o r k a :=: » północ, strona świa-
ta)* Zb. II, 10. II >Pomorka =
mgła, dżdżyste powietrze* Pr. fil.
IV, 2:)5. Vor. Morka, Pomor-
s z c z y z n a.
Po m orkowa krosta = »karbnn-
kuł, rzarna krosta* Pr. fil. IV,
860.
P o m o r k o w y : » We wsi Złotorji
drotra w polu na stary grzebalnik
z czasów powietrza zowie się do-
tąd 'pornorkową drozk«ą'« Pr. fil.
IV, 860 p. w. Pomorek.
P om o rok a = > prawie toż samo
co liłiizdv* (= rozum") Roczn.
226. P. Hłnzdy.
P o m o r o w y p. K o m a r o w y.
P o m o r s z c z y z n a : » Pomorscyzna
= \ivrhi nizka nad ziemią, która
w mniemaniu hidu od morza przy-
chodzi* Pr. fil. IV, 860. »Morka
a. pomoscyzna = j)o wietrze drze-
śle, dżdży.-^te* Zb. II, 249 p. w.
Morka. Por. Morka, Pomór ka.
P o m o r u s a ć : > Pan zaraz wynosi
po kawałku mydła... i daje pomo-
rusanym (dziewkum) z przygadką:
we/że s(* jagodo i umyj się abo
się ()pierz< Kam. 58. »Mać...
z prędkości plunęła jej na gębę,
kieby pomoru.sane, jak zuiywała
garki, zetrzeć* ib. 132. Por. Ża-
rn o r u s a ć.
Pomorzan: »P6m6rzdn = Pomo-
rzanin* Ram. 152. »Pómarenk =
Pomorzanin, mieszkaniec dzisiej-
szej prowincji pomorskiej* ib. 150.
Pomórz a nk a: » Pomorza nka = Po-
morzanka* Ram. 152. »P6ma-
renka = Pomorzanka, mieszkanka
dzisiejszej prowincji pomorskiej*
ib. 151.
Pomorze: »Górf, puszcze I pomo-
rza Dzenj cńdowni iióswjeceł*
Cen. 96.
P o m o r z k a : > Pómóf kji = Pomo-
rze, prowincya pomorska* Ram.
152.
Pomoscyzna p. Pomorszczy-
z n a.
Pomost = » podłoga drewniana;
w pieśniach starych ludu chata
'na pomoście' jest oznaką zamo-
żności domu* Pr. fil. IV, 860.
» Pomost = podłoga* Petr.
Pomosty »a. latry, a. gnojownice
= deski kładzione na wóz przy
wożeniu nawozu* Hemp. » Pomo-
sty* w temże znacz. Was. 61.
Pr. fil. IV, 235. J. Łoś (z Lubel-
skiego). Por. G n o j n i c a, Latry.
P o m o ś c i n a p. M o s t o w i n a.
Pomotad = » pokręcić* Pr. fil. IV,
496. > Cztery konie rysie pomo-
taly mi się* Pauli 233. »W ogró-
decku na polu, nie dał mi Jaś
spokoju — zęby się był nie po-
niotiił, tobv mię bvł wychrobotal*
Kieł. II, l'72.
P o m o w a : > Wdowa, ludzka pomo-
wa* Cinc. 38. Pór. Pomowisko.
P o m o w a c z = > pomawiacz, obma-
wiacz* Pr. fil. V, 974.
Pomowisko = » posądzenie zwykle
niesłuszne* Pr. fil. 'lV, 860.
Porno w n V = »obmownv* Krak. IV,
317.
Pomożenie: » To idze też wiele do
pomożeni* Nadm. 54.
Pomóc — Pomstować
261
Pomóc: »Jużci ona jnżci — swoij
miłyj matce nie pomoże kądzieli*
Kad. I, 197. »I óni mi pomogom
biódy* Cisz. 64. »HanuIińko je-
dyna Pomóżże mi z więzienia.
Z więzienia ci pomogę, Ale z woj-
ny nie mogę* Rog. 231, n0 467.
Toż Kolb. 269. 1 os. 1. poj.: »Po-
możą, pomożam, pomożam* Rozpr.
IX, 305. »P6mo = pomoże* Hilf.
89. »Jino pomoc co mie pómo
= pomoże* Hilf. 100.
Pomówić: » Pomówić kogo o co =
posądzić, że coś popełnił* Pr. fil.
IV, 860. II » Pomówić = zmówić:
>P«a(*ierz pomówió = zmówią*
Wisła IX, 242. •
P o m ó w k a = posądzenie: » Niesłu-
szne pomówki* Swięt. 160.
Pompa: » Plum pa = pum pa* Rozpr.
IX, 137. Toż Pr. fil. V, 835.
• Piompa = pompa* Pr. fil. IV,
Toż Pr. fil. V, 835. || >P(>mpa
= fuzja kapiszonówka* Myśl. Ust.
z Rawskiego.
Pompować: »Plumpować = pum-
pować* Rozpr. IX, 137. >PIom-
pować = pompować* Pr. fil. IV,
277. »Plompać = pompować*
Pr. fil. V, 835.
P o m p r y (• a = » popryca, żelazo pio-
nowe w żarnach* Osip. P. Pa-
prz y ca.
Pomroka = » dzień niepogodny, po-
wietrze dżdżyste* Pr. fil. IV,' 235.
Pomruków a ć = pomrukiwać :
> Chłopi se na tę gadkę dziadusia
jeno pomrukowali* Kam. 27.
Pomry: »Brandebury przyszli czy
Pomry, budują fabryki* Kaspr. 61.
łPómrł = dzisiejsza prowincya
pomorska* Ram. 152.
Pomryki = »małe pieski do po-
lowania, taksY, jamniki* Spr. V,
397.
Pomrzeć = »umrzeć: 'Tatuś mi
łouskiego roku pomarli** Zb. I, 49.
Toż: Rozpr. VIII, 231. Rozpr. IX,
212. Pr. fil. IV, 235. Spr.V, 327-
Gzark. Udz. >Dziaduś niieli po-
mrzeć* Kam. 45. » Rodzic pana
pomarli* ib. 11. » Wałkowa ko-
bićta pomarła* ib. 103. » Pomarł*
Kieł. II, 243. Formy: »Pomar*
Kam. 108. Kam. 173. Bisk. 46.
Rozpr. VIII, 85 Rozpr. VIII. 99.
Krak. IV, 62. .Pomer* Wisła I,
154. Wisła III. 324. >Pomer, po-
merła* Czark. »Pomerł* Maz. II,
112. .Pomiarło* Hilf. 127. »Pa-
mrze* Hilf. 133. »Pumzemv* W^as.
202. .Pnmrą* Hilf. 133. •Po-
mrą* Kam. 211. »Pomrzą* Lub.
II, 12. »Pomarci« = umnrli, nie-
żywi Zb. VII, 15. »Pomrzyć =
umrzeć* Ruzpr. Xl, 187.
P o m r z y ć p. Pomrzeć.
Pomsta = » złorzeczenie* Kuj. II,
275. » Pomsta = przekleństwo*
Mil. II > Pomsta nie ma znaczenia
zemsty, ale oznacza zniszczenie
czegoś, zburzenie* Pr. fil. IV, 860.
II »Nie miej na [)omście tych pie-
niędzy = nie rachuj na mnie,
bom już zapłacił* l'st. zeŚwięcian.
P o m s t u w a ć = » złorze( zy < * Kuj .
II. 275. » Pomstować = [)rzekli-
nać. wzywać [K>msly« Pr. fil. IV,
860. Toż Mil. Sand. 264. Pobł.
70. Chełm. II, 242. [>r. fil. IV,
235. Spr. V. 119. Rozpr. XX,
432; ib. XXVI, 389. Fed. 406.
» Pomstować = użalać się głośno,
lżyć, wygadywać* Krak. IV, 317.
> Pomstować = źle komu życzyć
za wyrządzoną sobie krzywdę*
Rozpr. IX, 212. » Pomstować =
wzywać zemsty* Rozpr. VIII, 231.
»Zona mnie pomstuje* Krak. II,
507. »Ale nie klon, nie pomsto-
wał* Zb. XI, 77. » Zaczęła wy-
myślać, pomstować i wyklinać*
Lub. n, 207. II » Pomstować =
pomścić, zemścić się* Rozpr. XX,
432. »Ty śmiesz pomstować je-
szcze, jakobyś nie wiedział o tern.
252
Pomstowanie — Pomyślenie
że zemsta zabija duszę człowieka*
Krak. IV, 94. || > Pomstować =
znęcać się nad kim, pastwić się«
Osip. II > Pomstować = hałaso-
wać, wyprawiać burdy* Krasn.
307.
Pomstowanie = » złorzeczenia,
z namysłem wymawiane* Rud.
102.
Pomsto w nica r= >złośnica, zło-
rzeczjicn w gniewie* Mil. Toż Spr.
V, 119.
Pomstownik = » złośnik, złorze-
czący w gniewie* Mil. > Pomsto-
wnik = człowiek, który często
przeklina* Spr. V, 119.
Pomsuć się = wypsnąć się? wy-
mknąć się? »Pytajo go sie: 'Cy
już po msy?' A un mówi, ze sie
nie pomsuł, tyło sie nrwał* (igra-
szka słów) Chełch. I, 269.
P o m u cha: »Taka latoś pomucha
przysła, ze syłka we wsi przeni-
magajom; albo: — co owce na
halach ohorujom. Taka przysła po-
mucha na Jaśka, co sie przecie
latoś ożenił* Spr. V, 397.
P o m u c h e 1 p. P o m u c h 1 a.
P o m u o h 1 a = »ryba dorsz* O. Toż
Hilf. 176. Mrong. p. sł. 'Dorsch*
Pobł. 70. Ham. 152. Pomuehel
= toż .^anio: Pobł. 70. Hilf. 123.
Pomurcać = >pobrul\ać« Wrześ.
17. Toż Rozpr. X, 297. Por. Po-
m u r z y ć.
P o m u r n e ziele: » Pomurno ziele
- liście uwalniają flegmę z piersi,
pomagają na kaszel i katar* Wisła
VIII. 142.
P o m u r z y ć = powalać: >Całą twara
'pornurzv' on mu najprzód węglom
lub .sadzą* Kai. 119. Por. Po-
m u r c a ć.
P o m u ż d ż y ć : » Póułużdżoc = po-
miażdżyć* Ram. 152.
P o m y c z n y = > pory wczy * Mil.
P o m y i n y : » 1 , pomyje 2, rzadki,
lichy barsz i w ogóle rzadkie i złe
jadło* Pr. fil. V, 843.
Pomyjak = » ceber na pnmyje«
Cisz. 306. Por. Pomyj orz.
Pomyj nik = »niechluj, kapcan,
pijak* O.
Pomyjorz= » cebrzyk na pomyje*
Udz. Por. Pomyj ak.
Pomyk p. Pomek.
Pomykać = umykać, uciekać : » Bę-
dzie grał, tvrlikał. Do snica po-
mykał* Zb.'XII, 169. >Pomykaó
się = .spieszyć: *Dejcie ndm już
dójcie, co nam macie daci. Bo sie
nim już dali trzeba pomykacie
Rozpr. XII, 63. »Ku dworowi się
pomykaj* Rad. II, 27. »Pomykaó
się = posuwać się naprzód* Krak.
IV, 317. II >Pomykać .się = da-
rzyć się: »Bo nm wszystko rosło^
pomykało się w rękach* Krak. IV»
167. II » Pomykać = podsuwać:
• Wiktor mu pomyka słowo, aby
ją wykraść* Pozn. VI, 262. Por.
P o m y k n ą ć się.
Po myknąć się = usunąć się:
>Kazała mu jesce pomyknąć sią
do siani* Zb. V, 203. Por. Po-
m y k a ć.
Pomylać się = pomylić się: »Ju-
ścić mieli racyją dawać heduka-
cyją, lec ze żonkę dali, to się
pomylali* Krak. II, 506.
Pomyrchać p. Pomorchać.
P o m y r d a 11 i e c = » roztrzepany, nie-
uważny* lldz.
Pomysł = zamysł, zamiar: »Bedzie
to drzewo świadcyć o złym po-
myśle Heroda ku dziociątkowi bo-
żemu* Zb. II, 242.
Pomyśleć = wymyślić: » Cóż ty
pomyślała, iże sie ty łączyć (roz-
stawać) chcesz* Rog. 202, n^ 416.
Pomyślenie = » myśl, nabicie so-
bie czcniś głowy € Krak. IV, 317.
• Bodaj eie Bóg skarał z pomy-
ślenia mego* Rad. II, 113. |[
»Mieć w pomyśleniu = pomyśleć*
Pomyślunek — Ponastrajać
253
przypominać sobie* Sand. 268.
»Co tylko sobie zamyślis, co ino
bedzies miał w pomyśleniu, lo
tobie sie sianie* ib. 275. •Mia-
łem właśnie w pomyśleniu = my-
ślałem* Krak. IV, 301. »Anim
w pomyśleniu nie miała == ani
mi to w jrłowie nic postało* ib.
317. »Kochałek sie w tobie, jak
rybka w kamieniu, a leniz cie ni
mam w żadnym pomyśleniu* Wi-
sła VII, 146 »Nie mam pomy-
ślenia o tem = nie myślę nawet
o lem* Parcz. || » Pomyślenie =
podejrzenie* Pr. fil. IV, 235. •Po-
myślenie = podejrzenie: mieć na
kogo pomyślenie — podejrzewać
o co* ib. 860. »Mnioł on zaro
pomeszienie na czopnika Szmula*
Derd. 62. Por. Pomyślunek.
Pomyślunek = » podejrzenie* Pr.
fil.' V, 843. Toż Pobł. 138. For.
Pomyślenie.
P o m y w a c z : » Weś ze pomywaca,
omyj pogrzebaca, az sie nagi
skryje (zagadka: odp. onuczka)*
Zb.'vi, 8.
P o m y w a c z k a = »duży statek dre-
wniany do umywania innych na-
czyń i statków (w Kujawach kon-
wasem zwany) Pozn. I, 96. ||
• Pomywaczka = służebna ku-
chenna, do pomywania naczyń*
Osip. Toż O. II »Pomywaczka =
praczka* Tyg. ii. I, X, 456.
Pon-pon = odgłos sztuku : > Jak
(Noe) pobij ał arkę, to aż pod obło-
kami słychać było odgłos sztuku:
pon, pon* Zb. Vii, 110.
Ponacirzkać = ponaczerpywać:
»We flaski ponacirzkał(nacirzknj|ć
= naczerpnać) z obuch rzycek
wody* Chełcii. I, 109.
Ponad = nad: » Ponad nik leci go-
łąb* Zb. V, 242. > Gołąb latał po-
nad nik* ib. 259. »Najbarzi ja-
skółecki locom ponad wodę* Zb.
XII, 196. >Leciały gąski ponad
wodę* ib. 214. jj >Po nad =
przed: »Po nad rankiem przyle-
ciało dwóch kruków* Bal. 128.
> Królewn a... nie mogła spać po
nad rankiem* ib.
Pon ad a: » Krowom na ponętę do
podoju daje się także ponada, tra-
wa* Chełm. I, 94.
Ponaganiać = spędzić, napędzić *
• Ponaganiali źrebców do stajni*
Chełch. I, 288.
Ponaglać = » spieszyć* Spr. V,
397. » Ponaglać sie = spieszyć
się* ib. » Ponaglaj sie s robotom*
ib. »Na wirszku (= skalistym
szczycie) orali, Na turnia wołali:
Ponaglaj sie turniu. Przody pój-
dziesz domu* Zejsz. 96.
Ponahajbo = »w szopce: pona-
hajbo, mój gospodarzycku, zam.
rus. pomagaj Boh* Pr. fil. V, 843.
Ponaposprowadzać= » naspro-
wadzać* Arch. III, 163.
Ponapować = ponapajać: » Trzeba
wódki nie żałować ino celadź po-
napować* Sand. 147.
Ponarad = » wóz, używany w go-
spodarstwie na Litwie do wywo-
żenia gnoju i zboża w ziarnie*
Ust. z Litwy.
Po narowić = ^ dogodzić czyjemu
narow^owi « O.
Pon ar w a = > pędrak. Z ponarew
tworaą się chrząszcze* Pobł. 70.
• Pónarwa a. pónera = pędrak*
Ram. 152.
Ponasadzić = przyprawić . na-
dziać: »Prosiemy... na zająca na-
szpikowanego, różnemi korzenia-
mi ponasadzonego* Kuj. I. 282.
Pon a spraszać = sprosić : » Gości
ponasprasał* Zb. VIII, 319.
P o n a s t a ć = nastać, stać sfę: »Nie
mjis tam nic pobożnego: Chytrzy
ludzie poniHtali , Drugim miedze
poorali* Ś\\ict. 258.
Ponastrajać = prayrządzić, przy-
gotować (?): »I było ponasirajane,
■N»~
?:^ł PonatrŁić — Poniewieranie
•.,.k ^'r..■» i.:: ri.4:o:.'W;j?:'j< Zb. V, » W-zy- ki-go i OTjJHfLuŻ. z dziew-
ic >> cz)'r.\ ij;C'.hJ« KnaK I, 2o2.
pł : .. :r::iv = » ; ^ •^\::.^2riv; w gnie- A.v o., n:: z >.:*.*. k ł--:y rle jio-
rt :. i::^.".^ i.j:- r. :..<' v^'i.;i\rzń\ :.•>:■: .-.r:;< ZL. VII. 62. »«idy go
:t -.. -..: ■ r':.vj.* >; • V. 3v7. •::...; rzr^ >;;. riij rło:;iv: a = po-
F . : :. ■■ ■«:■:/ > . •.; = w-,.^-.^- >->: rz .o * P..z:.. III. 169. 'Azemcie,
■ . »" >:. '.»:,. ^..^K.. : ^':..i\v:...^-« :."..:..■:. r-:T..^.-:. c ::.-j-'ała« Zb.
; ;> .>0. :.' ?inv Xli. j4> »A ::.:.:e ;u:.iechaj<
r. : .. ■» : y K .. . = : :: ;.-iz.r-.v..* : Ki-... I!, r ń »r'.!-.^:.;.-: ; e w kyr-
•\::-- ::^.^y ..r". :. :.;i k:-.ry!:: :e. k. ^ :• ..k p r.:ec:.u;f« Zaw.
».-:..:•. >.. ; •::.:v.-Ji:* K::'. >-« |j ^r : .v i.-O = z^jKiir.iiieć.
' z :-r .: ei.v ^* ^« - • X.297.
: .^v .. . = T)..z:: ::■.\.^:: ■?.: rż ..j = z::]:z-r<:.\l\ zaiiie-
:.:..:.■ ..■■«:.? vv^.i::c;:* ■•■ >r » >yv^^ i t^jo :••-•:: ;eiham«
i?:. ,.::'»\. v*A.-. : c-./ K-..k .1]. >0.
= S~:..i.k....:-::-^i>.-. Fv :..•.:.. -^ ^ . ^ ł\:.:ohić.
: z > .V ". "1 i-.:.,. . 0: P ■-:..-: . .. ■ v k : ' ?ri-:z::.irK« Fiozr»r.
:tp..: o -..;.:..,,...:* X::. :?: :: 2?. :f. j 2^7. ::• 526.
[ V . ^ : > 7 ; ": . . r . ■ XV li. I. . - : 1" .>.•:. i » :\ r. .: i:.-. ek « / d.
V N::.. :X. i- .::- Pr: :z:air^2^k.
: .: ..--.. 'A\; - .\XV;. :";>. i iu. C.nc
•X-, :. : .: ; :•._.•:■ .:: / ^. : >"\' || - : o: :v:z:..jek ob-
:.. : >.:_ ;..?:• ;■:.."... :r.> : * = ^ :r k-i • :.y K?osy
". : -5 XV.". i.' :.- r\ . r •■•• j r; y.
.. > ^ vr .. ..> -z^- Po .: ■: ' •: ts- ;. :. : r = ' j':;.i:yka
-. : ... : ;. : ..-it: >> *..-:■ ^^ ::..->: c: :. -zt-w-
r> ' ^ * - i ^ W:>ii IV.
\ . i-
N. - : ~ .V -; > : 7 • I ;:a^..> k.-jry
: - • - = -— . ii-,' kt^.ry •
"^ • V. 5* "sr Tt T.-i>k:Ł.
- : > ■ : • .. . .r r<vl..:r =
-: . . .. j^..;- . rr.t.. IV,
-. s .-:.-'*.: :•-- W.k. ku-
: ^* - - . "I- M : . t« G.:ii.
.. : .. : :. ł . .• . Tvii: = :x'r. e-
V ; : ■ T.r^ir.M -. . P.bł.
Poniewierka — Ponocnik
255
za mąż), boś mnie dała, moja
matko, na poniewieranie* KieJ.
11 59.
Poniewierka = »bi^da, tułaciwo;
toż samo i poteraczka* K»ak. IV,
317. >Moja panno, nie umieraj,
Kaz się będę poniew^ierał. Nie-
dobra to poniewidrka, na każdą
noc sukać wyrka* Krak. II, 494.
»VVeźże mię z irobą chłopczyno,
Weżże mię z sobą. — Kiedy tru-
dna poniewierka U ludzi z toba<
Wcgc. I, 280.
Poniewitrze: »Wilro nie przyńdę,
ale poniewitrze* PoW. 111 p. w.
Witro.
Poniewoii: »Na wysokiej górze
kaplica slojała, I w iń4] poniewoii
Kasieńka ślub brała< Wójc. I, 123.
♦ Poniewoii musiał owczarz iśd,
a ona z nim« Nadm. 72. »0j
wił'mek'em dała, wsyćko poniewoii,
bom się wymawiała, ze mnie głó-
wka boli« Kieł. I, 113.
Po niewól nie p. Poniemusem.
Ponik p. Ponikły stok.
Ponikły stok = » nazwa pewnego
źródła o 3 mile od Tykocina.
W okolicach Krakowa każde źró-
dło iiazYwa lud ponikiem* Pr. fil.
IV, 86Ó.
P o n i k n a ć = »znikną(?, skrvd się*
Pr. fil.' IV, 860.
Ponimo = pomimo: »Pónjmo =
unjjreachlet dass* Cen. 72.
P o n i s z c z e ć : » Kościółek poniscał
do scęlu, zakil o nim tko móg
spomnić* Rad. II, 142.
Ponit = część warszlatu tkackiego:
> Koniec przędzy rozslrzyże się
i nabiera go się czyli wciąga w po-
nity po 2 nitki (płocha wsadzona
w ladę)* Pozn. I, 109.
P o n i t e r k i : » żartobliwie o nogach
cienkich* (nie podano, zkąd wzię-
te Ł.).
Poniupid się = > zerkać ukrad-
kiem spuściwszy głowę; — po-
niupił się jak ten, co siedem wsiów
spalił, a o ósmej mvśli* Maz. V,
35.
Poniżyć (?): >Leć głosie po rosie.
Poniż kierz leszczynie, Idź powiedz
odemnie Dobrą noc dziewczynie*
Lip. 98.
Poniżyć się = zniżyć się : > Góro,
góro, poniżże się* Rog. 96, n*
173, zwr. 1. >Już się góra poni-
żyła* ib. zwr. 2.
Ponknąć się = > posunąć się*
Spr. iv, 28.
Pono = » podobno* Sand. 264. Fed.
II, 406. Wi.sła III, 324. Rozi)r.
VIII, 231; ib. XX, 433. »Pono,
ponoć-to (skróć.) = podobno, zdaje
mi się, że* Krak. IV, 317. W teniże
znaczeniu: Rog. 184, n^ 373. Del.
123. Łvs. 17. Sand. 56. Kuj. I,
163. Oies. 128; ib. Zb. Vn, 274;
ib. XII. 133; ib. 178. Cisz. I,
132. » Ponoś ma chciłiła młody gu
utopić* Zb. VIII, 284. >Ponoś ty
mnie matko w lesie wychowała*
Zejsz, 51. »Fonojś tu, moja zono,
krowę sprzedała* Fed. I, 206.
• Widziałeś mie widział, poności
nie ślepy* Zb. XII, 151. »Pono
wy mnie pono córusi nie dacie*
Sand. 192. Toż Oles. 132. » Po-
noć* Oles. 174. Maz. III, 315.
Wisła VII, 109. »Pono* Mil. Rozpr.
XI, 187. »Puno* Rozpr. IX, 154.
»Punok* ib. »Pu6no* ib. 212.
»Puonok* ib. VIII, 166. Arcli. V,
642. .Pąno* Rozpr. III, 355.
»Podno* Wisła VI, 874. »Ponuj*
ib. VIIL 279. Ust. od Grójca. .Po-
ny* Zb. I, 22. >Piiny* ib. 31.
Por. Podobno, Ponoś.
Pono cek p. Pół nocek.
Ponoitku = »w nocy, po ciem-
ku* O.
P o n o c n i c t w o = > kolej odbywa-
nia straży nocnej na wsi* O.
Ponocnik p. P o n o c n y.
256
Ponocny — Poodsiekać
Ponocny a. Ponocnik = » stróż
nocny na wsi« O.
P o n o ć . p. Pono.
Ponojsić p. Ponosić.
Ponoj ś p. Pono.
Ponok p. Pono.
Ponor: »P6nor = czerw, robak <
Hilf. 176.
Po nora = »miejsco, kędy woda
przepływu przy upustach « Prac.
Ponosić = » zanosić się, zabierać
się; np. jakosi ponosi do wiatru,
jakosi ponosi do wojny« Spr. V,
397. II » Ponosić* = czynić: •Że-
byś więcy ani ponosiuł tego, co
nie ujdzie = żebyś tego więcej
nie czynił, co nie wypada* Lub.
II, 216. II > Ponosić* = zno.sić:
» Wtedy będę ponojsić niezniesione
męki* Pozn. III, 31.
Po nosie = miło, przyjemnie: >AIe
jemu było straśnie nie po nosie,
że to takie oćwiarv lezom na dwo-
rze* Zb. XI, 120.
Ponoś = podobno: » Ponoś nie chce
moją być* Pauli 133. » Kupić po-
noś nie ma za co* ib. 200. » Po-
noś a. pono = zdaje się* Kud.
II 'Jakby dziecku Róg zezwolił
żyć, ale bodaj ponosi* = ale
gdzież lam! (pewno umrze) Kam.
10 i. Por. Pono.
P o n o z y = » części krosien domo-
wych: dwie ponozv są w każdych
krosnach* Pr. fil. 'lV, 860. Por.
P o n o ż e.
Po noże = część krosien: > Wkła-
dają czołiiek i depta.c w war.-zlacie
nogami ponożc, rozbierają z kupy
przędzę* Pozn. I, 109. Por. Po-
no z y.
P o n o ż y ć = > wyostrzyć żelaza płu-
żno/ Spr. IV, 308. '
Ponńż<'k = > część dolna łóżka*
Krak. IV, 317 pod w. 'Pogłówek'.
P o n s o w y : » Pąksowy a. pęksowy
= pon^Dwy* Święl. 709.
Po n s ó w k a = »duża cliustka pon-
sowa perkalowa w kwiaty zielone
i błękitne* Pr. fil. V, 843.
Ponlować p. Patowa ć.
Ponuj p. Pono.
Ponukać: »Ponftkać = pognać«
Derd. J. 38.
Ponura = » ściana szpuntpalowa
pod podłogą pochyłą na spadzie
upustu* Prac.
Ponurzać się p. Ponurzy ć.
Ponurzyć = pomurzyć, poczernić:
•Ponurzeni sadzami* Pozn. 1, 198.
• Ponurzać się = pobrudzić się«
Mil.
Pony p. Porwany.
P o n y t a : • Zora = wół z karkiem
wyniosłym, okiem bystrem, weso-
łem. Ponyta = przeciwny pod
wszystkiemi względami poprzedza-
jącemu; lak też nazywają i ludzi
ponurych, z podełba patrzących*
Roczn'. 246.
Pończochy: Formy: >Pońcochów«
Chełch. I, 212. • Pońcioch « Wrześ.
16 pod w. Pleść.
Pończoszyna = » nędzna pończo-
cha* Pr. fil. V, 843.
Poobiadować = spożyć obiad:
•Jak pouobiadowali, tak pośli na
ten pojedynek* Zb. V, 241.
Poobłóczyć = poubierać, poodzie-
wać: »Poobłóc dzieci i siebie*
Chełch. I, 162.
Poobuwać = obuć kolejno: »Po-
obuwał une kopyta* Chełch. II, 26.
Poodcykać = pobudzić się, zbu-
dzić się: »Baba tak krzycała, że
sie poodcykali (= pobudzili) co
icli chciano okraść* Kuj. I, 172.
^ Wszyscy poodcykali* Chełch. I,
204.
P o o d 1 a t o w a ć = odlecieć kolejno:
»()gonv im poodlatowały* Swięt.
417.
Poodsiekać = posiec: »Łąka za
Brzeziom, gdy poodsiek.ają, wiel-
kioj pilności i starania wymaga*
Krak. I, 357.
Pooglądać — Popakować
267
Pooglądać = obejrzeć: »Jak tak
już wsedzie pooglądał lo prosie,
tak sie spytał tego pana« Święt.
406.
Po okręcać: Fonny : » Kobieta z dzić-
wką powokrącane derkami* Kam.
79. »Pookrącanp< ib. 80.
Po omacku = »po ciemku « Fed.
106. P. O macek.
Poomykać si(^» = poobsuwać się:
» Podpórki babie pod nogamy po-
omykfiły s^ie ((>myka(- = obsu-
wać)* (?.liełcli. I, 61.
P o o p o j d a ć = poopowiadać: » Jam
teraz w>zyslko poo|)ejdaJ, jak sie
dziejało* Chełch. I, 138.
Poo p ro wjidzać = oprowadzić:
»Oii ją pooprowadzaJ po lym uo-
kręcio« Pozn. VI, HO.
Poo-obku = »o<obiio« Pr. til. V,
813.
P o o s o b 1 i w i e = » oddzielnie, osobno
np. nakryć do stołu (nie razem) «
\'<i. z Litwy.
i^oo>obno = »o<ol)nv). oddzielnie*
Pelr.
I*oosr;i('- = [)opji<kudzić: »Jak se
hedło rozjuł-biiłł), wszelkie li Niem-
ców p^łesrało* Nadm. 151. (Do-
pełnienie kropek z listu hęirow-
<kie«o).
P o o s t a ('• :m pozostać : » Wszysko
musiało tam tak połoslać. jak
wprzódv bóło< Pozn. VI. 8. >Jako
nieżywy poosłał w lym sklepie*
ib. 79. »Pro>zemy, żebyś po!z)o-
słoł< ib. 84. >0n u na< cliciał
połosłać* ib. 189.
P o o s t a w i ć = pozostawić: »Poosła-
wił te córkę... i tego błazna w «Jo-
mu* Pozn. VI. 269.
Pootwarzać = pootwierać: » Ku-
nie jem az pv<ki pootwarzaJy. tak
[)omg]ały« <lhe]cb. I, 2h4.
Pooz .. p. Por oz...
P o o z b i (' r a ć s i e = rozebrać- się ;
>Zrób mu kumpisl i on sie po-
ozbiyra< Zb. XI, 120.
Równik T. IV.
P O z <I r a w i a ć = [)Ouzdrawiać :
»Wszysłkicb |>oozdrawiała< Koj.
I, 148.
Po o z n aj m o w a ć: » Poiioznajmować
= powynajmować* Hozpr. XXVI,
389.
Pop = ksiądz: » Ty popie sie wróć*
Zb. V, 218. 'Dwunastu popów
(mówią te* tam: księży) « Zb. IV
199. »Niż być złym po[)em, lepij
być dobrym chłoiiem* Cinc. 28.
»('o to .sie znacy, ze pani ze nmo
kolący i nie chce jeść. a z takiem
sielmo popem to zawdy jada?*
Ciiełcb. II. 66. »('.hoćby.ś poszedł
i do popa, ja nie kocham \u) dwa
chłopa: C.łioćbyś poszedł i do
księży, ja nie kocham po dwa
męży< Lub. I, 272. >Choćbyśpo-
>zedł i do popów, ja nie kocham
po dwóch chło[»ów> ib. 273. »Mź
ty Stasiu do popow, ja nie ko-
cham pó dwu chłopów* Zb. XIV,
232. II « Pop a. Mnich r= <ietrzew
<amiec w czasie wvpierzania się«
myśl. Pr. fil. V. 843. || Po|) =
trr/yb muchomor. »W Lubelskiem
(nuichomor zowia) popem- Lud.
I. 197. II Pop w grze: ^ Dla ka-
żdego uczestnika powinno hyć 9
biczek. I -ak i 1 pop. Pop - -
to klocek z pręcika uciętv i nieco
o>krobany* Wisła III. 606. ^Birki
dzielą su* na kurv i popa* Swięt.
643.'
P o [) a r h a ć = powąchać (w ffjilicji)
• Cygarnice pacłuui jui-htem jak
fiołki. Niech |ian hrabia popacha!*
Śnieżko-Zap<»lska. Por. P a^ c h a ć.
Po p u c ha ć.
P o p a ć k a ć = j)owalać (farba) Tvg.
ii. I. X. 462.
Po pad jak: ^Popadyjcńk = poryw-
czy, krewki, sangwinik. unoszący
<ię pnMJko gniewem* Swięt. 710.
Pop a k o w a ć = popłakiwać: > Dziew-
cvno ie<ivna. cemu pop"akujes«
Zb. XV, 120.
17
258
Popaliny — Popić
Popaliny = ^ plewa spalona, od-
chodząca od kaszy reczanej przy
płóciuc Pr. fil. V, 843.
Popanachać = » podrzeć « Kolb.
rękop. »Popanachany = podar-
ty ib.
Poj)aniaty = »z pretensjami pań-
skiemi np. 'popaniato sie nosi\
*u nik ta w chałupie popaniato'«
Spr. V, 397. »Popamaty = wy-
glądający z pańska* Rozpr. III,
S?^. Toż Rozpr. X, 297. Wrześ.
17.
Popaprotać: »P6paprotac = po-
paplać, pobzdurzyć* Ram. 152.
Pop ar = >siew żyta na pszeniczy-
skii* Krak. IV, 317. »Na grun-
tach bliższych sieją w tak zwany
popar, to jest, że nawóz idzie nie
pod ozime, ale na wiosnę pod
jarzynę* Chełm. I, 89. » Popar =
ziemia, którą przygotowuje się pod
zasiew oziminy* Petr. Por. Par,
P a r z e n i n a.
Poparszeć = sparszy wiec : > O wce
poparszeją* Pozn. IV, 289. »1 po-
wióz ich (dziwki) do Warsawy,
da ino mu poparsały* Maz. II,
237.
Poparzać = oparzyć: » Piekło zgo-
rzało, Najstarsego djebła w jajka
poparzało* Zb. Xn, 176. »Kłaj()-
wianie niewiernicy... Poparzali so-
bie pyski* Święt. 301. Por. Pa-
rząc.
Po pasek = »pa>«za leśna* O.
P o p a s k a: »Na popaskę (przekąskę)*
Maz. V, 204.
Popaść = > trafić, np. w łaskę po-
padł u pana, u dworu* Koczn.
226. »i\ł|)aść« = \vpaś('^: »r*a-
kują na wóz, co tylko... popadnie
w ich rone* Zb. X, 38. » Popaść
co = ukraść chyłkiem: popjul mi
ło (= porwałj; doj se pozór, aby
ci Icjro {jdo nil' [K>[);id* i^r. lii. IV,
285. » Popaść :=: złaj)ać ro a. ko-
go* Mil. II »P()i)aść tralić, zna-
leźć: wzion co popad* Spr. V,
119. » Popaść = dostać w udziale,
zyskać: dopiru los popadła « Mil.
II > Gdzie popadnie a. gdzie po-
padło, rusycyzm np. Bij, gdzie
popadnie = gdzie możesz, gdzie
się da, gdzie trafisz* Ust. z Litwy.
Popaść = paść przez pewien czas:
>Ty tu zostuń sie i popas owiec*
Chełch. II, 15. || . Popaść* =
napaść, nasycić: »W izbie nic nie
było drogigo, na cęmbv sie po-
paśli* Zb. VII, 47.
Popąd: »Popąd jest mój taki =
jestem prędki, gwałtowny* Doman.
Popądzaćsię p. Popędzać się.
Popeckać = powalać : » Dziewczyn-
ka... popeckała (pomazała) sobie
twarz* Zb. XII, 47.
Popek = »krasiak (groch pstrego
koloru)* Zb. 1,49. || .Popek =
mały ptaszek jakiś* Święt. 588.
Popełnić > coś = dopełnić, napeł-
nić (rusycyzm)* Ust. z Litwy.
Popełnię p. Popołudnie.
Poper p. Poprzeć,
Poperda = » kartofle z polewką
na kwaśno zaklepaną* Pobł. 156.
Popęcać: »Pópacac = potrzaskać,
popukać. >P6p3caj so jesz dróbkS
robaszku* Ram. 152.
Popękać: » Napazem (= napasłem)
ta, jaze krowy popękamy* Cisz. I,
206.
Popędzać się = » biegać się, go-
nić się« lidz. »Gdy się krowa lub
jałówka kilka razy popędza, czyli
pogania lub latuje, należy ją za-
prowadzić na granicę do byka*
Zb. V, 117. > Jałówka -- krowa,
która się jeszcze nie popądzajta*
Hoz|)r. IX, 207 p. w. Jałówka.
P o p ę z 1 (» ć: » l^ópit/Jer =r poniszczoć,
s<'łindnąć , znodznieć. Wszf tcie
uówco nama pópitzlałf* Kam. 152.
Popić = wypić trochę: »Piiopić:
puopiółso* llozpr. Vin, 160. >Dała
nui poje.ść, popić» Zb. XI, 120.
Popie sad^o — Popierdeczka
259
» Kazali sobie dać pojeś, popić*
Cisz. I, 260. ^Dał... popić, pojeś
dobrze* Zb. VII, 76. » Ej, wypij-
my chłopcy... tak syścy popili*
ib. 60. »Z chłodnej krynicy na
zgodę popili* Wójc. II, 347. Por.
Popijać.
Popie sadło = ^ rozchodnikowa
maść* Pr. fil. IV, 235.
popiec: »Mówią... popiukł = zam.
popiekł* Rud. 128.
Popiel: > Stare wino, które myszką
trąciło, było zwykle od przodków
naszych przezwane popielom < Pozn.
IV, 328.
Popielarczyk: »0j utonął popie-
larczyk utonął, tylko jego kape-
lusik wypłynął* Kolb. 416. Toż
Maz. II, 221. Kozł. 265. Zb. IV,
230.
Popielarz: » Służbę dworską opę-
dzają prócz domowników... popie-
larz (przy hucie szklanej)* Pozn.
I, 105.
Popielatka = » gatunek gleby, to
samo co popielica* Spr. IV, 368.
» Ziemia tłusta... zwana popielatka,
złożona po większej ezęś<*i z lek-
kiej próchnicy* Sand. 17. || •Po-
pielatka* = kura popielata: >Sie-
micniatka, popielatka* (kokoszka)
Sand. 148.
Popielec = popiół: »Posyp-żemu
oacholiku popielec pod próg* Kuj.
i, 278.
Popielica »jest to lekka, z pia-
skiem lotnym (glarea) pomieszana
ziemia' pospolita (humus), nie zaś
glinka popielałii* Lub. I, 71. •Po-
pielica = czarne piaski* Rozpr.
XX, 433. »W czarnych piaskach,
zwanvch popielicami* Zb. XIV,
149. ' Por. Popielatka, Po-
pi o 1 u c h a.
P o p i e 1 i n k i p. P o p i e I i n y.
P o p i o I i n y = » przyjmowanie i czę-
stowanie odwiedzających położnicę
po urodzeniu się dziecka* Kuj. I,
275. Toż ib. 247. Bib. Warsz
LXXX, 1860 r., str. 629. Kai. I,
121. Pobł. 56 pod w. *Nóżka\
Popielinki (w temże znaczenia)
Pozn. III, 51.
Popielisz y: > Czópkę liszą, popie-
liszą* Zb. IX, 264.
Popielnice = » czernice, ostrężni-
ce* Zb. I, 49, Toż Zb. VI, 287.
II » Kropielniczka , popielniczka
wieleż gódzyn do wieczera?* (do
biedronki) Nadm. 87. Łęgowski
(w liście) myśli, że 'popielniczka'
jest wyrazem improwizowanym.
Por. Oslrężyny.
Popielnik = część pieca: »Pićk
kartofle w popielniku* Święt. 385.
>Jagem .. pieś(ń) zaśpi wó{, to sie
kaminica tiozwaluja w Krakowie;
taka była, jak popielnik* Zb. XIV,
47. II » Popielnik = miejsce w la-
sach, gdzie drzewo na popiół i po-
taż wypalano* Pr. fil. IV, 860.
Popiel u cha = kopciuszek: »Zeby
ją (królównę) przyjął za popielu-
chę (do wynoszenia popiołu)* Zb.
II, 149. > Zgodziła się za popie
luchę* Cisz. I, 144. || ^Popiela-
cha = rodzaj ziemi, popielica*
Pr. fil. V, 843. Por. Popielica.
Popiordacz: »r*opierdac = cym-
bał, człowiek bez woli, bez cha-
rakteru* Spr. V, 398. Por. Po-
pi erd as
Popierdać p. Popierdeczka.
Popierdas = » człowiek bez cha-
rakteru* Rozpr. X, 297. Toż
Wrześ. 17. II > Ptaszek, popierda-
szek* (wyraz improwizowany) Zb.
XIV, 247. »Ftasek, popierdasek*
Święt. 655. Por. Popierdacz,
I^rzep i crdacek.
Popierdaszek p. Popierdas.
Popierdoczka= » ma.ślnioa (w za-
gadce): Przysła kuma do kumecki,
pozycnła popierdecki; popidrdam,
popierdam, zaraz wam tu oddyr-
dam* Zb. X, 142.
17*
2f?} P'>p:ef>Z4rk — Po^awek
F o p . •: f - z e k |> P •/ p . : - z rr k. P o p . a j . V. ii ir = . p*>=iażyć- np. nie
Po p . «:f w - z<r : >K.ąkf a '-Jo Trał :»j:.»łz^v.-ł1.j = nie [.o^^aiyło. nie
f/# :łj«:rA--z*r L"-';ł rc»: :c<:« Boę. p-.-zŻo ■:vil»^r« i'-:, z L:dy. Por.
P o p ! ^ o z . e = > ^>-ć z/»jżor,^ -'Ot'- P o p . a : a = » i.ihL zap!e-.-iona w p^o-
ii:a« L..'/ 212 p a. P.*t.iż i-.»^* S-:*^:. 7lM. > Popłata = ogro-
Po p ^ • :. y : »P;»-"^f- = pi-:.iadz -iz^:..-. W.-.-. •.hJopow w Kraków-
;yro-z popi':':iy « S*!*;' "**^ !•■ ^- ?k:»^r;. r.o-. :.-:Z*.v>ka P>piat« MsŁ
Pi«r*ak. II 'Pup.ata = *.-zęść sznnrka:
Pop.ać: .J^- '»- -<f .OJ::'lz. p.>{ ijaN *zr.!ir*-k *:-7L-.'i.Ł -■> z dwtk-h po-
Zit. \'l\. *2 »l'az /»•'.• z^-ed ->> ; Is'. La- z ■.'zei-i. ;op!at« F*r. fil.
z i:t'AT(:t'M'. w karr-rj.:^. 'ak Z;-<?n: V. ^43.
-<r fiuoiij-i':* łiozf'-. Vin. 163. Pup . Ii. zsro *. a^-: »Pupl:iztfulac= po-
• Popiwfsi: = :or».;;i'- Wr/.*-:^ 17. [i..i«:- f.-. por« zbiiLrywiić* Barn. 153.
Por. P 'i p <: P o li . •• <■ •? k : » ?«*•:.>. k = i-zęść górna
Po pijar. i'i = » : «» p ja:.*-ri.'i c Pr. kurz..!^ rJa:t, lóó opis. Toż
fii. IV. 235 P.>>:. 7t.» 'Płjp.*>i:k = w.erzchnia
Popijka: »J»dz;i/:y [-if-r -j ; ;».- kar- k'i-z::.:i r.r.-ka« H:i:". .')4.
♦oflff. ^for:ł«;:i wo'l;i -łj.:...: woi;! Pup.iwii.-; >Ży.j, uby uruki zupe^-
ła zv <• ->; p''p:.;ra'' Wu-. i2. r.i'.- «.i ^-.r- iiIli "loditiie. popliiwa
p4i|ii.;ił; = »-p;*-zyf.-. I.:-.: ;.i- ;.«>- J'j : 5".» -.rzyknA: ociera >Nva bro-
pi a riłi. r..»-k«yr;.f-rzri." ri .-. "^i-r V. 'Ja» Sv.i^;. Vł2. »lup.uwac = po-
3*J>i. pjji.-. haiji. ló:-ł.
V o p i o f f k : » '-p;:. i' u'* » r-.. ; i. •.».■> imij- P o p ł m k . ć - .;■ : » Mi m iiajmiisy pu-
/iiił.a; : r. . /.o-ifr • i* kouoMii: pu- : Lik;r' -:♦;= Wi-ła IH. óyO.
-f:a'':. z<'b. :.opi'łN-k ':ik! {."i-iiWk;. P o p i a k : w a i- = pfakać: « Ja pop^a-
ii.fMJo;:'»;].ol« \V:-!.j VI. ó*.'2. *Po- l^''.'iV* Ku.. I. 117. > On idzie z roli
pii/ki ;i-;;«j r;!''*j:":z;i -:uźi do pu| hiki\viij::oy« M:tz. II. 101. »Albo
czarowiin a j;ir*, p ♦rkrił-j K «-.. II. \\ y nijujo liMlzit-nry paiiowuć. Albo
201. II •I'f»i.;«l«k -- cr.fMpiłM- <)byij'.vł)jf na -:v [»opłuki»\vitć« Zejsz.
z |^l»:<-ia'Mi:i V. fii-ariii : Pi. !ii. V. ł)3. ■• Hed»; pop/akuWiiN Swięt.
hi:i 24:;.
P»ł|) Miłka = niałv jnha- liariił'!- Pojihikłiwar p. Popłakiwać.
. nik wi«;k-."« iluzjn-. XVII. Tm. Po pław: - Pópłiiw = łuka mokra,
Popii';łi;k p. Popi<i}«k. iiatrn.-ta* Hani. 153. »Popławy =
Pojiisaf- - . n.ipi-Ji'-: >^iijyiniż ona niziny roz;<'jile. nłOCzaro\vale< Tyg.
-i«; o N-rii dow.ł-dzia^a. du rodziny ii. I. 223, ^Ir. 0. >Francuzżwa-
li-l*'k |i'łpi~ała* Koii* W. »iN>daj- wy od Wai^zawy Bij«« pędzi Mo-
laz rui j.ióni i kałaiiMiz. <-o po- >ka.i I wnet -zlnrnitMn przez po-
[>i-z«; do r'>dz:n.- zar-iz- \h. lOl. plawv Xa drnjri --ię brzeg walie
Pop.t* I:. .Ż«U. i»y!o r.u\*\}\\ na- /b. IV. 20.S. || - Popław, popia-^
-Zł''/o p(i'.v-/idni" "j'>.. z jfO[)ilkiern« wne >iano t. j. *«ianu z łak pol-
lN»/fi. I. 275. nycli a nn' nadrzecznych i błui-
I' n p i w a i- [r P it p i j a «;. nyt-li. inaczł'j -iano .irro<iziowe czyli
Popka Maika -zrna«-iana ' Spi. IV, iadnwc a iiii» bii*lno t. j. błotnec
;;27. Toż .\l:ił. :;[». 7. VVi-!a VII. IV. lii. IV, 8(H.
li;i. Pojdcni za parwhka. !a<iny po p I a w c k : -Popławek (u wędki)
j»' jak popka* Wi-ła Viii, 22n. roblij z [liórka, zalknii^»tego z obu
Popłbd — P'>pod
261
końców koreczkumi* Wisła IX,
94. » Haczykami i popławkami fa-
brycznemi rybacy pogardzają* ib.
93. »Popla\vki a. pławuki = pła-
wy, kawałki draewa lub kory
u górnej części sieci* Osip.
Popłoć = » łozina do płolów* O.
Por. P o p ł o i a.
Pop łom yk p. Podpłomyk.
Popłonok, Popłonik p. Pod-
p ł o m y k.
Po płonka: »Póplonka = febra, go-
rąrzka* Hilf. 176 '
Po płot a = » wiklina w pło(ńe«
Krak. IV, 317. Por. Popłoć.
Popł oczka: » Pópłóczka = 1 , płó-
kanka 2, napój np. 'To je taka
popłóozka na b51enie gardła'. 'Na
pópłóczka dale nania statuśk pi-
wa'* Ram. 153. *\VrPszce beło
na popłoczkę jałowcowe piwo*
• Derd. 23.
P o p ł ó c z y n y : » Popłiicy n y = po-
myje, brudna woda* Świel. 710.
^Ano dali i (jej) tam pupłóczyn*
Zb. V, 165. II » Pospólstwo, od-
prawia tak zwane poplóczyny,
czyli pije po szynkowniaoli, jakby
na ostalerzne spłukanie zbytków '
zapustnych* Lub. I. 115.
Popłuczyny p. P o p ł ó c z y n y.
Pophinik p. Podpłomyk.
Popochodzić = pójść kolejno :
> Ściemniło sił^ i popochodzili so-
bie spać* Kuj. I, 125.
Popod = pod; >Póp6d« Hani. 153.
Z 4- pp.: » Przechodzone popod
ziem* Rozpr. X, 188. »Weź lam
popod ucho u wiąz* ib. 207. »Przy-
niós ty kwiaty, pi-zejecliał ji nimi
popod nos i una wstała* Zb. VII,
6. >Ki juz dziurę popod lunda-
męnł wykopali **ib. -i7. >Leci pta-
sek popod lasek* ih 81. Toż Zaw.
Etn. 19. Zb. XII, 176 »Lata pta-
szek popod daszek* Zb. XIV, 248.
>Poza las dróżeczka, popod las
chodniczek* Zejsz. 55. *Wirszki
są popod wirszki. Boczki są popod
buczki* ib. 96. » Jechaliśmy po-
pod gaje... jechaliśmy popod młyn*
ib. 118. »Leci cnota popod wrota*
ib. 122. »Czy się popod Regle
buczki rozwijają* ib. 156. >ldziem
popod koło* 157. » Krzywy dzia-
dek Ijita popod zadek< Zb. X, 138.
»Ja ze swoją kądzieliną popod
stoły* Pozn. IV, 181. »Popod
główki kapusty* Udz. P. » Popod
okienecka< Zb. XII, 154. »Popod
hale chodził* ib. 165. » Nie chodź
łysy fopod okna* ib. 167. » Po-
noś popod hale owiecek nawra-
cał* ib. 186. » Popod las siwe-k
wołki gnała* ib. 201. » Leciały
' ga.ski ponad wodę* ih. 214. »Tocy.
sie, oj toiiy popod niebo koło* ib.
215. »I)ziwecki majom popod syie.
jedwabne stązecki* ib. 221. »Dje-'
boł chodzi popod trześnie^ Zaw.
64. »Moja kura... popod sad clio-
dzi* ib. 96. >A midł obdolno od,
chałupy, popod brzyzok, stajane-
cko pola* Wi.sła Vi, 144. i^ To-
pielec prowadzinł ją popod wodę*
ib. VII. 104. »Śmierć niignęła sie
popod okna* ib. VIII. 102. >Pła-
kała żałośnie, ze i popod okna
chodni<-ekzarośnie* ib. 215. -Cho-
dzę popod ś<-iany« ih. 216. »Ni€\
chodź popod okna* ib. 222. »Nie
Irzeba ci będzie z precka (prec
= daleko) wody n«>sić, bo jej
bedzies miała popod okna dosyć*'
ib. > Przysed pies do izby i ho-,
dził popod sl(')ł« Zb. XV, 36. » Je-
dzie popod las* ib. 14 i 16.
• Trawkę przewiedła popod nos
pie-^kowi* ib. 17. || »Z 6 'pp.:
• idzie dróżka popod stogiem* Zb,
VI, 114. >Inne pary przechodzą
popod wzniesionemi rękoma* Zb.
II, 34. »Siwe, nieżywe popod zie-,
mia^ łazi. (Lemiesz u pługa)* ^b.
VII. 85. » Czarna krowa popod
niebem lata. (Chmura)* ib. IX,
862
Popodawać — Popohidniejszy
300. >Rybeczka popod mostem
przeszła* Zejsz. 58. >Dziwecki
majom popod syjom cerwone stą-
zecki« Zb. XII, 135. » Popod sa-
deńkiem, popod wiśniowym, jara
ruteńka rosła < Wisła VI, 854.
> Maluśkie, cerniuśkie, popod zie-
mią biegó. (KretJ« Święt. 655. ||
7 pp.: >Mojsie popod ławie sn-
kdł« Zb. VIII, 286 (zapewne prze-
drzeźnianie żydowskiego żargonu
polskiego). II > Zamiast: popod pło-
tem, popod stodołą i t. d. mówią:
*po podpłociu\ 'po podstodolu', 'po
podoknm' itd. itd. np. 'rośnie po
podpłocio* i t. p.« Gzark.
Popodawad = podać: >Lipieński
popodawał obiad < Chełch. I, 134.
Popodlas = > Posiew pod lasem
górach* Rozpr. III, 374.
Popodlatać: » Wylazłem na górę,
gwizdnąłem na kurę. Wszystko
się zwierze popod latało; kury do
dziury pouciekały* Krak. I, 276.
Popodlądziu = » przy brzegu, np.
pł\'nąć 'popodlądziu' czyli blizko
brzegu* Pr. fil. IV, 861. Por. Po-
pod.
Popod nosić = podnieść: »Ej lez
— pada — jucho dziadu, bo ja
ci ta popod nose tego łba* Cisz.
247.
Popodokna: >Bodej się zapadły
w Sącu popodokna* Wisła VIII,
213.
Popodpłociu = »w pobliżu płotu *
Czark. Por. Popod.
Po podrywać = szarpać, wycią-
gać: »[In chłop próbuje, ale ni
nioze zliść, bo mu (babka) lak
popodrywała (sznurkiem członek),
lak tnu popufthło* Chełch II, 144.
P o [) o d s i o II i (' : » Bodcj się zapadło
w Sącłi p(>[»odsienie« Wisła VI II,
213.'
Po pod s ł rzęs ze : »Puwała wysla-
ją<'a na zewnątrz domu ua dłu-
jrość całyrh st rajtarzy popodst rze-
sza nazywa się cbyzem* Święt.
35.
Popodzieć się = podzieć się:
>Kaj się popodzieli moji zalotni-
cy?* Zb. XV, 94. Toż Krak. U,
120. > Gdzie sie popodziaty co
pięknie śpiwa^y?* ib. 102. >6dzie
się popodziały nase dawne casy«
ib. XII, 121. Toż ib. 165. >Te
nase dziewcątka gdzie sie popo-
dziejom?* ib. 205. > Gdzież się
ci popodziewali, co te progi po-
postawiali?* Pozn. II, 305. > Gdzie
te się cieśle popodziwaH?* Kuj.
I, 289.
Popodziewać się p. Popodzieć
się.
Popoganiać = poganiać: >Cy jd
nie parobek, cy nie umie robić^
Umie popoganiać i (za) ptogiem
chodzić* Zb. XV, 57. .Śtyry lata
chłopcu, popagania ojcu* ib. 60
(t. j. pogania woły lub konie w płu-
gu, gdy ojciec orze Ł.).
Popojeżdżać = pojechać kolejno:
• Pojechał do boru... Jensi parobcy
tyż popojeżdżali < Kuj. I, 182.
Po polatać = po biedź, rozbiedz sięi
^Popolatowali (polecieli), nazbie-
rali skał* Krak. III, 8. »A tu źre-
baków ani oko ujrzy, popolatały
j?dziś* Chełch. I, 287.
Po po la to w ać p. Popolatać.
Po polować się: »Do czasu, aż się-
krowy 'popolują' (t. j. pobiorą, zo-
staną cielne « Lub. I, 45. Por.
Polować.
Po polsku: »Po łacinie wyzeń świ-
nie, a po polsku, hula! hąu! Święt.
680.
P o p o ł e <1 n i e j s z y p. P o p o ł u-
d n i e j s z y.
Popołudnie: » Popełnię* Ram. 153.
» Dobro popołudnie, człowieku!*
Cisz. 277. P. Południe.
Popołudniejszy =» popołudnio-
wy* Pr. fil. V, 844. » Popełedniej-
Popo-po — Poprawiny
263
sy = popołudniowy* Rozpr. XXVI,
389.
Popo-po = » 'proszę', w języku
dzieci* Pr. fll. V, 844.
Popoprzątać = posprzątać: »Mó-
wi (gospodyni z dziećmi) pacierz,
popoprząta* Pozn. I, 106.
Po porybusie: »Był to chJop, co
nic nie umiał wrązyć (wróżyć)
jeno mu sią nie kciało robić, wiąc
puściół sią po porybusie* Zb. V,
209.
Poposadzać = powsadzać , wsa-
dzić: 'Pomocników połapali także
i poposadzali do więzienia* Zb.
II 163.
Popostawiać = postawić: »Gdzież
się ci popodziewali , co te progi
popostawiali?* Pozn. II, 305.
Popośeielać = posłać kolejno:
»PopościćIała łóżka* Zb. VII, 14.
Popowe nudy: » Trzmiel inę (evo-
nymus yerrucosus) zowie lud po-
powemi nudami* Zb. VI, 252
(ukraiii. może raczej popowe mu-
dy = mada? Ł.).
Popowiadać = powtarzać: »0 co
s ty jedny wybada, przed tą drugą
popowiada* Zb. VIII, 87.
Po powieszać = powiesić kolejno:
» Dobry nas pan. dobry, mógłby
fi>o kołysać, Ale jego sługi prawie
popowisać* Zb. II, 227. Toż ib.
iv, 144. » Złodziejów połapali,
y na szubinicy popowieszali* Pozn.
VI, 141. > Kazał ich połapać i na
szubnicy popowićszać* ib. 355.
>0j i popowiesali capec-ki na ścia-
nie* Maz. III, 326.
Po pozostaw i ać = zostii\vić: »Trza
ludziom popozostawiać pamiątkę
po sobie* Zb. VII, 115.
Popóźniej: » Popóźni = później <
Mil. »Bo 011 jom po|)óźni wyjon*
Zb. XI, 7H. » Popóźniej to i ja
sie z wami ożynie* ib. 78. > Po-
później przychodzi do niego cłek
stra.snv* Fed. 296.
Popraw = nazywał się pies, co się
nie unosił, lecz choć zwierz... sklu-
czył, on poprawiał inne... to był
pospolicie pies najstarszy i naj-
wolniejszy* Prz. ludu VIII, 208.
Poprawa: roślina: » Poprawa leczy
sucboly dzieci* Wisła 137.
Poprawdzie = » naprawdę, rze-
czywiście* Kaspr. 8. || »Miescanie
nie kcieli zapłacić majstrom tela,
kiela se wymówili. Majstrowie po-
prawdzie odeśli: ale wieża sie zwa-
liła* Zb. VII, 41. II Poprawdzie t
= okrzyk zdziwienia. > Poprą w-
dzć!* Cen. 76. P. Po.
Poprawić z 2 pp.: •No, ale po-
prawićjt sjuzby psu* Cisz. 315.
>Będą mi poprawiać na głowie
wianeczka* Rud. 133. » Poduszek
popraw* Zb. VIII, 112. || Popra-
wić =r znaleźć: »Póde z lobom,
to ja ci poprawie suzbe* Zb V,
259. II > Sumieniem poprawić =
przysiądz* Sand. 265. »LImyśnie
powiadam, a jakby padło na to,
tobym i sumieniem poprawił* Kam.
59. II » Poprawić są = przyjść
do lepszego zdrowia* Krak. IV,
317. » Poprawić są = nabrać tu-
szy, ciała* Zb. I, 74. Toż Spr.
V,'ll9.
Poprawiny = >o-talnia biesiada
weselna w kilka dni po ślubie,
zwana niekiedy polarzynami* Zb.
1,89. » Poprawiny = zakończenie
wesela lub chrzcin* Hozpr. XX,
433. » Poprawiny = zabawa w ty-
dzień po weselu w domu rodzi-
ców pana młodeg* lub panny mło-
dej* Pr. fil. V, 844. ^Poprawiny*
w temże znaczeniu: Fauli 34. Fed.
I, 131. Pozn. II, 268.,Kal. 1,143.
Maz. III, 139: ib. 169. Rad. I,
144. Chełm. I, 290. Zb. II, 30;
ib. X, 241; ib. XIL 197; ib. XIII,
159: ib. XIV, 114; ib. 119; 178;
182; ib. XV, 123 Wisła 111,513;
ib. IV, 854: ib. VI, 200; ib. VII,
2B4
Poprawka — Po próżnie
3H7; ib. IX, 277. »Dnia następ-
nego (albo toż po kilku dopiero
dniach wesela) odbywa się u jdj
(panny młodej) rodziców !. zw.
oofon t. j. jakoby mniejsze wesele,
czy poprawiny* Pozn. I, 198.
»Na poprawinach, inaczej przeba-
binami hil) przeiiosinanii zwanych*
Krak. II, HI. || »Poprawiny« po
chrzcinacłi Pozn. II, 215. Pozn.
111, 170. Zb. X, 227. Fed. I, 81.
Chehn. I. 176. || » Poprawiny*
po wyżyn ku czyli okrężnem Zaw.
Kin. 16 II »Poprawiny« po so-
bótce (opis) ]lad. I. 115.
P o p r a w k a = » zabawa w tydzień
po weselu w domu rodziców [)ana
młodego hib punnv młodej* Pr.
fil. V 844. Toż Mnz! V, 120. Alen.
1877, II, r>5r).
P o p r a w u n (* k = naprawa : »Na
poprawiinck jakiego burdehi (sta-
rego budynku 1* Kam. 16. »Na
popraw unek sumienia* ib. 21.
P o p r a ż e n = * dzicii cz(,»slo świę-
cony nazajutrz po 'prażniku'* (na
Czerwonej Kusi) Tyg. ii. 1, IX, 78.
P o p r ;i ż n i c z e : » Większa część wło-
.ścian idzie po lo na prażniki, aby
^ię przypałrzyj- ucztom, jakie pod-
ówczas trwać zwykły w poblizkich
karczinacli pu dwa i po trzy dni,
które nazywają: 'poprażniczami*
(iluż. 431.
Po f) r ę g a: »Łęk«')W, podus/.«k. popręgc
(Z Lit wy I Tvg. ii. 2. VIII, 209.
Poprężony = » mający na sobie
pręgi: ściany poprężone* Pr. fil.
V, 844.
Po proch = »f>onowa. Jak śnieg
popruszy ziemi*,', mówi sie. że jest
poprocli* Pohl 70. »iV)pro<h =
ponowa; czas. gily pierwszy śtiieg
spadnie* Ham. 15M.
Po prosiętach - rhodzić = «-ho-
dzid po proszeniu* fna rzerz panny
młodej) Had. I, 160.
Po prostemu = >[)oprostu* Parcz.
Poproszonym chlebie a. Po
proszone m p. Proszony.
Po prośbie p. Prośba. '
Poproście = poprostu : •Rzekli
sobie, i-zekli dwa słowa poproście^
Kolb. 64. Najczęściej rym do *mo-
ście': » Potkali się na moście. Mó-
wili się poproście* Rog. n^ lOo;
ib. n° 106. »Powiedziała popro-
ście* ib. n*^ 457. » Mówią sobie
poproście* Łęcz. 16. Lip. 108.
Zb. II, 62. Święt. 210. »Mówi mu
poproście* Pauli 164. » Mówiła
nni poproście* Maz. II, 86. •Pę-
dzili (powiedzieli) se poproście*
Kieł. 1, 161. Por. Proście.
Po próg p. Po. '
Po próżnicy =: » napróżno, nada-
remnie, bez zajęcia, próżniacko*
Sand. 264. Toż Kuj. II, 275. SpK
IV, H27. Pr. lii. V, 844. Kud.
Krak. IV. 318. •Po próżnicy, po
próżnie, po próźnin = napróżno,
nadaremnie* Wrześ. 17. »Niebyło
co siedzieć po próżnicy ini gołyj
roli* Sand. 271. » Molestowałem
i \ysyćko po próżnicy* ib. 272.
» Kiedy zagra (skrzypek) dremy
buty po próżnicy* Kon. 6. n^21.
Toż Zb. XII. 2\2. >Niek po pró-
żnicy nie ihodzom* Zb. VII, 72.
>Po próżnicy* w temże znacze-
niu: Roz|)r. VIII. 210 i 232; ib.
IX, 177 i 213; ib. XI. 187: ib.
XXVI. 390. Wisła III, 23. Kai. I,
HO. II »Po próżnicy = szkoda że
np. po próżnicy nie posod =
szkoda że nie poszedł* Pr. fi i. V,
8 1-4. Por. P o p r ó ź n i e.
Po p r <) ż n u : * Po próznu = napró-
żno* IJozpr. XVII, 5i >Po próznu
siedzieć- ^^ siedzieć- próżnujące*
Spr. IV, 3H1. Por. Po próżnicy.
P o p r ó ź n i e » P o p r ó ź n i u = na-
[)różno* Spr. V, 393. Wrześ. 17.
>Po próżnie, po j)róźnićy, po pró-
źnin = napróżn(». daremnie* Rozpr.
X, 295. Por. Po próżnn.
Popryca — Poprzedzi
2©a
Popryca p. P o m p r y c a , P a-
p r z y c a.
Poprzątać p. Posprzątać.
Poprze bijać: • Kiedy nie zacnie
sukę lać (bić), una suka jak nie
zacnie uciekać bez pola, bez płoty,
a un za suko leci, kunie poprze-
bijał« Ghełcli. I, 48.
Poprzeciw == naprzeciwko: » Za-
raz poprze<-iw jego d(3mu< Hozpr.
X, 207. 219.
Poprze czak p. Poprzeczniak.
Poprzeczka: » I^oprzecka = droga
poza wsią w poprzek pól idąca*
Pr. fil. V,* 844. To* Pr. fil.* IV,
230. » Poprzeczka* w teniże zna-
czeniu, Henipel z Janowa.
Poprzeczniak: »Poprzecniak =:
zagon poprzeczny* Pr. fil. V. 844.
>Poprzćczniak = zagon poprze-
czny na końcu slaj:i« Heinpel
z Janowa. Toż Spr. IV, 8()7. •Za-
gon łączący wszystkie inne zowiji
poprzoczakicm* Zb. XIII, 153.
II » Stodoła ma ściany, 'grodzone
wikleni w 4upy' z poprzeczniji-
kioni pośrodku* Wisła VI, 187.
Po [)rzoczn i ca : »ł^oprzecnica =
pole po|)rzeczne« Pr. fil. V, 844.
Poprzeć: »Tobyni sie dopiero w in-
teresach |)opar(ł)< Pozn. VI, 295
= poprawił si^. || » Koper nic
nie pofier* Pleszcz. 2ń (przysło-
wie).
Poprzcd = przed, ku: »liedzic!ny
sie poprzed piec wozić* Zb. V,
231. >Sed |)0|)r/ed uokno« ib.
243. »Góni poprzed uokna* ib.
25'). »ón (szedł) popraed sklef)*
Zb. VII, 5. »Poprzod ocy< ib. XII.
195. II Z 6pp.: » Poprzed i nne-
nii* Lubowski, Przywary 9.
P o p r z e d a ć = sprzedać , po^prze-
dawać : »Poprzedajże. Ja-^iu, le
moje korale. Poku[)że <c pokuj)
te konie cugowe* Kolb. 64. >Po-
przedali sobie cisa we konisle* Zb.
X, 264. »Konicków |)oprzedam.
kasztanków nabędę* ib. XII, 138.
» Pop rzedajciez role* ib. 178. »Po-
przedał ty końska* ib. IX, 232.
» Koniki poprzedał* ib. XV, 88.
>Ce|)ce poprzedaniy* Zejsz. 80.
»Popi*zedajcie krowv, pokupcie se
młyny* ib. 98. Toż Wisła VIII,
218. » Wszelko mnie sę nie udało
— lak poprzedac nniszę* Hilf.'
1H9.
Pop rzed n y: »P6przedny = p()|)rze-
dni* Ram. 153.
Pop rzed niejszy = przedniejszy:
»Pan dał jćm wyspanie jak na-
lepsze w pokoju, nawe! w poprze-
dniejszćm (bawialnem)* Kuj. I,
154.
Po przędz k^» (właściwie: po prze-
czke por. P r z c c z k a Ł.) [). P o.
Poprzek: » Poprzek, wpoprzyk na
po|)rzYcke = wszerz* Mil. •Po-
przek* jak(j przysłówek i przyimek:
Hani. 154
P o p r z e p a d a ć sie: * Żebyście sie
poprzepadały!* (kią Iwa) Doman.
Poprzestać = |)rzeslać: > Kocha-
łam cie Jasiu, juz cie poprzesta-
nę* Święt. 274.
P o p r z e w y r t a ć = poprzewracać :
>Ja lecidł, co sie az sm recki po-
przewyrtały< Zb. XV, 22.
Poprzęgi: » Jeżeli wieśniakowi, ja-
dącemu w pole orać, albo wiozą-
cemu nawóz do pola, przelezie
drogę kol. spotka go nieszczęście:
albo złamie oś, koło, albo przerwą
się poprzęgi* Zb V, 137.
P o p r z ó d y = > naprzód * Pr. fil. V,
H44. Por. Po przód z i.
[*oprzódzi = »|)rzedtem, poprze-
dnio* Pr. fil. V, 844. »Nie od
lego \]v/d u nas poczynać z chło-
|)ami naszymi, jakby ich uczyć
na książkach, ale poprzódzii jak
się panu zgodą ułożyć z chłopem*
Kam. 47. || »Poprzódzi* = na-
przód, z przodu: »A baba abo
i dzićwka, co się |)<hają poprzudzi
266
Poprzyc — Poputiiy
chłopów < Kain. 58. » Góral stanąć
poprzódzi, a nasi po zadziu niego <
ib. 64. >Jedne .se nogę wystopdr-
czył poprzódzi a drugą w zad<
ib. 121.
Poprzyc: •Na poprzyc = na po-
przek • Rozpr. XXVI. 389.
Poprzyca p. Paprz y ca.
Poprzyjmać = poprzyj mowad, przy-
jąć: » Płyńcie wioń eczk i do młyna,
Tam was Jasieńko poprzyjma*
Wisła VI, 859.
Poprzysięga('; się = zaprzysiądz:
»Popsisięgali sie« Zb. VII, 63.
• Kiedy sie popsisięgali« ib. 64.
>Masis mi poprzysiądz* ib. XV,
12.
Poprzy stawać = »^odzić się «
Mil.
Po p s i a r s k u : >Po psiarsku = głu-
pio, źle« Rpr. V, 393 p. w. Po.
»Po psiarsku = po głupiemu, źip«
Rozpr. X, 295.
Popsocić się: » Pópsocec są =
psotę wyrządzić* Ram. 154.
Popsować p. Popsuć.
Popsuć: » Popsować = popsuć «
Ram. 154. »0j miałem kochane-
czkę, da pan mi ją popsował*
Kolb. 414. > Krowy ^popsute' t. j.
te, którym przez czary odebrano
mleko. Wisła VI, 202! » Pies po-
psuty* =: wściekły Bib. Warsz.
187Ó, 1, zesz. 1.
Popsuj ko = »tak nazywają kraw-
ców wiejskich, żvdów« Pr. fil. IV,
861.
P o p ś n i ć sie = » popsuć się , nie
udać siec Święl. 711. »Boby sie
mlćko krowie popśniło* ib. 561.
• Popśnić sie = zepsuć się* Rozpr.
XXVI. 389. »Popśnić sie = nie-
szczęścić się, iiiewieść się* Sab.
1 34. » l*opśnić, popśnić sie = ze-
psuć się, najczęściej n)ówią, jako
o następstwie uroku « Spr. V, 398.
Toż Spr. IV, 310. »Pupsnić sie
= zepsuć się« Pr. fil. III, 496.
• Okadza bydło, aby się nie po-
pśniło< Zb.' V, 109. •Bydło sie
popśni* ib. 116. n^ 76. >Ziele
to, jak powiadają, *popśnió się'
t. j. wyginie, nie urośnie* ib. VI,
201. II > Popśnić* = poślizgnąć:
• Popśnino mu sie i spad* Pr.
fil. V, 156.
Poptaszyć = »coire, np.: cbciół
se popta.szyć i cały gieltak po-
szed* Pr. fil. III, 496.
Popuchać = » powąchać* Pr. fil.
IV, 235. »Por. Pąchać, Popa-
c h a ć.
Popu da, Popudka = »1, zapę-
dzanie wołaniem zwierza podczas
obławy na strzelców 2, ludzie, co
do tego należą* O.
Popnst = »sznur przy sieci, uży-
wany podczas połowu ryb* Prac.
Popuszczać: >Nic (w chorobie) nie
popuszczało* = nie było lepiej
Kam. 87. || >Kejbe óna tewo nie
popuszcza* = gdyby tego nie
zaprzestała Hilf. 123. || >Koza az
popusca ze strachu* = puszcza
mocz lub kał Ghełch. I, 176. Por.
Popuścić.
Popuszczanie: » Wystrzegają się.
aby nie pu*<zczać wiatrów w tem
przesądnem mniemaniu, że takie
'popuscanio' sprowadza na plony
'chrobacliwoś'* Swięt. 559.
Popuścić = » ulżyć w <*horobie
(nieosobowo) np popuściło rai na
wnukach = ulżyło mi w brzu-
chu* Wrześ. 18. Toż Spr.V, 398.
II Popuścić = puścić, oswobo-
dzić: »Ki€»byś mie frajerko by ty-
leż wspomogła. Kie mię okują po-
puścićbyś mogła* Zejsz. 156. »Gdy
kto skonać nie może, podkładają
grochowiankę pod głowę, wtedy
go popuści* Święt. 279. || >Baba
nie popuściła* = nie ustąpiła
Wisła VI. 145.
P o p u t n y = poniyślny : • Wiatr po-
Popychacz — Porad
267
pulny dzielnie nam służy* Syro-
komla, Niem. 128.
Popychacz = > płaska deszczołka,
służąca do posuwania naprzód
słomy w 'skrzynce rzezalny'* Spr.
IV, 333. II »Dwa popychace* =
rogi (w zagadce) Zb. I, 133. ||
Popychacz = popychadło, mize-
rak: > Jakiś fabryczny popychacz*
Kaspr. 65. Por. Popychadło.
Popychać = posługiwać się: »Na-
stkę ostawił do zmywania w kre-
densie i nią popychali • Kam. 173.
Popychadło: » Pop ychadjo = czło-
wiek, który zamiast pomagać plą-
cze się« Rozpr. XX, 433. Por.
Popychacz, Popychaj.
Popychaj = » popychadło, sługa
do niczego* Pr. fil. V, 844. Por.
Popychadło, Popychał.
Popychał •a. Popychel = łaj-
dak, włóczęga* Wisła III, 89. » Po-
pychel =*Schubiak'« Mrong. »Po-
pychel = posługacz* Ust. z Kra-
kowa. » Popychel = popychadło,
ktoś używany do wszelkich po-
sług* Mil.
Popychel p. Popychał.
Popyrciany = » zawsze prędki *
Udz.
Popyrczok »a. Popićrszek =
mały śnieg* Rozpr. XVn, 54.
Popyrszyć = » [)oprószyć śnie-
giem* Rozpr. XVI, 54.
P o p y s k a ć : » Pópeskac = zryć py-
skiem* Ram. 153.
Popysznieć = unieść się pychą:
»0j ci górscy towarzysze bardzo
popysznieli* Rog. 261, n® 543.
»0 druchny, dnichny, cemu nie
śpiewacie. Cyście popysnieli, cy
gębów nie macie?* Pleszcz. 73.
Po pytaniu chodzić = » żebrać «
Spr. IV, 28.
Popytywać: »Popytują* (nieobja-
śnione) Rozpr. IX, 313.
Por »a. Głownica żytnia, a. Sporysz
= secale cornuturo* Pleszcz. 116.
128.
Pora = czas: >Nie mam pory =
nie mam czasu* Doman. »0d pory
do pory* = od czasu do czasu,
czasami Krak. IV, 171. Toż Chełm.
I, 110. » Która porał Już która
pora != jak już późno!* Ust. z Li-
twy. II >Pora = doba* O. •Od
pory do pory* = całą dobę Wisła
VIII, 583. »Pora = doba, czas*
Czark. || »Pora« = dobra, równa
miara: »Na porze = na równi
np. *Co ja miałem ich rozbraniaó
kiedy oni obydwa na porze* =
mają równe siły. Te obydwie wsie
od nas na porze* = w równej
odległości* Czark. »Być w porę*
(o sukniach, butach) = przypa-
dać, być prawie, dobrze leżeć*
Ust. z Litwy. »A byłem ja u do-
ktora, Tam kilnsek sama pora*
Kozł. 148.
Porachunek: »Jak juz (parobek)
powymłacał wszystko do cysta
u tygo pana, idzie do porachun-
ku* Chełch. II, 116.
Poraczyć = uraczyć, ugościć, uczę-
stować: »Pordcenyś omascenó ka-
pustom i ceguóz chces wiecy?*
Rozpr. VIII, 120. > Poi aczył chło-
pa dobrze za tę wiadomość* Beld.
80. » Uczciwe a sławetne goście,
Poraczajcie się śmiele* Wisła VII,
94. » Żebyście się państwo pora-
czali* ib. >I wama się tak godzi
Panny druchny poraczać* ib. 95.
> Panno brutko, po troszce, poracz
panno miłe goście* ib. 96.
Porać się: » Porać się (ros. p\rat'
sia), starop. parać się = krzątać,
ruszać się, rzucać się np. 'porasz
się jak Marek po piekle'* Zb. I,
74. [| » Porać, uporać, uporać sie
z czem = być zatrudnionym, skoń-
czyć* Rozpr. IX, 139. II » Porać
się* = spieszyć się: »Porej się
= spiesz się* Zb. IV, 192.
268
Porad — Poraska
Porad = rada, narada : » Woła Jasio
Kasiuleiiki sobie do poradn* Maz.
V, 215,
Porada = moc, siła: >I)o niedź-
wiedzia nie porada biegunkami
strzelać* Spr. V, 356.
Poradka = narada: »Nie knżdemu
dał Pan lióg takiego dziad usia do
poradki* Kam. 50. »Pan go za-
brał do dwora na poradkę w ku-
* żdej nieświadomości* ib. 87.^
Poradni p. Poradn y.
Porad ny = » mądry, rządny, po-
radzić sobie umieja^cy, zaradny*
Krak. IV, 317. || '»Poradny, =
możliwy ^do spełnienia: >Nie po-
racine rzeczy, zebyk was wziął
obie« Zojsz. 47. || » Poradn y =
zamożny* Fed. 406. *U pora-
dniejszycb* ib, 157. »Poradni*:
> W |)oradnin) domu = zamożniej-
szym* ib. 145. II »Poradna lub
nieporadna godzina = zła, nie-
stosowna, feralna, lub przeciwnie,
kłopol; np. nieporadna godzina
z tym człowiekiem, kłopol z nim*
Koczn. 220.
P OT a d z i ć = zdołać, |)odołać: » Już
poradzi wodzie* = zdoła ją z je-
ziora wydmuchać Kuj. I, 178.
»'reli poradzisz (zdołasz) barować
sie z moim bratem* il>. » Niepo-
dobna, żeby on ł(»j zaporze pora-
dził* ib. >Ty pół lego drzewa nie
poradzisz, co lv całe szykujesz*
ib. 182. . Wziął pałkę, kiórą le-
dwo mógł poradzić* Zl). II. 168.
»To nic nie poradzi* = na lo
niema rady i.iiełch. I, 235. »P()-
radza^ wykonać* = zdołają Opól.
31. > Poradzić komu = podołać
komu. pokonać kogo* Spr. IV,
28. II » Poradzić = umieć, po-
tralićc Pr. fil. V, 814. » On (ksiądz
dawniej sparaliżowany) biegać po-
radzi* /b. IV, 198. -Poradzę czy-
tać = umiem czvtać* Parcz.
Poraj i ć = •poradzić, nastręczyć*
Święt. 710. »Porajnł« ib. 489.
Poranek: > Porftnk (poranek) = 1 ^
poranek, rano 2, strona wscho-
dnia* Pobł. 70. > Poranki :f= w-y*
pędzanie bydła na poranki, t. j.
na pastwisko, jeszcze przed wscho-
dem słońca* Osip.
P o r a n i a ć = pjidać, ronić (o de-
szczu tylko w wyrażeniu: 'deszczyk
porania' może raczej: 'z porania'?
K.): »Rano r.iniuśieńko deszcyk
porania* Kuj. 11, 10. Rad. II, 14.
Maz. II, 8. Pozn. IV, 15. Lub. I^
221. Lub. I, 255. >De.scyk poro-
nio* Zb. IV, 243. Por. Uikże » De-
sę yk roni* Maz. II, 59. — Por.
Poranie.
Poranić się = » |)0<j)ieszyć się,
wcześnie coś dokonać, uprzedzić*
Pr. fil. IV, 861. >I ja sie leż po^
ranie, Wezmę konewecki na ra-
ni ie< Sand. 90. || > Poranić się
= (iron.) napracować się, wybrać
się zapóźno do roboty, niewiele
zrobić* Święt. 710.
Poranie = »jułrziiia, ranna msza«
Święt. 710. »Sła dziewcyna z po-
rania, Sła dzicjwcyna z kazania*
ib. 172. Toż Wójr. I, 101. Maz.
II, 160. *A w niedzielę bardzo
rano desc^yk z |)orania* Maz. II,
6. »A z porania w niedzielę Po-
.szła Kasia po ziele* Wójc. 11,301.
»(.)) w niedziele raniusieńko, rano
z porania. Oj juz i»ia najmilejsa
wołki pogania* Pleszcz. 203. Por.
Porani ać. Po ran n o.
Porankowa * gwiazda , juti^zenką
zwana* Krak. III, 32. »Zorzycki,
zorzycki , trzy was jes(t): jedna
porankowa, druga południowa,
trzecia wiecorowa« Was. 228.
Po ranno = nmo,wcze.śnie: »Awni^
dzielę z poranna Po-^zła na ziele
panna < Kuj. li, 52. Por. Pora-
nie.
Poraska p. Porażka.
Porastanie — Porcelanowy.
269
Porastanie: » Prayszedł do niej,
spojrzał po niej, jak dał jej chla-
stanie po porastaniu, to aż się
kiidłf zatrzęsły. Śliwka* Zb. VI,
17. >Jak ci dam chlastanie, bez
porśstanie, to jaz ci sie kudjy
zatrzęsą* Cisz. 1, 338.
Poratować: » Poratować = f>ora-
tować. Pr. fil. V, 844. .Oni jak
powslali wsyścy, i się poretowali,
więc go wzięli (Wojtku)... na wóz
i wieźli j?o do wody do głębokiej,
utopić < Krak. III 196.
Poratować p. Poratować.
Poratunek = » ratunek, pomoc*
Sand. 2H4. »Poreln!iek = ratu-
nek* Krak. IV, 317. >Sły.<zy głos
o porałunek* Woje. KI. II, 21.
P o r a z i ć: » Przerazić a. porazić =
uszkodzić, poniszczyć, chybić np.
latoś pszenica była przerażona*
Krak. IV, 319. || '.Porazić = pa-
raliżom dotknąć- « Wrześ. 17. .Po-
razić, porażony, porażenie — o ata-
ku apoploklycznym* Spr. V, 398.
II .Porazić = uderzyć* Tdz.
.Porażać = rzucać kamieniami
lui ko*,'o* Święl. 710. »\Vyeił|irnął
kiełbasę z kieszeni i 'poraziul' nia
za psem* Święt. 438. -Jasiek...
zdjąn trzewik i zarań poniżać
i chleb sruciuł* (umiesz<:z<)ny wy-
soko na półce) ib. 411. .Porażać
na .scury kamieniami, ib. 032.
Porażka =^ > zaraza, n p. porażka
(le^o roku) padła na drzewinę*
Zb. II, 2ól. .Poraska (przekleń-
stwo)* ib. 257.
Po razu = > zaraz, odrazu* Itozpr.
X, 295.
Porażać p. Porazić.
Porażenie = . paraliż « Wrze.ś. 1 8.
Toż S\n\ V, 398 .Odwar z by-
licy pija^ na porażenie* Zb VI. 227.
Porażony = ^paraliżem dotknięty*
Wrześ. 17. Toż ^^pr. V. 398.
Porąbać: .Albo mnie zabiją W sztu-
ki |)orąbają« Lip. 105. .Porąmma
=: porąbnia* Rozpr. IX, 287-
.Pórabic = porąbać* Ram. 154.
Porąbić p. Porąbać.
P o r ą c z a ć p. P o r ą c z y ć.
Porączyć: .Porączać, porączyć =
poruczać, pornczyć, polecać, po-
lecić: porączam tobie rodziców;
duszę Bogu porączyła: porącono
Panu Bogu niech bandzie. Porą-
czyć się == poruczyć się, polecić
się* Pr. lii. V, 844. W temże
znaczeniu: .Poracyć* Rozpr. IX,
331. .Duszę Maryi pora.czę* Kai.
238. .Porączma się Panu Bogu*
ib. 239. .Porączmy się, porącz
Bogu wszechmocnemu* Rog. 231,
n^ 466. zwr. 9. .Porączyć a. po-
ruczyć = polecić* Opól. 24. ||
.Porancz<'ć = polecić. n»zkazać*
Rozpr. Xli, 99: ib. 22. .Mateczka
nic nie porączyła* IJozpr. IX, 320.
.PoręczyJa< ib. 316. || .Porę-
czono Bogu* = jak Bog da:
.Przyślubił mi (Bóg) dobre, chwała
Panu Bogu a przyślubił mi złe,
poręczono Bogu* Zb. IX, 175.
.Porącyć* : » Porącono to Panu Bo-
gu* Spr. IV, 28. II .Poręczyć się
= wieść się, np. bydło sie po-
ręcyło< Mil. »Nie poręczyło się
=^ nie poszło szczęśliwie kupno,
np. gdv kupione by<llę nie je*
Top. 98.
Po r<' elan a: Formy: .Porcylan*
Rozpr. Xli, 46. .Porcvnela* Spr.
V, 119. Piątk. Hsl. z Lilwy. Pr.
lił. V, 844. .F^iionenela^ Rozpr.
IX. 139. >Kupie ci porcenelów,
będziesz handlowana porcenelami*
Pozn. VI, 271. .Porcenal* Krasn.
307. .Porcyjana* Rozpr. XVII, 92.
Święt. 71 o'.
P o r c e i a n k a = fajka porcelanowa :
. Porcelanka na krótkim cybuszku «
Krak. 1. IU2. .Porcynelka* w tem-
że znacz. Pr. fil. V, 844.
Porcelanowy: . Porcyneiowy * I <l.
z Litwy. .Z imbryczkiem porce-
270
Porcenal — Poręcz
neiow7m« Pozn. L 200. »PorcT-
oalowy« Śnieżkr>-Zapoi3ka.
Porcenal p. Porcelana.
Porcenela p. Porcelana.
Porceneiowy p. Porcelanowy.
Po r c h a w k a: » Ropachami zowie lad
powszechnie wszelkie żaby. W Dzie-
więtnikach zowią je porchawka-
mi< Zb. V. 160.
Po rc i ak i = portki , spodnie :
>W pierwszym razie obtarcie się
porciakarni. a w dnigim kiecką
doradzanym bywa« Fed. 259.
P o r c i ę t a = portki, spodnie : » Wróć-
cics ta dziewcęta Zawadzie (imię
wł.) porcięta< Zb. Xn. 167.
Porciska = porlki, spcxlnie: •Mia-
łeś porciska Same łaciska« Zb. X,
300.
Porcja: » Percyja « : > Wiązkę grocho-
win i percyję (porcję > siana* Rad.
II, 5. II »Porcyja« = kieliszek:
• Wypiłbym z porcyją* Pauli 8.
II »Porcyja = wódka« Ust. z Po-
lesia. Por. jeszcze: Niwa VI, 697.
Gaz. Pols. 1874, n« 266 i 273.
Zdr. Porcyjka: »A tu kuźdemu
porcyjka (kieliszek) zgorzałki| hys,
hys z garśri naziomie* Kam. 150.
Porcyjana p. Porcelana.
Porcyjka p. Porcja.
Porcylan p. Porcelana.
Po r c y n a I o w y p. Po r c c I a n o w y.
P o r c y n e 1 a p. Porcelana.
Porcynkuł = >portinarMila« Ust.
z Miri-ikiogo.
Po ruchów a ć : » P6r«r-li6waf = po-
rachować- « Ram. 15k
PorfMJ = »f)0 kol«'i« Hilf. 176.
P o r o d a <r = * f)0(lof)tać (poru dać) <
PoW. 70. »|Vjr(?(lac = porlepłać,
Z(h'pła(-« Ram. 15i.
F* o r (• (i u s z e k i ? inożo podaruszok
K.j: »IY)n'du>zk rrr jjościriioc, po-
(laru!H>k« lliir. 177.
P o r o t o w a r. s i p p. I Nj r a I o w a ć.
Porcl II II ek p. Porał u n ck.
Poręb' :.::-: »nji(»js(M» niedbało o;;ro-
dzone w leeie dla otr zymy wania
w niem pasieki « Roczn. 227.
Poręba = zagajnik: >. Siedział oai
porębie* Zb. XV. 88. >Bez las,
bez porębę siwą krówkę gnają «
ib. 144. »Zoby nie chodziłia... Ści-
skom do poręby « Wisła IX, 347.
• Przez las, przez porębę kocha-
łem i będę< Zb. X. 318. Wisła
Vni, 222. .Nie tędy, nie tędy
dróżka do poręby «Zb. i 322. •Któ-
rędy, którędy droga do poręby «
Rud. 140. »W Konopkowe po-
rembe< Wisła L 283. »Na porę-
bach proso < Lob. II, 50.
Porębianin= mieszkaniec Poręby:
> Żebym nie dawała Porębianom
gęby* Wisła IX, 347.
Porębianka = mieszkanka Po-
ręby: 'Obiecała mi dać Porębianka
gęby« Rud. 140. •Jest ta (tam)
Porębianka. rada daje gębv« Święt.
272.
Porębid = »rąbać las« Pr. fil. V,
156.
Porębina =: »w narządzie młynar-
skim ściany, któremi są otoczone
oba kamienie* Roczn. 224 p. w.
Podek.
Poręcz = oparcie dla rąk: »P"o-
rec a. P"oreca« Rozpr. YIII, 122.
>P"oręca« ib. IX, 177. .Poręcz,
r. m. Orzeszkowa. Australczyk.
• Parccz* Wal. 156. •Porącze =
oparoie u schod<')W« Hilf. 177.
• Poręr (u sochy) -- miejsce do
trzymania* Wa-^. 58. || » Poręcz
= poprzeczna środkowa heleczka,
idąca przez cala, .szerokość wrót
u stodoły, przybiła do jednej ich
połowy a przykrywająca drugą,
gdy wrola są zamknięte* J. Łoś.
• Poręcze = drągi, zamykające
wierzeje* Ust. z Mazowsza. »Spągi
(u wrói) wzmacniają podwójne po-
ręcze, w ich środku po przeciw-
nycii stronach osadzone i krzy-
żowo w 'biegun' wpadające* Święt.
Poręczeń stwi — Porosić się
271
40. II »Poręcz = uzda« Hilf. 177.
II »Poręc(z) = przyczyna, wina.
np.: 'Powiadają ludzie, ze z niat-
cynej poręcv umarła « Pr. fil. IV,
235.
Poręczeństwi = » testament*
Rozpr. XII, 26, ib. 48; ib. 99.
Ust. z Jaworza
Poręcznie: •Poręcnie = na rękę,
w stosownej chwili, odpowiednio*
Święt. 710. »Porencnie« Rozpr.
XX, 433.
Poręcznik = »opiekun< Rozpr.
XII, 26; ib. 99.
Poręczny: »Porę"cny = dogodny*
Rozpr. XXVI, 389. || .Poręcny
= człowiek, mający szczęśliwą
rękę do sprzedaży* Pr. fil. IV,
861.
Poręczyć p. Porączyć.
Po ręka = • staranie, np. 'Z moi
poręki dostałeś sie tu'« Mil. » Uczyła
je szyć i ze swojej poręki każdą
wyuczyła... robotów* Pozn.VI, 54.
»Paręka* Wal. 157.
Porękować się = > podać sobie
ręce* Rozpr. XXVI, 389.
Porka = » zupa z owoców i jagód*
Pr. fil. IV, 235.
Porna p. Po my, Porwany.
Pornąć = źgnąć: » Chłopiec... wy-
jął scvzorvk, pornął wilka* filiń.
3. 170.
Por ni k p. Pa mik.
Porno p. Porwany.
Porny = »mofny, lęgi np. wódka
porna, pieprz porny* Spr. IV, 310.
Toż Spr. V, 398. '» Tomy' — mó-
wi;i o sile chrzanu* Spr. IV, 348.
» Porny (o chrzanie) := silnie na
ztnysł powonienia działający, ostry,
odurzający* Święt. 711. Toż Rozpr.
XVII, 12 i 92.
Porób a p. Po robę k.
Porobek »a. Poro ha = przy tka-
niu płótna nici poprzeczne, prze-
tykane za |)OŚrednictwem przesu-
wania 'cółnaka' po przez rozsta-
wioną za pomocą 'nicielnic osno-
wę'* Spr. V, 398. II '^Cztery trzy-
dziestaki (t. j. trzydziestki pasm
nici) stanowią 'porobek' « Pozn. I,
109. Por. Porób.
Porobić = nieco popracować, tro-
chę się zająć: •Porobieł raoze
z tem ze dwie godziny* Zb. V,
196. II » Porobić* = narobić:
• Porobiuł krzyki* Zb. V, 229. ||
» Porobić* = zrobić, uczynić: »Có-
ześ ty porobiółl* ib. VII, 76. »Miły
mocny Boże, co ja porobiła?* ib.
XII, 161. »Co ona porobinła z kro-
wą i kurą?* ib. VIII, 300. .Coś
porobił krowie* Wisła IX, 124.
II » Porobić a. pocynić = czaro-
wać, urok rzucić* Spr. V, 398
p. w. Tocynić*.
Porobiska = •urok, czary* Spr.
V. 394 p w. 'Pocynić'.
Porobny ^ zap. łatwy do roboty:
>Łąka za Brzeziem... wielkiej pil-
ności i starania wymaga... Inne
łąki są porobniejsze* Krak. I, 367.
P o r o d ti : • Porodą « (nieobjaśniono)
Rozpr. IX, 284. »Na porodzie =
nigdy jako żywo, nigdy w życiu
np. 'nie bvłem pijany na poro-
dzie'* Pr. fil. IV, 861.
Po rodackn p. Po cyguńsku.
Poroniak == •dziecko poronione*
Rad. I, 262.
Poronić: > Dzieci poronięte* Krak.
III, 60. » Kości mamuta są to ko-
ści z 'poronięłego wrelgoluda* Zb.
XI, 3.
Poronieniec = » dziecko poronio-
ne* Krak. III, 60.
Porończę: » Poroiicę = dziecko po-
ronione* Spr. IV, 327. •Lata-
wiec... powstaje z 'porońcęcia*,
jest to więc 'duch poronionego
dziecka'* Mat. śp. 13. Toż Wisła
Vn, 114.
Porosić się = zamoczyć się rosą:
• Nie pogonię jii, bo się porosę*
272
Porospyrciować — : Porób
Zb. IV, 133. >Porosieli koniczeń-
ki, stoji|C nji polu* Maz. V, 239.
Porospyrciować p. Po ro z s p yr-
c i o w a ć.
Poroszą = ponowa, śnieg nowy:
> Ujrzał jadącego po pięknej po-
ruszy myśliwego < Glin. IV, 192.
Wal. 160. Por. nkr. 'i)orószeńka'
Zb. XII, 104.
Porośó: »I)lacego, dlacejro r.iipli-
nianio mali? Na wysoka, jjórf^ ka-
mienie dźwigali, — Dlacego, dla-
cego w Czaplinku porośli? Chuć
jem nakazali, to nni nie [)ośIi«
Kozł. 282.
P o r o ś I a k = » zajjajnik sosnowy *
Isł. z WoJynia. Por. P o r o ś I a k.
P o r o w a r z y ('• > ny. » l*óro\varzec są
= poknMić >ię In i owdzie- Ham.
P o r o z b y e = » rozproszyć: 'l'oroz-
bnł liel' = poiracił w>zvslko*
Lnb. II. 2IL\
Poroże Ii la [) y w ać: >(!lilil» z dzizy
po śeianach porozc]il:ipvwanv«
Chełeh. If, r)8.
Poro z c h y h a ć = porozrzucać :
»A ty (kawjtłki) puuuz<-liybali (po-
rozrzucali) po Ic-ie* Zl). VII, ól.
Por. P o c ii y h a ć.
P o r o z c i e p y w a r = » [)orozrzuca('' <
Fed. łOl).'
P o r o z <• i < k o w a ('• = porozrzucać:
»Rkul)i(» lo ^iano i suka te igU*.
Ten sie uoheźry, a tu łelo siana
pouozci<kowanego« Zb. V, 2'M.
P o r o z g a d o w a ć = rozgadać, mz-
glosić: » Sen karz zara o lem j)o-
rozgadowaJ po całem mieście*
r.helr-l,. I, li)8.
I * o r o z k a z o w a ć = wydać rozkazy:
» i r/cha hrulkana. co do mej woli,
Nie pójdzie u nmie nigdy do roli,
Tviko celadzi ponjzkazuje -. Wishi
IV. 810.
F* o r o z kida <• :r3: > porozrzucał- - 1 *r.
Iii. V. 81 i.
Poro z I a I a ć -* i c = rozlecieć ^'uy.
»Owce porozlataJy się gdzieś«
Kozł. 305. »To wszystko lak sie
porozlatowajo* Cisz. 318.
Porozlatować się p. Porozia-
t a ć się.
Porozmawiać się = pomówić:
»Nie dają mi jej przyjaciele bnić
I ani z nią się porozmawiać* Rog.
108, no 200. «
Por o zmierzać się = podzielić
się według miary: » Porozmierzaii
>ię cza[>kand« Zb. II, 164 (1. j.
czapka .4użyła im za miarę przy
dzieleniu się pieniędzmi).
Porozpara('' się = rozpróć się:
>nuły run się porozporoly i wio-
clicie wyjozły* Kozł. 222.
Poroz pisać p. Po ro zp i so w a ć.
F^orozp i > o w ać = poroz[)isywać:
» Pornzpi.sował li<ły< Ci>z. I, 95.
-Potem porozpisMuo po syćkik
króiak* Y.nw. 54.
P o r o z () I- a w i a ć » i ę = rozm<')wić
się: >Nie dają mi cię przyjaciela
brać I ani z tobą się ponizpra-
wi;.ć< P.og. 108, n» 2U0.
P o r o z p r o s z a ć = rozj)roszyć: > Mu-
siałbym <ie za nią rusiić, Kości
^wnje [)orozpiu>ać'' Zb. VIII, 'J89.
Po r o z r y w ać — ~ rozszarpać: > Wsyć-
kicli zbójów [)oozrvwałv< Swięt.
:M5.
P t) r o z s p y r c i o w a <'r: >o przedmio-
lacłi okrą-iłycli. które z głównej
kupy zo>tały pt)rozrzucane np.:
"jak t(»^ le zimniaki póro>|)yrcio-
wan(?"< liOZ[)r. IX, 2 1 ;5.
Poro z u m i e ('• się = sposl r/odz się,
dowiedzieć- się: >VVyjeeliał [)on
z cbartanii na pol(»... Poni się
-^koro porozumiała i czemprędzej
po krawczyka sł:iła* Kolb. 93.
P o r u z w i a ć = rozw iać : Wiatry
już powonie (woli 1 z ni<^go jioroz-
wiały* Zb. VI, 101.
Por«»b: *Za|)aski są wyrobione w do-
mu na zwyczaju ycb krosnacb o je-
dnej 'j)łusze* i dwócb 'nioielni-
Porów
Porucaó
273
cach\ biorąc na 'postaw' przędzę
lnianą, a na 'porób' wełnę « Zb.
U, 214. Por. Porób ek.
Porów p. Parów.
Porówniać = zrównać: > Oj zęby
to Pan Bóg daJ, zęby góry poró-
wniał* Maz. II, 208.
Poro w nie = zarówno, narówni:
> Tamci nie wierzyliby mnie, po-
równie jak tamtemu • Kuj. I, 117.
• Zohiirz z panem porównie do
stołu siadał* ib. 118.
Porów no = » razem* Zb. I, 35.
Toż Pozn. III, 173. Pozn. VII,
142.
Porple p. Parpie.
Porponetka = » portmonetka* Pr.
fil. V, 844.
Porscak >a. Proscak = prosiak,
wie[)rzek« Fed. 406.
Por szu k = » wieprz spasiony, do-
rosły* Osip.
Port = »nici lniane; płótno spalone
na węgiel, używane do zatamo-
wania cieczenia krwi* Petr.
P o r t = » przystań, przytulisko w ogól-
nym znaczeniu np. złodzieje mają
w tej karczmie 'dobry port'* Pr.
fil. IV, 861. II »0n jest w do-
brym porcie = dobrej tuszy* Zb.
VIII, 253.
P o r t a s a : » Biberasa portasa, bibe-
rynki portynki* Łęcz 154.
Port asy = > portki, spodnie* Kolb.
»(!erwone portasy od karmazynu*
Maz. II, 130. » Miałem portasy od
karmazynu* ib. V, 311. »I por-
tasy z karmazynu* Łęcz. 151.
>Cerwone portasy* Zb. III, 18.
» Portki a. Portasy = spodnie
męzkie* Krak. IV, 317.
Portasz = » żandarm pograniczny*
Rozpr. XVII, 24.
Portczyny = portki , spodnie :
• Rozwiesił portcyny po płocie*
Maz. I, 206.
Portczyska = portki, spodnie:
»A ón ni miał i porlczysków, da
Słownik T. IV.
ino same rząski* Pozn. V, 99.
»Masz portczyska połatane* ib.
205. »Jeno portczyska same ła-
ciska* ib. II, 107. »Masz port-
czyska w same łaty* Zb. II, 69.
• Portczyska bez nogawiców, i to
nie jego* ib. VI, 104. >Ma port-
cyska roztargane* Wisła VII, 303.
• Zgrzebne portcyska* Cisz. 238.
P o r t e ń k i : » Postroiła kużdą pałubę
z pokrajanej chustki w porteńki*
Kam. 172.
Portka = nogawica: » Jedna por tka
cerwona, druga portka zielona! <
Święt. 460. •Jedna portka druga
gać, musi gawron djabłom grać«
Zb. VI, 20. II •Portka = wore-
czek długi a wazki na podobień-
stwo nogawicy: 'portka mąki, port-
ka kaszy i połed słoniny — na
cały rok leguminy'* Pr. fil. V,
844.
Portki = spodnie z białego domo-
wego płótna konopnego* Kłosy
XIII, 44. •Portki = spodnie* Mil.
Udz. » Portki a. Portasy = spo-
dnie męzkie* Krak. IV, 317.
• Portki ci sie odpieny* Lis. ||
• Portki komu skroid = wybić
kogo* Spr. IV, 28. jj •Portki =
dwa pnie drzewa, wyrastające
z jednego korzenia* Pr. fil. V,
■ 845.
Portmonka = » portmonetka* Pr.
fil. V, 845.
Portmónówka == •portmonetka*
Krasn. 307.
Portugał = moneta wartości 10
dukatów: »Dwa portugały... dwa-
dzieścia dukatów w złocie* Bar.
200.
Porty = portki, spodnie: •Podar'ci
mi sznurówusię... ja tobie porty
podrę* Pozn. IV, 154. •A ten
czwarty Ma złe portki* (zapewne
zam. 'porty') Rog. 176, no 356.
Portynki p. Portasa.
P o r u c a ć p. P o r u c i ć.
18
274
Porucha — Porwany
Por u cha = » poroszenie macicy «
Pr. fil. IV, 235. II .Siepa kużdym,
kiedy sie w nim poracha ozwie
= początek słabości z niewiado-
mej przyczyny, niesmak* Kam.
121. >ChJopi kupowali od misia-
rzy kamień czerwony od poruchy,
z przerwania* ib. 152.
Poruchać się = ruszyć się: »Po-
ruchaj sie, poruchaj* Maz. III, 143.
Toż ib. 190. Rad. I, 228 i 231.
Poruchliw^y = »len co porusza,
kradnie* PoW. 138. Toż Mil.
Poru ci ć = rzucić: »Pan sięgnon
do kiesonki... nabrał piniendzy do
garzci, porucił im* Wisła VI, 144.
II »Porucać = pomiatać, porzu-
cać* Pr. fil. IV, 297. .Ten głupi
nie kciał nic robić, syćka tyz ta
nim tak porucali* Zb. VII, 70.
II »Porucić = poronić (o kobyle)*
Spr. V, 398. Por. Porzucić.
Porucka = » rzucenie podejrzenia
na kogoś* Spr. V, 398. Por. Pod-
r u c a ć.
Porunić się = gęsto zarosnąć:
• Poruniło się — mówią o pierw-
szej trawie wiosną albo o odroście
wełny po ostrzyżeniu owcv< Spr.
V, 398.
Po ruska = » poruszenie, powsta-
nie 'Zrobili poruskę' (o r. 1846)*
Spr. iV, 327.
Poruszać = » kraść * Pobł. 1 38.
Poruszenie = choroba kobieca:
• Kamień od poruszenia = Lapis
haeniatiles* Wisła III, 90. •Kro-
ple od wielkiego poruszenia =
Tiiictura Valerianae« ib.
P o r u s z e n i k rośI. : » Cały szereg po-
rnszoników, roślin używanych prze-
ważnie w chorobach kobiecych...
Pornszonik jc>t niejako nazwą le-
karska, posłii^nijącą <ałej grupie
roślin, używanych od pewnych
chorób< Wisła II, \). >,Ie(leri z \)0-
ruszeników... zdejniiijt' z kobiet
urok, który niepłodnemi je uczy-
nił* ib. 7Ó2.
Poruszeństwo: »Poruseństwo a.
zeberyja = bunt, np.: *bćło go-
dne poruseństwo w Chochołowie'*
Spr. V, 398.
Poruszować = •ruszać* Wrześ.
18. •Poru80wać = poruszać* Spr.
IV, 380. Toż Spr. V, 398. •Chy-
ciła sie celadka grule porusować*
ib. 348 p. w. Chycić. •Zbójni-
kiem (wiszącym) na boku wiater
poruszuje* Zejsz. 170.
Poruszyć = wzruszyć: » Perswa-
dowała mu matka, ale on nic
a nic nie poruszył się i poszedł
od niej* Zb. Xni, 106.
Poruśny = •lubiący coś ukraść,
na małą skale złodziej domowy*
Pr. fil. IV, 861.
Porwać = schwytać , chwycić :
• Jak porwie spady* Zb. XI, 87.
II •Porwać = ukraść* Pr. fil. III,
496. II •Porwał, Porwali p. Po-
rwany. II •Formy: •Porwią*
Krak. I, 318. Kon. 64. •Porwią
się* Matusiak Kw. 13.
Porwą k: •Porwak = doręczę, do-
rędzie. Mieć co na porwaku =
pod ręką, na pogotowiu « Pobł. 70.
• Pórwak* toż znaczenie* Ram.
155.
Porwań p. Porwany.
Porwany = porywczy: <Jak mię
tko nie chce .słuchać, ło jestem
porwany = raptowny, raplus* Zb.
II, 236. » Porwana jestem do grze-
chu = mam skłonność do grze-
chu* ib. II Porwany a. Porwań
Bogu, szalanu, katu, chorobie i t. p.
= niech go (ją) licho weźmie I
1) Stosuje się do rodzaju rzeczo-
wnika: »Porwanać tam Bogu żo-
na < Kolb. 414. •Porwanaś ta
Bogu 1 z tym twoim wieńreni*
Kuj. I, 304. •ł^orwany tani Panu
Bogn T(Mi wianecek twój- Maz.
11,38. »Porwana tam wilkom kro-
Porwaśny — Porykiwać
275
-wa... Porwane tam lisom kury«
ib. 79. » Porwań tam katu i mak...
Porwaneś katu i z żytem... Po-
rwaneś katu i z ousem... Porwa-
neś tam katu z sianem... Porwana
tam katu owca« i t. p. Maz. II,
-80 i 81. »Porwanaś chorobie,
myśl sama o sobie« ib. 82. •Po-
rwane katu szewiectwo* ib. III,
72. •Porwaneś katu* ib. 258.
•Katu porwaneś z owsem* Rad.
II, 33. 2) Nie stosuje się do ro-
dzaju rzeczownika: •Porwań Bogu
swoja manna* Wójc. ll, 12. > Po-
rwań Bogu swoja owca* Wójc. II,
13. Toż Wisła IX, 350 (zamiast
^porwań' położono tam kropki).
• Porwań cartu twoja krowa...
-owca... świnie* Kon. 110. •Po-
rwań szalanu zalety długi* (t. j.
długie zaloty) Zb. IX, 265. •Po-
rwań psu trawa, kiedy zdechła
krowa* Cinc. 32. 3) Bez rzeczo-
wnika: » Porwana ta Bogu I* Kuj.
I, 52. » Porwana ta kału* ib.
• W^ysoko, wysoko porwano Bogu
Ojcu, nie wyspała ja sie* ib. 261.
• Porwań Wdlantemu* Wi««ła VI,
875. 4) Zamiast celownika mia-
nownik: » Porwań tam licho mak*
Rad. II, 74. » Porwana licho owca*
ib. 5) Inne zwroty: » Porwał tam
Bogu manna, już ci ja nie jest
panna* Rad. II, 75. •Poi^wał ła
Bogu krowa, dziecięciu boli gło-
wa* ib. > Porwał tam Bogu świ-
nię, zrobiłam ja wstyd rodzinie*
ib. >Porł\'ali kąty moje siewiectwo.
Wolę jii z Bogiem w niebie kró-
lestwo* Zb. IV, 99. » Porwana cię
Bogu Ojcu z wiańcem* Maz. III,
204. B) Inne formy: Pony: •Czło-
wieku pony'ś ty jest* (njoże to
samo. co porwany t. j. zgubiony K.)
Pozn. VI, 233. Porno = porwano,
Pornota = porwano tam: •Por-
nos katu* Kieł. I, 160. » Pornota
Bogu = co mi lani I* Piatk. Toż
Zb. IV, 192. Porna = porwana:
• Porna Bogu twoje świnię... Porna
Bogu twoje owcę* Rog. 251, n®
512. •Pornaś katu, odproś Panu
Bogu I* ib. 84, n^ 145. Arwan =
porwań: •Arwanaś katu swoja
szkoła* Kon. 72. Por. Porno,
Poręczyć.
Porwaśny »a. Porwisty =
skłonny do kradzieży* Spr. V,
398.
Porwiósło p. Powrósło.
Porwipołeć := urwisz: •Porwij-
połciu przeklęty!* Krak. I, 119.
• Porwipołeć a. Urwipołeć = ur-
wisz, szkodnik* ib. IV, 324.
Porwisty p. Porwaśny.
Porwisz = » złodziej* Kłosy XIII,
43. •Porwiś := złodziej* Święt.
711. » Człowieka, który wyprowa-
dzi ze stajni krowę lub konia,
mianują 'złodziejem'. Tego zaś,
który z pola lub gumna wyniesie
zboże, koniczynę, ziemniaki i t. d.
zowią zwykle tylko 'porwiszem',
^szkodnikiem', *spędziszem'* Krak.
I, 118.
Porwitaniec = • Chaber frygij-
ski, Centaurea phrygica* Krak. III,
131.
Porwoźnik = •powroźnik* Ust.
z Jaworza.
Porwósło p. Powrósło.
Por wóz p. Powróz.
Porwózeczek p. Powróz.
P o r w ó z e k p. P o w r ó z.
Pory = zgr. portki?: •I młynarz
sie bierze zwykle kojo pytla, Jaże
na niłynarzu popękała kitla. Wzion
ci ją za rącki, wzion ją między
worv, Jaże na młynarzu popękały
pory^ Zb. XV, 166.
Poryje: •Świnia ryje bez poryje,
a kiski sie za nio wieko (Igła
z nitką)* Wisła VI, 316.
Porvk = »głos, ryk niedźwiedzia <
Pr. fil. V, 845.
Porykiwać = •!, ryczeć często
18*
276
Porypaó se — Porządkowy
2, przenośnie: krzyczeć na kogo:
ciągle na nią porykują* Pr. fil.
V, 845.
Pory pad se = » pojeść sobie*
Rozpr. X, 297.
Porywacz = >zło(iziej« Pr. fil. III,
496. II »Ręce porywace, nogi
uciekace* Kon. 54. Toż Krak. II,
50.
Porywać = chwytać niewielkie rze-
czy ukradkiem, kraść drobiazgi:
bicze, worki* Wisiał, 319. »Chłop-
cysko buty porywał = obuwał,
chodził w butach dzijidka swoje-
go* Kam. 111. II Porywać =
pojmować, naśladować: >Wow-
carcyk... juże dobrze porywa Jant-
kowe (granie) = pojmuje, naśla-
duje swojego nauczyciela* Kam.
140. Toż Zb. I, 22.
Porywny = > porywający np. kra-
kowiak, taniec porywny i niepo-
rywny* Pr. fil. V, 845.
Poryzać = > przedrzeźniać, drwić
sobie z kogo* Kuj. II, 275. ||
• Poryzać = gderać* Spr. V, 140.
Por zad := » raz po raz* Spr. IV,
28. » Porzad = ciągle < Rozpr. XII,
26. Tuż: ib. 99. » Porzad = za-
wsze* Parcz. >Mam na szpatnym
koniu jechać do piekła, to leż po-
rzad wolę na pięknym* Ginc. 23.
• Porzad a. Porzad = ciągle, raz
po raz* Pr. fil. V, 845. *» Porzad
mi djiwają, co mi się nie lubi,
porzad mi dawaja, co ja nie clicę*
F^og. 28, n0 55. Toż ib. 189, nO
380.
Porzad p. Porzad.
Porządek = ład, kolejność: »Za
porza/lkiem = w porządku c Was.
249. >Za jiorziMlkicm w^^zyskie
musi wyłajfować* Wisła IX, 235.
»(izylać za porzą(iki(Mn* == ko-
lejno, nie na wyrywki* Mat. P.
16. II Porządek = odiędósłwo:
»Żt? nio trzymał porządku koło
siebie, pomiatano nim zwykle*
Święt. 513. II » Porządek = nie-
porządek: >Tak sie zgnićwali na
niego, ze mu wsyscy chodzili na
próg porządki rołjić* Święt. 440.
II > Porządek, porządeczek = to
co służy jako środek do uporząd-
kowania czegoś: >Boli mnie żo-
łądek, bo w moim żołądku wielki
nieporządek. Do mego żołądka po-
rządecku trzeba: ćwierci cielęciny
i piecywo chleba* Krak. II, 67.
II Porządek a. Porządki = na-
czynia, statki gospodarskie i t. d.:
» Parobek... do wyrabiania porząd-
ków* Kuj. I, 58. > Drzewo na po-
rządek* ib. 78. » Drzewo na po-
rządki* Pozn. I, 86. » Naczynia
i sprzęty domowe nie bywają już
porządkami, U'cz (osobliwie be-
dnarskie) statkami nazywane* ib..
87. »Cały do gospodarstwa po-
trzebny porządek* ib. III, 197.
• Porządki = narzędzia rzemieśl-
nicze* Krasn. 307. || Porządek
= otoczenie, świta: >Dojechał
w takiem porządku do ty króló-
wny* Cisz. 191. •A teraz taki
porzćidok ma< ib. P. jeszcze Aten.
1879, I, 225 passim.
P o r z ą d e li k o = porządnie (niewła-
ściwie napisane przez ż. K.):
• Przyjedź, przyjedź matuleńko,
Oglądaj się porządeńko* Pauli 138.
(VV dal.^zych strofkach: tatunień-
ku, starszy bracie, siostruneńko,
młodszy bracie).
P o r z ą (i k a r n i a a. S z a r u ź n i a :=
• miejsce (szopa duża lub plac),
gdzie obrabiają draewo porządko-
we* Pozn. Iłl.' 131.
Porządkowy = przeznaczony na
porządki, na wyrób narzędzi:
• Drzewo |)orządkowe* lV)zn. I, 86.
Toż ib. III, 131. II •Porządkowy
= stelmach służący we dworze*
Spr. V, 119. Toż Pozn. I, 87.
• Stelmachów i ludzi porządko-
wych (d(» wyrabiania koryt, uli».
Porządnie — Posad
277
kopanek)* Pozn. I, 111. » Starszy
parobczak, czyli porządkowy =
do wyrabiania porządków (narzę-
dzi, piuga)€ Kuj. I, 58.
Porządnie: »Porząmnie« Święt.
359; ib. 373; ib. 374; ib. 426.
Zb. VII, 11; ib. 34. Rozpr. VIII,
195. »Porzomnie« Cisz. 90. Rozpr.
Vin, 206: ib. IX, 172. Zb. VII,
42. Wisła I, 246. Pr. fil. IV, 235.
»Nieporzomnie« Maz. V, 3.
Porządny: » Porzómny = porządny
I, przyzwoity 2, tęgi co się zo-
wie « Krasn. 307. »Cy tam ni^ma
kej jakiego porzamnego biicaka*
Święt. 584. || ^ Porządny = ła-
dny, przystojny € Sand. 264. Toż
Fed. 406. || »Porządny = zdatny
do robotyc Sand. 264. || Formy:
»Porząmnyc Zaw. Etn. 3. Swięl.
584. >Porząnny« Pr. fil. IV, 235.
Święt. 124. »Porzomny« Wisła I,
246; ib. VII, 361. Cisz. 66. Spr.
IV, 327; ib. 380. ^Porzonny.
Święt. 137. Pr. fil. IV, 861. Czark.
» Porzómny* Krasn. 307.
Porządzać: » Porządzą* ( nieobja-
śnione) Rozpr. IX, 319.
Porządziowy = zdatny na po-
rządki, na wyrób narzędzi: > Drze-
wo porządziowe* Kuj. I, 78. Toż
ib. 11,269. Por. Porządkowy.
Porząmnie, Porząmny p. Po-
rządnie, Porządny,
Porząnny p. Porządny.
Porzecz = porzeczka: » Prosił ci
j^j przy porzycy, niech mu nie
da, choć pożycy* Rad. II, 44.
Porzecze = nad rzeką: »Na po-
rzeczu = ponad rzeką « Sand.
269.
Porzeczka: » Porzeczka czarna a.
pękalka, w niektórych stronach
nazywana smrodynią* Osip. ||
• Podrz<5czki = porzeczki* Pr. fil.
IV, 233. »Por?^czkę urwać* Rad.
II, 44. Por. Porzecz.
Porzeczne = >osep< O.
Porzecz ysko = obmowa: » Wziąć
kogo na przetak, w obmowisko,
w porzeczysko* Cinc. 40.
Porzekadło: » Porzekadło = wyraz
lub wyrażenie, którego ktoś wciąż
używa, raczej z przyzwyczajenia,
niżeli z potrzeby* Spr. V, 398.
Porzeszyć: »P6rzeszec = powią-
zać* Ram. 155.
Porzez = »ośnik< Rozpr. XII, 99.
• Porzyz = ośnik* ib. XVII, 55.
Porzezać: » Miłości sie nie nabawi,
A serduszko sie zakrwawi; Miło-
ścią go porzeże, Złego sie nie
ustrzeże* Zb. IX, 269.
Porzęda: • Zrzęda a. porzęda wy-
twarzać = niebywałe rzeczy ro-
bić* Mil.
Porzędzie = > szereg, rząd* Zb.
II, 10. Toż Cer.
Porzędziom r-=: z rzędu , po po-
rządku: » Będzie 5 ty potem miał
(cudowny grajcar) porzędziom dwa
roki* Zb. VII, 27. •Zmieniają sie
co rok porzędziom (po rzędzią,
porządkiem)* W^isła IX, 76.
Por- zić p. Pojrzeć.
Porzomnie, Porzómny p. Po-
rządnie, Porządny.
Porzonny p. Porządny.
Porzómny p. Porządny.
Porzucić = rzucić: » Porzucili Iro-
mnę na ziemie* Kuj. I, 164. » Po-
rzućcie jej piątaka* Maz. III, 153.
»Zeby sie pan młody nie smucił,
sto złotych za wieniec porzucił*
Fed. 54. II Porzucić = poronić:
• Klacze... płód porzucą* Krak. IV,
89. » Umarłego nie trzeba wieźć
kobyłą, boby porzuciła* Zb. V,
136. Por. Porucić.
Pos = » pocałunek: 'daj mnie po.s'«
Hilf. 177.
Posad = » tyle zboża na klepisku,
ile na jeden raz do młócenia po-
łożą* O. Toż: Hemp. Kuj. 11,275.
II > Kiedy się ptaki do zboża zbie-
gną (co się zowie: 'gdy podlecą
278
Posada — Poseł
na posad*), wówczas pociąga on
(chłop) nagle za sznnrek, czyli
*przyrywa' go, obłak nachyla i przy-
myka się na posad, a kuropatwy
są złapane« Krak. I, 185. || >Po-
sad = miejsce nowożeńców przy
uczcie weselnej « Zb. I, 90; ib. II,
190; ib. II, 273; ib. VII, 253;
ib. VIII, 131. II .Posdd = po-
sagc Pr. fil. IV, 236. Por. P od-
ce pie. Posag.
Posada = > pólko ptasznicze ; myśl. «
Pr. fil.V, 845. Por. Posad.
Posadłowie = » podwórze wraz
z miejscem, na klórem się sto-
doła, szopa i dwór znajdując Pobł.
70.
Po sądny p. Posażni.
Posadzić się := siąść : » Tak biał-
ka sę posadzi* Hilf. 132.
Posadzieć = odsadnić się (?): >Bo
nam koniki posadzieli, śtyry mili
przelecieli* Was. 127.
Posadzka = > miejsce w szopie
na boisku, na którem leżą dwa
snopy zboża przy młóceniu, a pod
nimi ziarno już wymłócone* Spr.
V. 398. II > Mierzwę usuwają
przed boisko, dopóki się jej wię-
cej nie nagromadzi za drugą lub
trzecią 'posadzką'* Święt.7. •Mierz-
wę młócą zaraz przy pierwszej
'posadzce'* ib. || »Posiacka =
posadzka* Spr. IV, 380.
Posag = > wyprawa t. j. skrzynia
z przyodziewkiem, bielizną i po-
ścielą* Spr. V, 398. >Panna do-
staje posag i wiano. Nazwa wiana
obejmuje tylko żywy inwentarz;
do posa^ni należy: wyprawa, pie-
niądze, ziemia i t. p.* Was. 69.
II > Drużba... zabija w ścianę 'po-
sag', czyli trzy kołeczki w równej
linji, na których rozściełają ręcz-
nik* Chełm. I 223.
Posankować się = » pojeździć
sankami* Pr. fil. V, 845.
P o s a ż a ć = brać w posagu (?) :
>A ten kufer srebra sami posa-
żajcie, szkatułę pieniędzy na ubo-
gich dajcie* Zb. II, 40.
Posażni = posagowy, wzięty w po-
sagu: >Wstańże synowa... są po-
sażnie krowy, trzeba je wydoić <
Kuj. I, 306. »Są po>adne (zam.
posażnie K.) krowy, trzeba je wy-
doić* Pozn. IV, 76.
Posażnica = » kobieta, która od-
biera i odwozi w końcu wesela
posag dla panny młodej* Pr. fil.
V, 845.
Posadek = » posadzenie, podejrze-
nie* Krak. IV, 317. Toż Krak. III,
88; Rozpr. VIII, 196; Beld. 77.
Posądzić na kogo = posądzić
kogo: >Na mnie nie posądź* Pozn.
V, 163. »Na grajczyka posądziłyc
Łęcz. 191.
Posadzka = > posądzenie* Pr. fil.
V, 845.
Poschnąć = zeschnąć się: >Djebli
poschły na scypy* Zb. XV, 21.
Poschodzić = wzejść: > Przed
Św. Janem każda roślina 'poscho-
dzić* musi* Święt. 594.
Po schód słońca= » wschód słoń-
ca* Cer.
Posećer= » młot do rozbijania ka-
mieni* Ram. 155 (posiekier).
Poseliny =- > poselstwo, wysłanie
starszego gospodarza z prośbą
o rękę dziewczyny* Rozpr. XXVI,
389. > Zaloty a. poseliny a. "oga-
dzinv* w teniże znaczeniu: Zb.
XIV,'82. Toż: Zb. XV, 121; Wisła
111, 29.
Poseł = poseł weselny, pośrednik
przy umawianiu się o małżeństwo:
»Svn ojców... pyta sie, kogo ma
za posła wy.słać* Wisła IX, 226.
• Baba, chtóra je w posłach* ib.
228. »Baba, co je za posła* ib.
II Formv: >Posieł* Kai. I, 100;
Spr. IV,' 359: .Posoł* Rozpr. IX,
112. Wisła VIII, 102. Por. Po-
sły.
Posyłać się — Posilad
279
Pos^ładsię a. Przysyłać się
= słać posłów weselnych: •Od-
rzucony parobek... posćła się wtedy
bezzwłocznie do drugiej dziewki «
Chełm. I, 239. » Jeżeli dziewka
za przysełającego się pójśd ma
ochotę* ib.
Po senno = >posępnie, chmurno*
Pr. fil. V, 845.
Posesorowy: »Był ci to Derewic,
posesorowy dziedzic* Was. 211.
Posępnica = >melancholja< Ust
z Kujaw.
Po siad = » siedzenie, np. 'Leciały
siwe gąski z posiadu'* Pr. fil. IV,
236. » Powstańcie już z posiada*
Rad. I, 201. »Za jednym posia-
dem śniadanie z obiadem* Spr.
V, 398. II »Posiad = sposob-
ność* Święt. 711.
Posiadka = posiedzenie, gościna:
>Na długom zabawkę, na krotkom
posiadkę* Kai. 1, 161. Toż Pleszcz.
41 i 173.
Posiadło = > siedlisko, zamieszka-
nie z rodziną; nie oznacza prawa
dziedzictwa, ale stałe użytkowanie
z siedziby* Pr. fil. IV, 861.
Po siady = » odwiedziny * Spr. IV»
310. Toż Spr. V, 398; Rozpr-
XVII, 55.
Posiadzka p. Posadzka.
Posiąść = zasiąść, pousiadać: > Po-
siedli za krzasła* Zb. V, 201.
• Posiedli koło stołu* ib. 232. >Po-
siędą se* ib. XIV, 100 »Tu se
posiędą* Rozpr. VIII, 224. •Po-
siedli, jedzą* Pozn.VI, 97. •Wszy-
scy sobie posiedli* ib. 190. •Po-
siedli* Cisz. 157. •Posiądźcie*
Święt. 156.
P o s i c i e = • poszycie dachu * Pr.
fil. V, 846.
Posiec = pokosić: »By nui dała
swoją łączkę posiec* Lip. 89.
• Posiekę ją sama* Łęcz. 92. •Jak
zaś go (groch) parobek posik (po-
siekł)* Pozn. VI, 162. •ł.ąka nie-
posieczona* Zb. IV, 182.
Po siecz = » poręb* Roczn. 227.
Posieczysko: > Posićczysko =
ścięte pole po żniwie* Kuj. I,
318.
Posiedlisko= » mieszkanie w cha-
łupie* Krak. IV, 318.
Posiedzenie=> mieszkanie * Czark.
II Posiedzenie = miejsce, zajęcie,
posada: » Który chce, niech bę-
dzie we młynie po mnie, a dru-
dzy to sobie posiedzenia szukaj-
cie* Krak. IV, 108.
Posiedzialność = •miejsce za-
budowane i zamieszkane* Pr. fil.
V, 845. II »Posiedzialność = wła-
sność* Pr. fil. IV, 236.
Posiedziciel = » posiadacz, oby-
watel, właściciel posiadłości grun-
towej* Zb. I, 22. Toż ib. 35. Pr.
fil. V, 846. Pozn. III, 130.
Posiedzieć = •być spokojnym
np. 'posiedzi' = nie .swawol, uspo-
kój się!* Zb. I, 49.
Posieje = >wysiewki od krup,
mąki* Petr.
Posiekier p. Posećer.
Posielać = » posyłać « Wisła IX,
76. Por. Posilać, Posłać.
Posieł p. Poseł.
Posiepać się = » popadać się,
o skórze na rękach i nog<ich od
zimna i wilgoci* Spr. V, 140. |j
• Posiepać* = potargać: >Za to,
ześ mu (żydowi) brodę posiepał,
mars do kryminału I* Wisła VII,
306.
Posierocieć: » Posierocieć , gdy
wskutek zimna wyjdą na ciało
pryszczyki, gruczołki, które nazy-
wają 'sierotami', mówią, że czło-
wiek ten posierociał* Kolb.
Posierznąć = mieć sierść zjeżo-
ną: >A tyn kóń tak posiyrz (sierść
mu się pojeżyła)* Zb. XI, 97.
Posilać = » posyłać* Spr. IV, 359.
280
Posiłkować — Poskata
Posiłkować = >jeśd, odżywiad
siec Pieszcz. 41.
Posinić = >posiniaczyć, siniaki
porobić* Ust. z Litwy.
Posiostra: »A wsakeś mi to nie
sama, bo z tatusiem i matusią...
i braciskiem i siostrzycką i po-
bratkiem i posiostrą... to obieca-
ła« Rad. II, 100. .Pósiostra (pół-
siostra) = siostra stryjeczna, sio-
stra cioteczna, kuzynka* PoW. 69.
>Półsiostra«: >Półsostra = ku-
zynka, krewna, zwłaszcza siostra
stryjeczna lub cioteczna* Ram.
139. Por. Pobrat, Półbrat.
P os i pak a = > pogardliwa nfizwa
niższego urzędnika rosyjskiego*
Roczn. 227.
Posiwawy = > szpakowaty* Ust.
z Łodzi.
P o s i w i ć : » Puse'wic = siwizną po-
kryć* Ram. 155.
Poskaczkować = »poskakiwać*
Pr. fil. V, 846.
Poskakiwać = poskoczyć kolej-
no: >To óni poskakują mu do po-
mocy* (poskoczą) Święt. 441. ||
• Poskakiwać = podskakiwać, ska-
kać: >Kej idzie do karczmy to se
poskakuje* Aten. 1877, VI, 663.
Toż Wędr. XXVI, 172.
Poskarpny = » mało jedzący*
Rozi)r. XVII, 55. Toż Spr. IV,
348; ib. V, 399.
Posklepać = poklepać klepaczką
czyli kijanką: »Pospierają kobiety
bielizna, wypłóczą w stawie, po-
skb/pają na stołkach* Pozn. I,
107.
P o s k 1 u d z a ć = » pozbierać , po-
sprzątać « Pr. fil. V, 846.
Poskoczyć = skoczyć: >Na go-
łych kolanach do ni poskocuł*
(ihełch. I, 143. II Poskoczyć =
podsko(!zyć, wzrosiuić, zwiększyć
si(j' (o cenio): » Takiej drożyzny
na zboże nie będzie u nas zaje-
dno, a choć i poskoczy kiedy, to
przeć nie na długo* Kam. 48.
Poskrobek=: » niewielka ilość roz-
czyny, zeskrobana nożem z we-
wnętrznych ścian dzieży i pozo-
stawiona na krawędzi wewnętrz-
nej dna jej, jako ferment, mający
służyć do zarobienia rozczyny na
pieczywo następne* Osip. || »Po-
skrobek* = bułeczka z zeskro-
banego ze ścian dzieży ciasta:
• Wyskrobała dzieżkę i wsadziła
do pieca mały poskrobek dla
dziadka* Zb. X,'l03. .Poskrobek
= chleb z resztek ciasta* Świcl.
711. II »Poskrobki = z obór, sla-
jen podwórza cząstki wyskrobane
jeszcze gnoju, błota* Żb. I, 22.
II » Poskrobek = dziecko naj-
młodsze w rodzinie* Parcz. Por.
Pod skro bek.
Poskromić się = » uporać się
z robotą, skończyć pracę* Pobł.
1 38. » Poskromi się = uwolni się,
ukończy robotę* Pozn. I, 10&. ||
• Poskromić się = zjeść z mię-
sem w poście* Pr. 111. IV, 236.
Poskromność = > uległość * Fed.
400. »Z najwiekso poskromnościo
i wesoło.ścio* ib. 72.
Poskrobek p. Poskrobek.
Poskucić = >. sprzątnąć* Rozpr.
XVII, ó5. II »P()skucić= dopo-
magać* Spr. IV, 338. Toż Wisła
II, 774. II > Poskucić sie = po-
służyć się* Kozpr. XX, 433. Por.
P o s k u t a ć.
P o s k u c o w a ć = » nudzić się, kwa-
sić się* Wrze.ś. 18.
Poskurać = wskórać : » Nic nie
poskiirali* Kam. 10. Por. Po-
s k u z y ć.
P o s k u r a n i e = korzyść , zy.sk :
»Trza (chłopu) bez poskurania
odejść* Kam. 174.
P o s k u I a = » posługa np. musę iść
domu i zrobić poskulę* Zb. II,
251.
Poskulać — Poslychnąć
281
Poskutać = > robić posługę* Zb.
II, 251. Por. Poskucić.
Poskuzyć = > zyskać, odnieść sku-
tek* Rozpr. XX, 433. Por. Po-
skur ać.
Posłać: »Poślę« 1 os. I. p. Rog.
98, no 178, zwr. 3. Toż ib. 105,
n®196, zwr. 2. »Poślijcie mi po
malerzac ib. 106, n® 197. »Po
księdza posłojcie* Lub. I, 260.
Por. Posielać, Posilać.
Posłaniec = »swal« Spr. IV, 327.
II » Posłaniec zły = djabeł: >Bo
to óna o tem nie wić co mówi,
tćlko jej to musi za wolą boską
dyktować ten to posłaniec zły,
co w niej siedzi* Pozn. VII, 114.
Posłanko = kołyska, kolebka: » Je-
szcześ-ci była w powiciu, matka
mówiła: mój zięciu , Jeszcześ-ci
była w posłanku, matka mówiła:
kochanku* Pozn. V, 92. » Matka
płacze bez ustanku, te spij sobie
na posłanku* Derd. 34.
Posłeszny p. Posłuszny.
Posłonck = >złotojeść, helianthe-
mum Yulgare* Petr.
Po słonku p. Po.
P o s ł o n n y > a. słonny = ku słońcu
obrócony, np. posłonne miejsce*
Zb. II, 253.
Po słoń: »'Buk na posłoń kręty' —
jest drewnem dobrem na sprzęt,
ale *na opak kręty' nie dobrze się
szczypie* Spr. IV, 307. Por. Po
słonku.
Posłuch = > posłuszeństwo * Pleszcz.
41.
Posłuch acz = słuchający: > Po-
słuchajcie posłuchace, co powie-
dzą powiedace* Maz. III, 77.
Posłuchać = » zgodzić się, czyli
przystać na jaką propozycję, do-
konać czynności, żądanej przez
kogo* Osip. II » (Dziadek) siad
u iiorgan i posuchd (słucha)* Zb.
VII, 28. »Tąn sie budzi i posu-
cha (= posłucha) co sie dzieje*
ib. 75.
Posłuchmienny = » posłuszny,
uległy* Pr. fil. IV, 861.
Posłuchnąć: >Posłuchnę* Rozpr.
IX, 348. .Posjuchnył* ib. 349.
Por. Posłychnąć.
Posługaczka: » Oni weśli do dwo-
ru, w niem wszystko gotowe: dla
ni posługacki, dla nigo dubeltówka
wisi na ścianie* Chełch. II, 9.
Posługować= posługiwać : » (Wdo-
wa) zaraz zacęna placek piec i po-
sługować Panu Bogu* Zb. VII, 41.
Posłuszność: » Pósłósznosc = po-
słuszeństwo* Ram. 155.
Posłuszny: » Posłószny a. posłe-
szny* Rozpr. XII, 12. > Posłuszny
ku niemu* Ust. z Jaworza. || •Po-
słuszny = służący; być posłu-
sznym = służyć* Pr. fil. V, 846.
>Szynkarz spełnia funkcyje t. zw.
posłusznego* Zb. XIII, 55.
Posłużeczki : > Żebyście nam po-
moji^li zjeść, spić, z nami się u we-
selić, do góry podskocyć i iiod
druzecki na po.-^łuzecki * Zb. XIV,
85.
Posłużny ^ zapewne u.^-łużny:
> Udała się rozkochana dziewka
do owej baby, a wszystko onej
opowiedziawszy, o radę prosiła.
Posłużna babina dała dziewce garść
wyczesanego lnu jak na kądziel*
etc. Bal. 83.
Posłużyć: >Aby czarownica kro-
wom nie posłużyła, aby te mlćka
nie postradały, przybijają do progu
stajni podkowę* Zb. V, 121.
Posły = >te pszczoły, które w cza-
sie wy rojenia lecą szukać nowego
siedliska dla młodego roju* Pr.
fil. IV, 861.
Posłychnąć: >A Maryja ze swym
synaczkiem, gdy posły chnęła, Oj
do Egiptu, do Jeruzalem tam ucie-
kała* Zb. III, 23. Por. Posłu-
ch n ą ć.
282
Posmarzczać się — Posowa
Posmarzczad się: > Piiósinarzcać
sie =:: poskurczać się, o skórze
na ciele ludzkim« Rozpr. IX, 213.
Pos niecić = »posmucić< Wis^a
III, 88. >Posmęci się trochę, po-
smęci i przesłanie* Orzeszkowa,
Bene nati 100.
Posmętkowad = »pomvśleć< Pr.
fil. V, 846.
Posniiatać = »poziniatać* Pr. fil.
V, 846.
Posmolić = » powalać* Czark.
Posmucidsię: » Spadł ci wianu-
.sck, pokrusył się, A mój najmilsy
po.sniucił się€ Wisła III, 590.
Posniuknąć: >Pos?nukna.c = po-
wieść dłonią po czemś, pogładzić*
Hilf. 181. Por. Posmukować.
P o s m u k o w a ć > kłosy = przecią-
gać i wyciskać dłonią kłosy, by
wypadło ziarno* Krak. IV, 321
p. w. Smyk. » Garścią posmykuje
kłódki* Kam. 72.
Po smyczki: »Posmycki = drobna
kradzież, porywanie cudzej wła-
sności* Spr. V, 399.
Posmygacz = »smyk, wyrostek,
młody człowiek a także młode
zwierzę* Rocź-n. 227.
P o s m y k : » Zbierać siano posmykiem
a. posmykami = sunąć kopkę
na powrozach tam gdzie wozem
trudno* Ust. z Królestwa. || »Po-
smyk = część składowa skrzynki
do sieczki* Udz. || » Brona (bo-
rona) składa się z pięciu drewnia-
nych czworobocznych słupków
(w Krakows. półbronki), dwóch
wprawionych w nie poprzecznie
cieńszych nieco listewek zwanych
snózy. jednej cienkiej listewki łą-
czącej dwa skrajne słupki z sobą
zwanej posmyk (w Krakows. pa-
lyk). Chełm.' I, 105.
P o s m V k a c z = » złodziej « Spr. IV,
338.
P o s m y k o w a ć p. P o s m u k o w a ć.
P o s m y r k a = » mowa między ludź-
mi w gminie o czemś ważniej-
szem * Udz.
Posny p. Postny.
Posoba p. Posowa.
Posobica: » Posobicą = osobno,
z osobna, pojedynczo* Zb. I, 27.
• Posobicą = po osobie, po je-'
dnemu* Pozn. II, 122. »Chciśł
iść... posobicą (== osobno, sam
jeden)* ib. VI, 45. » Posobicą (=
osobno) każdy* ib. 90. > Każdy
posobicą (osobno) ib. 103. •Po-
sobicą* w temże znacz. Poin.VI,
3; ib. 221: ib. 354. »W posobicy
(= z osobna)* ib. 77. >Z poso-
bicy*: > Wojska takipgo, jak sie
zndjduje rozmajite w kraju, co
królowie mają — bo już posobicy
nie bćde powiadał* ib. 112.
Posocać p. Posocić.
Posocić »a. Posocać = pchać,
popychać* Rozpr. XVII, 62 p. w.
Socić. » Posocić = popychać*
Spr. IV, 28.
Posoka =» krew, a zwła.szcza krew
zwierząt* Udz. > Ludzie mają krew,
domowe zwierzęta — juchę, dzi-
kie zaś — posokę lub farbę*
Pleszcz. 49. II » Posoka* = zupa
z krwi: »Jeść posokę gotowaną <
• Krak. III, 71. Toż ib. 73. .Spiift-
rządziuła te kref, narobiu^a zaś
te puósoki, dawała jim jeś* Rozpr.
IX, 198. II .Posoka I = przekleń-
stwo* Dyg.
Posoł p. Poseł.
Posonlorzyć się = » powadzić
się, posprzeczać się* Pr. fil. V,
8.16.
Posowa = » pułap* Kuj. 1,78. Toż
Kuj. II, 275. Zb. I 35. Pozn. III,
131. Mil. W temże znaczeniu:
Pozn. I, 191; ib. II, 76. Nadm.
80. »Balka... podtrzymuje posowę,
czyli słup z desek* Pozn. II, 176.
» Posoba a. posowa = pułap*
Pozn. 1,88. » Posoba = posowa c
Wisła III, 726. .Posoba = po-
Posowied — Pospół
sowa, sofitc Piątk. Parcz. »Puo-
suoba< Rozpr. IX, 132. >Posoba«
w lemże znacz. Pozn. VI, 333.
Posowieć = > zdziczeć jak sowa
lub ptak drapieżny* Maz. III, 120.
>Nase druchny poso wiały « ib.
Pospać się = usnąć: >Dopiro jak
oni sie pospali, tak on posed<
Kozł. 354. » Pospać się« = za-
spać: »A]e ci bracia nic (nie przy-
chodzą z pomocą). Bo óni sie bez
ten cas pospali* Zb. XI, 88. Por.
Pośpić się.
Pospadać = » wymrzeć — o pszczo-
łach: pszczoły pospadały* Pr. fil.
V, 846.
Pospadować = pospadać, spaść:
• S^ćkim łby pospadowały* Zb. V,
241. »Z twoji główki pospaduje
ziele* ib.VI, 108. Por. Po spaść.
Pospaść = spaść: »Żeb^ wama^
chaje, łb^ pospadł^ z karku* Derd.
53. Por. Pospadować.
Pospiać p. Pośpiać.
Po spierać: »W poniedziałek zwykle
pospierają fpo-piorą) kobiety bie-
liznę* Pozn. I, 107.
Pospieszać: »Pilić = nękać, do-
kuczać, pospieszać kogoś* Krak.
IV, 316 p. w. Pilić.
Pospodawać: » Wsyścy se ręce
pospodawali i pośłi* Zb.VII, 51.
Pospol = >raz poraź np. był po-
spol* Ust. z Litwy. >Pospol(e)*
Arch. IX, 371 (białoruskie).
Pospolitość = » pospólstwo, szary
koniec publiczności* Krak. IV,
318.
Pospolitować się= » zadawać
się z tłuszczą, nie szanować się*
Krak. IV, 318 p. w. Pospoli-
tość.
Pospolity: > Warsawa , Warsa wa,
któregoś ty pana? Całej pospoli-
tej i całego świata* Rud. 207.
Pospołecznie: »Tam-ci (w domu
weselnym) będziewa pospołecnie
pozywać. Co nam Bóg racy dać*
Wójc. II, 111. Toż Kai. I, 176.
Pospołu = » łącznie, wspólnie, ra-
zem* Osip. »Choc swą siłę bje-
dak całą bjerze do pospołu, Wstać
nie może* Derd. 108. Por. Po-
spół.
Po s pominąć se= -przypominać
sobie: ja se pospominam* Pr. fil.
V, 846.
Pospomitować p. Pospono-
wać.
Posponować >a. pospomitować
(pospolitować) = ubliżać, zbe-
szcześcić, znieważać, zwyzywać,
np. za cóz-to ja sposponowany?*
Krak. IV, 318. » Posponować =
skompromitować kogo umyślnie,
pomiatać kim publicznie* Osip.
»Tyś mnie zawse tak posponował
(ubliżał mi)* Rad. II, 19. •Pospo-
nować = wstydzić kugo* Sand.
264. > Posponować = przeklinać*
Udz.
Pos po n o wan ie = ubliżenie: »Któ-
rej nie oblano, uważała to sobie
za wielki despekt i posponowanie*
Wisła V, 754.
Posporny = »spory: trześnie ma-
my posporne* Pr. fil. V, 846.
Posporzyć = > pośpieszyć * Pr. fil.
V, 846.
P o s p ó 1 n i e : » Póspólnie = wspól-
nie, łącznie* Ram. 156. >Idom do
tego prawa póspólnie: naprzód
idzie pies, potym idzie kurńs,
a potym kot* Zb. XV, 43. Por.
Pospol.
Pospólność: »P6spólnosc = wspól-
ność, łączność* Ram. 156.
Po spoiny: » Póspólny = wspólny,
łączny* Ram. 156. || » Póspólny
chleb* = pytlowy* Pr. fil. V,
846.
Pospólstwo = » pospolite ruszenie
na wojnę* Pr. fil. IV, 861.
Pospół: »Atej zrobili taką kura-
284
PospóJka — Postać
racka, co chodzili póspoJ wszilcf
trze/ Hilf. 131.
Pospółka= » mięso poprzerasiane,
słonina* Zb. XI, 75. || »200 wa-
gonów posp(')łki, węgiel, koks na
wagon y sprzedani « Ogłoszenie w je-
dnym z dzienników warszawskich.
P o s p r a w i ć : » Mój Jasieiiku młody!
Ty mi dusz wygody: Sukienki po-
sprawisz* Wójc. II, 245.
Posprzątad= » zebrać niepotrzebne
lub rozrzucone rzeczy, wyczyścić
mie>zkanie« Święl. 711. >Jak ta
już poprząlali, tak ociec z maco-
chą pośli spać* Krak. IV, 162.
Posprzedać: » Po.s[)rzedała krowy,
posprzedała woły< Kozł. 289. Maz.
II, 253. » Pojechał na jarmak,
ażeby to posprzedać* Zb.V, 206.
>Jak te mietły pos[)rzedał, po-
szed* Pozn. VI, 167. »Posprze-
dajcie owce« Zb. X, 288. > Jedna
drugiej szepce: kupmy sobie cze-
pce, jak się źle wydamy, to je
pospi-zedamy* Kieł. II, 9. •Wie-
cheć słomy posprzedaj* ib. 14.
>Posprzedajła krowy < ib. 59.
»Koniki'ni posprzedał« ib. 165.
» Stery konie posprzedał* Rad. II,
69. > Kurcąłecka posprzedam*
Łęcz. 125. > Złodzieje posprzedali
psenice* Clisz. I, 299. »Posprze-
dejze, co ly mas: Posprzedej ka-
mienice* Święt. 227.
Posrebrzać: » Póstrzcbrzac = po-
srebrzać* Ram. 156.
Posrebrzany: »Postrzebniane« Ust.
z Jaworza 1891. »Pośreblany (po-
srebrzany)* Cisz. I, 239. »To je
le póslrzcbrzane* Kam. 156 p. w.
Posłrzebrzac.
P o s r u c a «; = pozrzucać : » Posru-
cjlł* Cisz. I, 292.
Posl = »po-*terunok straży pogra-
nicznej* Cisz. I, 297. » Wjechał
w pi«Twsze po^^ty (= warty)*
Kęłrz. 86. »Pyta sie znów na po-
ście ten żołmierz« Zb. IV, 199.
Por. Pusta.
Post: »Póst = post* Spr. V, 399.
Toż Wisła VII, 306. » Całował ją
w mięsopust, całował i w posty«
Kiei. II, 52. » Daliście kapusty,
dali, aleście nam nie siekali, ani-
ście nam okrasili, postem-eście
postawili* Lub. I, 163.
Postać = »niiej.sce u żniwa gdzie
staje najlepszy żniwak, zwykle
z lewej strony* Pr. fil. V, 846.
> Postać = podczas żniwa przodo-
wanie najlepszej żniwiarki wszyst-
kim innym. Mówią: *być na po-
staci, stać na postaci' czyli przo-
dować, przewodniczyć żniwiarzom
na zagonie przez całe żniwa* Pr.
fil. IV, 861. .Postać = zagon «
Ust. z Litwy. II >Nie pójdę ja za
mąż, bo (o smutna postać, dla
jednego chłopca niewolnicą zo-
stać* Krak. II, 489.
Postać = stanąć: » Postój kaczko,
dam ci cacko. Nie postoję, bo się
boję* Maz. III, 336. Toż Nadm.
89. »Nie postoje, bo sie boje*
Pieszcz. 224. > 'Stańcie do pracy'...
I postali... i dziękowali Rogu* Zb.
XV, 33. »'Stójże jeno dziócho'...
'A ja nie postoję'* Rog. 101, n*
184. II » Postać = być obecnym*
Mil. >Już łam (w karczmie) nie
postoję, jaż se ją (skórę) wygoję*
Wójc. II, 195. Toż Oles.' 170.
>Igła na tem nie postoi* Zb. X,
144. »Albo jedź, albo stój, albo
tu nie postój* ib. 279. » Nie po-
stój tu córecko* Kai. I, 189. •By-
wali tam chłopcy... teraz nie po-
stoją z torbami dziadowie* Sand.
228. »Rodaj było nie postało na-
sze kochanie* Kuj. 11,35. II •Po-
stać myślą* = przyjść na myśl:
• Ani myślą ])Ostało chłopu lylo
brać* Kam. 110. j| »Postać =
postawić: >Za dużą góreczką wy-
pad szy i do góry uszy postawszy:
Postajać — Postaw
28a
Otóż teraz wy myśliwcy całujcie
mnie w skoki* Łęcz. 142. || Por.
Post aj ad, Postanąd, Posto-
je ć, Powstać.
Post aj ad = wstad, stanąd: >No,
tera stańcie w koło, żebyście wi-
dzieli jak bcde pił. Óni posta-
jali* Zb. XI, 122. || »Postajad«
= nastawać, grozić: >Óna cie
będzie broni];a, zęby nabardzi na
ciebie postajali* Zb. XV, 3.
Postanąd: >Puosl^nąd = stanąd:
piiostanij bratku* Rozpr. VIII, 160.
»Postanón* Rozpr. IX, 331. »Po-
stanynyście = poslanęłyście <
Rozpr. X, 235. Toż ib. 264. »Po-
coście tu przysły i postanęłyście,
pojenaby jedna drugom, tańcowa-
łybyścioc Zb. XII, 219. »Apocóz
przysliścic i posłaneliście* Oles.
172. II > Postanąd* = zatrzymać
się: >U drzwi poslanoły* Fed. I,
220. >Znowa postanęni, iiodniielli
te raki* Zb. VII, 8. »Żydowie se
postanęli, radę sobie uczynili* Zb.
IX, 14. »Jendory postanęły, za-
darły ogony* Kuj. II, 67. >0 ty
matko z córkami da postań za
oknami* Kieł. II, 159. || »Posta-
nąd* = ustać: »Czy ci konie
postanęły, czy sam nie możesz*
Pozn. V, 132. >Czy ci wołki po-
stanęły* Zb. VIII, 110. » Czy wam
wołki postanęły* ib. 111. || »Po-
stanąć* = wstać: >Postańcie, po-
stańcie muzyki na nogi* Zb. XII,
196. II »Postanąć* = ustawić się:
• Panowie ojcowie i wy panie
matki postaiicie po prawicy* Pozn.
II, 226. > Postanęli wszyscy w pa-
radzie* Rog. 38, no 69, zwr. 20.
»Kazałok im (dziadkom) postanąć
rzędem* Zb. VII, 24. » Wszystkie
panny postanęły w wianeczku*
Pozn. II, 235. >Druzyno moja,
postańze w rzędzie* Rad. I, 230.
II »Postaną('*« = pokazać się:
>Noga moja tam nie postanie* iMil.
Postanowić = stworzyć: > Pobło-
gosław Boże Ojcze te dary, coś
nam je postanowił* Pozn. I, 213.
>Jest to syn Boży... Co postano-
wił niebo i ziemię. Na ziemi
wszyćko stworzenie* Zb. IX, 18.
II >Postanowid się* = zostad,
stad się: »Ci czarci widzą, że ón
wcale ani giidad nie chce, i gru-
bijanem wielgim sie kole czńrtów
postanowiuł* Pozn. VI, 85. |j
>Pan Jezus sie melduje za do-
ktora u tego króla, i że ón tak
te królowe postanowi (postawi na
nogi), że óna zmartwychwstanie*
Pozn. VI, 168.
Postań cv ^ > powstańcy « Święt.
319.
Postarzejszy: > Pan młody obiera
sobie dwu drużbów i starostę,
który tu zwykle nazywa się sta-
rzejsy albo postarzejsy* Aten.
1877, II, 642.
Po s tata p. Postawa.
Postatkować: > (Matka syna) błaga,
hf lepij postatkował sobie* Derd.
J. 24.
Postatkowanie= przodownictwo
przy żniwie: »Postatnica dostanie
nagrodę za postatkowanie* Maz.
V, 101.
Postatnica = > żniwiarka, żnąca
na przedzie przez całe żniwa*
Czark. » Postatnica = przodowni-
ca, dziewucłia, która żnie zboże
najlepiej, zajmuje pierwszy zagon
z prawej strony w szeregu żni-
wiarzy i przez całe żniwa im
przewodniczy, czyli jost na po-
staci, a w dożynki niesie wieniec
gospodarzowi i otrzymuje nagro-
dę* Pr. fil. IV, 862. W temże
znaczeniu: Maz. V, 101. Fed. I,
168. Por. Post ad.
Postaw = 60 pa*<m przędzy lnia-
nej: »3 parniki (stanowią) po-
staw* Pozn. I, 109. II » Po-
staw w tkactwie wiejskim znaczy
286
Postawa — Postnikować
osnowę, czyli w płótnie przędzę
podłużną w przeciwstawieniu do
poprzecznej, zwanej wątkiem. Po-
staw więc krzyżuje się z wątkiem.
Te nici i przędziwo podłużne zo-
wią zwykle przed utkaniem osno-
wą, a dopiero po wy tkaniu po-
stawem « Pr. fil. IV, 862. > Biorąc
na postaw przędzę lnianą, a na
porób wełnę c Zb. II, 214. >Było
z tego dwa postawie, było z tego
dwa rękawie* Maz. II, 222. » Przez
płochę i nicielnice przeciągnięty
jest postaw* Was. 57. » Między
temi szczebelkami (płochy) prze-
chodzą nici postawu* Wisła VII,
291. > Nabiera postaw nici z kilku
falf naraz* Swięt. 31.
Postawa: > Postawa = postać, po-
stawa* Ram. 156. Toż Hilf. 177.
• Postała = postawa* Pr. fil. V,
846. II » Postawa = stan* Ram.
156. II » Postawka = krosna tka-
ckie* Hilf. 177. II .Postawa* =
osnowa w płótnie: >P6stawa jidze
wzdłuż płótna a wątk wszerz*
Cen. 66. Por. Postaw.
Po s t a w ać == > stawać często* Rozpr.
VIII, 281. »P6slawać = stawać
często* Rozpr. IX, 212. .Bydło
co chwilo ])Ostawa* Zb. VI, 188.
II »Poslawa(:« = znajdować się:
• Do świętego Mikołajka paciorek
mawiać. Nie będzie dnsycka jego
w piekle postawać* Święt. 254.
.Tko do świętego Mikołajka pa-
ciorek gada, nikiej jego dusa
w piokle nio postawa* Zb. III,
29. Por. Postać.
Postawiać: .A gdzież jo (wołki)
posławiamyc Rog. 242. n" 493,
zwr. 5. .Choćby strzegła i nad-
slrzogłn i .stróża mi postawiała,
lo óiia iniii*.* ni(* nsłrzcżo* Pozn.
IV, no.
P (► s ł a w i ('• : .Chłop j)ostawił woczy
na jłoco-^sora* Kafn. 1 ().'). >Po-
slawU o<*y zi* złości* Zb. II, 2H6.
> Mówią, że np. ten a ten gospo-
darz lub kmieć postawił się, gdy
zbudował sobie mieszkanie* Krak.
I, 148. .Postawić kogo na nogi
= 1, rozgniewać kogo 2, pomóc
komu z biedy* Cinc. 32. .Po-
stawić sie na nogi = 1, oburzyć
się 2, wyjść z biedy* Cinc. 32.
.Postawić się = wystąpić wspa-
niale, popisać się wystawnością*
Konkurs Gazety Świątecznej r.
1893.
Postawny = .człowiek okazały*
Osip. .Postawni = piękny* Hilf.
177.
Postąpek p. Postępek.
Postępek = postęp: .(lociec jego
widzącf postępki w nauce, pil-
ności i posłuszeństwie* Zb. V,
191. .Postąpek = krok, *co po-
stąpek' = co krok* Pr. fil. IV,
236.
Postępować się: > Nie postępuj
się za mna, bo se zgubis onuce*
Was. 215.'
Postnik = . wieczerza wigilijna*
Hemp. W temże znaczeniu: Maz.
III, 53; ib.V, 64. Wisła VII, 76;
ib. 415. Pr. fil. V, 846. .Pośnik*
w temże znaczeniu: Was. 102.
Pr. fil. V, 847. Zb.VIII, 253: ib.
263; ib. 265; ib. XIV, 24; ib.
38; ib. 161. Udz. Jastrz. .Sta-
wiają miskę z potrawą przy po-
śniku (wieczerzy)* Zb. X, 87.
.Gierbować na pośnik = werbo-
wać na postnik, postną wiecze-
rzę* Lub. I, 322. .Pośnyk =
postnik* Chełm. I, 64. || .Postnik
wigilja Bożego Narodzenia* Pr. fil.
V, 846. II .Pośnik* = post:
.Chto te inodlitewke będzie mó-
wiuj w piątek do pośniku* Wisła
III, 599. >W piątek do posniku
([K»lii)< Zb. IX, 51.
P o s t II i k o w a ('• = jeść wieczeraę
wigilijną: .Iważają, aby liczba
Postny — Postronek
287
osób pośnikujących była parzysta*
Zb. XIV, 39.
Postny: »Posny = postny; posny
Wojtek — chłopak nie jadający
wieprzowiny taką nazwę otrzy-
mał* Pr. fil. V, 846. > Do wiecze-
rzy (wigilijnej) u ludu posny obiad
czyli postnik zwanej* Maz. III,
53. »Pośny (postny)* Ust. z Li-
twy.
Postojalec: » Zapewne przechodzi
przez Szcgiedyn wojsko i przysy-
łają nam postojalców na kwatery*
Jeż. » Stara Agafja miała zwyczaj
siadywać godzinami u swoich po-
stojalców* Kraszewski.
Postojały dwór = austerja (ru-
siiis.): > Wtedy w postojałych dwo-
rach, czyli austerjach, zebrani po-
dróżni oczekują często o głodzie*
Korzeniowski.
P o s t o j e ć : > Póstojec = postać : Cz^
tf abj^ chwilci nie póstojisz?*
Ram. 156. >Nic tam nie robiłem,
tylko trocha postojałem* Zb. II,
99. » Kółka (u pługa) mu się po-
łamały i koniki postojały* Pozn.
V, ll'8. Por. Postać.
P o s t o 1 i c a : » Ach wstaj Adamie,
wstaj! masz przyjaciela swego;
będziecie w raju na postolicy mie-
szkali, abyście jabłko z drzewa
nie zerwali* Pozn. II, 297.
Postoi nik = > Rusin -w postołach
chodzący. Od post ołów Ru sini po-
stolnikami nazwani* O. » Wie-
śniacy i wieśniaczki noszji po-
stoły, czyli obuwie z kory lipowej,
a czasem ze skóry plecione, a ztąd
postolnikami zwani* (Ihełm. I, 44.
>Poslolnik == nazwa ludu nad
Bufriem* Knc. W. XVI. 198.
Poslolski p. Apostolski.
P o s t o ł y = » chodaki, łapcie, obu-
wia' proste z łyka lub ze skóry*
Ro<-zn. 188 p. w. Chodak. Toż ib.
227. Zb. I, 74. »Postoły = obu-
wie z kory li|)owej, a czasem ze
skóry plecione* Chełm. I, 44.
>Postoł, postoły = rodzaj pro-
stego n ludu obuwia: owija się
nogę suknem lub szmatą, a czwo-
rograniasty kawał skóry z dziur-
kami po brzegach służy za po-
deszwę; rodzaj łapcia, kurpia* O.
W temże znacz. Bar. 144. Wit w.
89. Tyg. ii. 2, V, no 110 (Ku-
nicki).
Postom k p. Postronek.
Postół p. Apostoł. Postoły.
Postrach: » Trzebać jeszcze jechać
do ojców (rodziców) swoich i po-
strach ićm zrobić, za te wycho-
wanie niedobre, co óni go ponie-
wierali za piecem* Kuj. I, 128.
Postrach ać = spłoszyć: » Urwał
sie konicek... co go postrachały
te Rabcańskie lury* Zb. XII, 126.
>Postrachać się* = spłoszyć się:
»Te cielanta jak ją zobacuły, tak
się postrachały* Zb. VIII, 300.
• Wszystko ptastwo odleciało, bo
się sowy postrachało* Pozn. IV,
298.
Postrachany = » narwany, roz-
targniony, np.: Maciek chłop nie
prawie głupi, ino taki postracha-
ny* Spr. V, 399. » Postrachany
= narwany, roztrzepany, roztar-
gniony* Wrześ. 18.
Postradać = pozbyć się : > I wia-
necka postradała i mężatką nie
została* Rad. I, 202. »Za cer-
wony złoty, postradałam cnoty
Franusieńkowi* Lub. I, 278.
Postraszać: » Opieprzone, posolo-
ne. Bardzo dobrze sporządzone,
Prosę poslrasać, Bandziemy wian-
cyj przynasać* Zb. VIII, 275.
Postrącać: »Skńco młodzi i sta-
rzy... Rychło pięty postrącajo*
Kęlrz. 61.
P o s t r o ni c k \). Postronek.
Postronek = » sznur, lina* Rozpr.
XI, 187. W temże znaczeniu: »Na
postromku* llilf. 151. »Póstronk*
288
Postrożność — Postrzygnąć sobie
ib. 85. »Pośtrzónek« Zb. I, 29
p. w. Zaćpić.
Postrożność: >Posłroznoś = ostro-
żność* Święt. 711. »I)o chłopa
niech powie: zęby sie miał na
postrozności, jak do chałupy przy-
jedzie, bo gó jejjo baba zabije*
Świ(»t. 366. » Zalecają... wieśniacy
nadrabscy mieć się na postrozno-
ści przy braniu pioni(j»dzy od im-
dzi nieznajomych* ib. 4-91.
Postrożny: » [^ostrożny = ostro-
żny* Święt. 711. Toż Mil.
P o s t r u d n i e n i e m p. P o d s t r u-
dno.
Postrudno p. Podst rudno.
Postrzał = » wewnętrzny ból
w członkach, zwany także suchym
bólem dlatego, że nie widać ża-
dnej rany, ani nabrzmienia* Zb.
I, 49. » Postrzał = reumatyczny
ból w kościach* Spr. V, 399.
>0d uroku łapi sie postrzał* ib.
358 p. w. Oościec. » Postrzał =
zastrzał* Fed. II, 267; ib. 406.
• Postrzał (paraliż)* Święt. 621.
>Postrzdł = darcie w jakiej części
ciała ludzkiego* Spr. IV, 380.
» Cioty... swym złym wzrokiem za-
dają ludziom uroki, postrzały i koł-
tuny* Pozn. III, 118. > Dostanie
li (chłop) tak nazwanego (w wiej-
ski(ij terminologii chorób) postrzału,
udaje się natychmiast do Mądrej*
Pozn. VII, 160. » Zaczęły drobne
ko-it«*czki z rany wychodzić, co
wtedy postrzałem nazywano* ib.
253. » Postrzał leczi| strzehuiiem
koło chor(»j ręki hib nogi* Zb. IX,
57. »\V (Inieźiiieńskiem lud wie-
rzy je>zczo w czary, przyroki, po-
strzały* Pozn. Vii, 116. > Idzie
postrzał zo swoimi posirzalętami
elc.< Zh. 111,55. II »|Njstrzał =
1, szał 2, człowiek zajiominający
się aż do szału, człowiek narwa-
ny •- Osip. II ». Moczą (chore człon-
ki; w odwarze rośliny, która się
także postrzałem zowie* Święt
621. >Zioła pojstrzałowe są: ży-
wokosl, pojstrzał (kosmaty, liście
jak psie języki, kwiat niebieski)*
Pozn. II, 67.
Postrzałowy: » Podstrzałowe a. po-
strzałowe ziele = Bidens tripar-
tita* Spr. IV, 310. Toż ib. V, 395.
>W odwai-ze z postrzałowej tra-
wy* Fed. II, 268.
Postrzebniany p. Posreb-
r z a n y.
Postrzebrzać p. Posrebrzać.
Postrze brzany p. Posreb-
rz a n y.
Postrzod... p. Pośred...
Postrzeloc: » Na zagojenie zastrza-
łu. 'Sła Najświętsa Panienka z Pa-
nem Jezusem drogo, napadła strzel-
ca-postrzelca. Kaj ty idzies, strzel-
cu-postrzelcu? etc.'* Fed. II, 248.
Postrzelić: » Wszystkim (kobietom)
zarzucano, że panią postrzeliły,
mianowicie Dobrą posądzono, ja-
koby ona zamiast gruszek, myszy
pani i)rzedawała, i tak zadała j^j
kołtuna* Pozn. VII, 254. Por.
Postrzał.
Postrzodek p. Pośrodek.
Postrzod = >pośród* Pr. fd. V,
SHy. »Póstrzód = pośród* Ram.
156. » Płynął post i-zód morza* Zb.
IX, 179. »'ry n)i łóżko uścielesz
Na postrzod Dnnaja* Zb. IX, 254.
»Jak wyjechał w postrzod pola,
obrócił riiz do kota* Zb. IX, 273.
Post rzyć: »Postrzygli go = wzięli
go do wojska* Spr. IV, 310. Toż
ib. V, 399. Por. Ostrzyc.
Post rzygał ni a = » warsztat do
po^trzygania sukien* O. »(W Gnie-
źnie) z budowli dawnych trzy są
znakomitsze: ...Postrzygalnia ma-
jąca przvwilej z r. 1463* Pozn.
III. 3.
Postrzygnąć sobie = »zjeśd,
ura<'zyć się: postrzygnę sobie ko-
łacza z kawą* Pr. lii. V, 847.
Postrzyknięcie — Poszecialy
289
Postrzyknięcie: »Bylica jest przy-
tomna (pomocna) na wszelkie bóle
w krzyżach, posirzyknięcia, darcia
w członkach* Krak. III, 128.
Postulać = > złączyć szlacznie«
Święt. 711.
Postu rzyć = >popchnąć< Rozpr.
X, 297. Toż Wrześ. 18.
Postyjmać p. Pozdejmować.
Posuć = posypać: >Gdy pies umrze,
trzeba wziąć z pod niego gliny
i posuć nią kochanków i powie-
dzieć: etc.< Zb. V, 154. >Posuł
na stole samego złota* Zb. X,
232. >Posuł talarecków na stół«
Zaw. 86. »0n ci jej posuł talary
na siole c Zb. XII, 190. »Po3ul
ci ji Jasio tysiączek na stole*
Łęcz. 63. >Posuł ci je, posuł sto
złotych na stole* Kai. I, 166.
•Posułam se jabka* (= rozsypa-
łam) Fed. I, 223. »Tako 'na se
mfsii, to je parch (proch), a ga
'na to posfije, to b^le czfste pią-
dze« Hilf. 102.
^osukać: » Pósńkac = pokręcić,
skręcić, zwić. Wóna mja ju cile
mótków pósńkanf^ch (skręciła już
kilka motków* Ram. 155.
Posusz = > uschłe drzewo w lesie*
Osip. » Posusz = uschłe gałęzie,
zbierane na opał* Spr. V, 141.
Posuszą: »W kwietniu posuszą, —
nic z ziemi się nie rusza* Zb.VI,
168.
Posuszny: »Posuszna wiosna* =
sucha, bezdeszczowa Tyg. ii. 1,
IX, 89 (z Czerwonej Rusi).
Poswarka = >swarv, kłótnia*
Krak. IV, 318.
Poswarować się: >Onaby (druga
żona) se chciała często pożarto-
wać, a z mojemi dziećmi trza się
poswarować* Kolb. 253.
Poswarzyć = zrobić wymówkę:
• Clioćby dziaduś poswarzyli kiedy
na pana, to nasz panek kochany...
tak zrobi, jak dziaduś doradzą*
Słownik T. IV.
Kam. 90. || »Poszwarzyć się* =
kłócić się w żartach, przekoma-
rzać się: » Poszwarzy wszy się do-
woli, biorą się kobiety w koło*
Pozn. II, 288.
Poswaszka: >Z druchną starszą,
zwaną tu także poswaską* Maz.
III, 194.
Poswędrować = >poszukać< Cer.
Posyjmować p. Pozdejmować.
Posyłać się p. Posełać się.
Posynąć: » posyneno me w krzy-
żach albo posyneno me bez poły
tj. wpół, mięśniowy ból grzbietu
albo krzyża* Spr. V, 399. Toż
Spr. IV, 310.
Posypka = > rodzaj zaciereczki do
posypywania placka* Pr. fil. V,
847.
Posypować: » Pós^pówac = posy-
pywać* Ram. 155.
Poszadzić: » PószadzIc = poczo-
chrać (o włosach)* Ram. 156.
P o s z a 1 i ć : » Pószdilc = zwieść,
uwieść, oszukać* Ram. 157.
Poszanować: > Juz ja was posa-
nuje = już ja wam dogodzę*
Wisła I, 155 p. w. Sanować.
Poszanówek = » poszanowanie
czegoś; mieć odzienie w posza-
nówku = szanować, uważać na
nie* Kolb.
Poszarpywać: > Jak mie uopasuje,
to mie piiosarpuje* Rozpr. VIII,
167.
Poszastać: >Bo i jakże go (wie-
prza) całygo zastać, kiedy ku-
charki musiały go do kapusty po-
szastać?* Wisła VI, 81.
Poszczęścić się: > Poszczęścić s3
poszczęścić się* Ram. 157.
Poszczypać: »Już go bacy po-
szczypali, już sie zegził (mówią
o człowieku, który z lenistwa wcze-
śniej od innych odchodzi od ro-
boty)* Cinc.'l8.
Poszeciały = » szalony, dziki*
Rozpr. XVII, 56.
19
290
Poszedło — Poszwa
Poszedło: » Poszf dło a. poszodło
= choroba zaraźliwa, choróbsko.
PoszCdło chodzi lora po lódzach*
Pobł. 71. » Pószedło = epidemia,
choroba nagminna « Błam. 157.
Por. Posześd.
Poszedni p. Powszedni.
Poszeł »zam.: poszedł* Parcz.
Posześć = » usposobienie nagminne
do choroby, np. w całej wsi cho-
rują na katar: widać, że już taka
teraz posześć* Roczn. 227. Zb. I,
74. Por. Poszedł o.
Poszew p. Poszwa.
Poszewka = »powłoczka na po-
duszkę* Pobł. 71. >Pos\va, po-
śewka= pokrycie pierzyny* Święt.
711. II » Poszewka = poszycie
strzechy* Krak. I, 150. W temże
znaczeniu: >Poszewka* Pr. fil. V,
847. >Poszewka* Zb. 1, 49. Udz.
>Poszvwka« Krak. I, 195. Spr.
IV, 367.
P OSZ k laby >a. poszkJabki = plo-
tki, w^vmvsły; zbierać poszklaby*
Rozpr.' X"VI1, 5().
P o s z k r o b o w a ć = [)0>kr()bywać:
»Poszkrobuje* Wedr. .\XV[,^173.
Poszladek p. Po.śladek.
Poszlagować: > Poszlajrmyała lu-
dzi* (galicyjskie) Śnieżko -Zapol-
ska.
Poszlaka: >(Jasienio) ucieka, kryje
się w krzaki, a daje za sobą ró-
żne |)oślaki< Rad. II. 76.
Posz łapać: »P6szlapac = zaszar-
gać* Ram. 157. >l'6szlapac sa =
zaszargać się* ib.
Poszlochać się: >/ wruszeniń
chłop już sę poszloclijił" l)vn\. 113.
P o s z n u p a ć -- zjiżyć : > ( ido zje
dwa raki, posznupic lahaki, ten
mii brzuch jednaki* (linc 12.
Poszodło [). PosziHJło.
Poszor = * budowa wodna do wy-
puszczania drzewa, lub do odbijania
na rzekach (nicni. Sciuisblenne)*
l-*rac. (ze Wschodrnej (laiicjij.
Poszornia = » skład na karm dla
bydła* Ust. z Wiłkomierskiego.
Poszorować: »A moja matulu,
jadą do nas goście, a przecie też
stoły, ławy, posórować kaźcie «
Maz. III, 235.
Poszportać: >Kopicy siana nikto
nie przerzuca do spodka, jeno po
wierzchu poszporcze* Kam. 180.
Poszpotać sio = » zawadzić,
utknąć o coś na ziemi leżącego,
np. poszpotać się o kamień* Zb.
1, 74.
Po szturchnąć: » Choć go czasem
eh to poszturnie, abo łokcem trący,
Ón wf^boczy* Derd. 82. »Zaczćni
ja poszturować (szturchać)* Pozn.
VI, 294.
Poszturna^ć p. Poszturchnąć.
Poszturować p. Poszturchnąć.
Posztykutać się: » Kalasanty po-
sztykutał się po wódkę* Pozn. I,
274.
Poszukować = poszuk i wać : » Ja
bede posukował swoi zony* Wisła
II, 471. »Pu6sukuówać, piiósu-
kiiówał* Rozpr. IX, 154. »F6szó-
kówac = poszukiwać* Ram. 157.
Poszwa: >Poswa, posewka = po-
krycie pierzyny* Święt. 711. •Po-
szew a. })ószwa = powłoka na
pierzynę > Pobł. 71. »Poswa =
wsypka na pierzynę* Spr. IV,
380. Poszwa = 1, duża poszewka
2, przezwisko na tłustą babę*
Spr. V, 141. >Póswa = wiei"zch-
nia powłoka na pierzynę < Mil.
> Pierzyny i poduski obleczone
w [loswy i posewki płócienkowe
różnokolorowe lub białe w pasy
niebieskie* Święt. 51. > Poszwa
= |)Oszewka na pierzynę lub pier-
nat* l^iam. 157. łZajrłówk i w po-
szwach z s/e rokiem i, szydełkiem
robionerni wstawkami* Zb. XIV,
11. > Pierzyna... slrząśniętą, że
można u niej widzieć w tyle zu-
pełnie próżną puszwę* Pozn. I,
Poszwarzyd się — Pościan
291
93. » Poszwa t. j. jakby kapa (na
łóżko), w kraiki kolorowe lub
w paski wyrabiana < Pleszcz. 21.
Por. Poszewka.
Poszwarzyd się p. Poswarzyd
się.
Poszwirgolid: » PószwirgóHc =
porzępolid, zagrać ladajjiko, w ogóle
zagrać* Ram. 157.
Peszy bać = »w wyrażeniu: Czy
ja (ci, mu, im etc.) progi poszy-
bam? = czy włażę w drogę, czy
zawadzam?* Kolb. rękop.
Poszycie: > Pokrycie dachu... skła-
da się najczęściej z łatów (łat,
tyk, tyczek) przybitych drzewia-
neini gwoździami do kozłów, i z po-
szycia słomianego, z pęków i sno-
pów słomy... wykonanego* Pozn.
I, 90. »Do łat przymocowywują
powrósłami kicoki, t. j. niewielkie
snopeczki słomy, które składają
poszycie czyli strzechę* Zb. X,
204. >Do krokiew przybijają po-
przeczne 'łaty', na których trzyma
się słomiane 'poszycie'* Was. 33.
>Posycie = strzecha* Swięt. 710.
Toż ib. 35 (opis). || » Poszycie*
może w znaczeniu włosów na gło-
wie: » Wypił, wypił należycie, re-
śię wylał na posyeio* Was. 129.
»Pije, pijo całe życie, Nie wylewa
za posycie* Ploszcz. 73.
Poszyć: » Posyć , posy wać — p.
chaupę: dawać strzechę* Rozpr.
XXVI, 389.
Posz<'den = » codzienny (a raczej,
zdaje się, codziennie)* Hilf. 177.
Poszydło p. I^oszedło.
P o s z y j k o w a ć = > bid po szyi :
pięściami poszvjkowali* Pr. fil. V,
847.
Poszyk: »Na poszyku = na pogo-
towiu, w jrotowiu* List od Der-
dowskicgo. »Jri cy dąm tu zard
jabci. if piocielny łfkn! — Rzek
Cziirlińsci jn kapnzę mając na
posztku...* Derd. 131.
Poszykowad: » Rozbójnicy weszli;
widzieli poszykowaną wieczerzę,
najedli się, napili i poszli* Kuj.
I. 129. >Sami posykowali do ja-
dła i siedli jeść* Chełch. 1, 18. |[
• Gdziz ty idzies, chłopecku? Ide
tak sobie na swat, gdzie my sie
posykuje* ib. 123.
Poszyty: >Całe staranie robotnika
zależy na tem, aby półkopek do-
brze był poszyty, t. j. pokryty
w kształcie dachu snopami, któ-
rych kłosie obróconem bywa na
dół dla spływu deszczu* Krak.
II. 94.
Poszywać p. Poszyć.
Poszywarka: » Pósz^warka = po-
szywaczka* Ram. 157.
P o s z y w a r s k i : » Pósz^warzci =
dotyczący poszywacza* Ram. 157.
P o s z y w a r s t w o : > Pósz^warztwft
= zajęcie poszywacza* Ram. 157.
P o s z y w a r z : » Poszf warz = wyra-
biający rogoże* Hilf. 177. >P6-
sz^warz = poszywacz* Ram. 157.
P o s z y w k a p. Poszewka.
Pościałka =: » pościel. Kurpie na
Mazowszu pościalką nazywają pła-
chtę wełnianji domowej roboty
(w kolorowe kraty lub pasy), słu-
żąca^ do nakrywania łóżek, lub
noszoną jako rańtu(!h w porze zi-
mowej i jesiennej przez kobiety*
Pr. fil. IV, 861. Toż W. Pol: Półn.
wsch. Eur. III, 437, p. Płachta.
Pościan = »cic'ń osób lub przed-
miotów, okazujący się w nocy na
ścianach izby oświetlonej, dla od-
różnienia od nazwy: cień, dawa-
nej przez lud cieniowi, rzucanemu
na ziemię przez przedmioly, znaj-
dujące się na otwarłem powietrzu:
1 isy, drzewa, góry, domy i t. p.*
Osip. »Pnścian (pościan, pościan)
= cień* Pr. fil. IV. 240. »Pu-
ścian = cień* Wisła IR, 89. Toż
Ust. od .TiiI. Mn^zyńskie^'<>.
lii-
292
Pościągnąć — Poślad
Pościągnąd = zdjąć: » I wziął ci
ją i wziąJ za jej białe rączki, po-
zdejmał, pościągł le srebrne obrą-
czki « Kolb. 58.
P o ś c i b i d : > (Prepinalor) panów po-
zagubiał w całdj okoliczności, bo
tam mało -wiele któremu ślachci-
cowi pości bił jakiego grosza, a za
to jeno brał w prewizyj: prepi-
nacyje, drwa na opał etc* Kam.
77.
Pościć: >Ghciejze mnie dziewcyno
bede do cie pościół« Kon. 9. >Po-
sce (poszczę) na te panny, co
w wianeckach chodzą* Zb. IV, 156.
• Paszczać = często pościć: >za
duszyczkami, co nie paszczały
piątków, sobotów* Pr. fil. V, 826.
Pościel: W ogólno- polskiem zna-
czeniu, ale r. m.: » Dostał ja z nią
dwa pęczy slomj^, to bj^l ten p6-
scel dle moje nenczy* Nadm. 152.
II » Pościel = łóżko: stolarz robi
pościel* Wrześ. 18. » Pościel =
dobre łóżko; prycie = liche łóż-
ko* Udz. > Pościel = u górali
także łóżko* Sab. 135. || •Po-
ściel = długa i szeroka chusta
wełniana, rodzaj szalu, którym
kobiety okręcają się w zimie, wła-
snej zwykle roboty* Wisła I, 154.
Por. Pościółka.
Pościelać = słać, robić posłanie,
posłać: »Pościelali se niechu pod
głowyc Rozpr. X, 227. »Óna mi
dobrze pościylała* Zb. XI, 121.
• Swoim dziateckom (macocha) ło-
zecko ścielą, A mnie sirotce pod
ławko pościelą* Fed. I, 198. ||
»Tam cię dawno czekają, W kubki
nalewają, i stoliki pościelają* Maz.
V, 223.
Pościelenie = » pościel, po.słanie «
Pr. fil. V, 847.
Pościelić = » posłać, zrobić po-
słanie* Pr. fil, V, 847. »PósceHc
= posłać* Ram. 155. •Pościeli-
łem ... garść siana* Kam. 101.
•Pościeliła* Zb. VII, 55. •Niech
sę wj^spią, jak so poscelllf* Derd.
28. •Łózecko pościeluła* Zb. VIII,
286. >Pościeliła łóżko* ib. XII,
219. »Pościeluł pod paproć chu-
steczkę* ib. XIII, 76. »A cóz se
tam pościelewa* Wisła VI, 199.
Por. Pościelać.
Pościełeczka p. Pościółka.
Pościernik = październik: >Po
wielu okolicach lud nasz miesiąc
ten (październik) nazywa pościer-
nik z tego powodu, że po niwach
rzadko nawet gdzie ściernie po...
zbożach zebranych , gdyż wiele
jest pól zoranych* Kłosy VII. 227
(Wójcicki).
Pościółecka p. Pościółka.
Pościółka zdr. od pościel: Zasta-
niesz u mnie białe posłanie. Moja
pościółka z ptasiego piórka* Wójc.
II, 175. •Swoje dziatecki w po-
ściółkę układa* Kozł. 260. •Po-
ściółecka zdr. od pościel: wynie-
ścież mi moją pościołeckę* Pr. fil.
V, 847. •Biała pościełecka* Wójc.
I, 97. II •Pościółka = przeście-
radło* Pr. fil. V, 847.
Pośćknąć sie = •posłużyć się:
ni móm kiem pośćknąć* Spr. V,
119.
Poślą tego = » później* Pr. fil.V,
847. Por. Pośle.
Poślad = •ziarno poślednie w prze-
ciwieństwie do 'celnego', otrzymy-
wanego przy młynkowaniu zboża*
Ust. z Królestwa. •Piióślad, 2 pp.
puóśladu* Rozpr. IX, 159. •Na-
sypię im (kurom) pośladu* Maz.
III, 267. » Leciały siwe gąseńki
z pośladu* Lub. I, 204. || •Po-
ślad* = coś pośledniejszego: >Co
ładna kromusia (chleba), to moja
gębusia, A co od pośladu, neści
stary dziaduc Zb. IV, 179.
Poślad przysłówek : » Pósliid. posią-
dę = z lyłu* Hilf. 177. •Póslade
= z tyłu* Cen. 70. •P6sladt =
Pośladek — Pośmieciaszek
298
z tyłu , w lyle: wójc sądną) so
póslddf< Ram. 155. || 'Pósladf,
przyimek = z tyJu, w tyle: p6-
sladf wóza< Ram. 156. »Póslade
w6za« Cen. 66.
Pośladek = »zadek« Pr. fil. IV,
86 1 . » Zajedno pośladkiem do nie-
go stojała« Kam. 174. »Znajduch
(Maluskowi) lepi, jak dwie kopie
pręlów nałożył w pośladek* ib.
77. »Pośladki=nda« Ś\vięt.711.
II > Pośladek — półwozio tvlne*
Zb. IV, 189. >Wóz składa się
z dwóch części: z przodka i po-
śladka. Zb. X, 207. .Pośladek
tylna część wozu: *w pośladku' =
z tyłu« Pr. fil. V, 847. >Wóz:
przodek i pośladek* Was. 60.
>Jediiygo (konia) nwionżcie na po-
śladku* Zb. XI, 75. »Poszladek«:
>Do poszladka (u wozu) należą
sinice* Lub. 1, 87. || » Pośladki
= pJachlY wiatraczno dużo* Spr.
IV, 368. '
P o ś 1 a g: *Do chwytania ptaków uży-
wają nadto klatok przymykanych
wrotkami czyli potrzaskiem, jak
na myszy (zowie się to: chytać
na poślag. na poślak)* Krak. I,
186.
Poślak j). Poślag.
P o ś 1 a k a p. Poszlaka.
Pośle := »po, później, polem* Pr.
fil. IV, 861. Por. Poślą.
Pośledni = tylny (np. w wozie):
• Poślednie koła* (u wozu) Zb. II,
176. Toż ib. VII, 104. ^Poślednie
śnice* = tylne u wozu ib. X,
207. »0ś przednia i poślednia
u wozu* J. Łoś. II » Pośledni =
1, chleb razowy 2, młody, o je-
leniu, myśl.* Pr. fil. V, 847. ||
» Poślednie rzeczy = łożysko*
(położnicy) Wisła' VII, 165.'
Pośledniejszy: »A jak sie mas
mozu pirsy I Pośledniejsy sukaj
insy* Kozł. 37.
Poślednik p. Półślednik.
Pośledzić = 'Wyśledzić, znaleźć:
tam ślachty nie posiedzi* Pr. fil.
V, 847.
Poślepnąć >cze^o = prześlepić
co: *Czy oni poślepli na główce
wianeczka * Pr. fil. IV, 236.
Pośliń i ecie: »0d psa salonego, od
polatania jego, od pokąsania, od
poślinięcia, od powąchania* (za-
mowa od wścieklizny) Pleszcz.
103.
Pośliszczki: » Poślijże mi pośli-
szczki. To moje miłe druchniczki,
Oni mi będą śpiewać. Ja' będę
młoda płakać* Wisła VII, 696.
Poślub: 'Starsza siostra wielka pani
chodziła w szubie, u naszego do-
brodzieja była w poślubię* Pozn.
IV, 267.
Poślubić się: 'Cichutki miesią-
(•zek Występował blado. Gdym się
jej poślubił* Rog. n^ 273.
Poślubięta: 'I wdowy leż nie
chcę... Jak mi zacznie głowę su-
.^zyć, nieboszczyka z grobu ruszyć;
a te poślubięta, gor.*<ze niż diablę-
ta* Pozn. IV, 42.
P o ś 1 u z i s t y = ' poch vłv « Pr. fil.
IV, 236.
Pośmiać się p. Poś miewać
się.
Pośmiadanek [>. Pośn iad anek.
Poś miech: -^Co prawda, to nie
grzech, nie starej s'e o pośmiech*
Cinc. 8. 'Komu .szkodii . temu
grzech; niestarej .--ie o pośmiech*
ib. 20. 'Nie rob zo mnie pośmie-
chów> Lip. 138. 'A moje dziew-
cyny nie róbta pizycyny, nie rób-
ta pośmiochów* Kiol. II, 66. Por.
Pośmieszki.
Pośmiec ho wisk o = 'lośmiewi-
sko* Rozpr. III, 374. »Pi-ZHskocz-
ce jedynie towarzyszy teraz j)0-
śmiechowisko ludzi* Świeł. 122.
Pośmiec i uch = 'rodzaj kaganka*
Pr. fil. IV, 236.
Pośm iociu szok: 'Skowronek prze-
294
Pośmiertny — Pośratać
mienia się w pośmieciuszka* Zb.
V, 163.
Pośmiertny: > Pósmirtny = po-
śmiertny* Ram. 156.
Pośmieszki: »Nie kupuj my orze-
szków, nie rób ze mnie pośmie-
szków* Kuj. II, 42. Toż Zb. IV,
216. Por. Pośmiecłi.
Pośmiewuczny = » wyśmiewa-
jący się* Pr. fil. V, 974.
Pośmiewa(5 się: >Mój miły tań-
cuje... A ze mule sie pośmiewa«
Rog. 109, n^ 202, zwr. 2. >Gdym
ja się na ciebie obejrzaJ, Toś się
ze mnie pośmiała< ib. 260, n^
o o 8, zwr. 1.
Po ś m i ew n i k: »Puośmiewnik zawdy
bodzie jiuo wyśmiewał* Rozpr.
VIII, 123.
P o ś m i g i w a ć: * Stary cygan pośmi-
gujc. Złotem biczem pobiczuje*
Pauli 62.
P o ś m i o t k i = zmiotki : > Puośmio-
tki (to co pozostaje po zmieceniu,
np. żyta, maki)« Rozpr. IX, 119.
P o ś n i a d a ć : » Jam już wstała, po-
śniadała, A ty jeszcze śpisz* Rog.
232. no 470, zwr. 1.
Po. śniadanek: » Pośmiadanek =
drugie śniadanie* Zb. V(II, 253.
Pośnik p. Postnik.
Pośnikować p. Posłnikować.
P o ś n y p. Post u y.
P o ś p i a ć »niepośpiać = poda^żyć,
niepodążyć, zdążyć, niezdążyć np.:
jeszcze pośpiojemy ^=: jeszcze zdą-
żymy* Pr. ni. IV, 861. W temże
znaczeniu: Pleszcz. 41. (Izark.
0>\\). Ust. z Litwy. »P(>śpieć«
Wal. 1*31. >Lc(iwie pospiał czapkę
schwycić z głowy < (Jliii. IR, 70.
• Puośpiać su(jbio = dobrze sobie
naprzód zaradzić* Uozpr. III, 176.
P o ś ]M ć s i ę :^ usmić: > Pocoście się
pośpili (pospali)* Krak. I, 211.
• Wszyscy sic twardo pośpili* Zb.
II. 160. »Jak się jK).ś[)iuły* ib.
VIII, 313. »Pośpieii sie* Gisz. I,
252. Toż ib. 258. Por. Pospać
się.
Pośpiechać = > śpieszyć, pośpie-
szać* Pr. fil. V, 847. '»Ach, nie
bawcie nas... Trzeba nam się po-
śpiechać* Rog. 210, n^ 426, zwr.
4. »A ty, Marysiu, pośpiechaj*
Rud. 212. Por. Pośpiewać się.
Pośpiechy = gatunek kartofli:
» Ziemniaki: pośpiechy czarne, żół-
te* Zb. XIII, 153. W temże zna-
czeniu: Zb. XIV, 26. Wisła VIII,
812. Zb. III, 22.
Pośpieć p. Pośpiać.
P o ś p i e p a ć (zapewne zam. pośpie-
wać K.) := »todtsingen* Top. 40,
6—41.
Pośpiewać się = »zdążyć« Ust.
z Litwy » Pośpiewać se = spie-
szyć się* Hilf. 177. Por. Po-
śpiechać.
Pośrata = > pożegnanie* Pr. fil. V,
877.
Pośratać = > spotkać* Roz[)r. XVII,
55. II > Pośratać = pożegnać*
Pr. fil. V, 847. II » Pośratać* =
przeżegnać, pobłogosławić: »Po-
śrataj Boże goście nasze, pośra-
tajże ich Panie Jezusie. Tatusio
wyszedł i pośratał i pośratawszy
rzywnie zapłakał* Lub. I, 188.
»Pośrataj Boże te goście na.sze,
Pośratała ich matuleńka ich* ib.
201. II > Pośratać się*: »Pośra-
tam Sie* Rozpr. XV1L 60 p. w.
Siaralam sie. >Puośrałać sie*
Rozpr. VIII, 176. » Pośratać się
= zejść się, porozumieć się. zwą-
chać się, o n)łodzieży płci obojej
kib o zwierzętach: oho już sie
pośratali* Rozpr. VIII, 231. Toż
ib. XVII, 55. II » Pośratać się =
pogodzić się* lldz. » Pośratać się
= pojednać się, pogodzić się*
Zb. I, 49. > Pośratać sie = zbra-
tać się z kim, zaprzyjaźnić, po-
kunuić* Sand. 265. || * Pośratać
się = przywitać się* Pr. fil. V,
Pośreblany — Poświelnik
296
847. Rozpr. XVII, 55; ib. XX,
433. Sand. 265. || .Pośratad się
= pożegnać siec Pr. fil. V, 847.
Rozpr. Vin, 160 i 176: ib. XVII,
55; ib. XX,. 433. Sand. 265.
W tomżo znaczeniu: Sand. 29.
Lub. I 199. Zb. XIV, 240.
Pośreblany p. Posrebrzany.
Pośredni: > Postrzodni = pośredni <
Rozpr. XII, 40. Pr. fil. V, 846.
List od Bystronia. Opól. 37. >P6-
strzcdny = pośredni, w środku
będący* Ram. 156. >Wieś 'po-
strzednia Sucha' w powiecie Fry-
sztackim* Rozpr. XII, 23. > Zbój-
ników wieszano na żelaznym haku
za pośrednie ziobro* Wrześ. T.
45. > Obwieszą cię, Janku, za po-
średnie Ziobro* ib. 46.
Pośrednictwo: » Póstrzednictwó
= pośrednictwu* Ram. 156.
Pośredniczka: » Póstrzedniczka =
pośredniczka* Ram. 156.
Pośredniczyć: » Póslrzedniczf c =
pośredniczyć* Ram. 156.
Pośrednik: »P6strzednik = po-
średnik* Ram. 156. || > Pośrednik
== nazwa ziela, zwykle na mie-
dzach rosnące<(0, które mają cza-
rownice dawać krowom dla ode-
brania im mleka* Pr. fil. IV, 861.
Pośrednio = » pośrodku: zielony
staw jpst pośrednio* Rozpr. X,
219. Toż ib. 202.
Pośrenieć: » Jedźmy do domu, ko-
niki nam pośreniaJy, stoją na Wo-
niu* Pozn. IV, 140.
Pośrodok = środek : > Zaniesę kosę
na łąkę. Na sam zaniesę pośro-
dek* Pozn. V, 95. » Cisnę go na
pośrodek morza* Rozpr. IX, 189.
• (Narzeczona)... w nasz pośrodek
wystąpiła- Wisła VII, 92. »Rzuce
jajo na pośtrodok morza* Krak.
IL 179. »Postrzodek* Rozpr. XII,
40. Pr. fil. V, 846. »Sloi lompola
na postrzodku pola* Zb. VII, 89.
*W żelaza mie spięli i do Rab-
śtyna oddali. Jak ci mnie oddali
na pośtrzódek Rabśtyna; przypi-
nają mi grywy do prawego ra-
mienia* Kieł. I, 179.
Pośród p. Po s trzód.
Pośtorbnać się =» potknąć się*
Pr. fil IV, 236.
Pośtrodek, Pośtrzódek, Po-
śtrzódek p. Pośrodek.
P o ś t r z ó n e k \). Postronek.
Poświata: » Ciepjto, piekjo. poświata
(sic). Jadą ludzie z tamtego świata*
Cisz. I. 171.
Poświącanie = święcenie: Jużby
ja byjt księdzem, brajtem poświą-
canie* Zb. XV, 79.
Poświat: » Prepinator spyta zaraz
chłopa: a cóż to u was padło,
poświat, wesele, kraciny, al)o może
i pogrzeb* Kam. 107.
P o ś w i ą t n e » a. poświętne = obej-
ście kościelne, miejscowość ple-
banji, probostwa i ko.^cioła* Pr.
fil. IV, 862.
Poświecił ta ć = > poplamić odzie-
nie tłustością* Spr. IV, 368.
Poświecić: w wyrażeniach : 'nie
poświeć*, 'ani poświeć', 'ani po-
świeci' = niema ani śladu: >Ku-
żdy chłop ze swoi wsi, bo z in-
kszy ani ^'o łam poświeć, idzie
se do dwura* Kam. 127. »A i to
teraz nasz pan naprawił, co dwor-
skiego ani poświć w karczmie*
ib. 140. »To ją jiociągało do cu-
dzych chałup... bo jćj nie poświeć
we swojej chałupie, lylo po in-
kszych wsiach* ib. 171. » W gmi-
nie ani |)OŚ\viefi włościanina* Bib.
Warsz. 1892, III, 531 (Krzywicki).
Por. Poś w i 1.
P o ś w i e r k a : » Stvrnal (po.-^wierka,
trznadel)* Zb. VI, 192.
Poświelnik = > włóczęga, kosmo-
polita* Zb. II, 10. .Poświetnik =
bywalec, co po .świecie dużo cho-
dził* Koj)ern. »Szastu. szastu, po-
świetniki* Zb. XII, 169.
296
Poświęcać — Potarasić
Poświęcać: > Póswicac = poświę-
cać « Ram. 156. » Póswicic = po-
święcić* Ram. 156.
Poświęcić p. Poświęcać.
Poświętne p. Poświąlne.
Poświętny: » Póswjatny = odświę-
tny, świąteczny* Ram. 156.
PośwM stacz = »bat, bicz: flisy
mówiom na bat poświstacz« Pr.
fil. V, 847. »Z wierzchu poświ-
stacem zawiązaną* Bar. 145.
Poświstum p. Świstu m.
Poświt: > Łowić, albo raczej zabijać
ryby oszczepem lub ością na po-
świt, tj. przy świetle latarni, za-
palonej słomy lub łuczywa* Roczn.
227. Toż Tyg. ii. 2, V, n^ 110
(Kunicki). || »Ani poświt* = ani
śladu: »Na drugą niedzielę, ani
poświt Kapolita w naszej wsi*
Kam. 89. Por. Poświecić.
Pot: .Pót = garnek* Hiif. 177.
> Garnki (po kaszubsku poty)* ib.
132.
Potabaczyć: »Potabac(z)yć = za-
żyć tabaki: przysł. Kto pokurzy,
potabacy, to zaraz inacej* Pr. fil.
V, 847. >Kto pokurzy, potabacy,
to mu zara inacy* Fed. II, 351.
Potaczać = >łiiżyć a. ługować
chusty, żlukcić* O. »Połac-(z)ać
= bieliznę w potaczce oblewać
ługiem* Pr. fil. V, 847. »Potacać
płótno, chusty, czyli zolie t. j. na-
lewać brudną bieliznę w^ trynogu
ukroi)em przed wypraniem* Pr.
fil. IV, 862. > Potaczać a. żlukcić
= moczyć w ługu w jiotaczce
bieliznę lub tkaniny nie bielone
jeszcze* Osij). W temże znaczeniu:
P.)zn. IV, 233. Maz. II, 103. ||
• l^rzed (.•zei)inami, gdy wianek po-
laczają* Kieł. I, 76. || >Potacza-
ny groch = wyrwany i we wał-
kach na polu nłożony< Zb. 1,31.
> Wałek... brał i)olaczany groch za
pogody* Pozn. II, 179.
Potaczka »a. trynog = naczynie
duże, drewniane z klepek na trzech
nogach, z dziurą i szpuntem we
dnie, do zaparzania czyli 'potaca-
nia chust' podczas prania, co do-
pełnia się przez zalewanie ukro-
pem* Pr. fil. IV, 862. W temże
znaczeniu: » Potaczka a. zolnik*
Osip. > Potaczka, Potok a. Żłukto*
O. »Potdczka. Pr. fil. V, 848. ||
> Potaczka = rodzaj cebrzyka na
wysokich nogach do zmywania
naczyń. Wodę z niej można wy-
puszczać za pomocą otworu* za-
tykanego kołkiem * Was. 57.
W temże znaczeniu ib. 36 i 222.
II » Potaczka a. trynóg* = na-
czynie do robienia piwa Pr. fil.
IV, 862.
Potaczkowy: » Potaczkowe piwa
= piwo domowej roboty, nazy-
wane tak od naczynia, zwanego
trynogiem lub potaczka, w którym
robiono to piwo* Pr. fil. IV, 862.
Potajkiem = » potajemnie, cicha-
czem, skrycie* Pr. fil. IV, 862.
P o t a j n i k : »0d chaty na futorze
prowadził potajnik czyli loch pod-
ziemny aż do wsi* Zb. III, 85.
Po tak: >Połak = skrzynka prze-
nośna do narzędzi kowalskich*
Spr. V, 399. II »Potaki = stare
naczynia, stare sprzęty* Swięt.
711.'
Potaknąć = pot wiordzić : » Pies,
nie chcąc mu .się sprzeciwić, po-
taknął* Przern. 228. >Pan >e ocho-
tnie potakneN Kau). 92. Por. Po-
takowa ć.
Potakuwać = potakiwać, potwier-
dzać: » Polowy dworaki... wsyćko
im potakował* Kam. 03. Por. Po-
t a k n a ć.
P o t a r a c h a ć = > potargać * Pr. fil.
IV, 236. Por. Potarasić.
Potarasić > łarasić = zmarnować «
Spr. IV, 314. >Koza abo owca
pódzie w zboże i potarasi (= po-
depcze), a gęś pódzie, pojć se
Potaraska — Polela
297
i nie potarasi< Cisz. I, 209. »Nie
chodź do mnie tędy, bo mi po-
tarasis w ogródecku grzędy* Kon.
4. Por. Po tar achać.
Potaraska = » porzeczka, sraro-
dyniac Pr. fil. V, 848.
Potargać = » podrzeć : potargał
karłe papićru; potargał dzićwcynie
fartiisek* Pr. fil. V, 848. » Potar-
gać* = rozerwać na części: »Nie-
tylko zabijemy ale i potargamy
potomstwo* Krak. IV, 35. »Jak
sie jesce c warty raz wrócis, to
cie juz polargdm* Zb. V, 225.
>Klo poscd ku ni, to go zardz
potargała* Zaw. 52. » Bramę po-
targał* Zb. V, 249. II •Potarga-
ny* = podzielony: » Grunt po-
tarjzany, t. j. podzielony* Spr. IV,
314 p. w. Targać. || » Potargany*
= lichy: > Potargany koczar =
lichy w^olant* Ust. z Jaworza.
* Choćbyś miała... trzf dwory, a ja
ani potargane stodoły, nie będziesz
ma* Roz|)r. Xn, 80. || » Potar-
gane gacie a. potarganiec = prze-
zwisko* Rozpr. X, 297.
Potarganiec p. Potargać.
Potargnąć się = > (Wdowa) te-
raz miała mało-wiele do czego się
potargnąć (pokrzątać)* Kuj. 1, 156.
Potarzyna = > dzień po targu,
po-jarmarczny* Zb. I, 31. Toż ib.
89. Pozn. IV,'269. »Potarzyna =
drugi dzień jarmarku* Kai. h 36.
>Na jarmark jechał, z którego do-
piero w potarzynę wrócił* Pozn.
II, 179. » Jechał Marok na jarma-
rek, na potarzynę* ih. IV, 269.
» Janek... na potazvne kupił ji
(Baśce) kabat* Kai. I, 256. ||
»Polarzyna* = obiad poweselny:
»W niedzielę nastopną po wese-
lu... idą do domu państwa -mło-
dego i tam uraczeni bawią się
późno w wieczór, zowiąc to po-
tarzyna* Pozn. II, 90. » Poprawi-
ny, ostatnia biesiada we.selna w kil-
ka dni po ślubie, zwana niekiedy
potarzynami* Zb. I, 89. »Pota-
rzyny* w temże znacz. Wilkoński,
Ramoty III, 64.
Potasznia = * miejsce, na którem
niegdyś potaż wyrabiano* Osip.
»Smolarnie i potaźnie* Pozn. I,
299.
Potat »a. zwijadło, przyrząd z kół-
kiem, obsadzonym na pręcie, za
pomocą którego przędza z kłęb-
ków zwija się na cewki* Pleszcz.
27. » Potat lub zwijadło lub toczak,
przyrząd z kółkiem, za którego
pomocą przędza z kłębka zwija
się na cewki* Wisła VII, 292.
Por. Zwijadło, Toczak.
Potaż nia p. Potasznia.
P o t ą d: > Potąd was nie puscem, póki
mie nie zaniesiecie do Rz^u*
Zb. V, 199. »Puotunt (= dotąd)*
Rozpr. IX, 126. >A rzeku je.^z,
cze jima nie bu' ten gospodarz
dobry, chtóremu óne potąd dobry
dobftk łrzymałf etc* Hilf. 125.
P o t c h n ą ć p. Potknąć.
Po te p. Potem.
Potek p. Patek.
Potel p. Potela.
Potela = »potąd* Sab 134. •Po-
tela = dopóty* Rozpr. III, 374.
• Potelaz = potąd, dotąd* Sab.
134. »F^tel a. potela (potyle) =
potąd* Rozpr. XII, 9. » Potela go
polewał... jaz sie taki stał, jak
pierwy był* Zb. VII, 6. » Potela
mi dobrze, pokiclaście żywe* Zb.
XII, 144. Toż Tyg. ii. 1, XII, 71
(górals.). » Potel żban chodzi po
wodę, aż sie rozbije* Cinc. 32.
» Potela bedzies jad, pokiela cie
nogom nie ruse* Zb. XV, 36. »No,
matko, doś potela, ja terdz pódem
iiojca .sobie sukać* Wisła II. 26.
»Po!e potela je dobre, powiela
kohóta usłyszeć można* Cinc. 32.
» Kieł i nóz wzdłuść beł, potel wbił*
Spr. V, 366 p. w. Kieli.
298
Polelentać się — Poterucha
Potelentać się = » pójść chwiej-
nym, niepewnym krokiem* Swięt.
TH.
Potem: »Pole= potem « S«ib. 134.
»Baba... potemś wróciła do młyna*
Zb. VI, 299. » Potom* = potym,
nastę|)nie: » Potom bflo dwadze-
sce... potom iVem, polom czwioro,
potom zós bflo dwoje* Hilf. 23.
• Potem = dlatego* Cisz. I, 11.
• Nic potym*: >Gdyby swachna
dobra była, toby nic nie mówiła.
Ale swachna nic ci potym, sceka
jak suka za płotym* Zb. VIII,
276. Por. Potem u.
Potem ne p. Potomne.
Potemś p. Potem.
Potem 11 : »Pótomu = potem* Ram.
157. > Piorun pali, ale kej połemu
zaraz «(rom wuderzf, ten wfgasi*
Hilf. 175 p. w. Piorun. >P6tema
jak 6n b^ł zachowany, prz^szed
ten zamiarły* ib. 115. >As p6-
temu te- to dzewcza mięło wielgi
strach* ib. 124. *TS. mdzome pili
i jedli, A te pótemu mdzeme tań-
cowali* ib. 125. •P(Memu popro-
wadzi m sę do kancellar^ji* ib.
142. >Ale zara sa żebfsta mnie
piniadze dal!. Bo je^zbfsta mnie
połenui, bjesf^, oszukali* Derd. 13.
»Njech rosłą jasz do żnjwa, a pó-
temu jich spalę* (len. 94. •Gdyś-
my |>arę tygodni potomu prowa-
dzili* Nadm. 129. >Parę dni po-
łemu przyszła do mnio jedna nie-
wiasta* ib. »Rok potenm chytali
ryby w Morskim Oku* Zb. XIII,
36. »Tymcza>:em weselni goście
jedli wieczerzę. Potomu znowu za-
częły się łańco* Lub. I, 206.
»Chł«)p umar hnet |)otymu* Zb.
V, 199. II »Po łomu* = 1)0 tyle
(o cenie): •Zoli (jożelii hiahi (t. j.
wełrui) będzie po złotemu, zoli
siwa nie będzio po tomu* Zb. IV,
135. II •Nie po tonui* = na nic,
do niczego: •Kochaneczka zdra-
dna, bracia nie po temu* Sand.
139. •Nimas mego pana, i ten
nie po temu* Kozł. 289. Por.
Potem.
Petent: »Jam król monarcha po-
tentu ludzkiego* Zb. X, 217.
Poteraczka: »Poteraczka = bieda,
tułactwo* Krak. IV, 317 p. w.
Poniewierka. » Dziesiątemu (dała):
owsianego placka. Jęła go się cztery
lata poleracka* Kon. 105.
Poterać = •sponiewierać* Pr. fil.
IV, 862. •Potyraó = poniewie-
rać* Spr. V, 141. •Potyrać =
znieważyć, zni>zczyć* Rozpr. XVII,
56. •Potyrać kiuiś = poniewie-
rać kogoś* Mil. »Ja sierot ecka
poterać się musę* Rad. II, 89.
• Co ty będziesz ludzi poterywał
w mojej chałupie* Pozn.VII, 279.
• Koniki poteram, a i ciebie dziew-
cyno w niwec cię sponiewieram*
Krak. II, 474. •Tam się potyrają
śwarnych chłopców kostki* Wrześ.
T. 46. •Potyrować*: •Tam się
potyrują swornych chłopców ko-
stki* Zejsz 170. Por. Pałerać.
Poterak: • Poterak = marnotrawca,
człek niegospodarny, niewyracho-
wany* Krak. IV, 323 p. w. Terak.
Por.Patarak.
P o t e r c z e p. P a t a r o c z a.
Po terę pić: •Poterdmpić = potrą-
cić* Kopern. rękop.
Poterkać: »Połerkać i polerkiwać
się kim = pouiiatać kim, używać
do podłych ordynarnych robót, za
nic mieć* Kolb.
P o t e r k i w a ć p. Poterkać.
P o t o r p a ć = • poszarpać , np. po-
terpałem go trocha* Zb. II, 251.
• Potyrpać = 1, pobić kogo, 2,
poruszać co* Spr. IV, 380. » Po-
ty rpować r= poniewierać, szarpać,
targać* Pr. łil. V, 849.
P o t e r p o 1 i ć = » poozochrać * Pr.
fil. IV, 236.
Poterucha = • podły gatunek ly-
Potdrachy — Potoczka
299
toniu, tytoń, źle zebrany i nie-
dbale wysuszony* Roczn. 227.
Por. P a t r u c h a.
Poteruchy = » pierze starte « Pr.
fil. V, 848. Por. Patrucha.
Poterywać p. Poterae.
Potęchnąć = > strawić , przegnić,
ulżyć się, zmniejszyć się; potęchło
mi w brzuchu = jestem nieco
głodny* Święt. 711.
Potępielec: > PótSpjelc = potę-
pieniec* Ram. 157.
Potępieniec: » Potępieniec jest to
duch, który różni się lem od in-
nych, iż postać jego jest czarna
i z pyska mu ziora ogień* Zb.
IX, 61.
Potępieńczuk = > potępieniec*
Pr. fil. IV. 236.
Potępnik = » zbrodniarz, złoczyń-
ca* Kopern. rękop. » Napadli ich
rozbójnicy. Matki Roski putemp-
niey. Wisła III, 251.
Potęp ny = » stojący na zdradzie,
chcący drugiego potępić* Zb. I,
49.'
Potępować »a. potupować; przed
zaczęciem tańca, zwyczajnie pa-
robcy potupują, jakby trzeźwiąc
nogi do hulanki; oznaka wesoło-
ści* Pozn. V, 185.
Potężnia: »Za siedem lat przyje-
cliał (król): 'O słudzy moi słudzy,
Otwórzcie mi do więźni, Cyli żyje
Dorota w potężni?'* Kozł. 255.
Potka = .vulva< Pr. fil. V, 848.
II > Potka* p. Patka.
Potkać = spotkać: > Puotkałem =
spotkałem* Rozpr. VIII, 100. » Po-
tkali* Rozpr. IX, 315. .Puotkali*
ib. VIII, 160. II » Potkać się =
zetknąć się* Pleszcz. 41. » Po-
tkali się na mo.ście* Rog. 56, n®
106. Toż ib. nO 105. »Gdy się
ona z nim (z szelmą) potkać ma,
jak najdalej go omija* Rog. 118,
n« 224.
Potkiiać = tracić: >Te szklónke
potknoł nogą, a ta szkiónka sie
zabłysła* Pozn. VI, 43. || » Po-
tknąć się*: » Kobyła sie potchła,
sewcy pospadali* Kon. 160. »Osie-
łek sie potchnun* Wisła IV, 882.
• Jeżelim sie potkła w jakiem sło-
wie* Fed. I, 56. »Pótnąć sie =
potknąć się* Rozpr. IX, 169.
Potlebiać p. Podchlebiać.
Potłomień p. Podpłomyk.
Potłuc = zabić, pozabijać: >Mąz...
wzion reśte (kurczaków), potłuk
i zabrał sie przycvniać do unygo
chleba* Chełch. II, 57. || .Po-
tłuc się = stłuc się: »Choć sie
wywruce, to sie nie potłuce (=
potłukę)* Zb. X, 246. || »Potłuc
się z= odbyć bójkę z kim .szcze-
gólniej na kułaki* O.
Potłumek = »gnębiciel* Pleszcz.
41. >W uniesieniu wołają: '...po-
tłumku wiary chrześcjańskiej...'*
ib. 105.
P o 1 1 u m i ć: » A wy panie zakonnice!
zdrajcę potłumili, ten Przenaj-
świętszy Sakrament pod nogi rzu-
cili* Krak. II, 234.
P o t n ą ć się p. Potknąć.
Potny = wilgotny: > Jeśli w kilku
skorupkach pokaże się potną (sól),
To ta pora roku mokrą, niepogo-
dną* Zb. VI, 183.
Poto = > dlatego* Mil.
Potocki: » Wydaje .sie córka hrabi
Potockiego* Rud. 137.
Po to czaszek p. Potok.
Potoczek: »Dana jeno, dana. Ja
jeszcze dziewczyna. Bo mi się zie-
leni Na głowie leszczyna. Zieleńże
się zieleń, Zielony potoczku. Bo
ja u matusi Jeno tego roczku*
Zb. X, 321. Por. Potok.
Potoczka = » wielkie naczynie do
moczenia bielizny, do krochmalu,
do wyrabiania mączek (po dwo-
rach)* Kuj. 1, 86. » Potoczka (na-
czynie do prania)* Pozn. I, 93.
• Potoczka, mały statek do wody.
300
Potoczyć się — Potrafić
do opłukania naczyń* Pozn. I, 96.
»Sloi wójt w potocce, W d.... mu
sie klekoce, Z garjfa mu sie kida,
Każdemu sie przyda. Żarna « (^isz.
I, 356. II »Poloczka a. podołek
= niższa poczynająca się od pasa
część koszuli kobiecej, z płótna
nierównie grubszego niż część gór-
na, po pas tylko sięgająca* Osip.
Por. Potok.'
Potoczyć się: »Poiocyć sie na co
= podjąć się czego < Święt. 711.
>Nie każdy się na to potocy, zęby
ze złym trzymać* Wisła VI, 203.
Potografja = > fotografia « Mil.
»Potografija = fotografia* IJdz.
Potok :=: > potok, struinicń* Wrześ.
18. >Ino sie (serce) trzepoce, jak
rybka w potoce* Wisła VII, 146.
Toż Święt. 273. .Potoczek*: »Ci-
sio ją do potocka* Zb. VII, 79.
»Potoczaszek« : » Idzie W' ojtiiś idzie
bez te potociiski* Zb. XII, 141.
II » Potok = dolina porośnięta
drzewami* Wrzos. 18. > Potok =
dolina obrośnięta drzewami* Rozpr.
X, 297. » Sroka żegoce w carnym
poloce* Pauli 177. »Potoka*:
>W czarnćj potoce sroka grzego-
ce* Kon. 156. || .Polok* =
upływ: .Odwar ziela od potoku
krwic Ploszcz. 119. || .Potok =
bagno* łlilf. 177. || .Potok =
naczynie do prania chust, złukto*
O. Por. Pot oczka.
Potok a p. Potok.
P o t o k n ą ć : » WStoknąć = wy|)łu-
kać naczynie, wyczyścić je wodą;
np. wytukni(\j lam śklankę: — po-
tok niej tćz to dónicko* Krak. IV,
82() p. w. Wytoknąć. »Potoknąć
= popliikać naczynie jakie* Zb.
VIII, 253.
Potom p. Potem.
Potomne czasy: .Zostań z Bo-
giem, ma kochanko, na połonme
czasy* Hog. 1(5, ii° 31, zwr. 3.
.Zostań z Bogiem, ma kochanko,
Na potemne czasy* ib. 17, n^ 33^
zwr. 3.
Potomstwo: »Na potomstwoc =
dziedzicznie: » Dziedzic Wielebna
uczynili to mojemu tatusiowi, co
ich na potomstw^o uwolnili od
pańszczyzny* Kam. 192.
P o t o p a : » Potopa świata w r. żeń-
skim* Zb. I, 74. .Śniejo mi sie,
powiada, ze w jedny wsi strasne
potopy, bagna, nie może nik lego
tego ustanowić* Cisz. I, 148.
Potoplać = .zawalać, zmaczać*
Pr. fil III, 496.
Potorocza, Potorocze p. Pa-
ta r o c z a.
Potorok: »W uniesieniu wołają :
...potoroku...!* Pleszcz. 105. Por.
Patarocza.
Potornieć = .zdrętwieć: rance
mi potorniały jak patvki* Zb. VIII,
253.
Po torować = .wyśledzić, za śla-
dem, torem dojść do szukanego
przedmiotu* Święt. 711. >Żeby
tam uciekała, to już jej baba nie
połoruje tak łatwo* Krak. IV, 21.
Potracić: * Ci insi tak sie potra-
cili, ze nik uo nik nic nie wie-
dział* Zb. VII, 45. .Niekiedy na
bokach gór stoją pojedyncze dom-
ki... (akie domy nazywają polra-
conemi, do których, jak mówią^
rzadko zajrzy wojak i ksiądz*
Zojsz. 2.
Potraf: .do potrafu = do pora-
dzenia* Wisła I, 154. .Cyby nie
było cogo do potrafu wedle tego
zła* ib. 152.
Potrafiąc = > umieć, podołać, do-
godzić komu* Kuj. 11,275. || .Po-
trafiąc = 1, naśladować 2, pró-
bować * Mil. Por. Potrafić.
P o t r a f i a k = . człowiek potrafiący
wszystko zrobić, sprytny, majster
do wszystkiego* Pr. fil. IV, 277.
Potrafić = trafić, natrafić: »Ja
tam potrafię, gdzie Długa ulica «
PoIraGsz — Potrójniak
301
Kam. 8. » Pomieszaj (grabie) w ku-
pie, coby potem kużdy do swoich
potrafiJ* ib. 67. »Moja fajt w ko-
pań kę i widno potrafiła na ostre
kopańki* ib. 102. » Chart potrafił
na zbanek za płotem « ib. 149.
» Potrafiłem na takiego (człowie-
ka), ib. 185. II Potrafić = wpaść,
zgadnąć: » Zadam trzy sztuki, je-
żeli na to potrafisz, to...« Kolb.
Przem. 2 1 5. || » Potrafić = umieć «
Mii. »Potrefiół pisać* Zb.VII, 11.
• Potrefić = umieć « Pr. fil. V,
848. Por. Potrafiąc.
Potrafisz »a. Lepka = lichy mu-
larz « Zb. I, 20 p. wyr. Lepka.
Potrafny = »łatwy do zrobienia*
Kuj. II, 277 p. wyr. Trafny. ||
• Potrefny:^ taki co potrafi, mo-
żny, potężny (o Bogu)« Spr. V,
399. »Bóg nie pokwapny ale po-
trafny c Pleszcz. 158. Toż Zb. VIII,
321. Pr. fil. V, 842 p. wyr. Po-
kwapny. » Potrafny = trafny, tra-
fiający* ib. 848.
Potrata = » strata, szkoda, ubytek*
Wal. 169. .Pójść w potratę =
zmarnować się* ib. 170.
Potraw = »otawa, drugie siano*
Rozpr. XXVI, 389. Toż Krak. IV,
314 p. wyr. Obojętka. W temże
zna<zeniu: Kolb. 56: Pozn. II,
210: Maz. III, 312: Rozpr. VIII,
190; Rozpr. IX, 156; Zb. VIII,
112. »Pótrow = otawa, drugi
zbiór siana* Ram. 157. Toż Hilf.
177; Bisk. 45. Formy: » potra-
wu* Święt. 3; Święt. 507; » po-
trawem* Krak. I, 150; » potrawy*
1 lub 4 pp. 1. mn. Pozn. II, 2lb;
ib. 211; ib. III. 226. Zdr. .Po-
trawicek* Zb. IV, 224. || » Po-
trawy = skoszone zboże lub ro-
śliny pastewne* Wrześ. 18. » Po-
trawy == siano lub rośliny paste-
wne* Spr. V, 399.
Potrawiczek p. Potraw.
Potrawnica: > Pótrawnica = po-
ziomka*. Zdr. »P6trawniczka«
Ram. 157. Toż: Hilf. 177: Pobł.
71; Pamiętnik fizjograficzny t. V,
dział IV, str. 13.
Potrawniczy: »P6trdwniczy= po-
ziomkowy* Ram. 157.
Potrącać p. Potrącić.
Potrącić = zabić: » Wieprza mie-
tłom potrąconego* (zabitego) Wi-
sła VI, 81. » Zaczął potrącać owce...
a potrącone znosił na kupę* Pozn.
VI, 300.
Potrebacek p. Potrębacz.
Potreferny = ^szczególny, tru-
dny* Spr. IV, 327.
Potrefić p. Potrafić.
Potrefny p. Potrafny.
Potret = » portret* Sand. 276. Toż:
Pr. fil. V, 848; Cisz. 286. »Po-
treta* 1 pp.l.mn. Pozn.VI,53. »Pó-
treta* 4pp. l.mn. ib. 56. »P"otryt«
Rozpr. IX, 138. »Potręd. Udz. ||
» Ty potrecie złodziejski! * = ty zło-
dzieju, łotrze: Kuj. I, 52. Toż:
Pozn. III, 120; Jastrz.
Potretować = » potratować, po-
deptać* Pr. fil. IV, 236. .Potre-
tować = potratować* ib. V, 848.
Potretwas p. Patrontasz.
Potrębacz = trębacz: .Jeden po-
trębacz, drugi brat jego, a ten
trzeci potrębaczek stał wedle nie-
go* Zb. IX, 218. .Mały potręba-
cyk* Maz. II, 27. » Po trębaczy k «
Maz. III, 224. . Potrebacek* Rad.
II, 11. .Potrebacek = trębacz*
Pr. fil. V, 848.
Potrębaczek, Potrębacz yk p.
Potrębacz.
Potręd p. Potret.
Potretować p. Potretować.
Potrochamy = po trochu, czą-
stkami: »Ale sprzykrzyło mu sie
tak potrochamy brać* Chełch. I,
183.
Potrójniak = .gatunek sita w Bił-
goraju* Kai. Jaworsk. r. 1867,
str. 45.
302
Polrucha — Potrzeba
Potrucha p. Patrucha.
Polruchleć: » Gdyby rodzice wie-
dzieli, od żaluby potruchleli« Kuj.
II, 60.
Polrudiio, z [)otrudna = » tru-
dno* Kuj. II, 275. Por. Pod-
s i r u d ri o.
Potrwać = >ezas jakiś przebyć,
zaczekać* Czark. >PotrwaJo =
przeszło kilka chwil, np. 'nie po-
trwało i godziny, az widzę wra-
ca'* Czark.
Potrybnik = > narzf,'dzie bednar-
skie do nabijania obręczy* Pr. fil.
V, 848.
Potryndać: » Przyszła kuma do ku-
nieczki: Pożyczta nam tryndawe-
czki; Potryndam, potryndam, Ob-
myje taj oddam. (Maślnica)* Zb.
xiv, 248.
Potryt p. Potret.
Potrza p. Potrzeba.
Potrzask = »zawadjaka, rębacz
skory do bójki* Tyg. ii. 2, XIV,
18f).
Potrzaskać = potłuc: > Potrza-
skali flaszki, szklanki, beczki*
Pozn. VI, 271. > Potrzaskać* =
porąbać: > Drzewo tak wnet po-
trzaskał* (= porąbał siekierą)
Pozn. VI, 54. » Potrzaskać* =
podrzeć : >Bot^ żem so potrza-
skała* (w tańcu) Nadm. 159. ||
• Potrzaskać* = pęknąć: » Krowy
sie najadjy, jaze potrzaskały* Cisz.
I, 2m.
P o t r z {| c h a ć = potrząsać : > Chło-
|)i... głowami potrzącłiali. co na to
iiikiedy nie |)rzystaną< Kam. 27.
P o t r z a .s : * Na potrzas r=r mierzwie-
nie pola po zasianiu przcrz po-
trzaśnięcie nawozem « Pr. fil. IV,
862.
Potrza sącz: >\Ve młynie, a raczej
we młynicy bywa połrząsacz, który
trzęsąc się porusza spodnią część
kosza..., przez co zboże sypie się
do śeodka kamienia* Krak. I, 148
(ods.).
Potrząsany (taniec): »Raźniejszy
taniec: do-koła, potrząsany, smy-
kany (bywa nim mazur, walc cza-
sem polka* Pozn. II, 282.
P o t r z ą ś ć : » Pótrzisc = potrząść «
Rani. 158.
Potrzeb p. Potrzeba.
Potrzeba: »Jak jest w pszenicy
kostrzewa, to jest chleba, co po-
trzeba; a jeżeli jest mietła, to
tylko do Piotra* Kuj. I, 202.
» Panna odesła za kierzek za swojo
potrzebo* Chełch. I, 207. || »Po-
trzewa*: »W potrzewie (potrze-
bie)* Pozn. VI, 107. II »Potse-
ba«: »Ja jestem sobie sierota, to-
bie potseba nie taki* Was. 197.
»Juz mi nie potseba* Was. 212.
II »Potrzeb*: »P6trzeb r. ż. =
potrzeba. Rzeezownik ten ma tylko
1 i 4 pp.* Ram. 157. » Potrzeb
r. ż. = potrzeba* Krak. IV, 318.
» Potrzeb, swoja potrzeb = po-
trzeba domowa, np. okrasa na
swoją potrzeb* Pr. fil. IV, 862.
>Na piersą potrzeb wystarcza*
Maz. 111, 355. >Potrzeb= potrze-
ba: na swoje potrzeb* Pr. fil. IV,
236. >l*otrzeb = potrzeba np.
mała potrzeb* Kuj. II, 275. > Po-
trzeb* Roz|)r. Vin, 184; ib. XII,
9. Zb. I, 22. »iMam ich (pienię-
dzy) dosyć na moją podróż i po-
trzeb* Pozn. \^I, 47. »Potrzeb ma-
tką wynalazku* W^itw. 47. •Po-
trzeb w wyrażeniu: mieć do kogo
potrzeb = mieć do kogo interes*
Spr. IV, 327. II »Potrza = trze-
ba, potrzeba* Parcz. Czark. Kam.
74. Zb. IX, 8. Zb. XV, 134. Wi-
sła I, 319: ib. VII, 726. Plo.szcz.
41. »Nie potrza*: » Nie potrza go
tam rachować* Lub. I, 301. »Nie
potrza = nie potrzeba* Fed. 403.
»Nie [)otrza (nie potrzeba)* Łęcz.
Potrzebać — Poturad
3oa
159. »Nie potrza pieprzu c Kieł.
I, 84.
Potrzebać = potrzebować : » Cego
ja potrzebam* Rad. II, 19.
Potrzebna p. Potrzebno.
Potrzebno: »Juz mam io, co mi
potrzebno* Wisła II, 471. »Po-
ti-zebno = potrzeba np. na co
im potrzebno ćwierci?* Pr. fil. V,
848. >Jagodów potrzebno?* Ust.
z Nałęczowa. > Wszystko co po-
trzebno w gospodarstwie* Lub. II,
183. >Potrzobna*: > Właśnie mi
polrzebna ogrodnika* Wisła VI,
592. Por. Potrzebny.
Potrzebność = potrzeba: »Mamy
niejedno słowo rzec do was po
naszy połrzebności* Pozn. 11,238.
Potrzebny: » Potrzewny = po-
ti-zebnv* Kuj. II, 275 p. w. Po-
trzeb; ib. 283, n0 41; ib. I, 185;
ib. 200. Pozn. VI, 189. ^To i to
w Kospodarslwio potrzewne* Kuj.
I, 183. II » Potrzebny = potrze-
bujący* Czark. Toż Rozpr. VIII,
210 i 231; ib. IX, 212. »Wes-
przee potrzebnego* Gliri. III, 150.
>PoU-zebncgo w niedoli ratował*
ib. IV, 30. >Abo ja ta twoich za-
ielów ])olrzebna?* Kuj. I, 50.
Po t r z e bo w a n y = ])olrzebny: •Stu-
dnia, klórna do niczego nie była
połrzebowana* Kuj. I, 154.
Potrzebowski żarlobl. = » potrze-
bujący, będący w potrzebie. Myś-
my wszyscy potrzebowscy* Krasn.
3Ó7.
Po trze bil jący = potizebny: »Kwia-
tki i zioła różno [)otrzobująoe (=
potrzebne do leków)* Pozn. I,
14J.
Potrzeć = » wyczyścić (o bulach):
Możebyś te buty poler* Wisła I,
319. II >rotrzeć się = powinąć
się gdzie, pobywać, dotknąć się
czego: Gdzie się tylko potrze,
wszędzie narobi szkody* O.
Potrze szczony = » postrzelony,
porywczy, nagły* List od Cinciały.
• Goni potrzeszczony (postrzelony,
śpieszący się), jakby mu terpen-
ciny do rzyci nalał* Wisła II, 307.
»Fik z łasa, fik do łasa I (o czło-
wieku potrzeszczonym, niestałego
charakteru i niepewnego zdania)*
Cinc. 12.
Polrzewa p. Potrzeba.
Potrzeźwiu = »potrzeźwemu* Pr.
fil. IV, 236.
Potrzodnik = » pomocnik paste-
rza* Pr. fil. V, 848.
Potrzódka = » pomocnik paste-
rza* Pr. fil. V, 848. » Potrzódka
= chłopiec dodawany pastuchowi
do pomocy* Pleszcz. 41. » Któ-
remu (pasterzowi) gospodarze od-
dają potrzódkę 1. j. pomoc ze
swych dzieci lub służących* ib.
96. II » Potrzódka = kolejne pa-
sanie bydła lub owiec* O.
Pot uch a = > otucha, zachęta*
Pleszcz. 41. »Potucha = otucha,
odwaga, namowa, zachęta, inicya-
tywa* Święt. 711. >Potucha: Nie
dawać komu potuchy = trzymać
w karbach* Zb. Viii', 253. '»Po-
tucha = współczucie: ni mum od
nikogo potucliy; dawać komu po-
tuchę = uzueh walać kogoś: ja
nie poradzę, kiedy mu sum ojciec
potuche daje* Mil. Por. Poiga.
Po tu lać się = sterać się tułaniem
(K.): >Potuła<-zu ludzki, potulasz
siedycki* Zb. LX, 222. Por. Po-
tu ł a ć się.
Potulno = » potulnieć Sand. 269.
Po tułać się = tułać się: » Niechże
ja sio nie potułam kole ludzkich
ścian* Wi>ła VIII, 485.
Po tułacz = »tułacz*. P. Potu-
1 a ć s i ę.
P o t u p o w a ć p. P o t ę p o w a ć.
Potu r a = »[)oniewierka, człowiek
skazany na poniewierkę* Was.
245.
Poturać = » poniewierać, potrącać
304
Polurak — Potyla
z kąta w kąt, niszczyd np. potu-
rać sierotą, obawiem* Udz. »Po-
turać, spotu rać = sponiewierać:
sponiewierałeś mie, i ja cie spo-
turam* Rozpr. X, 297. »Poturad
= poniewierać kogo« Wrześ. 18.
• Poturać kogo = poturbować,
pokonać* Osip. »Poturać kim =
lekceważyć sobie kogo, pogardzać
nim* Święt. 711. » Chociaż nim
potu rano, uchodził przecież za wy-
rocznię* Święt. 513. »Poturać
komu (z litews.) = sprostać ko-
mu w czem, przemódz kogo ro-
zumem lub siłą* Osip. || » Potu-
pać się = chodzić bez przytułku*
Cer. »Poturać sie = poniewierać
się* Spr. V, 399. » Niechże ja się
nie poturam (= potyram) kole
ludzkich ścion* Kuj. II, 232.
Poturak = » pogardzany, lekcewa-
żony, nicpoń* Święt. 711. »Nie
przyjmuję takiego poturśka* ib.
160. Por. Poturnak.
Poturbować= » pobić kogo, skrzy-
wdzić na ciele* Sand. 264. » Po-
turbować = pobić* Fed. 406.
Poturnak = » człowiek głupowaty,
niezgrabny* Roczn. 227.
P o t u s / a ć : » Potusać komu = do-
dawać odwagi, zachęcać, podbu-
rzać* Święt. 711.
Potwa p. Płatwa.
Potwierdzać: >Pócwirdzac = po-
twierdzać* Ram. 141. >Pócwir-
dzac sa = potwierdzać się* ib.
»Pócwirdzćc = 1, potwierdzić 2,
wzmocnić, umocnić: Tó lekarztwo
jemu zdrowja nie pócwirdz^* ib.
»P6cwirdzćc sa = potwierdzić
się* ib.
Potwierdzić p. Potwierdzać.
Potwora = » potwór* Wrześ. 18.
Toż Święt. 711. Rozpr. XII, 47.
» Potwora = potwór, używane czę-
sto w złości o ludziach: e, to po-
twora!* Spr. V, 399. »Potwora
= przezwisko często używane*
ib. IV, 359. » Patrzy (mąż) jako
leśna potwora* Rog. 189, n® 386.
Potworacznie = »dziwnie: zrazu
mi sie to potworacnie widziało,
jak na mie wołali, Jaśkowa* Pr.
fil. V, 848.
Potworak: » Potworśk = potworek,
człowiek fizycznie upośledzony
przez naturę* Święt. 711. » Na-
zwały go (ogrodnika) potwordkiem*
ib. 348. » Leżał jakisik potworAk
z wielgą głową i okropnćmi ocy-
skami* ib. 474.
Potworniak: >Potworni4k = po-
twór, o człowieku: my tyk potwor-
niaków stą°d wyzenema* Rozpr.
XXVI, 389.
Potwornik = »okrutnik* Pr. fil.
IV, 236.
Poty: .Póti = póki* Hilf. 138.
Potyczki: »Nie kupuj my orze-
szków, nie rób ze mnie pośmie-
szków... Nie kupuj my nożyczków,
nie rób ze mną potyczków* Kuj.
II, 42.
Potyk p. Poty.
Potykać = spotykać: » Idzie i pa-
trzy i potyka chłopa* Spr. V,
218.
Potvkanka :^ » spódnica* Wisła
III, 89.
P o t y k i e 1 = spódnica « Ust. z Łom-
żyńskiego od Kurpiów. »Potykiel
= spódnica, kiecka, podwika,
przyjaciółka* Pr. fil. IV, 862.
Potyl p. Potyla.
Potyla = »potąd* Rozpr. VIII, 231.
» Potyla = dotąd (o miejscu)*
Święt. 711. > Potyla grasował, aze
znalaz jamę* Spr. VII, 49. »Obok
potyla słychać potyl = ogólno
polskie dotąd* Rozpr. Vin, 184.
• Potyl = dopóty: pokil (dopóki)
ta j)alica rodzić nie bedzić, musi
potyl pokutować* Pr. fil. V, 848.
»Taiicy jaz do nocy potyl, póki
pó garca nie wytańcą* Rozpr.
Vin, 223 a. »Nie ustanie potyl
Potylica — Pootykad
30d
pieca rombać, jaz mu nie przy-
niesą kwarle wódki < Mdt. 13.
» Potyl — pokil i potyla — powiela
= po tyle — po ile, potąd — po-
kąd, lak długo — dopóki; często
słychać także: potyl — jaz (aż)€
Spr. IV, 327. »Pókileś bogaty,
potyl cie wszyscy widzą* Święt.
668. » Potyl dolyl = potąd do-
kąd; także w znaczeniu: jeszcze
np. o chorym: 'jesce sie ta trzy-
ma potyl dotvr< Rozpr. XXVI,
389.
Potylica = »tył głowy, zatyłek
(oceiput), tyłogłowie« Roczn. 228.
Toż Zb. I, 74. »Palelica< wtemże
znaczeniu Ust. z Litwy. Toż Osip.
Potym p. Potem.
Poty mu p. Potem u.
Potyntak = potentat: >Nasz ce-
sarz austryjacki... jest potyntak
(potentat) wielki* Krak. III, 38.
Po tyra: »Iść w potyrę = zmarno-
wać się* Mil.
Potyrać p. Poterać.
Potyrajko = » len lub ta, którym
poniewierają , którym wycierają
kąty* Zb. I, 74.
Potyrcze p. Palarocza.
Potyrka = > tyranie się: na po-
lyrce a. na potyrkach w świecie
zeszło mi życie* Pobł. 138. »Na
potyrkę = na poniewierkę* Mil.
Polyrować p. Poterać.
Potyrpać p. Poterpać.
Polyrpować p. Poterpać.
Polyrlać: »Posed pdn do pani po-
zycyć tyrtani: polyrtam, polyrtam,
zaraz pani oddam. Masielnica*
Wisła VI, 316.
Polytłać = » nurzać w czemś rząd-
kiem np. w błocie* Spr. IV, 368.
Por. Polylrać.
Potvtolić = » powalać* Wrześ.
18. Toż Hozpr. X, 297.
Polylrać = » powalać* Pr. fil. V,
849. Por. Polytłać.
Słownik T. IV.
P O U c i e c : » Poucekll z wrzaściem *
Derd. 133.
Pouczelec: » Pouczcie = ten, który
poucza. Lutrzy, mówiący po ka-
szubsku nazywają swych pasto-
rów pouczelcami; predykant* Pobł.
71.
Poufale c: »Są czarci poufalcy (tak
zwane matołki), którzy domowe
posługi człowieka naj pilniej odby-
wają* Krak. I, 310.
Poufalny = poufały: »Przeprasa-
jąc króla za lak poufalne obcho-
dzenie sie* Chełeh. I, 267.
Po u ginąć się = zakasać się :
» Chłopi pozdejmowali spodnie, ko-
biety się pouginały* Klei. II, 231.
»Tym ludziom pouginanym do
wpoły kazali tańcować* ib.
Po u k a: » Pówuka = pouczanie, nau-
ka* Ram. 158.
Poukazać = pokazać: > One (kró-
lewny) znaki pou kazały i te trzy
listy* Pozn. VI, 111.
Pou kraść = ukraść: > Trzose na-
ma pon kradli* (zbójcy) Derd. 92.
Pou mknąć się = uciec, poucie-
kać: »Nim on się z tym upora,
to już krewni tymczasem po-
umkną* Nadm. 69.
Poiioz... p. Poroz...
Pourabiać = zniszczyć w robocie,
w pracy: > Żebyś ręce nogi se
pourabiał... nicego sie nie dorobis*
Święt. 669.
Pouslać = > ustać powoli * Pr. fil.
V, 849. »Wody panie, wody, abo
gorzałecki, bo nam pon stano u żni-
wa dzieusecki* Fed. 168. »Niech
sie nagadają, przecie im kiejkol-
wiek pyski pouslają* Kieł II, 127.
• Przecież im tam kiedy gęby po-
uslają* Zb. X, 307. »Jak Maćka
nie stało, wszyćko poustało* Kon.
151.
Poutykać = pokłaść , powrzucać:
»Zaniós je (łby wołów)... i pou ty-
kał w parowy* Chełeh. I, 114.
20
306
Pouważać — Po wazka
Pouważać czego = uważać na co:
• Lecia" Maciek prosto drogą, Ka-
śka za nim... Maciek na lo nic
nie zważa" tylko drogi pouwaza"<
Zb. X, 129.
Powab p. Powab a.
Powaba: » Chłopi w epoce pańszczy-
zny, prócz zwykłych jej dni, od-
rabiali nadto w czasie żniw i parę
dodatkowych jeszcze... które zwano
powabą. Chodzili więc na powa-
by, powab czyli pobab, pobaw (na
tłokę, odróbkę) do pszenicy i ży-
ta* Krak. II, 101 ods. Por. Po-
baba.
Po w ab ni k: >Powabnicy« Krak. II,
520 (Hanr 1757 r.). Por. Po-
waba.
Powadzić się »z kim = pokłócić
się, poróżnić się z kim* Osip.
Pował = » drzewo wywrócone przez
burzę lub ze starości na ziemię*
Osip. II » Pował p. Powała.
Powała - .sufit* Spr. IV, 348.
W temże znaczeniu: Krak. I, 150;
ib. IV, 318. Zb. X, 200. Lub. I,
56. >Puowałom« 6 pp. 1. p. Rozpr.
VIII, 104. >Do powały* Kon. 57.
Rozpr. VIII, 225. Zb. X, 237; ib.
Xn, 189; ib. 213. Cisz. I, 246. .Do
powaby* Zb. XV, 120. >Do po-
wałć* ib. 37. »U powajy* Cisz.
I, 174. .Na powałę* Zb. VI, 301.
Krak. IV, 153. .Pod powałę* Zb.
XII, 171. .W powale* Cisz. I,
295. II .Pował = powała* Pr.
fil. V, 849. .Pował = powała*
Rozpr. XII, 46. Toż Ust. z Jawo
rza. .Wyskoczy do powału* Zb.
IX, 265.^ II .Pował = strych*
Rozpr. XI[, 99.
Powałka = .rodzaj placka* Pr.
fil. V, 849. .Powałki lub bała-
bucki a. pompucki = ciasto pszen-
. ne zapustne* (opis) Pr. fil. IV, 862.
Powałki p. Powałka.
Po war = .chłopiec, gotujący jadło
pasterzom tatrzańskim* O. .Po-
war = najmłodszy juhas u gó-
rali* Enc. R. II, 820.
Powarka: >P6warka= nerka* Hiif.
177.
Powar-z p. Powróz.
Poważna = .brzemienna* Rad. II,
182.
Poważować: .Powazować = po-
ważać* Spr. IV, 380.
Poważyć się = . pochwiać się na
szalach lub czemś podobnem* O.
II .Poważyć się* = zamierzyć
się: .Poważył się na starsego rę-
ka = zamierzył się na starszego «
Zb. II, 236.
Powąchać: . Koniom nozdrza ob-
cićrają, aby żadnej choroby nie
powąchały* Zb. VI, 288.
Powąz p. Pawąz.
Powązka ::= .kawałek płótna wiel-
kości serwetki, służący do cedze-
nia mleka świeżo wydojonego*
Zaw. Etn. 4. W temże znaczeniu:
. Powązka* Rozpr. III, 374; ib.
VIII, 231. Kud. Cisz. I, 342. Kozł.
378. Gluz. 461. Krak. III, 89; ib.
90; ib. 92; ib. IV, 318. Fed.
262; ib. 406. Rud. 25. Zb. II,
10; ib. III, 33; ib. XIV, 151.
Wisła VII, 143. Spr.V, 399. Pr.
fil. III, 306. .Powązka a. cedził-
ka* O. p. w. Cedziłka. Toż Aten.
VI, 656. .Powązka a. cedziłek*
Was. 50; ib. 245. .Powązka a.
cedziłko a. cadzka* Pr. fil. IV,
804 p. w. Cedziłko. .Pową°zka«
Rozpr. XII, 99. .Powonzka* ib.
XX, 433. .Piiówąska. ib. IX,
212. .Powęzka* Maz. III, 44.
Rozpr. XI, 187. — 4 pp. 1. p.
. Powązka* Rozpr. IX, 284. .Po-
wązka zam. Powiązką* (? K.) ib.
286. .Pawązka a. cedzidło* Krak.
1, 350. II .Powązka = mała to-
rebka, przez którą się mleko ce-
dzi* Spr. IV, 29. II . Powązka =
naczynie blaszane z dziurkowa-
łem dnem, przez które cedzi się
Poważ
Powialówka
307
mleko do garnka* Święt. 43. Toż
ib. 711. > Sitko z po wazką (na
Kujawach cadźka)* Pozn. I, 97.
Poważ = »pawęż, drag przytrzy-
mujący z wierzchu nakład (np.
zboże) na wozie « Zb. IV, 10 p.
P a w ą z.
Powbudka: »Przelazłam do ogródka,
wzięna mnie ^powbudka na ten
znak tego wesela* (? K.) Kieł. I,
95.
Powednie p. Południe.
Powerek = > drążek, kij do prze-
sadzania przez ucłia w cebrze
i noszenia wody, mleka i t. p.«
Pr. fil. IV, 862. W temże znacze-
niu: » Powerek* J. Łoś. Maz. V,
287. »Powyrek« Rozpr. XVII, 56.
Wisła I, 319. (Tu napisano oczy-
wiście błędnie »Porayrek« Ł.).
Spr. V, 119: ib. 141. Maz. II,
91; ib. III, 43. Rad. II, 40 Pr.
fil. V, 849. »Powyrko* ib. »Po-
wyrka* r. ż. Zb. VIII, 253.
Powerkać się p. Powyrkad
się.
Powertepany: » Połatana, power-
tepana, igła w tern nie postoi.
Bydlę* Zb. I, 130. Toż ib. VI, 27.
Powęz = część warsztatu tkackie-
go: » Okręcone nici: jedne przy
ladzie a drugie wyżej w powęzie
nicianym* Lub. I, 90. || » Powęz*
p. Pawąz.
Powęzka p. Powązka.
Po w i. Po w i! = głos sowy: » Kiedy
się (sowa) odzywa głosem: *powi,
powir to się ktoś urodzi* Gluz.
316 (Głos ten tłumaczony jako
'powij\ więc jako wróżba uro-
dzin K.).
Powiadać: » Powiada* w znacze-
niu: powiadają: »Ci obstąpićli
i nic. Powiada (t. j. powiadają):
trza go juz puścić* Cisz. I, 210.
• Pojada* = powiada Wisła VI,
141. >Poadać* = powiadać Zejsz.
67. Rozpr. VIII, 199. ^PÓadaJ*
= powiadał Opól. 30. »P5adała*
= powiadała ib. »P5adacie* =
powiadacie ib. »Pojdać = powia-
dać; pojdum ci* Pr. fil. IV, 284.
> Padać* Rozpr. VIII, 199. .Pa-
da* = powiada Zb. XV, 20. .Pa-
dajom* == powiadają ib. »P'ada«
powiada Rog. 233, n<> 473. .Pa-
dać* = powiadać Sab. 134. Arch.
VIII, 472. Zb. XI, 10. .Pada*
== powiada Zb. I, 122. .Pada*
= powiadała Opól. 30. .Pada* =
powiada Cisz. I, 122. Rozpr. IX,
168. .Padacie* = powiadacie
Rozpr. VIII, 199. .Padaj* = po-
wiadaj Rog. 35, n® 63. . Padaj*
= powiadał Opól. 30. Cisz. I, 236.
Rozpr. VIII, 199. .Padają = po-
wiadała Opól. 30. .Padaa* = po-
wiadała Rozpr. VIII, 199. II .Pa-
da* jako wtrącony wyraz w zda-
niu bez znaczenia: .Osądzieli:
wziąść na drogi krzyżowe wypro-
wadzić i zaprząc, pada, konie
i potargać* Cisz. I, 122. Por. Po-
wiadować, Powiedać, Po-
wiedywać, Powiedzieć.
Powiadować: .Powiaduje jej* =
rzecze, powiada Kieł. II, 232. Zb.
IX, 70. Por. Powiadać, Po-
wiedy wać.
Po w i arka = .zabobon* Aten. 187 7,
II, 117; ib. 118. W powiarki... nie
wierzyła* Świd. 25. .Wierzy w po-
wiarki* Wisła VIII, 792, n^ 1201.
. Powiarki = zabobony, przesą-
dy* Pr. fil. V, 849.
Powiastka = .przysłowie* Zb.
VIII, 253.
Powiat = miasto powiatowe (K.):
>Aże do powiatu chodziła po wy-
czylunek* (pisania t. j. listu) Kam.
47.
Powiatówka = .czapka zwana
inaczej: *na cztery powiaty'* (opis.
Pr. fil. IV, 277. II .Powiatówka*
= grunta nadane przez królów-
na ogólne władanie szlachty; po-
20*
308
Powiązać — Powiedzieć
wiatówka Wilkijska , Ejragolska
i in. 'Karolgiris' = powialówka
na Żmudzi « List od M. D. Syi-
westrowicza 1884 r. » Powialó-
wka* w temże znaczeniu Wisła II,
156.
Powiązać = związać: » Janiczek...
chusteczką powiązany « Rog. 86,
n^ 151. » Trzewiki . . . powiózał
w białóm chustkę* Pozn.VI, 106.
» Kazał ci mie okuć, do tego po-
wiązać* Kieł. II, 159.
Powiązanie = » związanie powró-
słem tych, którzy przychodzą
pierwszy raz przypatrywać się ro-
bocie w polu« Pozn. II, 382.
Powicher = » wicher silny* Spr.
IV, 348. » Powicher = trąba po-
wietrzna* Wrześ. 18. »Powiher,
powikrzyca = trąba powietrzna*
Spr. V, 399. »Powiher = gwał-
towny wiatr* Rozpr. X, 297. ||
• Powicher = roztrzepany czło-
wiek, lozlargniony* Krak. IV, 318.
* Powiclier = prędki, najzły, gwał-
towny, szaleniec* Swięt. 711.
♦ Powicher = pory wczy* ib. 683.
Powicher = włóczęga* Krak. IV,
307. » Powicher = człowiek, który
nie może usiedzieć długo na je-
dnem miejscu* Rozpr. X, 297.
Powichlać »a. zwiclilać = star-
gać np. włókna* Czark. »Pówi-
chłac = powikłać* Ram. 158.
• Powichłać = po wichrzyć: zboże
było powichłane* Pr. fil. V, 849.
P o w i c h ł a ć p. Powichlać.
Powichrzyca: » Powikrzyca a. po-
wiher = trąba powietrzna* Zb.
V, 399. »Powikrzica = wicher,
burza* ib. 190.
P o w i c h s o w a ć — poczernić, oczy-
ścić: » Abyście trzewiczki powich-
sowały* Pozn. I, 229.
Powić: > Ciebie Jasiu zabiję, a me
serce powiję* Zb. II, 94.
Powidła: » Pierogi... z powidłem*
Zb. XIV, 24. II .Powidła Tera-
kowskiego a. powidła teriaca =
Electuarium Theriaca* Ciesz. 80.
Powieczka p. Powieka.
Powiedacz = ten, który mówi:
» Posłuchajcie posłuchace, co po-
wiedzą powiedace* Maz. III, 77.
Powiedać = » powiadać* Czark.
»Powiedum* = powiadam Chetch.
I, 75. .Powieda* Kuj. I, 119.
Zb. I, 74. Bisk. 29. »Powiedają«
Kuj. I, 325. »Powiedał* Sand.
143. »Pejda* = powieda Chełch.
I, 18. »Pedas* = powiedaszKal.
I, 145. »Peda* = powieda Wisła
VI, 315. Zb. I, 11. .Peda* =
powieda Cisz. I, 146; ib 225.
»Pedajo* = powiedają Wisła VI,
666. II > Powiedać* = mówić,
wsfkazywać: >Powiedała (suczka),
którą drogą (dziewczyna) miała
jechać* Zb. VIII, 303. || .Powie-
dać* = mówić, odmawiać: »Po-
wiedaj te modiilewke* Wisła VI^
666. II » Powiedać = swarzyć
się, kłócić siec Zb. I, 74. Por.
Powiadać, Powiedzieć.
Powiędnąć: > Pednąć = powie-
dzicć* Spr. IV, 28. Por. Powia-
dać.
Powiedywać: » Powiedywają lu-
dzie* = powiadają Zb. VIII, 303.
»Powicdywał* = powiadał Zb.
VIII, 253; ib. 302.
Powiedzą = » powiedzenie* Zb.
I, 49.
Po wiedząc p. Pobiedzać.
Powiedzieć: » Powiem przed tatu-
siem* Zb. II, 235. »Pewiem«
(myłka? K.) Zb. VII, 27. .Piio-
wiedzony = powiedziany* Rozpr.
VIII, 159. »Co ci jest powiedzo-
ne« = powiedziane Pozn. VI, 83.
• Kucharz ma powiedzone* ib. 272.
»Powią = powiedzą* Rozpr. IX,
289. »PoedziaJ* = powiedział
Rozpr. VIII, 199. .Pejdziała* ==
powiedziała Wisła II, 132. »Pej-
dzić* = powiedzieć Chełch. I,
Powiejać — Powieść
dod
17. .Pejdzidłc Wisła V, 746.
» Pędzić € = posiedzieć Maz. III,
218. »Pedzili = powiedzieli* Kieł.
I, 161. >Pedzieć« = powiedzieć
Opól. 30. Sab. 134. Święt. 354;
ib. 396. Spr. IV, 28; ib. 359.
Zaw. 69. Pr. fil. III, 306. Zb. X,
189. Rozpr. IX, 168. Zb.VIl, 27.
»Pedzidt« = powiedział Opól. 30.
Rozpr VIII, 199. .Pedziśłc Rog.
16, nO 31. Zb.VII, 27. .Pedzia-
łac Opól. 30. Zb XV, 20. >Pe-
działa« Rog. 35, n<>63. »Pedziaa«
= powiedziała Rozpr. VIII, 199.
»Pedzieli« Święt. 368. || »Nie po-
wiem = nie wiem« Was. 77.
Por. Powiadać, Powiedać,
Pedzieć.
Powiejać: »Pohiejaj, pohiejaj, hie-
trze południowy*. Właściwością
gwary tamlejszej (w Seroczynie
w pow. Sokołowskim) jest wyma-
wianie h' zam. w' przed samo-
głoską Pr. fil. V, 746 p. w. Hiater.
Por. Powijać.
Powieka: » Powiek «(?):» Spojrzała
z powieka (= z pod oka, bo-
kiem)* Wójc. I, 101. Toż Maz.
II, 160. »Powiecki = powieki*
Spr. V, 399. »Pawieka = powie-
ka* Pr. fil. V, 828.
Powiel p. Powiela.
Powiela = póki: »0 tyla mi do-
brze, powielaś mi żywa* Kieł. I,
121. » Dobrze nam tu buło, po-
wielaście żyli* Wisła VII, 147.
»Po wiele*: »Miłowałach go ser-
decznie... po wielech się nie do-
znała, że ta miłość fałszywa* Rog.
110, no 201'. »Powiel*: »Zalecśł
sie... powiel były szpćrki* Zb. IX,
241. »Róża-ech ja, róża, powiel
ni mam m«iża« Rozpr. XII, 27.
II » Powiela* = o ile: »PoIe po
tela je dobre, po wiela kohóta
usłyszeć można (niezbyt oddalone
od budynków gospodarskich) * Ginc.
32. II »Po wiele* = po czemu:
•Pytali się, po wiele tu wełna*
Zb. IV, 135. Por. Podwiel.
Po wiele p. Powiela.
Powieńczyć: »Nadobna Kasieńka
juz nie dziewecka... nadobna Ka-
sieńka juz powieńcona* (w pieśni
weselnej) Maz. III, 161.
Po wiercić: »P6wircec = powier-
cić* Ram. 168.
Powierzchni p. Powierzchny.
Powierzchnie: » Pówjerzchnie =
zewnętrznie, po wierzchu* Ram.
158.
Powierzchny: »P6wjerzchny = ze-
wnętrzny, górny, zwierzchni* Ram.
158. » Powierzchni = wierzchni*
Petr.
Powierzyć = » uwierzyć* (litews.)
Wal. 170.
Powiesić: » Powiesiony = powie-
szony* Rozpr. Xn, 33.
Powiestka=» zawiadomienie urzę-
dowe (litews.)* Wal. 171.
Powieszać = zawieszać: »Żoł-
mierz... kołki bijoncy we ściśne,
swoje surduty powiesa* Zb. IV,
196.
Powieszadłko: » P"owieszo"tk"o *
Rozpr. IX, 141.
Powieść: » Spytajcie go matuleńku,
czyli ma nóż swój, a jak nić rna
swego noża, połóżcie mu mój.
Dziękuję ci Anuleńku za twoją
powieść* Lub. I, 255. »A jedz-
ze mi, jedz-ze mi kochanku mój,
jeźli ni mas swego noża, dajcie
mu n)ój. Dziękuję ci moja Ma ryś
za taką powieść* Łęcz. 87. » Po-
ścielcież mu moja matko kobielec
przez próg, niechże sobie nie po-
wala złocistych ostróg. Dziękuję
ci moja matko za taką powieść*
Kad. II, 3. » Powiadaj prędko...
bo mój mnie nadjeżdża, to mu
muszę z powieścią doskoczyć*
Pozn. VI, 88. »Ordynans powra-
ca... z powieścią* ib. 176. »Pod-
mówiła wsys.tkich panów... zyby
BIQ
Powieść
Powiskać
gu upoić. Wiać us^ysawsy pano-
wie od nij tę powieść, przystąpili
do panac Zb. VIII, 320.
Powieść: » Bo ma sie tam eosik
nie powiędło przy robocie* Swięt.
380. II » Powieść znamię*: •Po-
wiedźcie znamię* = zanieście
znamię t. j. znak zwołania gospo-
darzy na naradę Wisła V, 426
(opis).
Po wie tka = »mała szopa* Ust.
z Litwy. »Powielka = nakrycie,
pokrywa* Petr. P. jeszcze: Kłosy
V, 39 (Chłopicki).
Powielnik: »Biacia szlachta po-
wietnicy* W. Pol 23.
Powietrze: »Wpowietrzy« = w po-
wietrzu Beld. 75. II » Powietrze =
wiatr* Pr. fil. V, 849.
Powietrzniak: List Byslronia, wy-
raz nieobjaśniony.
Powietrzny = » zapowietrzony;
małe przekleństwo* Rozpr. XI,
187. »A to powietrzny! a to od
morowego powietrza!* Kuj. I, 52.
Toż Doman. || » Powietrzne du-
chy* Ust. z Jaworza (znaczenie
nieobjaśnione).
Powiewać: »Wialer me powiewa.
Powiwaj, powiwjij wietrze połu-
dniowy* Was. 172. »Wiatrekmną
powiej wa. Oj powiuwaj, powiuwaj*
Rad. 11, 60. Por. Po wiej ać.
Powiewny = » przewiewny* Petr.
Powieźć: > Powiężą* 3 os. 1. p.
Krak. II, 114. Toż Rog. n^ 214.
» Powiężą « : » A jak ci mnie z tego
miasta powiężą, wszystkie panny
i panicze pobiiża* ib. n^ 18.
Powiększać: * Pówikszac = po-
więk.<zać* I{am. 158.
Powiększyć: »P6wikszec = po-
większyć* Ram. 158.
Powij acz = * powój « Kk. 1 3 p.
w. CouYolYuhis. » (Północno- ka-
szubski) powijacz, w Kartuskim
powijccz = powój* Wisła VI, 219.
>Powijacz = powój polny* Pobł.
71. »Pówiwiacz = jakaś trawa^
rosnąca w kartoflach* Hilf. 177.
II »W czem go (dziecko) będę po-
wijała? Ty masz fartuch, ja na-
wijacz... będziem mieli i powijacz*
Maz. II, 83.
Powijać =spowijać(dziecko): »Ma-
mulko, pomóżcie powijać* Rog.
no 10. Toż ib. n® 11.
Powijać: » Wiaterek mną powijać
Łęcz. 97. » Wiatr mną powija*
Wójc. II, 213. Toż Kuj. I, 317.
• Wiatrek mną powija* Kuj. I^
261. » Wiatr mną gnie i powija*
ib. II, 35. II »Jasieńko (niemowlę)...
krzyka, powija swój głosik* (? K.)
Kozł. 84. Por. Powiejać.
Powijka == » roślina wijąca się*
Bib. Warsz. 1866, str. 48.
Powikrzyca p. Powichrzyca.
P o w i 1 a ć = » pokarmić małe jakie
stworzenie, popieścić* Ust. z Lidy
(zapewne z litews. willóju (Nes-
selm.) = 1. oszukać 2, przynę-
cić K).
Powinąć: » Matka... wziena te dzieci,
powinęła w poduszeczkę* Kuj. I,
125. »Powinoł je (języki smocze)
sobie w chustkę* Pozn. VI, 89.
II » Powinąć* = urodzić: »Wdo-
weńka powinęła syna* Was. 212.
Powinno = » należycie, koniecznie:
ma być powinno = tak być po-
winno, ma tak być* Zb. I, 27.
Toż Ust. z Litwy.
Powinność = » obowiązek * Lud.
I, 204.
Powinowaty = » obowiązany* Spr.
V, 399.
Powinszować = życzyć : > Po-
wionsował zdrowia* Cłiełch. I, 38.
»Za to ci powinszujemy, cobyś
ty rada* (= czogobyś pragnęła)
Rog. no 4:il.
Powiskać = poszukać pasorzytów
we wło.sach na głowie: »Moja pa-
nienko, powiskaj mnie leż trochę*
Powismo — Powódek
311
Kozł. 299. >Ona cię powiska* ib.
• Kiedy go trochę powiskała« ib.
Powismo: » Przędziwo w powi-
sraach< Tyg. ii. 1, IX, 76 (Ruś
, Czerwona).
Powitać się = przywitać się z kim:
>Powitajom sie« Wisła VI, 695.
» Powitać się z matką* Kam. 11.
• Mile się z nim powitała* Rog.
no 26.
Powitka= » mniejsza wiec « Swięt.
711.
Powitucha = » akuszerka wiej-
ska* list. z Litwy. II » Powitucha
= chwast w zbożu (np. jęczmie-
niu) rosnący* Ust. z Lidy.
Powity: » Weźmie dzieciąt eczko po-
wite* Rog. no 368.
Powiuwać p. Powiewać.
Powiwać p. Powiewać.
Powlakać p. Powlekać.
Powlekać: * Pówiakac = powle-
kać* Ram. 159.
Powłocek = » kilka zagonów pola
( pół włóki ? półwłóczek ?) * Czark.
Powłócz = » zaprawą posmarowa-
na kłódka, którą ciągają, kładąc
przynętę (na lisa, wilka)* Ust.
z Lidy.
Powłoczka p. Powłóczka.
Powłok: »Łowca nie trąbił powło-
kiem, lecz pojezdnego* Prz. ludu
VIII, 208.
Powłoka = »kot ubity, upieczony
lub kawał ścierwa, uwiązany na
sznurze i wleczony przez myśli-
wca, jadącego konno aż do miej-
sca, gdzie sporządzona jest za-
sadzka na zwierza drapieżnego
lub postawione żelaza, myśl.* Pr.
fil. V, 849. II .Powłoka, powsi-
noga = włóczęga < Krak. IV, 318.
> Powłoka = przekleństwo: ech,
ty powłoko!* Pr. fil. V, 849. ||
• Powłoka =: zap. włóczęga* (K.):
• Przesiadywanie w karczmie abo
i na jakiej powłoce* Kam. 26.
II » Ciebie opadły kurpie, a mnie
powłoki* Zb. IV, 99. Por. Po-
włóczka.
Powłóczek = półwłóczek (? K.) :
• Powłócek = kilka zagonów pola*
Maz. V, 51. »Powłocek* = nazwa
miejscowości Wisła IV, 452.
Powłóczka: » Powłocka, przewło-
cka = włóczenie się, włóczęga,
przeprowadzenie się* Sand. 264.
»Powłóczki przeróżne =: prze-
włóczki, włóczęgostwa* Lub. II,
212. »Było... turbacyi i f)owłóczki
niemało = przejazdów po (dro-
gach, podróży* Kam. 76.
Powłóczyć: » Powłóczyła zwolna
nogami* Pozn. I, 213. » Nogami
powłóczy, jak gęsię* Kam. 170.
»Żeby... 'powłócyła' nogami t. j.
żeby posuwisto szła* Wisła VIII,
501. II » Powłóczyć* = zabrono-
wać pole: » Poorali... powłóczyli*
Zb. X, 288.
Powłóczysty: »Na Luptowie to
ludzie majom takom po włócy stora
gwarę, t. j. że przeciągają* Spr.
V, 399. Toż ib. IV, 310.^
Powłoka p. Powłoka.
Pownocek = >północek* Pr. fil.
V, 849.
Powód = > postronek do prowadze-
nia konia* Osip. >Powód = lcjc*
Mst. II » Tam len to nie ma po-
wodu w głowie = tamten — to
warjat* Pleszcz. 48. »Boś ty mó-
wił jak z miodem, a to było z po-
wodem* Hog. n^ 265. || »Nie
uczyniłabycłi z powodu twego*
Hog. n^ 492. >A kupze mi Jasia
w rynku kamienicę. A w tej ka-
mienicy niema i [)owodn (?)« Łęcz.
131.
Powódek = » krótki lejc z po-
stronka lub rzemienny do prowa-
dzenia czyli powodowania konia*
Pr. fil. IV, 849. > Sposób jeżdże-
nia o jednym powodku (lejcu)*
Wisła II, 177. > Powódki = lejce*
Wrześ. 18. Toż pod Olkuszem
812
Powodny — Po woli
ust. od S. Ciszewskiego. Zb. VIII,
260; ib. 302. Was. 60. Spr. V,
399. » Powódek = sznur długi
konopny, zwłaszcza zam. lejca
rzemiennego używany* Święt. 711.
• Powódek = lejc* Spr. V, 399.
» Używają często powódka (= lejca
z prawej ręki)« Zb. XIV, 74. »Bez
krzyżowych powódek* Wrześ. T.
18.
Powodny » rok = zalewny, w któ-
rym woda na Narwi zalewa łąki
nadrzeczne podczas lata* Pr. fil.
IV, 904.
Powodowy: »W ty stajence jawo-
rowy stoi koniś powodowy, po-
wodowy "osiodłany* Zb. XV, 128.
Toż ib. XrV, 44.
Powodować = kierować, powo-
zić : »Lewą ręką powoduje ko-
niem* Sand. 30.
Powód yrować kim = » powodo-
wać, rządzić, kierować kim* Kolb.
rękop.
Powodzianin = » ten, kto poniósł
szkodę wskutek powodzi*. Wyraz
utworzony w r. 1867. K.
Powodzie = pociągnąć, pomalo-
wać: » Skrzynki... czerwoną farbą
powodzone* Pozn. I, 92 (cytat
z Łukaszewicza).
Powodzie = » lejce* Msł.
Powo^o p. Połogi.
Powojka = » powój* Czark.
Powój niczek = pas do |)Owija-
nia dziocka: >Powojniczka nima...
Idź do łasa, urwij łyka, powij
chłopca* Zb. IX, 184. >Powoj-
nicokzłycek* ib. XV, 168. »Nę-
ści (jbrąhecck . bedzios rni;iła po-
wojnicek* Święt, 202. »Nioscę-
śliwe i I o będzie. Jak dzieciątko
na .świat przyjdzie. A mam ci ja
pas jedwabny, Będzie powój nicek
ładny* Kon. 137. >W co go bę-
dziesz powijjłła? A ma Jasio pas
jedwabny, będzie powójniczek ła-
dny* Pozn. IV, 189. Por. Po-
wojnik.
Powojnik = »powijak« Spr. V,
399. » Powojnik = sznurek do
powijania dziecka w pieluchach*
Święt. 711. » Czterdzieści kolebek,
kopę powojników* Rud. 149. »Pię-
dziesiąt kolibek, dwieście powoj-
ników* Zb XV, 166. >Jesce tra-
wka na pokosie juz dziewcyna
dziecię niesie... juz dziewcyna w po-
wojniku... juz dziewcyna o chrzest
bieży* Wisła III, 591.
Powokręcać p. Pookręcać.
Powoli w różnych znaczeniach: do-
browolnie, pomyślnie, dobrze, we-
dług chęci i t. p. »Kogo nie boli,
to mu po woli (== ten kontent)*
Kuj. I, 199. »Gdy nam Bóg wiele
pozwoli, toć ón będzie dla nas
i po woli (= łaskawy)* ib. 286.
»Jabym tak nabrała (złota), zęby
lak po woli. Oj wziena matla kluce
od nowy kumory* Kozł. 33. » Je-
śli tylko zechcesz, mićć będziesz
powoli, I malka od skarbca klu-
czów ci pozwoli* Wójc. I, 82.
» Jeszcze cięższej miłować, Gdy co
nie po woli* Rog. 139, n« 266,
zwr. 2. »Gzy ci nie po woli?* ib.
no 375, zwr. 2. Wisła VII, 137.
»Czy ci co nie po woli?* Rog.
139, nO 377, zwr. 1. >Wy my-
ślicie ze po woli a Marysie główka
boli* Sand. 67. »Kiedy ja zrobię
robole po woli, Poprose Jasieńka,
to ón mnie pozwoli* Kozł. 123.
• Miałaś czasu dowoli, B\ło gadać
po woli* Pauli 77. »Nie chciś-
łem być niebozycce Maci po woli<
Pauli 195. »Śpij-ze Kasińku po
woli, niech cię głowecka nieboli«
Maz. I, 290. » Tobie sie widzi,
moja Marysiu, po woli, a jd se
stoję pod iiokineckiem w niewoli*
Zb. XIV, 43. II »Dziś na świecie
po woli (t. j. ani wiatru, ani de-
Powolno — Powrócić
313
szczu, ani mroza)« Lub. II, 214.
Por. Wola.
Powolno = wolno, zwolna: >P"o-
w"olno cy prędko* Rozpr. VIII,
134.
Powolny = » łagodny* Mil. »Zo'niz
ci ja, zo''niz, Tylko nie do wojny.
Tylko do dziewcyny, I to do po-
wolny* Zb. XIV, 233. II »Woły
(zgubione) sie wrócą powolnym
casem« Święt. 412. || > Powolny*
= taniec: » Powolnego (= polo-
neza)* Fed. 104. » Chodzony czyli
polski... chodzonego (łażonego, po-
wolnego)* Kuj. II, 204. > Tańczą
powulnego (od przodka)* Pozn. I,
196. » Kroczyli po izbie powol-
nego* Kai. I, 135. » Powolny*
(nuty) Kieł. II, 45.
Powolutku: » Przyńdźze... powo-
lutku (łub: pocichutku), nie tą-
pajze* Fed. 113.
Powołanki = » wymyślanie* Spr.
IV, 338. >Powołonki gada = wy-
gaduje* Zb. II, 251.
Powołonki p. Powołanki.
Powoniać = powąchać : » Kwiecid
powoniać* Zb. IX, 182.
Po woń = woń: » Wiatry już po-
wonie (woń) z niego (z wianka)
porozwiały* Zb VL 101.
Powor-z p. Powróz.
Powoź p. Pawąz, Poło z.
Powozić = zawieźć : » Piniędze wy-
brał, powoziuł do dumu* Chełch.
II, 55.
Powód p. Powód.
Powódek p. Powódek.
Powój = »dwa kółka wiciowe, słu-
żące do połączenia jarzma z so-
chą* Pleszcz. 24.
Powózek = wóz, wózek: » Panna
młoda jedzie czlerema końmi, re-
szta zaś [)0wózków zaprzężona
jest w parę koni* Pozn. I, 247.
Powracać się = wrócić: » Ludzie
sie powracali, a ón jedzie do sa-
mego końca* Zb. XV, 11. »Jak
sie juz powracał król* Zb. XI,
92. Por. Powrócić.
Powracić się p. Powrócić.
Powrąsełko p. Powrósło.
Powrotnie = znowu: »Zdjęni jej
powrotnie oną bransoletę, i ona
znowuk ożyła* Kuj. I, 130.
Powrotnik = recydywista (gw. ga-
licyjska): »Miał do czynienia z po-
wrołnikiem* Śnieżko Zapolska.
Powroza p. Powróz
Powrozina p. Powróz.
Powrozowe = formalności przy
kupnie, dodatek za powróz, na któ^
rym bydlę jest uwiązane (K.):
»Nim powrozowego wyciągną*
Myszk. 17.
Powroźniczek: »Powroźniczka ja
córeczka* Łęcz. 223.
Powroźnik = »na ostatku idący
do wielkanocnej spowiedzi, niby
na powrozie prowadzony* Derd.
J. 36, 37. II »Powroźnik* = za-
sługujący na skrępowanie powro-
zami: »To je.st łotr, wisielec, po-
wroźnik, łańcusznik* Orzeszkowa,
Bene nałi.
Powrócić = wrócić: »Poki nie
powrócćmy* Cisz. 56. » Powrócić
się* = wrócić: »Ona tamtego po-
rzuci, a do niego sie powróci*
Kuj. I, 147. » Powróć sie nazad*
ib. 156. » Powrócili sie do niego*
ib. 191. »Jak powrócili sie, uto-
pili go* ib. »Jak się też powrócę,
niech się (dziewczę) za piec scho-
wa* Wójc. II, 56. » Powrócić się*
Rog. no 21, 49, 156. .Da jak
my sie powrócima, gorzałeczkę...
zapłacima* Kuj. II, 61. »Jesce się
powrócę* Kozł. 113. »Jak ja się
powrócę. Będziemy się cieszyć*
Lip. 16. Jak my się powrócemy*
ib. 170. »Nie powrócił się przez
półczwarła roku* ib. 174. » Po-
wróci się za trzy lata* Kolb. 225.
• Powróćze sie do mnie pierwsy
zalotniku* Krak. II, 120. » Jeszcze
314
Powrósło — Powsinoga
się powrócę* Zb. II, 55. »Po-
wróćże się, powróć, pierwszy za-
lotniku* ib. 56. »Już się nie po-
wrócę* Zb. II, 68 >Gdysięzlam-
tąd powrócidmy* Pozn. II, 270.
» Rychło się nazad powrócę* ib.
IV, 143. »Do domu powrócić się*
ib. VI, 189. »Powróciuł sie na-
zad* ib. 336. »Z wieścią mi się
powróć* Krak. II, 488. >Jak się
z wojny powróciemy* Maz. II,
123. »Wnet się powróci (matka)*
Kai. I, 191. »Powróćze sie, po-
wróć, kochanecku do mnie* Kieł.
II, 45. » Powróć mi się. powróć,
pićrwsy kochanecku* Rad. II, 114.
»Mozes powrócić sie do ojca swo-
jigu* Zb. VIII, 320. » Powrócił
się... na kopalnią* ib. XI, 27.
»Tak sie powróciył nazad* ib.
119. » Powrócił sie nazad * ib. XV,
16. »CaJtki świat "objadę, do cie
sie powrócę* ib. 73. »Jak mi się
powróci (żyd), dam mu sto ba-
tów* Wisła VI, 565. »Powród-ze
sie, powróć, pirsy zalotnicku* ib.
VII, 147. » Zaraz sie dusa powró-
ciejta do cia{a* Ci.sz. 250. »Po-
wróćze sie do mnie, pierwsy za-
lotniku* Ploszcz. 217. »Nazaddo
dónm sa powróci* Hilf. 120. » Li-
stek wpadnie, powróci się, moja
<*nota nie wróci się* Kon. 119.
II »Powrocić się*: »Powrocę sę
za trzj latka* Hilf. 148. Por. Po-
wracać się.
Powrósło = » pas ze słomy skrę-
cony* Pr. fil. IV, 863. . Rozkłada
się sno|>ki na powrósłach* Swięt.
3. » Powrósło* Rozpr. XX, 433.
»Powru-ło« ib. XI, 187. »Por\vó-
sło* Zb. V, 222. .Porwósło* Ust.
z Jaworza. >Porwiósło« List By-
stronia. łProwion.-^ło* Mil. >Pro-
wiasJo* Zb. VIII, 253. Toż ib.
311. »'Powrii-ło' = powrza.^o*
Rozpr. IX. 133. »Z samych po-
wrziiscł* Pozn. III, 95 » Wiążą
się powrząsłem* Pozn. I, 101.
> Pończoszki choć powrąsełkami
związujcie* Pozn. III, 88. »Prze^
wiąslo = powrósło* Osip. Tot
Fed. 406. » Prze wiosło: »Z ciasta
zrobić przewiosła i poobwiązywa^
każde drzewo* Zb. III, 124.
Powrót »a. Powrótka = zała-
manie się, zakręt (drogi)* O.
Powrótkap. Powrót.
Powróz: » Powor-z, powar-z * Hilf.
177. »Powor-zami* 6 pp. 1. mn.
ib. 123. II .Porwóz* Pr. fil. V,
845. Toż Ust. z Jaworza. Kam.
102. Zb. V, 211. >Z porwozem*
ib. 254. >Na porwózecku* ib. 237.
• Porwóz* Zaw. 69. >Na >porwó-
zku* ib. 86. »Porwóz« Rozpr.
XVII, 55. » Porwozem* 6 pp. 1. p.
Wi.<ła II, 101. II .Prowóz* Pr.
fil. IV, 237; ib. V. 853. Mil. Kolb.
236 Chełch. I, 217. Wisła III, 83.
.Prowoz* Pr. fil. IV, 864. Mrong.
688. >Prowozy* 1 pp. 1. mn. ib.
129. II » Po w roza * : » Wziął se
kozę na powróżę* Maz. III, 63.
II »Zdr. .Powrózek* Kuj. I, 162.
»Powrozina«: »Wezine powrozi-
ne* Zb. XII, 130. Toż ib. 164.
Powrózek p. Powróz.
Powrząsło p. Powrósło.
Powrzeczy >na powrzeczy = wrzko-
mo« Krasn. 307.
Powrzeć się == pożywić się: »Bo
sie u Kasinki kochania nie po-
wrze (= nie pożywi)* Kon. 54.
II .Powrzeć się = nieco się go-
tować, w rżeć przez krótki czas*
Ust. z Litwy.
Po w siąść = » napaść, nawymy-
ślać: jakem powsiadła na nigu*
Zb. VIII, 253. » Ostro powsiad na
ba hę* Swięt. 401.
P o w s i k i j = » włóczęga, latawiec,
pow.sinojra* Pr. fil. V, 849. Tot
Parcz.
Powsinoga = » włóczęga « Spr. V,
119. Toż Pr. fil. V, 849 p. w.
Powskakować — Powyćpowae
315
. Powsikij. Parcz. Święt. 711. Zb.
L 22. »U Mazurów i Krakowia-
ków mówi się... tłucze się po-wsi-
noga jak stępor« Chełm. I, 82.
• Powsinoga na Kociewiu i w Mal-
borskiem = obleciświat* Z listu
Łęgowskiego.
Powskakować = powskakiwad:
» Powskakowali do torbv« Zb. XI,
111.
Powspasać się = wypaść się,
utuczyć się: » Czeladź mu się
powspasała (opasła) c Pozn. II, 208.
Powspominać: » Tyle mojej weso-
łości, Kiedy se zaśpiewam. Bo gdy
mi się powspomina (zdaje się,
nieosobiście K.) Łzami się oble-
wam* Rog. no 302.
Powstać = wstać : 2 os. rozk. :
»Powstaj« Swięt. 78. »Powsluń*
Chełch. I, 169. • Powstań* Zb.
XV, 175—2 os. 1. mn. .Po-
wstajcie (ze snu)* Kozł. 180. —
Cz. przeszły: » Ciało wstało, po-
wstajało* Kai. I, 124. > Wojska
tysiące powstajajo* Cisz. 41. »Po-
wstajali* ib. Toż ib. 114. »Po-
wstajale* Derd. 68. Kopern. rę-
kop. II »Ksądz na niewo powsteł
(= obruszył się)* Hilf. 140. ||
> Powstać* = stać się: »Chlust-
noł... trzeci niż, już powstały do-
bre "ocy* Wisła II, 20. » Postał
wielki sum* Święt. 366.
Powstając p. Powstać.
Po wstępować = poustawiać się:
kazała wsystkiem powstępować
w rzędy* Chełch. I, 213.
Powstydnąć: >Po weselu jednak
tego pana powstydnie, że on to
ma świniarka za zięcia* Pozn. VI,
316.
Powszodek: »Pow^edek = dzień
powsz€»dni, roboczy* Mii.
Powszedni: » Pówszedny = po-
wszedni* Ram. 159. »Cliieba na-
szego powszednego* Ust. z Litwy.
»VV domu 'chaby na posednie
krochmólą' żytnim krochmalem,
niedzielne chusty pszenicznym*
Święt. 20. > Kościelne spódnice...
spódnice posednie* ib. 47. »Na
powsednie noszą zapaski* ib.
Pówszedny p. Powszedni.
Powściekać = zaprzepaścić: » Or-
ganista jy mięso z tych wieprzów
i pewnie t^ wieprze chyba un som
na urząd (== umyślnie) powście-
kał* Chełch. I, 55.
Powtarzała: » krowa powtarzała =
techniczne wyrażenie na powtórne
dopuszczanie buhaja* Spr. V, 399.
Powtór: »Gdy kloc czyli kłoda
drzewa przepiłuje się poprzecznie
na dwie połowy, to 'młodszy ko-
niec' czyli od wierzchołka zowie
się powtórem a 'starszy' odzio-
mem* Pr. fil. IV, 863. |j »Po.
wtór, na powtór = napowrót*
Kuj. II, 275. » Powtór, powtórka
== powtarzanie; na powtór =
powtórnie* Zb. I, 22. Por. Po-
wtórki, Powlórkiem.
Powtórka p. Powtór.
Powtórki: >Po trzech zapowie-
dziach... obchodzi powtórnie on
(pan młody) już sam lub drużba
gospodarzy i swachny, by ich za-
prosić po raz drugi, co się po-
wtórki nazywa* Pozn. II, 97. »Za-
prosiny drużby po wsi na powtór-
kacli * ib. Por. Powtór.
Powtórkiem = powtórnie: »Pon
powtórkiem spytał* Kam. 133.
Powtórni: » Zastępcą przewodni-
czącego (w stowarzyszeniu szew-
ców w Żołyni) jest tak zwany po-
\vtórni* Zb. XIII, 54.
Powycinać: » Bandę ja jeździł we
dnie i w nocy, choć powycinam
koniowi ocy, a ty moją musis
być* Maz. III, 247.
Powyciskować = powyrzucać:
»A reśte mićsa wzión i powyci-
skowdł na gałęzie* Zb. V, 222.
Powyćpować = powyrzucać :
316
Powydad się — Powywtóczyć
>Wsyslkie krzesła powydpuję (=
powyrzucam; dpad = rzucad)<
Lip. 96.
Powydad się = powychodzid za
mąż: » Gospodynie, które się juz
powydały, a na mnie cekad nie
chciały* Kon. 42. »Te się po wy-
dały (= wyszły za mąż)« Zb. X,
288. Por. P o w y (i a w a d się.
Powydajad = >powvdawad< Pr.
fil. IV, 277.
Powydawad się = powychodzid
za mąż : »Już się powydawały
Lubszeekie dzieweczki* Rog. n®
335. Por. Powydad się, Po-
wydajad.
Powy frn ki wad =wyfrunąd: •Pta-
ki powvfrukiwałv do góry* Zb.
IX, 71.'
Powygarnywad: »Weźze kosiora,
powygarnnj Mozolskie swachny
z za stoła* Rad. I. 216.
Powygartad = powygarniad : » Trza
było... od karmników powygartad
gnój* Kam. 80.
Powyginywad = wyginąć: »Po-
wiginywało = wyginęło* Zb.YIII,
249
Powygniwad = wygnie: »Powy-
gniwało = powygnijało* Zb. I, 7.
Powyjmad = powyjmować: »Bom
ja ciskał w nie ślipiamy com po-
wyjmał owcom* (Ihełch. II, 12.
Powykolad = * powy kalać : Jeździ-
łem we dnie i w nocv, |)owyko-
Ińłeni konikom ocy* Pr. fil. IV,
236. >Mianso nam w zariibach
powięzło, powvkolajcie!* Maz. III,
148.
Po w y k o p a ć = powykopy wać : » Pó-
wykopano* (z akcentem na po)
Bisk. 36.
P o w y k r ą r a ć = powykręcać : » Po-
wy kr;icał wróble* (z gniazd) Maz.
III. 355. » Przyjechał (komisarz),
powykrącał. Mnie siroci<^ powy-
trącjił* Wisła VIII, 506
Powy lalo wać = powylatywać, po-
wybiegad: » Pouciekali (ludzie), po-
wylalowali* Cisz. I, 281.
Powyorad = powyorywad: •Pó-
wyorane, póweorane* (z akcentem
na po) Bisk. 36.
Powyrek p. Rowerek.
Powyrka p. Rowerek.
Powyrkad się »czy: powdrkad się
= pokłócid się* Pr. fil. V, 849.
Powyrko p. Rowerek.
Powyrywad z 2 pp.: » Powyrywali
pałasów* (= powyjmowali pała-
sze) Cisz. I, 38.
Powyskakowad = powyskaki-
wad: » Święci z nieba powvskako-
wah* Zb. XII, 197.
Powyskrzyczad: » Powyskrzycało
= wykrzywiło* Zb. Vin, 253.
Por. Wyskrzyczad się.
Po wy sypiać = dać się wyspać:
»A wy, dnichny, fałduj ta sobie
spódniczki .. oczki powysypiiijta,
żebyśta nie spały* (podczas ślubu)
Wisła VI, 80.
Powysypowad = powysypywad:
»Piniędze powysypował z kiese-
niów* Chełch. I/9I.
P o w y s z e = powyżej : » Rowyse ko-
ścioła bewujemy* Rozpr. X, 203.
»Rowysy kolan nogi zdar* Zb. V,
240. »Paweszi* Ram. 158. Por.
Powyżej.
R o w y ś c i g o w a d = powypędzad:
*Tii będzie .stawiał kościoły, a ik
z tamtela powvściguje« Zb. V,
249.
Rowytłukać: » Powybijam (zęby)
powylłukam* Zb. X, 324.
Powywarzać: » Woda powy warzała
drogi = porobiła drogi na dro-
dze* (może raczej 'powyważała'
od 'wywozić'? Ł.) Zb. II, 236.
P o w y w ł ó (• z y ć : » Jak ich juz po-
mordowali, powywłócyli, dopiero
sie tdn zaniż bierze do jńd{a<
(= wywlekli trupy) Cisz. I, 292.
• Powywłucuł dzieci z błota* Kozł.
Powyzdychad — Pozapierać
317
162. > Dzieci z błota powywtócył*
Rad. II, 51.
Powyzdychad = powymierać :
• Starzi powfzdfchalic Hilf. 23.
Powyzuwać się = zdjąć obuwie:
»Ótop sie powyzawajt, do kosale
sie pozdymówśł* Cisz. I, 206.
Powyżasnąć się = poprzelękać
się: »Tak sę jego powfrzasłe juń-
ce, woJf, krowf € Derd. 75.
Powyżej: »Zaśpiewaj słowiku po-
wyzy kosara* Zb. XII, 201. Por.
Powysze.
Powyżyrać = pożreć : » Ciężko
jem (iisora) wszystkich (zajęcy)
wyłapać i powyzvrać« Chełch. I,
69.
Powziąć = zmusić: »0n sie ogro-
mnie bał, ale go głód do tego
powziął. Chełch. I, 260. || »Po-
wziąś sie = przychodzić do zdro-
wia, coraz to lepiej wyglądać po
chorobie* Spr. IV, 29.
Powziątek = »chęć« Sand. 264.
»Jak przyjdzie niedziołecka, albo
jaki świątek, oj zawsze mnie wy-
gania da do ludzi powziątek* ib.
202.
Poza = za: » Obejdź poza górki*
Zb. XII, 200. .Za las chłopcy za
las, ale nie poza nas (ł. j. nasz),
ino poza księży, znajdziecie pi-
niędzy* ib. 210. » Którędy Jasiu
pojedziesz, czy poza stodół, czy
przez wieś. Po zastodolu pojadę*
Kolb. 173.
Pozabaczować = pozapominać:
>Ka sie ty podziały, co pięknie
śpićwały? Powydjlwały sie, poza-
bacowały* Rozpr. X, 261. »Po-
zdbacowały* Swięt. 274. >Poza-
bdeywałyc Zb. XII, 161.
Pozabaczywać p. Pozabaczo-
wać.
Pozachorować: » Pozachorowały
wszystkie dzieci* Nadm. 67.
Pozaciekać: »Gdy na św. Jana
deszcz pada, orzechy laskowe po-
zaciekają = zepsują się, zgniją <
Zb. VI, 246.
Pozadek = » gorsze zboże < Rozpr.
XII, 99. » Pozadek od bobu* Zb.
IX, 258.
Pozadku = »z tyłu* Krak. I, 327.
Po zadziu = »w tyle, na ostatku*
Kam. 46. W lemże znacz. ib. 64,
72, 127, 136.
Pozadzwaniać: » Same i dzwonki
pozadzwaniały * Lub. 1. 1 08. » Dzwo-
ny pozadz woniały* Zb. IX, 16.
»Same sie zwony pozazwaniały <
Chełm. I, 118.
Pozadzwoniać p. Pozadzwa-
niać.
Pozagaszać się: > Same sie świce
pozagaszały* Chełm. I, 118.
Pozagrywać się ^i^ zacząć grać :
»Same .sie organy pozagrywały*
Chełm. I, 118.
Pozagubiać = zgubić : » Tyło pa-
nów pozagubiał* Kam. 77.
Pozajutru = » pojutrze* Czark.
Pozakrącać: » Moje (świnie) będą
miały ogónv pozakrącane* Kuj. I,
186.'
Pożalić: » Pożalić, świniom a. ku-
rom 'pożalić' żarcie = omaścić*
Spr. V, 399.
P o z a ł o ń s k i = pozaprzeszły : » Po-
załońskiego roku * Tyg. ii. 1 , X, 294.
Pozamawiać = zaprosić : » Po*
leciała zwoływać czarownice. Po-
zamawiała je z dziś na jutro*
Zb. II, 153.
Pozaniewczora: » Pózaniewczera
= dzień przedonegdajszy; przed-
przedwczoraj, pozaonegdaj* Ram.
159.
Pozaniewitro: » Pfizaniewitro =
dzień popojutrzejszy* Ram. 159.
» Pozaniewitro = popojutrze* ib.
Toż Cen. 69.
Pozapierać = pozamykać: »Jesce
u żydów nie pozapierane, więc
i u tego żyda nie byjy zaparte
dźwi... Jak żydzi juz pozapićrali*
318
Pozapomniwać — Pozbyć
Cisz. I, 279. »A olwórzże, otwórz,
albo nie otwieraj, albo się dziew-
czyno lepiej pozapieraj* Rud. 148.
Pozapomniwać: » Pozapomniwali
= pozapominali* Kuj. II, 279
p. w. Zaponiniwad.
Pozaprzągać = pozaprzęgać: » Ko-
niki pozaprzągane* Zb. YIII, 270.
Poza się = poza siebie: » Wysma-
gaj (= wyrzucaj) poza sie ziarko
po ziarku* Kam. 52.
Pozastrzelać: »Zabićli obuch, po-
zastrzćlali« Cisz. 1, 317.
Pozaściągad: »To niepozaściągane
= niepozapinane* Lub. II, 213
p. w. Zaściążka.
Pozawale = miejsce za watami:
» Zaczął nią (kieską) trząść na po-
zawale* Gl. II, 155. »Popodbie-
rał pieniądze na pozawalu* ib.
156.
Pozawczoraj: » Poza wcoraj =
przedwczoraj* Czark.
Pozawczorzu = » pozawczoraj *
Pr. fil. V, 849.
Pozawierać = zamknąć: » Zagnali
(trzodę) do karcmy... pozawiyrali*
Zb. V, 254.
Pozawić = owinąć: »Wianeczek...
złotem pozawijesz* Rog. n^ 252.
Pozazwaniać p. Pozadzwa-
niać.
Pozbadnąć= >wymiarkować« Wi-
sła III, 89. »Pozbaść = pojąć,
zrozumieć* Zb.YIII, 253. Toż Mil.
»Óny do dziewczęcia dróżkę po-
zbadły (= zbadały, wynalazły)*
Pozn.y, 93. II »'Pozbadnąć =
za nic kogo mieć (z Kujaw)* Sand.
I, 302. >Pozbadnąć, pozbaść =
wziąć przewagę nad kim, przy-
wyknąć do brania góry nad kim,
lekceważyć lub prześladować kogo
np. pozbadli tego człowieka = za
nic go mieli; dzieci ojca pozba-
dły = straciły uszanowanie dla
ojca, zbytniej nabrawszy śmiałości;
onć go pozbadły = przywykły
słabości jego wyśmiewać, żarto-
wać sobie z niego* Kuj. II, 275.
• Pozbaść, pozbadnąć = poznać
się na czyim niedołęstwie i sku-
tkiem tego brać go na fundusz:
'Biada człowiekowi, którego ludzie
pozbadną'* Pobł. 138. » Pozbaść
= lekceważyć* Mil
PozbadliwY = »pojętnv do nauki*
Mil.
Pozbaść p. Pozbadnąć.
Pozbawić = zap. puścić od siebie:
» Przed ksadza przinc... a ksodz
wszy.^kich nas obaczy... a nas na-
zad zas pozbawi. Stary z młodym
sa nawróci, nazdd do domu sS
powróci* Hiłf. 120.
Pozbierać się = wstać: » Skó-
rom się rozleżał, widziało mi się,
że się nie pozbieram* Wrześ. T.
18.
Pozbijać = potłuc: » Drużba z pół-
miskamy chodzi, paluszki sobie po-
zbijoł* Kuj. I, 269. »Żeby sobie
ten kuniczek nie pozbijał nóg* ib.
278. >Druchniczki paluszki sobie
pozbijały (o progi)* ib 317. » Ko-
nia pozbijanćgo (== z obitemi bo-
kami)* Cisz. I, 182
Pozbyć = » stracić* Ust. z Jawo-
rza. »Jak nabyte, tak pozbyte«
Cinc. 16. Z 2 pp.: »Juz nmie
matusia pozbywa* Kieł. I, 88.
>Pozbyła swej cnoty* ib. 155.
• Trzydzieści i trzy grzechów po-
zbywa* ib. II, 184. »Com ci rze-
kła, to dotrzymam, ino się dziada
pozbywam* (= pozbędę) ib. 100.
»Siekierecki pozbędę* Rad. II,
100. »Wiankam pozbyła* Łęcz.
113. » Pozbędziesz chłopotu* Kuj.
II, 37. » Pozbędziesz z brata du-
sze* Pozn. IV, 210. »Synogdrlica
swy pary pozbędzie* ib. 217.
• Matka nie chciała syna z domu
pozbyć* ib. VI, 187. » Nie pozbył
zapory* ib. 248. > Pozbędziesz
wianka* ib. II, 307. »Pozbatidę
Pozdać się — Pozdymany
319
korapiimenta jego* Maz. III, 232.
»Do śmierci jej (bidy) nie pozbę-
dę* Pozn. I, 241. »Pozbyłain
wianka rucianego, a nabyłam ży-
jącego* Wójc. I, 65. Toż Lip. 189.
»Malnchiia syneczka pozbędzie*
Rog. n^ 1. Toż ib. no 42; 54.
• Swego dziecięcia... pozbyli* ib.
n^ 117. »Koniczków pozbyła* ib.
n® 457. » Pozbyłaś swy cnoty*
Kozł. 89. » Służby pozbę zies* ib.
165. »Dziaiek pozbędę* Kolb. 24.
» Bralom oznajmiono, żem dla sie-
bie bralki pozbył* ib. 255. »Koń
u swego pana pozbvł swojego su-
kmana* Wisła 111,^563. || Z 4
pp.: »Pozbędzieta mię* Nadm.
106. » Matka pozbyła córkę* Święt.
339. »Cielicki (1. mn.) pozbył za
psy* ib. 345. * Kiedy mię pozbę-
dą* Kolb. 241. >Taką hałaśnicę
pozbyli* Krak. IV, 230. || • Go-
łębica, gdy z pary pozbędzie*
Kozł 113. » Gołębica gdy pary
pozbędzie* Oies. 292. •Synogar-
lica tej pory pozbędzie* Zb. II,
72. II » Pozbyć* = pozbawić: >Go
go chciała pozbyć zunv« Chełch.
I, 166.
Pozdać się = poddać się (na woj-
nie): »Król... pozdał (= poddał)
się* Pozn. VI, 114.
Pozdajać = » poskładać razem czę-
ści należące do siebie (do jakiejś
całości)* Rozpr. X, 297. Toż
Wrześ. 18. > Pozdajać = poskła-
dać, ułożyć, złożyć np. ozebrałeś
wóz, bićda mi go pozdajać* Spr.
V, 399. »Pozdajał go (człowieka
na kawałki posiekanego) całego*
Zb. VII, 72.
Pozdawać się= »spodziewać się*
FIofT 41.
Pozdejniać p. Pozdejmować.
Pozdejmować: »Posyjmowdł* Zb.
VIL 76. »Pozdejmać*: •Ogrodo-
wy... pozdejma wszystkim rogi*
Kuj. 1, 147. iPozdyjmił* Zb.VIII,
300. »Pozdyj«iali* Chełch. I, 91.
• Pozdyjmajo* ib. 153. >Po8tyj-
mali* ib. 284. »Pozdjąć*: »Po-
zdjęno kapuzę* (= pozdejmowało)
Derd. 23. || » Pozdejmować się*
= rozeb ać się: »ChJ;op sie po-
wyzuwał, do kosule sie pozdymó-
waj* Cisz. I, 206.
Pozdjąć p. Pozdejmować.
P oz dno: »P6zdno = późno* Ram.
159.
Pozdny: »P6zdny = późny* Ram.
159. »Pózdny = późny np.: Ale
gdyż to posdne owce płód miały
poczynać* Pobł. 71.
Pozdobywać = zdobyć, nabyć:
• Panowie drużbowie strzelbisków
pozdobywajcie* Łęcz 60.
Pozdrowiać p. Pozdrowić.
Pozdrowić: » Zafce sie cłekowi...
to gościec sie ułoży i pozdrowi
z tego, — a nie, to sie ozniemoze
ze dwa... tyźnie* Spr. V, 358. ||
• Pozdrowić* = powitać: »Król
pozdrowił po Bosku* Fed. 335.
II » Pozdrowić* = pokłonić się:
• Pozdrowiej wsześeiech doma*
Derd. 33. || » Pozdrowiać* = ży-
czyć pomyślności: »Gdy dziecko
kichnie 'żebyś go nie pozdrowią^*
Zb. V, 233, II •Pozdrowił się =
potłukł się* LJdz.
Pozdrowieć = » wyzdrowieć *
Rozpr. XXVI, 389.
Pozdrówkać = » pozdrowić, po-
witać* Wrześ. rękop. Toż Pr. Gl.
V, 849. Spr. V, 399. »Jak sie
tćmu dziecku kichło, tak uni mu
pozdrówkah* Zb. V, 239. »Po-
zdrówkali tćmu dziecku* ib.
Pozdusić: » Pospierają kobiety bie-
liznę... pozduszą rękami we wo-
dzie* Pozn. I, 107.
Pozdybować = »poznajdować*
Pr. fił. V, 849.
Pozdyjmać p. Pozdejmować.
Pozdymany: •Prepinatorka z córką
320
Pozdymować — Pozłamować
jadą niby kopice siana, tak po-
zdymane* Kam. 83.
Pozdymować p. Pozdejmować.
Pozdze p. Poździe.
Pozeblekać = >pozwtóczyć, po-
zdejmować* Pr. fil. V, 84r9.
Pozewka = » wezwanie do sądu,
awizacja sądowa* Pr. 61. IV, 236.
Pozewłóczyć = rozebrać: »Po-
zewłóceli jo ze sukien* Wisła I,
311. »Pozewłóczyć* = pozdej-
mować: »Pozewłócznia nasze kam-
zele i nakryjma te woły* Pozn.
VI, 336.
Pozgromieć = rozgromić, poskro-
mić: »Pozgromiej tych wrogów*
Lub. II, 33.
Poziartować = » pożartować « Spr.
IV, 380.
Pozierać = » poglądać * Rozpr. III,
374. » Pozierać, spozierać = pa-
trzeć, przyglądać się; czasem =
wyglądać*' Spr. V, 399. »Aleś
hardy, pysny, poziras po sobie*
Zb. XII, 155. »Sivve ocka mamy,
na się pozieramy* Za w. 83. » Po-
zierało dziewczę za chłopcem do
dwom, teraz-że poziera za wil-
kiem do boru* Zejsz. 63. > Ubitą
żmiję należy zagrzebać, aby słońce
nie świćciło (pozierało) na nię*
Zb. V, 181. II .Pozierać* = wy-
glądać, oczekiwać: »WysJtanagó-
recke, pozira tatusia* Zb. X, 130.
II » Pozierać* = pilnować: » Po-
zierajcież na mnie bych sie nie
ocielił* Zb. XII, 199." .Za stzy-
zkami pozierają* Goszcz. Tatry
149. » Dziadek... poziera po juha-
sów* Ogończ. 7.
Pozimek = » wiosna ; z pozimku
= z wiosny* Zb. I, 22. » To tak
było z pozimku, tak z wiosnę*
I^ozn. VI, 293. »Pozymk = czas
po zimie, po wiośnie* Pobł. 71.
»P6zimk = koniec wiosny, druga
połowa wiosny* Hani. 159. »Po-
zymek* Derd. J. 24. »Na pozim-
ku* Bisk. 17. II »Pozimek = ba-
ranek, przechowany przez zimę«
Zb. II, 10.
P Ozimka = » owieczka, przecho-
wana przez zimę* Zb. II, 10.-
Poziomka: Formy: >Poziómka<
Ust. z Litwy. > Poziomek* 2 pp.
1. mn. Rozpr. X, 176. » Podziomki
czyli poziomki* Zb. X, 197. »Pod-
ziemka* Pr. fil. V, 840. »Pod-
zimka* Rozpr. XVII, 54. »Ko-
ziombki a. koziomki* Lub. II»
212. .Koziemki« Cisz. I, 138.
»Kożompka* Spr. IV, 378. »Ko-
ziómbka* ib. V, 370.
Poziomie »a. Poziomo = mó-
wią górale o miejscu, zkad widok
rozległy i gdzie słońca dużo* Spr.
IV, 311. Toż Spr. V, 399. Por.
Pozór n o.
Poziomo p. Poziomie.
Poziór = baczno.ść, uwaga* Święt.
711. » Poziór = baczność, nad-
zór, a także s[)ojrzenie, np. *dajze
poziór na hałupe'* Spr. V, 399.
Toż Spr. IV, 311. >Juhas... da-
wał pilno poziór na dziadka*
Ogończ. 7. » Poziór = uwaga; dać
poziór na co = baczyć na co«
Rozpr. X, 297. »Dej... poziór na
syćko* Zb. VII, 14. »I)aj poziór
na szałas* Zejsz. 169. Por. Po-
zór.
Pozjeżdżać się: » Goście pozjy-
zdzaii sie* Chełch. I. 38.
Pozlatować się = zejść się szyb-
ko: » Żydzi sio pozlalowali* Cisz.
I, 275.
Pozlegać = pokłaść się spać: »Do-
pierośmy pozlegali, a już wołasz,
byśmy wsiali* Wi.sła VIII, 65.
P o z 1 e w k i = resztki jedzenia :
>Clioć ta pozlewki jakie, to dała «
Konopnicka, Na drodze.
Pozlozować: » Mocno pięscą... wszj-
ście pozlozował zębf* Derd. 30.
Pozłamować: »Nie chódźze mi
Pozlociany — Pozolić
321
tędy, bo mi pozłamajes u lawendy
grzędy* Kosił. 93.
Pozłociany: » Góry pozłociane, góry
pozłociste « Kolb. 61.
Pozłocie p. Pozłotko.
PozłoŁka p^ Pozłotko.
Pozłotko = świecidełko: > Kwiat
robiony, suto upstrzony żółtą bla-
szką zwaną pozłotko< Pozn. II,
85. »Swachny postrojone obfito
w pozłotka na głowie* ib. I, 181.
• Wieńce ze wstążek, robionych
kwiatów, po-złotka (pazutka)* ib.
II, 225. 'Młodzianie i drużba mają
po snopyszku rozmarynu z po-
złotkiem« ib. III, 56 » Barwinek,
na którym przyczepione trzęsie się
pozłotko* Lub. I, 160. || » Po-
złotka*: 'Czapkę upiętą... pozło-
tka (pozłotki są to złocone i po-
cięte w podłuż papierki błyszczą-
ce)* Pozn. 1, 187. 'Wieńce... choj-
niane z pozłotka lub trzęsiące,
złożone ze złoconych papierków,
bajorku, paciorków szklanych ko-
lorowych, blaszek okrągłych i świe-
cideł* Krak. 1129. || 'Pozłocie*:
'Wianeczek z pierza i pozłocia*
Pozn. II, 255. II 'Pazłotko*: 'Ka-
pelusz... w pazłotko strojny* ib.
I, 69. 'Pazłotkiem = delikatną
blaszką świecącą* ib. 71. 'Jabł-
kami, oblepionemi świetnem pa-
złotkiem* ib. 158. 'Wieńce z roz-
marynu... i pazłotka. czyli trzęsą-
cego się złoconego papieru* ib.
207. 'Świecidła czyH pazłotka
różne* ib. II, 98. 'Czapkę świe-
cącą, przerabianą pazłotkiem* ib.
107. 'Zdobne wstążkami, pazło-
tkiem* ib. 291. II 'Pazłotka*:
'Ustrojone jest w rozmaryn, w pa-
złotkę, czyli nędzę* ib. 244. ||
'Pazłótek = galon srebrny lub
złotym Pr. fil. V, 828. jj „Paszłó-
tko«: 'Złoty pasek nazywają *pa-
szłótko', na srebrny mówią: 'sre-
fiłownik T. IV.
brny paszłótko'* Wisła YIII, 491.
Por. Pa złocie.
Pozłożyć: 'Jak się mu po talara
kńidy pozłożyta, to on z wama
rad pojedze* Derd. 12.
Pozmagać = zmęczyć: »My ręce
pozmagali* Zb.YIII, 72. Toż Wisła
III, 518. II 'Pozmagać* = zmę-
czyć się: 'Boć nam ręce pozma-
gały* Pozn. II, 210. || 'Pozmo-
gać się* = zmęczyć się: »Ręce
nam się pozmogały* Łęcz. 37.
Pozmierać = pomrzeć: » Dzieci
od głodu pozmierały* Sand. 151.
Pozmierzchnąćsię = 'zmierzch-
nąć się: pozmierzchło sie* Cer.
Pozmogać się p. Pozmagać.
Pozmykać = pozsuwać: 'Pozmy-
kał... z paluszków pierścieńce*
Kolb. 29.
Poznachodzić = znaleźć: »Pre-
pinator poznachodził tyło pisania*
(kwitów) Kam. 76.
Poznać: ' Ale wy mi ją (córkę) da-
cie, jeno po niej coś poznacie*
Rog. no 337.
Poznając = 'poznawać* Spr. V,
399. 'On ich tylko poznajał po
sukniach* Wisła VIII, 796. 'Un
go poznajdł* = poznawał, zda-
wało mu się, źe go poznał Zb.
VIL 20. 'Poznajali* = poznawali
Ogończ. 7.
Poznaka = znak: ^Poznaki cho-
roby upatrują na języku* Zb. II,
137. 'Dla poznaki... wyrżnęli no-
żem krzyż* Zb. III, 97.
Poznanie: 'Przycyń a. ubier deski
o poznanie = troszeczkę, bardzo
niewiele, odrobinę* Spr. V, 400.
Poznań: » Najechali swateńkowie
z Poznania* Wisła VII, 696.
Poznański: 'Bułka poznańska, po-
długowata, z dwóch wałeczków
ciasta bokami złączonych z sobą
złożona* Pozn. I, 81.
Pozolić = 'poługować bieliznę*
Pr. fil. V, 849.
21
PozoJdy — Pozwolą
PozoMy = >prezenta« Udz.
Pozór a = » pozór: pozorę na sobie
akazował* Pr. fil. V, 849.
Pozornośd = » baczność < Ust. z Ja-
worza.
Pozorny = • okazały, dzielny, zda-
tny na oko* Krak. IV, 318. .Po-
zorny = przystojny* Zb. Xin,
105.
Pozorzysty = » okazały, tęgi « Pr.
fil. IV, 863.
Pozostać się = zostać: » Wjechał
i tam się pozostał* Kuj. I, 128.
• Młodsza pozostała się* (w domu)
ib. 325. » Ten powóz pozostał się
i pojechali nićm do boru* ib. 328.
II » Pozostać* = stać się: »Pódź-
my ztąd dalij, bob'my tu wszyscy
nieszczęśliwi pozostali* Pozn. VI,
91.
Pozostając = pozostawać: »Po-
zostajali* Kopem, rękop. »Pozo-
stajali* Zb. XV, 14.
Pozować: » Pauzować: on pauzuje
panu Witkiewiczowi. W ten spo-
sób zmieniono w Zakopanem słowo
pozować z fr. poser, a to pod
wpływem wyrazów pauza, pauzo-
wać* Rozpr. XVII, 96.
Pozór = » nadzór, baczenie* Rozpr.
X. 219. » Pozór* baczność, uwa-
ga* ib. Xn, 99. » Pozór = bacze-
nie; dawać pozór = uważać* ib.
XXVI, 389. .Pozór=: baczność,
uwaga; pozór dawać = dawać
baczność, uważać; wziąć pozór =
zauważyć* Pr. fil. V, 849. »Dać
pozór = dać baczenie, pilnować*
Krak. IV, 318. Toż Ust. z Jawo-
rza. > Dawać pozór = dawać ba-
czność* Wrześ. 6. Toż Goszczyń-
ski, Tatry 133. »Daj pozór na
siebie* = miej się na baczności
ib. 282. Wrześ. T. 46. .Mas fra-
irkę ładna, dajze pozór na nią,
bo ci ją ukradną* Goszcz. Tatry
273. »Na mą rzecz (mowę) pozór
dajcie (po czesku 'pozór' baczność)
Rog. n®407. » Słuchajcie, a pozór
dajcie* ib. n® 425. >Daj pozór
na te słowa* ib. n® 431. >Dej
pozór* Cinc. 10. »Dśł p"6zór«
Rozpr. IX, 197. >Dajże pozór na
nią* Zejsz. 169. >Dać se pozór «
= spostrzec: »Ksionc nie dał ee
pozoru, cy ta jest kóri uwionza-
ny* Zb. XI, 75. »Nie dali se po-
zoru, ze nim a tego wisielaka* ib.
79. »Daje se pozór na wszyćko«
ib. 123. » Dawać pozór a. poziór
(Strzyżowice) = pilnować, strzec
się: dajno poziór na moje konie <
Pr. fil. III, 309. »Dać pozór (po-
ziór) uważać, spostrzegać* ib. 491.
Por. Poziór.
Pozórno=» wszędzie widno * Wrześ.
18. Por. Poziomie.
P oz uchwały = »zuchwały« Pr.
fil. V, 850.
P o z u c i e: » Wciąć czyli osadzić spry-
chy w piaście koła od wozu przed
pozuciem* Pr. fil. IV, 844 p. w.
Napierzyć. Por. P o z u ć.
Pozuć »a. Pozuwać = nasadzać,
nabijać dzwona na *śprychy\ któ-
remi 'piasta' już została *napie-
rzona'* Pr. fil. IV, 863.
Pozuwać p. Pozuć.
Pozwać, »Pozywać = wezwać,
zawołać np. pozywali wds do wój-
ta; ociec cie pozywajom, cobyś do
niego seł* Spr. V, 400. > Pozwać
= zawołać, przywołać* Wrześ.
18. Toż Rozpr. X, 219.
Pozwalać = zwalić: >Pozwalśł na
boisko żyła, prosa* Wisła VI, 313.
Pozwalać = przyzwalać: »Jd po-
zwalaję na to* Cen. 83.
Pozwiesić = pozwieszać : » Słu-
dzie... głowę (4 pp. 1. mn.) po-
zwiesele* Derd. 33.
Pozwłóczyć = pościągać, pozno-
sić: >Pozwłóczyli świnie do chle-
wa* Zb. V, 227.
Pozwolą: >Mąż... bijałby mę bez
najmićjszćj pozwoli* Kuj. I, 208.
;wo — Pożąó
323
Pozwól ej siwo p. Pozwolę ń-
stwo.
Pozwoleństwo = > pozwolenie*
Czark. Toż Rozpr. VIII, 209; ib.
231. Was. 245. Pr. fil. IV, 236.
Rozpr. XXVI, 390; ib. XI, 187.
» P'6zw"()leństw"() = pozwolenie*
ib. IX, 213. > Pozwól eństwo, po-
zwolenstwo = pozwolenie* Pr.
fil. IV, 863. >Pasujeta... z łaska-
wości i pozwoleństwa dziedzica*
Kam. 24. >Mawa pozwoleństwo
na branie opłaty* ib. 186. >Z wolą
pozwoleństwem, i tatulowem bło-
gosławieństwem* Was. 128. »Dej
mi pozwoleństwo* Zb. Vn, 107.
> Jakie pan ma pozwoleństwo?*
Przem. 123. »Poz wolej stwo* Mdt.
Zapust 12. Por. Podzwoleń-
stwo.
Pozwolić: »Moi kochani... pozwól-
taz my jesce« Chełch. I, 86. > Bę-
dę pozwolić* Was. 239. •Pozwól-
cie cółenka... Pozwolemy, abyś tyło
chciała* Kozł. 29. Por. Pod-
zwolić.
Pozwydać sie ^ » powychodzić
za mąż* Rozpr. X, 223. >Kie se
pozwydamy, cepce poprzedamy*
Zejsz. 80.
Pozyna p. Pożyna.
Pozyskać = dostać, otrzymać:
• Wdowa pozyskała kruszynę mlika
od krowy* Kuj. I, 155. > Poszła
do krowy, chcący pozyskać kapkę
mlika* ib.
Pozyskować »a. Zyskować =
zyski, korzyści z kogo ściągnąć*
Krak. IV, 328 p. w. Zyskować.
Pozytura = » postawa człowieka,
jaką kto z natury posiada lub
przybrał* Osip.
Pozywać = wzywać, wołać: •Po-
zywa mie Kuba do Kasprowy na
kozy; rśd byk iść, ino rai leśnyk
bojno* Spr. V, 344 p. w. Bojno.
II •Pozywać się = nazywać się
np. 'pozywa się Jan'* Parcz.
Pozywioł p. Pożywioł.
Poździe = •późno, zapóźno, już
czas minął* List od Cinciały.
•Poździe zbićrać gwoździe* Cinc.
32. •Pózdze = późno* Ram. 151.
Hilf. 124. •Pozdze, pozdzi = pó-
źno* Hilf. 177. •Pózdze* Cen.
73 i 92.
Poździeć się = zapodzieć się:
• Gdzieś sie poździał* (= podział)
Krak. IV, 297.
Później = •później* Pr. fil. V,
850.
Pożreć p. Pojrzeć.
Poźrzeć p. Pojrzeć.
Pożaleństwo = skarga: •Przy-
szedł na pożaleństwo do Chry-
stusa* Zb. VU, 109.
Pożalić: » Da pożal też mocny Boże
niebogi* Wójc. I, 228. || •Pożal
się Boże* = szkoda: •Pożalby
się Boże było twej ślicznej urody
(gdyby cię chłopiec opuścił)* ib.
152.
Pożałować się = ulitować się
nad: •Boże się pożałuj kochania
mojego* Rog. n° 227. »Boze sie
pożałuj ta raojego stryka (= stryj-
ka)* Zb. XII, 175. »Bóg sie po-
żałuj moji gorzaliny* ib. 189- ||
• Pożałować się* = pocieszyć:
• Takeś my sie pożałował!* Chełch.
I, 294.
Pożałowanie = pocieszenie: » Przy-
chodzi do nigo na pożałowanie*
Chełch. I, 294. Por. Pożału-
nek.
Pożałunek = » pożałowanie* Pr.
fil. V, 850. » Pożałunek = pocie-
szenie, użalanie się* Święt. 711.
Pożar: »Pózar = żar* Mil.
Po żąć: »Ty pożąn i powiązał* (ży-
tko) Lip. 66. » Porzniemy ci matko
pszenicy stajanie* Maz. III, 205.
• Pozyniemy* Zb. IX, 12. »Póżic
= pożąć* Ram. 160. •Pozęty =
zżęty, wyżęty: zagon 'pozęty* =
21»
824
Pożąd — Pożyczać
na którym zboże już zżęto « Pr.
iii. IV, 863.
Pożąd: »Urziała ludzki płoc, ludzki
poząd« (= ludzki płacz, ludzkie
pożądania? K.) Kozł. 256.
Pożądać: »Nie pożądam od cudze-
go* Rog. n» 364. || » Pożądać*
= zażądać: >A jak pożądacie ka-
wdłka chleba, tak on wam znowu
zamaluje gębę« Kaspr. 8.
Pożądanie: » Kieby kto był w ta-
kiem pożądaniu* = jeżeliby kto
życzył sobie (K.) Kam. 73.
Pożczać = » pożyczać* Pr. fil. V,
850.
Pożdać: »P6żdac = zaczekać, po-
czekać* Ram. 160. »Póżdże-że
= poczekaj* Hilf. 191 p. w. Żdac.
• Pożdac = poczekać* Po W. 71.
Pożdanie: »Na pożdaniu = na
poczekaniu* PoW. 71 p. w. Po-
żdać.
Pożegnać: » Pożegnać = pobłogo-
sławić w znaczeniu obdarzenia
czemś np. Pan Bóg nam pozegndł,
co sie uchowały trzy cielicki Pdn
Bóg ndm pożegnał ćwioro dzieci*
Spr.V, 400. II » Pożegnać* w tem-
żc znacz, z 4 pp.: »Nie każdego
Bóg nim (skarbem) pożegna* Zejsz.
31. »Boze na.s, rac ze nas poże-
gnać* Zb. XII, 196. >Żeby was
Bog opatrował... pożegnał, obda-
rował* Rog. n'* 428. »Gzem nas
Bóg pożegnał w chacie* Wisła
Vni, 67.
Pożegnanie = » błogosławieństwo*
Rog. n0 425 ods.: Toż Wędr. XXVI,
159. » Pożegnania żądam* Rog.
n^ 21. »Nie dałby nam Pan Bóg
żadneg' pożegnania* ib. n® 40.
»Nie będziesz miał pożegnania*
(= błogosławieństwa) ib. 425.
Pożenąć: »Pozenąć = pognać, po-
pędzić* Fed. 406. »Pozenąć =
pożonąć, pogonić, pognać: Kiedy
mnie pozeną do białego Sąca*
Rozpr. X, 219. Por. Pognać.
Pożenić = » poprowadzić, popę-
dzić* Wrześ. 18. Por. Pognać.
Pożenić się = pobrać się, pośla-
bić się: »Był jeden wdowiec i je-
dna wdowa... i ze sobą się poże-
nili* Kozł. 295. > Pożenili sie "oba
(t. j. oboje)* Wisła II, 27.
Pożera: »Pożćra = przynęta* Pr.
fil. V, 850.
Pożerny p. Pazerny.
Po ż gać = pokłóć: >Poszed ci ja...
w oset, o i nogim sobie pożga2<
Zb. VIII, 109. »Przeszed ci ja...
bez kolący oset, oj rączki, nóżki
pożgał* Pozn. V, 148. >Poźgli do
śmierci... widłami* ib. VI, 79.
'Dusiłam ciernie i tak'em sie po-
żgała« ib. VII, 41.
Pożnia = » miejsce gdzie żną, ko-
szą* Petr. »W żółtej pożni* (=
na rżysku) Orzeszkowa, Austral-
czyk 338.
Pożniwne = » dożynki « Pr. fil.
V, 850.
Pożoch = »kij od pomiotła* Ust.
z Lidy.
P o ż o n : > Marszałek (weselny) wy-
prowadza każdego w taniec, który
od najmłodszego do najstarszego
z obecnych tańczyć musi; zowie
się on pożonem (po-żon od żenie-
nia się)« Lub I, 158.
Pożółtawy = »żółty* Parcz. >Po-
żółtawe własy* (włosy) Zejsz. 161.
Pożreć: » Potłuk owce... a parę to
nawet pozer* Ghełch. I, 78. >Psy...
pozerły jo* ib. 116. || » Pożreć
se* = najeść .się, podjeść sobie:
>Bedzies ino jdd i jód... a nigdy
se nie pozres* Święt. 580.
P o ż u c h 1 i ć: » Krowa ino pożuchliła
(= poinemlała i popsuła) chleb
i nie zjadła go* Pozn. VI, 303.
Pozwać: »P6żwa(^ = pożuć* Ram.
160
Pożyczać: » Porzycać a. pozycać «
Opól. 33. » Pozycać* Cisz. I, 228.
• Pojczać a. Poiczać* Rozpr. XII,
Pożyczny — Pócy
325
35. »Poi8zczad się« : >Trzecij
(kwany) sie poiscali (pożyczyli)*
Zb. VII, 52. »Pojczejcie (= po-
życzcie)* Aten. 1877, II, 114.
»Pojczać« Wisła II, 308. || >Po-
zycana kukiełka, mówi się z ro-
dzajem pogróżki, która ma zna-
czyć: oddam ci wet za wet np.:
nie kciśleś (mię zratowaó), pookśj
ino, pozycanó kukiełka! jesce na
bidę przyńdzies, nie dam nic«
Spr. V. 400.
Pożyczny: > Pozycną (pożycaną) su-
kn.ę mamy« Łęcz. 32. » Talarka-
mi brziika, ale nie swojemi, tylko
pożycznemi* Kuj. II, 14. >Za po-
zycne kupione = za pożyczone*
Zb. VIII, 253.
Pożyczować = » pożyczać: jeden
od drugiego pożyczuje gaci* Pr.
ril.V, 850.
Pożyć = zjeść: » Królewna... komu-
nii nie pożyła... komuniję zjadła
żabka* Zb. XI, 111. || »Pożyć*
= użyć: »Co uzbija łakota, to
pożyje lichota* ib. VII, 102. »Mu-
siałby umrzeć i mąkiby nie po-
żył* Święt. 447. »Tego nie po-
zyjes* == niedhigo będziesz żył
Święt. 470.
Pożygać: » Pożygając (= machając
łyskliwie)... ożegami* Pozn. I, 127.
Pozy na = »plon* Rozpr. III, 374.
»To sołtysie pole — to wielga
dłuzyna. Długie do roboty, a mała
pozyna* Zb. XII 240.
Pożynać = żąć: »Pozynaj... małd
zyndrecko, sierpik mas malutki*
Zb. IV, 143, »Pozynaj... mała źni-
wiarecko* Rad. I, 130.
Pożynek = »plon« List od Ko-
pernickiego.
Pożyteczny: »Boć ta Panna (Ma-
tka Boska Gidelska) jest pociesna
i nam wsystkim pozytecna* Rad.
II, 90.
Pożytek: » Powagą pańską i sło-
wem, kieby pożytkiem w niego
(w chłopa) wlazł* Kam. 23. »Na
tej sośnie trój -pożytek rośnie*
Święt. 76.
Poty tka = »9zczypiorek* HofT41.
Por. Parzęć.
P o ż y t n y : » Pozy tn y := pozy tcczn y «
Pr. fil. IV, 236. » Wianeczek pszen-
ny i żytny, będzie on pannie po-
żytny* Kłosy VII, 297 (z Powiśla
Mazurskiego). Toż Maz. I. 203.
Wójc. I, 270. »Wianecek i pse-
nicny i zytny a dla pana pozy-
tny* Lub. I, 129. » Cudzo ręce
letkie, ale nie pożytne* Wisła VII,
278.
Pożywić się: » Podróżni pożywili
się mało wiele tego mlika* Kuj.
I, 155.
Pożywioł = » pożywienie* Pr. fil.
V, 975. » Pożywioł = pokarm,
żywność* Czark. Toż Cer. »Ztąd
to ów ubogi przysed do takiego
pozywiołu (= pożywienia, mie-
nia)* Krak. IV, 92 »Pozywioł =
żywność np. kaj idzieta kupić po-
zywiołu* Zb. II, 251. »Ty sie idź
pożyw, za jakiem pozywiojtern (=
pożywieniem)* Cisz. I, 85. »Pro-
siwa wśs o pożywioł* Święt. 138.
Pó- w złożeniu = »pół (w Czer-
skiem) np. pókwaterek, pómisek*
Spr. V, 140.
Pó-boię: »Gorzalina na stole, ja ją
piję i pó-bolę (a bowle) hej to
ja pan* Maz. II, 112.
Póbrat = »półb rai, brat stryjeczny
lub cioteczny* Pr. fil. V, 850.
P. Pobr:it,'Półbr:it.
Póchać p. Pacha ć.
Póchy = »dopóki- dopóty: póchy
moje, póchy twoje = dotąd moje.
dotąd twoje; póchy ty będziesz
spał = dopóki; póchy dzićc-ie tam
siedziało, pokój słońce jasność
miało* Pr. fil. V, 850.
Pócil = .póki* Fed. 405.
Pócy = »zanim*: » Piękne drzewo,
Póczwartek — Pójśd
pócy (zanim) z niego liść obleci*
Maz. V, 263.
Póczwartek p. Ćwiartka.
Pód: > Siedział mynarcyk na pódzie«
Krak. II, 171. P. Pod, Pójd.
Podany = »podobny: podany na
ojca a. wydał się na ojca = po-
dobny do ojca* Mii.
Pódróżek: »Cyżeś ty ranie Józiu
na pódróżka znaMz, coześ ty mnie
sponiewirał zardz* Wisła VIII, 705.
Pódźka p. Pucka.
Pójd: >We młynie, a raczej we mły-
nicy bywa... pójd czyli rusztowa-
nie pod kamieniem* Krak. I, 143
ods. » Pójd = podstawa, na której
są osadzone kamienie młyńskie*
Rozpr. XVII, 64. »Pójd = wy-
wyższona ponad kołami młyiiskie-
mi podstawa, na której są osa-
dzone kamienie młyńskie* Spr.
IV, 310.
Pójdżka p. Pucka.
Pój ma p. G radzi el. Pojmą.
Pójść: Formy: bezokolicznik: »Puśd*
Krak. IV, 295. .Póść* Rozpr. X,
219. »Puóść* ib. VIII, 115.
.Puość* Arch. V, 653. »Pośd*
Zb. V, 176. >Póś* Święt. 703.
.Póńs* Aten. 1877, II, 656.
»Pąńś* Rozpr. IX, 351. — 1 os.
1. p. .Pódę* Rozpr. Vin, 199.
Kuj. 1, 154. »Pndę* Kuj. II, 284.
Was. 85; ib. 180. Pobł. 68. .P-ó-
de* Rozpr. IX, 138: ib. 146. »Pu-
de* ib. VIII, 115. Kon. 13. Kozł.
37: ib. 73; ib. 108. »Pódem*
Rozpr. X, 234. .Pudem* Zb. V,
191. »Pódą* Rozpr. X, 219. Ram.
178. Bisk. 22. >Piidąm* Zb. VII,
77. .Pódię* Pozn. VI. 73; ib.
232. »Pojdi(,^ a. Pójdzie* ib. 249.
• Pójdzic a. Pójdię* ib. 251. »Pój-
dię- ib. 84-. .Pójfidę* Kuj. 1,211;
ib. II, 284. »Pójńdę* Pozn. VI,
15. Knj 11. 258 ^Pondę* Aten.
1877, 11, G4l). > Pondom* Hoff
41. — 2 os. 1. p. »Pójndzies«
Kuj. I, 258. Odpędzanie zwierząt
ze znaczeniem trybu rozkazujące-
go: >A pójdziesz* (na psa) Spr.
IV, 372. >Pódziesz« (na zwierzęta)
Wisła VII, 387. Toż (na konie)
ib. 386. (Na psa): >A pódziSs*
ib. III, 220. >A pódziesz* ib. 379.
• Pójdziesz a Pudziesz* ib. 663.
»A pódzież* ib. 664. — 3 os.
1. p. >Pódzie< Cbełcb. I, 68. Kam.
36. > Pudzie* Lip. 153. »0n pH
zam. ptldze = pójdzie* Hilf. 89.
•Nie ptl = nie pójdzie* ib. 101.
— 1 os. 1. mn. »Pójdziewa* Rud.
144. Lis. »Pojdziewa« Kieł. II,
161. >Pódziemy* Kuj. 284. »Pu-
dziemś* Aten. 1877, II, 630.
• Pójdemy* Wisła VIII, 64. Krak.
IV, 301. >Pójdśmy* Cisz. I, 135.
• Pójdęmy* Zb. VII, 44. »Póde-
my* Parcz. Krak. IV, 294. —
Przeszł.: »Poszłem« Kolb. 418.
Kuj. II, 270. Wisła VI, 572. .Po-
słem* Pleszcz. 30. »Jo" p"oszet
a. p"oszedem« Rozpr. IX, 146.
.Posetem* Chełch. I, 53; ib. 284.
>Ty p"oszet a. p"oszedeś* Rozpr.
IX, 146. »Posed* Zb. V, 246;
ib. VII, 28. Was. 176. > Poseł*
Was. 93; ib. 97. Zb. VII, 70.
Pleszcz. 30. »Poszeł* Kam. 14;
ib. 31; ib. 38; ib. 188. >Poszoł*
Rozpr. XII, 79. .Poszdł* Zb. V,
154; ib.VI, 300. Odpędzanie zwie-
rząt w znaczeniu rozkazującem :
• Posed a. Posioł!* Maz. V, 56. —
Rodź. żeńs. 1. p. » Posła* Święt
388. »Pojszła« Roczn. 202. ~
Rodź. m. 1. mn. »Pośli« Chełch.
I, 20; ib. 215. Zb. XV, 42. —
Rodź. ż. i. mn. »Posły« Święt.
388. » Poszli*: » Panny... za mąż
poszli* Wisła VI, 855. Rozkaz.
2 os. 1. p. »Pójdzi* Zb. II, 60.
»Pudzi* Kozł. 108. »Pódź* Zb. I,
122. Oles. 162. .Pudź* Sand.
225. »Podż. Zb. V, 205. Rozpr.
X, 233: ib. 237. Wisła II, 22.
Pókil
Póko
327
Święt. 654. »Puoć a. puód« Rozpr.
VIII, 115. .PoócOpol.38. .Pódzc
Bisk. 22. .Pój« Hoff 41. Nadm.
99. >Poj« PoW. 68. »Poj, mA
mitó, poj ku mnie* Pr. fil. V,
841. »Pój« Ram. 147. Hilf. 176.
.Poj It = pójdź ty* Hilf. 130.
>Pó z narai« Pozn. VI, 95. •Pa-
dzi moli = chodź prędzej* Lis.
•Padzi no« Kozł. 108. >Pójno =
pójdź jeno« Spr. IV, 359. »Pód-
ze« = pójdź-że« Zb. VII, 34.
• Pójdze, podź« = pójdźże, pójdź
Rozpr. X, 233. >Pódze = pójdź-
że* Zb. II, 12. >Poj-że« = pójdź-
że Hilf. 130. »Pój ta« = pójdź
ta Spr. IV, 359. »Pódź sa =
chodź tutaj* Fed. 405. >Puc le«
= pójdź no Derd. 123. »Pójle«
= pójdź no Cen. 90. >Pajle« =
pójdź no Derd. 68. »Po le sA* =
pójdź no tu Hilf. 179 p. w. Sft.
Przywoływanie zwierząt: na psa:
• Pójdź ta« Roczn. 247. »Pódź
tu« Maz. V, 56. Wisła VII, 386.
»Pódź sam« ib. 749. Na krowę:
.Pódź* ib. VI, 317. Na kota: .Pój,
pój« Nadm. 148. »Puj, pujc Pobi.
155. — 1 os. 1. mn. »Pódźmy«
Krak. IV, 301. >Podźmy« Rozpr.
X, 237. Cisz. I, 38. .Pucma«
Derd. 56. » Pojmą* PoW. 68.
»Pódźwa* Wisła VI, 314. — 2 os.
I. mn. »Podźcie a. pocie* Rozpr.
X, 237. *Poćcie* Zb. VII, 74.
>P"óćcie« Rozpr. IX, 197. .Pój-
cie* Hoff 41. • Pocie* Zb.VII, 54.
.Pojta« Pobł. 68. II Wyrażenia:
• WziąJ djabeł królewnę za rękę
i poszli sobie w powietrzu* Bar.
37. » Poszła na ziele panna* Kuj.
II, 52. > Poszła panna na ziółko*
ib. 53. »Posed uod wilka* (= po-
rzucił służbę u wilka) Zb. V,
246. »Pudę w drogę* Was. 85.
• Wszystko poszło* (= wydane
zostały pieniądze) Kozł. 333. » Mar-
nie póś ze świata = z własnej
winy śmierć sobie sprowadzić*
Swięt. 703. >Na ósmy (rok) po-
sło« Was. 168. > Pójdzie dobrze
^jak z wody'« = będzie się szczę-
ściło Zb. XIII, 68. » Panny... za
mąż poszli* Wisła VI, 855. •Ra-
jono mnie za rolnika... Nie pójdę
za nim* = nie poślubię go Kuj.
II, 30. »A ty moją bandzies być,
Za mną ty pójdzies iść. Ja twoją
być nie bandę, Za ciebie iść nie
pójdę* Maz. III, 247. »Pójdziedo
prawa* = wytoczy proces Lub.
I, 22. >To pódzie przez prawo*
= sąd to rozstrzygnie Chełch. I,
68. 'Poszło z ręki do głowy =
opił się* Udz. >Niescęśliwy cło-
wiek, co na matkę posed = za-
mieszkał w domu teściowej * Was.
176. > Widział, ze tu nima co
grać, ze tu *nie pódź'* (= że tu
nie przelewki, nie żarty K.) Zb.
VII, 59.
Pókil = » dopóki* Spr. IV, 380.
Toż Święt. 710. »Nie ślazę jd
z koła, pókil tu nie wyjdzie ta
kunioska* Święt. 128. >Nie pu-
scę... pókil rai nie dacie « ib. 150.
> Pókil mój pan na mnie siddał,
hej tom se goły owies jadał* ib.
180. >A ja będę spała, pókil będę
chciała* ib. 196. »Pólyl bedzies
tam słuzuł, pókil sie nie dorobią
dużego majątku* ib. 341. >Póki-
leś bogaty, potyl cie wszyscy wi-
dzą* ib. 668. »Sznurujże się...
pókil tu będę* Pauli 115. »Pó-
kilem tu była, były stogi i brogi*
Zb. X, 100. .Nie zabili, pókil
wojna była* Zb. XV, 59. >PókiI
bede żyła, do cie bede piuja* ib.
93. » Pókil ja se była u matki...
to ja przeskocuła* ib. 102. »Niech
sie ja uciesze, pókil ni mam żo-
ny* ib. 116. Por. Pokil, Pó-
ki e 1 a.
Póko »a. Pókoj = póki, dopóki:
Tóty dziecię tam siedziało, pókoj
328
Pókoj — PółcWop
sJoiice jasność miało* Pr. fil. IV,
236. »Półko=póki« ib. Toż ib.
863. .Pokój = póki< ib. V, 850.
• Czemu Jantosiu nie wieczerzasz,
pokoś o matuli* Wisła VII, 700.
> Jużeś się narządziła, póko'ś u ma-
tki była« Lub. I, 242. >Ty sie
staraj jensy zony, puko mas lud
zaprosonyc Kozł. 36. >Bedziessie
śnurowad, puko ja tu będę* ib.
85. »Będę cię kochała, puko (=
póki) tylko żyję« Kuj. II, 21. ||
»Ceć puko = ongi, bardzo da-
wno* Pr. fil. III, 304. Por. Po ko.
Pókoj p. Póko.
Pókoszek p. Półkoszek.
Pókrzynek p. Półskrzynek.
Pókwarcie p. Półkwarcie.
Półeczko p. Poleczko, Pólko.
Polic ek: »Lud w Czerskiem stale
opuszcza ł w wymawianiu wyra-
zów z pół: pókwaterek, pómisek,
pólicek* Spr. V, 140. >Pólik: stale
używane na Kujawach zam. poli-
czek* ib. 141.
Pólik p. Pólicek.
Pólka »a. świniarka = rodzaj owcy«
Wisła II, 124. II .Pólka* p.
Półka.
Pólko = » pole złożone z drobnych
zagonów* Aten. 1870, I. 495.
»Z tamty strony pólka zieleni sie
chójkacc Kuj. I, 292. .Zieleni się
w pólku* ib. II, 231. Toż Maz.
II, 192. .Z tamty strony pólka
zieleni sie trdwka* Kozł. 124.
.Koniku... bez to pólko jadący*
Pozn. IV, 241. .Wyjechał na pól-
ko* Lub. 1,274. Zdr. .Półeczko*
Kuj. I, 288. Toż Kolb. 340. .Pó-
lecko* Łęcz. 66. || .Bryty (w ubra-
niu) nazywają się 'pólka' lub 'po-
la'* Was. 52. Por. Polana.
Pół = połowa: .Najstarso było wi-
dać pół na wieszu* (= pół na
wierzchu) Rozpr. IX, 202. .Wię-
ksze półkobjołci* Derd. 80. .Ogo-
lił (Iwa) do pół* Pozn. VI, 316.
Posyneno mnie bez poły = mię-
śniowy ból grzbietu* Spr. IV, 310.
.Ujął ją w poły* Zb. IX, 70.
.Wpad w wodę wpół pas* Mil.
II »Pół« = bryt: .Spódnica ka-
ftana, zwana skrzele, zwykle z czte-
rech dużych, zakładanych na sie-
bie, złożona jest połów; poły te...
zowią się kality* Krak. I, 126. ||
»Pół« = obywatel, półśladnik:
.Siedzi gospodarz w końcu stołu,
suknia na nim, jak na połu (oby-
watelu, pół-śladniku)« Pozn. II,
68. II .Pół-« przed spółgłoską =
pó- a. pu-: Pupiąta* Bisk. 51.
>Putrzecia, pu łasa (ujechali na
pu lasa)« Opól. 38. .Pókwaterek,
pómisek* Spr. V, 140. .Pugarca
= pół garnca* Kuj. II, 284 .P6
korca* Święt. 357.
Półachtel p. Achtel.
Półanek = półłanek, rola chłop-
ska: .Nase kawałki ziemi to sie
nazywają półanki« Pr. fil. IV, 236.
> Miernik pułanki zmierzył* Bal.
141.
Połap p. Pułap.
Półbeczek: »Dla się prosim o pół-
becek, — beckę dla basisty* Krak.
II, 100. .Miał półbeczek pienię-
dzy złotych* ib. IV, 117. .Piwa
półbeczek, wódki sądeczekc Pozn.
III, 88.
Pół bidy = .nieźle* Mil.
Półbrat = > kuzyn, krewny, zwła-
szcza brat stryjeczny lub ciote-
czny* Ram. 139. Por. P ob rat,
Póbrat.
Półbronek: »Brona składa się
z pięciu drewnianych czworobo-
cznych słupków (w Krakowskiem
półbronki') Chełm. I, 105.
Półbutek: .Wysokie półbulki na
nogach zawiązać* Pozn. VI, 272.
.Siewiec zrobił półbutki* Zb. VII,
60.
Półchłop: . Małe gospodarstwa,
utrzymujące zaprząg 20, 30 i 40
Półciżemki — Półgarstek
320
morgów, tak zwani pół-cWopy,
ćwierd- chłopy, zagrodnicy, chałup-
nicy, komornicy* Pozn. III, 32.
Półciżemki: »Półcizemki = obu-
wie skórzane niewiast, pośredniej
wysokości między ciżemkami czyli
ciżmami (sznurowane z cholewka-
mi), a trzewikami (obuwie pły-
tkie bez cholewek)* Pr. fil. IV,
863
Półcy = . dopóki. Osip. To* Pr.
fil. IV, 863. »A ja będę spała,
półcy będę chciała* Maz. V, 280.
»Pułcy = póki, dopóki np. Pałcy
jon statkował, jemu we szytkiem
szykowało = dopóki on dobrze
sprawował się, powodziło mu się
we wszysikiem* Osip. » Pułki =
póki« Czark.
Półczepek: »Półc(z)dpek = cze-
pek, zakrywający tylko sam czu-
bek głowy, związywany pod brodę
za pomocą wstążek i noszony
• przez zamożniejsze wieśniaczki*
Pr. fil. V, 850.
Półczepiec: » Półcepiec = półcze-
pek* Pr. fil. V, 850.
Półczwarta: »Półsztwarta = pół-
czwarła* Rozpr. XII, 53.
Pół czwartkowy: > Miech pół-
czworlkowy (pół ćwierci)* Pozn. VI,
138. Por. Półćwiartek.
Półczyzna: » Ściany zbudowane są
z drzewa t. zw. 'półczyzny' na
tyble i na pierwotny zwyczajny
węgieł polski* Wisła IV, 884.
Por. Połci z na.
Półćwiartek = »pół ćwierci kor-
ca, t. j. 4 garnce* Pr. fil. IV, 836.
»Piniędzy... mieli juz póćwiartek*
Święt. 366. »Puczwartek*: >Jak
go pęknie w łeb puczwartkiera (pół-
ćwiercią)* Pozn. IV, 233. || .Pół-
ćwiartek pola« Pr. fil. V, 850.
• Pasy ziemi długie a wązkie;
pas taki zowie się półćwiartek
a. pućwiartek* Lub. I, 97. Por.
Ćwiartka.
Półćwiartówka: »f*ółćwiortówkę
piwa* Święt. 480. Por. Pół-
ćwiartek.
Półdniowy == >półdziennv* Ram.
139.
Półdrabek: »Półdrtibek, półdrabfci
= boczne drabiny w wozie* Pr.
fil. V, 850. .Półdribki = małe
drabiny używane do wożenia sło-
my* Spr. IV, 367. • Półdrabek =
drabina* Kuj. I, 84. >Półdrabek
= drabka u wozu* ib. II, 275.
Por. Półgrabki.
Półdróżki: »Zawędrowali w pc^-
d różki* Łęcz. 91.
Półdruga = półtora: »Półdruga«
Rozpr. XII, 53. >Półdrugś zśgo-
na* Zb. IX, 251.
Półdrużbi p. Półdrużbie.
Półdrużbie: » Drużba... wraz z dru-
gim, zwanym pół-drużbie (neutr.)
lub pół-drużbi (rnasc.)* Pozn. III,
169. > Drużba i pół-drużbie mają...
pręciki* ib. 170. » Drużba z pół-
drużbięciem * ib. » Półdrużbięcia
pokłonów* ib. Por. Półd niżby.
Półdrużbie p. Półdrużbie.
Półdrużby: » Drużba, pół-drużby
i chłopacy* Pozn. II, 223. > Pół-
drużby ma tylko... chustkę czer-
woną* ib. 225. Por. Półdruż-
bie.
Półdupki: »Połdiipki a. sladki =
pośladki* Hilf. 180.
Połdwusta =- >sto pięćdziesiąt*
Ust. z Jaworza.
Półdziewięta = 872* »?*ółdzie-
więlej mili* Kolb. 39.
Półen p. Pełny.
Półgarncó wka: >Ze li nńni ta nie
wyniesą z pół-garcówkę wódki*
Łęcz. 83. »Pógarcówka* Spr. V,
140.
Półgarstek: »Dwa miądlaki lnu,
czesanego jednocześnie na szczeci
zrazu na 'zgrzebnej' a następnie
na 'pocesnej' stanowią półgarstek,
10 półgarstków stanowi kądziołkę,
380
Półgrabki — Półkowina
a 10 kądziołek jeden klub« Spr.
V, 397. Toż ib. IV, 310. ^12 pół-
garstków Ina stanowi kądziołkę*
ib. V, 364. >Półgarstek = wy-
miądiona sztuka lnu« Wrześ. 17.
Półgrabki = >drabiny wozu« J.
Łoś. II »Półgrabki = drążki (wo-
zu) po bokach, wybite deskami*
Lub. I, 88. Por. Półdrabki.
Półgranatny: >A kontusz masz
półgranatny* Pauli 199.
Półgrosz: > Dam ci gros i półgros*
Pozn. V, 170. >Pugrosek = 72
kopiejki, 1 grosz polski* Zb. VI,
93.
Półjedbawny p. Półjedwabny.
Półjedwabny: > Zagłówki półjed-
wabne* Rog. n® 64. > Zagłówki
pc^jedbawne* ib. n® 458.
Półk = .stado, myśl.* Pr. Gl. V,
850.
Półka »a. Póki = w izbie góral-
skiej rodzaj kredensu* (opis) Spr.
IV, 310. Toż ib. V, 397. .P<»ka
= polica* Mil. || » Półka a. Pułka
6 parników przędzy lnianej, czyli
12 łokci* Pozn. 1, 108. . Pułka
płótna* ib. 109. » Półka płótna
= 14 łokci płótna* Mil. > Półka
= sztuka płótna domowej roboty*
Parcz. II » Półka = bryt sukni*
Pr. ril.V, 850. > Półka = bryta,
połowa spódnicy* Pr. fil. IV, 236.
• Spódnice... w pięć do sześciu
•pójek' vbrytów). Zb. XIV, 21.
• Fartuszek... w półlory półki « Kozł.
151. > Zapaska w półlory półki*
Skrz. 73. » Pólka*: » Spódnice...
zszyte z prostych brvtów (pólek)*
Wisła VI, 189. || .'Półka = ka-
wałek płótna wprawiony z przodu
w spódnicę* Dyg. || » Półka =
kawałek grubej wełnianej tkaniny,
pół łokcia szerokości; półki te by-
wają bardzo ładnych kolorów...
Kobiety zwykle przypasują je so-
bie z tyłu, a z przodu szeroki
fartuch, przy którym półka ta wy-
gląda niby spódnica* Zb. XII, 88.
Por. Poła.
P ó|ł k m i e ó : » Gospodarstwa większe
(po 60 morgów), na których przed
prawem o uwłaszczenia siedzieli
kmiecie i gospodarstwa mniejsze
(po 30 morgów) dawniej obsa-
dzone t. zw. półkmieciami* Pozn.
II, 345.
Półko p. Póko.
Półkopek = >półkopy czyli 30*
Pr. fil. IV, 863. >Półkopek* =
mendel, 30 snopków zboża, zło-
żonych razem na polu* Tyg. ii.
1, IX, 89. » Układać w polu pół-
kopki* Wójc. II, 251. »Między
półkopkami* Zb. IX, 12. » Pół-
kopek a. półkopka* : > W półkopkę
kładzie się ilość snopów nieozna-
czona (zwykle ok. 30) i całe sta-
ranie robotnika zależy na tern,
aby półkopek dobrze był poszvty*
Krak. II, 94. > Pod półkopka** Zb.
V, 180. II 'Dałam do płucien-
nika (przędzy) na pukopek t. j.
na 30 łokci płótna* Kuj. II, 87.
Półkorcze: »Półkorce = pół korca*
Jastrz.
Półkoruszek: > Pułkoruszek = pół
korca; (ó w pół- brzmi u Kaszu-
bów jak czyste u) List od Der-
dowskiego. >Kupieł owsa pułko-
ruszek* Derd. 57.
Półkoszek: »P<^kosek = część
kosza na wasągu* Rozpr. XI, 187.
• Pókosek ^ półkosz na wozie*
Święt. 710. »Dwa pókoski (pól-
kosze) zachodzące jeden na drugi*
ib. 11. » Półkoszek od wozu* Krak.
IV, 317. 'Zakłada chłop na wóz
półkoszki* ib. I, 176. >Półkoski
na wóz włożył* Wisła IX, 349.
• Zazdrzał do pułkoszków* Derd.
10.
Półkowina: » Grzmio wozy, grzmio
po półkowinio* Wisła V, 38 (Ja-
strzębowski ustnie wyjaśnił, że to
wyraz niezrozumiały i stojący za-
Półkwarcie — Północka
331
miast Bakowina w innych odmian-
kach K.).
Półkwarcie = >póJkwalerek« Fed.
405. »Na mój rachunek postaw-
cie... półk warcie* Kaspr. 29. »Pó-
kwarcie = pói kwarty* Święt.
710. »Pók warcie lub kwdrta do
nabierania wody z beczki* ib. 43.
• Półkwarcina* Rozpr. X, 232.
Półkwarcina p. Półkwarcie.
Półkwartek: >Dał mi pótkwartek
wódki* Bar. 63.
PóJkwaterek: » PóJk warci e =póJ-
kwaterek* Fed. 405. »Posed do
browaru choć na pou-kwaterek*
Krak. II, 180. >Daje kilka pókwa-
terki(?) wódki* Wisła IX, 226.
Pól las: >Jużci zajączek w podlesie
na myśliwców ogon podniesie*
Rog. n^ 67.
Półlecie = > póJ roku : a nie wy-
szło jiiWóneczce półlecie, jużci
moja jaWóneczka ma kwiście*
Pr. fil. V. 850.
Półlennik: » Robotnicy, używani
do odwożenia... soli... zwą się cał-
kowi lob wozacy; im do pomocy
słażą chłopcy zwani pół-lennika-
mi« Krak. I, 66.
Półłepek= »półgłówek« Fed. 405.
Półłokciówka = >mot przędzy
niekręconej, do krosien, zawie-
rający 30 do 50 pasem, każde
po 20 do 40 nici. Półłokciówkę
zowlą także przędzionem* Pr. GL
IV, 863. > Lubią się rozgadywad...
o ilości naprzędzionych pół-łokció-
wek. Zamiast bowiem na talki
motają tu przędziona na t. zw.
pół-łokciówki« (rysunek) Maz. V,
59. »0 ilości naprzędzionych pół-
łokciówek* ib. 120.
Półmacek = » naczynie , miara,
4 garnce* Udz.
Półmiotełek: »Jest na boru wić,
nauczy robid, I brzozy półmiote-
łek rano obudzić* Zb. II, 43.
Por. Pomiotło.
Półmisek = > talerz* Spr.V, 397.
Toż ib. IV, 310 i 306 p w. Li-
stwa.
Półmistrz: > Pójtmistrz = bur-
mistrz* Rozpr. XVII, 54. >Pów-
mistrz = burmistrz* Spr. IV,
381.
Pół na pół = po połowie: >Pi^
niędzmi pół na pół się podzielili*
Kuj. I, 325.
Półnie p. Południe.
Półno p. Pełno.
Północ p. Północe k. Północy.
Północek = » północ * Jastrz. >0j
dobra nocka kole północka* Rad.
I, 146. Toż Sand. 85. >0j dobra
nocka wele północka* ib. 76. »Koło
północka* ib 89. Toż Matusiak
Kw. 17. »Około północka* Kuj.
I, 176. » Części doby: 17, przed
północkiem 18, z północka 19,
po północku * (por. B y d ł o ż e-
nie) Krak. IV, 299. .Do półno-
cka* Krak. II, 65. Toż Łęcz. 100.
.Od północka* Zb. IX, 51. .0 pół-
nocku* Chełch. I, 186. Toż ib.
II, 111. Kolb. 393. .Z północka
= po północy* Jastrz. .Półno-
cek* Cisz. I, 146. II »Pónoc, pó-
nocek r^ północ* Święt. 710.
»Wela pónocka* ib. 407. »Do
pónocka* Zb. XV, 104. || »Pu.
nocek* Rozpr. VIII, 89. .Wedle
punocka* Sand. 55. .Opunocku*
ib. 274. .Do punocka* ib. Rad.
I, 216. .Skoro po punocku* Zb.
IV, 208 »Kole punocka* Pozn.
Vr, 294. .K^oło pun"ocka* Arch.
V, 655. II »Ponocek«: »Kole pó-
nocka* Wisła IX, 228. || •Pół-
nocek* = strona północna: »Hej
z północka wiaterek powiwa* Lub.
I, 209. » Droga buła na północykc
Zb. VIir, 307. ))Za moskalem je-
szcze na północek jest król* Krak.
III, 37.
Północka: » Północka błyskanie bę-
dzie* Zb. VI, 198.'
332
Północkowy — Półrzyl
Północkowy = » północny: wiatr
póhfiockowy* Pr. fil. V, 860. •Gwia-
zda północkowa, co zawdziusieńko
w jednem miejscu stój i, nigdy nie
zachodzi* Krak. ITI, 32.
Północnik = > chaber łąkowy, cen-
taurea« Petr.
Północy = północ: »A jak przy-
sło północy, Jdnek z łozka wy-
skocy« Kętrz 63. »Jak przyjdzie
północy, to go budzi* Rog. n*
390. »I nie wyszło północy* Pozn.
IV, 216. »0 wpc^oćy siadam,
o wpółnocy jadę* ib.
Półnoża: »Dwie półnoże (w war-
sztacie tkackim) służą do umoco-
wania nicielnic. Półnoże poruszają
się nogami, aby się nicielnice mi-
jały. Zb. II, 220.
Półny p. Pełny.
Półodwieczerz: »W półodwiecerz
= przed wieczorem* (mylnie wy-
drukowane: półdwiecerżłj.) Rozpr.
XI, 187. > Półodwiecerz, na od-
wiecorku = nad wieczorem, t. j.
w połowie czasu między połu-
dniem a zachodem słońca* Pr. fil.
IV, 863.
Półokolisty: » Rozmieszczenie sta-
jen i chlewów obok domu jest
trojakie: okoliste, półokoliste i po-
jedyncze* Święt. 38. Por. Okół.
P ó ł o r I ę » tylko w 1 pp. = człowiek
dziwacznie n brany, zachowujący
się dziwacznie* Krasn. 307.
Półosiek » leży (w wozie) poniżej
śnie i zakrywa właściwą oś z ku-
tego żelaza do synklów t. j. jej
końców, na których obracają się
koła* Święt. 10.'
Półośmina: »Role, t. j. specjalnie
nadziały kmiece, niwy kmiece
dzielą się na czwarcizny, ośminy
i półośniiny* Enc. R. II, 815.
Półpanek =» posiadacz kilku włók
ziemi, człowiek pośredniej zamo-
żności między zagrodowcem a pa-
nem folwarcznym* Pr. fil. IV, 863.
•Półpańk = półpanek; niby szla-
chcic, niby gbur; szlachcic zubo-
żały* Ram. 139.
Półpański: » Półpansci = półpań-
ski, niby chłopski* Ram. 139.
Półpaństwo: »Półpanstwó = niby
państwo, pozorne państwo* Rara.
139.
Półpasek: » Młody (nowożeniec)...
opasany paskiem hib półpaskiem «
Wisła VII, 365.
Połpięta: » Pu pięta tygodnia* Pozn.
VI, 91. >Co dzień po połpięta za-
gona* Kozł. 342. » Ćtyry (świece)
pojtpięty* Zb. XII, 226. >Pupięty
godziny* Kam. 70. >Dużoś tam
tego żyta już użęła? A jnż pół-
pięty* Kozł. 342.
Półplacek = > połowa placu* Pr.
fil. V, 850.
Półpłósek = >pół płósy, 6 mor-
gów ziemi* Pr. fil. V. 850.
Półpostna środa = »środopost<
Zb.Vm, 253.
Półpoście: >0d środopościa CpÓt-
pościa> Wisła II, 127. »W środę
przed niedzielą środopostną wy-
pada półpoście. Zwyczaj chce, aby
w ten dzień odbywało się wybi-
janie półpościa* (opis) Maz. I»
124. »W półpościu zaś wybijają
półpoście t. j. biorąc garnek po-
piołu, rzucają go (rozbijając) do
sieni lub mieszkania, około któ-
rego przechodzą* Maz. V, 80.
Półroczek: » Nie wyjdzie rocek ani
półrocek* Lub. II, 10.
Półrolek: » Nie pozostawało bez
wynagrodzenia go (kmiotka) za-
grodą lub pułrolkiem* Kai. I. 32.
Por. Półrolka.
Półrolka: » Jakem posed na pół-
rolki... byłem bogaty... Jakem se-
szed z ty półrolki zaro'm zubo-
żał* Łęcz. 208. Por. Półrolek.
Półrzyt: »U dworaka wielka mina,
a w kieszeni grosza nićma, na
pośladku dwa rozpory, a w po-
Pótrzyta — Półslajek
833
środku półrzyt goJy« Pozn. III,
26. >PóJrzyla«: >Obie purzyty
(półrzyci)« ib. VI, 223. »Pórzyt
= półrzyt* Pr. fil. V, 861. »Pó-
rzytek =rz półrzylek* ib. >Pół-
zylek = półdupek* Pr. fil. IV,
863. »PQrzyce = uda« Wisła I,
154.
Półrzyta, Półrzytek p. Pół-
rzyt.
Półsetek = » miara płótna u gó-
rali* Enc. R. II, 821. »Dwa pół-
5=etki płótna* Bar. 78. »Pus€tek«:
»Baby ucinały po kilka miar płó-
tna z pusetka* Kam. 82.
Półsiążek = >pół sągl drzewa*
Udz. » Półsiążek = pół siągi drze-
wa* Zb. I, 49. » Pusiążek = pół
sążnia drzewa* Krak. IV, 320
p. w. Siąg.
Półsiedlak = » mający o połowę
mniej gruntu niż siedlak* Pr. fil.
V, 850.
Półsiostra p. Posiostra.
Półskórznia: »Półskórznia = pół-
bucik, trzewik z cholewką* Ram.
1 39. >Póskorznia = bucik* Pobł.
69.
Półskrzyneczek p. Półskrzy-
nek.
Półskrzynek »a. Póskrzynek
= przegródka wewnątrz skrzynki
z boku przytwierdzona do cho-
wania drobniejszych rzeczy* Pr.
fil. V, 850. »Przy jednym z bo-
ków skrzynki znajduje się t. zw.
półskrzynek (skrytka)* Fed. 9.
Półskrzynek = wazka przegródka
wewnątrz do boku skrzynki przy-
twierdzona* Fed. 405. » Każda
porządniejsza skrzynia wiejska jest
opatrzona półskrzynkiem. Jest to
maleńka skrzyneczka, umieszczona
wewnątrz skrzyni, zawsze tuż przy
samym wierzchu a zwykle po
lewej ręce i stanowiąca z nią
jedne nierozdzielną całość* Zb. L
49. » Półskrzynek = w skrzyni
mała skrzyneczka z boku u góry«
Rozpr. XXVI, 389. »Pókrzynek =
skrzyneczka wewnątrz na boku
skrzyni* Rozpr. XI, 187. || »Pół-
skrzynek = mała spodnia szu-
flada w skrzyni* Spr. IV, 310.
Toż ib. V, 397. » Klucz od skrzynki
lub półskrzynka* Krak. I, 132.
• Skrzynia albo półskrzynek do
bielizny* ib. 155. >W półskrzyn-
ku* Kolb. 289. » Skrzynia z pół-
skrzynkiem* Zb. X, 202. »Położę
ja cię (wianek) na skrzyni na
półskrzynku* Lub. I, 225. >Pó-
krzynek* Rozpr. IX, 171. Toż ib.
213. »Pówskrzynek = mała skrzy-
neczka* Spr. IV, 28. Zdr. .Pół-
skrzyneczek* Wisła VI, 199. Rad.
I, 152. Lub. I, 242. »Puskrzyne-
czek* Lub. I, 165. Sand. 49.
>W półskrzyneńku* Wisła IV, 97.
TożLub.1,222. Por. Półskrzyn-
ka, Półskrzynówek.
Półskrzyneniek p. Półskrzy-
nek.
Półskrzynka: »Cistula alias pul-
skrzynka (z dokumentu XVI w.)...
Pułskrzynką dziś jeszcze nazy-
wają kobiety wiejskie rodzaj szu-
flady w skrzynce, służącej na prze-
chowanie różnych drobiazgów nie-
wieścich* Wisła VI, 851. Por.
Półskrzynek.
Półskrzynówek = »mała prze-
gródka w sąsieku skrzyni, umie-
szczona przy wierzchu* Udz.
Pół-słonka: »0d połudzienka do
półsłonka* Kam. 28.
Półsolarek = półbeczek na sól:
.Pó(ł).solorek* Zb. X, 211. Por.
Solarek.
Półstaja = miara długości 10 prę-
tów. »Ćtery skiby bez półstajac
Rad. II, 48. > Ujechał pu-staja«
Lub. II, 46. Por. Staje.
Półstajek: »Półstajek, 'półstajka
roli'* Pr. fil. V, 851. Por. Pół-
staja.
834
Pc^stoże — Póhoracznik
PóJstoże = > mały stóg siana* Ko-
nopnicka, Na drodze.
Półsutannik = >rodzaj sutanny
niezupełnej bez rękawów, mającej
przód jedwabny, tył zaś z pod-
szewki* Pr. fil. V, 851.
Półszczyt: »W dawniejszym (kształ-
cie chat żmujdzkich) widzimy tak
zwane 'półszczyty'* (rysunek) Wi-
sła II, 841.
Półsz o rek = rodzaj uprzęży: > Ubie-
ra się w półszorek (czy w chó-
mont)* Pozn. VI, 60. »W Kuja-
wach pruskich uprzęż wołów skła-
da się z półszorków, podobnych
do końskich, gdzie wół piersiami
ciągnie, albo też z półszorków,
szczególnym odznaczających się
krojem, gdzie wół łysiną ciągnie...
Uprząż na konie fornalskie sta-
nowi pu-szorek (półszorek) z łań-
cuszkami zamiast postronkowe
Kuj. I, 88. »Jak się chce konia
ubrać ładnie, to mu się daje 'pón-
sorki' (znaczy: półszorki)* Zb.YIII,
260.
Półsztwarta p. Półczwarta.
Półszubek: » Półsubek a. półsalo-
pek = zarzucony ubiór mieszcza-
nek, okrycie futererkiem podbite
i obramowane, bez rękawów, lub
ze *ślepemi' rękawami* Pr. fil. IV,
860. » Półszubek = 'tołub' mniej-
szy bez kołnierza* Ust. od Ko-
werskiej.
Półśladnik p. Półślednik.
Półślednik: » Kmiecie, półślednicy
i chałupnicy odbywali pańszczy-
znę* Pozn. 299. >Półkmieć, czyli
półśladnik , t. j. uprawiający pół
śladu, łanu, roli* ib. 92. »Hu-
biarz lub poślednik (póJ śladu roli
posiadający gospodarz) ib. 98.
» Poślednicy, puślednicy (pół śladu)
t. j. gospodarze całkowici, mający
całą hubę* ib. II, 51. » Poślednicy
t. j. tacy, co mieli tylko pół śladu
(ślad = około 4 hub magdebur-
skich, czyli 100 do 160 morgów)*
ib. 178. > Półślednik, gospodar-
stwo 40 do 60 morgów obejmu-
jące* ib. 339.
Półtalar = »45 groszy polskich «
Roczn. 226.
Półtołubek: >Kupowanie tołubów
i półtołubków, sprowadzanych
z Rosyi* Lub. I, 41.
Półtora: » Nie upłynął rok, półtory,
juz żołnierze jadą z wojny* Rud.
166. »Półtoranoga (przezwisko
chodzącego o kuli)* ib. 126. »Dwie
niedziele żena (= żęła) a półtory
prała* Wójc. II, 262. >Z pułtorę
wucha* Hilf. 138. >Putora =
półtora* Rozpr. VIII, 89. »Puf6ra
= półtora* ib. IX, 171. » Pu torą
garca* Kam. 38. >Putory godzi-
ny* ib. 69.
Półtoraczek: » Pieniążki półtora-
cki* Kon. 29. »Piniondze półto-
racki* Zb. IV, 234. || >Tobym ira
ddł półtoracek żelazny* Zb. IV,
177. » Pótordcek zeldzny * Kieł. II,
57. »Ej leci mi, leci, półtoracek
trzeci; nie trza mi na zonę. nie
trza mi na dzieci* Zb. XII, 212.
Półtoraczny: »Wóz półtoraczny
= półtora razy szerszy od zwy-
czajnego* Kuj. II, 270. Toż Pozn.
I, 109. » Przyprowadził trzy wozy
półtoraozne* ib. I, 193. »Pole
t. j. gruby drąg ociosany czworo-
bocznie, leżący poziomo (na osi)
w poprzek (wozu), zwane poje-
dynkowe, gdy ma łokieó, stanowi
szerokość wozu pojedynkowego;
gdy zaś ma to pole półtora łokcia
długości i jest półtoraczne, wtedy
i wóz ma nazwę p()łloracznego«
Chełm. 1, 102. II .Drobna albo pół-
toraczna szlachta, tak zwana dla-
tego, że nieraz cały majątek pana
brata wynosi półtora zagona* Maz.
III, 34.
Półtoracznik: » Półtoracznik ^
wóz szeroki « Hilf. 176.
Półtorak — Poty
336
Półtorak := »wóz szeroki, silny*
Spr. IV, 367. II » Półtorak =
duży garnek gliniany* Rozpr. X,
297. II » Półtorak = kilkanasto-
skibowy zagon u drobnej szlachty*
Pr. fil. IV, 863. P. jeszcze Derd.
J. 24.
Półtrojniak = > gatunek sita*
Lub. I, 93.
Półtruteii: > Pszczoła zwyczajna,
awansowana na matkę, czyli i zw.
tru ławka, rodzi półtrutnie; pszczół
zaś i trutni nie rodzi* Ust. ze
Żmujdzi. P. Trutawka.
Półtrzecia: »Pótrzecia* Rozpr. IX,
171. >Z pótrzecij stówki* Święt.
408. >Na putrzeci furze przyje-
chał* Kam. 79.
P ó ł u j k i » kapusty = połówki głów
kapuścianych do kwaszenia* (Nie
podano zkąd wzięte Ł.).
Półwłóczek p. Powłóczę k.
Półwozie = > przodek wozu « Ust.
z Litwy. »Przy przedniem półwo-
ziu* Pozn. III, 137. » Biorą pół-
wozie* ib. II, 194. » Wsadzą w pół-
wozie* ib. 203. » Wsadzili mnie
na pu wozie* ib. VI, 297. •Cią-
gnęli na półwoziu* ib. » Obwożą
ją po wsi na półwoziu* Kai. I,
74. »Baby biorą wóz (zwykle pół-
wozie* ib. P. także Kłosy II, 333.
Półwstężnik = » opaska z grubej
tektury, kilkocalowej wysokości,
na którą nawijają różnokolorowe
wstążki* Pr. fil. IV, 236.
Półwysep: » Póńisep = półwysep *
Rozpr. XX, 432.
Półzarębek= »poIe 12-morgowe*
Enc. R. II, 823.
Półzłotek = > piętnaście groszy
polskich* Wójc. II, 196. »Paro-
beczek jeden miał półzłotków sie-
dem * ib.
Półzytek p. Półrzyt.
Pómiana »częściej w 1. mn. pó-
miany (od słowa mienić) = roz-
maite awantury, dziwy, cudy, nie-
widy, hałasy, burdy* Krasn. 307.
• Rumiana = coś niesłychanego,
niebywałego: Tumiana, co sie tam
dzieje'. Tumiany, co on opowia-
dał'* Spr. V, 141.
Pómianować = > wyrabiać figle,
hałasy* Krasn. 307.
Pó miastu = >ku miastu* Parcz.
P. Pu.
Pómielnik p. Pomielnik.
Póraieniec = » figlarz, awantur-
nik, zawalidroga* Krasn. 307.
Pómieniste » rzeczy = dziwactwa,
niesłychane awantury* Krasn. 307.
Pomstować p. Pomstować.
Pónewka = »panewka* Spr. IV,
28.
Pónieważyć się= >odważyćsię,
śmieć, np. ón sie nie pónieważy
tu przyjść* Krasn. 307.
Pono p. Pono.
Pónoc, Pónocek p. Północetk.
Pónsorki p. Półszorek.
Pony p. Pono.
Pór p. Pur.
Porno: » Twoja śmierć będzie pómo
(niezawodnie, pewno)* Pozn. VI,
236. »Pórno= pewnie, wspólnie
(porówno)* Pozn. IV, 331. Por.
Porwany.
Pórzyt, Pórzytek p. Półrzyt.
Posila = >dopóki* Cisz. I, 223.
• Siedźcie poty, posila wasd ko-
bićta nie przydzie* ib.
Pósiostra p. Posiostra.
Post p. Post.
Poszwa p. Poszwa.
Pótąd = » dotąd* Parcz.
Pótoraczek p. Półtoraczek.
Pótret p. Potret.
Pótrzecia p. Półtrzecia.
Poty, » potyk, potyla = dotąd * Rozpr.
XI, 187. » Robocizna, co to poty
nazywali pańszczyzną* Kam. 18.
»Pótyl = poty, dopóty* Święt.
711. »Pótyl bedzies tam słuzuł,
pókil sie nie dorobią* ib. 341.
• Putynasty, pótynasty, pótyk =
336
Pótyk — Prać
poty, dopóty Kuj. II, 276. >Półty
= dotąd* Osip. »Współty = do-
póty, dotąd np. wpółty juz zaora-
ne « Mil. » Wpółty sie wodzili
i wpółty biuł piesek unygo carno-
księznika, az... wyłaz* Chełch. I,
31. » Wpółty biuł, póki go... nie
zamęcyli* ib. 183. > Wpółty sed...
az dosed« ib. II, 131. » Wpółty k,
az go ta godzina nadesła* ib. I,
22. >A wpółlyz una nosiła, jaz
go z wodeńko puściła* Wisła II,
138. »Półty = dopóty* ib. ||
>Póty = póki* Hilf. 138.
Pótyk, Pótyl, Pótynasty p.
Poty.
Pówmistrz p. Półmistrz.
Pówskrzynek p. Półskrzynek.
Pózar p. Pożar.
Pózdny p. Pozdny.
Pózdze p. Poździe.
P-ó z i a t y = » z obwiśniętemi szczę-
kami* Mil. Por. Pyzaty.
Późniak >a. wrześniak = zając we
wrześniu okocony myśl.* Pr. Gl.
V, 851. II .Późniak = młody
cietrzew, nie mający piór zupeł-
nych, będący jeszcze farbowni-
kiem, myśl.* ib.
Późniejszą porą = > potem, pó-
źniej* Ust. z Litwy.
Prac p. Praca.
Praca: »Z rąk swojich pracami sy-
naczka żywili* Kieł. II, 136.
»Prac = praca np. *duża prac'*
Pr. fil. IV, 277.
Prach: »Na prach = całkiem, zu-
pełnie* Kolb. rękop. »Bić... na
prach* Zb. I, 64.
Pracharka: >Pracharka = 1, że-
braczka 2, żebry np. Chodzą po
pracharce. Pudze na pracharka*
Ram. 160.
Pracharska = » oberża dla żebra-
ków* Mrong. 587.
Pracharski: » Prach arzci = żebra-
czy* Ram. 160.
Pracharstwo = >żebractwo, że-
branina* Mrong. 587.
Pracharz: >Prachdrz = żebrak <
Ram. 160. Toż Mrong. 587.
Prachtyka p. Praktyka.
Pracny = wymagający duto pracy:
»Pracny: t'6 jes bardzo prdcne
= wymaga dużo pracy* Rozpr.
IX, 213. »Pracne = pracowite*
Fed. 406.
Pracować: » Słoneczko, aby świe-
ciło... brzegami morzów pracuje*
Krak. III, 28. » On już pracuje
ku śmierci = dogorywa* Cinc.
29. II » Pracować = pilnie i chę-
tnie gonić za zwierzem, mówiąc
o psie* Ust. od W. Kozłowskiego
z Ostrowca. W temże znaczeniu
Przyj, ludu VI, 110.
Pracowity = > wyrobnik, robotnik.
Bractwo pracowite t. j. pracowi-
tych, do którego robotnicy należą.
Por. chory domek, pościel śmier-
telna, łoże śmiertelne, ślepe okno,
ścięta śmierć* Pobł. 138.
Pracowany = » pracowity* Was.
246.
Pracz = » kijanka do prania* Chełm.
II, 161.
Praczka: » kijanka do prania bie-
lizny, 'pracka'* Pr. fil. IV, 236.
II »Pracka = deska położona
w rzece do prania* Rozpr. VIII,
231. Toż ib. XX, 433.
Praczko w ać p. Pryczkować.
Prać = »bić* Pr. fil. III, 307.
• Prać = bić; wyprać = wybić «
Udz. » Marzec zacąn śnićgiąm prać,
kidać* Zb. VII, 77. >Jak jom (cza-
rownicę) zacon prać* (= bić) Zb.
XV, 17. »Prać, piorę, pierzesz =
bić* Rozpr. XVII, 56. >Prać,
pierę, pierzesz = bić* Rozpr.
XXVI, 390. »Prać, pierę, pierzes
bić, walić* Spr. IV, 328. »Prać
= bić: perem, peresz, perom,
prał* Rozpr. XII, 68. »Prac, pie-
. rzę = bić* Hilf. 177. »Gdo md,
Prać — Pragnąć
337
Ło ma bierą a gdo ni ma, to go
pierą« Cinc. 14. > Biczem skórę
prają* Zb. VI, 140. (Koń wierz-
gał), » pierząc ż}^dow« Derd. 65.
»Pier, piercie« (rozkazuj.) Rozpr.
Xn, 62. »Prał bicześciem szkap-
ska« Derd. 14. »Grad prał« Zb.
Xril, 78. » Kijem prał« Rog. n®
101. *Prał (batem)* Cisz. I, 174.
• Pałką prał* ib. 307. » Jd ce mdę
pra, a na psa zdrza = będę cię
bił a na psa patrzył* Cen. 72.
> Kijem ją prała* Łęcz. 128.
» Choćby strzały z nieba prały,
maszerować musi* Rog. n® 31.
Toż ib. no 33. || »Prać = prać
bieliznę: pieręm, pierora, prdł,
prała « Rozpr. XII, 68. »Prac, pie-
rzę = prać bieliznę* Hilf. 177.
II »Prać = rzucać; ozeprać =
rozrzucić* Spr. V, 400. »Prać =
rzucać* Rozpr. XVII, 56. Toż ib.
XXVI, 390. »Prać, pierę = rzu-
cać: prali skałami* Cer. »Prać
czem = rzucać czem; prać sobą
= rzucać się* Wrześ. 18. »Gdy
bydłem 'piere' (= rzuca) po zie-
mi* Zb. V, 124. Toż ib. VI, 280.
» Jedną konwią wodę brała, a tą
drugą o ziem prała* Zb. IX, 210.
II »Prać rękami = rzucać, wy-
machiwać rękami* Rozpr. 111,375.
• Gęś pierze na jeziorze = trze-
poce skrzydłami* Maz. II, 101. ||
» Prać się = cisnąć się, spieszyć,
biec prędko: I prać sie naprzód
z państwę; preją = lecą prędko*
Rozpr. X, 220. »Prać sie = mćr-
dać się* Rozpr. X, 297. || »Prać
sie = hałasić, tłuc się* Spr. IV,
29. II »Prać się = menstruari:
kobieta pierze się * Pr. fil. V,
851.
Prać = przecie: a prać dobrze zro-
biłem, chociaześ przyganiał, a prać-
em ci gadał* Spr. V, 400. »Prać
= tak? prawdaż, że tak? ib. IV,
348.
Słownik T. IV.
Pradło »a. smaty, łahy = bielizna «
Spr. V, 400. » Świeżo uprana (bie-
lizna) zowie się pradło* Krak. I,
133. » Oblókł się w czyste pra-
dło* ib. > Pradło = bielizna upra-
na lub do prania* ib. IV, 318.
II » Pradło = stołek, na którym
kobiety przy rzece piorą* Pr. fil.
V, 156. » Nazwa drogi: 'w pra-
dła'* Wisła I, 283.
Pradziadkowie = przodkowie:
>Nasi pradziadkowiezawdy w wstę-
pną środę pili, hulali* Zb. IX, 22.
Praftyka p. Praktyka.
Praga = »1, upał 2, pragnienie*
Rozpr. XXVI, 390. || » Praga =
potrzeba: 'praga mi tego bywo?'
= potrzeba mi tego bvło? Spr.
IV, 381.
P r a g 1 i w i e: > 5000 zbrukanych byli,
ci najpragliwiej pieniądze w port-
kach nosili* Wisła VI, 265.
Pragnąć: » Nie pragnij Jasieńku,
nie pragnij... pojmij se sirotę, ogar-
nij* Kozł. 124. »Pragniący* Sand.
227. Toż ib. 270. »Nie pragnią-
cy-m mięsa* ib. 227. »Pragniący
chleba* ib. 271. »Pragniąca* Ust.
z Jaworza. || » Pragnąć na co*:
> Pragnu ocy... na bogatu, ładnu*
Pr. fil. IV, 237. »Panna młoda
na pieniądze pragnie* ib. V, 851.
» Pragną ocka... na dziewcynę ła-
dną* Święt. 215. »Nie pragnij na
wiano* Kieł. II, 64. Toż. Skrz.
61. Zb. IV, 181. .Pragnąłeś na
latorość* Kieł. II, 100. »Na żonkę
ładną kawalerzy pragną* Wisła
VII, 147. »Na mój wianek pra-
gniesz* Wójc. II, 184 (ale zaraz:
• pragniesz ci go, pragniesz* ib.).
»Ja na buzię pragnę* Maz. II,
88. » Na takiego pragnie* ib. 240.
Toż Zb. VIII, 82. .Nic nie porwał,
ani na nicyje pragnół* Krak. IV,
173. .Pragnęłaś... na kawałek
sieci* ib. II, 23. Toż ib. 50. »Pra-
gnęłaś na niego* ib. 41. »Ja to,
22
338
Pragniączka — Praskać
chłopaku, na ciebie pragnęła* Zb.
IV, 150. II » Pragnąć za czem*:
>Za którom frajirkom moje oko
pragnie* Zb. XII, 181. || »Pra-
gnący rok*: »Jak we Wielki Pią-
tek pada, to będzie pragnący rok*
Star. przysł. 45.
Pragniączka = » pragnienie* Ram.
160. >D]a wagaszenja pragnją-
czki* Cen. 89. »Pragniącka =
pragnienie do picia* Udz. »Pra-
gniącka a. zakcenie = pragnienie
czegoś* Spr. V, 400.
Prag n ość ^ » pragnienie * Czark.
Pragonek = > pragnienie* Pr. fil.
V, 851.
Prah p. Proch.
Prajs, »1. mn. prajzy = prusak*
Spr. IV, 29.
Praktyk = » człowiek doświadczo-
ny* Czark. Toż Fed. 415. .Pra-
ktyk a. praktykant == doświad-
czony, niepraktykant = niedo-
świadczony* Sand. 269.
Praktyka = » doświadczenie* Fed.
415. (Dziewka ze wsi jest) » przez
żadnej praktyki, nie zna polityki*
Sand. 141. .Prachtyka*: »Takiej
prac^htyki to jeszcze nie było na
świecie* Junosza. »Praftyka =
praktyka* Pr. fil. V, 851. »Pran-
lyka* = przymiot, właściwość:
»Ja mam taką"* prantykę, ze jak
mi sie kce w dzień spać, to po-
tem dys* (= deszcz pada) Rozpr.
XXVI, 390.
Praktykalny = » praktyczny: o, to
baba praktykalna* Pr. fil. V, 851.
Praktykant = » doświadczony*
Sand. 269. >Prachtykant= pra-
ktykant* Rozpr. XII, 31.
Praktykować=zajmowaćsię: »Pra-
ktykowałem zbójectwem* Chełch.
I, 230. II » Praktykować = roz-
mawiać, gawędzić* Rozpr. XX,
433.
Pralń ik = » kijanka do prania*
Petr. Toż Zb. II, 10. Toż Ust
z Litwy. Por. Prannik.
Prałata = » *pałata'. Izba skarbowa
i obrachunkowa* Pr. fil. IV, 237.
Toż Rozpr. XVII, 83 (z rosyjs.
pałata).
Pram = » prawie por. pram na Mor.
i Słowak.* Rozpr. XVII, 89. •Bę-
dzie mu (chłopcu) pram pięć re-
ków na kiermas* Del. 124.
Pram = »prom: pram z drugij
strony rzyki nadpływał* Krak. IV,
318. »Pram po wodzie unosić
mnie będzie* Pozn. V, 37. »Pram
po falach oddalać mnie będzie*
Rog. no 417.
Prandyczyć: » Braciszek prandy-
czy siostrzyczce koszałki opałki
a potem drukiem ogłasza* Prze-
gląd Tygodniowy 1875 n^l, str. 5.
Prannik = kijanka do prania: » Pio-
rąca bieliznę kobieta... leci z pran-
nikiem, nuż tedy okładać dziew-
czynę i piekarza prannikiem* Bar.
192. Por. Pralnik.
Prantyka p. Praktyka.
Praporzec »a. proparzec wybijać
= dzwonić na Anioł Pański...
uderzając sercem w jedne stronę
dziewięć razy... za poległych w bo-
ju... Inni chcą mieć, że to na pa-
miątkę odniesionej pod Warną
klęski » Pobł. 139.
Prasa = » żelazko do prasowania*
Rozpr. III, 375.
Prask = » wziętość : dziewczyna ma
wielki prask* Wisła III, 89.
Prask: » Pan Bóg, niewielo myślęcy,
prask śmierzć w pysk* Wisła VI,
141. . Trzask, prask!* Zb. IX, 65.
Praska = » żelazko do prasowania
bielizny* Pr. fil. IV, 237. Toż
Mrong. p. w. Bolzen. || >Do wy-
ciskania serów służy drewniana
praska* Zb. X, 203.
Praskać = > rzucać* Wrześ. 18.
• Praskać = bić, rzucać* Spr. V,
400. » Praskać zadke = wierzgać
Prask Dąć — Prawda
339
tylnemi nogami (o koniu)* Sab.
135. Por. Prasnąć.
Prasknąć p. Prasnąó.
Praskolę »a. Praskolę, 1. mn.
praskolęla, praskulęta, zdr. pra-
skuląiko, 1. mn. praskuląlka =
(pra)prawnuk« Pr. Gl. V, 851.
•Praskorzęta = prawnoczęta« ib.
» Praszczurzęta = prawnoczęta*
ib. »Prasko^y, praskulęta = lekce-
ważąca i ironiczna nazwa, nada-
wana prawnukom. (Nazwy te wiążą
się oczywiście z wyrazami pols.
praszczur = 1, praprawnuk 2,
prapradziad , starosłowiańs. pra-
sztur = praprawnuk , ukraińs.
praszczur = praprawnuk, Wielko-
rus, praszczur = prapradziad,
litews. prakurśjis = przodek).
Z Warsz.c Wisła II, 830. .Pra-
zgulę = praprawnuk* Pr. fil.
V, 851. »Prazguł = praszczur*
ib. 852.
Praskulątko p. Praskolę.
Praskulę p. Praskolę.
Praskuły p. Praskolę.
Praskurzęta p. Praskolę.
Prasnąć = » upaść a. rzucić na-
gle* Spr. IV, 348. »Prasną"ć =
uderzyć, rzucić* Rozpr. XXVI,
390. Toż Sab. 135. »Prasnąć =
rzucić, uderzyć, cisnąć czem*
Wrześ. 1 8. » Prasnąć = uderzyć,
cisnąć, np. prasnon go w pysk,
prasnon go o ziem* Spr. V, 400.
> Prasnon o ziem* Zb. VII, 72.
• Prasnon = prasnął* Rozpr. X,
233. » Prasnon... górę* ib. 260.
• Prasnon 'o ziem* Wisła II, 26.
» Prasknąć* : >Prasknaw* = pra-
snąwszy Rozpr. IX, 288. » Pra-
snąć kogo*: »Prasnął zbójnika
bez łeb* Wrześ. T. 45. »Mnie
o ziem praśnie* Spr. IV, 313
p. w. Sosyć się. » Prasnął go (to-
pielca) nim (drągiem)* Wisła VII,
103. » Prasnąć kim*: » Prasnon
nim o ziem = rzucił nim o zie-
mię* Rozpr. X, 235.
Prasny: »Miód (wrześniowy)... pra-
snym zwany bywa* Kłosy VII,
157 (Wójc). »Miód praśny* Kam.
108. Toż Wisła VI, 664. Krak.
III, 28; ib. 157. ^ Praśny, prza-
śny miód = miód niesycony,
w plastrach lub patoka t. j. su-
rowy, niegotowany* Pr. fil. IV,
863. II »Przesny = świeży* Hilf.
177. >Hertofel starych... a prze-
snich = kartofli starych... a mło-
dych, świeżych* ib. 121. || »Prza-
śny = bez żadnego oddzielnego
smaku, jak np. woda czysta. Ja-
dło przaśne = ani słodkie, ani
kwaśne, ani gorzkie* Osip. ||
»Przaśna dusza = żywy czło-
wiek* Wisła Vni, 149. Toż ib.
148. Pr. fil. IV, 237; ib. V, 853.
Zb. II, 128. Por. Pitny miód.
Prasowaczka = » kobieta zajmu-
jąca się zawodowo prasowaniem
bielizny* Ust. z Warszawy.
Prasport = »pasport* Pr. fil. V,
851. Por. Paszport.
Praszać = prosić, upraszać: •Te-
raz my was praszamy na dwa pie-
czywa chleba* Pozn. II, 239.
Praszczurzęta p. Praskolę.
Prasport = »paszport€ Pr. fil. IV,
863. Toż Kud. Por. Paszport,
Prasport.
Prawak p. Prawią k.
Prawda: » Prawda prawdom* = co
prawda, istotnie: »zeby cłek beł
tak majętny, jak nie je, foby
k"ościuół wystawieł; prawda prd-
wdom, wyście majetni« Rozpr.
VIII, 95. »Po prawdzie = pra-
wdziwie* Sand. 268. »Opowie-
dział, jak było po prawdzie* Kozł.
329. »Jest moja prawda« = mó-
wię prawdę Krak. IV, 298. »Juz
to jedna prawda = nieprawda*
Mil. » Prawda* z 3 pp. » Niepra-
wda temu zam. nieprawda to*
22 •
340
Prawdować się — Prawie
Pieszoz. 3U. >Mieć prawdę « p.
Mieć. II ^ Prawda« = obietnica:
• Swojemom Wojtusiowi prawdy
dotrzymała* Zb. IV, 158. || > Pra-
wda = dobry obrok: jak pan da
koniom prawdę, to dojdą do La-
bina« Pr. fil. V. 851. ^Kii^zc2a-
nie i Rabczanie... t\'wią się rę-
czną pracą, szukając *jd miejsca
do miej^ca 'prawdy' L j. obfitego
a coraz lepszego jedzenia o "La-
chów\ Enc. R. D. 826. || •Pra-
wda* w jarzmie: » Jarzmo... składa
się z drążka... w którym są 4
dziory na zanoże i kale: pośrodka
ma wklęsłość, zwaną 'prawdą',
aby dogodnie mógł się otrzymać
powój, 1. j. dwa kółka wiciowe,
smażące do połączenia jarzma z so-
chą* Pieszcz. 24. II »Prtiwda«
w maśinicy: >Tocko = małe wy-
pukłowkięsłe naczyiik*.*. wkłada-
jące się podczas robienia masła
na maśini«:-ę. aby -ię śmietana nie
rozpryskiwała t w gwarze jurkows.
prawda''* Rozpr. X. 304. || » Pra-
wda = beret żydowski « Rozpr.
Yin, 176- Toż ib. XX. 433. .Śtyry
prawdy* = rogatywka, tak z '^łrze-
kasem przez n.łod-zvoh zwana*
Wisła IL 128.
Prawdować '<ię=> prawdy sobie
dowodzić* Zb. I. 74.
Prawdziepodobnie= » prawdo-
podobnie* Mii.
Prawdzik »lab borowik = grzyb
prawdziwy, boletos edulis* Wisła
VL 678.
Prawdziwość: »Po prawdziw»>ści
= prawdziwie* Sand. 26S
Prawdziwy = > sprawiedliwy, mó-
wiący prawdę* Pr. fil. V. 851.
• Prawdziwy = aczciwy. rzetel-
ny* Parcz.
Prawi = » powiada: atywa się cią-
gle, jako wtracone słowo, w opo-
wiadania* Lst. z Jaworza. Por.
Prawić.
Prawią k = >grzyb prawy, boro-
wik* Osip. >Prawak< Zb. Ł 196.
>Prawiak = grzvb kozak, siniak «
Hoff 41.
Prawica: >Jeieli bił się z nim po
cbłopska, 'od prawice', stncygoń
wytrzymywał bójkę... jeieii zaś
bił strzygonia 'od lewice', ten.-
mosiał astąpić* Swięt 494. ||
» Prawicka, prawica = dziewczyna
niepokalana* Rozpr. XX, 433. ||
• Prawica = ten co prawi bajki*
ib. VIIL 231. Toż ib. 210.
Prawiczka p. Prawica.
Prawić = » mówić, powiedzieć*
Rozpr. XII, 100. Toż Hoff 41.
» Prawić = mówić. opowiad:ić«
SwięL 711. >Wszakżeś mL nie-
cnoto, nic nie prawił o toc Wójc.
n. 264. »Mszę prawili, ind aczylL
iub śpiewali w chórach* Stara
piosnka. » Gadką prawią = obma-
wiają* Kam. 139. || > Bierze kie-
lysek w prawo, a tlaske w lewo
reke. prawi wódkę do kiełTska
1 pije* Wisła IX, 229. >Złdnek
piwa daje Starostowi , starosta
prawi do śklanki i pije* ib. 235.
Por. Prawi.
Prawidło = » przyrząd, słoiący
szewcowi do wyprostowania cho-
lew* Rozpr. XII. 100. >Prawidla«
w temźe znacz. Swięt. 711. ||
> Prawidło = 1. trójkąt z żerdek
d«j su>zeRia >kór zwierząt dzikiclu
mvśi. 2. dażo prawiący, gadola«
Pr. ti. V. 851.
Prawie: >Prazie = prawie* PobL
71 *z Warmii'. Toż Gazeta Ol-
^ztyń^. 1886, n* 29. || >Prawie«
= prawdziwie, istotnie, neczy-
wiście: » Chcesz mię dziewczę pra-
wie miłować* Rog. n^ 254. •Pra-
wice mu (Jaroszowi, fortona słd-
ży* Oles. 86. » Czterech braci
było. kochali sie prawie* Zb. X,
321. » Płaczą matki prawie ser-
decznie* ib. 217. >Ani data, ani
Prawie
341
mała, prawie mi się podobała*
ib. 329. »Są twoje oczy prawie
jaszczoreze* Wisła III, 568. »To
ja sobie żonę od Boga zarobił
prawie, a wyście mi ją pościli
we świat « Pozn. VI, 14. || » Pra-
wie* = tak jakby: » Rachel, pani
także cudna, pociechy nie ma,
prawie umiera* Zb. X, 217. »Ze
sią uo nie prawie nik (= nikt)
nie pytał* Zb. IV, 211. || .Pra-
wie = zupełnie. Prawie tak =
całkiem tak; prawie wsz^tc^ są
= zgoła wszyscy* Pobł. 71. » Pra-
wie = zupełnie, akurat* Fed.
406. » Prawie = całkowicie, w zu-
pełności* Wrześ. 18. » Miałem ja
kochankę... do której ja chodził
prawie po nic; bo mi ją ci wzięH,
co do niej chodzili; Rog. n^ 222.
II » Prawie = dostatecznie, ile
potrzeba, w samej rzeczy* Krak.
IV, 318. » Prawie = dokładnie,
należycie* Pr. fil. V, 851. »Pra-
wje = zupełnie* Ram. 160. » Pra-
wie = zupełnie, odpowiednio, cał-
kiem* Rozpr. X, 202. > Prawie
= zupełnie, stosownie, odpowie-
dnio, w sam raz: buciki mam pra-
wie do tych skśł* ib. 219. >To
prawie dla mnie taki [głaszcz dziu-
rawy* Wisła VIII, 436. » Buciki
prawie na nio* Chełch. I, 212.
»Ten wał to tera prawie, bom go
naciągu oł. Młynarz do wała mni-
rzać, a wał prawie* Chełch. II,
100. » Każda kobieta przymierza
jej (pannie młodej)... kapki (rodzaj
czepka); która z tych kapek jej
prawie (przystaje), ta na jej gło-
wie przez ten wieczór zostaje*
Pozn. III, 66. » Prawie = dość,
w sam raz* Mil. » Będzie prawie
= będzie dość, dostatecznie np.
'Czyś się najadł?' — Trawie' =
dość* Chądz. H. St. Op. I, 119.
Toż Kłosy VII, 79. Toż Rad. I,
301. »Tyle co prawie = dosyć*
Rozpr. XI, 187. » Prawie, co pra-
wie = dosyć, dostatecznie* Rozpr.
VIII, 231. »Co prawie == co do-
syć* ib. IX, 213. » Prawie mi bę-
dzie 10 lat = dość mi będzie*
Zb. IX, 70. » Prawie: móm siana
prawie na zimę* Spr. V, 119.
>Moja matko, dćj mi córkę, dam
ci piwa półgarcówkę. — A mój
zięciu prawie kwarta, moja córka
nic nie warta* Kieł. II, 178. »'Dwa
jćno'. — 'Będzie prawie'* Cisz. I,
138. II > Prawie* = tylko, dosyć,
warto, trzeba: > Dobry nas pdn,
dobry, mógłby go kołysać, ale jego
sługi prawie popowisać* Zb. II,
227. Toż ib. IV, 144. || .Prawie
= właśnie* Pr. fil. V, 851. Ram.
160. »Prazie (prawie) w tej chwili
przyszedł = właśnie...* (na War-
mii) Pobł. 71. »Prazie* = pra-
wie Gazeta Olsztyńska 1886, n«
29. »Kacmarz miał prawie chorą
zóne* = właśnie wtedy miał
chorą żonę Zb. V, 216. » Jeden,
co prawie jad, wystawiół język*
ib. 227. » Wstąpili do karcmy, kie
prawie muzyka taniecnikom... rzną-
ła* ib. VII, 45. »Cebrzyc nadje-
chał, bo prawie jechii} z Krakowa
do Ogrodzieńca* Cisz. I, 14. •Da-
leko jest? Prawie przed dóm przy-
chodziej* ib. 250. »Wzieni i wy-
chodzą. A ón prawie odecnuj* ib.
260. » Prawie* w temże znacze-
niu: ib. 263; 291; 294. Zb. XV,
22. Święt. 432. Zb. V, 189; ib.
239; 242. Zb. VII, 28, 40, 75.
Derd. 66. Krak. III, 62. Zaw. 60.
II » Prawie* w znaczeniu mniej
zwykłem lub niejasnem: >Jak ja
raz chuchnę, to będzie prawie
włazić* (= czas, pora odpowie-
dnia) Krak. IV, 35. »Uozgierza
sią na niego, prawie ma wyciąć
go, a tąn wbiół do nie nóz* =
już ma wyciąć Zb. V, 211 — 212.
>Ta dziura do ty piwnice jćno
342
Pra wieńce — Prawo
tyld była, co prawie cjek widz*
Cisz. I, 293. >Moja panno, ma
serdecna, daj mi gęby, boś ty
grzecna. Nie lak grzecna, jako
prawie. Są grzecniejse we War-
sawie* Kieł. II, 96. Por. Pra-
wiutko, Prawieńko.
Prawieńce p. Prawieńko.
Prawieńko = »bardzo prawie«.
Zb. XIV, 33. W lemże znaczeniu :
»Prawiusieńko«, » Prawieńce* ib.
» Prawieńce a. prawiuteńce = bar-
dzo prawie* Udz. >Prawućko, pra-
wiusieńko = najzupełniej, nieo-
mylnie, a. właśnie: prawućko wje-
chał do obory = właśnie wje-
chał na podwórze; my juz pra-
wućko po wieśnie = najzupełniej
skończyliśmy wiosenne zajęcia*
Spr. V, 400.
Prawiusieńko p. Prawieńko.
Prawiuteńce p. Prawieńko.
Prawiutko = właśnie : » Przysed
do takiygo biydnygo cłowieka.
A tymu biydnymu prawiutko sie
urodził syn* Zb. XI, 92. >Dyć lo
prawiutko będziemy mieć jak bli-
źnienia (bo lez akurat miała przy
piersi swoje)* Cisz. I, 64. || >Pra-
wiulko* = natychmiast (?): »0n
właz i prawiutko chycił pałasz*
Zb. XI, 2. Por. Prawie.
Prawni = » należący do 'prawa'
1. j. towarzystwa pacholczego: pra-
wnia muzyka, prawni bal* Pr.
fil. V, 851.
Prawniak = » mężczyzna , nale-
żący do towarzystwa t. zw. 'prawa
pacholczego' i sprawujący w nim
urząd* Pr. fil. V, 851.'
Prawnik = » radca wydziału gmin-
nego* Rozpr. XII, 100. » Prawnik
= człowiek prowadzący procesa*
Udz.
Prawo: » Prawo = 1, prawo 2, pro-
ces* Ram. 160. Toż Pobł. 71.
• Prawo = 1, prawo 2, proces:
wydać komu prawo = wytoczyć
komu proces* Wrześ. 18. » Prawo
= sprawa sądowa* Mil. » Prawo
= proces sądowy, sąd: pójść do
prawa = pozwać kogo* Krak. IV,
318. » Prawo = wszelka ustawa
prawna, wyrok sądowy, a nawet
sam proces, wszelkie rozstrzygnię-
cie sporu, czy lo w drodze polu-
bownej, czy też za pośrednictwem
władz rządowych lub sądu: hań
ci prawo zrobiom; po prawo pośli
do wójta; iść do prawa; zróbcie
prawo między nami; zgodzili sie
w prawie; wziołek sie w prawo
ze zoninym bratem. Bańskie pra-
wo = ustawa górnicza; Kuba ru-
sył prawo. Przysłowie: lepsa hudń
zgoda, jako tłuste prawo. Ozłozyć
prawo = rozpocząć proces* Spr,
V, 400. Toż ib. 359 p. w. Grzy-
wna. » Prawo wygram = sprawę
wygram* Święt. 424. »Z prawa
= wedle rozporządzenia rządo-
wego* Pozn. II, 50. » Pokłóci się
np. dwóch członków gminy: to
pokrzywdzony niesie złotówkę do
sołtysa 'na prawo'; sołtys przy-
wołuje oskarżonego i sprawa ju*
załatwiona* Pozn. I, 58. »Poszed
z tym panem w prawo = pra-
wował się z nim* ib. VI, 340.
»Ten nie chce synkarz, jeno sie
w prawo udaje* Cisz. I, 250.
^ Staniemy do prawa* Kieł. II, 77.
» Stawaj Jasieńku do prawa! A co
mi-ci kaci po prawie* Lob. I,
232. II ^Prawo« = pretensja:
» W prawie s wojem przegrał* Pozn.
VI, 340. II » Prawo = wydział
gminny* Rozpr. XII, 99. » O uchwa-
łach 'prawa' t. j. rady gminnej*
ib. 93. II »Schowćj mi tam pra-
wa* = dokumenty Zb. V, 177.
II » Prawo = słuszność: nie twoje
prawo, tylko moje = mam słu-
szność* Mil. »Nie dojdzie prawa
na niego* Lip. 39. »Nie znśjde
prawa na niego... nie znajdę spra-
Prawocenie się — Prawy
343
wiedliwości* Zb. IV, 211. »My
se ta sami prawo zrobimy* =
wymierzymy sprawiedliwość Zb.
XV, 43. II » Prawo = obowiązek:
twoje psie prawo robić, co ci
kaze< Mil. > Jakem sie związali,
tak prawa dotrzymam « WisJaVIII,
700. II »Prawo< = sposób: •la-
kiem prawem == takim sposobem
Kaspr. 28. » Jakiem prawem =
jakim sposobem* Rozpr. XI, 187.
»Takićm prawćm jego zgubi « Wi-
sła VI, 592. » Jakimci ty tu pra-
wem się dostawiła* Zb. XI, 100.
• Żebyśmy choć jakiem prawem
mogli... dzieci uratować* Chełch.
II, 7. » Kobita... takiem prawem
uwolniła swoigo chłopa* ib. 30.
• Zadnćm prawemem sie nić mo-
gła dowiedzieć* Cisz. I, 46. »Ina-
ksem prawem nić możecie mieć,
tylko sobie kupcie kacych jaj*
ib. 222. »Nie mogę nijakiem pra-
wem wyjąć łba* ib. 245. »Ja-
kićmeś ty prawem potrafićj ukraść*
ib. 255. >Jakiemsik ta prawem
uciekli* ib. 316. || » Prawo pa-
ch olcze = rodzaj bractwa kościel-
nego* Pr. fil. V, 851. II .Prawo*
w znaczeniu wątpliwem lub nie-
jasnem: »A gdzieżeś bywał, pa-
nie Sewerysiu? W Warsawie na
prawie, serdusko Marysiu* Rad.
II, 80. »A wstajze Marysiu do
prawa. Juz Marysia wstaje, ko-
lende nam daje* Wisła II, 108.
• Bez prawa po nocy biały dzień
następuje* Rog. n^ 199. >0j roz-
stańmy się — na prawie, jak dwie
rybki we stawie* Kieł. I, 157.
(Po usprawiedliwieniu się oskar-
żonego królewna woła): » Prawo
ma teraz wszystko darowane, jest
mój* Cisz. I, 47. || » Prawo* =
bat obrzędowy: »Dla marszałka
(przy wyzwolinach kosiarza) robią
ze słomy gruby, na 3 lub 4 łokcie
długi, w troje spleciony warkocz
czyli bat, zwany *prawo'« Kuj. I,
237. »Fryc... ukarany 'prawem'
t. j. batem słomianym , mocno
skręconym* ib. 239.
Prawocenie się = >pieniactwo*
Wrześ. T. 23.
Prawocić się= » procesować się*
Spr. V, 400 p. w. Prawo. Toż
Wrześ. 18.
Prawonek: » Takiem prawonkiem
= skoro tak, takim sposobem,
wobec tego, wskutek tego* Rozpr.
XXVI, 390.
Praworny = » wygadany, cięty,
przytomny, biegły w prawie* Pr.
ei. 'iv, 863.
Prawować= procesować się : > Sta-
niemy do prawa, będziemy pra-
wować* Kieł. II, 77. > Prawo wać
kogo = pieniąc się* Krak. IV,
318. II >Prawować się = proce-
sować się* Mil. Toż Spr. IV, 328.
Osip. Rozpr. XXVI, 390. Pobł.
71.
Prawućko p. Prawieńko.
Prawy = » prawdziwy, rzeczywisty*
Pr. fil. III, 496. Toż Mil. .Gospo-
dyni kwali, że parobek żwawy,
wymłóci, przewróci, jesce bijak
prawy* Zb. XV, 60. » Prawe per-
ły* Zmor. 20. » Prawo róże* ib.
II » Drużba prawy < == starszy
Pozn. 11,238. II .Narzeczona je-
żeli była prawa (t. j. czysta), lo
miała koronę* (na weselu) Kłij. I,
314. »Ja nie ślepa, nie kulawa,
ino se mnie panna prawa* Święt.
160. » Panna prawii (nieskalana)*
Zb.X, 267. »Mogłach ja jeszcze
być prawą panienką* Rog. n®129.
»Gdym ja była prawą panną* ib.
n° 154. »Jam jest prawa panna*
ib. n" 291. »Prawe panny* ib.
n^ 298. »A kiedyć byś ty była
prawa panienecka* Kieł. I, 153.
[| » Prawe grzyby = borowiki*
Zb. II, 14. » Grzyby... prawe a. pra-
waki* Zb. X, 196. »Z grzybów
344
Prazgal — Prąd
jadają prawy € Wi»la UL 725. ||
»Xa prawy czas* = właściwy
Hiif. 122. II .Praw^- barsc =
TfAlimu do leczenia kołtuna iity-
wana« Pr. fil. IV. Id^i. \\ Inne
<jdcienie znaczenia: >JaiD do cie-
h;e chodził, jak prawy kochanek*
H<ig. n** 167. > Chodził do mnie
po wianeczffk. jak nie prawy ko-
Cfianeczek* Zb. X, 275. » Tylko
ci. co -rzczerze miłują, od prawej
miłości poczują* Kog. n'' 254.
> Jedne chu-ileczkę toćbych ci dała,
^dybyni prawe słówko z ciebie
wiedziała* Hog. n^ 291. >Com
ma z prawej rączki wianeczek
dała* Pt^ig. n^ 293. > Młodzieniec
ten mie wyprowadzi na prawy
gościniec: z pniwego gościńca na
zielono łąkie* Kętrz. 54.
P ra z ga 1 = > placek postnw 'co sie
tak rozlezie'* Pr. fil. IV.' 237.
Prazgule p. Praskolę.
Prazguł p. Praskolę.
Prażaki p. Prażucha.
Prażnica = » jajecznica* Kam. 160.
Toż Pobł. 71. Zdr. »Prażniczka*
Ram. 160.
Prażniczka jk Prażnica.
P raźni k = »odpii»t. święto pa-
trona cerkwi miejscowej* Tyg.il.
1. IX, 78. W temże znaczeniu:
.Prażriik* Gluz. 431. Witw. 64.
Chełm. I. 36. Wisła VI, 278.
»Praźnik« Bar. 147. Zb. XI, 135.
.Prdznik* Kło.sy XV, 3t>0.
P r a ż u c h p. Prażucha.
Prażucha = » lemie>zka z palonej
riiąkK Pr fil. IV, 237. ^Klaski
prażone, zwane prażucha* Rud.
42. > Kluski na gęsio z żytniej
maki [> rażonej) zwane prażuchy*
Krak. I, 136. >Prażucha a. pra-
żncliy = kluski z palonej mąki*
ih. IV, :il8. > Prażucha = lemie-
szka z prażonej mąki , po kra-
kowsku kluski palune* Roczn.
228. >Nagotuję sałamachy (= le-
mie^zka, prażocha) Maz. 11, 218.
•Paparacha. pataracłuu a. tarty
= lemięszka. gdzieindziej zwana
także prażucha lob praiona mąka«
ib. UL 36. >Praiuchy: mąkę palą
w ryneczce na socho, polem za-
lewają wrzącą wodą* Zb. IV, 24.
>Prażucha = kasza z mąki gry-
czanej* Ust z Litwy. >Pratacha
= jadło z mąki gryczanej pra-
żonej, toż samo co lemieszki*
O^ip. > Jeden brzuch; na kapasię,
drogi na prażuchy* Swięt 301.
»Jak się obje 'parki* (praiachy)«
Kołb. 142. > Dopiero se oprazyli
prazochy* Cisz. I, 202. »Pra-
żuch*: »Ja biere po jednym pra-
zocho. a ty po dwa* ib. »Napra-
zyła praznchów* ib. 295. »Pra-
żaki lub prażuchy z jęczmiennej
lub tatarczanej mąki, rozpraionej
w rynce na ognio* Wisła VIL 76.
'Prażaki = prażuchy* Parcz.
Zdr. >Prażuszka*: »Żur z pra-
żużką* Pozn. V, 7.
Prażyć > mleko = gotować, wa-
rzyć* Pr. fil. V. 852. »Prożyć«:
»Naprożyła (= naprażyła) t. j.
nagotowała w tyglu wódkę z mio-
dem* Maz. V, 117. » Przy pija do
nich prożoną wcklką* ib. 119.
• Prażyć = prażyć* Pr. fil. IV.
277. »Prużyć = prażyć, goto-
wać* Parcz. >Prużyc= licho go-
tować* Pobł. 72. »Prózyć, opró-
zyć, na prózkę uwarzyć = ago-
lować groch próżony, czyli do
jedzenia na sucho. Prozyć go-
rzałkę = ugotować wódkę z mio-
dem na krupnik, czyli opratyć
z niej napitek* Pr. fil. IV, 864.
Prażyk p. Pruzyk.
Pr3cej p. Prędko.
Pradko p. Prędko.
Pradziueko p. Prędko.
Prąc i k p. Pręcik.
Prąd: »Prędy: woda szybko bieżąca
w potokach górskich kamienistych
Prądnik — Precz
345
tworzy 'prędy'« Spr. IV, 311. Toż
ib. V, 400. »Cemuś mnie, matu-
sia, na wodę nie cisła, ka nd-
więkse prędy« Wisia VIII, 215.
•Woda... stanęła na prędzie< Pauli
218. Toż Oles. 128. Zb. XII, 141.
II »Prąd a. wilk = drzewo leśne,
zatopione w korycie i groźne dla
żeglarzy* Wisła VI, 507.
Prądnik = » chleb od wsi, w której
jest robiony* Krak. I, 136.
Prag: » Jaśni prąg = droga mle-
czna* Hilf. J66.
Prągło(?K.): »Prąnguo = żóraw
n studni a. wiadro* Aten. 1877,
II, 626.
Prągówka p. Prążatka.
Prątek »a. śpingiel = pręcik drew-
niany lab drucik około 5 cali
długi w czółniku tkackim; na prą-
tek ten nasadza się cewka z na-
witą przędzą* Pr.' fil. IV, 863.
Toż Pleszcz. 27. » Prątek a. szpio-
nek = oś, na której cewka (w war-
sztacie tkackim) się obraca* Wisła
VII. 292. II .Prątek = drut do
dziania pończoch* Osip. Toż Ust.
z Litwy. II » Prątki* u kosy
Ghełch. II, 22. \\ .Prętek* =
pręt, rózga: > Trzeba jej na prę-
tek, coby bijał co piątek* Maz.
III, 103. II >Boży prątek = pio-
runowy kamień* Pr. fil. V, 852.
Prążatka »a. prożatka, prągówka,
progówka = sieć złożona z trzech
drążków, luźno do siebie przymo-
cowanych w rodzaju czworoboku
bez jednego boku* Pr. fil. IV,
237.
Prążczany: » Prązcany = w prążki,
mający na sobie pręgi np. pas*
Pr. fil. V, 852.
Prążczasty = » mający na sobie
pręgi* Pr. fil. V, 852 p. w. Prąz-
cany.
Prążczaty: » Spod nie prążczate =
w pręgi i prążki szare z białem
i czarnem* Pozn. [, 70. Por. Pre-
cz a t y.
Prążki: » Szkielet wasągu stanowią
drążki wierzchne i spodne, które
się łączą *proskami' (prążkami)*
Was. 58.
Pre p. Przeć.
Prebaby= » uczta poweselna« Maz.
in, 194 (z pod Sokołowa). Por.
Przebaba, Przebabiny.
Precent = procent: » Tysiąc pa-
pierków miał na nrecęntak* Zb.
V[I, 53.
Preceptor p. Adjutant.
Pre ces = » proces* Udz. Święt.
711. Kuj. II, 285, nO 68. Rozpr.
VII[, 183. P. Procesyja.
Precesować = » procesować «
Święt. 711.
Precesyja p. Procesja.
Precz = daleko: >Prec = daleko:
od chałupy nie prec do potoku.
I, tela juz nie prec* Spr. V, 400.
»Prec = daleko* Rozpr. X, 297.
»Jesce prec do rana* Święt. 278.
>Prec (precz) = daleko: zobacył
ze my nie prec; zara za tą kopą
juz nie precz* Rozpr. X, 203.
Toż ib. 219. »Kanyześ ty jes? —
Ja jezdek prec* Zb. V, 243. >Po-
sły dziewecki prec za górecki*
Sand. 120. »Maszerować już precz
mam* Wójc. I, 130. Toż Sand.
145. » Pojedziemy precy (mylnie
wydrukowano jak to widać z nut
i z rozmiarów wiersza; po w. być:
prec) Pozn. III, 210. > Pojedziemy
prec* Zb. IV, 210. »Pojadziemy
precz* Wójc. I, 230. » Precz po-
wędrowała* ib. 234. » Teraz idziesz
z miasta precz « Kuj. II, 38. •Po-
szli precz* Bib. Warsz. 1864, I,
270. » Precz uciekła* Bar. 89.
Toż ib. 122. ^ Precz* w temże
znacz. ib. 179; 209. »Precz iść«
Rog. no 15. »Precz umyka* ib.
n^ 26. » Precz wędrowała* ib. n^
133. » Precz powędrowała* ib.
346
Preczki — Predencyja
n^ 170. »Precz pójdziesz* ib.
> Precz pójdę « ib. n® 325. •Cie-
mna nocka już jest precz* ib. n®
265. » Ojcowie... już są precz, już
straconi« ib. n® 481. »Być precz*:
»Szt|nja b|la precz* = godzina
upłynęła, przeszła Hiif. 103. > Cho-
ra b|la precz = godzina upły-
nęła* ib. 104. II >Na precz* =
precz, daleko: » Dwoje dzieci... po-
szli na precz w drogę; a pozo-
stali brat i siostra postanowili ich
szukać* Lub. II, 187. || »Pręc*
= precz, daleko: » Jeden sokół
pręc wylecidł* Święt. 77. >Musę
masierować pręc od ciebie* ib.
234. II » Prycz, pricz* = precz,
daleko: »BJ1... pricz = był da-
leko* Hilf. 91. »Te meły (= te
małe dzieci) b^li dawno prycz*
ib. 132. >Btła prtcz* ib. 134.
II » Precz = ciągle, nieustannie,
wciąż: »Prec = ciągle, nieustan-
nie* Rozpr. XXVI, 390. Toż Mil.
Spr. V, 119. » Wyszedł roczek
i dwa, wojna precz się toczy*
Łys. 45. »Un prec siedzi* Kozł.
355. >A ten prec śpi* Krak. IV,
80 »Po jednemu precz dusiła*
Kolb. 1 30. * Baba prec tłuce w łyb «
Zb. VIII, 301. >Ona prec płace*
Maz. II, 9. »Prec siedzi i ceka*
Chełch. I, 21. »Prec sie kłóco*
ib. W temże znaczeniu ib. 178;
258; II, 14; 15; 32; 36; 54;
91. >Tam se ś nią przemieskał,
tam ją chował prec* Cisz. I, 145.
• Potem była dziewkom; była tam
prec* ib. 282. •Rachował na
głos... za to tyla, za to tyla —
i tak prec* Święt. 401. || > Precz*
= zupełnie, w zupełności: >Za-
skodzi ci ostry mieć, zetnie cie
prec* Kozł. 256. » Precz zhurko-
tali (głowę maglami)* Bar. 191.
» Herod., precz małe dziatki po-
wycinać kazał* Zb. IX, 13. »Tak
i panny zakonne prec pomordo-
wali* Kieł. II, 132, »Niebyłogo
juz po węsielu prec* Kozł. 362.
Por. Preczki, Prek.
Preczki = »precz* Zb. I, 8 p. w.
Prek. Kuj. II, 275 p. w. Prek.
Kolb. Słown. Wrześ. 18. ^Precki
= precz* Kuj. II, 281. »Precki
= daleko* Spr. V, 400 p. w.
Prec. Rozpr. X, 297. »Precki =
daleko, np. idę precki* Spr. IV,
359. Toż ib. 381. » Pójść na
preczki = pójść sobie precz, albo
— jak często mówi Wielkopola-
nin - prek* Lip. 104. » Precki
odjechał* Zb. VII, 71. »Nie pójdę
ja za mąż preczki* Lip. 104.
» Leci het, het, tarnok precki w gó-
rę. Zb. VII, 38. .Śli do światu
precki (= daleko)* ib. 60. .Pre-
cki odjechśł* ib. 71. .Preczki
odjedzie* ib. VIII, 109. .Udali
mnie ludzie... preczki* Zejsz. 91.
.Pojadą precki* Rozpr. X, 262.
»A córunia precki z Jasiem wę-
drowała* Pauli 92. .Precki węn-
drowała* Zb. IV, 214. .Kiej ple-
ban w domu oświeci, złe preczki
się ztąd wykręci* Kai. I, 81. .Idę
od was precki {= precz), ib. 126.
II »Na preczki* = precz: .Pójść
na preczki = pójść sobie precz*
Zb. I, 22. .Posew na precki :=
opuścił wieś* Rozpr. VIII, 210.
Toż ib. 231. II .Preczka* = precz:
.Poszeł preczka* Zb. IX, 202. ||
»Z preczka = z daleka* Rozpr.
III, 375. Toż Wrześ. 18. .Nie
trzeba ci będzie z precka wody
nosić (proc = daleko)* Wisła
VIII, 222. »Z precka idzies?*
Spr. V, 400 p w. Prec. || .Pre-
czki = wciąż* Zb. II, 10. .On
preczki powiada* ib. 171. .Precki
= ciągle* Spr. V, 119. Por.
Precz, Prek.
Preczkować p. Pryczkować.
Predencyja = prowidencja, w ora-
Prefatynek — Prese
347
cji: ^ Zesrani my ta ze predencyi
Boga* Pr. fil. V, 852.
Prefatynek= »prival-diener« Pr.
fil. V, 852. W temże znaczeniu:
.Pryfatyner* Rozpr. XXVI, 390.
•Prywaty ner = słaga oficerski «
Zb. I, 74.
Prefekta= » perspektywa € Rozpr.
XXVI, 390.
Prefesor = » profesor* Krak. IV,
296. Toż Zb. II, 230. .Prefes-ór«
Rozpr. IX, 113. »Prefesór« ib.
154, Toż ib.VIII, 80. Wisła VIII,
107. »Prefesur« (nazwisko) Zb.
XIV, 160. » Kiepskiego my mieli
prefesora* Mdi 7.
Prefesorzyna = żona profesora:
przebrany za 'osła' mówi: > dajcie
nam też i garnuszek masła, żeby
mi się prefesorzyna upasła* Krak.
I, 267.
Prefesyjd = » profesja* Rozpr.
VIII, 75. Toż ib. 80. >Prefesyjo*
ib. IX, 113. »Prefesyja« ib. 151,
154, 161. Święt. 711. »Macho-
nik... zarzucił prefessyją« Kam.
97.
Prefikt p. Profit.
Prefiktować p. Profitować.
Prefit p. Profit.
Preje p. Przeć.
Prek = » precz* Kuj. II, 275. Toż
Lip. 104. Zb. I, 8; ib. 22. »Pe-
rek a. prek = precz* Bisk. 41.
II >Prek« = daleko: »Idą od oł-
tarza prek* Pozn. III, 194. » Wy-
gnać prek« ib. VI, 53. •Wypę-
dziła ze swego podwórza prek«
ib. 80. »Poszed prek* ib. 96.
»Z piekła pójdę prek* ib. 196.
»Ućkli (= uciekli) prek* ib. 269.
»Idź prek* Parcz. || >Prek* =
ciągle: »A ty też prek nie ruszaj
się* Pozn. VI, 74. »Leży prek*
ib. II ^Prek* == zupełnie: » Żytko
i owiesek, prek wsytko (się) zie-
leni* Kai. I, 130, II »Prek«:
• Usze prek trzymać = nastawić
uszy (o psach lub koniach)* Hilf.
177.
Prekiel p. Prykiel.
Prekurat = »piec* (w zagadce)
Cisz. I, 357.
Prekurator: » Prekurafór == pro-
kurator* Rozpr. IX, 113.
Prekuratum p. Proryjernum.
Premaryjd= » prymarja, pierwsza
msza w niedzielę* Spr. IV, 381.
Premie yj a = 1, pierwsza msza,
którą świeżo wyświęcony ksiądz
odprawia w swojej parafii 2, uczta,
którą wydaje przy tej sposobności
swoim znajomym i krewnym * Spr.
IV, 381.
Premytka = »ubiór żeński* Ust.
z Galicji.
Prepinacyja= ^propinacja* Kuj.
II, 285. »Prepinacyja = dzier-
żawa karczmy* Krak. IV, 296.
»0 prepinacyi* Kam. 73.
Prepinat = * propinalor t. j. trzy-
mający szynk od pana dzierżawą*
Kuj. I, 83.
Prepinator = » propinator * Zb. II,
230. Toż Pr. fil. V, 852. Kam.
74. »U prepinatora* Cisz. I, 238.
Por. Prepinat, Pominator.
Prepinatorka = >propinatorka,
żona propinatora* Kam. 80. ||
'Prepinatorka = klacz, kupiona
od propinatora* ib. 155.
Preponować = ubliżać(?): »Król:
Trza cię zbić, żebyś w tym domu
nigdy nie postała. Śmierć: Jeszcze
mi tu będziesz proponować!* Wi-
sła VL 584.
Pres p. Prys.
Pres = »prasa* Rozpr. XII, 46.
Prese = > ściśle, wyraźnie (wyraz
łaciński, franc. wyszedł w podobny
sposób jak: akurat, rarytas)* Kuj.
II, 275. Toż ib. 279. ^Powiadd
djśbeł: 'Jak ciebie niyść, cy nad
konopiami, cy po konopiach?'
'Nad konopiami, i żądam prese
na stole'. Rychtujom stół* Zb.
348
Preska — Prędko
XI, 60. »Jedyn król miał trzech
synów: jedyn był od suki, drugi
od kucharki, a trzeci prese cy-
sarski« ib. 87. > Okropnie sie
gdrki gotowały co aże prese piścele
z nóg bydlencych było s nich
widać < ib. 122. > Jadom dali, leży
prese złote pióro* ib. 116. »Prese
= prawdziwy* Fed. 415.
Preska = »komoda« Spr. IV, 359.
Presko p. Prusko.
Presówka = »tyloń gnieciony do
fajki a. tabaka do żucia « Pr. fil.
V, 852.
Prespekt = respekt: >Z prespe-
ktem go słuchali « Szymański.
Pretencyja = * pretensja « Pr. fil.
V, 852.
Prewdtny= »grymaśny, wybredny
w jedzeniu, w ubraniu « Święt.
711.
Preweucyja = »prowincja: na
prewencyji dawniej nie uczyli pi-
sać* Pr. fil. V, 852.
Prewent: » Pisarz prewent a. pre-
wentowy pisarz = pisarz prowen-
towy* Pr. fil. V, 852. »Prewent*:
• Zasadzili nas za wysokie stoły
w pre wencie* Pr. fil. IV, 237.
Por. Prewot.
Prewentowy pisarz a. pisarz pre-
went = pisarz prowentowy, za-
pisujący dochody, prowentny« Pr.
fil. V, 852.
P r e w e t = » miedza: .sosna siała na
samym prewecie» Pr. fil. V, 852.
Prewizyja p. Prowizyja.
Prewot = • miejsce poczesne: po-
sadziliście nds w prewocie, ani
jeść ani pić nie dacie* Pr. fil. V,
852. Por. Prewent.
Prewota: » Ramionami rusza cyli
z prewoty, cyh z ochoty, oj cyH
go wes ka.sa* Lub. I, 223.
Prewotny = * poczesny* Pr. fil.
V, 852.^
Prezedent = prezydent: »Preze-
denta wzięlo« Krak. II, 237.
Prezćnt = »prezydent« Parcz.
Prezentować się = pokazywać
z zalotnością przed kawalerami:
>*Chodziła po drobny lescynie, pre-
zentowała sie przed mojemi syn-
mi\ ^Bogdaj karki łumol, kto sie
prezent owoł; sami przychodzili' c
Kozł. 77.
Pręc p. Prync.
Pręcej p. Prędko.
Pręciany: »Chustecka na syi z prę-
cianego worka* Święt. 224. >Mdm
ci ja chusteckę s pręcianego wor-
ka* Wisła VII, 129. Por. Prę-
czaty, Prążczaty.
Pręciejszy p. Prędki.
Pręcik = gałązka: »Wzion sobie
proncik do garzci, jak tó ini bierą
laski* Zb. V, 218. || »Pręcik*
u kosy: »Płat (kosa właściwa) za-
kłada się jednym końcem zagię-
tym, 'pręcikiem' w pierścień* Was.
57.
Pręciusieneczko p. Prędko.
Pręciuśko p. Prędko.
Pręciutko p. Prędko.
Pręcy p. Prędko.
Pręczaty: » Chustecka na syji z prę-
catego worka* Rozpr. IX, 185.
Por. Pręciany, Prążczaty.
Pręćko p. Prędko.
Pręd p. Prąd.
Prędki: st. wyższy : » Pręciejszy «
Rozpr. IX, 142. » Prędki (biega-
ny)* taniec Łęcz. 239. »Buly
prędkie* = samoloty Pozn. VI,
10. II Zdrobn. > Prędziutki, prę-
dziućki, prędziuteriki* Zb. I, 13.
Prędko: »Pradko* Bisk. 27. •Pręd-
ko* Opól. 21. .Pręćko* Zb. VIII,
81. » Prędko* ib. I, 10. >Spra"d.
ka* Opól. 21. II Stopień wyższy:
»Pracej a. pręcy* Pr. fil. V, 861.
• Pręcy* ib. IV, 237. > Pręcej* ib.
V, 852. .Przędzy* Chełch. I, 78.
Toż ib. n, 102. II * Prędzej =
dawniej* Wrześ. 18. .Pryndzej
= przedtem* Sab. 185. »Przę-
Prędziaćki — Proch
349
dzy* = dawniej Che^ch. I, 142.
II Stopień najwyższy: >Nśprę-
dzej< Zb. V, 198; ib. VII, 17.
»Najpręeej« Kieł. II, 70. »Najprę-
cój, najprędze* Pr. fil. V, 800. ||
Zdrobn. .Pradziudko* Pr. fil. V,
861. »Prędziućko< Święl. 711.
.Prędziuśko* Pr. fil. V, 852. Kolb.
66. »Prędzioteczko« Rog. n«119.
> Prędziosieńko * Zb. 11,84. »Prę-
dziusińkoc Pr. fil. V, 852. Prę-
ciośko« Kam. 91. »Pręciutko«
Wis^aYI, 859. »Pręciui>ieneczko«
Zb. VIII, 100.
Prędziućki, Prędziutońki, Prę-
dziutki p. Prędki.
Prędziudko, Prędziusieńko,
Prędziiisinko, Prędziute-
czko p. Prędko.
Pręga: » Cztery łokcie zJotdj wstan-
gi, jadamaszkii w białe brangi (=
pręgi)* Zb. VI, 111.
Pręgnąe >pryngnąć: o uderzeniu na-
piętej sprężyny, czasem o czło-
wieku: » Wojtek pryngnał do pola;
dziecko mi z ręki wypręgło t. j.
wyskoczyło* Spr. V, 400.
Prępel = » nabrzmienie powstałe
na ciele wskutek ukłócia komara
lub sparzenia się pokrzywa* Pobł.
139.
P r ę s k i e 1 = » pryszcz (bąbel od spa-
rzenia się)* Kuj. II, 275.
Pręt: »Fręt* Zb. I, 10. [| »Pręt
u pługa* Pr. fil. V, 852. || »Pręt*
u kosy : » Wierzchnie wygięcie
wzdłuż kosy zowie sie pręt* Lub.
I, 84.
Prętować się = > wyprężać się*
Czark.
Priz = »cena* Ram. 161.
Prizon p. Pryzon.
Probant = doświadczony, który
wypróbował wiele rzeczy* Pr. fil.
IV, 864. »Probent r. m. probanta
r. ż. z 2 pp. = z czyni obeznany,
w czym doświadczony; ten, który
czegoś doświadczył: jestem pro-
bent takich rzeczy** Krasn. 307.
» Probant = doświadczony* Kai.
I, 227. Pr. fil. IV, 237. Rozpr.
XXVI, 390. » Probant = wypró-
bowany, doświadczony np. ho, hol
to probant dziewka* Krak. IV,
318. » Probanta męża* Maz. III,
243. .Próbent* Pr. fil. rV, 237;
ib.V, 853. »Prubant* Udz. »Pni-
bent* Parcz.
Probanta p. Probant.
Probantny = » doświadczony*
Rozpr. XX, 433. »Próbantnv* ib.
VIII, 210 i 232. Pr. fil. IV,' 237.
Jastrz. » Próbanty tego = doświad-
czony* Mil. »Próbentny* Pr. fil.
V, 853.
Probent p. Probant.
Prób oj = > skobel* (na Litwie z ros.)
Wal. 68.
Próbo s = » proboszcz * Święt. 503.
Proc = >spinak, rzemień do spina-
nia klamry u chomąt (tegoż po-
chodzenia co proca)* Rozpr. XVII,
83. Toż Pr. fil. IV, 237. || •Pro-
ca* w temże znaczeniu Was. 59.
Toż Maz. III, 50.
Proca p. Proc.
Procasyja p. Procesja.
Procesja: » Procasyja* Spr. IV, 381.
>Procesyj r. ż.* Rozpr. XII, 47.
»Precesyja* Pr. fil. IV, 237. »Pro-
secyjci* ib. V, 852. Rozpr. VIII,
80; ib. IX, 154; ib. X, 242.
>Prosaevja* Spr. IV, 29. Krak.
II, 188. Wisła I, 188. || .Pro-
cesyja = proces* Doman. >Pro-
cesyja = procesy* Fed. 72 i 415.
Procesyj p. Procesja.
Proch = »kurz* Ust. z Krakowa.
• Prochy = okruchy* Mil. »Z pro-
chów lub paprochów z pod siana*
Pleszcz. 125. > Wódka z procha-
mi* Tyg. ii. 1, X, 378. ^Utłuc
kosteczki na proch* ib. » Parch
= proch, pył, kurz* Hilf. 174.
Toż ib. 102.' »Prok a. prah =
proch* Sab. 135. || > Proch* =
350
Procha — Prolejki
choroba: » Bydło... dostanie proch
czyli kataraktę* Kętrz. 25. > By-
dło zachoruje na proch* ib. 24.
» Proch = choroba oczów u krów*
Was. 245. » Proch* choroba oczn
a koni, toż co paskudnik u bydła
(opis) Pozn. VII, 282. » Proch*
= rozdęcie u krowy * Ust. z Ma-
zowsza.
Procha = > prośba, żebranina* Hilf.
177. »Jic na procha = iść na
żebraninę, prosić o jałmużnę* ib.
Prochać = » niszczyć przyodziewę *
Udz.
Prochniak = » drzewo spróchnia-
łe* Czark.
Prochniaty = » spróchniały * Czark.
Prochowe >-ego = nagroda pie-
niężna, którą strzelec od ubitego
zwierza dostaje, inaczej strzałowe,
myśl.* Pr. Gl. V, 852.
Prochownik = >kajdaniarz, wy-
raz obelżywy* Bib. Warsz. 1874,
I, 21.
P r o e h ó w k a = > chustka perkalowa
duża ciemna w deseń turecki*
Pr. fil. V, 852.
P r o c i = » przeciw : Zakopańscy
chłopcy wszyscy kanalije, ino ten
nalepsy proci (przeciw) plebanije*
Wisła VIII, 219. »Prociw a. proci
=^ naprzeciwko* Spr. V, 401.
»Prociw = przeciw* Pr. fil. V,
852. » Procom, procfmko, napro-
c^m, naproc^mko, procmu = prze-
ciw, naprzeciw, w porównaniu*
Pobł. 72. »Procómko = w po-
równaniu* Cen. 65. »Procimu =
przeciw* Bisk. 26. Toż ib. 41.
» Prociem* (zam. oczekiwanego
'procenr): »To b^ło rychtyk pro-
eiem sejmowego domu* Derd. 20.
• Prociem niemu... kanąne śeiero-
wać* ib. 75. Prociem = naprze-
ciwko* ib. 137. » Procom a. pro-
cem = naprzeciw: wobec, w po-
równaniu* Ram. 161. »Procómk6
a. procemkó* w temże znacz. ib.
Prociem p. Proci.
Procimu p. Proci.
Prociw p. Proci.
Proc iwa = » przekora, przechyra;
*prociwieri'« Spr. V, 401.
Proci wić = »sprzeciwiać« Spr. V,
401. »Cy mi sie gościec nie pro-
ciwi* ib. 358.
Prociwień p. Prociw a.
Procmu p. Proci.
Procómko p. Proci.
Procym p. Proci.
Prócz, »wóprocz = prócz, oprócz*
Hilf. 177.
Proćpak = » przezwisko, pocho-
dzące z przeszłego stulecia od
słynnego w tej okolicy rabusia
Proćpaka* Spr. IV, 359.
Profit = » dochód, zarobek* Osip.
• Profit = korzyść, zysk* Ram.
161. »Co to jest za profit kochać
się w dziewczynie* Zb. II, 52.
Toż ib 71. * Prefit = profit, zysk*
Rozpr. IX, 113. *Prefikt= pro-
fit* ib. XVII, 56; ib. 92. Spr. IV,
328. Święt. 711. Dyg.
Pro fi to w ać = »korzystać« Osip.
»Prefiktować = profitować; spo-
trzebować* Święt. 711.
Progi »(z r. porohy) = skały w po-
przek rzeki, utrudniające żeglugę*
Roczn. 228.
Progówka p. Prążatka.
Programa = » program (na Litwie)*
Wal. 68.
Projdyświt = > włóczęga, na któ-
rego charakter liczyć nie można
(rus.)« Roczn. 228. » Projdyświt*
ib. p. w. Peredrantus. » Projdyświt
(Pryjdyświt)* Zb. I, 74.
Projścuk = »prosiak« Pr. fil. V,
852.
Prok p. Proch.
Proktornum p. Proryjernum.
Prolejki: »Kusy Węgier z olejka-
mi, z prolejkami* Wisła VI, 668.
Toż ib. VIII, 286. » Węgier kasy
Proliszczk
Prosić
351
z "olijkami z prolijkami« Zb.
XIV, 49.
Proliszczk =: »fiołek« PoW. 72.
Promienieć: »Na świętego Wa-
wrzyńca szukają kobiety we lnie
promieńca« Star. przys^. 57. » Pro-
mienieć znaczy tyle, co włókno*
ib. 79.
Promień: > Księżycu... odwróć swe
promienia* Rog. n®191. »Zakryj
swe promienia* ib. »Promiona,
-on = promienie, -ni* Czark. ||
> Promień włosów = kosmyk wło-
sów ludzkich, zestrzyżony zgłowy*
Osip. > Podaj matulu grzebienia
rozcesać promienia* Maz. III, 178.
II » Promień* = łodyga, włókno
(lniane): >Płoskonki.. układa się
promieniami (łodygi) w snopki*
Święt. 4. » Garście promieni (włó-
kien) ib. 5. II > Promień* = stru-
mień: »Ciece krewka promienia-
mi* ib. 110. »Krew się leje pro-
mieniami, promieniami i dziura-
mi* Sand. 156. » Promieniem krew
ciece* Zb. IV, 93. » Między dwo-
ma domostworaa płynie woda pro-
mienioma* Maz. II, 97.
Prominator = propmator: »Upro-
minatora* Kuj. 11,178. Por. Pre-
p i n a t o r.
Promny = > przedni, wyborny*
Spr. IV, 381.
Promowy = > przewoźnik na pro-
mie* Pozn. VI, 192.
Promuszczek = strumyk, pro-
myk: >Między dwoma kamiuscka-
mi płynie woda promusckami*
Kozł. 82. Por. Promień.
Promyk = strumyk: » Ciekła krew
święta trzema promykami* Wójc.
I, 266. II > Promyk* = war-
kocz (?): »Masłowianki zjadły by-
ka, nić mają cćpca ni promyka*
Zb. IV, 125. Por. Promień.
Pronoza= » człowiek chytry, wy-
rachowany, przewidujący, zapobie-
gliwy; lub też na przy rodzonym
sposobem rzeczy widzący (co ma
muchy w nosie), charakternik, nie-
samowity* Roczn. 228.
Propa = » korek* Mrong. p. w.
Pfropfen. Por. Propek.
Proparzec p. Praporzec.
Propastnyk = »zły duch* Ust.
z Galicji wschodniej.
Propek = » korek* Wisła III, 85.
Por. Propa.
Proporcyja = ^obowiązek* Piątk.
Proroctwi = » proroctwo* Rozpr.
XII, 48.
Prorocyja: >Anna święta staru-
sieńka na prorocyi uwija się śpie-
śniusiańko, jak gospodyni* Maz.
III, 67.
Prorok: »Nie wysło temu pół roka,
niesie dziewcyna proroka* Maz.
III, 299. Por. przysłowie: 'Go rok,
to prorok*.
Proryjernum: »Proryjernum pro-
ktornum prekuratum doktornum*
(przyśpiewek) Rad. II, 56.
Prosacki: » Prosackie pieniądze (=
dziadowskie, uproszone) Cisz. I,
55. Por. Prosiacki.
Prosacyja p. Procesja.
Prosąk = » róg do prochu (?)< Hilf.
177.
Proscak p. Porscak.
Proscki = » proszki* Pr. fil. V,
852.
Prosecyja p. Procesja.
Prosiacki: > Tak chodziła babka
prosiacka (= proszalna, po proś-
bie) * Zb. XI, 99. Por. Prosacki.
Prosianka =: > słoma prosiana po
wymłóceniu* Spr. IV, 368. •Sia-
no, zmieszane z prosianka, owsian-
ką, jęczmienianką i żytnią mie-
rzwą* Zb. XIV, 152. II .Pro-
sianka = gąska (grzyb)* ib. II,
10.
Prosić: »Prosiemy* Wal. 69. »Pro-
semy* Krak. II, 44. Zb. XV, 21.
• Proszemy* Pozn. VI, 45. Toż
ib. II, 239. » Prosiło nie będę*
352
Prosię — Prosto
Wisła VII, 123. > Prosa'* = pro-
siła Hilf. 135. > Prosić* z 3 pp.:
• Prosi królewi* (= króla) Pozn.
VI, 6. » Prosić z waszecia = pro-
sić bardzo, uprzejmie* Pr. fil. V,
852. II »Prosić* = pytać: »Wyjdź
do ^ nich pani matko proszący:
^czyście nie widziały mojej Marysi
jadący?* Wójc. II. 42. || »Prosić
się« = prosić, błagać: > Żołnie-
rze... prosili się o nocleg* Łys.
46. »Jak cię pochwycę, będziesz
się prosić* Kuj. II, 54. »Ona bar-
dzo się prosiła* Bar. 169. » Za-
częła płakać i prosić się* ib. 171.
»Co się prosisz o wieniec* Zb.
II, 81. >0 drugą się prosi* ib.
IV, 164. » Prosić się na noclig*
Zb. VIII, 315. . Prosić się* z 2
pp.: >Zbójnica prosi się go, żeby
ij udarował życio* Kuj. I, 124.
» Prosi się go* ib. 181. > Młodzie-
niec prosił ij się o wieniec* ib.
II, 52. » Prosi się Marychny o da-
ry* Łęcz. 81. » Rybka tak gu się
prosi* Zb. VIII, 308. » Prosić się*
z 3 pp.: »Onać mu się pięknie
prosi* Zb. n, 55. » Prosiła sie
kumorowi mucha* ib. VI, 10.
>Ten sie tej malce prosi* Pozn.
VI, 5. » Prosi sie... swoji siejstrze*
ib. 45. » Prosiły mu sie* ib. 85.
>Prosieł mu sie* ^iisz. I, 236.
»Bićdny mu sie prosiuj* ib. 136.
• Musi mi się bardzo pięknie pro-
sić* Lip. 89. II » Prosić .się*:
» Prosi się* (zając, gdy w zimie
pod wsie podchodzi) Prz. ludu VI,
III. > Polowanie na proszonego*
ib. Por. Proszony.
Prosię: »PŁlrsą = prosię* Hilf. 174.
Por. Po prosiętach.
Prosiny: >Ślubiny i prosiny... zno-
simy i uprzątamy* Pozn. I, 314.
» Prosiny « = uroczyste zaprasza-
nie gości na wesele Wisła VI, 193.
»Po drugiej zapowiedzi panna
młoda ze starszą druchną wybiera
się na prośmy... prosi na we-
sele* (opis) ib. VII, 364.
Prosisko = » pole, gdzie było proso
zasiane i zebrane* Spr. IV, 367.
»Na... piaskach sieją czerwone
proso, a na prosiska dwa razy
żyto* Zb. XIV, 149.
P r o s i u k, > parsiuk, parsznk = pro-
siak* Ust. z Litwy.
Proski p. Prążki.
Proskurnia = > krzew leśny* Ust
z Ukrainy.
Proso dzkie, »proso tureckie =
nazwa rośliny* Pr. fil. V, 852. jj
» Proso* = gra (opis) Wisła V,
23.
Prost = wprost: » I prost zenie ku
chałupie* Święt. 487. > Idzie se
prost do drzwi* ib. 501. >Na ty
skale, co prost taka końcystń*
Rozpr. X, 202. »Nie prost gęby
pańskiej* (= odwrócony tyłem)
Kam. 95.
Prostaki: » Iść na prostaki = na
przełaj* Pobł. 139.
Prostem = po prostu: (Pan ma
tak trudne nazwisko), >co nie mói
tak w gębie zakręcić, jakbyś go
prostem chciał przezwać* Kam.
163.
Prostka = »spódnica* Wisła VI,
491.
Prosto -= wprost, naprost, naprze-
ciwko: > Prosto mego okieneczka
wyrosła mi jabłoneczka* Rog. n®
190. » Prosto okienecka roztocył
ogon* Krak. II, 113. > Prosto
ogrodu... sie skręciuł* Święt. 487.
» Idzie prosto siostry* Wisła IX,
104. » Matka leży prosto w wielki
ołtarz* Łęcz. 166. || » Prosto* =
po prostu: »Ni to miętuz, ni som
jaki, ale prosto rak nad raki* Gl.
I[, 77. > Jadzie, a tak jaż jadzie,
ze juz prosto powietrzem* Chełch.
I, 26. II »Prosto = zwykle* Pr.
fil. IV, 237. II »Tt mśsz prosto
= masz rację* Hilf. 177. »Wa
Prostopole — Proszenie
353
glupewo ntó cheela slftchac, a że
ja głupi jem, a ja -ta mam pro-
sto* ib. 137. II » Prosto* znacze-
nie niejasne: »1 akięknął na gro-
bie (żony) prosto serca wątrobie*
Kętrz. 58.
Prostopole: » Wielu gospodarzy...
wynajmuje od dworu leśne po-
lanki... Na tych t. zw. prostopo-
lach urodzaje są bardzo dobre*
Wisła V, 299.
Prostowy: » Piwo prostowe = zwy-
We* Was. 44. Toż ib. 198. •Pro-
stowy chleb = razowy* Ram.
162. Toż Derd. 137. >Prostowy
= gruby, razowy; chleb prosto-
wy: prostowa mąka = gruba wraz
z utrębami* PoW. 72. »Prosto-
wfch kołaczy* Derd. 78.
Prostucha = » prosta wódka, pa-
rucha* Krak. IV, 318.
Prosty = > zwyczajny, ordynarny <
Mil.
Prosuk = » prosiak* Pr. fil. V, 853.
» Troje prosuków* Kara. 111.
Proszaczka: » Napotkał babę pro-
sackę (= żebraczkę)« Krak. IV,
145. II » Proszaczka* = mowa
zapraszająca na wesele: » Mówić
te prosacke* Mat. 8.
Proszad: »Ja proszaję = zapra-
szam* Bisk. 52.
Proszą k, » prosak = w Sandomier-
skiem drużba, który zaprasza na
gody lub wzywa weselników o po-
darki dla młoduchy* Mat. 8. »Pro-
sok = proszący na wesele* Udz.
♦ Zaprosiny na wesele przez t. zw.
placmistrza lub proszaka, mło-
dzieńca przybranego wstążkami*
Wisła IV, 799. »Proszek« wtemże
znacz. Top. 84. » Wpuszcza pro-
szaków do izby« Zb. XIV, 83. jj
»Proszaki* = prośba o dary lub
zaprosiny na wesele, na chrzciny
Sand. 248. »Iść na prosaki =
mówią, gdy panna młoda obcho-
dzi, prosząc o datki lub o przy-
Slownlk T. IV.
bycie na wesele, albo gdy matka
zaprasza kogo na chrzciny, w ku-
my, lub o datek « ib. »Gdy panna
młoda zaprasza na wesele, mówią,
że poszła ^'na proszaki** Mńt. 8.
Proszalny = ten który prosi, że-
brze: »D^ad proszalny « Beld. 53.
•Dziadek proszalny* Zb. IX, 50.
Wisła VII, 79. »Baba proszalna*
ib. 22. Beld. 46. » Babka pro-
szalna« Wisła III, 21. Toż ib. XI,
69; 87. Kieł. II, 199. Rad. II,
197. » Dziady i baby proszalne«
Krak. III, 100. || » Proszalny =
proszony, żebraczy: »0 proszal-
nym chlebie* Zb. III, 21. »Pro-
s^ny chl^b = żebraczy « Cisz. I,
53.
Proszce = » sztachety pionowe*
we wstawniaku (płocie) do żerdzi
przybite Lub. I, 57.
Proszczak = » prosiak* Kuj. II,
275. » Proszczak = prosię* Pr.
fil. V, 853. »Pas(ł) cztyry pro-
szczaki* Pozn. VI, 236. »Pro-
szczaki schudły* Kuj. I, 48. »Dał
ji proszczaka* ib. 162. »Dla świń
i proszczaków* Pozn. I, 106.
» Przyniesie gęś, kurę, proszczaka*
ib. II, 63. Por. Prośczak.
Proszczątko = prosiątko: »Dla
proszcządków (= prosiąt)* Kuj. I,
227.
Prósz ej ść: »Płótno, będące w ro-
bocie na krosnach nazywa się
proszejść; mówią np. patrząc na
krosna: jak szeroka (lub wazka)
jest proszejść* Wisła VII, 292.
Proszek: » Czarci proszek r= pulvis
yaccarum* Ciesz. 17. » Proszek
kapucyński* : » Maścią z kapucyń-
skiego proszku* Swięt. 626. •Pro-
szek koralowy = pul vis pecto-
ralis Kurellae* Ciesz. 80. » Pro-
szek Kureli* w temże znacze-
niu ib.
Proszek p. Proszą k.
Proszenie: (Narzeczona) > chodzić
23
354
Proszkowy — Prowader
musi... po proszeniu, a jak prosty
lud mówi: po prosiętach* Rad.
I, 160.
Proszkowy: »Zebyśmyse proszko-
wej tabacki dostali < Rad. I, 171.
Proszony = który prosi: * Prze-
brana się za proszoną babkę (=
żebraczkę)« Matusiak Kw. 21—22.
» Babka pr^osona = żebraczka«
Rozpr. VIII, 170. »Za proseno
babkę « ib. 164. || » Proszony* :=:
żebraczy: »Prosony chleb, chodzić
po prosonym chlebie = po że-
braninie* Pr. fil. IV, 864. »Po
prosonem chlebie* Rozpr. VIII,
121. Zb. II, 143. »Nie dajze mi
Boże chleba... prosonego* Kieł. II,
57. »Prosonygo chleba* Rud. 195.
II » Proszone «= żebranina: >Idą
ludy z proszonego* Kozł. 37. »Po
proszonem chodzić = żebrać*
Pr. fil. V, 853. » Idzie po proszo-
nym* Wisła VII, 159. » Babka [)0
prosonem = żebraczka* Zb. VIII,
250. II >Gra w proszonego* (opis)
Fed. 387.
Proszowiak = »taniec* (opis)
Kieł. II, I.
Prośba: > Albo mnie zabiją, w sztuki
porąbają, lecz prośbę uczynię, że
ciebie kochałem* Rog. n^ 240. ||
» Prośba* = mowa zapraszająca:
» Drużba... zacząn głośno mowie
prośbę na wesele* Derd. 79. ||
»Po prośbie chodzić* = żebrać
Sand. 273. Krak. IV. 117. Zb.
Vni 298. Cisz. I, 301.
Proście = »prosto* Krak. 111,251.
» Jechał Pan Jezns proście po
srebrnym moście* Pleszcz. 104.
>Spotkali >ię proście na moście*
Kon. 105. Por. Poproście.
Pr ości u eh no r= wprosi: »Wzioni
sirotkę prościnchno do nieba*
Kozł. 260.
Prości uć ko ^^ wprost: » Idzie pro-
ściućko do izby< Zb. VII, 72.
»Prościućko* Uozpr. X, 238.
Prościusieńko: »Prosto, prosto,
prościusieńko prayjdźże do nnriie*
Rog. n» 500.
Prościuśko: » Posedł prościaśko do
nieba* Zb. IV, 126.
Prościuteczko: »Prościatecko =^
prościusieńko* Czark.
Prośczak = prosię : » Proścaka
zmarnować « Zb. VI, 96. »Pro-
ścok* Wisła V, 915. Por. P ro-
szczą k.
Prość p. Naprost.
Prosną » świnia = świnia, która
ma mieć prosięta* Rozpr. XX,
433. >Prośna śwynia* w łemże
znacz. ib. XI, 187.
Prośnąć: » Prosnąc = poprosić,
zaprosić* Hilf. 177.
Prośniak = » placek z mąki, zinie-
lonej z prosa* Wisła VII, 78.
Proś niańka = >prośniana (słoma)
mierzwa* Święt. 711. »Wymłó-
cono prośnidnkę* ib. 5. •Rozpo-
ścierają stosowną ilość prośnian-
ki* ib. 66. || >Prośnianka lab
bedłka świniarka = agaricus tri-
vialis« Pleszcz. 140.
P r o ś n i a n y = od prosa: » Plewy
prośniane (= od prosa)* Pozn.
1. 107. »Prośniana mierzwa* Święt.
711 p. w. Prośnianka.
Prośnisko = pole, z którego pro.so
zebrano* Rozpr. XX, 433. Toż
ib. VIII, 176.
Proteksł == pretekst: »Pod pro-
tekstem córki umizga się matka*
Oles. 163. »Pod protekstem ka-
racyi... wrócili* Witw. 46.
Protektor = » proszek trujący «
Kurjer Warsz. 1892, n^ 287.
Protyczka = » przetyczka* Zb. I,
74.
P r o w ;i d o r = » p i-ze wodni k , p rze-
l)rowadzający j)rzez granicę zna-
iwuń sobie manowcami partję prze-
mytników, niosących nocną porą
kontrabandę* Osip. » Prowoder
Prowadnik — Prógować
355
= przewodnik kontrabandzislów*
Maz. V, 60.
Prowadnik: »W drugie święto
Wielkiej nocy ubierają parobcy
chłopaka w grochowiny... prowa-
dzą jako niedźwiedzia przy .. ga-
wiedzi, która się za prowadnikiem
niedźwiedzia snuje* Pozn. V, 198.
Prowady = > ostatnie dni świąt
Bożego Narodzenia i Wieikiejnocy
t. j. dzień Trzech Królów i Nie-
dziela przewodnia* O.
Prowadzać: »Nie bydzies ranie da
prowadzaj boś mi wódki nie ku-
pował* Zb. IV, 231.
Prowadzenie: > Zapytują ji sie:
'jakiem my prowadzaniem może-
my być wszyscy?' Ona jćm od-
powiadd: *wszyscyście se panowie
równi, boście wszyscy som jednym
Bogiem* Cisz. I, 136.
Prowadzić się = iść, przycho-
dzić: » Cyście nam radzi, nie ra-
dzi, niewiele nas się prowadzi*
Lub. I, 206.
Prowedencyja: » mówi się w zda-
rzeniach, kiedy los niespodziewa-
nie wpłynie na poprawienie spra-
wy; np. przecie to doczekało się
swojej prowedencyi* Roczn. 228.
Prowiąsło p. Powrósło.
Prowizyja = »procent« Sand.
269. TożFed. 415. »Pr"ówizyja*
Rozpr. IX, 1 14-. »Prewizyja* Krak.
IV, 296. >Brał w prewizyi propi-
nacje, drwa* Kam. 77.
Prowoder p. Prowader.
Proworny = » porządny* Pr. fil.
V, 853. Por Prawom y.
Pro w oz, Prowóz p. Powróz.
Prożatka p. Prążatka.
Prożek »u pługa* Kuj. II, 275.
>Próg a. prożek = deska czy
klapka na kołach , podpierająca
grzjidziel* (pługa) ib. I, 87. » Pro-
żek u ośki* (l>łnga jak u wozu
t. j. oś drewniana na osi żelaznej)
Zb. IV, 191.
Prożyć p. Prażyć.
Prożyszcze: » Proż|szcze = stary,
popsuty próg« Ram. 162.
Próba fraj: » Ludzie pejdajo, ze
pirsa próba fraj, a tobie sie po-
wiodła* Chełch. I, 262.
Probant p. Probant.
Próbantny p. Probantny.
Probant y p. Probantny.
Próbent p. Probant.
Próbentka = » kobieta doświad-
czona* Pr. riLV, 853. Por. Pro-
banta.
Próbentny p. Probantny.
Próbka = > zabawa dziewcząt*
(opis) Fed. 383.
Próbny: »Prubny = zwyczajny,
doświadczony* lldz.
Próchnice = » rodzaj gruszek* Zb.
XIV, 28.
Próć = drzeć: »Baby prójom pie-
rze = drą* Spr. V, 401.
Próg: »Prog, porg = próg* Hilf.
177. »Porch, 1. mn. pftrgi, parg
= próg* Hilf. 176. »Parg =
próg* Ram. 131. || > Próg a. pro-
żek = deska czy klapka na ko-
łach, pod[)ierająca grządziel (płu-
ga) * Kuj L 87. » Próg = część płu-
ga* Spr. IV, 367. Toż Święt. 8. ||
• Próg a. ławka = część osi że-
laznej między kołami wozu* J.Łoś.
» Drewno, w którem oś spoczywa
(w wozie) zowie się próg* Pozn.
III, 138. II »W traczu dwie belki
spojone dwoma t. zw. progami na
kółkach, na których kładzie się
drzewo do piłowania* Spr. IV,
316 p. w. Wóz. II .Próg =
grzbiet grobli* Prac.
Prógować = » próbować* Rozpr.
X. 297. Toż Wrześ. 18. Sab. 135.
»Prugować = próbować* Rozpr.
Xn, 41. » Prógować, próguję =
próbować* Spr. IV, 328. »Nie
próguj iś do nieba* Zb. VII, 38.
»Prógowali dokońcyć, ale ni mo-
23»
356
Prógówać — Prrr
glic ib. 41. »Prógował na różne
sposoby* ib. 51.
Prógówać p. Prógówać.
Prószę p. Prósz o.
Prósznica »a. p rośni ca = pró-
chnica, czarnoziem« Krak. IV,
318.
Prószo »a. Prószę (I. poj.) = pro-
chy, perzyna wylrzęsiona z siana,
koniczyny, suchych roślin i t. d.«
Zb. I, 22.
Próśnica p. Prósznica.
Prówaczka: » Prówacka = osku-
bnj«ąca pierze* Cer. Por. Próć.
Próżaneczka p. Próżanka.
Próżanka = » pierwsze kłosy psze-
nicy wykruszone i związane* Maz.
V, 98. >Prażanka pszenna lub
żytnia wykruszona ze słomy ży-
tniej lub pszennej* ib. 52. » Przy-
nieśliśmy... próżaneczkę* ib. 101.
Próżne dni p. Próżny.
Próżniaczyć: >Próźniacyć = pró-
żnować* Spr. IV, 381.
Próżniak = leniwy, także na r.
żeński: >Miał okropnóm żonę pró-
żniaka* Zb. IV, 197. .Jedna była-
mys robotna, a drugd próżniak*
ib. XI, 40. II » Próżniak, próźniśki
= rzeczy bezużyteczne np. có-
ześoie takich próźnidków ponaku-
powali* Spr. V, 401. »Nie za-
przątając głowy próżniakami* (t. j.
próżnemi rzeeczami) Kłosy XIII,
72. »Na co ty karmisz dziecko
temi próżniakami* Tyg. ii. 1, XII,
18. » Próżniaki = sprzęty bez-
użyteczne; bzdurzycie lada pró-
żniaki = bajecie głupstwa; pró-
żniaki gadać = figlami, żartami
mowę pstrzyć* Krak. IV, 318 p.
w. Próżnica. || »Na próżniaki
(przysłówkowo) = nadaremnie,
na próżno np. ja tam nie będę na
próżniaki chodził* Zb. I, 49.
Próżnica = » próżnia, próżne miej-
sce, świat szeroki* Krak. IV, 318.
II » Próżnica = błahostka* Pleszcz.
41. Por. Po próżnicy.
Próżnie = napróżno: >Nie gada*
libyście próżnie* Święt. 396.
Próżnieć: »Prozniec, -eję ^ lenić
się* Iliif. 177.
Próżno = nadaremnie: »Lezywtrze-
ciem pokoju, ale próżno, do nigo
nie chodź* Chełch. I, 218. ||
> Próżno* = bez niczego: »My
będziemy chodzić próżno, a ty
bedzies torby nase nosiuł* Cisz. I,
36. »Wzieni lecićć próżno* (bo
łup im podstępem wzięto) ib. 260.
Por. Popróżnu, Po próżnie.
Próżny = pusty: »Prózny< Rozpr.
XII,' 34. Ginc. 8 i 9. .Próżny*
Pr. fil. IV, 237. Mil. »Prozny*
Wisła II, 310. II .Próżny=bez
niczego, z gołemi rękami: »Óny
tez nie pojechajty próżne, jdno
wzićny sobie wojsko* Cisz. I, 13^
>Todwież mie; — 'Widzisz, że
jadę nie próżny'* Gliii. IV, 152.
II > Próżne wiły = głupstwa* Zb.
IV, 192. II »Dzieii próżny*: •Uwa-
żać, jakie będą dnie od Bożego
Narodzenia aż do Trzech Króli,
czy pogodne, czy też psotne (sło-
tne); wedle tego bowiem ułożą się
następnie 1 2 miesięcy całego roku
(trzynasty zaś jest dzień próżny) «
Krak. III, 137 (= litewskie 'Uszni'
np. trzynasty dzień w dwunastni-
cy, trzydziesty pierwszy w mie-
siącu K.). » Próżne dni = przed
nowiem* Fed. 280.
P r ó ż n y m a = próżno, bez ciężaru:
»Próżnyma legczej* Ust. od Świę-
cian.
Pxóżyć p. Prażyć.
Prrr = » nawoływanie na konie-
żeby stanęły* Wisła VI, 227.
W temże znaczeniu: >Prr! prrlc
ib. VII, 386. »Czsza. prrri* ib.
III, 378. »A prrl* ib. 665. »Prr€
ib. 739. »Prru, stój* ib. IV, 690.
>Pruuu* ib.VI, 317. »Pruu, stójc
Prss, prss — Prycie
357
Zb.XI, 126. .Ptru-u-u< ib. XIV,
158. II »Prrr< = zatrzymanie
wołów* Wisła III, 665. . Paste-
rze, kiedy się bydło gzi, wołają:
'Siedzi żaba na ogonie, pakośnika
załapuje. Taraj, taraj, pru, gzil*<
Zb. X, 253. II >Prr, prr = wa-
bienie owiec* Pobł. 149. »PrrrI<
= wołanie na owce, zachęta wyj-
ścia z obory* Wisła III, 665.
»Prruć, prru (r wargowe) = wo-
łanie na owce* Rozpr. XVII, 56.
Prss. prss = > przywoływanie koni c
Wisła VL 227.
Prś = > nawoływanie owiec* Rozpr.
X, 267. »Prśś, prśś* w temże zna-
czeniu Wisła VI, 227.
Prtia = »woda w języku dzieci*
Pr. fil. V, 853.
Pru p. Prr.
Prubant, Prubent p. Probant.
P r u c h = » prosię nędzne, Staroniem,
paruk* Pobł. 72.
Pruć ha = »odrobina« Pleszcz. 41.
Pruchawka p. Purchawka.
Pruchwa p. Prukwa.
P r u c k a = »znpa z mąki, rzuconej
na gorącą wodę lub mleko* Parcz.
Pruclik = » rodzaj kamizelki, włó-
czką wyszywanej dla ozdoby* Spr.
IV, 348. Toż Rozpr. XVII, 56.
P. Brzu szlak.
Prudło = » rękojeść od ręcznej si-
kawki* Święt. 711.
Prukwa = » kleszcz* Zb. II, 10.
>Purchwa = wesz owiec* Pobł.
80 p. w. Ropucha. » Pruchwa*
w temże znacz. ih. 139. Por.
Pejka.
Pruńka = » wczesna dobra śliwe-
czka (z franc.)* Roczn. 228.
Prus = Prusak, Niemiec: » Do woj-
ny przvbvła, trzysta Prusów za-
biła* kieł. II, 160.
Prusaczka = > śmierć* Wisła Vni,
98. Por. Agnieszka.
Pro sak = » karakon, persak* Mat.
Zap. 18. P. Persak.
Pruski mur: » Stodoły... budowane
w pruski mur. U pruskiego muru
pola między słupami ulepiają albo
pacami, albo nakładą kołków i za-
lepią takowe gliną, albo też i ce-
głami wypełniają, zwyczajną su-
rówką* Pozn. II, 50. Toż ib. I,
86. Toż Ust. z Litwy.
Prusko: »Presk6 = Prusy* Ram.
161.
Prusze, Pruszo p. Prósz o.
Prutki = »tęgi, sprężysty (o wło-
sach szczotki dla koni)* Ust.
z Lidy.
Prużyć p. Prażyć.
Prużyk: » Dajcież im pruzyka (=
prażyka, kołacza), napijem się
piwka* Maz. III, 134. »Pruzyk =
kołacz weselny* Zb. I, 90.
Pry » przysłówek = podobno, mó-
wią że...; jest to właściwie ścią-
gnięta forma słowa: prawi* Rozpr.
XII, 45. »Pry, używane w różnych
zwrotach np. słorice straśnie pry
dopieka; będzie nawałnica* Tdz.
Prychać = » parskać , kichać «
Czark. » Kot prycha* Wisła V,
648.
Prycha pcy: > Pryhapcy = doryw-
czo, np. budę sklecić pryhapcy,
ladajako, na krótki czas* Roczn.
228. »Na perechapki: znaczy =
dorywczo* Zb. I, 74 p. w. Pry-
cha [>cy.
Prychcić p. Prykeić.
Prychna = »slrojnisia« O.
P r V c h t a = > mysz* w zagadce Cisz.
I, 357.
Pry ciąć = » szukać* Pr. fil. V,
853. II »Pryciać = drobić krok*
Święt. 711.'
Prycić = » gotować, smażyć, pra-
żyć* Pr. ril.V, 853. Por. Pryk-
eić.
Prycie = »łóżko; w Olszynach =
liche łóżko, dobre zaś nazywają
'pościel'* Udz. >Pryć a. wyrek =
tapczan, prycza* Spr. V, 401.
358
Pry^-z — Prymny
>OstaJ sie ta Da pryciu* Wisła
VII, 363. Por. Prycz.
Prycz = > tapczan « Wrześ. 18.
» Prycza «: »Ja sie w areście do
prycy przewracam* Rud. 209.
Prycza p. Prycz.
Pry czka: » Praczka = szpicruta,
batog, oścień, prus. niem. Pricke<
Ram. 161.
Pryczkować: » Pr|czkowac = bid,
podcinać , uderzać , prus. niem.
pricken* Ram. 161. Toż Pobł. 71.
Pryczyć = » smażyć ladt«j;iko« PoW.
7 p. w. Bryżdżyć. Por. P r y k c i ć.
Pryć = » precz (rzadko)* Święl.
711.
Pryć p. Prycie.
Pryć = » przeć : głowa ci opry,
umrze* (?) Święt. 711.
Pryfatyner p. Prefatynek.
Pryhapcy p. Prychapcy.
Pryjań p. Peristy.
Pryjmak p. Prymak.
Pryk: »Prfk = żywo, ruchliwie np.
w6na ło tjik prjk robi: wusze
pr|k trzfmac = strzvc uszami*
Ram. 161.
Pryka = » długi i mocny drążek
zaostrzony w końcu dolnym do
wbijania go w dno wód, celem
przytwierdzenia (^czyli zaprykowa-
riia) do tego drążka nad wodą
czółna lub łodzi, gdy zachodzi
potrzeba zatrzymania takowych
w jakiem miejscu. Pryka więc
pełni obowiązki kotwicy* Osip.
P r y k c i ć = » prvczyć, gotować, sma-
żyć* Pr. fil. V, 853. *Prychcić
= byle jak uwarzyć, po partacku
kucharzyć* Spr. V, 141.
P r y k i e 1 : » Pf f ciel = źdźbło chwa-
stu, chrósl, koniec czegoś ostry,
prus. niem »PrickeI« Ram. 161.
• Prokiel (prvkieli« w temże znacz.
Pobł. 72.
P r y k o w a ć > zaprykować = przy-
twierdzić do pryki siatek wodny,
jakby uk kotwicy* Osij). || »Pry-
kować = kłaść przemocą, ści-
skać, nieść, dźwigać np. prykuje
kawał drzewa* Spr.V, 119. »Pry-
kować = nieść ciężar* Zb. II,
10. II »Prykować = nasypy wać
do wózka węgle lub piasek* Pr.
fil. III, 497. >Prykować = łado-
wać ściśle, upniatać* ib. V, 853.
»Prykować = silnie napychaó
(worek)* Mil. »Prykować = pa-
kować w siebie, jeść chciwie* Pr.
fil. IV, 277.
Prym »przysł. = 1, w istocie, w sa-
mej rzeczy: Prym żeby tak było
to... 2, w oczy, wbrew — Mówił
mnie |>rym: w oczy* Kolb. rękop.
Prymak »(przyjmak)= zięć w Miń-
szczyznie) Tyg. ii. II, 84, 67. |(
> Pryjmak zowie się parobek, za
którego gospodarz wydał córkę
i razem ich przy sobie trzyma*
Kraszewski, Wspomnienia z Wo-
łynia II, 113. IJ »Prymak= na-
jemnik* Ust. z Polesia.
Prym eh a = > durnowaty, któremu
nie dostaje piątej klepki* Zb. I,
74.
Prymchowaty = »głupi* Zb. I,
64 p. w. Bisnowaty.
P r y m k o w a n i e = »żucie tytoniu «
Wisła V, 737.
P r y m n i c a = > kobieta, lubiąca się
stroić, slrojnisia* Swięt. 711.
» Przejmują się kobiety nowościa-
mi odzienia... Takie kobiety na-
zywają tu drwinkowato prymni-
cami, wydernicami i wygwarni-
cami* ib. 64
P r y m n i e = » wyniośle, okazale, wy-
stawnie, strojno, paradnie* Święt.
711.
Prymnik [). Prymny.
Pryn>ny = »dumny* lidz. >Pry-
rnny = dziarski, zucłiowaty * Rozpr.
XXVI, 390. » Prymnik, prymny
= wyniosły, zarozumiały o swojej
powierzchowności, strojniś* Święt.
71 1 . > Myślał, ze jaki ndprymniejsy
Prymulorz — Pryszczeć
359
wyjedzie i ón będzie miał ładnego
i krzepkiego zi<jcia« ib. 356. » Sa-
me bogate, same prymne dziewki*
Wisła II, 103.
Prvmulorz = » preliminarz* Udz.
Prymuśnica p. Frymuśnica.
Pryinuta = » pycha, duma « Pobł.
156.
Prvmutny = » pyszny, zarozumia-
ły* Pobł. 156.
Prync »a. pręnc = książę* Rozpr.
IX, 271. »Sam prync tam stał*
Pozn. VI, 56. »Byii przy nim
(królu) pryncami do niczego* ib.
112. »Zosłał przy królu pryocem*
ib. 171. » Zobaczyć... prynca* ib.
172. »Nie wiemy o takim pryń-
cie* ib.
Pryncesa= » księżniczka*: »Prin-
cesą* 4r pp. 1. poj. Rozpr. IX,
266. »Pryncesa, 2 pp. pryncese*
ib. 317.
Prynceska = » księżniczka: 4 pp.
1. p. prync^skem, 6 pp. 1. p. pryn-
ceskóm, prynceskom* Kozpr. IX,
341.
Pryncezna = > księżniczka* Ust.
z Jaworza. 4 pp. I. p. »Pryncez-
nem* Rozpr. IX, 339. »Pryn-
cezne* ib. 347. — 3 pp. 1. mn.
» Pryncezna* ib. 353. || >Pryn-
cyzna* Zb. V, 253.
Pryncoski = książęcy : » Prynco-
skie ubranie* Pozn. VL 271.
Pryncuś = » panicz* Udz.
Pryncypał = »1, człowiek dzi-
waczny 2, człowiek nielada jaki,
filut* Rozpr. X, 297. »Pryncypał
= figlarz, człowiek przebiegły*
ib. 230. »A ja sobie pryncypśł,
co na piecu orywał* ib. 263.
Pryncyzna p. Pryncezna.
Pryndzej p. Prędko.
Pryngnąó p. Pręgnąć.
Prys: »Prfs, pr^s = ogier (słwii.)*
Hilf. 177. »Prys = wieprz, knur
(byt.)* ib. »Prys =: pies* Pobł.
156. II »Prys = żeidź do odbi-
jania statków* O. (Oryle) »mają
od przypadku prysy, czyli kilko-
sążniowe mocne tyki, zwane nad
Narwią laskami, któremi na tej
ostatniej rzece z przyczyny po-
wolniejszego jej biegu muszą drze-
wo popychać* Wisła II, 83. Por.
Prys a.
Prys p. Prysnąć.
Prysa = > laska, długi drąg, uży-
wany przez oryli* Pelr. »Czy wio-
sło, czy prysa* Syrokomla Niem.
9. Por.' Prys.
Prysk = »żar, popiół gorący, w któ-
rym przechowywanozarzewiezdnia
na dzieli; także nazwa piasku syp-
kiego na polu, który od promieni
słonecznych latem rozgrzewa się
do gorąca* Pr. fil. IV, 864. » Prysk
= żar, popiół z ogniem* Pleszcz.
41. Toż Osip. II > Prysk = gwałt,
nawał* Kam. 21. »Koło św. Ma-
gdaleny sam prysk na robotę
w polu* ib.
Pryskać = rzucać się, skakać:
•Jeden pry.ska bez drudziego, jak
ciej r^bf w secf* Derd. 16. ||
• Pryskać* o głosie wiewiórki Prz.
ludu VI, 126.
Prysnąć = zemknąć: » Powalił
kilku pijanych parobczaków o zie-
mię i prysnął* Choc. 107. ||
» Prysnąć* = skoczyć: » Z konika
pryśnie* Zb. VI, 116. »Prysła
z łóżka* Derd. 69. »Prys jak ko-
zeł bez trz| slołcie* ib. 98. »Przy-
sed do pałacu , prys do pokoju
i siedzi* Cliełch. 11, 96
Pryszcz = » ciasto, pieczone z mąki
hreczanej. Wydobyty z pieca, ma-
cza on się w świeżem rozlopio-
nem maśle i póki jeszcze ciepły,
pożywa* Lub. I, 46.
Pryszczeć: > Pr^szczec = szumieć
(o wodzie) np. morze wzburzone
pryszczy* Pobł. 72. »Pry.szczec
= pryskać < Hilf. 177. >Pryszczą
wodę* (na żagiel) Derd. 115.
360
Pryszczek — Prze
Pry szczek = pstryczek, przty-
czek: >Jak panu dał pryscka, tak
mu zaraz łob odleciał* Zb. V,
205.
Pry locha >a. syto, dziad, lemięska,
pierdziocha = polrawa, gotowana
z razowej maki z wodą* Zb. VIII,
263.
Prywata: » Tyści mi kawaler, cóż
z twojej prywaty! Na nic cię nie
UŻYĆ, do żadnej ochoty* Hog. n®
347.
Prywatny p. P r e w a I n y.
P r y w a ł y n e r p. P r e f a t y n e k.
Prywatyzować z niom. priratisie-
ren Tyg. ii. 1, XIV. 174 (W. Pol).
Pry za = » więzienie* Derd. 137.
Por. Pry zon.
P r y z g 1 o w y : » Ahiść pr\ zjrlowa =
unguenluni Canlharidarum* Ciesz.
58.
P r y z o n : » Prizon = areszt, więzie-
nie* Kam. 161. »Won prezóne
njewujndze = on nie ujdzie wię-
zienia* Cen. 75. Por. Pryza.
Przacicl p. Przyjaciel.
Przać ►koso a. komu = kochać
kogo, sprzyjać koniu « Parcz.
>Pszać. pszy = sprzyj:ić« O.
» Przać = sprzv'|ać. być przyja-
znym: wam sam w.-jZc^co prza-
jom* Pr. fil. V, 853. >Prza"ć =
sprzyjać' Opól. 13 Toż ib. 30
i 38. » Przać = lubić: przajem,
przajesz. przajom, przal, pr/.ała*
Ruzpr .\ll, 68. »Prza(- konni* ib.
\)\i • Pr zająć = sprzyjać. I u biec:
jo ci przajam, jako siostra bratu*
Pr łii. III. 307. >Clioć nam nic
nic przają* Hojr. n*^ J08. »Ja
prz łja Marynie* liozpr. IX. 275.
'Ja' lobie przaję* ii). 2Só. "Dzie-
wki ini tak przaj.i. j:»ko kocur
r/('pic< Zb IX. '241. >Komu I^an
H<')<i |irzaj('. Icnju ł<*ż Hajc* (linc.
2(1. »Ja prz:it tohic* Kog. f|0 281.
Toż ib. 11^' 282. .Miałam ci ja
koelianeczka , tom mu bardzo
przała* ib. n<^ 298. » Siostra brata
nie przaje« ib. n® 524. » Przede
= przać: >Bóg miłości rad przeje «
Wędr XXVI, 159. || »Przaćc p.
Przeć.
Przajać p. Przać.
Przaśniak p. Prześniak.
P r z a ś n y p. P r a s n y.
Prządać = prząść: » Uczyła... ką-
dziołkę prządać* Pozn. II, 244.
• Próżne miejsce, gdzie siedziała,
na złotem wrzecionku prządała*
ib. VI, 266. » Nocki nie spała,
kłacki przudała* Maz. III, 160.
>Rano wstała, kądziołkę cianko
prządała* ib. 331. » Przychodziły...
prządać kądziel* Święt. 371.
Prządka: > P.sondka = niewiasta,
która przędzie* Kozpr. XX, 433.
»Prz«>dka = ta, co przędzie* ib.
VIII, 176. II > Prządki* =. ko-
lejne przędzenie w domach sąsia-
dów (opis) Zb. II, 224. W temże
znaczeniu: Bal. 108. Aten. 1877,
II, 117 i 657. »Beł im na przod-
kach* Kozpr. VIII, 107. » Prządki
a. wieczory prządkowe* (opLs)
Fed. 171. Toż ib. 310. >Psondki
== wieczorne zebrania prządek c
Kozpr. XX. 433. || »Przondki a.
przodki = koniki polne, szai*ań-
cza* Ilili. 178
Przadkowy wieczór p. Prządka.
Przą.ść: » »Przisc = |)rząść* Ham.
177. >Przesc = prząść* Hilf.
177. II »Przcsc = mruczeć: kot
przędze (słowińs.). Kót prządze
(ka-^znbs.) = kot mruczy* Hilf.
177.
P r z ą ś 1 i c a p. I * r z ę ś 1 i c a.
P r z ą ś n i c z k a :^ przą.ś liczka : » Złota
przą>niczka* Zb XI, 254.
Pr za tany p. Iluźlanka.
Prza t er p. Piętro.
Przą t ro p Pię I ro.
Prza t rz p. Piętro
Prze := przez: »Przię = przez;
przicto = przez to* Kai. I, 36.
Przebaba — Przebieranie
361
II »Prze« = przez, z powodu:
»Prze wasze spódniczki* Zejsz.
47. »Prze = dla, przez np. prze
Woj tkam han poseł « Spr.V, 401.
»Pse zdradę* Goszcz. Tatry 274.
Przebaba = » wkupienie się (nowo-
zaślubionej) do grona kobiet, jako
już prawdziwa mężatka ([)0 wy-
wodzie)* Rad. I, 206. Por. Pre-
baby, Przebabiny, Prze-
w a b y.
Przebabiny = » poprawiny a. prze-
nosiny* (po weselu) Krak. II, 61.
• Przebabiny* = uczla poweselna
w domu rodziców nowożeńca (opis)
ib 72. Toż Zb. I, 90. Kieł. I,
106. Pr. fil. V, 853. Wisła YII,
367.
Przebaczować: »Przebacować =
darowywać* Spr. IV, 381.
Przebaczyć = zapomnieć: »Pan
nakazował, kieby M.itusek nioprze-
przebaczył* Kam. 178. •Nie prze-
boczcie leż o raju (= nie zapo-
mnijcie)* Kuj. I, 47. »Przebacyć
= zaponmieć* Fed. 406.
P r z e b a ł ę k a ć » a. przesforniać, prze-
tonckać, przełandycyć = zmi-
trężyć: on ta dzień przebałękał*
Spr. V, 401.
Przebatożyć: »Przebalozyć = obić«
Rozpr. X, 297. Toż ib. 229.
Przebicie; » Żeuawki używają na
spuchnienie nopi, powstałe sku-
tkiem przebicia* Zb.VI, 304.
Przebić = zwyciężyć : > Kto kogo
zmoże, kto kogo przebije, ten wy-
gra* Wisła VI, 314. || .Przebić
= przestać bić*: » Gadaj, gadaj,
choć przegados, ja nie przebiję
(t. j. nie przestanę l)ić)* Kuj. II,
56.
Przebidovvać = przebyć z biedą:
»Jaś... jeden rok przebidował* Bar.
106.
Przebiegać = » uciekać z kniei,
o jeleniu, gdy w czasie łowów
przez psy jest goniony; niyśl.€
Pr. fil. V, 853.
Przebieganiec = taniec w Kra-
kowskiem: ^piękny taniec przebie-
ganiec'* Pr. fil. V, 156.
Przebiegany = » taniec, mający
niejakie podobieństwo do kozaka,
atoli spokojniejszy* (opis) Krak.
II, 59. Toż (opis) ib. 378. Toż
(nuty) ib. 460. Toż (nuty) ib. 495.
Toż (opis) Rud. 70. Toż (nuty)
Kieł. II, 34. » Taniec przebiegany
a. ścigany* Kieł. II, II.
Przebiegi: »Na przebiegi biegnąć,
cwałowjić = usiłować krótszą
drogą, z boku lub manowcami
ukośnie przebiec komu drogę* Pr.
GI. IV, 864.
Przebiegiec = przebiegły, figlarz:
łA przebiegiec nas druzbecka,
przebiegiec* Maz. III, 121.
Przebierać »w czem = mieć czego
poddostatkiem, do wyboru; prze-
bierać w rozumie = być mądrej
głowy; przebierać w świadkach
= mieć ich aż zanadto* Krak.
IV, 318. » Żebym wybierała i pse-
bierała* (w tysiącu zalotników)
Was. 210. »Przebierować»: »Prze-
bienije (uwodziciel) w mojej cno-
cie* Kieł. II, 70 II »Przebierać«
= przewyższać: » Wszystkich prze-
bierał w mądrości* Krak. III, 12.
»Zeby nie przebiyrała go (żona
męża) w mądro.ści* Aten. liS77,
II, 649. Toż Zb. XI, 67. Cisz I,
244 II » Przebierać włosy = roz-
dzielać na dwie połowy, robić
t zw. rozdział* (na głowie) Pr.
fil.V, 853. II » Przebierać p. Przy-
bierać. Por. Przebrać.
Przebiera j ka: » Zawołała na sukę
najgor.-iza, co się przebierajką na-
zywała* Zb. XIII, 110.
Przebieranie: » Zbieli (chłopaprze-
branego za świętego) i wygnali.
Takie mu dali przebieranie* Ci.^z.
I, 269.
Przebierance — Przebudzować
Przebierance: >Przebirańce =
ludzie przebrani, maski* Kow.
(z Łodzi).
Przebieratka = » piszcznJka, zro-
biona z rogii« Lip. 130. Por.
Przebierka.
Przebierka = » fujarka rogowa*
Pr. Gl. V, 853. » Przebirka = róg
stróża nocnego* Zb. I, 27. Por.
Przebieratka.
Przebierować p. Przebierać.
Przebijacz = » narzędzie kowal-
skie do przebijania dziur* Swięt.
32.
Przebijać: »Kaiina, malina, różą
przebijand; powiadają Indzie, że
ja malowana* Zb. XV, 81. || »Pół-
poście przebijają t. j. gdy we środę,
dzielącą post na dwie części...
psotnicy opierzają o ściany lub
o drzwi sąsiadów garnkami, często
napełnionemi popiołem* Pleszcz.
85.
Przebiornv » a. przeklaśny = wy-
bredny* Śpr. IV. 311. Toż ib.V,
iOl. '
Przebi ra ń ce p. Przebierance.
P r z e b i r k a p. Przebierka.
Przebi as k: »Świćci sie w lesie;
przeblask, łona taka jak od ognia*
Wisła II, 47 J.
Przebłjjdzenie = omyłka, ucliy-
bienie: ^Hflmk chcśł za przebłą-
dzenie burmistrza przeprosić*
Dcrd. 1U7.
P r z e 1) o r n y = » przebierający, wy-
brcdny. np on straśnie przoborny
w jedzeniu* Pr. fil. V, 8r)H.
Przeborować = prześwidrować:
»l'rzez oś jest |)rzeborowana dziu-
ra- Zb. viii, 260.
Prze I) <) (• p. P r z e b ó ś (•.
Prze bóść = |)rzebić: »Dał so prze-
bóc ręce i nogi* Pleszcz. 176.
»\V bil wie przebodli Francuzi
twogo (miłego)* Rog. n^ 20.
Prze boże: »0j Boże przebożel* Zb.
IX, 175.
Przebóg: > Cyńcie za dusę, prze-
bóg!* Kieł. II, 146.
Przebój = » szydło, szwajca* Pr.
fil. V, 853. Toż Wrześ. rękop.
Przebrać »np. rów, studnię = prze-
kopać* Ust. z Nałęczowa. || •Prze-
brać* = ubrać, odziać na wzór
kogoś: »Dejcie mi sutannę i prze-
biercie mie* Cisz. I, 250. •Prze-
brał sie na dziada« ib. 184. ||
• Przebrać kogo = przezwycię-
żyć* Święt 711. » Przebrałeś Kie*
Wisła VI, 145. » Józef, przebra-
wszy króla w mądrości* Krak.
III, 13. >Tak sie wyucyj, ze juz
wszystkich przebrał* Ci.sz. I, 259.
»0n nas lak przebrał* ib. •Prze-
brać np. przebrał cie Kuba w ro-
bocie a. z woze = wyprzedził,
zrobił lepiej, a szybciej, ma lepszy
wóz* Spr. V, 401. II » Przebrało
się* = zabrakło: »0j miała ja,
miała, rozumu nie mało, kiedy
przysła la godzina, to mnie sie
przebrało* (rozumu) Maz.V, 260.
II » Przebrać rękę = sforsować
pracą przy żniwie sierpem lub
kosą tak, że przez kilka dni do
pracy jest niezdatną* Pr. fil. IV,
864. Por. Przebierać.
Przebrany: > Przebranym nazywają
tego, co zmienia chłopskie na pań-
skie ubranie* Parcz.
P r z e 1) r e d z a ć » a. p r z e w r e d z a ć
np. na dzie« i = hałasować: także:
wyśndewać* Doman.
Przebrnąć: » Przebrynie = prze-
brnie* Wisła II, 253.
Przebród = » miejsce na wodach,
które można przejść w bród pie-
szo* Osif). > Spojrzy na rów,
a obok [)rze brodu stoi czarny koń
w rowie* Nadm. 124.
P r z e 1) r y d n y » a. gardy = wybredny
w jedzeniu* Kuj. II, 270 p. w.
(lardy.
Przebudzować = budzić: »Ze
snu przebudzować* Rog. n* 260.
Przebuksować — Przechódek
363
Przebuksować = » stracić, prze-
hulać. Pr. fil. III, 311.
Przebuwanie: * Buty do przebu-
wania na obie nogi« Pozn. U,
157.
Przebyć: > Pies przebu^ u króla parę
miesięcy* Ghełch. I, 32.
Przebywek: » Przebfwk świata =
zgrzybiały starzec* Hilf. 177.
Przeć a p. Przecie.
Przeca p. Przecie.
Przeć e, Przecę p. Przecie.
Przechcianka, Przechcijan-
ka p. Przechrzcianka.
Przechechłać: >Jużeś zaś ty ga-
laty przechechłał = te spodnie
przetarł* Pr. fil. IV, 280 p. w.
Babrać.
Przechera = > człowiek lubiący
się sprzeczać, drażnić* Parcz.
Przechera = stary skąpiec, nie-
użyty* Udz. »Przechyra = py-
szałek, co się za lepszego, jak
jest, rad wyd«aje« Wrześ. 18.
• Przechyra = przekora* Rozpr.
VIII, 232.
Przecherać = » spi-zeczać się*
Mil. »Musiemy się z ludziskami
i babami nasemi poswarzyć, prze-
ciierać, ofuknąć* Łęcz. 9.
Przechernik = » sporny, lubiący
oponować* Mil.
P r z e c h 1 a ć = » przepić * Zb. VIII,
250. »Przochlać = przejeść* Udz.
Przechlastać = » przeputać, stra-
cić* Wędr. XXVI, 173. .Prze-
chlastać = przepić, przebalować*
Cinc. 38.
Przechlastnąć: » Przecłilastnąc
= 1, przerzucić 2, przepuścić,
przeniarnotniwić* Ram. 164. Toż
Pobł. 72. » Przechlastnąć sa =
przerzucić się* Ram. 164. »Prze-
(thlastnąc sę = przełamać się
(o dzieciach niedobrze spowitych)*
Pobł. 72.
Przechlipka = .przepicie (żar-
tobl.): jedząc ziemniaki mają mleko
'na przechlipkę* Spr. IV, 328.
Przechlusnąć: »Lada wietrzyk
(na jeziorze) przechluśnie bałwa-
nem na ziemię* Choć. 116.
Przechodni » zwierz = zwierzyna
przechodząca, która nie przebywa
stale w danej miejscowości* Pr.
fil. IV, 864. .Przechodni dziad*
= wędrowny Zb. II, 151.
Przechodzić: .Ma miła przecho-
dzi se po rynku* Zejsz. 119. ||
.Przechodzić* = przekraczać:
.Niech chłopu nie przechodzi za
korczyk wysiewu* -- niech nie
będzie więcej, jak korczyk Kam.
47. II .Przechodzić się* = prze-
chadzać się: .Przechodzą się po
placu* Pozn. VI, 172. .Przecho-
dzi się ślicna pani* Zb. IV, 102.
.Ogląda się... gdzie się miły prze-
chodzi. Przechodzi się po berliń-
skim moście* Rog. n^ 260. .Po
ogrodzieś sie przechodziła* ib. n^
398. II .Przechodzić się* = prze-
chodzić: .Ale przechodzi sie ten
król i powiada mu* Cisz. I, 37.
.Raz ksiądz sie przechodzićł koło
kościoła i uwidział dwók djebłów*
Zb. V, 199.
Przechodzować = . przecho-
dzić* Pr. fil. V, 854.
Przeć łiopać się = pomieniać się:
.Przechopał sie chłop* (z djabłem
na konie) Zb. XI, 9. Por. Cho-
p a ć się.
Przechoszczać: . Przechoszczac
= przywabiać* Hilf. 178.
Przechować ^schować: .Jeden
nie tańcował, bo mu ktoś czapkę
przechował* Zb. II, 62.
Przechód: .Na przechód iść =
iść za potrzebą* Pr. fil. IV, 864.
Toż Krak. III, 74. Rozpr. XVII,
56. .Siedział (chłop) na przechód*
Pozn. VI, 304. .Wywiedła dzieci
na przechód* Święt. 482.
Przechódek = przejście: .Idzie
364
Przechówek — Przecielić
się tam pod ściany bez przechó-
dek na łącki « Ogończ. 5.
Przechówek = przechowanie, prze-
trzymanie: » Przepijają do matki,
mówiąc: Tijcie, to gorzałka od
Walka, boby się tam zmartwił,
gdybyście nie napili za przechó-
wek lej gąski « (narzeczonej) Łęcz.
66
Przechrzcianka: >Przechrzcianki
nie chce z zydoskiego rodu « Święt.
197. »Przechcidnki nie chce « Kon.
20. »Nie chce przechcijanki* Pr.
fil. V, 854. »Przechścianka« ib.
Przechrzty »a. chrzęsty = prze-
zwisko* Pobł. 139.
Przeehścianka p. Prze-
chrzcianka.
Przechyba = » przełęcz, siodło
w górach* Wrześ. 18.
Przeć hvbować = » przerzucać*
Pr. fil. V, 975.
P r z e c h y 1 i n k a » a. [)rzeł:i(ika =:
miej.sce w górach na pochyłości
będące; czasem mówią: przogiba*
Spr. V, 401.
Przechylisko = » zagłębienie te-
renu faliste* Pr. fil. V/l56.
P r z e o, h y n ą ć = » złamać Uib nad-
wyrężyć stos pacierzowy małemu
dziecku, które się o swych siłach
utrzymać nie zdoła. Mówią wledy:
dziecko przechynięle. schynięte*
Udz. Toż Zb. l', 19. II *Przechy-
nąć się«: > Dzieci slrzedz trzeba,
aby się nie przechyliły nadto w tył:
aby się nie przechyneło* Rozpł.
Viii, 229 p. w. Ghyn:|ć.
P r z e c h y r a p. P r z p c h e r a.
P r z e c i f>. Przecie.
Prze ci p. P rzek i.
Przeć i a p. Przecie.
P rzec i a p. Przecie
Przpciftńć f). Przecie
Przeciąć: > Przecyc = przeciąć * :
>Przeciąć = zlekka uderzyć*:
> Świadkowi kupna każe (kupu-
jący) przeciąć swą dłonią trzy-
mane obojgu interesentów ręce<
Krak. L 188. » Przeciąć targ =
uskutecznić* Ust. z Krakowskiego.
Przeciągać = »przelatywać na
berło, o sokole puszczonym, myśl. «
Pr. fil. V, 854. II .Przeciągać a.
ciągać = mówić z litewska* po-
wszechne. II » Przeciągać się do
ostatniego = dokładać wszelkich
starań, aby wybrnąć z trudnego
położenia* Święt. 711.
Przeciąganie= »lot (ptaka) słom-
ki* Prz. ludu VI, 126.
Przeciągnąć: » Przeć ygnąc= prze-
ciągnąć* Ram. 163. || » Przecią-
gnąć się*: * Uczta długo się prze-
ciągła* Krak. IV, 153.
Przeciążki= » podzelowanie, pod-
zelówka butów, na Litwie* Wal.
69.
Przecidły p. Przekidły.
Przecidnąć p. Przekidnąć.
Przecie = » jednakże* Zb. I, 35.
.Przeciek* ib. II, 171. Toż Ma-
tusiak Kw. 11. Rozpr. VIII, 94;
ib. 103. Arch. V, 655. Pr. fil. IV,
237. Kud. »Przoca a. przecę =
[)rzecie, przecież na Szląsku < Pr.
fil. V, 853. >Przeca* Cinc. 32.
Toż Rozpr. IX. 353. >Przoca,
lirzece, przecy* Rozpr. Xn, 24.
»Przeca, przeć v< ib. 43. .Przece*
Wędr. XXVI, l'58. .PrzecS* Opol.
23 i 36. Rozpr. IX, 264; ib. 282;
ib 316; ib. 329. .PrzeciSńć* Zb.
VIII. 303. .Przecach cie nie do-
stają < Rozpr. IX, 264. .Przędcę*
ib. 282. >Przeci* ib. »Przecyć«
ib. »P'zedcę« ib. 295. »Przeciaś
= przecie- ś* ib. 303. »Przed-
cem = przocie-m* ib. »Przecia«
ib. .Przecymeś = przecie-ś za-
pewne z przecie-jesm-jeś« ib. Por.
Przeć.
Przecie p. Przeczka.
Przeciek p. Przecie.
Przecielić = » rzemiennym pasem
chłosnąć* Święt. 711. »Jak ci na
Przecielnica — Przeciwny
365
to Wojtek nie skoknie, jak nie
zlupi lagi i jak ci nie przecięli
Jaśka bez plecy kilka razy, tak
oniało ón ze skóry nie wyskocul*
Święt. 488.
Przecielnica == »kobieta sprze-
czna* Pr. fil. IV, 237.
Przecier »a. przeciór = duża kadź
do wody (przed zaprowadzeniem
gorzelni 'przecierano' w takich ka-
dziach sfód i żyto)< Krak. IV,
318.
Przecierać się: »Przecird sie =
zapowiada się pogoda po deszczu*
Dyg. » Przecierać* p. Przeciór.
Przeciór p. Przecier.
Przecisnąć = przerzucić: •Prze-
cisnę chustecke przez Wisłę* Kozł.
285. Toż Pauli 206. »Bryckeprze-
cisnoj bez pajac* Zb. XV, 5.
• Przeciść = przecisnąć* Pr.
fil. V, 854.
Przeciść p. Przecisnąć.
Przeciudzieśny = > przecudny*
Kuj. II, 275.
Przeciw, Przeciwko: »NaLitwie
używają tylko z 2 pp. W jęz.
polskin) z 2 pp. tylko wtedy, kie-
dy chcemy określić nieruchome
stanowisko osoby lub rzeczy wzglę-
dom innej osoby lub rzeczy. Skoro
zaś tylko wyrażamy: czynność,
działanie, ruch, dążenie, stosunek
lub porównanie, natenczas zawsze
z 3 pp. np. 'mieszkam przeciw
kościoła', lecz: 'walczył przeciwko
kościołowi'. Błędnie: 'Przeciw na-
pastnika występowały' (u Pługa)*
Wal. II wyd. 177. || >Niedź.
wiedź zbliża się do stai przeciw
wiatru* (= pod wiatr) Witw. 99.
» Gdzie się bierzesz przeciw nocy*
(== wybierasz się pod noc) Wisła
VII, 691. Por. Przećko.
Przeciwa = przeszkoda: » Żadnej
przeciwy w niczem nie zrobi* Dy-
gasiński. II » Przeciwa = sprzeci-
wiający się, zbytnik, łobuz* Pr.
fil. V, 854.
Przeciwiać się: » Przecywiac sę
= być przesadnym, udawać skro-
mnego* Pobł. 72.
Przeciwić się = » sprzeczać się,
dokuczać* Kud. || » Przeciwić się
= obrazić się* Pr. fil. V, 854.
II » Przeciwić sie = starać się,
aby dobrze zrobić* Święt. 711.
Przeciwieństwo: » Nie daruję te-
go, abym się przekonał przeci-
wieństwa twego. Zdradniku, nie
bądź mi katem* Lub. I, 305.
Przeciwko p. Przeciw.
Przeciwnica = » febra, zim nica*
Pleszcz. 41. »Ziranica, przeciw-
nica, ciotka lub frebra* ib. 138.
Przeciwnik: » Pająka zabić dobrze
jest, bo on przeciwnik. Gdy Matka
Boska przędła, pająk chciał prząść
cienićj, przeciwował jej* Krak. III,
115.
Przeciwno: »Przecywno = prze-
ciwnie, inaczej; nie na rękę* Ram.
163.
Przeciwność: »Niek cie djabli
weznom z twojom przeciwnościom,
coześ mi dziewcyne siekiereckom
"ościon* Rozpr. X, 235. »Prze-
cywnosc = przeciwieństwo; sprze-
ciwianie się* Ram. 163.
Przeciwny: » Być przeciwny = nie
podobać się, nie zadowalniać, być
niegodnym, np. musiałem panu
pisarzowi w czem być przeciwny,
kiedy mi zaprzecył zarobku (od
roboty oddalił)* Krak. IV, 318.
» Przeciwny = sprzeciwiający się*
Rozpr. XXVI, 390. || •Przeci-
wny = niezgodny* ib. XI, 187.
II » Przeciwny = uprzykrzający
się, kapryśny* ib. XII, 100. •Prze-
ciwny = łatwo obrażający się*
ib. VIII, 211. » Przeciwny = gry-
maśny, kapryśny* ib. 232. Toż
ib. IX, 213. Święt. 711. Rozpr.
XX, 433.
366
Przeciwować — Przecznica
Przeciwować = » sprzeciwiać się<
Krak. IV, 318. .GJy Matka Bo-
ska przędła, pająk chciał prząść
cienićj, przeciwował jej* Krak.
III, 115. »Nie da nad sobą prze-
ciwować* (zapewne: przewodzić)
Święt. 678.
Przecknąć= przebudzić się: » Ma-
tka przeckneła i pyta sie* Chełch.
II, 19. II »Przecknąć się := prze-
budzić się* Pr. fil. V, 975. Por.
Przecnąć, Przecykać, Prze-
cyknąćsię, Przecynaćsię.
Przecnąć = przebudzić się: •Go-
spodarz przecnół* Krak. IV, 52.
»Jak sie wyspśj, przecnuł* Cisz.
I, 90. »Ón przecnuj* ib. 243.
• Panna... jak Iroche przeciiena*
Zb. XI, 117. II > Przecnąć sie =
zbudzić się* Pr. fil. III, 497. Por.
Przecknąć się.
Przecucić = obudzić : » Przecucili
go (= obudzili)* Pozn. VI, 9. ||
• Przecucić* = obudzić: » Dzie-
wce przecuciło zwycaju swojego,
widzi myśliwecka* Maz. III, 294.
Przecudny: > Psiecudne = bardzo
piękne, przecudne* Spr. IV, 359.
Przecy p. Przecie.
Przecyć p. Przecie.
Przecykać = budzić się: »Pan
na ten cas przecyka* Chełch. I,
138. » Przecykać sie = budzić
się* Gzark.
Przecyknąć się = »ocknąć się,
przecknąć się: 'przeć vknena się'*
Pr. fil. IV, 237.
Przecymeś p. Przecie.
Przecynać się = budzić .się:
• Spać nie może, ino sie przecyna
{^r-i przecyka, budzi)* Krak. IV,
36.
Przecz: » Zagon poprzeczny, łączący
wszystkie, zwą przeczern* Wisła
III. 496.
Przecz = » dlaczego?* Wisła HI,
89.
Przecz = przez: » Niczego mi nie
żal, jeno okieneczka, com ja przecz
nie wglądał, co robi dzieweczka*
Rog. no 13.
Przeczą = »działek poprzeczny
pola* Pr. fil. V, 854.
Przeczak = i^agon poprzeczny:
>Przycak* Rozpr. VIII, 232: ib.
X, 298. Wrześ. 18. .Przyczak*
Rud. 17. »Przycdk* Rozpr. XXVI,
390. .Psycak* Zb. XIV, 149.
Przeczasieć = » spóźnić się,
przejść swój czas: to jeszcze nie
przeczasiało« Pr. fil. V, 854. »Prze-
czasieć, -eje, -ało = minie czas.
będzie zapóźno*Krasn. 307. •Prze-
czasiało = zapóźno; nie przecza-
siało = jeszcze czas* Ust. z Pod-
lasia. »Przeczasieć (w Rzeszowie:
przeczesieć) = przejść, minąć
swój czas, zestarzeć się* Krak.
IV, 318. » Przeczasieć komu =
nie być starym: jeszcze jej nie
przeczasiało, ma 20 lat* Kuj. II,
275.
Przeczka = » poprzecznie zorana
część grunhi; orka w poprzek*
Krak. IV, 318. >Przecka = pole
na spadku góry zaorane w po-
przek* Wisła V. 649. »Przecka
= kawałek roli, na którym za-
gony biegną w kierunku szero-
kości gruntu, przeciwieństwo do
stajania, gdzie zagony ciągną się
w kierunku długości gruntu* Pr.
fil. IV, 308. >Przyśnica ^ to co
przćcka* ib. 309. || » Przeć (r.
m.) a. Przecie (I. p. r. n.) a. Prze-
czka = poprzecznica; na przeciu
= na poprzek, t. j. gdzie zagon
idzie na poprzek innych* Zb. I,
22. II »Przecka* w uździe koń-
skiej: »Uzda... ma dwie główne
części: przeckę i wodze* Święt.
11. II »Przecka = skrzyp (ro-
ślina)* ib. 711. II »Poprzedzkę*
p. Po.
Przecznica = » rów poprzeczny
przez zagony* Pr. fil. V, 854.
Przecznik — Przed
367
•Prześnica = nazwa drogi, bo
leci w poprzek* Lud. I, 180.
Por. Przeczka. || » Przecznica
= kobieta, lubiąca się sprzeci-
wiać, przekorna* Kam. 163.
Przecznik = >1, człowiek, który
się lubi sprzeciwiać, przekorny
2, belka poprzeczna* Ram. 163.
Przeczno = » przeciwnie, przekor-
nie np. VV6n... robi przeczno*
Ram. 163.
Przeczność: > Frzecznosc = sprze-
ciwianie się, przekora* Ram. 163.
Przeczny = 1, przeciwny, sprze-
ciwiający się np. przeczna baba
2, poprzeczny np. przecziid balka
3, przeciwny, niepomyślny np.
przeczny wjater* Ram. 163. •Prze-
czny = przeciwny np. wialr*
Pobł. 73.
Przeczyć = »orać grunt w po-
przek* Krak. IV, 318. »Aby... na
skosę przerzono, nigdy zaś wprost*
ib. I, 356. > Kosić, skosać = na
ukos, na skosę orać (w Krakow-
skiem: przeczyć)* Zb. I, 19. ||
• Przecyć = nie pozwalać, zabra-
niać, np. ociec zaprzecył synowi
zeniacki* Pr. fil. IV, 864.
Przeczyszczać się: >Gdy gwia-
zda latająca czy ognik przeleci
po niebie, mówią, że gwiazda
przeczyszcza się* Kuj. I, 91.
Przeć p. Przeczka.
Przeć = » przecież, jednakże* Lub.
II, 212. » Przeć cię Boże slrzeż*
Kam. 22. » Chociaż nieraz i pan
ich mitygują, przeć dziaduś prze-
mogą* ib. 19. »A przeć nie wszy-
scy ladaco* ib. 35. »A przeć...
nie kużdy jeszcze chlup musi
umićć czytać* ib. 47. »Ghoć i po-
skoczy kiedy (cena), to przeć nie
na długo* ib. 48. » Choćbyś ujął
jedno ziarenko, przeć nie stanie
ci jednego* ib. 52. »Ładno to wy-
gi j^da... ale przeć ładniej potem*
ib. 72.
Przeć = » uciskać, gnieść, uwierać:
nogi harzćj bolą, jak sie idzie
z góry, bo pre od palcy* Rozpr.
X, 220. »Nogi barzćj bolą z góry,
bo pre do palcy = przypiera,
ciśnie* ib. 203. » Słowa: mrzeć,
wrzeć, przeć, trzeć, drzeć mają
w part. praet. act. wrzeł, Irzeł,
przeł, w part. praet. pass. mrzety,
trzety i t. d.« Rozpr. XII, 67.
»Parć = przeć* O. |j »0d.. przćć
w 3 os. 1. mn. słybzymy formę
prają i preją = pchają, spieszą*
Rozpr. X, 193. || . Przeć = za-
pierać się* Spr. V, 401. »Przyć
sie cego = zapierać się* Rozpr.
X, 298. »Pietrzątko, niźli pirwy
przał, to wzion sie hnet przyzna-
jąc, ze to ón zjad* Wisła VI, 142.
Przeć = palić, parzyć: »Pre: słonko
pre, słonko sie zapiera = słońce
dopieka* Spr. V, 400. »Pre a.
prze = gorąco dopieka* Rozpr.
X, 297. Toż Wrześ. 18. » Iskierki
na nią padały, bez kosulinę ją
przały* Kai. I, 156. »Przać (? ra-
czej: przeć Ł.) = odparzać się
z wilgoci: zboże nap rżało; nogi
przeją = odparzają się od polu*
Osip. »Preje* (?K): »0j wreje,
wreje, trzy postronki preje, oj
wszystko to się na Kasiunię zleje,
będę Kasię w domu bić* Oles.
508.
Przećko >a. Naprzećko = prze-
ciwko, naprzeciwko np. postaw
stół przećko drzwi; Jan nic nie
znacy naprzećko Piotra* Pr. fil. IV,
864.
Przećwiczyć się: »Po8eddosko-
ły, ucył sie bardzo pićknie. Jak
sie juz dobrze przećwiczył...* Wi-
sła II, 469.
Przed, Przede: > Wyrosła tara
brzezinecka przed moje wroty*
Kozł. 122. »Wysła Kasia przede
wroty* Fed. 113. » Przede młyn*
Lub. I, 284. » Przede >yrotv; przede
368
Przed — Przedeptać
żniwy* Pr. fil. IV, 864. »Psede
śmiercią* Was. 97. »Pered =
przed* Bisk. 16. »Pered laty =
przed laty* ib. 22. >Pered laty,
ale: przede dworem* ib. 41. ||
» Przed* = o: » Ostrzegać przed
kontrabandą * Zacharjasiewicz, Wi-
ktorja Regina. 1 1 » Przed* = przy:
»Wy sie łam tak sprawujecie, ize
nawet spokojnie przed wami prze-
spać sie nie mogę* Święt. 822.
II > Przed* = od : > Dziękują
wszyscy Maćkowi za takie wyba-
wienie ich przed boćkiem* Święt.
859. II > Przed* =dla, z powodu:
»Bo mu nijak byJo opowiedzićć
przed dziurgiem krwi i ciężkiej
boleści* Kam. 166. || > Przed =
dla: 'czy to przede mnie'* Wisła
III, 83. » Przede mnie kaważek
schowajcie = dla mnie* ib. VII,
94.
Przed p. Przód.
Przedać = >sprzedać« Spr. V, 119.
»Przedać (rósade) po kosykach*
Ghełch. II, 109. » Przed aJa j i taki
bucicek* Zb. V, 259. || »Przedać
= sprzedać lub wystawić źle np.
Paweł mnie przedał (doniósł) we
dworze* Sand. 264. || »Przedać
= zanadto dać* Petr.
Przedaj = »przedaż, sprzedaż* Zb.
I, 22. » Przedaj. Rozpr. XII, 46.
> Przedaj mąki, krup; fabryka
i przedaj... tronku* Pr. fii.V, 854.
>Na przedaj* = na sprzedaż:
Pozn. II, 243. Toż ib. 331. Rozpr.
XI, 187. »Na przedśj* Pozn. VI,
294. Toż ib. 841. Cisz. I, 222;
ib. 285. Wisła II, 469; ib. IX,
228. Pr. fil. IV, 291. Rozpr. VIII,
210; ib. 232; ib. IX, 177; ib.
213. .Napsedaj* Rozpr. XX, 433.
Przedanka: »Przedąnka =: przo-
downica* Derd. 137.
Przedarmować = » przepróżno-
wać np. *dzień przedarmować'*
Kolb. rękop.
Przedawać = >sprzedawać< Udz.
»Przeddwa« (= sprzedaje) Zb. IX,
271. Toż Cinc. 26. .Tam panienki
przedawają* Lub. II, 29.
Przedawatel = > sprzedający* Pr.
fil. IV, 291.
Przedawca = »kupiec* Zb. II,
251.
Przedce p. Przecie.
Przed cę p. Przecie.
Przedchodzić = » wychodzić na
spotkanie np. gdy po długim cza-
sie powraca, przedchodzi ma sy-
neczek , siedem lat stary* Ust.
z Jaworza. •
Przede = przody, przedtem, da-
wniej: » Drobne (kraśnięta) bywali
na Babim Dole przede* Hilf. 124.
II » Przede* p. Przed.
Przedeczek: » Bodajże cię ty prze-
decku (na przodzie) piorun trzas,
co chodziłeś na poleczko bardzo
wczas* Łęcz. 38.
Przed ecznik: >Przedecnik= przo-
dek, przedecnicy = przod-
kowie* Pr. fil. V, 854. Toż Wisła
VIII, 147.
Przedednie ^ » najwcześniejsza
część doby* Krak. IV, 298. •Ko-
gut pieje na przedednie* Zb. XV,
88. »Przededni*: »Kogut pieje
na wczasne przededni* Kopem.
P. Bydłożenie.
Przedegradować: »Te oborę
gdzieindziej przedegrdduję (==
przestawię)* Pozn. VI, 221.
Przedeńdać = przepiłować: » Ze-
gnał chłopów z piłami i rzno:
deńdu, deńdu; gdzie tam, ni mogo
przedeńdać uny karpy* Chełch.
II, 113.
Przedepnąć = przedziurawić: •Je-
ziorko zamarzło... o, jeszcze nie
bardzo... siekierką nie przetnę...
koryszkiem (obcasem a bata) prze-
depnę* Pozn. V, 169.
Przedeptać = wydeptać, zni-
szczyć (?) : » Jesce moja cónisieńka
Przedeptywać — Przedobiedzie
369
dróżek nie przedepce... piwka nie
przepije* Maz. II, 16. >Jesceć mi
to moja córka progów nie prze-
depce... podwórka nie schodzi*
ib. III, 254. II » Przedeptać =
tupad: » Koniki przed sienią stoją,
przedeptają i się oglądają* Wis^a
VII, 91.
Przedeptywać: »Konik... cugle
przedeptaje* Kuj. II, 35.
Przedewsie: > Przedewsia są od-
rębne (od wsi) o tyle, że przy-
bierają podłużny kierunek inny,
niż we właściwej wsi, i ze względu
na rozstawienie budynków jeden
tylko hik zataczają* Święt. 40.
> Rozeszła się wieść po wsi Tar-
gowisku, że w jednym domu na
przedewsiu Ostrś sie tłu kuje* ib.
483.
Przedeżniwek = » przednówek*
Derd. J. 16. >W spiżarni na prze-
deżniwku coraz większe pustki*
Star. przysł. 76. » Przy brakło na
przedeżniwku « Pozn. VI, 142.
Przedgodna Matka Boska =
> święto Niepokalanego Poczęcia
N. M. Panny* Pr. fil. V, 845.
>Przedgodnia = dzień Niepoka-
lanego Poczęcia N. M. P. d. 8 gru-
dnia* Kuj. II, 275. >Przedgodnia,
M. Boska przedgodnia = 8 gru-
dnia* Spr. V, 401.
Przedgodnia p. Przedgodna.
Przedgodowy cza8 = ^ adwent*
Fed. 146.
Przedgody »a. przedgodzie = czas
przed Bożem Narodzeniem* Pr.
fil. V, 854. > Przedgody = ad-
went* Gluz. 439. > Przedgody =
czas od Bożego Narodzenia do No-
wego Roku* Mil. Toż Gzark.
Przedgodzie p. Przedgody.
Przedkiepnik = » fartuch « Pobł.
139.
Przedkrośnie = >osnowa, prze-
niesiona na warsztat i gotowa do
roboty* (tkackiej) Wisła VII, 292.
Wownik T. IV.
Przedmiejski: »Przedmjesci =
przedmiejski* Ram. 164,
Przed mieszczek: > Przedmjeszczk
= poprzedni mieszkaniec, poprze-
dnik, przodek* Ram. 164. Toż
Pobł. 73.
Przedmieścianki: » Wszystkie
panny przed mieścionki w wione-
cku, tyło jedna burmistrzówna
w rąbecku* Maz. III, 123.
Przednica = przodownica przy
żniwach: >Idą dwie przednice,
kłosami uwieńczone* Lub. I, 124.
» Przednica bierze wieniec z kło-
sów, kwiatów i płodów różnych
uwity* Nadm. 93.
Przedniczki: » Gzęści ży wotka
(gorsetu) są: oplecek, ramiączka
i przedniczki* Aten. 1877, II,
111.
Przednik = » przodownik przy
sprzęcie zboża na kosy* Pozn. II,
70. > Przednik = pierwszy ko-
śnik * (przy sprzęcie zboża) Nadm.
92. » Przednik = pierwszy ow-
czarz* Hoff 41. Toż Aten. 1877,
II, 116. >Przednikę* 6 pp. 1. p.
Rozpr. IX, 358. || ^ Przednik =
sznur, którym z przodu żerdź na
wozie pełnym snopów a. siana do
wozu się przytwierdza. Tylny taki
sznur zowie się podwoje* Ust. od
Święcian.
Przednówek = > czas przed żni-
wami* Rozpr. VIII, 232. Toż
Święt. 711. » Przednio wek* Rozpr,
IX, 213. .Przednówek* ib. IX,
187. II »Obfitość grzybów zapo-
wiada, że w roku następnym bę-
dzie przednówek* Zb. III, 19.
Przędny = » przedni, przodkowy *
Ram. 164. > Przyjechał w przędne
podwóreczko, zakołatał w tylne
okieneczko* Kolb. 100.
Przedobiedzie: »Na białym ko-
niu święty Marcin jedzie; nie bój
się gościa, ruszy w przedobiedzie*
Star. przysł. 65.
24
370
Przedobyć — Przedwieczny
Przedobyć: »Przedobfc = prze-
móc, przezwyciężyć* Ram. 164.
To* Cen. 79. »Przedobtc sS =
przemóc się, przezwyciężyć się*
Ram. 164.
Przedobywać: >Przedóbfwac =
przemagać, przezwyciężać* Ram.
164. » Przedobywać sa = prze-
magać się, przezwyciężać się* ib.
Przedoc(z)nie = » jawnie np. zro-
biła lo przedocnie* Pr. fil. V, 854.
Przedoc(z)ny = > jawny np. Bogu
wsyćko przedoczne* Pr. fil. V,
854.
Przedodwieczerz: »W przedod-
wieczćrz = w czasie przed wie-
czorem* Pr. fil. V, 854.
Przedojka = »krowa- jałowica,
która jednakże doi się* Pelr.
Przedoleć = » przemóc < Wisła VI,
145.
Przedpiecny: >Zapiecni, przed-
piecni (= siedzący za piecem,
przed piecem)* Zb. IV, 259.
Przedpołudnie: >Przedpołednie«
Krak. IV, 298. Por. Bydło że-
nię.
Przedroższy = najdroższy: » Prze-
drozsy klenocie* Kozł. 244.
Przedsienie p. Przedsień.
Przedsień = » miejsce przed sie-
nią* Święt. 711. Toż ib. 35.
• Przedsienie*: »Na przedsieniu*
Sand. 269.
Przedsiębiorstwo »zam. przed-
siębierstwo* Wal. 70.
Przedsięwzięcia = » żartobl.
piersi kobiece* Ust z Warszawy.
Przedsobek = » przód ciała, gors
koszuli, kamizelki, górnicy* Święt.
711. » Przedsobek = 1, przód,
przednia część ubrania 2, fartuch;
na przedsobku = przed sobą np.
nieść* Pr. fil. V, 854. » Nieść coś
na przedsobku = przed sobą*
Kozpr. XXVI, 390. » Przedsobek
— zasobek = przód — tył* Zb.
II, 251. > Przedsobek = kawałek
materyi, wprawiony^ (wstawiony)
z przodu do spódnicy w miejsca,
gdzie jest zapaska dla zaoszczę-
dzenia materyi, z której jest spó-
dnica. Zwykle przedsobek bywa
z grubego płótna* Spr. IV, 381.
> Przedsobek = gors* Święt. 47.
>Przedsobki* u sukmany ib. 45.
Przed sobnik = >zapaska, niem.
Schurzfell* Mrong. 673.
Przedsobny = przedni: >Zamby
przedsobne = przednie* Zb. VIII,
255.
Przedsoby = ^ biust, gors« Parcz.
II > Jakie zasoby, takie przedsoby*
Rad. II, 5. » Jakie przedsoby, ta-
kie zasoby* Maz. III, 216. •Far-
tuszek bielusieńki jak śnieg był
przed soby* Kuj. I, 70.
Przedstanowczy= nie ostate-
czny: » Wydal wyrok przedsta-
nowczy, że oskarżony... skazany
być nie może, dopóki poszkodo-
wany nie zapozwie wilka* Del.
108.
Przedstawiać »się przed kogo =
starać się podobać komu* Mil.
Przed s toiny: >Starsza druchna
tak się odzywa: Tanowie zastolni,
panowie przedstolni!'* Fed. 55.
• Starszy drużba... odzywa się do
starosty i towarzyszy: Tanowie
zastolni i przedstolnil'* Kai. 131.
Przedświątce = >cza8 od nie-
dzieli przewodniej do Zielonych
świątek* Mil. Toż Spr. V, 119.
Przedświty: »W przedświty =
o świcie* Lud. I, 198.
Przedwcześnie ^ dawniej, po-
przednio: >Oświadcyła rodzicom,
że niesłuśnie postępowali z nio,
ze za kogo jensygo chcieli jo wy-
dać, ze una przed wceśnie tema
poprzysięgła i ten jy mężem bę-
dzie* Chełch. I, 44.
Przedwczorem=» przedwczoraj «
Rozpr. XII 46. Toż ib. 51.
Przedwieczny: >Mój wianeczkO,
Przedzapaście — Przegonicowy pJug
371
mój przedwiecny, spad-ześ ci my
na wiek wiecny« Pozn. III, 198.
Przedzapaście = »czas przed
zapustami « Spr. V, 119. » Przed-
zapuście = czas od Nowego Rokn
do thislego czwartku* Mil.
Przedziadek = »pradziadek« Pr.
fil. V, 854.
Przedział: » Przedzioł = przedział
włosów na głowie* Rozpr. XVII,
56. » Przydział* w lemże znacz.
Wrześ. 18. » Przydział* Zaw. 78.
Pr. fil. V, 857. II .Widzidłześ mie,
widział, kiedym zena przedzidł*
Zb. XII, 150.
Przedzielić = »oddzielió, roz-
dzielić* Zb. I, 22.
Przedzierzgnąć się = przeci-
snąć się: >Póki nie wyrobił dziury,
przez którąby się mógł przedzierz-
gnąć* Bar. 218. » Przedzierzgnąć
się* = wydrzeć się, ujść: »Ciej
Czorlińści mocno w ż^da ną ka-
puzą szmergnąn. Tej sę zaro mul
piecielny na wierzch z ni prze-
dzierzgnąn* Derd. 133. || •Prze-
dzierzgnąć się* = przemienić się;
»Tak się to w byle co dzierz-
gało... na ostatku przedzierzgło się
w tę dziewcynę* Zb. VIII, 291.
Przedzimek: »Przedzymk = czas
przed zimkiem, przed wiosną; uży-
wa się tego wyrazu zwykle w zna-
czeniu: przednówek* Pobł. 73.
• Przedzymek = wiosna* Derd.
J. 24.
Przedzionko p. Przędzionko.
Przedziwiać = przekręcać, prze-
inaczać: >Niejeden się domyślał,
że jego wywołują, ale się nie sta-
wił: 'co kto ma przedziwiać moje
nazwisko*, mówił jaki taki* Dyg.
Przedzka p. Przeczka.
Przedźwignienie = >choroba*
Pozn. I, 53. » Przedźwignienie =
poderwanie się* Ust. z Litwy.
Przedżniwna = » dzień Nawie-
dzenia Matki Boskiej, 2 lipca*
Kuj. II, 275.
Przefertnąć się= >przewrócić
się z jednego boku na drugi*
Parcz.
Przeformacyć = » przeszyć igłą*
Pr. fil. IV, 237.
Przefortasić = > stracić fortunę*
Pr. fil. V, 854.
Przefrunąć = >przelecieć (o pta-
ku)* Wisła III, 89.
Przefurtać ::= » strwonić* Spr. IV,
22 p. w. Furtać.
Przegadać = » przemówić « Kopem,
rękop. >Ani przegadać nie mógł
od strachu* Wrześ. T. 48. Toż
Zb. XV, 4. > Przegadała woda,
przegadała skała, moja kochane-
czka przegadać nie chciała* Zejsz.
104. » Kasia nie wstrzymała, słó-
wko przegadała* Wisła II, 132.
Przegadować p. Przegadywać.
Przegad y wać=przemawiać: •By-
dlęta... o samej północy 'prz^a-
dują' ludzką mową* Wisła II, 102.
II » Przegadywać* = przedrze-
źniać: » Sikora zaczęła przegady-
wać chłopa* Zb. VII, 113. ||
• Przegadować = rozpowiadać, ro-
bić plotki* Cer.
Przegalina = ^przejście w lesie
na kształt drogie lecz powstałe
naturalnym sposobem wskutek
rzadszych w tem miejscu drzew"
Czark. Toż Maz. V, 53. »Przeha-
lina* : »Na polanach leśnych i prze-
halinach stają myśliwi na słom-
ki* Tyg. ii. XIII, 242 (W. Pol).
• Przehalina = przesmyk w lesie
niezarosły* Rocz. 199. > Wśród
przehaliny* Fed. 325.
Przeganiać = pędzić: »Pewnego
razu 'przeganiał* tamtędy owczar-
czyk owce* Cisz. I, 79.
Przeganica = »w Krakows. prze-
wodnia przegonowa na polu, wy-
orana pługiem* Zb. I, 22.
Przeganicowy pług = >płużek
24*
372
Przegarlać — Przegniewać
do wyorania przegonowej« Zb. I,
22. Przeganica.
Przegarlać = »przedrzeźniać« O.
Przeg ar lanie = •przedrzeźnia-
nie* O.
Przegarna^ć = » przebrać ręką
zboże* Święt. 711. || >Przegar-
nąć« = przejść, przebyć: >M|
przegarniem — przejedziemy przez
rzekę* Hilf. 177, wywodząc to
od: przegrabić. >Przegarnąć się
= przejść, minąć* Święt. 711.
Przegarzać się = >przekoma-
rzać się np. przegdrzdł sie ze mnu"
o to* Pr. fil. V, 864. Toż Spr.
IV, 328.
Przegawędzić = strawić na roz-
mowie: >Noc caJą przegawędzi-
liśmy z sobą« Bib. Warsz. 1873,
II, 354.
Przegiąć: > Przedzie = przegiąć*
Ram. 164.
Przegiba p. Przechylinka,
Przegi by.
Przegibać = »zginać, bujać* Spr.
V, 1 41 . » Przedzibac = przeginać «
Ram. 164.
Przegiby = » skały, formą ze-
wnętrzną przypominające siodła »
Rozpr. X, 220. Toż Stęczyński
Tatry 86, ods. 50. Por. Prze-
chylinka.
Przegichnąe = > przelać płynem
naczynie* Parcz.
Przegięcina = » wklęsła część
stopy ludzkiej w połowie długości
między piętą i palcami, gdzie się
stopa ta pod spodem przegina*
Pr. fil. IV, 864.
Przeglądać = rozglądać się : » By-
dło ino przeglądało (= rozglądy-
wało się)* Kuj. I, 50.
Przeglądy »a. oględziny, oględy,
opałry = zwyczaj oglądania go-
spodarki przez swatów* Zb. I, 88
p. w. Oględziny. >Przeględy =
przo.śpiegi, zwiady, szpiegowanie*
Święt. 711. ^Młodzieniec, upa-
trzywszy sobie dziewczynę, którą
za żonę pojąć chce (są to *prze-
ględy'), wysyła... swatów* Pozn.
I, 179.
Przeględować się= przeglądać
się: »Bedem ja sie przeględować,
cy mi licko zbladło* Zaw. 92.
• Przeględuje się w przejźradle*
Lip. 59.
Przeględy p. Przeglądy.
Przegnać = przepędzić: >Cisnon
jedćn trzewik, ci przegnali (woły),
nie wzićni tego trzewika* Cisz. I,
256. »Przegnd,' zam. przegnała*
Hilf. 89. II » Przegnać* = wy-
pędzić: >FVzegnała koziołka do
boru do wilka* Lub. I, 308. ||
• Przegnać* = przebić (? K.):
»Tako 'na weznie drtigi gozdz,
a wkinie zas w mur. Te wóna
(mora) miała wu reminja prze-
gnane* Hilf. 109. II » Przegnany
= wytrawny, doświadczony* Pr.
fil. IV, 237. II » Przegnany =
spędzony, przeżyty: >Ta lipa ma
przegnane osiemset roków* Mdi.
Szczep. 5.
Przegnanie = rozwolnienie żołądka:
>Dać na przegnanie = dać na
rozwolnienie* Rozpr. III, 375.
Przegnany p. Przegnać.
Przegnieść: Przegniesc = ugnieść,
zgnieść: 'Przegniece sa chleba
s masłę ć sS wurobi setme ku-
lajk' = ugniecie się chleba z ma-
słem i zrobi się siedm pigułek*
Ram. 164.
Przegniewać= rozgniewać : » Prze-
proś Marysiu swoją mateńkę w cze-
meś ją przegniewała* Wójc. II,
71. >W czemeś ją przegniwała*
Skrz. 34. » Przeproś... jeśliś ją
przegniewała* Lub. I, 188. •Prze-
proś matulę, a boś ją przegnie-
wała* ib. 213. »Przeproś... latała
jeśliś go przegniewała* ib. 221.
II »Przegniewać* = pogniewać,
kogo z kim: » Ludzie... wy źle
Przegon — Przehodzić
373
radzicie, coście mnie z nim prze-
gniwali« Kolb. 12.
Przegon =- > droga, którą przega-
niają bydło « Fed. 406. »Wilk na
zagonie a kozuchna w gonie (=
przegonie)* Zb. VI, 142. •Prze-
goń = droga a. ścieżka między
krzakami a. krzewami, przez którą
przegania się bydło « ib. II, 251.
II > Przegon = głęboka brózda
poprzeczna, lub ukośna w kie-
runku spadu dla ścieku wody<
Pr. fil. IV, 864. >Damy przegu-
ny, to sie obsusy ta parowa*
Chełch. II, 110. »Przegóna a. wo-
dnica, jak to wyorzą po siewach,
co woda odlatuje* Pozn.VI, 336.
Przego nisko = »droga polna mię-
dzy gruntami, którędy się bydło
przepędza* Rozpr. X, 297. Toż
Wrześ. 18. Spr. V, 401.
Przegorlać się = » przemawiać
się* Spr. IV, 338.
Przegorzać = > drażnić słowami,
docinać. zuchwale odpowiadać*
Święt. 711. » Przegorzać się =
przemawiać się, swarzyć się, np.
ociec z matka przegorzali się*
Zb. II, 251.
Przegorzeć = być przepalonym
przez słońce: » Słoma przegorzała*
(w żętem zbożu) Kam. 71.
Prze gó na p. Przegon.
Przegoń p. Przegon.
Przegórować: »Nie góruj... nic
nie przegórujesz* (mówi kochanek
dziewczynie, która wbrew jego żą-
daniu nie chce wrócić do rodzi-
ców) Rog. no 142.
Przegrabić p. Przegarnąć.
Przegrać: »Ty przegrajesz sto ta-
larów* Pozn. IV, 12. » Teraz twoja
sprawa przegraj e« Cisz. I, 252.
Przegryzka = » przekąska* Kłosy
IV, 289. » Młoda pani, przyniósł-
szy z domu chleba... przegryzkę
im zastawia* Pozn. II, 253. > Po-
daje na przegryzkę prostow^ch
kołdczy* Derd. 78.
Przegryźliwy = ^zarozumiały,
niem. schnippisch* Mrong. 664.
Przegrzać = przygrzać: >Kuchar-
ka... jćm usmarzy jajeśnice, wódki
przegrzeje z tłuslościom* Wisła
JX, 242. » Wieczerzą przegrzać*
Derd. J. 34.
Przegrzecha = >człowiek, który
grzechem swoim wywołuje coś
złego* Ram. 164. » Przegrzecha
= ten, który się przegrzesza, nie-
godziwiec* Pobł. 73.
Przegrzeszenie > czynność słowa:
przegrzeszyć się* Pobł. 73. **
Przegrzeszyć się: > Przegrzeszec
. sę = nie to samo, co grzeszyć,
lecz czynić co takiego, czym się
łatwo i prawdopodobnie zgrzeszy
i na karę Boską zasłuży. O czło-
wieku, który udawał z żartów nie-
mowę, mówi się, że się przegrze-
szył, gdy naprawdę mowę utracił.
*Wfbrydzają w jedzeniu, jeszcze
sę przegrzesza, że nie będą mieli
co w gębę wząc'« Pobł. 73. > Prze-
grzeszyć sa = grzechem coś spo-
wodować np. 'S5 nie nasmjewaj
z moje slepótf, jesz sa przegrze-
szysz, f sam bądzesz ślepy'* Ram.
164. » Przegrzeszyć się czym =
zgrzeszyć* Pr fil. V, 854.
Przegubie = >staw; przegubia =
sławy członków. Na przegubiu =
w samym stawie. Liszki (gąsie-
nice) mają siłka (wiele) przegu-
biów = z wielu stawów są zło-
żone* Osip.
Przegun p. Przegon.
Przegwoździć = przebić gwoź-
dziem: > Palce u rag i nóg były
przegwożdżone * Zb V, 122 —
123.
Przehalina p. Przegalina.
Przehodzić= » przerzucić * (z cze-
skiego) Listy paedagogicke a filo-
logicke XII, 470.
374
Przehalnąd — Przejmo
Przehulnąć = »przeskoczyć« Pr.
fil. V, 854.
Przehycnąć = przeskoczyć: >Nie
może przehycnąć* Pozn. I, 237.
Przehysnąć p. Przehysywać.
Przehysywać = przeskakiwać:
> Cielęta przehysoją* (zagrodę)
Kam. 38. > Panowie nauczyli...
jangielskie konie przehysywać bez
ptoly« ib. 63. » Przehysnąć*: > Ko-
nie raz przehysły na ścigania bez
płotek* ib. 181.
Przeimać się = kończyć się:
•Okrzyki się nieprzeimały* Rozpr.
Xn, 100. Por. Przejąć się.
Trzeinaczyć = »zmienić, prze-
mienić* Parcz. Toż Krak. IV, 318.
•Przejenacyć = zmienić* Mil.
Przeiskać = skończyć i skać: » Bę-
dzie go tam panna iskała... jak
ona go przeiska* Krak. IV, 69.
Prz ej achać: »Przejachac = prze-
jechać* Ram. 165.
Przejazdowy = >stróż na prze-
jazdach przez szyny kolei żela-
znej* Pr. fil. V, 855.
Przejąć = » nauczyć się ze słu-
chania melodji jakiej, pieśni lub
roboty przypatrywaniem się np.
przejął od niej tę nutę, od niego
szewstwo przejął* Roczn. 228. ||
• Przejąć* = uwięzić: > Wsadzono
go do wieży, na wieki przejęto*
Maz. III, 275. || »Przejąć* =
schwycić, ogarnąć: •Uciek, bo go
taki strach przejon* Chełch. II,
60. II » Przejąć* = sforsować:
>Takem sie nazęna, rąckem sobie
przejena* Kai. I, 116. || •Prze-
jąć się* = przebrać się, skoń-
czyć się: > Robota sie nigdy nie
przejmie (= nie przebierze)* Cinc.
33. Toż Rozpr. XII, 100. Por.
Przeimać się, Przejęty.
Przej dziś wiat >a. obieżyświat,
pędziwiatr = włóczęga, latawiec,
*talafus'« Pr. fil. IV, 864.
Przejechać = wyprzedzić, wy-
ścignąć: •Złe dźwićrzęta lecom
za nimi; ale przecie ik przeje-
chali* Zb. V, 253. II •Przeje-
chać* = przesunąć: •Weź... kwia-
ty... i przejedź ji (jej) popod nos,
to wstanie* Zb. VII, 6.
Przejemca • nazywał się pies, który
ruszonego z miejsca zająca przej-
mował, jako rączejszy od 'zna-
lazcy'* Prz. ludu VIII, 215.
Przejeść = przekąsić: •Dej mi có
przejeś* Zb. V, 226. •Żeby mu
dała choć kawałek przejeść* ib.
XI, 122. •Trzeba każdemu dać
co przejeść* Chełch. I, 228. »Po
niem (po motaniu) przejedzono*
Was. 94, II » Przejeść* = zjeść,
spożyć do końca: •Potraw co nie
miara, aż ich przejeść nie mogą*
Zb. II, 164. •Tak wielką obfitość
mleka, że go nie przejedzą* Krak.
III, 127. •Tak wiele mają, że prze-
jeść nie mogą* Wisła V, 756. ||
•Przejeść* = zwyciężyć jedze-
niem: >Jak to zimno zacnie bić
cłeka, to powinien tyla jeś; zęby
miśł brzuch pęknąć, to niech jć,
a przejć go* Święt. 632. || •Prze-
jeść się* = wgryźć się: •Będzie
kąsał i kąsał, a łacwo sie przejć
do mózgu* Święt. 583.
Przejęty = »na wskroś zły, nie-
przyjazny, zawzięty np. babsko
to przejęte* Krak. IV, 318. »Ty
przejęty bębnie! € ib. I, 119. >Ty
przejęty objesie! (obwiesie)* ib.
»0 wionku mój, wionku, przejęto
manijo! Straciła cię niejedna, to
cię stracę i jo« Rud. 211.
Przejma >a. przetok = wazki pas
wody pomiędzy dwoma przeciw-
ległemi brzegami położony, cie-
śnina geograficzna* Osip.
Przejmo = •znaleźne, gościniec
za zwrócenie zgubionej rzeczy*
Ust. z Litwy. II » Przejmo = pro-
sto* Rozpr. XVII, 56. »Na przej-
mo = na przełaj* ib. XII, 100.
Przejrzadko — Przekazać
376
Przejrzadko = »przejrzadełko,
zwierciadło ma}e< Kuj. II, 275.
» Przejrzadko a. zwieściadko =
zwierciadło* Pozn. I, 93. >Przej-
rzadkoc Pr. fil. IV, 237. Toż
Parcz. » Przejrzadko zdr. od przej-
rzadło* Pr. fil. V, 855. »Przer-
ziatko« Kieł. II, 235. »Przeź-
drzo''dko« Rozpr. IX, 137. Przeź-
rddko« Rud. 127. Rozpr. XXVI,
390.
Przejrzadło = ^zwierciadło, lu-
stro* Pr. fil. V, 855. Toż ib. IV,
237. »Do przejźradła* Sand. 141.
»Przejrźiadło a. przejźradło* ib.
264. »W przejźradle* Lip. 59.
»Przejźradło« Zb. I, 28. »Prze-
ziadło* Rozpr. VIII, 100. »Przer-
ziadłoc Pr. fil. V, 856. Wisła VI,
309. »Przeźradło« Święl. 41.
»Wprzeźradle« Zb.X,273. »Pr2e-
źradła* (1. ran.) Krak. IV, 196.
• Przeźrddło* Święt. 712. Zdr.
^Przeźradełko« : »Przeźradełek«
2 pp. 1. ran.) Krak. IV, 196. Por.
Przezieradło.
Przejrzeć: Forray: »Przerzić« Lis.
Kozł 268; ib. 281. »Przerziała«
Sand. 51. »Przerźij« Kozł. 129.
.Przeźryć* Udz. Święt. 277. Zb.
XV, 112. »Przezdrzec« Ram. 170.
Toż Pobł. 115 p. w. Zdrzec.
»Przezdrzec sę = oglądać się«
Hilf. 177. »Przeździeć«: Przeź-
dzioł = przejrzał* Pr. fil. III,
307. II »Przejrzeć< = wyjrzeć:
»Przerźij, wyjrźij pani matko, cy
nie jedzie chto do nas* Kozł. 129.
»Ja z boku pod pierżiny przej-
rzałem* (== wyjrzałem z pod pie-
rzyny) Zb. IV, 200. II .Przej-
rzeć* = odzyskać wzrok: » Po-
lar sobie ocy tą rosą i zardz
przeźrał* Zb. V, 212. >Wonj dze-
sątego dnia przezdrzą* Cen. 82.
II » Przejrzeć* = ?: » Ludzie pła-
cą i modlą sie, ze na sumie przej-
rzeli i zezgnoili sie (spocili się)
świąci* (osoby żywe za świętych
przebrane) Zb.VII, 76. || » Prze-
drze Bog = pomagaj Bóg« Hilf.
178.
Przejrziadło p. Przejrzadło.
Przejść: >Przenc, przendS^ prze-
szed, przendzć = przejść* Ram.
166. »Przinc = przejść* Hilf.
118. .Przeńść* Pozn. VI, 84.
»Przeride, przeńdziesz, przeńdymy
(czas teraźn.); przeńdź, przeńdź-
my, przeńdźcie (rozkaz.)* Rozpr.
IX, 147. II .Przejść się* = pójść:
>Ni może sie prze-iść od jtawy
do Jawy* Zb. XV, 57. .Niechże
ja się przejdę do rodzonych na
poradę* Wójc. II, 71. || .Przejść*
= przesiąknąć, nasycić się: .Pa-
sza przeszła śryzogą == czuć ją
stęchlizną* Hemp. || .Co to i (jej)...
dragira przypominkiera przeszło
= druga zapowiedź przedślubna*
(wyszła) Kara. 136. .Co juże ni-
czem przeszło* = na niczem się
skończyło ib. 181. >Co przez
dzień Drzesło, to dziesięć jdj znie-
sła* Święt. 445.
Przejźradło p. Przejrzadło.
Przejźrzyty = .przejrzysty* Zb.
I, 7.
Przekabacać = .mówić na prze-
kór* Wisła III, 746. .Przekabacać
się = sprzeciwiać się* Piątk.
Przekabacić := . skłonić na czyją
stronę np. przekabaciółem ojca na
swoje stróne* Spr. V, 119. Toż
Mil. Pr. fil. III, 497. .Przekabdcić
= przeciągnąć na swoją stronę*
Święt. 711. » Przekabacić się =
odstąpić od wiary i narodowości*
Osip.
Przekawęczać: . Przekawęcać =
dokuczać, przeszkadzać* Fed.406.
Przekaz: .Przekdz = przekaz, spu-
ścizna, testament* Ram. 165.
Przekazać = pokazać: .Goście
wsyscy prosom, zęby im przeka-
zał* (zwierzę bez języka) Zb. XV,
376
Przekazca — PrzeklęŁnik
13. > Przekazać się< = pokazać
się: >Tak mn sie przekazała ta
bestyja: *ja jes, widzis, bestyja'*
Wisła VII, 108. II > Przekazać się
= okazać się : *gdyby się na
stróża co przekazało'* Pr. fil. V,
855. Por. Przekazowa ć.
Przekazca = » wichrzyciel, niem.
St6rer« Mrong. 735.
Przekazić = przeszkodzić: »Bądź-
my weseli... pan ojciec nam nie
przekaz! < Oles. 85.
Przekazów a ć: »Przekazówać, prze-
kazuję = pokazywać: Vóżne rzecy
przekazówały ji (jej) przed iiocy'
(mamony)* Spr. IV, 328. || »Prze-
kazować sie cćm = chełpić się
z jakiego przedmiotu, ukazując go
często* Święt 711. » Przekazuje
się, ze md taką ładną suknię* ib.
367. >Przekazować sie z cym =
chwalić się* Spr. V, 401. »Prze-
kazować sie = przechwalać się*
Rozpr. XXVI, 390. Por. Prze-
kazać.
Przekąsowo = z przekąsem, iro-
nicznie: » Przebrani nazywają prze-
kąsów© obstających przy dawnych
ubiorach kamzelokami* Pozn. II,
334.
Przekąsywać = » drwinkami prze-
szkadzać mówiącemu* Czark.
Przekąszać: »PrzekSszac, k§[szajS,
-kąsz^ł, -kSszaj = przegryzać*
Ram, 165.
Prze ki: >Przeci = w poprzek, na
poprzek* Ram. 163. W temże
znacz.: »Przćki« Pobł. 73. >Prz6-
ki* Hilf. 177. »Prz6kj a. poprzek*
Cen. 65.
Przekidać >a. przekinąć = prze-
rzucić* Pr. fil. V, 855. Por. P rze-
ki d n ą ć.
Przekidły: » Przecidły = przeła-
many* Ram. 163 p. w. Przeci-
dnąc.
Przekidnąć: »Przecidnąc = prze-
łamać, przetrącić, przetłac* Ram.
163. »Przecidnąc = gwałtownie
przebić* Derd. 137. » Przekidnąć
= przetłuc* Pobł. 73.
Przekiepka = » przegryzka, kpie-
nie* (kpiny) Pobł. 139.
Przekinąć >a. przekidać = prze-
rzucić*' Pr. fil. V, 855. II »Prze-
kinąć się = przemienić się: 'prze-
kinął się w wilka', 'przekinąć się
na inną wiarę'* Pr. fil. IV, 237.
Toż ib. 864. » Przeklnę ja się
w siwą zyzulę* Skrz. 15.
Przekińczyk p. Perekińczyk.
Przekipiający: » Świadom swej
siły w przekipiającej zuchwałości
witał krzykiem wszystkich towa-
rzyszów* Hue. 711.
Przek lasować: »Ną cóz ja móm
przeklasować (= przebierać) * Zb.
V, 262.
Przeklaśnica= > kobieta wybre-
dna* Rozpr. X, 297.
Przek^aśnik = » wywyższający
się* Pr. fil. m, 497.
Przeklaśny= » wybredny * Rozpr.
X, 297. Toż Wrześ. 18. Spr. IV,
311 p. w. Przebiorny; ib. V, 401.
Sab. 135. > Przek laśny = wybre-
dny w jedzeniu* Spr. IV, 349.
Przekląć: >PrzekIic = przekląć*
Ram. 165.
Przeklęta panna = > roślina:
Cichorium intybus a. Cichorium
silveslre« Wisła III, 91.
Przeklętnica: > Każda... pijaczka,
przeklętnica... zostać może czaro-
wnicą* Zb. XIV, 187.
Przeklętnik = > potępieniec, dja-
beł* Pr. fil. V, 855. »Idź prec
przeklętnikul Djebał na to* (rzekł)
Zb. V, 195. II »Przeklętnik* =
przeklęty, potępiony: »Przeklętni-
cy! idźcie... przeklętniki do pie-
kła* Zb. IV, 88. >Przeklęlnicy!
nie słuchali posłanego* Kieł. II,
146. »PseklentnicyI idźta wy tam,
kśj lichota* Zb. XIV, 224. ||
• Przeklętnik* « wymyślanie: »HaI
Przeklęły — Przekosztować
377
przeklęŁnikaI«Zmor.ll6.|| >Prze-
klętnik = taki co przeklina < Pr.
fil. V, 855. »Przeklętnik = nało-
gowo klnący* Święt. 711. > Na-
łożyła na przeklętnika różaniec*
ib. 549. >Zćmstowniki, przeklę-
tniki* Cisz. 1, 285.
Przeklęły = djabeł: » Kto Wojlko-
wej kobiecie zadał przeklętego, co
joże ją trzy dni dławi* Zmor. 32.
Przeklinać z: »Tęn klan z pocą-
tku, bo to był bezecnik, psiekli-
nśc* Zb. VII, 59.
Przeklinać »na kogo = przekli-
nać kogo: »Jak ci jo wyzymd,
to na nie przeklina* Rozpr.YIII,
167. II » Przeklinać = zaklinać*
Pr. fil. IV, 237. »Diak przeklina
się, że nie było wątróbki* Bar.
138.
Przeklon = » przekleństwo* Pr.
fil. V, 855. Toż Pleszcz. 41.
Przekludzać się == przeprowa-
dzać się: >Gdo sie dziewięć razy
przekludzd, to tak jakby raz wy-
gorzał* Cinc. 13. > Przekład zić się
= przeprowadzić się* Tyg. ii. 2,
XIV, 185.
Przekladzić się p. Przeklu-
dzać się.
Przekludziny = >przenosiny po
weselu* Wędr. XXVI, 135.
Przekładać = » przechodzić z je-
dnego miejsca na drugie, nie omi-
jając żadnego, klóregoby myśliwy
albo pies nie zwiedził; o wyżle*
Pr. fil. V, 855, II »Juże na połniu
przekłada* = nadchodzi popo-
łudnie Kam. 157. || » Przekładać
komu = tłumaczyć komu, poja-
śniać kogo, przekonywać* Święt.
711.
Przekładaniec = placek, strucla
z makiem lub serem* Pr. fil. IV,
238. > Przekładance i mazurki*
Krak. I, 282.
Przekłapać: »Kłapie, zęby go ani
miądlicą nie przekłapal (o gadati-
wym)« Święt. 675.
Przekobiały = »gdy bydlę ma
w poprzek tułowia biały pas, a całe
gniadej, karej lab płowej maści*
Czark. Toż Osip. Maz. V, 55.
Przekolćć = > zdechnąć* Petr.
Przekomarny= »gniewliwy, obra-
źliwy* Święt. (str. nie wskaza-
na Ł.).
Przekomary = »kłótnie« Spr. IV,
338.
Przekomarzać się = >kłócićsię*
Spr. IV, 338. » Przekomarzać sie
= sprzeciwiać się* Fed. 406.
Przekomorzyć = » przemódz <
Fed. 406.
Przekonać się: > Ale mu ten prze-
krada} biskup, ze to jes prdwda,
i ón nie chciał sie przekonać na
tem* Cisz. I, 35. || > Przekonać
się* = dowiedzieć się: >Jd tam
pojadę i przekonam sie, ca to jes
za światło* Święt. 511. » Niech
se tam świćci. a ty sie nie prze-
konuj* ib. II >Nicegój sie za ży-
wota nie przekonał, bo jemu
wszendzie nie dobrze było* Zb.
IV, 197. II » Przekonać się do
kogo* = powziąć uczucie przy-
jazne Wilkoński, Ramoty III, 178.
Przekopyrtnąć == » przewrócić*
Rozpr. X, 297. > Przekopyrtnąć
się = przewrócić się* Spr. IV,
29. Toż ib. V, 401. Rozpr. XXVI,
390. » Przekopyrtnąć się = kozła
wyminąć* Wrześ. 18. >Przeko-
pyrtnon sie i spid* Zb. V, 237.
>Az sie kowdl przekopyrlnół* ib.
XV, 23.
Przekosić == > oczarować? urzec?
'jeno mie nie przekoś czernemi
oczyma* Rozpr. III, 375. >Jeno
mie nie przekoś carnemi ooyma*
Zb. XII 185.
Przekosztować = pożreć: » Prze-
kostówane = niem. verzehrt*
Opól. 16.
378
Przekować — Przeledwie
Przekować: > Przekówac = 1 , czy-
nić cośkolwiek na poprzek 2, bro-
nować (hakować) na poprzek 3,
czynić na przekór, sprzeciwiać
się« Ram. 165. Toż w 2 i 3 zna-
czeniu PoW. 73.
Przekraczować = przestępować,
przekraczać: > Wista koniu, wista,
nie przekracuj dyśla* Za w. 78.
>Gdo granice przekraczuje , ten
se życia ukrócuje« Cinc. IŁ
Przekrasny = piękny: »Przekra-
snego syneczka nosiJa* Rog. n® 5.
>To przekrasne dziewczątko« ib.
n* 59. >Niesę wieniec przekra-
snej dziewczynie* ib. n<* 280.
>W daise królestwo, tam, gdzie
je panna, przekrasna Helena*
Chełch. I, 206. ^Przekrasny*
Wędr. XXVI, 135.
Przekropny = wilgotny, trochę
dżdżysty : > Po śnieżnej zimie a prze-
kropnym spozimku przepowiadali
wszyscy rok mokry* Pozn. III, 227.
• Powietrze przekropne... wp^ynęło
na okopowe rośliny* Korespon-
dent Handl. Roln. i Przemysł. 1872,
n^ sierpniowy.
Przekrócić = > przerwać, zatrzy-
mać* Petr.
Przekrzta = >żyd ochrzczony*
Hempel. »Przeksta« wtemżeznacz.
Ust. z Litwy.
Przeksta p. Przekrzta.
Przekściały p. Przekścieć.
Przekścieć = przekwitnąć, okwi-
tnąć : » Przekściały = przekwitły «
Pr. fil. IV, 834 p. w. Kścieć. •Cze-
remcha juże przekściała* Osip.
Przekuczać: »Przekucać kogo =
dokuczać komu* Wrześ. 18. Toż
Rozpr. X, 297.
Przekuda = » przekora* Pleszcz.
41.
Przekulić = przetoczyć, potoczyć,
obrócić: » Wilk przekuli! się trzy-
kroć w powietrzu i... o ziemię
hrymnął* Gliii. III, 167. »Jak
dam, to aż przekuliszsię*. >Kiedy
kura zapieje, to ją przekolić kilka
razy po podłodze; jeżeli przypa-
dnie ogon na próg, to ocalona;
jeżeli głowa, to ją uciąć*. »Aby
dziecię nie płakaio, położyć gacie
ojcowskie na progu i przekulić
przez próg dziecię* (nie podano,
zkąd te cytaty wzięto Ł.). »Prze-
kulnąć* w temże znaczeniu. >Te
kamienie były przekulnięte* Pozn.
VI, 48. » Panny przekulnęły ten
kamiń* ib. 105.
Przekulnąć p. Przekulić.
Przekumlać komu = »dokuczać
komu* Parcz.
Przekwaterować się = prze-
nieść się na mieszkanie, zamie-
szkać: » Biedny chłop... tam sie
przekwaterował* Święt. 365.
Przelać się: •Przeleje się* = do-
stanie się: •Chwat jesteś... ale
tera to i chwatom sie przeleje...
młóćmy go* Chełch. I, 231.
Przelamparcić •majątek = pu-
ścić, stracić* Pr. fil. V, 855.
Przelampkować »a. przelampo-
wać = wydać na lampki, prze-
pić* Wrześ. 18. Por. Przelom-
po wać.
Przelampować p. Przelampko-
wać.
Przelaszczkowy zając= »mar-
czak, zając młody, tegoroczny, na
którego w końcu wiosny charty
wprawiają, myśl.* Pr. fil V, 855.
Przelatać: »Przelata bez usy =
przelatuje przez uszy* Zb. VIII,
253.
Przełażąc: •Ma trzewicki z żelaza,
ledwie bez (przez) pr<^ przełażą*
Sand. 115.
Przeląbić: » Przeląbic = rozbić,
rozwalić (np. drzwi)* Hilf. 177.
Por. Przełąbka.
Przeledwie = »zaledwie: i ocu-
dziła swego Jasieńka przeledwie*
Pr. fil. V, 855.
Przelek — Przełęcz
379
Przelek = »przełyk,łyk« Hilf. 177.
Przelewacz = »handlarz bydła«
Aien. XLV, 227. .Przel^wdc =
handlarz bydła, przekupień* Święt.
711. »Przetówoc = przekupień*
Udz. >Przeliwacz a. przelewacz
= handlarz, prędko odprzedający
rzecz kupioną; pośrednik kredy-
tem zwykle, lub ^pyskowaniem'
(gardłowaniem) kupno załatwia-
jący « Krak. IV, 318. »Przeiiwacz
= przekupień miejski, okpisz«
ib. 310. Toż ib. 316.
Przelewać się = zbywać : » Óne-
mu sie także nie przelćwń (= nie
obfituje w dostatki)* Święt. 679.
Przelęknąć się: > Stanęli... prze-
lęknioni* Cisz. I, 251.
Przelina = >1, grunt, ziemia, co
się pokazuje z pod topniejącego
na wiosnę śniegu 2, golizna, miej-
sce przetarte np. Mało nie szpe-
tniejsze bywa srebro, kiedy się
na niem przeliny z otartego po-
złocenia ukażą* O.
Przelompować = »zmarnić, stra-
cić majątek* Święt. 711. Toż
Rozpr. XVII, 92. .Miałeś tyla
gruntu i bydła, toś przełom po wół*
Święt. 440.
Na przelot — na wylot: » Cierlicę
stanowi deszczka bukowa z dwo-
ma... rowkami, wyrzniętemi na
przelot* Lub. I, 86.
Przełaj: .Przechodnie drzwi na prze-
łaj, t. j. na drugą stronę (domu)
na podwórze* Krak. 1, 154. .Wpa-
trywać się (w kogoś) z przełaju *
(= na bakier, z pod oka) Kra-
szewski, Kopciuszek II, 207.
Przełamać . niedźwiedzia = zabić
oszczepem, myśl.* Pr. fil. V, 855.
Por. Przełamany.
Przełamanie: .Tak zwane przez
lud oberwanie lub przełamanie*
(= choroba) Wisła V, 421.
Przełamany .jastrząb = który
się przyzwyczai być posłusznym
na gwizdanie ptasznika i przyla-
tywać przynajmniej z odległości
stu kroków, myśl * Pr. fil. V, 855.
Przełamiać: . Przełamjac = prze-
łamywać* Ram. 165.
Przełamić: .Przełamie = przeła-
mać, złamać* Ram. 165.
Przełandyczyć p. Przełandy-
dży ć.
Przełandydżyć a. Przełandy-
czyć = przepróżniaczyć : . Prze-
łandycyć a. przełandydżyć: Prze-
łandydzyliście cały dzień i a ro-
boty mało« Spr. V, 401.
Przełasunić = .powydawać na
łakotki, niem. vernaschen< Mrong.
845.
Przełaz = . miejsce w płocie prze-
znaczone do przełażenia* Osip.
.Przełaz = kołek, kamień, lub
ławeczka pod płotem, ułatwiająca
przełażenie na drugą stronę* Fed.
406. .Przełaz = ławeczka po-
przeczna w płocie do przełażenia*
Pr. fil. IV, 865. Toż Tyg. ii. 1,
IX, 228. Sand. 264. Roczn. 229.
Zdr. .Przełazek* Święt. 711. .Wy-
sokie przełazki mój ojciec pogro-
dził* Pauli 206. .Przełazik* Sand.
25. II .Przełaz* = przewóz?,
most?: .Na onej rzece nie było
przełazu, więc... zwróciła się z pro-
śbą do konia, aby ją przeniósł
na drogą stronę* Zb. VII, 108.
Przełąbka = .przerębla* Zb. XII,
8. .Przełomka = przerębla* O.
Przełączka p. Przechylinka,
Przełęcz.
Przełęcz = .siodłowate przejście
na grzbiecie góry lub pomiędzy
szczytami* Wrześ. 18. .Przełęc
= wazki pas ziemi lub skały,
łączący dwie góry* Rozpr. X, 220.
.Przełęcka, przełącka (= przełęcz,
na grzbietowej linii góry albo
pasma gór (tak zwanej grani)
miejsce nieco spłaszczone (naj-
częściej pomiędzy dwiema wysta-
a80
Prfrtyikm — Przemienie
pteetni śdanami ^kai znajdojące
śięju przez które motna przejść
oa dn]|!ą stronę ^órr* Spr. V,
401.
Przelęczka p. Przełęcz.
Przełęcz v»tv: » Przełęcy^^ty = wy-
gięty, przegięty w grzbiecie np.
koń przełęcystr. dach przetęcystT«
Spr V. 401 '
Przelaroka p, Przeląbka.
Przelotek p. Przełóg.
Przełożyć: >Przei6żyć kijem* =
obić: >Nie paskodojcie , bobym
vas kijem przełożył* Krak, IV,
77. II > Przełożyć sie = przel)rać
miarę w jedzenia* ŚwięL 712. ||
> Przełożyło* : (Chłopakowi) » prze-
łożyło na Gromnicę na trzeci po
dwodziesto* = zaczął 23 rok
tycia Kam. 10. Toż ib. 170. >Jaź
mi po pięćdziesiąt przyłożyło* ib.
135. 'Przełożyło się* w temże
znaczenio: > Przełożyło mi sie na
pietna.Hty = zacząłem 15-tv rok*
Pr. fil. IV. 238.
Przełóg: >Nacieli my grocha na
przełfjga* Wisł^ Vin, 507. 'Za-
sadziłem grocha tam przy prze-
łogu^ przy dolinie* Łęcz. 50. Zdr.
»Przełożek«: > Nasieję ja groszku
tam, tam przy przełożko* Rad. I,
186.
Przełudzać (może przyłudzać):
• Przełodzac = wabić* Hilf. 177.
Przełyk o wać = wysmagać: »Wzioł
postronka, bez tylec ją przełyko-
wał* Maz. U, 148. >0n też jej
podziękował, przez plecy ją prze-
łykował* Lab. [, 299.
Przemachlować = » zamienić
z kimó jakąś rzecz na inną mniej-
szej wartości, dać się oszukać*
Świ(,4. 712.
Przemacierzały = >zleżały«
Rozpr. XVII, 56.
Przomanikować = > przepuścić,
np. pieniądze, ojcowiznę* PoW.
139.
Przemareować= > przemianę zro-
bić: mój chłop przemarcował kolo
a są«iada« Spr. IV, 338. Por.
Przemarcyć.
PrzemarcTĆ = >zamieDić się na
cośkolwiek* Pr. fil. UL 497. > Prze-
marcyć sie ^ zamienić się* święt
712. » Przemarcyć sie izfrymar-
czvć) = zamienić sie* Rozpr.
XVIL 92.
Przemarznąć: >Przemaihiąć* Rozpr.
ŁX, 276. >PrzemjafDąć* Ram.
166. II 'Przemarznąć = zaziębić
siec Osip.
Przemaszkiecić = >prxetrwonić
pieniądze na łakocie* Pr fil. V.
855.
Przemawiać = przymawiać: "Za-
częli mu zazdrościć i przemawiać,
że co on ma być taki przemą-
drzały* Zb. X1L 105. »Prxema-
wiać sie = robić sobie wzajemnie
wyrzuty* Święt. 712.
Przemawianie = zamawianie:
>Wróżbit t. j. szarlatan, trudniący
się kuracją chłopów: przemawia-
niem, wypędzaniem złego docba*
Kam. 108. Raba znana z przema-
wiania nad choremi* ib. 112.
Przemazgować = łprzemaz^-wać*
Święt. 712.
Przemądrzały: >Jak... doskonale
brał na rozum nauki, to ma za-
częli zazdrościć i przemawiać, że
co on ma być taki przemądrzały*
Zb. XU, 105.
Przemiarkować: »Ino ze go (dja-
bła) ksiądz przemiarkował* (i nie
dał mu iść tam. dokąd ten zamy-
ślił) Wisła I, 103.
Przemiarty = » przegłodzony *
Pobł. 73.
Przemiarznąć p. Przemarznąć.
Przemiąć: »Ja se młócę, z jedny
strony trochę przemnę, na drugą
przewrócę* Święt. 198.
Przemienić: >Toby sie byli prze-
minyli w ludzi* Pozn. VI, 93.
Przemierzać — Przemy knąć
381
• Przemienić się czem« = zamie-
nić się w co: »Przemienię ja się
ma^ą płociczką... Przemienię ja się
siwym gołębiem... Przemienię się
gwiazdeczką « Rog. n^ 285.
Przemierzać: »Przemnirzać«CheJch.
I, 183. Toż ib. II, 20. »Na prze-
łamanie niemowlęcia przemierza
się je. W tym celu należy wziąść
chustkę i wznak dziecko rozło-
żywszy, ręce mierzyć od łokcia
do łokcia chustką* Kuj. I, 94.
Przemierzły = >obmierzły« Fed.
406.
Przemileny = miły, drogi: »Mój
brat przemileny* Zejsz. 68. > Ma-
tko moja psemilena« Goszczyński,
Tatry 278.
Przemikicić= » przekabacić, zje-
dnać dla siebie* Pr. fil. V, 855.
Przemiknąć (?K.) = przemoknąć:
♦Jeszcze dwie takie tęcze (ulewy),
a ziemia przemiknie* Pobł. 101
p. w. Tęcza.
Przeminąć: » Przeminął go gniew «
= ochłonął z gniewu Zb. II, 143.
Przemiotniczek = »koszulka
dziecinna krojem ornatu z otwo-
rem na głowę* (Nie podano zkąd
wzięte Ł.).
Przemknąć: » Przemknąć = prze-
mknąć, przejść szvbko* Ram.
166.
Przemnirzać p. Przemierzać.
Przemocować się: >Przem6cowac
sS. = przeforsować się, przemę-
czyć się, przepracować się* Ram.
166.
Przemoezysty: » Przemocysty rok
dżydżysty, mokry* Pr. fil. IV, 865.
Przemorzyć się = strawić zje-
dzone, poczuć głód: »Nićm ten
ugotował, ten sie przemorzuł; jak
wzion jeś, zjad* (= nim ugoto-
wano drugie jadło, chłop po pierw-
szem jadle głód poczuł) Cisz. I,
263.
Przemot = >gdy nitka na okrągłem
motowidle opuści jeden z kołków,
na okręgu koła umieszczonych*
Ust. z Lidy.
Przemowa = > mowa pogrzebowa «
Mil.
Przemożenie = » możność* Zb. I.
28.
Przemóc się = zerwać sobie siły
np. potrzebne ci było dźwigać,
ześ sie az przemogła* Krak. IV,
318.
Przemówić z 3pp. = przemówić
do kogoś: > Karolince przemówił*
Rog. n® 59. » Przemówiłabym sło-
weczko, ale nie mam komu* ib.
n^ 192 II » Przemówić kogoś* =
namówić: > Stary nie móg sie od-
ważyć, ale ze un go przemowiuł,
wzieni i pośli* Chełch. I, 248.
» Przemówił (namówił) jednego żoł-
nićrza* Kieł. II, 230. || •Prze-
mówić* = zamówić: »Ułanicha
kila razy przemówiła* (chorobę)
Kam. 158.
Przemówka = » wymówka, wy-
rzut* Święt. 712.
Przemrzeć: » Człowiek głodu nie
przemrze, wszycko ine przecićrpi*
Cinc. 10.
Przemsza = > ścieżka lub drożyna
do przebywania przez mszary*
(t. j. miejsca bagniste, mchem
obrosłe) Osip.
Przemycić = > popełnić coś złego,
zbroić, zawinić* Święt. 712. ||
• Przemycić się* = przestać mieć
rozwolnienie: » Prosięta przemy-
ciły się* Maz.V, 56. Por. Mycka,
My cić się.
Przemykać: » Moja matusicko, daj
mnie za muzykę, bo ja za mu-
zykom dobrze nie przemykdm (=
rada go widzę)* (właściwie: za
muzykantem o mało nie latam Ł.)
Wi^a VIII, 219. Por. Przeni-
kać.
Przemyknąć = » przelecieć war-
tko* List St. Witkiewicza.
382
Przemylić się — Przenosić
Przemylić się = omylić się:
•Gdybym się w czem cokolwiek
przemylił* Wisła IV, 801. » Juści
to ja sie psiemyliN Del. 105.
Przemysł: » Jak do organisty przy-
sed, tak sie takim podńł, ze wsy-
stkie przemysły wić, co tyn or-
ganista robi* Zb. YIII, 316.
Przemyśl: » Zajdę do Przemyśla*
Rud. 147.
Przemyślać: »Przemfszlac=prze-
myśliwać* Ram. 166. || > Prze-
myślać* : >A jd jezdem taki, który
przemyśl d do tego młynarza* =
zamierza młynarza okraść Wisła
Vin, 811.
Przemyślny: > Rzuca się myśliwy
na przemyślne strony* Pozn. IV,
265. Por. Przesmyczy.
Przemyślować = rozmyślać: •Te-
raz dopićro zacon nas Twardoski
przemyślować nad tćm* Zb. V,
192. » Okropnie sie Jaś zaturbo-
wał i przemyśluje, jakby tu ucic*
ib. XI, 81. »Wciągle przemyśluje,
jakby go tu zgubić* ib. 94.
Przenadobny: » Panienka wyszła
przenadobnych obyczajów ; mu-
siała bydź z cudzych krajów*
Wójc. II, 241.
Przenagabany = nadużywany (?):
> Przenagabana cierpliwość obraca
się w popędliwość* Star. przysł.
24.
Przenaglać się = spieszyć się:
»Nie należy się przenaglać (spie-
szyć), lecz trzeba czekać* Hue.
599.
Przenajszlachetniejszy: »Drze-
wo przenajślachetniejse* (krzyża
świętego) Rozpr. IX, 191.
Przenamówić = » namówić kogo
do zmiany powziętego zamiaru*
Pr. fil. IV, 238. > Przenamówić
= 1, odradzić 2, odmówić słu-
żącego komu np. przenamówieł
moje dziwkę do siebie* Mil.
Przenaszać: > Przenaszac = prze-
nosić często* Ram. 166.
Przenąkać: » Przenakac = zbliżyć
się* (? K.) HUf. 177.
Przenc p. Przejść.
Przenikać = dążyć, biec: » Prze-
nika gwiazdeczka, przenika na
niebie i ja też przenikam, chłop-
czyno, do ciebie* Sand. 137. >Ja
moja matusiu daj roie za muzykę,
bo jń za muzykom dobrze nie
przenikam* Zb. Xn, 160 (p. obja-
śnienie do Przemykać Ł.). ||
> Przenikać* = przychodzić na
myśl: >I oto przenika igo rodzi-
ców i igo samygo... ze pewnie to
wyrok boski* Chełch. I, 273.
Przenizać = » przeciągnąć nitkę
przez igłę, lub cokolwiek przez
dziurkę jakąś* O.
Przenocować = przyjąć na no-
cleg: > Prosi, żeby ją... przenoco-
wała* Kuj. I, 120. » Przyjemnie
jćch przyjęna i przenocowała* ib.
155. » Przenocuj mnie* Kolb. 315.
Toż Maz. III, 309. »Przenocujże
mię* Pozn. IV, 310. Tak samo
z 4 pp. Pozn. VI, 19. Zb. IV,
100. Zb. V, 264. Zb. VUI, 79.
Zb. XII, 138. Chełch. I, 187.
Zejsz. 83. Wisła II, 114; ib. VII,
122. Fed. 124. »Aby go przeno-
cowała* Cisz. I, 118. II » Prze-
nocować się = spędzić noc: >Ni
miał sie gdzie przenocować* Kuj.
I, 119. »Chcę się przenocować*
Krak. IV, 150. » Przenocował się*
Pozn. VI, 18. Tak samo: Kieł. II,
227. Lub. II, 185; ib. 205. Zb.
IV, 196. Zb. VIII, 316; ib. 319.
>Kcę sie u nik psienocować* Zb.
VII, 61. »Sie przenocowali* Cisz.
I, 90. >Tamok sie przenocować*
ib. 152.
Przenosić: » Mam cie o coś pro-
sić: żebyś mnie nie chciała ocka-
mi przenosić* Wisła IX, 348.
Przenosie ^ — Przepalczysko
383
Przenosie r^ > przegródka pomię-
dzy nozdrzami nosa< Osip.
Przenosiny = » przeprowadzenie
państwa młodych na miejsce ich
zamieszkania* Zb. X, 235. Toi
Zb. XIV, 114. Fed. 126. Kai. I,
142. » Przenosiny = zabawa po-
ślubna u państwa młodych * Wisła
III, 513. Toż ib. VII, 731. Zb. I,
90. II » Przenosiny = udręcze-
nie, kłopot* Spr. IV, 338. Por.
Przenoszenie.
Przenoszenie = » przykre przej-
ście, zatarg np. miałek ś niom
Wielgie przenosenie* Spr.V, 401.
Przenukad: »Przenftkac = prze-
gnać, przepędzić* Ram. 166.
Przeoblec — przebrać, przeodziać:
»Przeoblecony = przebrany* Listy
paedagogickć a filologickć XII,
470. »Przeobluk sie zara i przy-
chodzi do bidnego* Chełch. I, 200.
Przeoczać = »o ptaku, gdy przez
sieć ucieka* Prz. ludu VI, 126.
Przeonaczyć = » przeinaczyć,
zmienić* Wrześ. 18. •Przeona-
czyć = przeistoczyć, przemienić*
Udz. >Przeunacyć* Rozpr. X, 298.
Toż Spr. V, 386 p. w. Onacyć.
• Przeonaczyć się = przeinaczyć
się, odmienić się, przebrać się*
Zb. I, 31. »Przeonacyć (sie) =
zepsuć (się), przemienić (się) na
gorsze* Spr. IV, 359.
Przeor: » Prze wuór= przeor* Rozpr.
VIII, 89.
Przeora: »S tej ta strony jeziora
zielini się przeora. Jeno ja się
rosśmielę, to przeorę zasieję* Lip.
55. »S tej ta strony przeory stoi
lipa zielona* ib. 120.
Przeorać: » Będę orał i przeorał
kochance odłóg* Pozn. V, 89.
Przeoryna = > przegroda, klatka
w stajni na konia* Zb. XI, 260.
» Posadził (parobka) konno na
przeorynie* ib. » Przeoryna =
ścianka, oddzielająca konia od ko-
nia w stajni, przegroda* ib. 264.
Przepadać się = przepadać, za-
chwycać się: 'Matka przepada się
za kwiatami* Orzeszkowa.
Przepadlisko= >bagno jgrzęskie,
'no to jest mokradle'* Ust od
Olkusza.
Przepadlista: »Tylko przyszed
ten przepadlista, ten czort* Pozn.
VI, 44.
Przepadlisty= »który dużo i czę-
sto je, a mimo to jest chudym*
Rozpr. IX, 213. Por. Przepa-
d z i s t y.
Przepadniony p. Przepaść.
Przepadować = przepadywać:
Desce przepadowały* Wisła VI,
144.
Przepadzisty = >dużo jedzący,
a zawsze głodny i chudy; na Ma-
zowszu 'przepadziwy'* Spr. IV,
311. Toż ib. 348. Por. Prze-
padlisty. || > Przepadzisty rok
= nie wróżący dobrych urodza-
jów* Osip. >Przepadzista zima =
zmienna* Kłosy VII, 279. »Pora
roku nieraz przepadzista z de-
szczem i śniegiem* ib. 279.
Przepadziwy p. Przepadzisty.
Przepalać: » Djabeł przesusza tu
skarby czyli przepala pieniądze*
Krak. III, 62. > Pieniądze (zako-
pane w ziemi) przepalają się* Zb.
XIV, 135. »Skarby... przepalają
się* Święt. 104. || » Przepalać
wódkę*: »Jest gorzałka przepa-
lana* Kieł. II, 100.
Przepalanie = »środek przeciw
przelęknieniu* (palenie lnu nad
głową chorego) opis Święt. 622.
Przepalanka = » wódka z mio-
dem gotowana* Top. 104. » Ura-
czyć się przepalanka* Kai. I, 74.
• Przepalanka = krupnik* Ust.
z Litwy.
Przepalczysko = » kawałek grun-
tu, na którym zwykle zboże wy-
384
Przepalić — Przepędzać
sycha przedwcześnie € Od St. Mle-
czki ze wschodniej części Pło-
ckiego.
Przepalić = »1, prędko przebiec
np. zając przepalił przez pole 2,
przejść kogo w czym« Pr. fil. IV,
285.
Przepałkonić sie = »przetrzeć
się, wyjaśnieć (o chmurach i po-
godzie)* Sand. 264.
Przeparzeniec z^ »człowiek nie
mający ukończonego wykształce-
nia (coś wiedzący i lepiej ubie-
rający się)« Udz.
Przeparzyć = » uderzyć kogo np.
dobrze chłopca wicią bez zadek
przeparzył« Krak. IV, 318. •Prze-
parzyć = uderzyć rózgą lub pa-
tykiem* Udz. Toż Święt. 712. Zb.
I, 63 p. w. Sparzyć. »Radaby je
(dzieci) nieraz przeparzyć paty-
kiem lub ręką« Mat. W. 5. »Zeby
go kto kijosem przez bary dobrze
przeparzyłc Wisła VIII, 283.
Przepasanka = »tasiemka lub
sznurek do przewiązywania ką-
dzieli* Pr. fil. V, 865.
Przepastliwy: »PrzepastlIwy ^
przepaścisty* Ram. 165. »Wprze-
pastliwym dole« Derd. 116.
Przepaścisty = zawzięty: »GłQ-
piaś ty z takiem przepaścistem
kochaniem I « Tyg. ii. 1, X, 378.
Przepaść = » zgubić jakąś rzecz,
stracić np. jużeś te pieniądze prze-
pasł* Udz. » Przepaść co = zgu-
bić, za bezcen sprzedać* Święt.
712. » Przepaść = zgubie, stracić
np. jużeście mi to przepaśli I* Zb.
I, 49. >Miałak se kochanka, alek
go przepasła* Zb. XII, 181.
Przepaść = zginąć : » Przepadło
ma(;ocho!« = już zapóźno Rozpr.
VIII, 168. > Konie przepadszy się*
= przepadły U.st. z Litwy. ^ Prze-
padł kamień woda* = przepadł,
jak kamień w wodzie Wisła VIII,
106. »0 bodaj to bagno listeckiem
przepadło* Kętrz. 61. »Przepa-
dniony* = zgubiony, zabity: »Ten
pon wstoł... bo i ón też był prze-
padniony i zmartwychwstał* Pozn.
VI, 44.
Przepaść: »Maju, maju, dej ipi ma-
ści, przepuscę cie bez przepaści «
Święt. 593. || » Przepaść = wielka
ilość np. przepaść jest grzybów*
Mst.
Przepaśny = przepastny, zawzię-
ty: »E! to garlac przepaśny* Spr.
V, 355 p. w. Garldc.
Przepaśnica = » pasek św. Je-
rzego* Maz. III, 344. || > Przepa-
śnica = gdzieindziej 'nieszczęśni-
ca*, wielka choroba, ciężka cho-
roba (z Krakowskiego) * Bib. Warsz.
LXXX, 629.
Przepatrzeć: »Psiepatrzał« =
przejrzał, przepatrzył Zb. VII, 66.
II » Przepatrzeć się* = przywi-
dzieć się: »Może ci się też prze-
patrzało, że to klecha, może to
chtó inny* Pozn. VI, 338.
Przepatrzowiny = » pierwsze od-
wiedziny u panny, po których do-
piero mogą nastąpić ^ndmówiny'*
Spr. V, 401. Toż ib. IV, 311.
Przepedać p. Przepowiadać.
Przepedzieć p. Przepowie-
dzieć.
Przepełszczyzna: » Przepełscy-
zna = grunt, na którym rośnie
bujnie słoma i nacina, ale nie
ziarno* Pr. fil. IV, 865.
Przepenetrować »a. spenetrować
= przejrzeć* Wisła III, 746 p.
w. Penetrować. » Trzeba przepe-
netrować torbę... cy tez niema za-
szytych talarków* Zb. X, 186.
Przepęd = »1, pędzenie bydła
2, zbytnie gnanie np. koni* Ust.
z Litwy.
Przepędzać: » Zapusty przepędzają
(miotłą), ażeby Post święty już
nadchodzący miał miejsce* Kieł.
I, 50.
Przepić — Przepiórka
385
Przepić: » Inne znowu zimna motna
przepić* (pcMkwaterek wódki wy-
pić, kieliszek do góry dnem po-
stawić i wyjść szybko nie zapła-
ciwszy, to febra przejdzie) Święt.
632. II » Przepić się = chorować
po opiciu się« ib. 712.
Przepiecek: > Siadła sobie na prze-
piecku* Wójc. II, 336.
Przepieczny = » bezpieczny, za-
bezpieczony, pewny* O.
Przepiękny p. Przepiękny.
Przepiełać = wyrywać zielsko co
większe* Pr. fil. IV, 857 p. w.
Pleć.
Przepiełucha = » przepiórka (żar-
tobl.) Osip. »Przepiełucha (prze-
piórka) przyzywa: Tójdźcie pled,
pójdźcie plećT* Wisła VII, 175.
Przepierać się ^ spierać się,
sprzeczać się: » Dzieci jak sie za-
ceni nad jadłem przepirać i bić*
Chełch. I, 55. »Jak sie tak za-
ceni przepirać* ib. 264.
Przepieraga: »Maga, maga, prze-
pieraga* Łęcz. 35.
Przepierdilsek: »Ptasek przepier-
dasek* (wyraz improwizowany K.)
Zb. X, 138. II .Przepierdoski =
przysnmczki* Udz.
Przepierdować: »Przepierdówać
= grymasić, przebierać* Spr. IV,
328 '
Przepierka: »Przepierka = małe
pranie* Pr. fil. IV, 238. || •Prze-
piórki = spory* Pozn. VI, 306.
Przepierkować= »o głosie sko-
wronka* Prz. ludu VI, 126.
Przepierować »a. Przepióro-
wać = wywodzić trele, śpiewać*
O. >Plaszek... głosem przepieruje*
Wójc. I, 227.
Przepierzenie = > przegroda z de-
śok Inb drzewa, dzieląca np. jedne
izbę na dwie* Udz. •Przepierze-
nie = przegródka z desek w izbie,
przeforsztowanie* Osip. » Przepie-
rzenie = przedział* Święt. 712.
Słownik T. IV.
Przepierzę = pisklę przepiórki:
•Płoszą wszystkie dzikie przepie-
rzęta* Pozn. IV, 100. Por. Prze-
piórka.
Przepierzica = »przepiórka* Hiif.
175.
Przepierzyć = » przedzielić pe-
wną przestrzeń deszczkami* Święt.
712.
Przepiękny = bardzo piękny:
• Przepiękne kwiaty* Wójc. II, 189.
• Przepiękny* Udz. •Przepiękne
saty « Łęcz. 1 50. » Przepiękną sza-
teczke* Zb. IX, 272. »Wiedom
przepieknom paniom* Wisła I,
311. »Przepikny jarzec* ib. VI,
145. • Przepiykne marmułowe s wo-
dy (schody)* Zb. V, 218.
Przepikny p. Przepiękny.
Przepilnować = spędzić czas na
pilnowaniu: »Bez te dwie noce
przepilnował* Chełch. I, 21.
Przepiór: » Młoda przepióreczka nie
ma ogoneczka, bo jej stary prze-
piór ogon eczek przebił* Rud. 137.
Por. Przepiórka.
Przepiórczę = pisklę przepiórki:
•Młode przepiórcęta* Wójc. II,
112. Toż Kai. 1, 177. Por. Prze-
piórka.
Przepióreczka p. Przepiórka.
Przepióreńka p. Przepiórka.
Przepiórka: »Formy: »Trzepiór-
ka* Kuj. II, 285. Zdr. »Przepie-
reczka* Lip. 67. •Trzepiereczka*
Pozn. V, 105. » Przepióreńka* ib.
11,315. •Trzepiereńka* ib.V,105.
II • Przepiórka = taniec, czasami
po oczepinach i po udawaniu ku-
lawej* Pozn. II, 315. •Przepiór-
ka = taniec* Pozn. III, 201; ib.
V, 105. Zb. X, 74. Rad. 1,114.
Was. 139. Juc. 198. •Przepióre-
czka = taniec ludu sandomier-
skiego pląsany w nocy po ocze-
pinach* Zb. I, 90. Toż Sand. 45.
•Przepióreczka = taniec* Pozn.
III 187. Kieł. I, 74. Kai. I, 141.
25
386
Przepiórować — Przepowiadać
II > Przepiórka = gra « Rad. 137.
Wisła II, 64. » Przepióreczka =
^rd* Wisła V, 558. || 'Przepiórka
= garstka niezżętego zboża zo-
stawiona na polu po żniwach
i spleciona w trzy warkocze* Maz.
V, 100. » Przepiórka = kępka
żyta. zostawiona przy dożynkach
na poln dla przepiórki' gwoli sta-
rożytnego zwyczaju « Pr. fil. IV,
865. Toż łaósy VII, 106. Por.
Przepierczę, Przepierz i-
ca, Przepiórczę, Przepiór,
P r z e p i ó r z y c a.
Przepiórować p. Przepierować.
Przepiórzyca: »A stanę ja sie
dzikom przepiórzycom « Wisła VIII,
702. » Dziką przepiórzyca « Zb. VI,
112. »Przepierzica« Hilf. 175 p. w.
Piepierzica. >PrzepjerzIca« Ram.
167. Zdr. »Przepiórzyczka< Pozn.
IV, 100. Por. Przepiórka.
Przepiórzyczka p. Prze pi ó-
r z y (• a.
Przepisać = napi.sać: » Papier, na
którym było przepisane, że ten,
kto złapie tę skrzyneczkę, żebv
wiedział* Zb. XIII, 104.
Prze [) i tek = »1, niesmak po wy-
Irzoźwicniu .się z pijanego stanu
2. pijatyka* Święt. 712. »Poprze-
pitkii ma być dobra kwaśnica*
ib 6. » Zaprasza... drużba do prze-
kąski i przepitku* Maz. I, 224.
P r z e p 1 a m i t o w a ć = przepowie-
dzieć: >Plamitarka przepiamito-
wała. (.'0 będzie mniała dziecko*
Ghełch. I, 139.
Prze |) lenić = » stracić majątek*
Pr. fil. V, 855.
Przeplotać = » przeplatać* Pr.
fil. IV, 238.
Prze p lęgnąć się = »wvrodzić
się* Pr. fil. V, 855.
Przeplotą = » wicie lub prątki,
k torem i wiąże się kołki w płocie:
na nich opierają się oblaki lub
żerdzie* Siir. IV, 367.
Przepłacić = przypłacić: >Nie-
jedna przepłaciła to zdrowiem*
Zb. XIIL 78.
Przepławka = » urządzenie, uła-
twiające rybom przebywanie prze-
szkód w ich wędrówkach. Niem.
Fischweg, Fischtreppe* Prac.
Przepłochy: »Żyto nie obiecuje
świetnego omłotu skutkiem t. zw.
przepłochów w kłosacłi * Czas
1885, n* 178.
Przepłot = > drabina na bierwio-
nach wkopanych do ziemi na po-
dwórzu, bardzo długie ma szcze-
ble, pomiędzy które zasadza się
zboże do suszenia* O. » Przepłot
= miejsce do suszenia na słońcu
przez długi czas snopów zbożo-
wych* Petr. » Na przepłocie... wi-
siała... skóra kusego wilka* Gliii.
III, 178.
Przepłynąć = przejść, upłynąć:
• Przepłynęło już temu kilka lat*
Zb. IV, 194.
Przepojne pieniądze = •pie-
niądze, składane przez gości we-
selnych na korzyść państwa mło-
dych przy piciu piwa* Pr. fil. IV,
238.
Przepołowić = >rozdzielić na po-
łowę* Tyg. ii. 2, IV, 274.
Przepomnieć = »zapomnieć*
Święt. 712. Lis. W temże znacze-
niu: >Psepomnieć* Rozpr. XX,
433. » Przepomnieć* Mil.
Przepomóc »kogo = przekonać*
Święt. 7 1 2. II » Przepomóc = po-
konać, zmóc: » W imię Boże, który
którego przepomoze* (w bijatyce)
Wisła VIII, 284. || .Przepomóc
się = 1, zdobyć się na co 2. do-
stać zapomogę* Pr. fil. IV, 238.
• Przepomóc sie = poradzić .sobie*
Święt. 712.
Przepor uczyć = »poruczyć, od-
dać* Petr.
Przepowiadać =^ mówić, opo-
wiadać: ».1ak se tam chłopi o nim
Przepowiadka — Przeprosić
387
przepowiadają, to on z wokomona
poszeł na prepinatora« Kam. 14.
>W drukowanem pisaniu (w książ-
kach) o gospodarstwie... przepo-
wiadają* ib. 51. » Jegomość o nim
przepowiadają, co uściwy* ib. 75.
» Prze posiada? = opowiadał* ib.
94. »0kolicne rzecy o ni przepo-
wiadał* Zb. IV, 208. II »Przepo-
wiedać = 1, wróżyć na przy-
szłość 2, opowiadać opowieść, po-
wtarzać to, co się od innych sły-
szało* Pr. fil. IV, 865. II »Prze-
pedać = podawać komu j-łowa
do powtórzenia* Święt. 712. »Jak
człowiek śpiewa, tak śpiewa, a jak
ten... co przepowiada, to hoda się
myli* Lub. I, 323. » Śpiewają na-
bożne pieśni za przewodnikiem,
który im je zwrotkami 'przepo-
wiada'* Święt. 548. || •Przepo-
wiadać = powiedzieć do kogo,
przemówić np. dopiero św. Józef
przepowiada do niego* Pr. fil. V,
855. II » Przepowiadać* = pod-
powiadać, wskazywać: »Dwa mie
wiedą za ramiona, bych nie upad
na kolana, a ten trzeci przepo-
wiadać, kiera nogę naprzód sła-
wiąc* Zb. IX, 260.
Przepowiadka = > powiastka, baj-
ka* Pr. fil. IV, 238. »Pr/epo-
widdka = powiastka, gadka*
Wisła V, 162. Toż Jastrz. »0 nie-
bie są u nas także różne przepo-
wiadki (opowiadania) i to wszystko
jest prawda* Matusiak Kw. 15.
Por. P r z e p o w i a s t k a.
Przepowiastka= » powiastka, le-
genda, anegdota* Pr. fil. IV, 865.
Toż ib. V, 856. »Przepowiastka
powiaslka, anegdota* Spr. IV,
328. » Powieści... noszą w gwarze
ludowej nazwy przepowiaslek, ba-
jek i gadek* Chełch. I, 10. »0 pa-
nie, co lubiał słuchać przepowia-
stków* ib. 50. Por. Przepo-
wiadka.
Przepowiedzieć: » Przepedzieć =
przepowiedzieć* Święt. 712. ||
»Wróz źle mu roki przepowie-
dział* (= odgadł) Święt. 489. ||
• Przepowiedzieć* = przemówić:
»Nic pan więcej do chłopów nie
przepowiedział* Kam. 32. >Kużdy
chłop Ciszkiem do się przepowie*
ib. 193. >Ani słowa przepedzićć
nie mogli* Święt. 472. >Nie do-
brze o nim przepcdzieli* ib. 490.
II > Przepowiedzieć* ^ zażarto-
wać: >Pan zajedno cosik przepo-
wiedział (opowiadał, żartował) chło-
pom, a oni w lepsze robili* Kam.
32. »Do niektórćj dzićwki... wo-
grodnik co przepowie (zażartuje)*
ib. 129. II 'Przepowiedzieć* =
zmienić: »Czyby ni można prze-
powiedzieć (z ambony) na Kaśkę?*
(zapowiedzi przedślubnych zam.
na Zofkę) Kuj. I, 50. || »Prze-
powiedzieć= 1, powtórzyć (zadaną
lekcję) 2, opowiedzieć coś nie-
prawdziwego* Mil.
Przepowijać p. Przepowinąć.
Przepowinąć =r: > odmienić powi-
cie* Pr. fil. V, 856. » Przepowi-
jać* ^ toż ib.
Przepój = » obrzęd przepijania
wianka podczas wesela* Pr. fil.
IV, 238.
Przepómnieć p. Przepomnieć.
P r z e p ó r = » przesmyk między ska-
łami* Pr. fil. V, 156.
Przepragnąć = »przeki-nać np.
mleko się przepragnie* Spr. V,
401.
Przepraszać = mówić egzortę na
pogrzebie: »Mówi jeden egzortę,
*jes obrany, to przeprasa' na tym
pogrzebie* Mat. 16.|| » Przepraszać
= zamawiać* Pr. fil. V, 856.
Przeprosić: » Przeproś Marysiu
swoją Mateńkę, w czemeś ją po-
gniewała* Wójc. II, 71. » Jasio
(jadąc na wesele) ojca przeprosił*
ib. 70. »Przeprojze go* = prze-
25»
388
Przeprosiny — Przepuszczka
prośże go Święt. 383. || » Prze-
prosić siec = udobruchać się,
dać się przeprosić: > Słoneczko
wysoko, śniddania nie widać; cy
sie pogniwali, cy ni mają co dać.
Jak sie pogniwali, to niech sie
przeproszą; niechże mi śnińdanie
na pole wynoszą* Zb. XV, 60.
. » Niech se tam gadają i krzycą;
przeprosą sie óni, przeprosą, jak
uźrą, ze jd jest królem* Święt.
374. II > Przeprosić się na śmierć*
= zginąć, umrzeć: »Tam się
wszyscy wojaczkowie na śmierć
przeprosili; jedno jeden nie prze-
prosił... bo on pedział, iż nie zgi-
nie, iż go kula minie* Rog. n°31.
Toż ib. no 33.
Przeprosiny = » część obrzędu
weselnego* (opis) Pr. fil. V, 856.
♦ Przeprosiny = gdy przy wyje-
ździe do ślubu panna młoda prze-
prasza rodziców swoich* Zb. I,
90. W temże znaczeniu: »Psepro-
siny* Zb. XIV, 173. •Przeprosi-
ny* Maz. 1, 222. Lub. I, 199.
Pleszcz. 63. II » Przeprosiny po-
śmiertne* = mowa pogrzebowa
przed wyniesieniem zwłok na cmen-
tarz ze stodoły lub trupiarni pa-
rafialnej Zb. XIV, 183.
Przeproszka = »zaprosiny na
wesele przez t. zw. placmislrza
lub proszaka* Wisła IV, 799.
Przeproś ba = » przepraszanie :
prosi Marysia swoich rodziców do
przeprośby do stołu (wesel.)* Pr.
fil. V, 856. » Pojadę ja (Drewicz
w nieN\oli) na przeprośbę pana
Puławskiego* Maz. II, 127.
Przeprowadzić = spędzić, prze-
być: > Przeprowadziłam tyla lat
w bidzie = spędziłam* Zb. II,
236.
Przeprowadzin y = >gdy pan
młody zabiera żonę do swego do-
nui* (opis) Święt. 162.
Przeprowadzka = > przeprowa-
dzanie się* Pr. fil. IV, 238. Toż
Tyg. ii. 2, V, 176. Kłosy XIII,
48
Przeprząc: » Przeprzidz = prze-
prząc* Ram. 167.
Przeprzeczyć = » przejść przed
kim drogę na poprzek np. zając
przeprzeczył mi drogę* Spr. V,
141.
Przeprzęgać: »Przeprzegac = prze-
przęgać* Ram. 167.
Przeprzeć = przekonać : » Rodzice
mu nie chco dozwalać, ale nie
mogli go przeprzyć* Chełch. I,
139. > Kiedy cie przeprzyć nie
mogę, to mozes jechać* ib. 225.
Prze puknąć się = pęknąć: »Gdy
obrane (gdzie się zbierze materja)
miejsce (w ciele) przepóknie się*
Zb. V, 280. ^Zeby sie odbitek
(miejsce bolące na pięcie) prze-
puk* Święt. 619. || »Bądź cicho,
bo ci sie przepuknie (rodzice lub
starsi grożą dzieciom chłostą* ib.
670.
Przepuknięcie = pęknięcie :
»W następstwie ich (bolączek)
przepuknięcia* Święt. 610.
Przepusta = > odstęp, szczerba,
luka pomiędzy zębami* Ust. z Pło-
ckiego od St. Mleczki. || »Prze-
pusła = dopuszczenie Bo>kie, za-
mieszanie, wielkie nieszczęście np.
powstała prawdziwka pr/epu.sta*
Krasn. 307.
Przepustka: » Śpiewają: jedna prze-
pustka, groch i kapusta* (w grze
w anioła i djabła) Wisła V, 662.
Przepustne: »W grze tak się mówi:
pierwsze przepustne, drugie ka-
pustne, trzecie darowane, czwarte
ukarane* Pr. fil. V, 856.
Przepuszczać p. Przepuścić.
Przepuszczenie: »Przepuscenie
^ dopust Boży* Mil.
Przepuszczka = » kawałek płótna
do cedzenia mleka* Pr. fil. V»
856.
Przepuścić — Przeniwać sie
389
Przepuścić = » przeprowadzić*
KJosy VIII, 86. || » Przepuścić,
przepuszczać « = przebaczyć, prze-
baczać: >Ze i nam pón Bóg prze-
pusca, i jd mu tez przepusce«
Cisz. I, 250. » Przepuścić = da-
rować « Mil. II » Przepuścić =
zmarnotrawić, przepić majątek*
Święt. 712. II » Przepuścić sie na
kogo == uprzedzić się do kogo«
Mil.
Przeputać == » fortunę zmarnotra-
wić* Tyg. ii. r. 1871, str. 166.
Przepytować = » przepraszać <
Spr. IV, 348. Toż Sab. 135. >Prze-
pytujem was bar-z piknie, coby-
ście sie na nas nie gnićwali*
Spr. V, 401 p. w. Przepytywać.
Toż ib. IV, 311. II .Przepytujem*
= z przeproszeniem: •Uchowa-
liśmy — przepytujem — piknego
wieprzka* ib. V, 402. >Kciai świ-
ni, (przepytujem), dać nadługse
życie* Wi^a VI, 141.
Przerabiać = » szuflować (zboże)*
Pozn. 1, 102. II » Tańcowała, nie
umiała, ino zadem przerabiała*
ib. V, 151.
Przeraduch = » niezgodny* Udz.
Przaraza = » ziarnko nierozwinięte,
które zaniknie i kłos będzie pu-
sty* Z lista S. Udzieli. > Będzie
przeraża na zboże* Zb. XIV, 133.
• Przeraża na zimniaki = zaraza,
kiedy liście czernieją i schną*
Udz.
Przerazić = » porazić, uszkodzić,
poniszczyć, chybić np. latoś psze-
nica była przerażona* Krak. IV,
319. II » Przerazić kogo lub się
= przestraszyć kogo lub się*
Osip.
Przerażeń ie = > przelęknienie *
Osip.
Przerobić: » Przerobie = przerą-
bać* Ram. 167. || »Przerabic sa
= przerąbać się, rąbaniem utoro-
wać sobie drogę* ib.
Przerabia p. Przerębel.
Przerabować: » Przerabówac =
przerębywać* Ram. 167. || » Prze-
rabówac sa = przerębywać się,
rąbaniem torować sobie drogę* ib.
Przerąbka = »przerębla« O.
Przerebek »(zam. przerębek) =
wyszycie na rękawach koszuli ko-
biecej przy ramionach* Pr. fil. V,
975. Por. Przeremki.
Przeredzić = »zdradzić* Kolb.
Słown. »Do innej sie kcnendujes
a mnie przeredzis* Maz. III, 241.
»Bo cie ten hultaj przeredzi (zdra-
dzi)* ib. I, 232. »Dzisiaj... mnie
przeredził (zdradził)* Kolb. 11.
• Przeredziłbym cie Anuś, ale mi
cię zal. Inne se przeredzaj, a mnie
pokój daj* Rad. II, 111.
Przeremki: » Składa się ona (ko-
szula kobieca) z następujących
części: stan, rękawy, przeremki,
ćwikle, kołnirz osewki« Was. 52.
Por. Przerebek, Przyramki.
Przerębel: » Jezioro, w^ którem...
wyrąbano przerębel* Choć. 107.
♦ Przerębla*: » W przeręblę* Pozn.
VI, 120. .Przerabia* Ram. 167.
» Scerębel = przerębel * Mil. »Przy-
ręmbel* Rozpr. XII, 9: ib. IX,
141. >Przyrębla* Rozpr. VIII, 193;
ib. IX, 161. Święt. 713.
Przeręczyć: » Przeręcyć = wyrę-
czyć np. przeręc ze mnie, bok
sie cysto umordował* Spr. V, 402.
Przeroczać = zapraszać: » Do je-
dzenia przerocz^li (= zapraszali)*
Hilf. 136.
Przerok = urok: »Lipę... prze-
ciwko czarom i przerokom uży-
wają* Pozn. III, 44.
Przeruszka: »Przeruska = prze-
rwa* Rozpr. XVII, 56.
Przeruszyć = przerwać: » Jeżeli
się kto ważyć będzie przeruszyć
nasz sen* Hue 462.
Przeruwać sie= » przerywać się
390
Przerw
Przeseblec
np. wiwaty sie nie przeruwały*
Pr. fil. IV, 287.
Przerw: » Do przerwi = do przerwa-
nia sic», do oberwania się, do wy-
czerpania .sił. np. do przerwi byni
robiła, żobv mieć na w.szyćko*
Pr. fil. V, 85f>.
Przerwa = rodzaj rośliny: »Ly8i-
machia Nnmmularia u ludu ru-
skiego wołoknvk a. porerwa t. j.
przerwa* Zb. 'VI, 272.
Przerwać = rozerwać : » Ch u ste-
czkę... na poły przerwała* Rog.
n° 30. » Przerwać* = rozerwać,
w grze w rzepę lub buraczek
Wisła III, 60. II » Przerwać się,
przewzijiść się = zmordować się,
dźwigając ciężary i z tego powodu
chorować* Święt. 712. »Przerwdł
się, jak dym na górę wynosiuł*
ib. 08. »neldonck... sam dźwigał
dalej, o mało sie z lego nie prze-
rwał w soi)ie« Beld 107.
Przerwibok = » przełącznik, ro-
ślina (na Szlązku)« O.
Przerw aniec= > pr/etacznik zwy-
czajny, Yeronica, roślina* Lub. II.
1Ó5. '
Przerwiec: » Czerwiec = prze-
rwiec* Zb. VI, 171.
Przerwij-żelazo: » Drugi (piesek)
• miał imię Przerwij-żelazo* Pozn.
VI, HO.
Przerw isk o = » rozpogodzenie się
po długich deszczach , np. hnet
sie zrobi przerwisko* Spr. V, 402.
Przerywany k r ó I = > nazwa gry «
(opis) Zb. X, 79.
P r z e r z e c = rzec, powiedzieć: » Nie-
który przerzek* Kam. 17. »Czy
ja też aby słowo przerzek do je-
gomości** ib. 74. »Ciężko mu
było przerzec słowa* ib. 122.
• Baba żalem przerzece* ib. 129.
»Ni słowem nie przerzekła* ib.
130. »Ni mu słowem dało prze-
rzec* (= nie mógł ani słowa wy-
njówić) ib. 146. >Nie przerzek:
'niech będzie pochwalony* ib.
163. >Ani słowem mu nie prze-
rzekła* ib. 164. » Język ledwo
przer/ecze* Pozn. I, 270. »Ni
słówka z kim przerzec* Kieł. 11^
117. »Jesce słowa nie przerzek*
Rad II, 91. TożŁęcz. 170. •Prze-
rzec- ze aby jedno słowo* Kai. I,
129. II > Przerzec się* = wymó-
wić coś nieopatiznie. »Pi-zerze-
kłam się tatusiu jakoś i tak mię
Pan Bóg nawidził* Krak. IV, 162.
Przerzeczka == » przemówienie*
Spr. IV. 338.
Przerzeszać: » Przerzeszac = prze-
wiązywać* Ram. 168.
P r z e r z e s z y ć : » Przerze.szf c = prze-
wiązać* Ram. 168.
Przerzetnica p. Przerzytnica.
Przerziadko p. Prz ej rzadko.
Przerziadło p. Przejrzadło.
Przerzić p. Przejrzeć.
Przerzucić się = » przeistoczyć
się, przedzierzgnąć się, np. djabeł
w psa, czumak w gęś się prze-
rzucił* Roczn. 229. » Przerzucić
się czym = przemienić się w co*
Pr. fil. IV, 238. » Przerzucę ja się
zł()łvm pierścieńcem* ib. Toż Wójc.
I, 243.
P r z e r z y p i ć = przeka>zlać : Su-
chotnik cała noc przerzfpił* Pobł.
83 p. w. Rzepie.
Przerzytnica: » Przerzetnica (prze-
rzulnica) = pierzyna wierzchnia*
Pobł. 74.
Przes.idno = zanadto: > 'Nie drogo
płacicie'. . 'A już to Bogiem nie
przesadno* Kam. 15.
Przesady = » zmowy, zasadzki *
Kopem. »Nie wiedział, jakie prze-
sady rui niego som* Zb. XV, 43.
Przesadzić przez kij = zbić:
» Przesadzę ja cię bez kij = zbiję
ja ci skórę* Kuj. I, 52.
Przeseblec == >przewdziać np.
kószdlS przeseblec, bo je decht
mókni* Ram. 166.
Przeseliny — Przespać
391
Przeseliny p. Przesyliny.
Przesforniać = przewałęsać :
»Pizcsforniać sie, zesfomiae. sfor-
niać sie np. całyś dzień tak ino
przesforniai; ze^forniałek calućki
dzień koło chałupy i nicek nika
nie zrobił; nie sforniaj sie koło
mnie, idź ka fces* Spr. V, 402.
Przesiadować = przesiadywać:
»Przesiadował« Kam. 87. Toż
Święt. 338.
Przesiedzieć = przesiadywać:
> Wałek ino u niego przesiedzi*
Kaspr. 10.
Przesieweczki: ^Będziesz moją,
jeno mi się przesieweczki w polu
dosloją« Pozn. V, 27.
Przesilać się = > ważyć się (o nie-
pewnej pogodzie) np jakoś dzi-
siaj od samego rana lak się prze-
sila* Ist. z Nałęczowa.
Przesilenie = nadmierny wysi-
łek: »Z przesilenia i clioroby...
umarli* Pozn. VI, 212.
Przesilić = » zwyciężyć* Ust. z Ja-
worza. II » Przesilić się* = wy-
silić się: » Palce lej ręki zdają się
jakby przesilone, skościało po ja-
kimeś czynie gwałtownym* Siem.
59.
P r z e s i p i a n i e p. Przesypianie.
P rzesiii r czeć: »Jak kto spomniał
iio nim, to az krew przesiurcała
po jej Iwarzycce* Zb. VII, 49.
Przeskarżać : »Przeskarzać =
oskarżać* Pleszcz. 41.
Przeskoczka = matka niezamę-
żna* Kam. 146. Toż Krak. IV,
319; ib. II, 117. Pozn. II, 151.
Święt. 712. Hempel. Kud. 37.
Wisła VIII, 493. Spr. V, 402.
Piatk. rdz. II .Przeskoczka =
przepiórka* Lub. II, 142. Por.
P r z e s k o c z n a.
Przeskoczna: > Przeskocna a. prze-
zimka = kobieta, która miaJa nie-
ślubne dziecko* Spr. IV, 381. Por.
P r z o s k o c z k a.
Przeskoknąć = przeskoczyć :
.Przeskokła* Chełch. IL 21. '
Przeskokować = przeskakiwać:
»Przeskokowali* Cisz. I, 181.
Przeskrobać = » zawinić, zbroić,
zrobić coś złego* Święt. 712. Toż
Krak. IV, 319. » Przeskrobać =
zawiele sobie pozwolić* Ust. z Li-
twy. II > Przeskrobać = obić*
Rozpr. X, 297.
Przeskubać >a. przeskrobać ==
zawinić* Krak. IV, 319 p. w.
Przeskrobać.
Przesłyszeć się = »źle, niedo-
kładnie usłyszeć np. on się prze-
słyszał* Kopern.
Przesmradzać = .grymasić w je-
dzeniu, w ubraniu* Panz. Toż
Pr. fil. V, 856. || .Przesmradzać
się = często z domu wychodzić
niepotrzebnie* Pr. fil. IV, 278.
Przesmutny: >Ach biada mnie
przesmutnemu* Rog. n® 199.
»A mnie przesmutnemu ciężko
listu przecYtać* Rad. II, 68. Toż
Kozł. 130.'
Przesmycze (?) = przesmyk (?):
»1 wysed myśliwy na przesmyce
stroną* Maz. 111,293. Por. Prźe-
smyczy.
P r z e s m y c z y : » Rzuci się myśliwy
na przesmyczą stronę* Oles. 63.
Toż Krak. II. 211. Por. Prze-
smycze, Przemyślny.
Przesmyk = »którędy zwierzyna
zwykle przechodzi. Na takich prze-
smykach zastawiano niegdyś sieci
łoWieckie* Pr. fil. IV, 865.
Przesmykacz = >1. włóczęga 2,
zwierz przechodni* Wrześ. 18.
P r z e s n y p. P r a s n y.
Przespać = » za płód nić dziewczy-
nę np. wóna bfła wnet przespa-
na* Ram. 168. »Dzewczą hfio..,
przespane* Hilf. 123. Toż Pobł.
74. II » Przespać się = mieć dzie-
cko nieślubne np. przespała sie
Kaśka od Kuby* Spr. V, 402.
392
Przespanie — Przestrono
>Przei$pać się r= dziewczyna wol-
nego stanu zapada w ciążę. Ta
zwroty: 'Kto ją przespał?' — 'od
kogo się przespała?'* ib. IV, 348.
Przespanie = sen: »Idź do izby
i prześpij się; ostatnie to i prze-
spanie, dusa z ciałem się rozsta-
nie. Maz. V. 291.
Przes panica > a. p rzęs panka, prze-
skocka = matka nieślabnego dzie-
cka* Spr.V, 402. Toż ib. IV, 311,
348. »Przespanica = cudzołożni-
ca* Wrześ. 18. Toż Rozpr. X,
298.
Przespanka: > Nieślubny ino od
przespjinki* Spr. V, 342 p. Prze-
spani c a.
Przospe racja p. Desperacja.
P rzęs p rada p. Frzestrada.
Przestać: Formy: » Przestaj* =
przesłań Sand. 66. Toż Kieł. I,
101. Nieosobowo: »0d tego casu
przestało stękać* Wisła VII, 107.
Przostany = przejrzały: >Poziem-
ki przestane* = przejrzałe Ust.
z Nałęczowa.
Przesta ńsko = nazwa miejsco-
wości (podanie o powstaniu tej
nazwy) Wisła V, 648.
Przestawić: »Matka go przesta-
wieła do wojska, do polskiego,
za Poldków i oddała* Cisz. I,
130.
Przestawka = » sieć różnej dłu-
gości, obsadzona na kijach, uży-
wana podczas połowu ryb na spu-
stach « Prac.
Przestąpić = zastąpić drogę :
• llgnijżc się ))anieneczko do pasa,
przestapisz-ci pawiowi od lasa>
Kuj. I. 270.
Przesta pion i o: »Cy mie Bug ska-
rńł za przeslompićnie słowa matki,
ry co!* Cisz. I, 130.
Przest erczyć = wytknąć: »Prze-
sUTczyć głowę* Hue 51 1.
P r z e s I o r k o w a ć --= w y tykać : » Prze-
slerkuje głowę* Hue. 710.
Przestęp = > nazwa rośliny, zwa-
nej inaczej ośpiwrzodem lob śpi-
wrzodem* Pr. fil. IV, 865. .Prae-
stęp = Brvonia alba* Wisła I,
102. Toż Zb. VI. 235. .Jeden
przestęp jest 'c(ł)owiecy, świato-
wy', a drugi jes 'krowi' « Mat. śp.
II, 4.
Przes tępnik = >bezbożnik* Parcz.
II >Przestępnik = ziele, które się
na płotach obwija* Giuz. 514.
Przestępować = zastępować dro-
gę : » Jasio jedzie... prze>tępuje
w drodze Ka-ince* Maz. V, 299.
• Jasio (Kasi)... przestopuje drogi*
Wójc. I, 62.
Przestojały = » przestały, zadoj-
rzały* Was. 245.
Przestój eć się: »Przestojec sS =
stać zadługo, przestać siec Ram.
169.
Przestrach = > roślina lecznicza
od przestrachu dzieci* Pr. fil. V,
856. Toż Wisła VIII, 353. » Prze-
strach = skrzyp, przęsłka {Hip-
puris, Tannenwedel)* Lub. II, 160.
Przestrada »a. przesprada = prze-
stroga* Pozn. IV, 27 i. »Jara nie
.słuchał ojca, ni przoslrady bra-
ta* ib.
Przestraszliwy = »łatwo się
przestraszający* Pr. fil. V, 856.
Przestrasznie ^ bardzo wiele:
»Miśł król córkę. Przeslraśnie sie
uo nie królów ubiegało « Zb. V,
251.
Przestraszny = okropny: » Prze-
straszna... nowina* Zb. X, 177.
II » Przestraszny = ogromny* Mil.
>Nie bądź kobito, tyło stuń sie
przestraśno śkapo* Chełch. I, 34.
Przestrono: » Przestrono = prze-
strono, przestronnie* Pr. fil. IV,
238. >Ma przestrono w gębie =
wszystko mu jedno, czy powie
prawdę, czy fałsz* Cinc. 23. •Po-
tem tiiricą dzie przestrono, dzie
ci;isno to nie* Mat. 9. »Prze-
Przestrony — Przeszkadzać
393
stworno = przestrono* Kuj. II,
275. Por. Przeslrzeniej.
Przestrony = obszerny: •Ręka-
wiczka i trzewiczek, kiedy są prze-
strone« Oies. 151.
Przestrzał = »bywalec« Rozpr.
III, 375.
Przestrzegać się = dybać, czy-
hać, zasadzić się: >Liptowianie
sie przćstrzćgali na niego* Zb.
XV, 5.
Przestrzeni ej ^ bardziej prze-
slrono: » Będzie mi przeslrzenij«
Zb. XII, 143. .Wydżze sobie do
sieni, będzie ci tam przestrzeni*
ib. 199. >Bedzies mia{ tam prze-
strzeni* ii). XIV, 93. » Będzie mu
przestrzeni* ib. 99.
Przestrzeli r. m.: »Chcę panom
pokazać, jak na małym przestrze-
niu sprytnie urządzić się można«
Zb. I, 22
Przestworno p. Przestrono.
Przesuch >a. przesusza =
przeschnięcie dróg na wiosnę* Ust.
z Litwy.
Przesukiwać »a. su kac = za po-
mocą kołowroika przenosić nici
wątku z przed zioń, umieszczonych
na wijakach, na cewki* List. By-
stronia. Por. S u k a ć.
Przesusza p. Przesuch.
Przesuwać = » przebiegać (o dzi-
ku, o jeleniu) myśl.* Pr. fil. V,
866.
Pr z es warzyć = przekrzyczeć :
»Nikt nie móg (baby) przegadać
ani przeswarzyć... Pan... dawał...
kobity do nij swarzyć się, zęby
ją przekrzycały * Krak. IV, 229.
P r z e s y 1 i n y = »zasiągnięcie wia-
domości przez kobietę przed sko-
jarzeniem się małżeństwa* Święt.
712. Toż Rozpr. XVII, 92. .Prze-
seliny*: >Wiecie? u Galicliy mu-
zyka, przeseliny Grzesia z Maryną*
Sewer.
Przesypać = posypać : » Leżą...
z twarzami mąką przesypanemi*
Bar. 2Ł || » Przesypać = dre-
wniany budynek przebudować ze
starego drzewa na nowo. Win-
centy Pol pisze: Mlekroć tylko
młyn był przesypany'. Przesypać
statek = przerobić na nowo na-
czynie z klepek* Pr. fil. IV, 866.
Przesypianie = sen , spanie :
»Prześpijze sie. — Trudne moje
przesypianie* Wisła II, 139. Toż
ib. III. 585. »Przesipianie*: > Wie-
czne przesipianie* Kuj. II, 49.
Przeszadzać = wymawiać ż, cz,
sz zamiast z, c. s: > Organista...
nadętym językiem porządnie ła-
ciną upstrzonym przeszadza w mo-
wie czyli oracvi powitalnej* Krak.
I, 255'.
Przeszary: »Co ładne to ładne my
tu rzeczy nadybali, ale... my tylko
stare i przeszare nabywać umie-
my* Lub. I, 180.
Przeszatrować = » przetrzeć «
Petr.
Przeszc/.erzać: > Przescyrzać a. wy-
scyrzać sie = wykpiwać* Mil.
Przeszczyknąć: »Przescyknąć =
przerwać paznogciami* Święt. 712.
Przeszeptać = zapewne przega-
dać: » Świekry -matuli nigdy nie
przesepce... świekry -matuli nigdy
nie przesceka* Rad. II, 54.
Przeszkadzać = straszyć: »Nocą,
powiadają, że tutaj przeszkadza*
Tyg. ii. 1, X, 456. » Teraz nie-
czysta siła nie przeszkadzała wi-
domie* Zmor. 158. > Dzwoniące-
mu tamże pochowani przedniejsi
wodzowie Krzyżaków jękiem, a na-
wet otwieraniem się mogił prze-
szkadzali* Kuj. I, 32. 'Tam bar-
dzo kusi i przeszkadza* ib. 116.
Toż ib. 117. > Przez poświęcenie
domu , w którym to licho prze-
szkadza, można się pozbyć prze-
szkody* Gluz. 608. » W. .starym
zamku... przeszkadzało* Bal. 85.
394
Przeszkoda — Prześlqgły
> Przeszkadza = domowy duch,
zwany szpukiem, straszy t. j. ha-
łasuje na poddaszu domu mie-
szkalnego nocą« Osip. »W tym
kościele przeszkadza* Kozł. 850.
»Po śmirci chodzić i przeszka-
dzać* Ib. 359. »Złe przeszkadza*
Was. 92. »Nic nie prześkadzało*
(== nie straszyło) Chełch. I, 21.
• Prześkadzało* ib. II, 36. >Prze-
śkadzać* ib. 78.
Przeszkoda = strachy : » Przez
poświęcenie donm... można się
pozbyć przeszkody* Gluz. 508.
»Prześkoda =^ nad przyrodzone stra-
szydło* Mil. »Przeszkoda* w temże
znaczeniu: Was. 85. Lub. II, 197.
WisłH VIII, 272. II >Tu ma pan
jakaś przeskode w ogrodzie, ze
jabjtonka zjote jabka rodzieja i u-
schja* Cisz. I, 148. || »Za prze-
skodom być = nie podobać się*
Rozpr. Xl', 187.
Przeszkód nica: * Złośliwa czarno-
księżnica przebiła mnie... i dopo-
kądem się nie wydobył na wierzch
z uwzialku przeszkodnicy, nie nio-
gł(*m świecić* Krak. III, 29.
Przeszkodnik: >Przeskodnik =
szkodnik, przeciwnik* Krak. IV,
319.
Przeszkodzić = przeszkadzać : > Już
ci tu nie będę malnlu moja... wię-
eyj przeszkodzić* Rad. II, 54. ||
• Przeszkodzić* = szkodzić: »Bi-
jom z łiarmńt, coby sie to (syre-
na) kryło, bo to jest przeskodza-
ce* Zb. XI, 4.
Przeszpieg: » Prześpiog = wszyst-
kowiedz, ciekawiec. W^ysłać na
przośpiegi = na zwiady, dla za-
sięgnięcia języka* IV. fil. IV, 865.
• Prześpiegi = podpatrywania,
schadzki i zmowy* Krak. IV, 319.
>Ktoby... był tam na prześpie-
gach* (= podpatrywał) Krak. III,
95. »Clicąc się wywiedzieć o uspo-
sobieniu 'ojców' dziewczyny, wy-
syłają 'na prześpiegi' swachę* Fed.
33. II »Prześpiegiem = fortelem*
Lub. II, 154. >Prześ()iegi = po-
mysły* Mil.
Przeszturnąć =: przebić: »A ciej
bocie pekanowi przeszlurnęne skó-
rę* (= a gdy haki węgorzowi
przebiły skórę) Derd. 106.
Przeszybnąć = » przebić , prze-
kłóć np. ostry, zimny wiatr na
wskroś przeszybnie* Czark.
Przeszykować: »Luśnie (co się
drabiny przesykuje)* u wozu na
luśniach wspierają się drabin v
Maz. III, 52. '
Prześcielić = podesłać : > Wyjon
smatke z kiesonki, przcścielił pa-
nu, a len suchom nogom przęseł*
Zb. V, 190.
Prześcień p. Pierścień.
Prześcieradko: » Prześciradko ■=.
prześcieradło* Zb. I, 22.
Prześcieradło: » Pieściradło =
prześcieradło* Mil.
Prześcigły = » przejrzały* Krak.
IV, 314 p. w. Naścigły. Por. Na-
ścigły.
Prześci[)ny= » dowcipny* Parcz.
Toż Mil.
Prześkadzać, Prześkoda p.
Przeszkadzać, Przeszkoda.
Prześl ad o w^ ać »a. naśladować =
1, napierać, njicierać, deplać po
piętach 2, naslawać na kogo, na-
pastować, tępić* Krak. IV, 313
p. w. Naśladować.
Prześladownictwo: »Przeslado-
wnictwó = prześladowstwo, prze-
śladowanie* Ram. 168
Prześlady = » dolegliwości : dzię-
kować Irza Bogu za Jego prze-
ślady t. j. za dolegli^o.^^ci zesła-
ne* Zb. II, 236.
P r z e ś I ą gł y = 1 , przemokły 2, roz-
lazły, nieporadny* Święł. 712.
Toż Rozpr. XVII, 92. »Prześlagły
= o szyi przylękowatej* ib. 68
p. w. IJśląknać. »Prześlagły =
Przeslepić — Przelasiek
395
niedołężny, powolny, zmęczony*
Spr.V, 402.
Przeslepić = »omylić się« Udz.
Prześlica p. Przęślica.
Przesłużony = >o robocie nie-
równo zrobionej np. przędza prze-
służona t. j. nierówna* Spr. V,
402.
Prześmianki = > niedorzeczności «
Pr. fil. IV, 238.
Prześmiargnąć = prześmierdnąć:
>Nie chcę siewski córki, bo prze-
śmiargła smołą* Kozł. 111.
Prześmiewny = » lubiący szydzić,
żartować* Parcz.
Prześniak >a. przaśniak = rodzaj
sucharków, przaśny placek* Petr.
Prześnica p. Przecznica.
Prześpekulować = zauważyć,
podpatrzyć: >Wzion prepinator
kluce i posed zamknąć swoją
krowę na noc. Tak osust prze-
śpekulowaj .. wstaj w nocy... i wy-
wiód krowę* Cisz. I, 239.
Prześpieczeńslwo p. Przez-
pieczeńslwo.
Prześpiecznie p. Przezpie-
czn ie.
Prześpieczny p. Przezpieczny.
Prześpieczyćsię: » Prześpiecyć
sie = ubezpieczyć się, spuścić
si(^ na kogo* Zb. I, 35.
Prześpieg a. Przeszpieg.
Prześpiewać: » Choćby ten słowi-
cek prześpiwał gaicek, juz sie nie
powróci pirsy zaiotnicek* Wisła
VII, 147. II » Prześpiewać* =
spędzić na śpiewaniu: »Moja ka-
żda godzinecka prześpiewana; śpie-
wam godzinkę* Pleszcz. 218.
Przeświadować p. Perswado-
w a ć.
Przeświarcać = » sprzeczać się *
Pr. fil. V, 856.
Prześwidreyć sie=» przekonać
się* Pr. fil. IV, 238. Toż Rozpr.
XVII, 83
Przeświecić: » Małe dziecko, jak
się w nocy odkryje i padnie na
nie promień miesięczny, zostaje
przeświecone, t. j. nagle dosl.ije
gwałtownej choroby, która najczę-
ściej śmiercią, często kalectwem
się kończy* Tyg. ii. 1, XII, 51.
P r z e ś w i t o w a ć : » Gdy się niobo
z chmur przeciera, n)ówią, że:
prześwituje* Krak. IV, 319.
Przetacek p. Przetak.
Przelać u ś p. Przetak.
Przetacza r z: >Budzowianie (mają
przezwisko) przelacarze, bo robią
przetaki* WidsL IX, 80.
Przetaczysko: »Capcysko niby
stare przetacysko* Sand. 68.
P r z e t a i ć : » Żebyś kaszy (gotując)
nie prze taił!* Beld. 43. Por. Do-
taić
Przetak = »silo z dużemi otwo-
rami* Rozpr. XI, 187. Zdr. 'Prze-
tacek* Rad. I, 219. Toż Spr. IV,
381. »Przetacuś* Zb XV, 88. ||
» Wziąć kogo na przetak = obma-
wiać kogo* Cinc. 40.
Pr zet a lać się = » przewracać się *
Zb. X, 251.
Przetalina = * przerąb, dukt. w le-
sie, rozkryte miejsce, łysina wśród
śniegu etc. przerwa a. szpara na
ziemi, łące, lodzie* Ust. od Lidy.
Przetapianie = » środek przeciw
przelęknieniu* (topienie wosku,
opis) Święt. 622.
Przetarć = > przetrzeć* Petr.
Przetargować = » targować się,
lecz nie sprzedawać mleka* śro-
dek na odczynienie *przyroku\ za-
danego nabiałowi Pozn. VII, 113.
Przetargowa nie = » pozorne
sprzedawanie nowo kupionej świni,
gdy la u nowonabywcy jeść nie
chce* Chełm. II, lVl.
Przetasiek: »Za przetaśkiom (==
płot, gdzie ułatwione jest przej*
ście zabitym kołkiem lub de>ką
w płocie) zmawiała się Baśka
z Śląskiem* Wójc. II, 196. (Za-
396
Przetłoka — Przetyrmanić
pewne omyłka druku, zam. za
przełaśkiem K.).
PrzelJoka= » przedeptanie śniegu
dla umożliwienia komunikacyic
Spr. V, 402.
PrzetJuc: » Wielu ginęło przetlu-
czonych przez padające dęby, baki,
modrzewie « Lud. I, 205.
Przetłu czenie: >Baba w łyb tłu-
kła, a znaku jescy nie buło do
przelłucenia* (baba, tłukąc kijan-
ką płótno na głowie męża, chciała
je przedziurawić) Zb. VIII, 301.
Przetłumaczyć = wytłumaczyć:
»To mu przetłumacy, ze nic nie
zrobiła. Wisła IX, 105.
Przetmienić = > przemienić* Kuj.
II, 285. Toż Pr. fil.V, 856. Parcz.
Przetnica = > przecznica , brózda
poprzeczna przez zagony, którą
ścieka woda z pól* Święt. 712.
Toż ib. 2. Rozpr. XVII, 92.
Przetok p. Przejma.
Przetonckać = zmarnować: »Ca-
lućki dzień przetonckał i nie zro-
bił nic* Spr. V, 402.
Przetornić = » przetrząść, o dre-
szczach np. tak mnie przetorniło*
Pr. fil. V, 856.
Przetracić = stracić: » Pieniędzy,
które... przetracił* Bar. 26.
Przetranowić: » Prze tran owić =
przemarnować, przemarnotrawić*
Ram. 169. Toż Pobł. 74.
Przetrącenie = przekąska: »Na
pierwsze przetrącenie mają być
trzy dania* Tyg. ii. 1, XIV, 172.
Przetrącić = przełamać: » W krzy-
żu niby przetrącony* Kam. 170.
• Jedna sośnia to sie na dwoje
przetrąciła* Chełch. I, 144. ||
>Przelracić = zjeść co, przegryźć
co* Zb.' I, 49.
P r z e t r y ź n i ć = » zmarnować * Pawł.
Przetrzusnąć= » utrząsnąć, ober-
wać się, przełamać* Pr. fil. V, 856.
• Zbójca z przetrząśniętym języ-
kiem* = z językiem skaleczonym
Kuj. I, 159. Por. jednak: »Dźwi...
jednemu nogę przytrzasły* ib. 160.
Przetrzeć się: >Niech gospodarz
wyprzęze kunie i puści za cha-
łupę, niech sie przetro* Chełch.
II, 107.
Przetrzeźwić się = > polepszyć
się np. przetrzeźwiło mi się w cho-
robie* Zb. II, 251.
Przetrzwać = » przetrwać, prze-
cierpieć* Pr. fil. V, 856.
Przetrzymać: » Niektóre zimna (fe-
bry) można przetrzymać, gdy *na-
wiecy sie w tem zimnie chodzi'*
Święt. 632. » Wszystkie trzy córki
już nie żyły, bo przetrzymały
swoja godzinę* (trzy 'mory') Pozn.
VII, 41.
Przetu rman ić = »przehulać« Pr.
fil.V, 856. Toż Święt. 712. Por.
Przetyrmanić.
Przetwierać się = » otwierać
i zamykać co chwilę drzwi, wy-
chodząc z izby i zaraz wracając*
Święt. 712. > Drzwiami od chlewa
ktosik sie przetwierń* ib. 419.
Przetwierdzać się >w czem =
grymasić, przebierać np. ludzie
mieli dużo chleba i przetwierdzali
sie w niem* Spr. IV, 328. Toż
Wisła VII, 110.
Przetyczek: » Nad przetyekiem
tycki, na polu krzemvcki« Krak.
II, 110.
Przetyczka: »Przetycka = drut,
służący do przetykania fajki* Udz.
>U pasa na smyczku wisi kozik
i przetyczka* Dygas.
Przetynąć = zam. przepłynąć ? :
'Szeroki jareczek nie można prze-
tynąć... szeroki jareczek a bystry*
Zejsz. 75.
Przetyrmanić = » zniszczyć ma-
jątek, stracić pieniądze np. to tyr*
mdk, przetyrmanił całom ojcyzne*
Spr. V, 402. » Przetyrmanić =
zniszczyć* Rozpr. X, 298. Toż
Przeukśzka — Przewieść
397
Wrześ. 18. For. Przeturma-
nić.
Prze II kazka = » czasem znaczy
przepowiednia* Spr. V, 403.
Przeukazowad = » przepowia-
dać* Spr. V, 403 p. w. Przeu-
kazka.
Przeumarcie = » letarg* Spr. V,
403.
Przeumarty > człowiek = człowiek
w ielargu* Spr. V, 403 p. w.
Przeumarcie. Toż ib. IV, 311.
Przeunacyć p. Przeonaczyd.
Przewaby = > uczta u młodych
małżonków, która kończy cały
obrzęd weselny* Pleszcz. 77. Por.
Przebaba.
Przewalać = » grzebać, przewra-
cać w czem np. nie przewalaj
w jadle* Spr. V, 119. »Ten głupi
przewala w piniędzach* Chełch.
I, 91.
Przewalić = » przewrócić < Pr. fil.
III, 307. II >Przewalić kogo =
uderzyć kijem * Święt. 712. »Prze-
walić logą = uderzyć laską* Pr.
fil. III, 307. II »Przewalić ^ię =
przejść* Święt. 712. »Jak to sie
przewali, wtenczas zlezę* Beld.
30. » Jak sie ta robota trochę prze-
wali, to przydemv do ciebie* Pr.
fil. III, 285.
Przewalisty = >dużo jedzacv<
Spr. IV, 367.
Przewałkownić = » przebiedo-
wać np. przewałkowniłam całą
zimę z tym gułajem (niezdarą)*
Zb. II, 251.
Przewarzyć= » przegotować * Mil.
> Wdowa mliko przewarzyła im,
jako podróżnym ludziom* Kuj. I,
155.
Przeważać: »W połowie wielkiego
postu przeważają post w ten spo-
sób, że w gałązkach drzew przy-
wiązują... fiaszeczki z olejem* Mat.
Zap. 15.
P r z e w a ż a n k a : » Bo te krakowian-
ki wielkie przeważanki, nie chcą
chleba, sera, jeno obwarzanki*
Pozn. IV, 43.
Przewdziad się p. Przewlec
się.
Przewdzianie = » bielizna * Święt.
712.
Przewdzidty = » przeodziany,
ubrany na nowo* Pr. fń. V, 856.
Przewernąć = > przewrócić* Pr.
fil. IV, 238. Por. Prze wer tnąc
się.
Przewertnąć się= » przewrócić
się np. z jednego boku na drugi*
Parcz. Por. Przewernąć, Prze-
wyrtnąć.
Przewiadować się p. Przewie-
dzieć.
Przewiąsło p. Powrósło.
Przewidzieć p. Przewiedzieć.
Przewiedzenie: »Zeby uchronić
oborę od przewiedzenia, t. j. przej-
ścia tego, co jest dobre, gdziein-
dziej* Pleszcz. 100. Por. Prze-
wieść się.
Przewiedzieć = poznać, zwie-
dzić: >Do ciebie... dróżeńkę (nogi)
przewiedziały* Zb. II, 49. »An-
toś... chciał przewiedzieć świata*
Lip. 174. Toż Lub. II, 6. •Prze-
widzieć*: >Ja niewiele przewi
dział świata* Sień. 254. || » Prze-
wiedzieć się, przewiadt)wać się-
= wypytywać* Pr. fil. IV, 865.
II » Przewiedzieć się = dowie-
dzieć się* Spr. V, 119. » Jakby
to można... na prawdę sie o tern
przewiedzieć* Chełch. 1, 56. » Prze-
wiemy sie o wszystkiem* ib.
Przewielce: »Toć tam były wi-
delce, toć to wsystko przewielce
(długie). Maz. III, 148.
Przewieldzyć = »zrobić zawiele
(iron.)* Święt. 712.
Przewiesizna= > wystająca część
budowli, niem Ueberhang* Mrong.
780.
Przewieść = przesunąć: »Wzie-
39H
Praewieźć się — Przewodny
na... trawkę, przewiedla popod nos
pienkowic Zb. XV, 17. || »Prze-
wie.ść< = oszukać: »Toś ty mnie
lak i»rze wiodła* Tyg. ii. 1, XII,
18. II » Przewieść* = spsocić:
>CoHi [irzewiódł = coś przeskro-
l)ał« Cinc. 9. || » Przewieść się*
= wynieść się, zniknąć, zmar-
nieć: > Żadnego nasienia... na siew
nie odstępować, bo się przewie-
dzie* Wisła VII, 733. »Aby się
gospodarstwo nie przewiedło t. j.
nie poszło za nieboszczykien)* Zb.
XIV, 122. II .Przewieś se =
znaleźć fiunkt oparcia, wybrnąć
z trudności, poradzić sobie* Święt.
712.
Przewiozę się = przejechać się:
» Tatuś nie jeździł za życia na
koniu, to nioch się przewiezie*
(po śmierci) Zb. X, 186.
Przewięzisty = * szczupły w pa-
sie np. przewięzisty jak osa* Osip.
Przewieź = » wazki pas ziemi po
obu stronach wodą oblany; jeogra-
llczny przesmyk, czyli międzymo-
rze* Osip.
Przewijać: » Przepił sam pieniążki,
żonka moja nie wie, przewijaj,
wywijaj, jak się ona dowie* Zejsz.
106.
Przewinąć s i ę = przejść: » Widz...
[)rzewinon sie po izbie* Zb. XL
122. II >Przewinąć się czym =
przemienić się w co np. przewinę
jA się... tą siwa gaseoką* Pr. fil.
IV, 238.
Prxe wiosło p. Powrósło.
Prze witać = » przywitać * Pr. fil.
V, 85tt.
Prze witanie = » przywitanie*
Oles. 405,
Przewlec się » a. przewdziać się
= zmienić brudną bieliznę na
czystą* Święt. 712. »Przewlec
sic« = przebrać się: > Przewłok
sio w czyste pradło* Krak. IV,
318 p. w. Pradło. »Nie mając
w co się przewlec* Pozn. II, 66.
>Sum (sam) przewłok sie* Chełch.
II, 94.
Przewleczenie=> ubranie, w któ-
re się kto ubiera lub przebiera*
Doraan. »Przewlecenie = bielizna*
Spr. V, 402.
Przewlekać się = > przebierać
się* Kud.
Przewlekły = ciągnący się długo:
> Przewlekłe wycie* (wilka) Gliii.
III, 173.
Przewłiicka = » mitręga spowo-
dowana przechodzeniem z miejsca
na miejsce np. przy gazdowaniu
na kilku dzierżawak < (dzierża-
wach) Spr. V, 402.
Przewładać = poradzić sobie
z czym: ^ Roboty w chałupie bćło
dużo, ale my jom przewładali*
Spr. V, 403.
Przewłoczka: ^Powłocka a. prze-
włocka = włóczęga, przeprowa-
dzanie się* Sand. 264. >Powłó-
czki a. przewłóczki = włóczęgo-
stwa* Lub. II, 212.
Przewłoczny rok = >rok ani
suchy ani mokry* Pr. fil. IV, 308.
• Przewocny rok = rok mierny,
ani za mokry ani zbvt suchv*
Udz.
Przewłoka = > chodząca powoli*
Pr. fil. IV, 238. .Przewłoka =
włóczący się* ib. V, 857. || .Prze-
włoka = 1 , przenoszenie się z miej-
sca na miejsce 2, zmiana bielizny
3, bielizna* Święt. 712.
Przewłóczki p. Przewłoczka.
Przewłóczyć się: » Przewłócye
sie = 1, przenosić się 2, prze-
wdziewać się* Święt. 712
Przewocny p. Przewłoczny.
Prze wodnica = .niedziela prze-
wodnia* Pozn. I, 137. II » Prze-
wodu ica a. szczernica, sternica* =
przodownica Lub. I, 128.
Przewodny = > przedsiębiorczy,
rzutny* Swięl. 712. || »Przewa-
Przewody — Przewyrtnać
399
dna niedziela = przewodnia nie-
dziela* Usl. z Lilw^'.
Przewody = » przewodnia niedzie-
la* Kiirjer Warsz. 1875, n® 69,
sir. 2. » Przez cały tydzień świą-
teczny i po przewodach* Wisła
V, 752. » Przewody* = obyczaj
obdarzania się w dwa tygodnie
po wielkanocnym śmijrusie* Lub.
I, 117.
Przewodzić = dowodzić, kiero-
wać, rządzić: > Przewodzi (kie-
ruje, ciska) piorunem* Zb. X, 93.
• Przewodzić = 1, wynosić się
nnd innych 2, robić wymówki*
Rozpr. XI, 187. > Przewodzić nad
kim = dokuczać komu* Mil.
• Przewodzić = wyrzucać komu,
że źle zrobiJ* Kozpr. IX, 213.
• Przewodzić nad kimś = zawiele
dowodzić, rozkazywać* Pr. fil. III,
497. II » Przewodzić *= donosić,
oskarżać: » Zaczął przewodzić na
mnie przed pana, że ja owce po-
kryjonui doję* Krak. IV, 110. ||
• Przewodzić*: » Dawno było i po
wodę chodzić, nie z krawczykiem
w pokoju przewodzić* Kolb. 95
(por. »Pani... po krawczyka słała,
żeby przyszed nocować* ib. 93).
P r z e w o d z i e ń » a. spernal = gwóźdź
gruby. [)rze bijający z boku dyszel
i śnice u wozu* J. Łoś.
P r z e w o d z i n y : » Po południu są
przewodziny, 1. j. pan młody za-
biera swoja żonę do domu* Rud.
74.
Prze woje = » obrączka żelazna
w jarzmie, która za pomocą kołka
zacze[>ia się na grządziel pługa*
J. Łoś. »Przewoje w jarzmie .są
żelazne, albo z witki się kręcą*
Zb. VIII, 261.
Prze wojować =r^ zwyciężyć: »Jak
zacon wojować, przewojował tygo
drugigo* Chełch. II, 136.
Przewoźne = opłata za przewóz:
• Kto nie miał przewoźnego, precz
go odpędzali* Glin. IV, 29.
Przewoźnik: » Psewoźnik = czło-
wiek, przewożący ludzi na drugi
brzeg* Rozpr. XX, 433. •Pse-
woźnik* Zb. XIV, 150. •Prze-
wieźże mnie, przewieź, oj prze-
woźniczku młody, zapłacę ja tobie
z tej tu strony wodv* Pozn. V,
147. Toż Kętrz. 55.'
Przewoźny = dający się przewo-
zić* Petr.
Przewód = •rodzaj sieci* Kuj. II,
275.
Przewójca = • przewódzca, prze-
wodnik* Święt. 712.
Przewór p. Przeor.
Przewracać p. Przewracany.
Przewracany= » taniec: po kdka-
kroŁnem przetańczeniu par w koło
izby w jednym kierunku, odmie-
niają kierunek. Do tego śpiewają:
• Albo mi szóstaka wracaj, albo
się ze mną przewracaj; lepiej mu
szóstaka wrócić, niżeli się z nim
przewrócić* Lub. I, 153.
Przewredzać p. Przebredzać.
Przewrotna • kawa = mająca wię-
cej mleka niż kawy (niem. ver-
kehrl)* Ust. z Zakopanego.
Prze w rolnica = » wódka w ję-
zyku flisów : flisy mówiom na
wódkę: chodźmvna przewrotnice*
Pr. fil. V, 857.^
Przewrotnik = • fartuch « Pr. fil.
IV, 238.
Przewrócić: » To sie wsystko prze-
wróciło* (las został ścięty) Chełch.
I, 143. II » Przewrócić* = zmie-
nić, sfałszować: •Ten list został
przewrócony* Pozn. VI, 71.
Prze wszystek: > Dopiero wiedział
co gadzina wszyćkś, przewszyćka
gada* Wisła II, 475.
Pr2ewyrtnąć= » przewrócić* Sab.
135. Toż Spr. V, 403. Wrześ. 18.
Rozpr. X, 298. Kopem. »Prze-
wyrlnon* Rozpr. X, 238. || »Prze-
400
Przewzimka — Przezal^cać
wyrtnąć się = upaść wskutek
pośliźnięcia* Spr. IV, 348. »Prze-
wyrlnąć się = przewrócić się*
Wrześ. T. 45. »Leci zając i cuo
jaki kopecek... lo sie przewyrlnie«
Zb. VII, 20. ^Przewyrtnon sie do
górygarłem* Wisła VI, 143. »Una
sie przewyrUa* Zb. V, 229. »Tak
sie pies przewyrtnąn* ib. 246.
»Jak strzeli, tak sie przewyrlło«
ib. 256. II ^P^zewyrtnąć się =
zachorować* Rozpr. X, 298. Por.
Przewertnąć się.
Przewzimka = » dziewczyna nie-
pokalana* Rozpr. III, 375.
Przewziąć — przemóc: >Przewe-
źniem = przemożemy* Fed. 406.
> Myśleliście kmiecie, że mnie prze-
woźnie, ie, ja konisia przedam,
wam sie, kmiecie, nie dśm« Zb.
XV, 59. »Mróz cię w boru na
nic przeweźmie* Konopnicka, Na
drodze. || »Przewziąś się = zmor-
dować .się dźwiganiem i z tego
powodu chorować, przerwać się«
Święl. 712. »Przewziąś sie = za-
chorować wskutek ciężkiej [)racy
fizycznej* Spr. IV, 29.
Przez: Formy: »Psiez« Spr. IV,
359. .Psez. Rozpr. XX, 433.
Toż Kieł. 1, 69. Znaczenia: » Przez*
z 4 pp. :^ przez: » Przez tyle
casy* (= tak długo) Wisła VII,
733. ^ Przewiązać przez wpół*
Chełch. I, 67. »Janicek... przez
połv cieniućki* (w pasie) Wisła
Viii, 216. II .Przez, z 4 pp. =
w z 4 pp. » Przez plecy uderzyć
= w plecy* Mil. || » Przez* z 4
pp. = po z 7 pp. » Przez te (=
po tych) śternaście lat* Pozn. VI,
220. II » Przez* z 4 pp. = z po-
wodu, z przyczyny: »Przezco =
dlaczego* Mil. Toż Zb. IV, 212.
• Przez to = dlatego* Mil. Spr.
V, 119. »Wypytować ich, przez
co uni lak płaco* Chełch. I, 175.
» Przez co ja gruzek ni mum* ib.
II, 18. > Przez to ni móg trzy-
mać... bo sie bojeli* ib. 36. » Przez
cóz* (dlaczego) ib. I, 115. » Pi-
sarzy ki sprawiają przez nas bu-
ksiki* Kęłrz. 88. »Wzion ciężkie
wieży na siebie przez te kobićte*
Rozpr. VIII, 94. >Jd cie oddśm
do wojska przez twoje zuchwa-
łość* Cisz. I, 130. »Óni sie prze-
zemnie powiesieli* ib. 187. »Bo
jo przez kochanie trzy dni sie-
dział w kozie* Kozł. 288. »Nie
przyjdzie, mój Boże, przez ludzi
nie może* Kieł. II, 33. »Juz te-
raz nie będę (kochać) przez ludz-
kie gadanie* ib. »Zeby nie przez
ludzi, nie przez matkę swoje, po-
słabym za niego* Kozł. 123. >Że-
by nie przez ludzi, poszłabym za
niego* Oles. 139. || » Przez* z 4
pp. = bez: »Psez cię nie będzie
żadne wesiele* (o chmielu) Klei.
I, 69. Toż Wójc. II, 8. II .Przez*
z 2 pp. = bez: » Przez i bez
używają się każde w obu znacze-
niach* Rozpr. IX, 147. »Psez =
bez* Rozpr. XX, 433. » Przez*
= bez: Rozpr. III, 375. Toż Mil.
Czark. Chełch. I, 138: ib. 278.
Kieł. II, 144. Lub. I, 267: ib.
281. Łęcz. 208. Krak. U, 26: ib.
III, 38; ib. IV, 36. Maz. 111,345.
Pozn. I, 231: ib. II, 219; ib. VI,
118. Kuj. 1, 254; ib. II, 67. Sand.
131; ib. 141. Wisła VIII, 505.
Zb. VII, 37; ib. 102: ib. VIII,
293; ib. IX, 20; ib. X, 183; ib.
XI, 96: ib. XII, 176. Kozł. 45;
ib. 83. Oles. 135: ib. 139. Kolb.
259; ib. 266. » Przez uroku a.
[)sie ocyska (na Mazowszu: na psa
urok) powiada człowiek dla od-
pędzenia uroku, wchodząc do cu-
dzej obory dla obejrzenia koni
lub bydła* Spr. V, 403.
Przezalecać = » stracić coś, za-
lecając się do dziewczyny* Spr.
IV, 29. » Przepił, przezalicał*
Przezbyć — Przeżuwane buty
401
Kon. 25. Toż Zb. IV, 146. Krak.
U, 450.
Przezbyć = > przekonać* Spr. IV,
29.
Przezbywać się = » sprzeczać
się, dowodząc rzeczy przeciwnie*
Święt. 712.
Przezdenność = »bezdenność«
Pr. fil. V, 857. >Posed na przez-
denność na potępienie* Che^ch.
I, 28.
Przezdno = ^nazwa pewnego dohi
w Pielgrzymowicach « Cisz. I, 22.
Przezdrowieć == » przyjść nieco
do zdrowia* Pr. fil. V, 857.
Przezdrowiewać = > przycho-
dzić nieco do zdrowia, np. dzieci
pop rzezd rowie wały* Pr. fil. V, 857.
Przezdrzec p. Przejrzeć.
Przezdzieku: »Bo mi się już
w tym to wianku chodzić nie chce
i przezdzieku* Sand. 256 (z pie-
śni r. 1640; por. Linde I, 600:
bez dzięki, przez dzięki = chcąc
nie chcąc, koniecznie, niewstrzy-
manie).
Przeziadło p. Przejrzadło.
Przezierać się = przyglądać się:
Kresnią... nd mią so przeziralo*
Hilf. 136. » Przeżerając sę... na
nien* (= przypatrując mu się)
Hilf. 138.
Przezićradko = » zwierciadło *
Zb. II, 252.
Przezieradło = »zwierciadło« Pr.
fil. V, 857. » P rzezi ćradło = zwier-
ciadło* Rozpr. X, 298. Toż Wrześ.
18. Spr. IV, 348; ib. V, 403.
»Przeziradło* Krak.IV,77. »Prze-
zieradjto* Rozpr. XXVI, 390. Por.
Przejrzadło.
Przeziernik = » sztyfcik na wierz-
chu lufy przez który się celuje*
Ust. z Litwy.
Prze ziębły = » czuły na zimno*
ŚwioL 712.
P r z e z i ę b n ą ć : » Prz»zćbnąc = prze-
ziębnąć* Ram. 170.
Słownik T. IV.
Przezimka = >kobieta, która
miała nieślubne dziecko* Spr. IV,
381. >Brzezimka* toż znaczenie
ib. 375. P. Przeskoczna.
Przeziora = »taki cłek niezręcny,
co sie od niego i statek popśni,
kie zaźre do sopy, a i urok sie
łapi od przeziory* Spr. V, 403.
Przezmąt = »bezmian* Pr. fil. V,
857.
Przezmian >a. bezmian = rodzaj
wagi* Pr. fil. IV, 799. •Przez-
mian (powsz.) = zwykła waga
do mięsa* Krak. IV, 31 9. Toż
Wrześ. 18.
Przeznaczyć: > Żebyś mi do zd-
dnego nijak nie gadał inacy, ino
tak, jak ja ci przezndce* Zb. XV,
24. >Jo mom przeznaczone po
świecie chodzić* Kuj. I, 118.
Przeznobić: » Przeznobic = prze-
ziębić. Przeznobic sa = przezię-
bić się* Ram. 170. Toż Pobł. 74.
Przezpieczeństwo = >bezpie-
czeń>two* Pozn. VI, 174. >Prześ-
pieceństwo* Pr. fil. IV, 865.
Przezpiecznie = »bezpiecznie«
Krak. III, 37. »Prześpiecnie* Pr.
fil. IV, 865. Toż ib. 238.
Przezpieczny = > bezpieczny « Mil.
Toż Parcz. Czark. Osip. >Prześ-
pieczny* Matusiak Kw. 21. Zb. I,
22. >Prześpiecny* Pr. fil. V, 865.
»Psiespiecnv« Spr. IV, 359. Rozpr.
VIII, 163.
Przezpomóc się =- > zdobyć się
na co* (?) Święt. 712. »Chcieli...
zęby za takiego potworaka nie sła,
ale óna nie dała sie przezpomódz*
(= nie dała się przekonać] Święt.
350. Por. Prze pomóc się.
Przez u Stanku = > ciągle, usta-
wicznie* Czark.
Przeżuwane buty »a. buty na
przezuwkę = z których każdy
da się nosić na obydwó- h nogach.
Nosić buty 'na jedną nogę' należy
402
Przezwa — Przędzienko
do elegancyi lub zbytku* Zb. I,
49. Toż Udz.
Przezwa = » przezwisko « Spr. IV,
29. Toż ib. 381.
Przezwisko = » nazwisko rodo-
we* Osip. » Przezwisko = nazwi-
sko* Parcz. Lis. » Przezwisko a.
przydomek = nazwisko rodowe*
Pr. fil. IV, 865. »Jest zwyczaj, że
prawie każdemu nadają jakieś
przezwisko np. ktoś się nazywa
Karwowski, lecz to tylko urzędowy
^przydomek', we wsi nazywają go
np. Chytrym* Pleszcz. 94. »Imię
i przezwisko w sercu mojem kry-
ję* Oles. 158.
Przezwodzie: » Płynąłbym za nią
w przezwodzie przez (bez) wiosła*
Kuj. II, 26.
Przezwyciężyć = » wytrzymać
np. juz ni mogę ty boleści prze-
zwyciężyć* Mil.
Przezywka = » przezwisko* Hue
200^
Przezywanie = nazwisko: » Wo-
łał go po jego przezywaniu* Kam.
167.
Przezżak = »niedouczek, ein hal-
ber Gelehrter* Mrong. 369.
Przeźdrzadko p. Przejrzadko.
Przeździeć p. Przejrzeć.
Przeźradełko p. Przejrzadło.
Przeźradko p. Przejrzadko.
Przeźradło p. Przejrzadło.
Przeźryć p. Przejrzeć.
Pr ze żal = wielki żal: »A żal-cić
mi przeżal pawigo pióreczka* Zb.
IX, 180.
Przeżałośnie = bardzo żałośnie:
>Przeżałośnie zapłakała* Zb. IX,
264.
Przeżasnąć się: »Przerzasnąc sę
= przelęknąć się* Pobł. 73. Toż
Ram. 168. (Obaj piszą: przerza-
snąc).
Przeżąć = zżąć: »Ja staje prze-
żena* Was. 160.
Przeżecholić: »PrzeżecholIc =
przekrajtić* Ram. 170.
Przeżegnać: » Psiezegnać = prze-
żegnać* Spr. IV, 359. » Przeże-
gnać = błogosławić* Zb. I, 74.
» Najświętsza Barbaro, przeżegnaj
mię sama* Zb. X, 334. »Jidze
ksodz s nim w cerki, as jewo
przeżegno* Hilf. 90. || ^ Przeże-
gnać po krzyżu = uderzyć szkapę
po krzyżu* Sand. 264. » Przeże-
gnać kogo = uderzyć* Święt.
712.
Przeżerać: » Przeżerać kogo = do-
kuczać komu słowami, docinać,
odpowiadać zuchwale* Święt. 712.
Przeżreć = przegryźć, przekąsić:
>Bede orał, kunie juz galancie
przezerły* Chełch. II, 105.
Przezwać: » Przezwać = przeżuć*
Ram. 170.
Przeżycie »a. komorne przy dzie-
cku, siedzenie przy dziecku, utrzy-
manie a. trzymanie do śmierci =
dożywocie* Wisła III, 372.
Przęcka= »sprzążka* Święt. 711.
II »Przęcka = łodyga płonna
skrzypu polnego (eąuisetum arv.)*
Pawł. »Przęcka = skrzyp: kaj
rośnie przęcka to abo węgiel, abo
kamień jaki* Pr. fil. V, 156. Por.
P r z ę s t k a.
Przędąc: »To będę brząkała, ką-
dziołkę przędała* Pozn. IV, 133.
» Kobietka... na wrzecionie przę-
dała* Prz. ludu 1891, 101.
Przędcę p. Przecie.
Przędza: » Socha... składa się z ce-
pigi i grądzieli. Grądziel jest dre-
wniana, podyma — żelazna a.
drewniana, przędza jest żelazna
a. z postronka* Zb. VIII, 260.
Przędzenie = » kwitnienie kuku-
rydzy* Pr. fil. V, 857.
Przędzienko = ^talka czyli mo-
tek nici, składający się z 20 pa-
sem lub więcej* Kuj. 1,87. >Przę-
Przędziona — Przęter
4oa
dzieńkoc = toż ib. II, 275. Por.
Przędzionko.
Przędziona = przędza: »Nieko-
smykowałbyś tyikobyś mi przę-
dzione uprał« Rad. II, 190.
Przędzionko »a. łokieć =18 pasm
przędzy na raotowidle* Święl. 18.
» Popraw mi kądziele, za tydzień
wrzecionko, za miesiąc przędzion-
ko* Zb. XII, 152. ^ Uderza pa-
sterz lub pasterka krowę przę-
dzionkiem nici« Święt. 67. » Pod-
kłada pod krzyże przędzionko*
ib. 601. »Powiddz mi, ile nici
w przedzionku? - A tyło jedna*
ib. 663. »Kśzała jij tyla i tyla
uprząść... idzie tam po swoje
przandzionko* Zb. VIII, 306. Por.
Przędzienko, Przędziono.
Przędziono = > nici snute na kro-
sna, półłokciówka, złożona z pe-
wnej liczby pasem* Pr. fil. IV,
865. » Przędziono = kilkanaście
motków razem* Aten. 1879, I,
507. »Przędziono« Was. 94. »Zo-
na przepiła mi przędziona* Kieł.
II, 21. »Pię($ przędzion* Krak. II,
4'98. »Dwa przędziona* Zb. IV,
147. » Motają tu przędziona na
t. zw. półłokciówki * Maz. V, 59.
.Przandziono* Zb. VIII, 276.
»Przędziuno* Chełch. II, 41.
»Przedzono = przędziono* Ram.
1 64. Por. Przędziona, Przę-
dzionko.
Przędziwo = >len, konopie: po
Bożem Ciele siej przędziwo śmiele*
Zb. III, 32. »Psendziwo = len*
Rozpr. XX, 433.
Przędzy p. Prędko.
Przęsło =:q »hika czyli przestrzeń
w ścianie między jedną a drugą
reglówką i słupami, strychulcem
albo gliną wypełniona* Pozn. I,
89. II » Przęsło* = w płocie:
• Pomiędzy prostopadłymi słupka-
mi w pewnych odległościach sta-
nowiących przęsła, przesunięte są
trzy lub czlery poziome żerdzie,
poza które pionowo przeplatają
cienkie gałęzie spśniny lub jedli-
ny* Krak. I, 89.
Przęstka »a. przestrach = skrzyp «
Lub. II, 160. »Przęstka== niem.
Schalchtelhalm* Mrong. 636. Por.
P r z ę c k a.
Przęślica = »kij u kądzieli, na
klóry zakłada się krężołek z owi-
niętym lnem do przędzenia* J.Łoś.
Toż Krak. I, 183. > Jeden jedzie
na krężel u, drugi {zalotnik) jedzie
na przęślicy. Zb. XII, 169. »Przi|-
ślica* w temże znacz. Zb. VIII,
261. » Przęślica = część składo-
wa kądzieli; czasem osadzony na
niej bywa krężel, a częściej wprost
na przęślicy przytwierdzają kądziel
(t. j. len) do przędzenia* Spr. V,
402. II » Przęślica « słupek u wózka
do przędzenia dla podtrzymywa-
nia kądzieli* Święt. 712. » Przę-
ślica == część kołowrotka, do
której przytwierdza się kądziel do
przędzenia* Osip. »Pzęślica =
deska osadzona pionowo w stołku
kołowrotka, do przywiązania ką-
dzieli służąca. Gdy nie znano je-
szcze kołowrotków, to do przę-
dzenia służyła tylko przęślica
i wrzeciono* Pr. fil. IV, 865.
• Przęślica = część kołowrotka*
Kuj. I, 87. II ^Przęślica == de-
szczka bukowa (w kądzieli)... na
której się robotnica przysiaduje*
Lub. I, 86. II »Przęśnie'a* Wisła
V, 486. II »Zdr. »Przęślicka* ib.
IV, 8 1 0. » Prześlicka = w kądzieli
część, którą prządka przysiadać
Was. 56. »Prząśniczka* Zb. XI,
254.
Przęśliczka p. Przęślica.
Przęśnica p. Przęślica.
P r z ę t e k : » Wziął za pępek, wrzucił
za prze tek (zagadka: pokrywa od
garnka)* Zb. VII, 139.
Przęter »a. przetrze = pięlro, góra,
26*
404
Przętr — Przodek
strych nad oborą lub podszopiemc
Pr. fil. IV, 238. Toż Rozpr. XVIL
83. ^P^zęt^z = strych nad bu-
dynkiem; przęter, przęlrze, prze-
trę, przętr, przanler, przantrzc
Pr. fil. V, 857. Por. Piętro.
Przętr, Przętro p. Piętro.
Przętrz, Przetrze p. Przęter.
Przód... p. Przód...
Przodek = »przód« Spr. V, 119.
Toż Wrześ. 18. » Przodek =. prze-
dnia część « Rozpr. XI, 187. ||
• Przodek = przednia część wo-
zu* Pr. fil. V. 857. Toż Rozpr.
XXVI, 390. Rud. 18. » Przodek
= pólwozie przednie « Zb. IV, 189.
II ^ Przodek a. od przodka* =
Inniec Pozn. V, VI (opis). ^ Przo-
dek a. na k'sób« = taniec ib. I,
196. II »Przodek = konie przo-
dowe w czwórce* Spr. V, 119.
II » Przodek = czoto roboty w cho-
dniku kopalnianym* Pr. fil. III.
497. » Przodek = przód chodni-
ka* (w kopalni) Zb. X , 334.
• Przodek = przód roboty* (w ko-
palni) Zb. XI, 24. » Przodek w ko-
palni = to. co niem. Ort* Pr.
fil.V, 857. II .PrzodekrTr u żni-
wa ten, kto pierw^szy żnie* Rozpr.
Xl, 187. » Przodek = przodujący
Inb przodująca u żniwa* Zaw.
Kin. 8. • Przodek = dziewczyna,
klóra przy żniwie przodowała* ib.
12. II » Przodki = płachciki wia-
traczne małe* Spr. IV, 368. ||
• Przodka* = wprzód, przedtem:
• Zakryj panie ciało moje, gdyż
ja niegodna przodka (wprzód) na
twe ciało patrzeć* Łęcz. 179.
• Przód, przodki, przodka = przo-
dom, naprzód* Hilf. 178. II •Przod-
kiem*: »Przodcię = z przodu*
Bisk. 5k II »Przodek trzymać =
prowadzić robotę, sam na prze-
dzie pracując* Świol. 712. •Trzy-
ma przodek* ^ żnie na przedzie
ib. 119. » Przodek trzyma = prze-
wodniczy* (w tańcu) Fed. 104.
II •Mieć przodek* zap. mieć prze-
wagę, znaczenie: » Mądrzy Indzie
przodek mają* Cinc. 23. || >Do
przodku* a. »do przodka* w tań-
cu : » Dziewczyny wybrane do
przodku czyli w pierwszą parę
tańca* Pozn. 1, 123. > Do przodka*
w temże znacz. ib. 241. »Odtań-
cować do przodku* ib. II, 61.
• Wyskakuje do przodku przed
muzyką* ib. 103. »Idzie... do
przodka* (w tańcu) ib. III, 156.
• Każe do przodka sobie zagrać*
ib. 178. II »Do przodku, szybki*
(taniec) ib. II, 231. » Taniec po-
wolny i krótki zowie się do przo-
dka a. przodek* ib. III, 175. •Ta-
niec z kobietami zowie się do
przodka* ib. III, 195. •Taniec do
przodku* ib. U, 249. •Taniec do
przodka* Zb. 1,35. || »0d przo-
dka* : •Płaci pieniążek od przodka
w tańcu* Pozn. II, 228. || .Od
przodka* a. » Przodek *= nazwa
tańca ib. V, VI. .Tańczą powol-
nego (od przodka)* ib. I, 196. ||
• Na przodek* = na przód: »Po-
sed z kacmarką na przodek*
(w tańcu) Zb. VII, 45. .Wyleciał
na przodek* = naprzód Zaw. 58.
• Przelecoł mu na przodek pies*
= na spotkanie Derd. 131. •Dru-
dzi, co na przodek wf^szed, beł
ło mały Janek* ib. || .Na przo-
dku* = na przedzie Zb. XV, 18.
• Sod na przodku, a kozy... za
nim* Zb Vn, 28. •Na przodku*
= najpierwej Hilf. 131. .Zamijis
mocniejsego na przodku, to uóni
go puścili piersego* Zb. VII, 54.
II .W przo<iku = na przedzie*
Pozn. III, 174. Toż Kuj. I, 88.
• W przodku .. przetańczą* Święt.
1 46 » W przodku tańców ała « Maz.
II, 228. »Kto w przodku tańcu-
je?* Zb. IV, 248. II .Z przodku*
= z przodu, na przedzie: » Jeden
Przodka — Przody
405
v\ go z przodku wita, a drugi go
z tyłu chwyta* Kolb. 244. •Je-
den stoi, z przodku wita, drugi
z lyJu szablą wita« Łys. 38. •Py-
szno z przudku, Ićpji slude = źle
z przodku t. j. na przedzie, lepiej
śladem t. j. z tylu Hilf. 139. »Ko-
cis z przodku, dwók hajuków na
zadku « (= na przedniem siedze-
niu powozu, na tyl nem siedzeniu)
Wisła VI, 143.
Przodka p. Przodek, Przód.
Przodnica = * sznur, którym przy-
mocowywa się powęz do przodu
wozu« Osip. II > Przodnica =
dziewka, przodkująca przy żni-
wach* Kieł. I, 56. Por. Przo-
downica.
Przodować = » wyprzedzać w ro-
bocie, np. w żniwie* Osip.
Przodownica = » dziewczyna*
która żnie pierwsza i na głowie
niesie wianek dożynkowy* Kłosy
VII, 106. »Prowadziemy przodo-
wnice, całe żniwa ()rzodowały,
wszystkich ludzi pociągały* Kuj.
I, 233. » Przodownice czyli ster-
nice* S:ind. 163. » Przodownica*
w t(mże znaczeniu Kozł. 202
i 204. Pozn. II. 70: ib. 111,149.
Maz. I, 206: ib. III, 87 i 90.
Rad. I, 129. Łęcz. 36. Was. 108.
Kai. I, 109. Wisła VII. 594.
Pleszcz. 193. Zdr. •Przodowni-
czka*: »Całujta nas... przodowni-
cki* Wisła V, 749. Por. Przo-
dnica.
Przodownik = » naczelnik, na
przedzie pracujący* Swięt. 712.
» Przodownik* w tańcu Krak. I,
269. » Przodownik = zawodzący
taniec* Pozn. I, 251. •Przodo-
wnik = ten co siekł zboże na
przodzie* Pozn. I, 160. •Przodo-
wnik* w temże znaczeniu ib. II,
209; ib. III, 154. Kai. I, 109.
Maz. III, 87. Wisła VIII, 270.
• Przodownik a. przednik* w temże
znacz. Pozn. II, 70.
Przodziu p. Przódzi.
Przosonki: •Przósonki = niem.
Keilbeere* Hilf. 178.
Przód •a. przodek = przednie pół-
wozie* Ust. z Litwy. » Przód ^
przednie koła z osią, dyszlem
i śnicami* Pr. fil. IV, 865. jj
• Przód* = wprzód, pierwej: •Ja
się przód ożenię* Kuj. I, 137.
• Przodem chodziła we złocie, a te-
raz bede w żałobie* Wisła VI,
859. •Przód* w temże znaczeniu:
Rog. no 343. Kuj. I 137. Zb. IV,
176. Ci.sz. I, 70; ib. 317. •Prz-ód
= wprzód, pierwej* Rozpr. VIII,
168. II •Przód* = przed: .Spoj-
rzeli przód siebie* Bar. 144. •Prze-
leciała... dzika świnia przód nij*
(siostry) = prz«*d nią Pozn. VI,
186. •Przód= przodem, naprzód*
Hilf. 178. II •Przodem*: •Przodę
= przodem, na przedzie, z przo-
du np. chłop szed przodę, bjałka
slj^de = żona z tyłu* Ram. 177.
• Slode... przede* = śladem (z ty-
łu)... przodem Nadm. 88.
Przodki: • Przodki a. przodka, przód
= przodem, naprzód* Hilf. 178.
»Pizódci = 1, i^rzysł. z przodu,
na przedzie np. ja pud3 przódci
2, przyim. z przodu, na przedzie
np. przódci wóza* Ram. 177.
Przód ya. przody = wpierw, jiier-
wej: » Przody = wprzód* Zb. I,
49. Toż Udz. » Którą nogę przody
stawiać* Rog. n® 408. •Kio przo-
dy na górę wyleci* Zb. XV, 22.
• Przódf = wpierw, dawniej*
Ram. 177. •Przody = pierwej,
naprzód* Opól. 16. »Przody«
Rozpr. XII, 22. •Byteś bogatym
przody* Cisz. I, 37. > Musisz dać
ładnie gęby przody* Rog. n^81.
• Musisz dać buziuleńki przody*
Lip. 67. •Któż nas-ci tam obu-
dzi?... Jaskólinka ranny ptak, ona
406
Przódzi — Przybieżed
przody, jeźli tko« Zb. IV, 209.
II » Przody = prędzej: przody
byk tobie daj, jak "onyinu« Spr.
IV, 29. II » Przody « z 3 pp. =
pierwej niż: ^ Przyjmuj .. Pana Je-
zusa przody mnie, polem Jasieńka
koło mnie« Skrz. 36. || ^ Przody «
a. » Przody* = na przedzie: »Kto
tańcuje przody* Oles. 132. »Kto
tańcuje przody* Zb. IV, 234. ||
» Przody* = naprzód (w znacze-
niu miejsc): »A juz ta przedtym,
niźli ón wyjechał, bracia starsi
wybrali sie konno przody* Sand.
^ 275. »Jd przody du.. nie<;hodzę*
Cinc. 16. Por. Przódzi.
Pr z ó d z i a. przódzi: » Przódzi =
wprzód* Zb I, 49. W temże zna-
czeniu: Zb. XV, 164. Rad. II, 201.
• Przódzi, naprzódzi = naprzód,
pierwej* Pr. fil. IV, 238. » Przó-
dzi = przedtym* Pr. fil. V, 857.
»Boś ty przódzi rano wstała* Zb.
XIV, 119. »Kciał przódzi do ro-
dziców zaźryć* Zb. VII, 11. •Przó-
dzi = wprzód* Zb. I, 49. »Nie
wiedział, które złoto brać przó-
dzi* Cisz. I, 106. II »Przódziej
= pierwej* Ogon. 7. » Kogutek
przód ziej był u niego... niz ten
pan zajechał* Krak. IV, 74. >Przo-
dziej = pierwej, najprzód* Rozpr.
III, 375. >0 umrzyj ty przodzidj,
umrę ja za tuba* Rog. n^' 229.
II »Przodziu« = pierwej, wpierw:
• Przodziu dzictiatko... niźli suknia*
Rad. I, 148. Por. Przody.
Przódziej p. Przódzi.
Przy: »Przf = nieni. bei* Hilf. 95.
»Przy a. psy* Rozpr. X, 206.
> Służyć a. być przy wojsku, przy
ułanach, przy piechocie* list. z Ga-
licji. »Przv wojsku* Rozpr. X,
206 Toż Zb. VII, 10. Zb. XIV,
65. Zb. XV, 139 Krak. III, 29.
Święt. 232. Pozn. VI, 171. •Słu-
żyć przy gimajnie* ib. 170. »Słu-
żył przy wojnie* Rozpr. X, 255.
>Przy świętej niedzieli* = w nie-
dzielę Kam. 128. »Wiela... weł-
nianki na białej owieczce, tyla
uczciwości przy każdy dziewe-
czce* Rog. n® 463. »Kat śción
mu głowę przy króleskich oczach «
Pozn. VI, 61. II »Przy* z 3 pp.:
• Posiedźze na kwilę przy Wojtko-
wi* Spr. V, 403.
Przybaczać: » Przebaczać = przy-
pominać* Ram. 170. •Przeba-
czała = przypominała* Derd. 46.
Przy baczyć: » Przlbaczfc = przy-
pomnieć* Ram. 170. »Przybacyć
= przypomnieć* Spr. V, 119.
Toż Fed. 406. Mil. Wtemże zna-
czeniu: Kam. 119; ib. 144. »Przy-
bacuł sobie* Chełch. II, 131.
»0 Dorocie przybacył* Łęcz. 171.
»Jak mi się przybacy = gdy prz^'-
pomnę sobie* Doman. »Przyba-
czyć * : » Przybacyć se = przy-
pomnieć sobie * Rozpr. XXVI,
390. »Przybdcyć* Swięt. 712.
W temże znacz. Zb. VII, 73. Spr.
V, 403. »Przybacuł* Święt. 331.
• Prz^bdczfła sobie* Derd. 37.
»Mąż so żonę przebaczy* ib. 46.
»Mu sie przybacyło* Zb. XI, 61.
• Przybaczyć sobie = przypo-
mnieć* Mil.
Przy bało w ać = » przydźwigać,
z trudem przynieść, przywlec. Ta-
kie ciężkie, ledwiem przybałował'*
Czark.
Przybicie r= »uderzenie dłoni
w dłoń, kończące akt kupna*
Pleszcz. 96.
Przybierać=: brać, zbierać: » Przy-
bierajum różnygo ziółecka we swoje
gniazdecka* Wi.sła VIII, 486. ||
• Przybierać* = wzrastać: >Na
noc tędzi mroź prz^bjerał* Derd.
97.
P rzy bieżeć = przybiec: » Ja wnet
za wami przybieżę* Krak. I, 212.
»Na Św. Kazimierza czajka przy-
bieża* Star. przysł. 40. »Do dworu
Przybijacz — Przychęlny
407
pr2ybiezył« Wisła II, 151. »Przy-
bieżałac Kieł. I, 197. »Przybie-
zała< Rad. II, 1. » Aniołowie...
przybieżeli« Wójc. I, 195. »Przy-
bieżeiic Zb. II, 40; ib. IX, 6.
»Przybiezeli« Rad. II. 62.
Przybijacz: » Przybijać = rodzaj
kowalskiego młolka* Święt. 712.
Przybij a czka »a. płocha, przez
której szczebelki przechodzą nici
osnowy* (w warsztacie tkackim)
Wisła 'V, 918.
Przybiór »a. przyoblecze = ubiór:
żadnego przybioru, przyoblecza*
Ust. z Jaworza. » Przybiór = przy-
bieranie np. włosów: rozczesała,
rozpuściła, jako bór i prosiła ma-
tuleńki o przybiór* Pr. fil. IV,
238.
Przybłanykać się = > przywlec
się Bóg wie zkąd, przyplątać się,
przybłąkać się* Kolb. rękop.
Przybłęda »a. znajda = dziecko
przybłąkane niewiadomych rodzi-
ców* Osip.
Przyboczyć p. Przybaczyć.
Przvborgować = »dad na kre-
dyt* Pr. fil. IV, 278.
Przyboś = > obuty boz pończoch «
Mil. » Przyboś* = boso Kam. 20.
• Przyboś = na gołą nogę* (kła-
dzenie obuwia) Wisła II, 129.
» Przyboś = bez pończoch, a w trze-
wikach* Spr. V, 141. W temże
znaczeniu » Przyboś* Zmor. 173.
• Przybuś a. w przybuś* Maz. V,
38. » Przybuś* Czark. »Ona i w zi-
mie przybuś chodzi* ib.
Przybór = » miejsce, gdzie pod-
czas połowu sieć wyciąga się z ry-
bami* Prac.
Przybrać »do głowy = zabić so-
bie klina w głowę (o turbacyi)
np. cosik se przybrdł do głowy*
Spr. V, 403. II » Przybrać się. =
przyplątać się, przyłączyć się:
> Zabiera mordacza z wielką gębą.
następnie przybrał się długoręk^^
Bar. 94.
Przybraknąć= zabraknąć: » Wię-
cy dawajcie (gorzałki), bo ndm
już przy brakło* Pozn. VI, 75. »Jak
im przybrachło (zabrakło wiktu)*
ib. 77. » Nigdy już nie przybra-
kło* ib. 226. >Bo mu już przy-
brakło* ib. 344.
Przybranek = >zagon mniejszy
z boku, niby przybrany* Rozpr.
XXVL 390.
Przybrózdek= > zagon mniejszv«
Pr. fil. V, 156.
Przybuś p. Przyboś.
Przybylec: > Przf b^lc = przybysz «
Ram. 171.
Przybytnik: * Ziół suszonych : przy-
bvlnik, mokrzycę, miętę* Wisła
V, 482.
Przycak p. Przeczą k.
Przycapić = » nakryć czapką szu-
kany przedmiot (autor wpada w sło-
woród ludowy! K.), przychwycić
kogo na gorącym uczynku* Święt.
712.
Przycdtek p. Przyczatek.
Przycechtać = > słowo złożone
z 'cechb.ć', co znaczy: deptać,
drobne i gęste zostawiając ślady
(o zającach)* Spr. IV, 320 p. w.
Cechtać.
Przy chadzać: >Przf chadzać =
przychodzić często* Ram. 172.
Przychał = przyjechał: > Jedzie
zapust na wozie, Ciągnie mięso
na powrozie, I przychał k nam,
k nam* (pomyłka? K.) Wójc. I,
262 (u Kurpiów).
Przychętne = przynęta: > Jak ta
kto przydzie... pocęsluj kieliskiem
wódki, dej, peda, takie przychę-
tne, zęby, peda, mieli ludzie do
ciebie ściąg* Cisz. 276. Por.
Przychętny.
Przy chętny = » skłonny, potul-
ny* Święt. 712. Por. Przy-
chętne.
408
Przychlebiać się — Przyciepło
Przychlebiać się = >zaszmaj-
chlować z niem. schineicheln«
Rozpr. XVII, 72 p. w. Zaszraaj-
chlować. » Przy chlebie się «: »Chces
mi sie przychi^bić, zebyra ci dii
jałmużnę* Święt. 359.
Przychlebić się p. Przychle-
biać się.
Przychlebsiwo: ^Mimop^2ychleb-
stwa... dziewczyna zaczynała tę-
sknić za domem* Sewer.
Przychluścić » dach = ułożyć na
stropie dachu gałęzie powiązane
zamiast koźlin. Gałąź zowie się
chlusta, zwykle brzozowa* Pr. fil.
IV, 866.
Przychłaszczać: » Przf eh łaszcząc
= przywabiać* Ram. 172. ^Przf-
chłoscfc = przywabić* ib.
Przychłościć p. Przychła-
szczać.
Przychodne » miejsce a. przystup
dobry cy ku kolibie, cy ku hału-
pie* = przystęp, dostęp Spr. V,
403.
Przychodzić = przypadać, nale-
żeć: »Na te dzićwke przychodziół
grunt* Zb. V, 256. »Lepiej niech
Kiryło nie wtrąca się, co do niego
nie przychodzi* (Wołyń) K. Gliń-
ski. || »Przychodzić = być wzglę-
dem kogo w stosunkach pokre-
wieństwa: on mi przychodzi stryk
= on jest moim stryjem* Wrześ.
18. Toż Wisła II. 468; ib. VI,
588. Spr. V, 403. || » Przychodzi
się* = trafia się, zdarza się:
• Skoro potem przychodzi sie, że
nie meszYJaszY, jćno córka* Cisz.
275.
Przychopać się »do dzieła =
pilnie wziąć się do dzieła* Wisła
III, 89.
Przychować = urodzone na swo-
jem gospodarstwie zwierzę wy-
chować Święt. 712.
Przychówek = przybytek w ży-
wym inwentarzu przez hodowlę
Święt. 712.
Przychód = wschód: »0d przy-
chodu i zachodu słońca* Lub. I,
54.
Przychwacić: » Prz}^chwac|c =
przychwycić , przycapić « Ram.
172. Por. Przychwycić.
Przychwalać: »Przykwalać a. do-
tuzać = dodać ochoty, podjudzić,
przytakiwać* Spr. V, 351.
Przychwycić = schwytać: •Zło-
dzieja przychwycą* Zb V, 136.
II » Przychwycić się = do jadła
łakomie a. do roboty brać się go-
rąco* Roczn. 229. Por. Przy-
chwacić.
Przychylny = ^ czuły, kochający,
nadskakujący: zięć dosić przy-
chylny* Mil.
Przyciapnąć = » przykucnąć*
Fed. 406.
Przyciarek p. Przyciorek.
Przyciąć: »Prz^cyc := przyciąć:
jemu trzeba przfcyc rogów* Ram.
171. II » Przyciąć = dokuczyć*
Zb. II, 240. II » Przyciąć* = za-
ciąć, uderzyć batem: » Przytniesz
konie* Kętrz. 25.
Przyciągnąć: »Przfcygnąc= przy-
ciągnąć np. wóz* Ram. 171. ||
> Przyciągnąć = przybyć* Święt.
712.'
Przyciekać = » przychodzić ; przy-
cieknąć = przyjść, przydybać*
Udz.
Przycieknąć p. Przyciekać.
Przyciemno: » PrzJ^cemno = za
ciemno, nieco za ciemno* Ram.
171.
Przyciemny: »Prz}^cemny = przy-
ciemniony, zacieniony* Ram. 171.
Przycień(?): »Pogródka t. j. zie-
mia, usypana wyżej naokoło przy-
cień domu* Rozpr. VIII, 231 (za-
pewne pomyłka zam. przyciesi Ł.).
Przy ciepło: » PrzJ^cepło = za cie-
pło, dobrze ciepło* Ram. 171.
Przyciepły — Przycwałowad
409
Przyciepły: » PrzJ^cepły = dobrze
ciepty, cieplejszy, zanadto ciepły <
Ram. 171.
Przyci^rać = »intócić snopki zbo-
ża, nie rozwiązując* Święt. 712.
Toż Rozpr. XXVI, 390. >Przyci-
rać = młócić* Spr. IV, 29.
Przycieś »a. przyciesie a. cwela =
podwalina, jaka się daje pod za-
budowanie* Kuj. I, 78. Toż ib. II,
275. »Przycieś = najniższa belka
domu, spoczywająca na peckach*
Rozpr. VIII, 232. Toż ib. IX, 213;
ib. XI, 187. Hoff 70. » Przycieś
= najniższa belka zrębu* Rozpr.
XXVI, 390. Toż J. Łoś. » Przy-
ciesie chałupy lub stodoły = belki
spodnie, oparte na podkładnych
kamieniach ... przy narożnikach,
lub na podmurowaniu* Krak. I,
150. »Pod przycieś = pod fun-
dament* ib. III, 134. » Funda-
ment czyli podwaliny (chaty) sta-
nowią cztery kłody, zwane przy-
ciesiami* Wisła VI, 426. •Kapu-
sia = dębowd pi-zycieś* Cinc. 19
(t. j. kapusta jest lem w poży-
wieniu człowieka, czem przycieś
w domu. List Cinciały). W temże
znaczeniu: »Przycieś* Zb. 111,24;
ib.V, 140; ib. IX, 41; ib. X, 86;
ib. XV, 120. Wisła VI, 308; ib.
VII, 279. Pozn. 1,87; ib.VI,259.
Kieł. II, 244. Cisz. 297. > Przy-
ciesie* 1. mn. Zb. X, 200; ib.
XIV, 8; ib. 9. Święt. 34; ib. 39
etc. Lub. I, 54. >Przycie.>i* 1. mn.
Zb. VII, 101. .Psycieś* Rozpr.
XX, 433. II » Przycieś = belka,
wiążąca jarzmo mostu od dołu*
Cer. > Przycieś, 1. mn. przyciesi
= belek czworograniasty do bu-
dowli i na poręcze do mostu*
Rozpr. III, 375.
Przyciężki : »Prz}^cażci = za-
nadto ciężki, nieco za ciężki*
. Ram. 171.
Przyciężko: »Prztcażk6 = za
ciężko* Ram. 171.
Przyciołek p. Przyczółek.
Przyciorbać się = » przywlec się
powoli* Pr. fil. IV, 238.
Przyciorek = » beczułka na wino*
Rozpr. III, 375. > Aleś (dziewczę)
hruba, jak przyciorek* Zb. XII,
140. »Przycirek = beczułka do
parzenia sieczki krowom* Zb. X,
201. »Takaś gruba, jak przyci-
rek* Kieł. II, 55. Toż Zb. XV,
70. » Przycirek = cebratka, w któ-
rej dają jeść świniom* Doman.
• Przyciarek = naczynie podobne
do szaflika, z góry szersze* Hoff
41.
Przycirać p. Przycierać.
Przycirek p. Przyciorek.
Przycisk: »Z przyciska grać =
grać silniej* Pr. fil. IV, 238.
Przycisnąć: »Przycisła* = przy-
cisnęła Krak. IV, 172.
Przyciuknąć = »dokuczyć* Zb.
II, 240. » Przyciuknąć = dociąć
komu w mowie słowem* ib. 251.
Przycłapić p. Przyczłapić.
Przycobić = >przydusić kogo*
Udz.
Przycupać = » przypaść do ziemi
a. w krzakach (o zającu)* Prz.
ludu VI, 111.
Przycupkać p. Gupnąć.
Przycupkować = » uderzać no-
gami o ziemię, tupać* Spr. IV,
381.
Przycupnąć = >usiąść nizko,
schylić się* Parcz. » Przycupnąć
= usiąść sobie, pochyliwszy się;
zdrzymnąć się, siedząc* Święt.
712. »Przycupną'^ć = przypaść
do ziemi* Rozpr. XI, 187. »Ten...
odejdzie... do stodoły, tam przy-
cupnie i tam .się wyśpi* Pozn. I,
193.
Przycwałować ^ szybko przy-
. jechać: » Starosta koni nie żało-
410
Przycyknąó ^ Przyczynek
wal... w czwał przycwałowaN
Pauli 101.
Przycyknąć = »przylać np. tro-
chę mleka* Spr. IV, 29.
Przy czak p. Przeczą k.
Przyezasie = » zawczasu « Graj-
nert, Z domu i ze szkoły str. 193,
194.
Przyczalek: ^ Przycalek = komora
celna przy drodze a. przy roga-
tkach miejskich* Spr. V, 403.
Przyczekać = zaczekać: »Przy-
czekał chwilę za parobkiem « Zmor.
150.
Przyczepa = »przyczepka« Pr.
fil. IV, 238.
Przyczepić: »Przycypię się« =
przyczepię się Wisła VII, 686.
Przyczłapić = przycisnąć: »Tra-
wa pokosy z wowsem przycłapi
do ziemi, niby wiciami* Kam. 66.
• Przycłapił djabła pod dzwon-
kiem* Kuj. I, 189. » Przyczłapić
= przykrywkę włożyć na coś*
Wisła III 89.
Przyczółek: »Przycółek = ubra-
nie głowy weselne* Wisła I, 154.
II » Przyczółek = część przednia
drzewa u czółna* Prac. || >Przy-
ciołek* : »Przy niej (szafie) są
dwa dłubane przyciołki , w nich
3 p(')łki krótsze, a czwarta, gór-
nia, dłuższa* Lub. I, 61. || »Przy-
cołek = przegroda w stodole*
Święl. 712. > Składają koniczynę
do przycołków* ib. 3. » Stodoła...
ma dwa przycołki i jedno boisko*
ib. 39. II » Przyczółek = bok cha-
łupy* Chełm. I, 71.
Przyczubaty; »Kokoskę... troseckę
przycubalą* Maz. V, 259. Toż
Rad. I, 151. Oles. 204.
Przyczyna = powód: »Nie będę
ja wycinał (lipy na kolebkę), bo
nie moja przyczyna* Wójc. I, 98.
• Aniżeli (jeżeli) chłopiec, będę ja
mu ociec... aniźli dziewcyna, nie
moja przycyna, każę ja jej bydło
gnać* Sand. 132. »Chtóz ci przy-
cynum był, eh to cię na wojnę
doł?* Kozł. 129. Toż Was. 211.
• Któzci był przycyna?* Kozł. 167.
• Powiadają, żem herna (zarozu-
miała); nie jest przyczyna żadna.
Z każdym tańcuje rada... Powia-
dają, żem ładna, nie jest przy-
czyna żadna, bo się codzieó na
na wschodzie nnyję rosą w ogro-
dzie* Zb. X, 271. »Cózci to za
niewola? Nie niewola, nie przy-
cyna, bo mnie mama dziś wybi-
ła* Was. 154. »Coz za przycyna,
dyć ja nie sarna, jeno dziewcy-
na .. Powiem każdemu, ześ ty był
przycyna wieńcowi memu* Kieł.
II, 158. »Nie róbta przycyny, nie
róbta pośniiechów* Lub. II, 66.
II » Przyczyna* = czary (?): »0-
świadczyła (lekarka), że .. w cha-
cie jest przyczyna. Przyjechała
więc i... odczyniała zadaną* Lud.
1,198. » Przyczyna «^ = przygoda:
• Ażeby się przy tym twardym
gryzeniu komu nie dostała jaka
przyczyna* Wisła VII, 94. »Agdy
się komu dostanie jaka przyczy-
na* ib. 91. »Może tam będzie
i ta przyczyna, że tam będzie nie
jedna butelka wina* (objaśniono
tu, że -przyczyna' = przyczynek)
ib. » Stała sie przycyna jedny
dziewcynie* Święt. 212. »Jesce-
byś ognia przycynił w kulawą
noj^^ę. Nie bójze się, moja Kasiu,
zadny przycyny* ł^ęcz. 90. » Przy-
czyna = klęska* Ust. z Lidy. ||
^ Przyczyna * : > Kocioł, nadsztuko-
wany u góry drewnianą 'przycy-
na*, niby kadzią bez dna, aby się
więcej śliwek zmieściło* Zb. XIV,
28.
Przyczynek = przyczynienie się,
pomoc: » Cierpienia ustąpią same
t. j. bez przyczynku lekarza c
Krak. III, 84. || »Na przyczynek*
Przyczynić — Przydanek
411
= na dodatek Domnik, Wigilja
Św. Andrzeja 7.
Przyczyniać p. Przyczynić.
Przyczynić = uczynić, sprawić:
• Chtóz ci to przycyniuł, ze cie
na wojnę wydo^?* Kozł. 131. ||
•Przyczynić się< = poraasrać:
'Jasieńka, zetnij lipkę dla dzie-
cięcia na kolibkę. Ja tam mn się
nie przycyniał, przycyniali się tam
drudzy « Kuj. II, 37. || • Przyczy-
niać* = przygotowywać, » Przy-
czynić* = przygotować: »Swasz-
cusia sie przycyniuła na ca^y ty-
dzień* Zb. XIV, 98. >Psycyniają
na weszeie troiste pieczywo* ib.
172. »Niech w zimie przyczyni
gwoździe* Kam. 71. W temże zna-
czeniu ib. 81 i 173. »Psycynić
sie = napiec, nagotować* (wła-
ściwie = przygotować się) Rozpr.
XX, 433. II » Przyczynić = do-
dać* Wrześ. 18. »Przycyniać =
dodawać* Pr. fil. III, 497. >Jesce
mu dwadzieścia dukatów przycy-
nię* Krak. IV, 174. »Gotują
(barszcz) przyczyniając do tego
olrąb* Zb. YUl 263. || »Przy-
czyniać = ugniatać ciasto* Spr.
IV, 368. »Przycynić = chleb po
wyrośnięciu przerobić* Mil. » Za-
brał sie przycyniać do unego chle-
ba* Chełch. II, 57. »Przycynić
a. doprzycynić = wyrobić (o chle-
bie i o cieście)* ib. 150. jj » Przy-
czynić się* = przytulić się: •Sty-
czeń, do pieca się przyczyń* Star.
przysł. 33.
Przyczynowaty: »Myśleli, że to
jaki przyczynowaty. jaki warjat*
Padalica: Opowiadania i kraj-
obrazy I, 29.
Przyczyńca: »Przyryńca = który
się do czego przyczynia, daje po-
wód* Sand. 264. »Nie wiem, kto
mnie tę niedolę psyniós. Ale ja
wiem — powie pisarz — bo ja by-
łem tego przycyńcą* Rad. II, 181.
Przyćpić: »Bobycisię ogień rzu-
cił (a. przyćpił) w kulawą nogę*
Pozn. IV, 25. Por. Przyćpo-
wać.
Przyćpować = » przyrzucać: to
gani towar, to przyćpuje (przy-
rzuca) po groszu* Pozn. I, 236.
Por. Przyćpić.
Przydać się = >zdarzyć się np.
nieszczęście mi się przydało* Pr.
fil. V, 857. W temże znaczeniu:
Aten. 1877, I, 643. Kieł. I, 155.
• Serce mi się kraje, płacz mi się
przydaje po tym moim dziewcę-
ciu* Łęcz. 107. || » Przydać się
= czepić się (o urokach)* Pr.
fil. V, 857. »Boby ci się ogień
przydał w kulawą nogę* Zb. II,
44. » Barwy (czerwonej) panna
młoda nie ma, aby jej się gorą-
czka nie przydała* Pozn. II, 272.
II » Przydać się na co a. na kogo
= mieć podobieństwo do czego
lub kogo np. syn przydał się na
ojca t. j. podobnym jest do ojca*
Roczn. 229. || » Przydać się na
co = zdać się na co* Mil. Por.
Przydany.
Przydaj ny = » przydatny* Krak.
IV, 319. >To mu to zielazo przy-
dajne badzie* Zb. VIII, 314.
Przydan = » drużba* Udz. •Pa-
nów przydanów i panny przy-
danki* Sień. 255. »Przydanom
i przydankom* ib. »Przydanowie
i przydanecki* ib. 262. » Przy-
dany* a. » Przydanek* = młod-
szy drużba: » Starszy drużba z to-
warzyszem przydanym czyli przy-
dankiem* Kuj. I, 280. •Przyda-
nek = młodszy drużba* Zb. I,
91. » Przydani = weselny orszak,
który jedzie z panną młodą do
domu jej męża, wioząc wiano
i sprzęty dane w posagu* O.
Przydaneczka p. Przydan,
Przydanka.
Przydanek p. Przydan.
412
Przydanie — Przydział
Przydanie: »Ej przyjechali swatko-
wie nasi z przydania, spodziwali
się u pana drużebki śniadania*
(z pieśni weselnej) Lub. I, 187.
Przydanie c: > Przydańcy = rodzi-
na panny młodej i blizcy przyja-
ciele* Przem. 77. »Prddaiici< ib.
75.
Przydanka = » młodsza druchna*
Zb. I, 91. W lemże znaczeniu:
Sień. 252; ib. 255; ib. 262.
^P^z}^dJinka = drużka ślubna, to-
warzyszka panny młodej* Ram.
171. Toż Pobł.73; ib. 123. »Przt-
dąncie* 1. mn. Derd. 81. •Przy-
danka = starościna* (weselna)
Chełm. I, 325. Zdr. »Przydane-
czka* Sień. 262.
Przydany = ten, który się przy-
czynił: »Klóz ci do tego był przy-
dany ? Był ci mi przydany da ten
Klonoski pAn. Kazał ci mieokuć*
Kieł II, 159. Por. Przydać się.
II »Przydany« p. Przydan.
Przydański » taniec tańczą swacia
i starościny, gdy muzyka grać za-
przestanie. Tańcząc biją w komin*
Chełm. I, 325.
Przydatek = » dodatek: dał mu
esce trochę piniędzy w przydatku*
Chełch. I, 58. Toż Mil.
Przydawać sobie = » być nie-
naturalnym: óna sobie tylko przy-
daje* Mil.
Przydeklarować = obiecać : » Un
jej przydeklarował zatrzymać sie
te trzy dni* (na jej prośbę) Chełch.
I, 36.
Przyderzać = przybijać: »Przy-
derzają tą ladą do lej przędzy,
z czego robi się płótno* Pozn. I,
109.
Przydki p. Przytki.
Przydłubać: »Nasz lokaj... keń sie
obróci, to przydłubie* (= zliże,
urwie K.) Kuj. I, 234.
Przydłużyć = przedłużyć: » U ta-
kiej żony wiek mam przydłużonyc
Sand. 141.
Przy dole: »Tam na Podolu, tam
na przydolu, tam dziewczyna sła-
wna* Pr. fil. V, 857.
Przydomek = » nazwisko rodowe,
przechodzące z ojca na syna* Pr.
fil. IV, 866. » Przydomek = prze-
zwisko, charakteryzujące kogo lub
ośmieszające, nadawane żartem
lub ze złości* Osip. P. Prze-
zwisko.
Przydreptywać = »przysląpić
na co* (? K.) Cer.
Przydroże = » miejsce wolne od
jazdy kołowej po obu stronach
drogi* Osip. Por. Przydroże k.
Przydrożek = » miejsce wązkie
między drogą a rolą, trawą po-
rosłe* Spr. IV, 367. »Przydróz-
kiem* 6 pp. 1. p. Kozł. 158. Por.
Przydroże.
Przydróżnić= » siedzieć i żebrać
przy drodze: wypadnie na starość
przydróżnić* Pr. fil. V, 857.
Przydu = * przydatek darmo do
ilości czegoś, za pieniądze naby-
tej* Osip.
Przydu eh a = » zepsute powiel rze
pod lodem, kiedy się ryby duszą*
Prac.
P r z y d u s i ć : » Przf dilśf^c = przy-
dusić: wóna gó przfdóSJ^ła pje-
rzf^ną* Ram. 171. || »Przydusić«
= ugotować pod pokrywą: »Ku-
musia kumusi w rynecce przy-
dusi; zjedzą i wypiją* Maz. III,
288.
Przy dybać = > schwycić na go-
rącym uczynku* Święt. 712. Toż
Mil.
Przy dymać = » miechem robić «
Swięt.712. II »Przydymać = przy-
biec szybko* Ust. z Królestwa.
Przydyrdać= » przybiegnąć, szcze-
gólnie o dzieciach, drobno stąpa-
jących* Pr. fil. V, 857.
Przydział p. Przedział.
Przydzierżeć — Przygłapi
413
Przydzierżeć = » przytrzymać*
Listy filologicke a paedagogickć
XII, 470.
Przy fasować = »przyrobić, na-
gromadzić, napełnić faskę; prze-
nośnie = bić« Sand. 261 p. w.
Fasować.
Przygadać: »Jaz sie p-^i^iadał iio
zeniacce« (= aż się dogadał do...
K.) Zb. VII, 66.
Przygadka: »Pan daje mydła po-
moru sanym dziewkom z przygad-
ka: weźże se... i umvj się« Kam.
58.
Przygadować = » przytakiwać,
schwalać. Przygadować za kim =
popierać kogo« Święt. 712.
Przyganobić >a. naganobić, gano-
bić = starać się nsilnie, zbierać,
skrzętnie chodzić koło czego* Spr.
V, 356 p. w. Ganobić.
Przygars teczka, Przygarste-
czek p. Przy garstek.
Przy gar stek = >to, co można
ująć w garść « Ust. z Litwy. Zdr.
»Przygarsteczek a. przygarsteczka*
Ust. z Litwy.
Przygarstnia = » garstka, garść,
tyle ile można wziąć w dwie gar-
ści* Pr. fil. V, 857. »Przygasznia
= garść (zboża) na polu* Rozpr.
XXVI, 390. »Przygarśnie blp =
ujęcie oburącz jakiego przedmiotu,
to co się mieści w obu stulonych
razem dłoniach* Osip. >Przyga-
sznie* Pr. fil. V, 857. »Przy-
garznie := garść* Święt. 712. Toż
Sab. 135. >Przygarznie = obie
ręce złożone w garści* Kow. Toż
Mii. Zdr. >Przygasteczka = garść*
Pr. fil. V, 857.
Przygarśnie p. Przygarstnia.
Przygarznie p. Przygarstnia.
Przygasteczka p. Przygar-
stnia.
Przygasznia p. Przygarstnia.
Przygatawiać = przygotowywać:
• Zaczynają przygatawiać jej (świe-
krze) kąpiel* Zb. II, 207.
Przygężały: »Ja stary, przygężały,
nie mogę się zgiąć* Pozn. V, 108.
Por. O gę ziały.
Przygiąć: »Prz|dzic = przygiąć*
Ram. 171.
Przygibać: »Prz|dzibac = przy-
ginać* Ram. 171. || »Przygibać*:
> Koguty... wołają: Tijak idzie'.
Inne odpowiadają: Trzvgibaj go**
Kieł. II, 204.
Przyglądować = przyglądać się:
> Jasio stoi w okienecku przyglą-
dujący* Kieł. II, 72.
Przyglądziwać się = przyglą-
dać się: > Żydzi przyglądziwali się
na tę jego kobyłę* Kuj. I, 190.
Przygładnąć: »Przfgładnąc :=
przycichnąć, uspokoić się: morze
przfgładło* Ram. 172 (właściwie
= >tać się gładkim, wygładzić
się Ł.).
Przygłaskować = gładzić, gła-
skać: >Zacon na nicm przygła-
skować* (ornat przymierzany) Cisz.
237.
Przygłownik = wezgłowie: •Sie-
dzi (wrona) na przvglowniku (łóż-
ka)* Wi-ła VIII, 104. >Zaczena
(leżąca na łóżku) bić w przygło-
wnik* ib. II » Przygłownik := za-
gon poprzeczny na począlku i końcu
staja* Święt. 712.
Przygłówek= > część prawa twa-
rzy człowieka; strzelać z przy-
główka t. j. przyłożyć przykład
strzelby do twarzy* Pr. fil. V,
858.
Przy głupek = >człowiek głupko-
waty* Pr. fil. V, 858. Toż ib. IV,
813 p. w. Dun»k. >Przygłupek =
1, idjota 2, głupi* Mil.
Przygłupi = ułnpi: » Jeden z nich
(z synów) był przygłupi... Un głu-
pi* Gliełch. I, 76. »Przfgłupy =
głupkowaty* Ram. 172.
414
Przyglupie — Przyjaciel
Przygiupie: »Przfgtópje= nieco
głupio, ghipkowato« Ram. 172.
Przygłupy p. Przygłupi.
Przygnać = » przypędzić « Spr. IV,
348. » Przygnać do kapsy (= za-
robić)* Cinc. 33. »\Vas wnet dćs
(deszcz) przyzenie« (= przypędzi)
Święl. 513.'
Przygnębić: » Gwiazdę przygnębię
do ziemi « Maz. UL 247.
Przygodny = » przypadkowy, za-
stosowany do potrzeby* Krak. IV,
319.
Przy goić się = przyrosnąć : » Zęby
buł ten listek przyrós, zęby sie
buł przygoił. przyrós, toby sie
dziwce nic nie stało* Mat. śp.
II. 5.
Przy górek: » Psygorek = komórka
na poddaszu przy jednej stronie
dachu czyli przy górze* Pr. fil.
IV, 867.
Priy gospodarować sobie =
zyskać: »Co oji*zym przygospo-
daraje sobie na sierocem gospo-
darstw^ie, staje sie jego własno-
ścią* Zb. XIV. 166.
Przy goto wiec się = przygotować
się: » Niech się dobrodziej prxy-
gotowie jechać* Zb. II. 236.
Priy graj dać się = przyleżć,
przywlec się: » Ledwie sie przy-
grujdał* Rozpr. XX\1, 376 p. w.
Grujdać sie.
Przy grozić: »Zeby tyz pan wzion
gałtiske i tego pieska wycion. abo
mu choć przy groził, by mie nie
ukąsił* Zb- XV. 15.
Przygruby = za smiby: Jest tam
i drujn troohe Drzvsmiba« Maz.
IL 4/
Pr^ygryzka »a. przysrywka =
przymówka. dv.łOinek* Czark.
Pr2>£r2ać się: » Zmitręźenie się
na^rrodz:. jak >ię ch?k przygrzeje
■=:. po:>D:es2v W robocie* Kam.
?5
Pr£y grzebać = Łikopać: » Wra-
zili go nazad dó grobu i przy-
grzebali* Rozpr. IX, 200.
Przygrzmić = przyjechać (z ha-
łasem) : > Rodzinecka z podoła przy-
grzmiła* Rad. II, 58.
Przyhadać sobie = »przypo-
mnieć sobie* Zb. I, 74.
Przy hła wek: > We młynie wodnym
dwa są przyhławki t. j. dwa ka-
wały czworograniastej belki, na
których obracają się koła* Spr.
V, 403.
Przyhołomszyć= » przydusić tak,
że coś np. zwierzę straci na chwilę
przytomność* Maz. I, 68 p. w.
Hołomszyć. Por. Z a h o ł o m s z y ć.
Przy hołubić = > przyciągnąć do
siebie, przytulić* Pr. fih Iv/238
> Przyhołubić = przynęcić* Roczn
200 p. w. Hołubić.
Przyiłek = >zimna, tępa ziemia,
trzeba marglu na nią* Lst. od
Olkusza.
Przyj achać: »Przfjachac. przfja-
da = przyjechać* Ram. 172.
»Przyjadzie* Chełch. IL 35. Toż
Wisła VL 145. »Przyjachał« Kętrz.
41. Toż ib. 92. Pozn. IL 246
i 278. Lip. 56 i 142. »EVzyja-
chali* Kętrz. 84. II » Przyjechać « :
• Przyjeohaliśta* Chełch. I. 20.
» Przyj ech ałsy iJoanuś' do damo*
pan go się wypytuje* ib. 40. ||
• Przyjęć*: >Przfjeli = przyje-
chali* Hili. 101.*
Przyjaciel = przyjaciółka: » Mó-
wią, że ja jestem płocha^, jajoa
przyjaciel Stasia mego* Rofr. n*
364. » Przyjaciel = krewny* Piątk.
Toż Cer. Aten 1S77. IL 614.
Rozpr. XIL 52. Sand. 2M. Pozn.
IL 76. Wisła L iź^. Zb. XIV, 70:
ib 170. Świet. 712. Spr. IV, S28c
Rozpr XX. 433: ib. XXVL 3W.
Pr. tiL V. S5o: ib. S58; PobŁ 73.
II »Przvjaoiei = mai* Pr. fiL V.
858. Pobł. i:39. Wisła IL 152.
Dcruan. »t^yjaciei = mąi» ioflui«
Przyjacieliczek — Przyjaciółka
415
Pleszcz. 4fl. II > Formy: »Przyjd-
cieU WisJa II, 152. Spr. IV, 328.
Rozpr.YIII, 131; ib. XXVI, 390.
• Psyjaciel* Zb. XIV, 170. Rozpr.
XX, 433. »PrztJacćU Pobł. 73.
• PrzacieU Aten. 1877, U, 114.
Cinc. 32. Rozpr. Xn, 52. Pr. fil.
V, 853. »Prza'ciel« Hozpr. IX,
333. Opól. 30. » Przacieie o mnie
nie dbają « Rog. n® 478. || De-
klinacja: 1 pp. 1. mn. »Przńciele«
Rozpr. XII, 52. 2 pp. 1. mn. »Prza-
cieli« ib. >Przyjacieli« ib. VIII,
131. »Przyjacielów« Maz. III, 279.
3 pp. 1. m. > Przyjacielem* Rozpr.
VIII, 131. >Przacielomc ib. XII,
52. »Przd'cielą« ib. IX, 133. 6 pp.
1. m. >Przyjtóeiamy« ib. VIII,
131. »Psyjścielami« Źb.XlV, 170.
>Prza°ciotoi. Aten. 1877, II, 642.
7 pp. 1. m. >Przvjacielach< Rozpr.
VIII, 131. >Psyjdcielach. Zb. XIV,
171. II Zdr. > Przyjacieliczek « Rog.
no 367.
Przyjacieliczek p Przyjaciel.
Przyj acielstwo = » pokrewień-
stwo. Spr. V, 403. Toż Krak. IV,
319. »Przyjacielstwo = dalekie
pokrewieństwo* Rozpr. XXVI, 390.
»Blizkie przyjacielstwo... ma z nami
już Bóstwo* Rog. n^ 424.
Przyjaciółka = » krewna* Parcz.
Toż Sand. 264. || » Przyjaciółka
małżonka* Pobł. 139. || •Przy-
jaciółka = rodzaj sukmany z gra-
natowego sukna* Wisła III, 240.
• Przyjaciółka = długi za kolana
tołubek sukienny do stanu, gładki
z przodu, fałdowany z tyłu, ubiór
niewieści, dawniej zwykle grana-
towy* Pr. fil. IV, 866. •Przyja-
ciółka = suknia sukienna zielona
aż po kostki, podbita u góry fu-
trem, z boku także futerko przy
kieszeniach* Maz. I, 50. » Przy-
jaciółka z sukna granatowego zi-
mą z kołnierzem długim z jagniąt
i z takiemiż wyłogami (klapami)*
ib. III, 33. > Niewiasty noszą gra-
natowe sukienne kaftany czyli
przyjaciółki długie do kolan, nie-
kiedy na metalowe guziki zapi-
nane* ib. V, 37. Toż Łęcz. 15.
• Zamożniejsze kobiety noszą ro-
dzaj długiego marszczonego z tyłu
surduta z mnóstwem żółtych gu-
zików; ubiór ten, gdzieindziej na-
zywany przyjaciółką a tutaj su-
kienką, bywa czasem zielonego
koloru, obszyty szerokiemi jedwab-
nemi taśmami, z kołnierzem, wy-
łogami, mankietami i podbiciem
z białych baranków* Rad. I, 54.
• Przyjaciółka = duży szlafrok
kobiecy* Kuj. II, 275. •Przyja-
ciółka = snkmanka barankiem
podbita (ubiór kobiet)* Krak. I,
103. Toż ib. IV, 319. •Bogatsze
gospodynie używają t. zw. przy-
jaciółek sukiennych , jasno-zielo-
nych i takąż taśmą bramowanych,
z mosiężnymi guzikami, podbitych
barankiem, z klapami i kołnie-
rzem lisowym* Kozł. 373. •Ko-
biety poubierane w zielone przy-
jaciółki* Gazeta Polska 1877, n^
14. •Z wierzchu (kobiety) przy-
wdziewają przyjaciółkę, t. j. su-
kmankę z samodziału siwego, na
kształt kozak iny fałdowaną i za-
opatrzoną w troczek czyli pasek
z tegoż sukna, czarną tasiemką
oblamowany, którym się spinają
dla nadania sobie wdzięczniejszej
talji* Połuj. 205. Toż Wisła II,
57. » Kobiety... noszą sukienne
granatowe t. zw. przyjaciółki t. j.
do stanu przy krój one, z tyłu mo-
cno fałdowane, na haftki zapinane
kapotki* Pleszcz. 17. •Przyja-
ciółka = dostatni i ciepły kaftan
kobiecy* Osip. » Przyjaciółka =
kurtka* Wisła I, 319. •Przyja-
ciółka = kaftan zimowy z fał-
dami dla kobiet* Zb. VIII, 253.
•Przyjaciółka = kaftan z sukna
416
PrzTJizDość — pRijneć są
enaaioweęo z bldaiiii z tyhu d^
viii€j Dosz^jOT praez kobietr* Zb.
Vni. 262. II >PizT|aeiółb =
vódka« Zb. L 74.
PrzTJazność = miktść. przyjaźń:
»Zakoehał aę Jasio i mosi się
rtnstae. a byloe to ni^y przyja-
zDości nie znać* Pozn. IV. 140.
•Sywka.- jest teraz z Xavtką
w {KzyjazDOtści* Kam. 175.
Przyjaźnie sie »z kim = być
z kim w pokrewieństwie* Sand.
264.
Przyjaźń: >Potścieize ma pani ma-
dto_ pi^ podnsek. dwoje pierxy-
nie: dzięknje ei pani matko za
te przyjaźni « Kon. 107.
Przyjąć: »Przfj;c= przyjąć* Ram.
1*72! Toi H:Lf- 141. »Ja przyj-
mie* Pozn. V. 204. »Przyjmyjcie«
Wisia VH. 96- || •Preyjąć >ię«:
»Mowił«ii ja ti>bie, dajmy pokój
K>bie« a ty uhk ino. jaz ci >ię
przyjeno* Kie.. IL 50. »Trrebno
mema konikowi siemienia, żeby
mi się ta dziewola przyjęna«
P««n. nL 145. >Tam -ie przyjon
za menia« Zb. XL 100. > Przyjął
się. jak tyd d^j tań*?a« Zb II, 177.
Przyjeebać p Przyj achać.
Przyjęć p. Przyjachać.
Przyjednaez: •Przyje-inae = na-
jętT ehlocy do D^o^ia* Sor IV. 311.
foi ID- 348: Vd. V. 403.
Przyjemnieszki: »Oczka nwje
czamiatki*— as^a moje przyje-
mn:eszkie« Roc. n'* 128.
Przyj eni no: »To mi jest przyjemno
I do "?erca tak wdz:*^-iio* Ketrx
64
Przyjemność: » Wziąść p rz-rjc-
sir.o-^i :•:» k«?«r':ś = rri^łi do ko-
2ro4 -TTr::i-yę: 'Zaraz taki c.o-
"•zf-rr.! ' "^ "•^!T.r.*y^: do nznie*.
'iŁin: io : -z T-zyj^rnrośłi'* Mi..
Przv-r=rr.v: >T:T:^-ni.-v = pr^-
jrnir.T* Zb. I. 1'.' II >P'-Z7-C2:ay«
*eG. iocia je^: przyjer/::!:** K. :
»Cemn łaba we wodzie jes pfXf-
jęfnna?« Wisła VIL 108. Tał Mit
śp. IL 14. II »Przyjeinny = do-
stępny. popaiamy« Osip.
PrzTJeść się: »Prxyjeś sie =
uprzykrzyć sie« Święt 712. >Jak
ci sie co przyje. to zaraz cie mier-
zi* ib 444.'
Przyjezdny = przybywający:
> Przyjezdne goście zatrzrmoją śe«
Wisła VII. 727.
Przvjetdtać: »PrzTizdia« 3 os.
L p. Chełcb. I. 40.
Przyjmą = kawałek drzewa, po-
przecznie liczącej włóki, który
w środka na sworzed do tyłne^
nasada gnatek przymocowany tą-
czv gnatki z włókami* a wosii»
Spr. nr. 311. Tot ib V. 403.
PrzTJmać = »przyjm>wać« Zb.
VIIL 253. Toi Pr. fii. V. 858.
• Wszak ty so^-i masz. a caem
ty wesołych kozaczków przyj-
maszr« Wójo- L 27. »Cy ty mnie,
Kasia, do sie psyjmas^ i cy mi
zaraz swa riekę dasr« ib. IL 370.
»Pan ojciec to* wianecka nie
r»rrvji>a« = nie przyjmuje' ib.
n. 33 Toż MaŁ I. 230: ib. IIL
99: ib. 126: ib. 134. > Mej kom
tak: bidny. a zawdy rre przyjmą:
trzeba i nam ęo k:e*iy przyjąć «
C.^rełoh I. 269. »Tyś przyjmala
inri-rfu* Zb. II. 6S.
Przyj mak ^ 1. zb:e^ 2. lięć xa-
m:€<zkały n teścia* O.
Przyjrzeć się: »Przfzdrzec si«
Ram. 177. Toi Bisk 36. Pobt
115. »Przyzdrzy; s:ę« Ro«- n* 27.
» Przyj drżał sie« Op»3-. 37. »PrzT-
żry; >ie« Zb. XL 27. »Przyżry cie
Sie* Zo. X. 23S To* ib. 336.
> Przyj żrn \e s:e « Fed. 1 1 4. » Przy-
rz-'i« -An.h. V. 6 43. > P t i*ni j sie«
W:</a VI. 19S »PrcyTzy s:e«
Koił 2>o » Gazda kce sre przy-
rzvć na k-owy« Zb. VII. 42.
»Przyjrzvs s:e ninii«*ńca moj«co«
Przyjście — Przyjść
41 :
Zb. IV, 260. »Przyźryć sie w co
= spojrzeć na co« Spr. IV, 29.
Przyjście = przybycie : » Przyjście
Jadwigi* Szajnocha. || » Przyjście
= przykład; na to przyjście =
na len przykład* Pleszcz. 41.
Przyjść: Formy: »Przyjdię, przyj-
diesz, przyjdzią* Zb. I, 13. ||
»Przyjńdzie« Pozn. 11,57. »Przyjń-
da* ib. I, 106. II »Przyńść* Zb.
I, 6. »Przyii(^ = przyjść* Bisk.
56. »Przindz* Hilf.178. »Przinjc*
ib. 130. »Przync« Ram. 177.
»Przyńdę« Nadm. 103. »Przyń-
de* Chełch. I, 16. Kuj. I, 164.
»Przyrida* Bisk. 56. »Przynda«
Ram. 177. »Przyńdzesz* Derd.
51. Nadm. 101. »Przyńdzie* Pozn.
VI, 76. Sand. 268. Kuj. I, 154;
ib. 252; ib. II, 68. »Prziridze*
Hilf. 112. »Przyndzie* Zb. 1, 35.
>Przindze* Hilf. 131. »Przyndze*
Kam. 177. »Przyódą* Kuj. I, 161.
Kozł. 112. .Przyńdź* Kuj. 1,285;
ib. II, 284. Kozł. 355. »Przyńdz<
Derd. 9. »Przvńdzij* Chełch. I,
63. Toż. ib. 72 i 192; ib. II,
20. »Przyńdżta* Nadm. 103. ||
»Przv.ść« Zb. I 6. Opól. 38. Cisz.
255.' Rozpr. Vin, 115. »Psyść*
Rozpr. X, 220. »Prześć« ib.
»Przef = przyjść^ Hilf. 90. »Przy-
dę* Rozpr. VIII, 199. »Przyde*
ib. IX, 168. .Przyda* Opól.' 31.
»Przida* Hilf. 91. >Przydziesz,
nie przydzie.sz = hokanie na zwie-
rzęta domowe* Wisła IV, 690.
.Przvdzio* Rozpr. VIII, 199. Kozł.
lU9.'Kam. 62. Sand. 29; ib. 276.
Rozpr. XII, 28. >P.sydziemy* ib.
X, 220. .Przydemy* Cisz. 283.
»Przydziewa* Sand. 48. »Przy-
dziela* Kam. 28. > Przyda* Rozpr.
VIII, 199. >Przydź* Kuj^ 11,284.
>Przydzo = przyjdźże* Zb. II,
241. II »0n przi zain. przydze,
[f przisz zani. przidzesz. ma przi-
ma zam. przidzema* Hilf. 89.
fłfownik T IV.
»Przi = przyszedł* ib. 90. ||
• Psisedłem* Spr. IV, 359. ^Prz^-
szed* Ram. 177. »Przysed* Zb.
XV, 66. >Przyszeł* Zb. IX, 175.
Parcz. Kam. 80. »Przvseł* Rozpr.
X, 200. Wi.sła II, 310. ^Przy-
szał* Rog. n^ 146. »Przyszał<
Zb. V, 154. >Przyjszoł* Opól. 37.
»Przyjszła* Zb. V, 177. || Zna-
czenia: »Przyjść* = przybyć:
• Prędko goście przyjść miały*
Bar. 232. || • Przyjść* = nastać:
• Nastać mają kraśne ludki. ..wprzód
jeszcze mają przyjść karły* Choć.
6. II » Przyjść* = kosztować, wy-
paść: »Po cemu każda koza przy-
sła?« (ile kosztowała) Zb. VI, 12.
II » Wyrażenia osobowe: »Przysed
jakby nigdy nic = przyszedł,
jakby nic nie zaszło* Mil. »Do
luftu przyjdzie = przyleci powie-
trzem* (Ist. z Jaworza. »Przyseł
na nią mroź (bieda)* Wisła II,
310. » Przyszła do niemocy* =
zachorowała Kog. n^ 196. >Szkap-
sko przfszło mu do .szkoda* (=
zginęło) Derd. J. 34. » Miała przyjść
w połóg* Pozn. VI, 70. » Przyjść
na zabicie* (= bvć przeznaczo-
nym...) Wisła VIII, 65. ^Na bidę
przysed* (zbiedniał) Zb. XV, 66.
»Gdze ja przidą do legninia* =
gdzie mi się przyjdzie położyć
Hilf. 91. »Przyńdzesz w zemię =
umrzesz* Nadm. 101. »Tak mar-
nie przyńdzesz do smniercf* Derd.
51. > Gdyby przyszedł do wody*
(:= gdyby dotkn;ił się wody) Kieł.
II, 138. »Na ciióś teraz przysed*
= do czego (jak nizko) doszedłeś
Zb. VII, 19. II » Wyrażenia nie-
osobowe: »Przy.<ło co do cego,
to mi go nie stało* (= jak przy-
.szło do rzeczy) Łęoz. 99. > Przy-
szło ji na sen* (= śniło jej się)
Pozn. VI, 83. > Ciężko mu się
przydzie zbroić = trudno mu bę-
dzie się wymówić* Zb. II, 238.
27
418
Przykandybać — PrzyWadad
• PrzysJo piió niego, zęby sed do
wojny* (= wezwano go...) Zb. VII,
8. » Pościnaj nam głowy, bo na
to inakc^j nam jaż nie przyjdzie «
Pozn. VI, 93. » Przyjdzie na lo«
(= dojdzie do tego) Krak. I, 322.
• Obacys ty żydzie, na co tobie
przydzie* Kozł. 86. »Możeó wam
też na to przyjdzie, co mnie« Kuj.
11,36. » I wam samym na to przyj-
dzie < ib. 61. »Na co wronie przy-
dzie, jak ji 7 Idt minie? (To jej
przyjdzie na ósmy)« Zb. X, 153.
»Na co sroce przyszło, kiej jej
7 lat wyszło? Na ósmy (rok) jej
się obróciło « Krak. IV, 246. •Mia-
łach ja miłego 4 lata, jak przy-
szło na piąty, to mię niechał*
Rog. nO 382. >Jak przyszło na
prędce« = prędko się stało, że...
Rog. n^ 10. >Gdy przyjdzie na
sąd Pański* Rog. n® 154. >Jak
mi przyjdzie na sąd Pański* ib.
n® 155. »Nie przyńdzie ci wiele
z niego* (= nie zyskasz wiele)
Kuj I, 154. »Jak psisło, to sie
zawse rano i wiecór modlił* (=
jak był czas po temu) Zb. VII, 65.
• Przyszło o północy* (= nadeszła
północ) Rog. n^ 458. > Aż tu przy-
szło w pół nocy, wóz sie... tocy*
Oies. 454. » Przyszło w niedzielę*
(= nadeszła niedziela) Pozn. VI,
332. Toż Rozpr, IX, 195. •Przyj-
dzie ku wieczoru* (= nastanie
wiorzór) Rog. 455.
Przykandybać = » przyjść ku-
lejąc* Petr.
Przykaręcić = » strofować, uka-
rać: jak wy ją riiz, druj^i przy-
karęcicie to sie poprawi* Pr. fil.
V, 858.
P r z y k a r o w a ć p. Karowa ć.
Przykazać = > surowo zalecić*
Mil. »Xa cinętarzu siedzieć ma
śmierć podobno przykazane od
Hojra* Wisła Vni, 112.
P r z y k i d a ć = pogrzebać, pocho-
wać: »Kopidół (grabarz) Torgolika
(imię własne) przykidał* Aten.
1877, II, 663.
Przykidka = >dosypka przy mie-
rzenia zboża* Rozpr. XII, 100.
Przykietować = > przyciągnąć c
Ghełch. I, 58.
Przyklapa = » szopa* Pr. fil. V,
156. Por. Przykłapa.
Przyklęknąć: » Przyklęknęła do
ón tarza* Krak. II, 124.
Przykliniać = > nakłaniać, upo-
minać* Pleszcz. 41. »Przyklinić
= zapowiedzieć, przykazać* Czark.
Przyklinić p. Przykliniać.
Przykludzić = > przy prowadzić*
Wędr. XXVI, 123. Toż Ust. z Ja-
worza. > Go go tu tak daleko przy-
kludziło* Rozpr. XII, 77. > Przyklu-
dzić się = przywędrować, przyjść*
Pr. fil. m, 497.
Przyklupić = > przygnieść coś.
mokrego, wilgotnego, np. deszcz
przyklupił zboże do zagona* Zb.
I, 49. Toż Udz.
Przykład: >Na ten przykład* (=
naprzykład) Sand. 271 . Toż Ghełch.
II, 50. »(!zy sa w mieście skle-
py? Ano jest na ten przykład
jeden katolicki* Lis. >Na jaki
jest ono przykład* (= na co słu-
ży) Kai. I, 120. II » Przykład letni
t. j. długi, przykład zimowy t. j.
krótki albowiem szeroka odzież.
i gruba na ramieniu takiego wy-
maga, myśl.* (tutaj przykład =
kolba fuzji) Pr. fil. V, 858. ||
• Przykłady = przykazania: umie
cały pacierz i przykłady* (właści-
wie = dodatki) ib. jj >Przykła-
dek*: » Tutaj majom ten przykła-
dek, ze mówiom: chodźma, tamek^
sawek* Wi>ła II, 173.
Przykładać*: > Przekładać = 1 »
przykładać 2, przystawiać (bat do
brzegu), przybijać* Ram. 172. ||
• Przykładać = porównywać: ca
ty mnie do świni przykładasz
Przykładek — Przykopa
419
Krak. IV, 319. Toż Rozpr. XI,
187. »PrzyWadać ku cemu =
przyrównywać z czem« Spr. V,
404. »Nie przykładając* = nie
przymierzając Junosza, Wybór VI,
193. II » Przykładać kogo do kogo
= posądzać o stosunek niepra-
wy c Pr! fil. V, 858. Toż Pleszcz.
41 . > Mój mnie przykłada do kuma
= mąż mnie posądza o stosunki
z kumem* ib. 48. >Mąż bije
i gada i do kuma przykłada (=
prześladuje kumem) « Maz.V, 284.
Przykładek p. Przykład.
Przykładka » do kogo = przykład,
wzór* Sand. 264.
Przykładność = przykład: » Po-
wagą pańską, słowem... przykła-
dnością swoją « Kam. 23.
Przykłady p. Przykład.
Przykładzina: >Nizkie nadgro-
bowe domki i przykładziny* H.
Skirmuntowa: Z życia litwinki 17.
Przykłapa == » przystawka przy
chałupie na przechowanie paszy*
Krak. I, 157. Toż ib. IV, 182
i 319. Por. Przyklupa.
Przykłupać się = > przybudować
sobie szopę, przykłape* Krak. IV,
319.
Przvkłapcić = >zesłabnąć« Spr.
V, 403.
Przykłotek= » wiązka słomy okło-
towanej (1. j. omłóconej cepami,
prostej, niezmierzwionej) mniejsza
od okłota, służąca do pokrywania
dachów; zowie się także snop-
kiem* Roczn. 229.
Przykolankowae = »przycisnąć
kolanami do ziemi* Rozpr. X,
298. Toż Zb. VII, 72. Wrześ. 18.
Spr. V, 403.
Przy kołkować = przytwierdzić
kołkiem: »U cieriicy przykołko-
waiiy miecz* Lub. I, 86.
Przy kom orek = w kącie stodoły
rodzaj małego spichrza z pułapem.
do którego drzwi prowadzą z kle-
piska* Wisła I, 110.
Przykońce: »Grube końce dolne
(gaJązek iwy i tataraku) ucinają
i rzucają na górę (strych) ponad
sień, które to miejsce przykoń-
cami zowią* Zb. VI, 288.
Przykopa = » rów krótki* Święt.
712. > Przykopa = rów* Pr. HI.
V, 858. Toż Parcz. W temże zna-
czeniu: Krak. I, 230; ib. IV, 134.
Wisła VII, 121. Cisz. 302. Rud.
209. Zb. IV, 157; ib. 236. Zb.
VI, 8. Zb. VIIL 302. Fed. 215.
Zdr. » Przykopka«= dołek : »Uma-.
cdł sie w przykopce* Zb.VII, 20.
> Biegnie ona do przykopki... przy-
niosła tej wody* Krak. IV, 48. ||
• Przykopa = sztuczne koryto,
którem wodę z potoka skierowują
do młyna albo tartaku* Spr. V,
403. > Czasem przykopę nazywają
młynarką* ib. 378. || •Przyko-
pa* = wąwóz: » Tarnowa przy-
kopa* = nazwa wąwozu Wisła
VIII, 591 . II » Przykopa = wał zie-
mny na lądzie, kierujący wodę
z górnej części potoku lub rzeki
do młyna lub tartaku, niżej poło-
żonego* Wrześ. 18. » Przykopa =
ziemia wybrana nad rowem, szkar-
pa nad rowem* Krak. IV, 319.
>Na wzniesionej przykopie* Krak.
I, 139. » Siedział z żoną na przy-
kopie* ib. IV, 93. » Patrzą sie
dwóch braci bez przykopę, a zo-
bdcyć sie nie mogą. Oczy i nos*
Cisz. 342. >Dwa dziadki sięgają
się bez przykopkę, a dosięgnąć
się nie mogą. Oczy* Rud. 255.
II Inne formy: »Psykopa* Zb.
XIV, 149. »Krzykopa* Zb. 1, 44.
Zb. XV, 82; ib. 171. Spr. IV,
378. Rozpr. IX, 310; ib. XII, 41.
IJdz. Pr. fil. III, 306. Rozpr. XXVr,
380. >Krzykopa a. przykopa* List
od Bystronia. >Krzypopa« Wisła
I, 188. Toż Pr. fil. V, 774. »Krzy-
27*
420
Przy kopek — Przylepić się
pop* Opól. :J9. Pr. fil. V, 774.
>Krzypak = rów« Zb. I, 30.
Przy kopek: > Bez prz ykopek to
tam ciecze woda; nad przykop-
kiem lozmaryjan kwitnie « Rog.
no 332. Por. Przykopa.
Przykopitnik p. Przy kop ytnik.
Przy kopka p. Przykopa.
P r z y k o p y t n i k = > roślina leczni-
cza, którą okadzają bydło* Pr. fil.
V, 858. > Przykopitnik = Tussi-
lago farfara* Wisła III, 91.
Przykosa = > ławica piasku na
rzece, mielizna* Pr. fil. V, 858.
Przykra: >Coś im robił na przy-
kre .. tak im różnie na złość ro-
bił* Krak. IV, 195.
Przykradać się »a. przystrzygać
się = przybliżać się ukradkiem*
Wrześ. 18.
Prz vk rącka = > drewniana śruba*
Święt. 712. >Przykrącka« u wózka
do przędzenia ib. 18. »Przykrą-
cki* u prasy do robienia serów
ib. 43.
Przykręcać: »Nie przykręca =
nie oszukuje* Wisła YIll, 230.
Przykrócić > kogo = skarcić, uka-
rać, po[)rawić* Święt. 712.
Przy krótki: »Prz^krótci = nieco
za król ki* Ram. 172.
Przy krótko: »Przfkrólk6 = za
krótko* Ram. 173.
Przykryć: » Przekroł = przykrył*
Bisk. 27. » Przekryłeś* = [)rzy-
kryłeś Wisła VII, V03. || •Przy-
kryć = uderzyć; mówią: jak go
przykruł, to się zaraz przewró-
ciuł* [idz.
Przykrywa = > deska, na której
spoczywają drabinki wozu* Spr.
IV. 333.
P r z y k r z o p ł o > a. [)rzyskrzępło =
mówi się o przymrozku po od-
wilży np. dziś na polu przykrzę-
pło. sanica będzio dobni* Spr. V,
404.
Przykrzno = » przykro* Pleszez.
41.
Przykucnąć = » przysiąść na no-
gach* Spr. IV, 368. » Przykucnąć
= przysiąść* Święt. 712. •Przy-
kucnąć = usiąść nizko, schylić
się* Parcz.
Przykuć: > Jezus d"o krzyża "okru-
tnie przykuwian* Rozpr. IX, 191.
Przykulnąć = » przytoczyć coś
okrągłego* Pr. fil. V, 858.
Przykupiać: > Przf kupjac == przy-
kupywać* Ram. 173.
Przy lasek: >W sołtysim przylaska
kąpała sie kacka* Zb. XII, 205.
W sołtysim przylasku narobiła
wrzasku* ib. 221.
Przylaszczka: » Przylascka =
pierwiosnek* Pr. fil! IV, 866.
> Twoje modre ocki jak przylascki
grajo* Kęlrz. 75. »Przyłaszczki =
anemone łiepatica* Wisła III, 91.
>Proliszczk = fijołek* Pobł. 72.
Przy latać: »Przyiata« = przyla-
tuje Zb. VIII, 249.
Przylatować p. Przylatywać.
Przylatywać: » Słowik przylały wa *
Kętrz. 42. >Nazad przylatowajy*
Cisz. 184.
Przyleć = położyć się : > Komu
łóżko ścielos? Tobie Jasiu, tobie,
podźze ku mnie przylęz* Zb. XII,
138. Por. Przylężony.
Przylecieć: >Ony przyletą* =
przylecą Kuj. I, 180.
Przylegać = » kłaść się na ziemi,
o psie zmordowanym po polowa-
niu, myśl.* Pr. fil. V, 858. . Pła-
kała Jantosia do stoła przylegała*
Wisła Vn, 699. Por. Przyleć.
P r z y 1 e g n ą ć = położyć się na :
»Ny njoo przf legnie* (= na nim
się położy) Hilf. 117.
P r z y I e n i \v y = nieco leniwy: > Uro-
dliwa, ino do roboty trochę przy-
leli iwa* Maz. II, 4.
Przyh^pić się: » Przylepiło mu się
= ukradł* Idz.
Przylepka — Przylaz
421
Przylepka »a. piętka = pierwsza
nacięta z bochenka chleba kromka
czyli krajanka ze skórką* Krak.
IV, 31 B. »PrzyMpka« w lemże
znacz. Zb. XIV, 92. »Przylipka«
Rad. II, 166. II . Przylepka = das
Unterste von eincm Brodę « Top.
103. II .Przylipka == wydęte
miejsce na chlebie « Roczn. 229.
II »Przylipka = kobieta, Inb dzie-
cię mile. lgnące do ludzi, które
wszyscy lubią i chwalą* ib. •Przy-
lepka « w temże znacz. lisi. z Litwy.
Por Piętka.
Przylesie = miejscowość pod la-
.sem: »W przylesiu, gdzie mają
liczne barcie po lasach, nawarzą
mu (gościowi) kru[)niku« Maz. V,
362. » Szkapy na przylc>iu, cho-
dząc po ścięgnach , cl rupotaU'
trawę* Fed. 317.
Przylewać: > Ona posła do komory
pi zylewać serwatki* Maz. III, 270.
Przylewka = » dodatek: przynie-
sła na gospodę mlika z przylewka
= z dodatkiem* Zb. I, 32 p. w.
Tkliwy.
Przy leźć: »Ón tylko przylaz, bo
mu wilcy konia zjedli* Cisz. 193.
Przy leży t ość = » sposobność, oko-
liczność* Pr. 01. V, 858. Toż ib.
I, 726: ib. IV, 286. Aten. 1877,
I, 374. >RobiJ wielko przyleży-
tość< Rozpr. IX, 312. >Ospowie-
dziaj przylezytość swoja* ib. 319.
Przylękowaty: » Prześlągły =
o szyi przylękowałej* Rozpr. XVII,
68 [). w. Uśląknąć.
Przylężony: > Śpiąc, nie należy
leżeć na lewym boku, bo wtedy
człowiek ma serce przvleżone«
Zb. Xni, 71.
Przylgnąć = » być przywiązanym
do czego: óna je do gór przy-
Igniona* Spr. V. 373 p. w. Lgnąć.
»Przylnać*: »Nie przylnie kocha-
nie do serca twojego* Wisła III,
577. » Poniechał mnie miły, przy-
lgnął cały świat* Zejsz. 73. Por.
Przyligać, Przylinać.
Przy li ca = »dowód< Pozn. IV,
331.
Przyligać: » Marysieńka płakała, do
stołu przyligała* Lub. I, 221.
P r z y 1 i n a: » Si wa kobylina na pray-
linę (?) wysja, daja z d... "ognia,
zajęna sie Wisfci* Zb. XIV, 48.
Przylinać = » przylegać* Mrong.
p. w. Ballen. Por. Przylinać.
Przy linanie = » przyleganie* Mrong.
442.
Przylinać = » przylgnąć « Mrong.
442. Por. Przylgnąć.
Przy lisic się = » przyłasić się*
Wisła III, 89. »Jak się ktoś po-
wróci do dawnych stosunków, to
się mówi: *snowa sie przylisył'*
Spr. V, 385 p. w. Odlisyć sie.
Przyliszyć się p. Przy lisic
się.
Przylizować = »przygładzać «
Lub. II, 212. »Mać dalejże przy-
lizować córkę na głowie (= przy-
cze^ywać)* Kam. 132.
P r z V 1 i ź n i k = * pochlebca * Spr.
IV, 29.
Przylnąć p. Przylgnąć.
P r z y I u 1) i ć: » Coś nie widać Moska
mego: cy go woda przymuliła, cy
go jaka przylubiła* Zb. XII, 180.
Przy ładować = przygotować : > Ja
ci przyładuję dobre jedzenie* Rad.
II, 195. »Przyładować wieczerzę*
Tyg. ii. 1, IX, 210. »(irób już
przyładowany* Kozł. 55.
Przy łagodzić: » Przyłagodź wszy-
stko i czekaj na nmie* (w znacz,
przyładź, przygotuj) Bar. 1 99.
Przyłap = »okap (chaty) wysu-
nięty naprzód wsparty na słupie*
Kuj.' L 78.
Przyłaz: »Przyłaz = ostatni u góry
okrąglak w ścianie boiska, po któ-
rym przechodzi się na poddasze*
Spr. V, 404. Toż ib. IV, 311.
» Jusz był przyłas rozgi-odzieł y woły
422
Przy^oga — Przymieszywad
wygnać chciaN Zb. III, 41 (z roku
1706).
Przyłoga p. Przyłóg.
Przyłon: »W pole pasterze zaszli,
lam gdzie owieczki paśli... a na
przytonie paśli i konie« Kozł. 180.
Przyłonid: » PrzyJoń wodą = przy-
płyń « Zejsz. 70. » PrzyJonić «
Wrześ. 3.
Przyłop: >Budynek pod przykop,
slawiać pod przyłop, wszelka przy-
budówka* Spr. V, 404.
Przylożok p. Przyłóg.
PrzyJożyd się »do czego = przy-
zwyczaić się« Doman. Toż Ust.
z Litwy.
Przyłóg = » ugór, niwa podorana*
Pr. fil. III, 497. Toż HofT41. List
Bystronia. Zb. II, 252; ib. XI, 7.
> Dożęliśmy zylka na przyłogu*
Maz. I, 207. 'Zasiała ja grochu
na przyłogu* Łęcz. 69. > Straci-
łam go (wianek) na przyłogo* ib.
134. > Wygnała je (wołki) na
przyłóg* ib. 160. »Mieliśmy na
polu przyłogi« Lub. I, 128 >Zie-
lona byliczka na przyłogu* Kai.
I, 111. »Jest pseniczka na przy-
łogu« ib 114. II » Przyłóg = pole
skoszarowane przez owce, zdatne
do ztłsiewu* (górals.) Enc. R. II,
827. II > Przyłóg = pastwisko,
przypierające do łąki* Fed. 407.
• Pasając owce naprzyłogu* Krak.
IV, 61. II »Mikołąjcowe przyłogi
= nazwa części lasu« Zb. X, 199.
II »Przyłoga«: »Przy zielonej
przyłod^e* Rad. I, 215. || Zdr.
»Przył<)żek*: > Zasialiśmy grosku
przy przyłozku* Kai. I, 169.
Przyłudzać p. Przełudzać.
P r z y m a ]: a ć = > pomagać « Wisła
III, 8ił
Przymanać =^ zd<jłać co uizynić:
»Zeby jon przymanał, loby lylo
leżał i nic nie robiuł = żeby on
zdołał i t. d. Zęby on przymanał.
toby nieba człekoju przychyluł«
Osip.
Przymarznąć: * Przf^mjaf nąc =
przymarznąć* Ram. 173.
Przymaszerować: » Przymasiro-
wali« Święt. 398.
Przymawiać: » Przyma wiać za kim
= wstawiać się za kim . prosić
za kogo; przymawiać komu = do-
kuczać .słowami* Święt, 712. •Pię-
knie mu przymawia i doda ocho-
ty* Rog. n» 390.
Przymiarek = > to co przenosi
miarę, dodatek do miary < Spr. V,
404. P. Nad miarek.
Przymiarek = » przymierzenie np.
ubrania* Pr. fil. IV, 238.
Przymiarki bip. = » kawałki pola «
Pr. fil. IV, 238. > Przymiarki =
kawałki pola. stanowiące dodatki
do pola głównego* Pr. fil. V, 858.
• Przymiarki = nazwa ról, 'bo
były późnioj przymierzone chło-
pom do gruntów'* Lud I, 180.
Przymierać: > Psymierać = obu-
mierać* Rozpr. XX, 433. || •Przy-
mierać głodu* (= ci(Tpieć głód)
Pozn. IV, 305. Maz. III, 284.
• Idzie żołnierz borem lasem, przy-
mierając głodu czasem* Sand. 256.
Toż Oles. 72. Kozł. 132. Pozn.
IV, 255. Zb. VI, 134. Podobnie
Zb. IV, 86. Por. Przy mrzeć.
Przymierzać: • Przym ierzał pię-
ścią* (= groził) Kieł. II, 221.
• Przymierzać się*: »Na św. Ka-
zimierza dzień się z nocą przy-
mierza* Zb. VI, 166.
Przy m ierzch nąć się: »Na wie-
cór, jak sie przymidrzcbjo* Cisz.
278. Por. P r z y m n i r z k a ć się.
Przymierze: » Piorun nie będzie
miał przymierza do tego domu*
(= nie uderzy weń) Zb. X, 89.
P r z y m i e s z y w a ć : » Przymieszują
(sól) do kawałka sera- Zb. VI,
306.
Przymiot — Przynależyty
423
Przymiot -- » krosty wszelkiego
rodzaju* Pr. fil. V, 858. » Przy-
miot = wrzód* Krak. IV, 319.
Przymiotnik = » bolączka, wrzo-
dzianka* Krak. IV, 319.
P r z y m k n ą ć = przytulić się: >Kiejś
sie ty lulaj do mnie przymykała,
przymknij i tam ku mnie« Kuj.
FI, 29. II » Przymknąć się = przy-
łożyć się: » Przymknie się (starszy
drużba) do flaszy* Kuj. I, 284.
Przvmłózck= > przvpłodek « Święt.
712.
Przymnirzkać się= zmierzchać
się: »Przymnirzka sie* Ghełeh. I,
1 90. Por. P r z y m i e r z c h n ą ć
się.
Przymodłować p. Modła.
P r z y m o k rni ć = » gdy czegoś przy-
będzie, np. mówią: dużo ci ta po-
datku przymokło? (przybyło)* Udz.
P r z y m o r d a ć (s i ę) =^ • zmordować
(się): Konie sie przvmordałv« Pr.
fil. V, 975.
Przymorek = śmiertelność: »Bę-
dzie przymorek na dzieci* Zb VI,
162. » Będzie przvmorek« Zb. X,
106
Przymost = » przed n ia część mo-
stu* Pr. fil. V, 858.
P r z y m o w a = » przy.słowie* Spr.
V, 404. (Tamże podano 100 ta-
kich przymów).
Przymowisko = »przymówka*
Sand. 264. Toż IJsI. z Litwy. ||
»Przvmówisko=mniemanie, prze-
sąd*' Pr. fil. V, 858.
Przy móc = » zdołać* Ust. z Litwy.
»Przymóc = zdołać, toż co *|)rzy-
manać'* Osip.
P r z y m ó w i ć = zrobić przy mówkę,
docinek: »0j głupiam ja wpierwej
była, com ci w razie przymówiła*
Kolb. 12. II >Przymówić* = po-
twierdzić : »PrzymówieIi = po-
twierdzili* Ci.sz. 225.
Przymowisko p Przymowisko.
P r z y m ó w k a = » przysłowie* Wisła
I, 148. >Przymówka = 1, przy-
słowie 2, docinek* Święt. 712.
Przy mrok: »Z wiecora na przymro-
ku* Rad. II, 67.
Przy mrzeć: » Prz^mrzec = zni-
szczeć pod względem fizycznym,
podupaść na zdrowiu i siłach,
głównie skutkiem głodu* Ram.
173. »Przymrzeć głodu*: >A jak
czasem głodu przymrze, żarnowy
chleb dobry będzie* Pozn. V, 50.
• Trzeba przymrzeć głodu* Pauli
157 Por. Przymierać.
Przy mulić: »Co nie widać Moska
mego!... cy go wódka przymuliła?«
Wisła II, 115. »Cy go woda przy-
muliła? Zb. XII, 180. Toż Fed.
121. »Wije wianki (Kasia)... by-
stra woda ji (jej) przymula* Święt.
189.
Przymuszczki = » kosmyki wło-
sów, obcięte przy uchu: czesać
się z przymuszczkami* Pr. fil. V,
858.
Przymykać = » przysuwać* Fed.
407. II >Przymykać się* = zbli-
żać się: >Będe sie przymykał*
Sand. 220. »Do Torunia się pray-
mykał* Rad. II, 26. >Do mnie
się przymyka* ib. 76. »Dobocku
sie przymykaj* Łęcz. 101. >Kiejś
sie ty do mnie lulaj przymykała,
przymknij i tam ku mnie* Kuj.
II, 29. » Chłopcy się przymykają*
Krak. II, 505. »Pod jabłoneczkę
się przymykaj* Zb. X, 282. »Jak
ja będę śpiewać, to ty będziesz
krzykać, będzie nam się będzie
wieczorek przymykać* ib. 308.
Przy n aj m p. Przy najmij.
Przy na jm i j = »przynajmniej* Pozn.
VI, 186. W lemże znaczeniu:
>Przynajm« ib. 225. »Przfnami€
Ram. 174. »Przfnamj* Cen. 78.
Przynależyty: > Przynależyty =
należący się komuś, przypadający
mu* Krak. IV, 313 p. w. Nale-
żyty.
424
Przynaiożyć się — Przyoblec
Przynałożyć się = przyzwyczaić
się: » Jak się przynałoży, to i w pie-
kle niezgorzej* Zb II, 175.
Przynamdwiać = » namawiać*
Pr. fil. V, 858.
Przynami p. Przynajmij.
Przy nam się = » przynajmniej* O.
Przynaodziać = uderzyć kogo :
>Przynaodział złodzieja kłonicą
pi zez plecy* Spr. V, 119.
Przyna[)ijać się = upijać się:
• Bartek je dobry chłop, iiio sie
rad przynapija* Spr. V, 406 p. w.
Przynapić.
P r z y n a s z a ć : > Przf naszac = przy-
nosić często* Ram. 173. »Przy-
naszać* w temże znacz. Zb. VIII,
275. Toż Ust. z Litwy.
Przy na wrócić się = wrócić: » Że
sie on zaś przvnawróci« Rozpr.
XII, 63.
P r z y n ę k a ć (? K. ) = przybliżać się:
» Wftna... przf^nąkola = oni (dwaj)
się zbliżają* Hilf. 96. »Panprzf-
naka = zbliża się* ib. 105.
Przynęta = > zachęta* Święt. 713.
» Przynęta = wabik na ryby: przy-
nęta denna == na dnie wody da-
wana: przynęta węd k owa = do
wędek* Prac.
Przynicić się = » przyrumienić
się, o chlebie* Pr. fil. V, 859.
Przynieść: »Trzynieść« Zb. 1,10.
Toż Pozn. VI, 28 i 94. >Dam ja
lobie z Wiednia przynieść bie-
lony czepeczek* (= każę przy-
wieźć) Rog. n^ 64. » Przynieść
z 2 pp. często np. * Przynieś nmie
byle szmatki* Kolb. 244.
Przy nie wołać = znuiszać: »Nie
zenie sie z toborn , nie moja to
wola, choć mie tak matusia do
cie przyniewola* Wisła IX, 348.
Przy n i e wo 1 i ć = »zmusić* Święt.
713. Toż Jastrz. >Któż mię na to
przyniewoli V* Zb. IV, 147. Toż
Wisła IX, 348. »Kló7. jro przy-
niewoli ?« Krak. 11, 002. Mnie
ty nie przyniewolis* Zb. XII, 170.
»Któz mi ją przyniewoli* Kieł. II,
79. »Chlóż mie przyniewoli* Zb.
XV, 98. II »Przyniewolić« = zwy-
ciężyć, podbić: > Basista... siepiąc...
na masynie niebo sobie przynie-
woli (albo: wyrzępoli)* Kuj. 11^
203. »Kot kotkę przyniewolił*
Krak. II, 495.
Przyniewolis ko == ■> przymus*
Święt. 713. »Szła za maż z przy-
niewoliska* Krak. IV, 159.
Przyniżać = nachylać: >Nte sa-
ma... kalinę łomała: chłopcy mi
łomali, ja im przynizała* Rad. II,
113. > Przyniżać .się = zniżać
się: góra, przyniżaj sie< Pr. fil. V,
859.
Przyniżyć = > nachylić ^ Jastrz.
> Wysokie, zielone, na dół przy-
nizone a łyse. Orzecłu Zb. VI, 16.
Przy noga ^a. psinoga = przy
pługu rękojeść prawa* Pozn. I,.
110.
PrzYnos = > przyniesienie* Pr. fil.
V, 859.
Przy noś n y: >Najprzynośniejszy =
najdochodniejszy: A kiedy Bóg
dobry da dziadu kalectwo, te naj-
przynośniejsze dziadowskie dzie-
dzictwo* Pozn. I, 275.
P r z y n n k a = » przymuszanie kogo
łagodnymi sposobami, znaglanie
gości do jedzenia i picia (z r. pry-
nuka)^ Roczn. 229.
P r z y n u k a ć == » gwałtów nie zapra-
.szać* Spr. V, 406. jj Przfnókac
przypędzić, przywlec* Derd. 137.
»Przfnókac= przygnać, przypę-
dzić* Ram. 173. || »lVzfniikac
sjt = przybiec, przyj.ść, [»owró-
cić* ib. »Do dóm sę pizfniikał*
l)erd. 4.
P r z y o b i e <• y w a ć : » Przyobiecuje
sobie iść* (= zamierza) Pozn. VI,
89. >Przfwóbjecowac= przyobie-
cywać* Ram. 176.
Przyoblec = wdziać, włożyć : » I le-
Przyoblecz^ — Przypasować się
425
lena przyoblekła jo« (suknię na
siebie) Ghełch. I, 212. ^Przfwó-
blec = przyoblec* Ram. 176.
Przyoblecze >2 pp. przyoblecza
a. przybiór = ubranie, odzież*
Ust. z Jaworza.
Przyoblekać: >Przfwftblekac =
przyoblekać* Ram. 176.
Przyocbrunić = » zaoszczędzić
np. pieniądze, ubranie* Mil.
Przyodwieczerz = > czas przed
wieczorem* Pr. fil. IV, 239.
Przyodziać: > Przyodziać kijem
kogo* = uderzyć: >By cię jeszcze
kijem nie przyodział* Wisła III,
30. » Kijem dziewkę przyodziać*
Mat. W. 5. >Tego kijem przy-
odzieje* Rud. 120.
Przyodziew: » Przy"odziew =
odzież* Rozpr. XXVI, 390. »Jaz
ji sie przyodzićw zdarła* Krak.
IV, 18. » Przyodziew* Cisz. 97.
Toż ib. 259.
Przy odziewa = »odzież* Krak.
IV, 319. Toż Koporn. rękop.
W (emże znacz. Krak. III, 96
i 101. >W ty safie mas przyodzie-
we* Zb. XV, 24. >Przyodziewa*
Cisz. 36. »Przyodziwa* Pr. fil. V,
156. >Przy''odziewa* Rozpr. IX,
213. >Psyodziewa* Del. 41.
Przyodziewek = »garderoba,
ubiór* Fed. 407. Toż Pr. fil. IV,
866. Sand. 263. Pleszcz. 42.
W temże znacz. Wisła II, 824.
Spr. V, 1 1 9. » Przyodziewek * Cisz.
70; ib. 248. Zb. I, 22. Ust z Ja-
worzn. »Przyodziwek* Chołch. I,
97. Mil. Pozn.Vl, 174. >Przywo-
dziwek* Kam.64. > Przf wodze wk *
Ram. 176. »Prztodzewk* Bisk.
41. .Prziodzewk* Hilf. 178.
Przyodziewie = odzież: > W ja-
kiem przyodziewie poscd, odzieży,
w takidm przysed* Wi.sła VI, 589.
P r z y o d z i e w k a = >odzioż* Swięt.
713. »Uźrał na płocie dużo przy-
odziewki* ib. 325. W temże znacz.
»Przyodziewka* Zb. XIV, 81.
»Przyodziwka* Zb. XV, 151.
Przyodziewko: »Mam... koziczek
wyostrzony, przy nim fajka i krze-
siwko, na to dobre przyodziewko*
Wójc. II, 202.
Przyolować = > prz vdźwi<rnąć *
Pr. fil. IV, 239.
Przyozdobić: »PrzJwozdobiło« =
Hilf. 142.
Przypadać » przypaść = przytu-
lać (-ić) się do ziemi, o zającu,
gdy jest bardzo od psów gończych
sforsowany: kot gdzieś przypadła
kot przypadły, mvśl.* Pr. fil V^
859.
Przypadek = » niemiła przygoda*
Osip. » Złapał go przypadek* =
konwulsje Rad. 11, 16S.
Przypalanka= » wódka gotowana
z miodem i tłuszczem, krupnik*
Pr. fil. IV, 239.
Przvpamiętać = > przypomnieć*
Pr. fil. IV, 239. Toż Żb. II, 236.
Przypamiętować » sobie = przy-
pominać sobie* Rozpr. IX, 213.
Przypaniaty=» pankowaty, chłop
nieco z pańska ubrany* Wrześ.
17 p. w. Popaniaty.
Przy parek: »Przyparek = upał*
Rozpr. XXVI, 390. .Po deszczu
albo na przyparek* Tyg. ib. 1^
XIV, 137. > Zaraz po południu
był przyparek* Beld. 24.
Przy parka > a. pry parka, przy wory
= tytoń z dna fajki, sokiem prze-
siąkły, przysmak Słowaków * Wrześ.
18.
Przy pas = »1, kłody suche z po-
wału i leżaków, dające się bez-
płatnie kupcowi do przewożenia
wodą beczek smoły 2, maszt i ster
na statkach wodnych* O.
Przy pasek = » chłopiec lub dzie-
wczyna do pomocy pasterzowi*
Zb. II, 24.
Przypasować się = zaopatrzyć
426
Przypaść — Przypieczonki
się: »Tak sie dziady przypasowały
w te świadectwa « Cisz. 37.
Przypaść p. Przypadać.
Przypaśniczek: >W świętego Jó-
zefa przypaśniczek, w to powijała
Pana Jezusa panna Maryja* Lub.
I, 108.
Przypatoczyć się p. Napato-
czyć się.
Przypatrować się = przypatry-
wać się: » Przy patro wał się « Kam.
139. Toż Wisfa VI, 198. >Przy-
palrował sie« Cisz. 192. Toż Zb.
XV, 122. » Przypalrówśł sie < Cisz.
233. »Przypalrował sie« Święt.
392. »Będę się przvpatrował«
Pleszcz 61. Toż Wójć. II, 372.
>Będą się przypatrować* Kam.
68. »Miał... przypatrować sie«
Święl. i41. »Przypatrywajcie się«
Chełch. I, 135. » Przypatrzować
się«: »Wię(; przypatrzuje sie do
tej jaskinie- i uwidział... djeblika«
Zb. V, 189.
Przypatrunek = przypatrywanie
się: »Iś (iść) na przypatrunek «
Cisz. 181. » Farbowane gęby (por-
trety) po ścianach dla przypatrun-
ku* Kam. 192.
Przypatry = >przypalryvvanie się:
chodzić na przvpalrv« Pr. fil. V,
859.
Przypatrzeć się p. Przypa-
trzyć.
Przypatrzonek = •przypatrywa-
nie się: iść na przypatrzonek «
Rozpr. XXV[, 390.
P r z y p a t r z o w a ć s i ę p. P r z y p a-
t r o w a ć się.
Przypatrzowiny »a. dowiady =
pierwsze odwiedziny, mające na
eeUi ożenek « Spr. V. 351 p. w.
Dowiady.
Przypatrzyć = zobaczyć : > Przy-
patrzcie wszystkie panny, jako go
(Jasia Mnrysia^i lubiła* Hi>«r. n®
230. II »Przypalr/yć się* : >Przy-
patrziSł >ie na to źd ziębło* Zb.
VII, 23. »Carownica brzydko sie
na nik psipatrzała* ib. 55. >Psi-
parcie sie* = przypatrzcie się
ib. 65. »A matka, przypatrz yłsy
sie... pisę do syna* Ghełch. I,
275. II > Przypatrzyć się* = przej-
rzeć: »Chlusła mu na uocy i za-
raz sie przypatrzół* Zb. V, 242.
Przypawęzić = »przycisnąć pa-
węzem naładowaną furę* Pr. fil.
V, 859. Toż Krak. IV, 316. Sand.
264. W temże znacz. >Przypd-
węzić* Spr. V, 141.
Przypewnić = przytwierdzić: » Ra-
kiety całymi snopkami były przy-
pewnione do bambu.sowych żer-
dzi* Hue. 698.
Przypiasek = »grunt, w którym
z gliną zmieszany pia.sek* Krak.
IV, 319. > Przypiasek = piasek
z glinkom* Ust. od Olkusza. •Zie-
mia zinma... składa się z przy-
piasku nawpół z gliną zmiesza-
nego* Fed. 2.
Przvpiaszczvsty= » sapowaty «
Krak. IV, 319.
Przypiąć: > Wiersza, zastawiana na
raki i ryby, 'przypina się' do dna
w wodzie kijami* Pr. fil. IV, 866.
> Przypiął konia do bramy* Bar.
106. » Dzwonki przypięli do okien
i drzwi « Zb. VI, 265. » Przyleciał
sokół... pad , pad w ogródecku,
przypiąn na ziółecku* Rad. 1, 118.
(Zapewne pomyłka zam. przypadł
lub przysiadł K.).
P r z y p i ć = przepić (do kogo): » Przy-
pił do niego* Sand. 166.
Przypiecek = » szeroki cokół do
siedzenia i grzania się przy piecu
w rodzaju prz\^by* Pr. fil. IV,
866. » Przypiecek = ławka przy
piecu, murek przy piecu do za-
siadania, jak na ław^ie* Osip.
• Przypiecek = ławki koło pieca<
rdz. '
Przypieczonki = >ziemniaki do-
brze przysmażone* Udz.
Przypiek — Przypo^udniak
427
Przypiek = » nadwaga ciasta po-
nad wagę użytej do tegoż ciasta
mąki« Ust. z Litwy. Por. Na-
pie k.
Przypierać = dopiekać: >SJońce
silnie przypićra« Święt. 579.
Przypiewae = przyśpiewywać:
»Kur... przypiewaJ* = kogut piał
Krak. I, 246.
Przypiewki = » niemiłe dodatki*
Ust. z Lidy.
Przypijać: » Ojciec przyszłego pana
młodego przypija pierwszy do przy-
byłego gospodarza* Lub. I, 182.
Por. Przy pić.
Przy pijanie r— przepij anie wza-
jenme do siebie: >Przy zwykłem
w takich razach (przy zaręczy-
nach) przypijaniu* Zb. VI, 98.
Przypii:ić » czego = przypilnować «
Wisła IIL 89. II .Przypilać* =
polecać: >Pan przypila furmanoju,
zęby go wywióz* Chełch. I, 284.
• Ociec przypila mu, zęby na trze-
cio noc przysed len średni* ib.
II, 133. Por. Przypilić.
Przy pilić = » pilnie coś nakazać*
Chełch. II, 150. Toż Mil. »Przy-
piluł mu, zęby pilnował* Chełch.
I, 30 »Zydówcunce przypil, zęby
sie... nie patrzyła* ib. 73. »Ale
jy przypiliła, zęby sie... nic oglą-
dała* ib. Podobnie ib. 11,47. Por.
Przy pi lać.
Przypirło: » Śniegiem przypirło =
śniegiem przyprószyło (przypierzy-
ło)* Spr. V,^406.
Przypir-zek = >nowy niewielki
śnieg: wiesnom na przypir-zkach
zwiezienie reśte gnoja na pole*
Spr. V, 406. > Przypyr-zek * w tem-
że znacz. Rozpr. XVII, 54 p. w.
Popićrszek.
Przypis = » summa, albo zapis żo-
nie od męża uczyniony, przy wia-
nek* O.
Przypisać = > napisać: » Przypis
do mnie listek, aby dwa słowe-
cka* Kętrz. 55.
Przypiski = niesłusznie przypi-
sane należy tości: »0j karcmarze...
Pan Bóg was pokarze za ludzkie
przypiski* Maz. II, 185.
Przypisować = notować kredką
więcej niż należy: » Kazałeś mi
przypisować* Pozn. VI, 271. >Po-
wiedział... że ona ^szynkarka) przy-
pisuje (więcej jak należYlość jest)*
ib.
Przyplasnąć: >Na lewej cię dłoni
posadzę, prawą przyplasnę, a nikt
nawet kości twoich nie znajdzie*
Gl. III, 55.
Przypleźć się = przypełznąć: >Na
czworakach ledwie się przvplusł*
Zb. VII, 107.
Przy płaci na = » wszelka łata,
którą cieśla przy budowie domu
'nadstawia' (sztukuje) czy to płazę
w ścianie izby, czy deskę w po-
wale* Spr. V, 406.
Przypodchlebić się = przypo-
dobać się: > Wojtaszek lubi się
przypodchlebić za kieliszek wódki
i może zdradzić* Kaspr. 94.
Przypole = > fartuch * Maz. V, 318.
Przypoł...: >Sam (rak) z sieci do
rybaka idzie, wpełzł do przypoła
i rybak z nim do domu poszedł*
Gl. II, 77.
Przypołnie ^= >pora obiadowa*
Łęcz. 16. Toż Mil. »Przypołnie =
czas od 12 do 2 godz. w dzień*
Spr. V, 119. »Na przypołnie =
na przypołudnie* Kuj. II, 275
p. w. Południca. Por. Przypo-
łudnie.
Przypołudniak — 1, człowiek
urodzony iub spłodzony w połu-
dnie 2, człowiek z białymi wło-
sami 3. *na przypołudniaka robić
w polu' = robić szkodę w cu-
dzym gruncie w porze obiadowej*
Święt. 713. » Przypołudniak =
bardzo jasny blondyn; jest mnie-
428
PrzypoJudnica — Przypowieść
manie, że jeśli ma taką barwę
włosów, musiał się urodzić w po-
łudnie* Mil.
Przy południc u = » postać mito-
logiczna, zjawiająca się w południe
(opis). Krak. III, 41. Toż Wisła
VII, 105. Toż (opis) Święt. 472.
Jaslrz.
Przy południe = > czas południo-
wy, od godz. 12 do 1« Święt.
713. »Przypołudnie = południe «
Parcz. > Przypołudnie = czas od-
poczynku południowego; bez przy-
południe = przez czas popołu-
dniowy < Pr. fil. V, 859. •Odpo-
czywając na przypołudnie* Krak.
III, 34. » Przypołudnie = przed
południom « Piątk. Por. Przy-
[)ołn i e.
Przypołudnik = istota mitologi-
czna: » Przy południk = strzyga*
Beld. 23.
Przypominek = » ogłoszenie z am-
bony na czyjąś prośbę np. o przed-
miocie zgubionym; 'dać na przy-
pominek' = dać kilka groszy
dziadowi, aby coś ogłosił ludowi
przed kościołem* Pr. fil. IV, 866.
• Przypominek = zapowiedź; na
przypominek dać = dać na za-
powiedzi* Lub. II, 212. W temże
znacz. Kam. 136. >Przypominki<
= wypominki, pacierze za dusze
zmarłych, ogłaszanych z ambony:
» Dawać za zmarłych krewnych
na przYpominki, czvli zdrowaśki*
Kozł. 374.
Przy pom n ąć = przypomnieć: » Mu-
szę mu przy pom nać, by słowa do-
trzymał* Sand. 136. Toż Oles.
288.
P r z y p o m nieć = przypomnieć so-
bie: » Wówczas tfikże przy[)omnia-
łem, że... wspominałeś* Bib. Warsz.
1873. U, 359 (Horain). || •Przy-
pomnieć sic*: »Przypomnią się
mi* Arch. VIII, 472.^
Przypora = kawałek sukna przy
spodniach przy zapięciu* Cer.
Przyporuczyć = polecić kogo,
oddać pod opiekę: » Siostrze, którą
mnie umierające rodzice przypo-
ruczyli, zmarnować się nie dam*
Orzeszkowa, Bene nati 38.
Przypory = »dwa otwory na przo-
dzie w spodniach góralskich* Spr.
IV, 311. Toż ib. V, 406. »Zały-
kace a. przypory w spodniach gó-
ralskich zasłonięte są od spodu
dwiema wszytemi zakładkami z su-
kna, które u góry zaokrąglone
wystają z pod sprzączki [laska po-
zapięciu spodni* ib. IV. 316. Por.
Przypora.
Przyporządek = » przybór, na-
rzędzie jakieś specjalne np. przy-
porządki do robienia sieci* Pr.
fil. IV, 866.
Przyporzysko »a. przyporysko =
dobra przystań do czegoś, przy-
tułek, schronisko; port dogodny,
przyjazne miejsce; pochodzi od
słowa: przyprzeć, przypierjić* Pr.
fil. IV. 866.
Przypowiadka = » f )rzysłowie «
Parcz. » Przypowiadka = przy-
powieść* Pr fil. IV, 239. » Usły-
szeć też można od chłopa histo-
ryczne 'przypowiadki'* Wisła VII,
118.
Przypowiastka p. Przypo-
wieść.
Przypowiedzieć się = zapytać:
»Rozwaligóra przypowiedział sie
jy: 'Chto? co za jeden V'« Chełch.
I, 223.
Przy powiedź = > zapowiedź* Zb.
VIII. 253. Toż Pr. fil. V, 859.
W temże znacz, zapowiedzi we-
selnej: Pleszcz. 51 i 206: •Ka-
waler ze swalem jadą do panny
i wiozą na przv powiedzie* Wisła
VII, 725.
Przypowieść » a. przypowiastka
= przysłowie* Pleszcz. 157. II
Przypowinąć — Przyrębek
429
• Przypowieść =' zapowiedź* Pr.
fil. V; 859.
■Przypowinąć = »powinać« (dzie-
cko) Pr. fiL IV, 239.
Przyprawa = > przykrycie « Wisła
I, 154.
Przyprowadzić: » Wszystkich lu-
dzi przyprowadziła do życia* (=
wskrzesiła) Kuj. I, 133.
Przyprzążka: » Drugiego (konia)
obok hołobli na przyprzążkę bie-
rze* Chełm. I, 102. »Przyściążka«
w teniże znacz. Ust. z Litwy.
Przypsnać = przylgnąć: » Aże ci
kosiula przypsnie* Kam. 27. » Po-
kosy z wowsem przypsną do złe-
mi« ib. 66. »Skorznie przfpsłf^
dtcht do stołu* Derd. 108.
Przypulać = » przynieść coś cięż-
kiego* Czark.
Przypiistek: »Na przypustku =
pod płotem* Wisła VIII, 147.
Przypuszczać: »Krowa więcej
mleka przypuszcza* Was. 50. >0j
Kaśka i Maryna da skopiec mlika
dały, a ja ich jesce trącam, da
zęby przypuscały* Sand. 231.
Przypuścić = dodać: > Zęby jem
jesce choć trzy dni przypuścieł
niezapuslu* Mat. Zap. 9. •Przy-
puścić = o krowie jeżeli daje
mleko* Spr. V, 119. || •Przypu-
ścić* = przypędzić: » Przypuścieł
(owce) pod te górę* Cisz. 40. ||
• Przypuścić się = rozpędzić się,
rzucić się w bieg* Swięt. 713.
Pzypuśnica = » gruby drąg, który
przybija się do krokwy. Na pot-
wach budynku stawia się krokwy
tak, że od ostatnich krokiew do
końca potwy są pewne odstępy;
wtedy łączy się końce potew
z krokwą w ten sposób, że na
końcu potwy przybija się gruby
drąg jednym końcom, a drugim
do drąga krokwy w tern miejscu,
gdzie łączy się bunt z drągiem
irokwy. Do krokwy przybija się
dwie przypuśnice, przez co dach
z tej strony robi się ukośnym*
Pr. fil. IV, 308. •Przypuśnica =
słupy dla podtrzymania strzechy
na czołach domu* Święt. 713.
• Przypuśnice pod kątem ostrym
do ostatnich krokwi u wierzchoł-
ków przymocowane* ib. 35. •Aże-
by okap był odsądzony od domu,
daje się druga płatew 'leksza' do-
koła budynku, a od każdej krokwi
przeprowadza się przepuśnicę, czyli
krótszą krokiew okapową do płatwi
lekszej* Krak. I, 151.
Przypyrkasy = •przyprawy* (do
potraw) Lub. I, 45.
Przypyr-zek p. Przypir-zek.
Przypytać się = > wtrącić się do
rozniowy* Krak. IV, 319. Toż
Święt. 713.
Przy raczyć: » Przf raczf c = za-
prosić do czego* Ram. 174. »Przf^-
roczf^ła (rybą) Czorlińściego* Derd.
69.
Przyramiąska = •haft na ręka-
wach koszuli kobiecej czerwony,
niebieski lub czarny* Aten. 1877,
II, 110. .
.P r z y r a m i e n n i c a p. P r z y r e m-
n ica.
Przyramki = • haft na rękawach
koszuli kobiecej* Ust. z Litwy.
Por. Przeremki.
Przyrąbki == »część koszuli mę-
zkiej (na ramionach)* Rud. 22.
• Przyrębek = część koszuli na
ramieniu* Święt. 713. •Przyrąb-
ka* w temże znacz. Pr. fil. V,
156.
Przyremnica: •Przf remnica =
Hstewka u koszuli, kaftanika i t. d.*
Ram. 174. •Przfremnica (przyra-
miennica) = przyramek u ko-
szuli* Pobł. 73. (Raczej to jest
'przyrębnica' = obrąbek Ł.). Por.
Przy rąbek.
Przyrębek p. Przyrąbki.
430
Przyrębel — Przysądzić
Przyrębel, Przyrębla p. Prze-
rębel.
Przyrębisko: »Nie śmie złapać
w lesie ptaka... Z przyrębiska leż
im piać, a tam nie masz raz co
nabrać. Z przyrębiska jest poży-
tek, do dziechetki zbiere wszytek*
Zb. IX, 279.
Przyrędzinek = »gatunek gruntu
słabszy od rędziny* Spr. IV, 368.
Przyrobiska = >grunta dorobione
z lasów i karczowisk* Enc. R.
II, 823.
Przyroczny » człowiek* = który
rzuca przyrok Pozn. VII, 265. P.
Przy rok.
Przyroczyć = zaczarować : > (Kro-
wę) przyroczyła ciota* Pozn. VII,
113. »Przyroczył = urzekł* ib.
125.
Przyroczyty: > Dziecko przyroczy te
= zczarowane, mające przyrok*
Pozn. II, 76.
Przyrodny = przyrodni: »Sioslra
przyn)dna* Kozł. 304.
Przyrodzenie »a. krok = części
płciowe u ludzi* Osip. (Topielec)
» chwyta (człowieka) za przyrodze-
nie i topi* Święt. 465.
Przyrok = >urok* Kuj. I, 247.
Toż Zb. I, 22. » Czary zadać...
wzrokiem, co lud nazywa rzuce-
niem przyroku* Pozn. Vn, 98.
W temże znacz. ib. 113. •Dzie-
wucha przyroku dostała... Jakiego
przyroku, czy z wiatru, czy też
od przvrocznego człowieka?* ib.
265
Przyrosnąć: » Nie płacz go dzie-
wczyno, nie płacz żałośnie, bo ci
twego Stacha na wojnie przy ro-
śnie* Wisła HI, 527. » Dziecię
leży pod ławą przyrośnięte mura-
wą* Kuj. II, 52. II ^Przyrosnąć
się« : » Jjik prędko ji te rękę ucieni,
tak josce prędzv nazad sie przy-
ro>ła* Zb. XV,' 17.
Przyród = » usposobienie wrodzo-
ne* Spr. V, 406.
Przyrucićsię p. Przyrzucić
się.
Przyrychtować = » przygotować «
Pr. fil. IV, 497. »Prz'yryktować
= przysposobić* Spr. IV, 348.
Toż Święt. 713. » Ławek dużo psi-
ryktowanyk* Zb.Vn, 64. » Niechże
się jegomość przyryktuje* Krak.
III, 97. ■> Wszyćko przyrychtował*
Zb. XI, 90. > Przyrychtowała so-
bie ta córka kłąb nici* Cisz. 57.
W temże znacz. Święt. 366 i 380.
Przyrygować = przybyć: >Przy-
rygował (= przybył)... Francuz do-
Gdańsku* Kętrz. 86.
Przyrypać = » ostro przybiedz, po-
wrócić* Krak. IV, 320 p. w. Ry-
pać.
Przyrywać = » nagle pociągać*
Krak. I, 185.
Przyrząd = narzędzie. Pow.szech-
ne, u Lindego i O: nie zanoto-
wane.
Przyrzekną ć = przyrzec: » Mu-
siała przyrzeknąć* Zaw. 55.
Przyrzeszać: > Przf rzeszac = przy-
wiązywać* Ram. 175.
Przyrzeszyć: » Przf^rzeszf c =
przywiązać* Ram. 175.
Przyrzić się p. Przyjrzeć się.
Przyrżnąć = » uderzyć* Spr. IV,
29.
Przyrzucić: » Przyrzucić rękawy
= przyszyć* Zb. XI, 61. || •Przy-
rzucić się = przyczepić się, mówi
się o chorobie, zwłaszcza skór-
nej* Roczn. 229. » Przy rucić się*
w temże znacz. Spr. V, 406. |[
• Przyrzuciła się rana = rozją-
trzyła się* Osip.
Przysada= >rozsada* Aten. 1877^
li, 119. II »Przysada p. Odwód.
Przysądzać p. Przysądzić.
Przysądzić = przystawić, podać
do piersi: » Matka przysądziła psa
i kola do piersi synowy* Koj. I,
Przysądzony — Przysiężna
431
125. > Do Anusi przysądziła psa«
Kozł. 320. II » Przysądzić « a.
• Przysądzać = nie sprzedać cy-
ckowego cielęcia, lecz zostawić je
do chowu* Święt. 713. » Cielę
ssie krowę do 4 tygodni, jeżeli
'ma sie go przysądzić'* ib. 635.
» Przysadzićmy sobie ciele* Cisz.
221. [| » Przysądzić* = przyło-
żyć: >Królewnii... złote piecęć na
głowie (królewicza) przysądziła*
Ćhcłch. II, 136 II » Przysądzić*
= przyprawie: »Lecy jako gapa.
mając skrzydła przesadzone* Derd.
37. II » Przysądził się za krza-
kiem* = przysiadł Krak. IV, 36.
• Przysądź sie do mnie* = przy-
bliż się, usiądź przy mnie ib. 315
p. w. Odsądzić się. >"Ona jak sie
przysadzićł:i, lak przeciena go na
dwoje* Wisła II, 28.
Przysądzony = narzeczony: »Na
środku pozostają oboje przysądze-
ni* (wołyńs.) Snieżko-Zapolska.
Przysechły: > Język w ustach ko-
łem stanął, przysechły do podnie-
bienia* Zmor. 10.
Przysełać się p. Posćłać się.
Przysiadać: » Innej za morzem
przysiada mój Jasiek* Łys. 12.
> Przysiady wać * : »Jasinek innej
przysiad uje* ib. 11.
Przysiadka = » w kądzieli prosta
laska, osadzona pod kątem pro-
stym w cienkiej deszczułce. Tę
deszczułkę przysiada się, a na la-
skę zakłada się krężel* Udz.
W iemże znacz. > Przysiadka a.
siadka* Spr. V, 364 p. w. Ką-
dziel. » Przysiadka* Zb. I, 49.
Przy siad nąć: » Przfsadnąc = przy-
siąść; w6n so szalka przf.sad =
przysiadł sobie połę od surduta*
Ram. 175.
P r z y s i a d y w a ć p. Przysiadać.
Przysiąc: Formy: Bezoko!.: »Prze-
sydz* Ram. 175. »Przćsyc* Cen.
75. » Przysięgnąć* Zb. VII, 29.
* Przysiengnonć* Wisła 1,308. Czas
przeszły: » Przysiengnon * Zb. XI,
92. »Przysiąg* Święt. 368. »Przy-
siągnuł« ib. »A przysięgsy Bogu,
cóz ja teraz będę robiuł?* Rad.
II, 196. II » Przysiąc się*: »Móg-
bym sie przysiądz* Zb. X, 146.
Przysiągać = » przysięgać * Święt.
368. II » Przysięgać się* = przy-
sięgać: » Przysięga się* Łęcz. 105.
Przysiąść: > Trzeba pi zysiądz fałdy
i zagiąć rękawy* Witw. 124.
» Przysiedli go* (Janosika) = sie-
dli na nim. Zb XV, 5. >Pani młoda
musi stać na wozie... to na to nie
siada, boby wszytkie dziewki przy-
siadła i zadnń by sie nie wydała*
Wisła IX, 240. || » Przysiąść* =
przytrzymać: > Pan jak gdzie chłopa
przysiadzie, to go gadką op rzę-
dzie* Kam. 186.
Przysiek = »duże dłuto z obu-
chem* Pozn. I, 111.
Przysielak: » Przełożony gminy
oznacza, ile kto powinien ludzi
dostarczyć do miejscowej służby
(pobaby). Jeden przysielak powi-
nien dostarczyć 3, 4 a nawet 10*
Hue 342.
Przy siew: > Doży wotnik ma kilka
oddzielnych cząstek (gruntu) na
t. zw. przysiew* (przy każdym
dziadku spadkobierców) Wisła III,
372. »Przysiewek«: »Obiecał mi
mój gospodarz przysiewek* Pozn.
IV, 276. »Ino mi się te przy-
siewki da na twem polu dostoją*
Kieł. II, 78. W tejże piosnce:
»Przysiewecki* Maz. II, 212.
• Przysiwecki* Kozł. 287. »Przy-
sieweczki* Kuj. II, 20. »Przysie-
wacki* Wójc. I, 279. Por. Do-
si e wek.
Przysiewaczki, Przysiewecz-
ki, Przysiewek p. Przysiew.
Przysięgać się p. Przysiągać.
Przysiężna: »Przysiezna = żona
zaprzysiężonego urzędnika wiej-
432
Przysiężniak — Przysłngować się
skiego« Rozpr. VIII, 87. »Przy-
siezno* ib. 104. »Przysięzna« ib.
IX, 161.
Przysiężniak: » Przysiężniak =
przezwisko cb^opa, ponieważ jego
ojciec był przysiężnyin, t. j. po-
mocnikiem wójta« Rozpr. IX, 218.
Przysiężnik: » Wiedli Pana (Je-
zusa) do starych bozników, sro-
gich śmierci jego przysięznikówc
Pieszcz. 179.
Przysiężny = » pomocnik wójta*
Rozpr. VIII, 218. » Przysiężny =
przysięgły* Zb. I, 74. » Przysiężny
= dzierży nadzór policyjny we
wsi« Święl. 125. » Przysiężny ==
urzędnik gminny, ławnik* Nadm.
28 »Przysięznv« Rozpr. X, 256.
W temże znacz.' Zb. XII, 124; ib.
209. Święt. 179. || »Przysiężni
= zapisani do bractwa wstrze-
mięźliwości* Krak. I, 136. Toż
Pozn. I, 81.
Przysilać = » przysyłać: pocóześ
tv do mnie s^na przysilała* Wisła
VII, 139.
Przysiółek = > drobna wioska,
folwark do gminy należący* Wrześ.
18. »Mam... żyta i grochu pełne
dwa przysiółki* Glos. 54.
Przysiud = taniec : » Ukraińcowi,
który przysiudem ubawiwszy wi-
dzów...* Krak. I, 197. >Przy8iudy
= taniec przysiadany, rodzaj ko-
zaka, przez dwu chłopców tań-
czony* Pr. fil. IV, 866. » Przy-
siud V, prvsiudv= taniec* Roczn.
229.'
P rżysk I ebiać = pochlebiać: >Przy-
sklebiej a. schlebiaj* Opól. 2. Por.
Prz y szkł ebiać się.
Przysklepek=> przedsionek w pi-
wnicy, poddasze nad piwnica* Pr.
fil. IV, 866.
Przy skoczek = > chwilowy, przy-
padkowy kawaler, bałamut* Rozpr.
in, 375. »Ja jest kawalir, nie ża-
den przyskocek* Zb. XII, 198.
Przyskorupieć = > stać się sko-
rupą, zaschnąć* Prac.
Przyskrzępło p. Przykrzępło.
Przyskrzynek = > szufladka u sto-
łu* O.
Przyskrzynąć = » przywrzeć,
uchwycić przedmiot między drzwi
na zwarciu* Święt. 713.
Przyskrzynić = > przywrzeć (pa-
lec drzwiami)* Gaz. Olsztyńska
1886, no 12. .Nie kładź palca
między drzwi, by ci się nie przy-
skrzynił* Star. przysł. 6. » Karany
siedział przy tej kłodzie... miał
pomiędzy owymi dwoma klockami
przy skrzy nione ręce* Pozn. VII,
87. Por. Przyskrzynąć.
Przyskwierać = > przygrzewać,
dopiekać* Święt. 713.
Przyskwićrzyć się = »przy-
schnąć* Święt. 713.
Przysłać się = » przyjść, przy-
być: przysłał się jeden kawaler*
Pr. fil. V, 859.
Przysłać się: » Gdy dziewczynie
lub wdowie śni się, że łóżko ściele,
to się jej maż przyściele* Chełm.
II, 201.
Przysłowie == >zwyczaj: mam
takie przysłowie mówić Anioł Pań-
ski* Zb. II, 239. » Przysłowie mam
kląć* ib. 236. »Mam takie przy-
słowie (zdanie), to go wyplunę*
(=r wypowiem) ib. 238.
Przysłuchać się: > Przesłuchać
sa: przf^słńchaj sS dobrze temu
kazaniu* Ram. 175. >Szeper sa
neprzf slócha < = pasterz źle us^-
szał, nie przysłuchał się Hilf. 96.
Przysł u chnąć: » Przysjiichnena «
przysłuchnęła Rozpr. IX, 283.
Przysłu chować się: > Prz^słA-
chówac sa = przysłuchiwać się c
Riun. 175. »Przvstuch°ował sie«
Rozpr. IX, 154.'
P r z y s ł u g o w a ć się: > Przf słfigó-
wac sit = przysługiwać się* Kam.
175.
Przysłużnośd — Przyslawca
433
PrzysJożność: > Przf słóźnosc =
usłużność* Ram. 175.
Przysłużny: »Przf słfiżny = usłu-
żny* Ram. 175.
Przysłużyć się = »zrobić komu
co złego* Udz.
Przysłysza się p. Podpadać.
Przysmakować: > A trzynasta (żo-
na) jeść gotuje, a ćlernasta przy-
smakuje* Rad. II, 137.
Przysmargnąć: >Przfsmargnąe =
przysmażyć (nie przywrzeć, przy-
dymieć)* Pobł. 74.
Przysmażenie: > Sztukę mięsa
z wołu, z gęsi przysmarzenie* Rog.
no 443.
Przysmektać: »Nózkamy przyde-
pee, ogunkiem przvsmekce i zjem <
Chełch. I, 173.
Przysmędzić = >okopcić, uwę-
dzić« Święl. 713. >To mu ino
brwie przysmędziło i pod nosem
okopciło* ib. 507. || » Przysmę-
dzić się = najść dymem* ib. 713.
Przysmyczyć = > przyciągnąć*
Pr. fil. V, 859.
Przysobić » sobie a. sobić se, swoić
se = przy właszczvć « Spr. V, 406.
Toż ib. IV, 311."
Przy soszek = »u pługa rękojeść
prawa, boczna* Kuj. I, 87. ||
»Przysoszek a. radło = narzędzie
o jednym tvlko narogu* Maz. III,
50.
P r z y s p o 1 n V = » pokrewny, blizki «
Pr. fil. V,' 85 9.
Przysporek: znaczenie niewiadome
Kłosy VII, 188.
P r z y s r y w k a p. P r z y g r y z k a.
Przy stać z: » Przystać = obywatel
żywiecki, zasiedziały wprawdzie,
ale w Żywcu ani urodzony, ani
wychowany* Spr. IV, 359.
Przystać »do kogo = 1. zgodzić
się na >łnżbę np. przystać na
(chłopca 2, przyczepić się np. pies
nie wiem czyj przystał do mnie*
Ust. z Litwy. »Ogói wąsy, ogól
Słownik T. IV.
brodę, to ku tobie przystać mogę;
jak ty wąsów nie ogolis, to mie
ty nie przyniewolis* Zb. XII, 170.
>A coże wam moje ludzie do te-
go, kiedy przystało serdeńko do
jego* Lub 1,235. »Przystaj, przy-
staj po farfury, bedzies jodoł ko-
cki, kury* Rud. 177. » Przystać
do kogo = zamieszkać razem
z kim: przystała do niego =
o związku nieślubnym* Pr. fil. V,
859. II > Przystać komu = dobrze
leżeć (o ubraniu) być do twarzy:
ten serdak wam przystaje* Wrześ.
18. II > Przystać* = zgodzić się:
»Co brat powie, to przystanę*
Kuj. I, 125. II »Na inną wiarę,
pogańską, przystał* Choć. 75.
Przystając p. Przystawać.
Przystanie > młodych = zamie-
szkanie nowożeńców u rodziców
pana młodego lub pannv młodej*
Pr. fil. IV, 239.
Przystarać się = >postarać się,
przysposobić* Lub. II, 212.
Przystaw = » dozorujący ludzi na
polu przy robocie* Zb. II, 10.
Por. P r z y s I a w a.
P r z y s t a w a : » Prz Jstawa = eko-
nom, dozorca robotników* Ram.
175. II >Ju sie rozerwała na przy-
stawię grobla* Wisła IX, 245.
Przystawać: » Przystając = przy-
stawać* Ust. z Jaworza. || > Przy-
stawać = przyczepiać się, leźć
w oczy: czego do mnie przysta-
jesz?* Ust. z Litwy. II » Przysta-
wać = zamieszkać u kogo: > Je-
żeli parobek przystaje po weselu
do dziewki* Chełm. I, 286. Toż
Krak. II, 67. || >Jemu do rąk przy-
staje = on kradnie* Pleszcz. 48.
II » Przystaje* = trzeba, należy:
>Nie robią, jak przystaje* Kam.
47.
Przystawca = » dworski sługa,
urzędnik, oficjalista* Swięt. 713.
>Przystawcy pańscy nie pożałują
28
134
Przystaweńko — Przystrzegać się
mu batów* ib. 318. »Przyslawca,
zdr. przystaweńko = pilnujący,
dozorujący ludzi przy robocie*
Pr. fil. IV, 239. »Przyslawca«
W temże znacz. Hempel. Przem.
45. Sand. 163. Pieszcz. 193. Mil.
Przystaweńko p. Przy sta we a.
Przystawić się== przyczaić się?:
>Wlazta do chlebowego pieca,
przystawićja sie, siedzi « Cisz. 295.
Przystawka: >W razie przepełnie-
nia barci lub ula plastrami miodu,
wyjmują z otworu t. z w. wzdłuż
i przymocowują skrzynkę, która
zowie się przystawką; zalepiają
szpary po bokach, aby pszczoły
prowadziły dalszą robotę plastrów
w tej przystawce* Pr. fil. IV, 866.
II »Dać na przystawkę*: >Wie-
rzono, że bywa skutecznem 'dać
na przystawkę' t. j. postawić na
ołtarzu świecę... a złodziej skoń-
czy życie wraz z dogorywającą
świecąc Rad. II, 168.
Przystąpić: »Nicht do psa ani
przystąp* (bo się wściekł) Kam.
148. >PrzystómpnijciedoKasiuni*
Zb. IV, 254. II » Przystąpić co*
= nastąpić na co: »Głowiczkę
przystąpił, karkiem jej zakręcił*
Rog. n® 117. II » Przystąpić do
żony, pójść w przystępy, czyli na
jej gospodarkę* Zb. I, 91. ||
> Przystąpiło jemu cości do głowy
= dostał chwilowego obłąkania*
Osip. > Przystąpiło = nagabnęło
Inb opanowało licho kogo, n|). czy
przystiipiło do ciebie?* Roczn.
229.
Przystąpnięcie=: > przystęp : ży-
dzi do panów największe [)rzy-
sląpnięcie maja^* Pr. fil. IV, 239.
Przy stor bać się = > przywlec
.się* Spr. IV, 388.
Przystęp = » wstęp, wstę[)na prze-
mowa* Aton. 1877, II, (542. ||
» Przystępy* p. Przystąpić.
P r z y s t ę p i e ń = » mężczyzna, który
się przyżenił do domu lub ma-
jątku żony* Święt. 713.
Przystępnie = dogodnie: •Mie-
szkali daleko... nie było im przy-
stępnie iść do kościoła* Krak. IV,
129.
Przystępny = > popularny w obej-
ściu z ludźmi, nie dumny: Nas
książek to barzo przystępny* Mil.
Przystojno = przystojnie, ładnie :
>Bo ci tak przystojno w tym wia-
necku chodzić* Rad. I, 193. jj
• Przystojno* = przyzwoicie, za-
sobnie: » Przystojno do ludzi ta-
tulo mię wyrządzi* Wisła VII, 701.
Przystojny = » porządny, schlu-
dnie ubrany* Sand. 265. || »Dejże
Boże żonki... aby była... do wszyst-
kiego przystojna* Kuj. II, 29.
>Mam Jasia ładnego, do się przy-
stojnego* Kieł. I, 113.
Przystrajać się »na kogo* =
robić zasadzkę: » Rozganiali nS-
mocniejsyk chjopów... i przystra-
jali sie na niego* Zb. XV, 5. Por.
Przystroić.
Przystroić: > Kiej je pięknie przy-
strojemy* Rog. n^ 493. •Przy-
stroić = ubrać, przybrać, przy-
rządzić, dopasować np. u maszyny
śrubkę przystroił* Krak. IV, 319.
» Przystrojić = przygotować *
Rozpr. XXVI, 390. •Ciio ustrzelę
i przyśle, zęby mi tuo było przy-
strojone* (= przygotowane do
jedzenia) Zb. VII, 17. »Kazśł przy-
stroić (= przygotować) ogromny
obijid* Cisz. 63. || »Przystroić się
na kogo = zaczaić się* Wrześ.
18. Toż Wrze.ś. T. 49.
Przystronka == » ilość jęczmienia
lub innego zboża, za raz jeden
otłuczonego w stępie* O.
Przy strzec się = zaczaić się :
»Ten sie przystrzeg (= zaczaił)
pod slodojtom* Cisz. 312. Por.
Przystrzegać się.
Przystrzegać się: » Przystrzegać
Przystrzygać się — Przyszykować
435
się = zasadzać się na kogo<
Święt. 713. » Przystrzygać się =
przybliżać się ukradkiem* Rozpr.
X, 298. Toż Wrześ. 18. •Przy-
strzygać się = zaczajać się, robić
zasadzkę* Rozpr. XXVI, 390. »0n
w nocv po«ed sie przystrzygać*
Wisła VII, 103.
Przystrzygać się p. Przystrze-
g ać się.
Przystrzygnąć: »Przyslrzygnąłmu
na gaiaty ('inc. 33, to znaczy:
» wybił go* List Cinciały.
Przystupać = przystępować, prze-
bywać: »By Francuz przystupał
żywo* Kętrz. 85.
Przysturzyć= » przyprzeć, przy-
cisnąć* Kopern. rękop. »Wół go
przYstnrzył kii sJ[upowi* Zb. XV,
41.'
Przysucha = » cienkie warstewki
mięsa w połciu słoniny. Takie
przysuchy usmażone stanowią duży
przysnmk* Spr. V, J41. » Przy-
suchy = skwarki ze słoniny, klóre
się przy wędzeniu ususzą* Zb. VIII,
253. >Beżs (= będziesz) miał
przysuchę w barszczu* Lub. II,
217.
P r z y s u ć = przysypać, dodać : » Nie
dość, jeszcze trzeba przysuć* (pie-
niędzy) Rog. no 111. Toż Sand.
70. Kuj. II, 13 Pozn. HI, 181;
ib. IV, 153. Maz. II, 15. Łęcz. 63
i 100. Kai. I, 166. || >Przysuć*
= przysypać, przykryć: »Połozyt
na miedzy i przysuj zićniią* Cisz.
212.
Przysuszać: > Krowy przysuszają
= dają mniej mleka* Zb. V, 119.
» Krowa przysuszy = dojić będzie
mało* Krak. III, 110. »Krowa
psisusyła* w łomże znacz. Zb.
VII, 41.
P r z y s u s z k a = » krowa nie dająca
mleka* Krak. IV, 319.
Przy suwnica == » podparcie kro-
kwy (część dachu)* IJdz.
Przys wędzić == przydymić: » Ugo-
tuj, a nie przyswędź* Łęcz. 159.
Przysypiać = przysypywać: * Je-
go panienecke ziemią przysypiają*
Żb. XV, 132.
Przysypować: > Przf sf pówac =
przysypywać* Ran). 175.
Przyszalić: »PrzfszalIc = przy-
wabić* Ram. 176. Toż Pobł. 74.
Przyszczemić = ścisnąć: »Ze-
mknęła się kłoda, marucha... z przy-
szczeniioną łapa stanął* Glin. II,
199.
Przyszczuwać = szczuć : » Szcze-
kał na mnie pies kulawy, panna
wsiała, w oknie stała, jeszcze
barzy przyszczuwała* Pozn. IV,
241.
Przy szczypka: »Przyscypka a.
zascypka = łatka na boku buta
lub trzewika* Mil. || »Przyszczy-
pki = docinki* Pr. łil. IV, 239.
Przyszewki: » Koszulka... z przy-
szewkami* Oies. 108.
Przyszklćbiaćsię=» schlebiać *
lisi. od Bystronia.
P r z y s z 1 i c : » Przf szllc = przyrząd
z dziurką, w którą się krężel
wtyka, pizęślica* Pobł. 124.
Przyszło się = przyszło, trzeba
było Tyszkiewicz, Wilja i jej
brzegi 32.
Przyszpilić == » przypiąć szpilką*
Osip. » Dziewucha... przyszpili go
(rozmaryn) do gorsa* Pozn. II,
290. Por. Przyśpilić.
P r z y s z p u n t o w a ć = przycisnąć?:
• Każdy listek (kapusty) zwinąć'
osobno, założyć do garczka ciasno ..
przyśpuntować z wierzchu paty-
czkami, żeby się listki nie rozdy-
mały* Zb. VIII, 263.
Przyszwędać się = » przywlec
się, przyleźć, przytryndać się* Pr.
fil. V, 859.
Przyszykować = przygotować :
Przyszykowała sobie pod płaszczem
sztylet* Kuj. I, 135. » Ksiądz
28*
436
PrzYML-ianek — f^ytcWość
wszystko przyszykowałc ib. 173.
>Masi.sz byd przv.szvkowanv jatro«
ib. 149.
Przyścianek: »Na boiska przy
.4cianie ma^a zamykana przegroda
na sieczkę i ziarno* Spr. V, 406.
Toż ib IV, 311. »Przyścianek =
jata« ib. 349. || > Przyścianek p.
Pierścionek.
Przy.ściążka p. Przyprzążka.
Przyścibiać p. Przyścibić.
P r z y ś c i b i ć = dodać : » Przyścibił
pocesor w gadce z chłopem: ja
i ly... f= dodał w rozmowie, w po-
gawędce)* Kam. 105. »Jeno se
pomaluśkii miarkoj, nie pełno na
lo, 00 tam w nadrukowanem stoi,
ale przyścibiaj dobrze do tego, co
się i w życiu ludzkiem prakty-
kuje* ib 19.
Przyściegnad = przyszyć, przy-
piąć: >Przyściegła igłą na koszu-
linie* Konopnicka, Na drodze.
Przyściepny p. Przyścipny.
Przyścignąć = dopędzić: >Przy-
ścigli pannę Maryjannę w poł-
boru* Maz. III, 115.
Przyścipny = » umiejący sie po-
chlebiać, nadskakiwać* Krasn.
307. » Urodziwy jak lalka, prosty
jak świca, a przyścipny, a weso-
lutki* Sewer. » Przyściepny =
|)rzychy]ny, i)rzymiljijacy się, miły,
posłuszny* Święt. 713.
P r z y ś c i u I) i ć = niedbale przyszyć
a. przypiąć* (krakows.) Bib. Warsz.
LXXX, 629.
Przyślubić = obiecać : > Przy ślu-
bie* Hoz[)r. IX, 297. »My sobie
przyślubili* Koib. 255. >Co mi
lióg przyśiubił, to mie to nie mi-
nio* Zb' IX, 175. II .Przyślubić
się*: »Przyślul)iuł sie = zobo-
wiązał się« Lisly lilologicke a pae-
d<i<^'ojr. Xli, 170.
P r z y ś n i c Ji p. 1^ r z o c z k a.
P r z y ś p i a ć = » dojrzewać (o zbożu);
przyśpiało mi = pilno, trzeba spie-
szyć* O.
Przyśpiewać = >dojrzewać (o zbo-
ża)* O.
Przyśpieszyć = »dokaczyć ko-
mu: a to mi przyśpieszył!* Udz.
Przyśpiewka = >melodja< Zb.
II, 10. » Starodawnych śpiewek
i przyśpiewek* Wisła IV, 837.
Przyśpilić = dokuczyć?: »Choe
Kaśka nie jest furjatka, ale mo-
głaby mu dobrze przyśpilić. a on
tego wcale nie pragnie* Śnieżko-
Zapolska. Por. Pr z y szpil i ć.
Przyświadczać = » potakiwać,
pochlebiać* Krak. IV, 319. Wtem-
że znacz. »Przvświacać* Rozpr.
IX, 206. Toż Święt. 713: ib. 197
i 351. »Przyświadcać* Zb. V,
246. »Przyświadcuł* Chełch. I,
294. >Przvświ^cza« Pozn. VI,
345.
Przyświęgły= > przy wrzały « Zb.
I, 50. Por. Przy ś więgnł|ć.
Przyświęgnąć = »przywrzeć, np.
koszula przyświęgła do rany* Zb.
1, 50. Toż lidz.
Przyświtować = >przyświecać,
gdv mowa wyłącznie o ciałach
niebieskich* Pr. Vii. IV, 866.
P r z y t a ?: » Te krosniąta (krośnięta)...
przeszłe do przf te, co mf mogle
jich decht widzec* Hilf. 149.
Przytacić się: »Przftacfc sS. =
przyczaić się: właz za cierz y sU
prz^tacf^ł = wlazł za krzak i przy-
czaił się* Ram. 176.
Przytaknąć = przyświadczyć :
»Prepinalor przytaknie* Kam. 189.
Przylarasić = » przystąpić, przy-
gnieść* Rozpr. X, 298. Toż Wrześ.
18.
P r z V I a t o ż V ć = » przybrać się *
Przy t c h I i u a = »tę:lilizna, gnili-
zna* Pelr.
P r z y t c h ł o ś ć = * lęchłość , gnili-
zua* Petr.
PrzytcWy — Przytulić
437
Przylchły = > lęchły, zgniły « Petr.
Przytelepać się = przywlec się:
• Przytelepał się nareszcie do do-
mu* Krak. IV, 323 p. w. Tele-
pać się.
Przytęcłinąć = » przygasnąć :
ogień już przytęchł* Zb. I, 50.
Toż IJdz. Święt. 713.
Przylepo: » Przftapó = trochę
tępo, słabo < Rani. 176.
Przy tępy: » Przjtapy = nieco lepy,
osłabiony « Ram. 176.
Przy tęp ywać = » przytupywać
w tańcu « Zb. I, 24 p. w. Tępać.
Toż Pozn. IV, 115; ib 116. .Przy-
tępuje = tupie* ib. VI, 364. Por.
Przy tupo wać.
Przytęsić = » przygasić, stłumić
ogień, zalać ogień wodą* Swięl.
713.
Przytkać: »Przflkac = zatkać*
Ram. 176.
Przytki = > stromy, spadzisty*
Pobł. 74. W temże znacz. »Przi-
dki* Hilf. 178. »Przttci* Ram.
176.
Przytknąć: » Przytykać = dobiec
do pola, o zwierzu gonionym: ro-
gacz przytknął o pole, mvśl.« Pr.
fil. V, 859.
Przylko = » spadzisto* Pobł. 74.
»Vrzflk6* Ram. 176.
Przytkość: >Przytkosc = >padzi-
stość* Pobł. 74.
Przytłonisko = » przytułek, cha-
łupa, posiedzenie* Lub. II, 212.
Przvtnica = » poprzeczny kawał
pola* Pr. fil. V, 156.
Przytomny = pomocn y : » Bylica
jest przytomna (pomocna) na bóle*
Krak. III, 128.
Przytorować: > Przy torowali go
(psa) na płonę pole* Zb. XI, 73.
Prz y t raf unek =przypadek: »Gzy
jaki przytrafunek kobita miała*
Kam. 101. »Wopatrzność przy-
trafunkiem oddała lud pod wopiekę
panów* ib. 124. »Nie było nija-
kiego przytrafunku « ib. 158.
• Przy tref unek* Lub. II, 97. Krak.
IV, 319. .Przylrefunki* Pozn. VI,
229. »Psvlrafunek = przygoda*
Rozpr. XX, 433.
Przylragać = »przvnieść« Pr. fil.
IV. 239.
Przyl rago wać = > przynieść* Pr.
fil. V, 859.
Przytrefić = » przytrafić się * Krak.
IV. 319. »Trzewicek na zadno
(dziewczynę) sie nie przytrefiuj*
(= nie przypadł do miary) Rozpr.
IX, 196.
Przy trefny = » przypadkowy*
Krak. IV,' 319.
Przytrefunek p. Przytrafu-
nek.
Przy trudno = > ciężko, trudno
(na Mazowszu)* Kuj. II, 279 p. w.
Z polrudna.
Przytryndać się = > przyleźć,
przywlec się* Pr. fil. IV, 239.
P r z y t r y n i ć = » przynieść, przy-
ciągnąć: przyirynić się = przy-
wlec się. przyleźć* Pr. fil. V. 859.
Przy trzask = potrzask : » Ptactwo
chwytają na sidła łub też na przy-
Irzaski* Wisła III, 508.
Przytrzasnąć = mocno zamknąć:
>Przylrzasła wieko (skrzyni)* Kuj.
1, 326. » Przytrzasnąć* = przy-
cisnąć: » Drzwi spadły, jednemu
(zbójcy) nogę przytrzasły* ib. 160.
Przy trzaska: » Pierścionek a wstą-
żka to jedna przy trzaska* Fed.
350.
P r z y t r z ę p o w a ć: »()j depce. dcpce,
przytrzępujo* Wisła III, 571.
P r z y t r z y m a w a ć = przytrzymy-
wać: > Chciała mu naniz uciec,
ón jóm przyti-zymdwiił* Rozpr.
XII, 76.
P r z y t r z y rn o w a ć : » PrzJ^trzf mówac
=: przytrzymywać* Ram. 176.
Przytulić: » Przytuliła szklankę do
ust* Bar. 112. »Kukułka... główkę
w listek przytuliła* Wójc. II, 350.
438
Przylolnica — Przywąkroid
Przytulić kogo = dać komu przy-
tułek u siebie* Osip.
Przy tu lnica: > Oprócz parobków
i ralai istnieją t. zw. komornicy,
dwudniacy. przytulnice i kopia-
rze« Zb. VI, 95. Por. Przy-
tulić.
Przytulnie = >miJo i wygodnie*
Maz. V, 34.
Przytulny = > łagodny, uprzej-
my* Osip. » Przytulny = zaci-
szny* Mil.
Przylupować = przytupywać:
Jęli wywijać i przytupować* Kam.
139. IV. Przytępywać.
Przytuszać: » Przylusać = do-
dawać odwagi, zachęcać, podbu-
rzać* Święt. 713. Toż Rozpr.
XVII, 92.
P rzy t w i (' ra n ie = > zamykanie*
Pr. ni. IV, 867 [). w. Przylwo-
rek.
Przytworek = > wewnątrz skrzyni
przy boku schowanie z wieczkiem
do zamykania czyli 'przytwiera-
nia', zwyklu w połowie wysokości
boku« Pr. fil. IV, 867. » Przytwo-
rek = szufladka, prze^^ródka w ku-
ferku, półskrzvnck* ib. V, 859.
Toż Mil. Wisła III. 726; ib 89.
Pobł. 139. »Lci)ioj z worka, niż
z przytworka* Wi.^ła 111, 726.
II » Przytworek = izdebka w głębi
.^ieni* Pleszcz. 20. || •Przytwo-
rek = zasuwka* Mron^r. 671.
P r z y I w o rzyć = przymknąć: >Przy-
twarlo okno* Sienkiewicz, Krzy-
ż:icy
Przy łyczek = przytyk: »Do nas
nie robić żadnvch przNtyoków*
San<i. 271.
Przy t y k : » Przytyki dawać = wy-
tykać komu wady jego i ułomno-
ści nioralfie i fizyczne, natrząsać
się z koiio złośliwie* Osi[).
Przytyka = » kobieta , przybyła
z mężen) z innej okolicy* Pr. fil.
IV, 239.
Przytykać = » porównywać: coz
ty mie mas przytykać do kogo<
Rozpr. XXVI, 391. || »Przyty-
kać*: »0 drózke sie nie pytaj, do
Torunia przytykaj* Kon. 104. ||
>Przytykać« p. Przytknąć.
Przy tyłek: » Ucioł Waligórze ka-
wałek przytyłka* Lub. II, 183.
• Kawałek przytyłka wyleciał pta-
kowi z gardła, a on go sobie znów
do tyłka przyczepił, jak dawniej,
i był zdrów* ib. 185.
Przy wadzić = » zawadzić o co*
Święt. 713.
Przywalać = przyciskać, przyło-
żyć: »Łońskie żyto lalosiem przy-
walał* Was. 177.
Przywalić się = » przyjść powoli,
zawitać w gościnę niepożądany*
Święt. 713.
Przy w^ ara = » zagotowane piwo
z dodatkiem cukru i żółtka* Pobł.
74. Toż Ram. 176. || »Przywara:
w brudnym, oddawna nie mytym
garnku przywrze do ścian we-
wnętrznych brud i niedojedzona
strawna, ztąd po garnku przywary*
Spr. V, 407. » Przywary = resztki
pozostało w garnkach* Wisła VIII,
499. > Przywary = części jadła
przypalone* lldz. » Dziewczyna
skrobie garnki z przy warów* Zb.
X, 86 >Kto jada przywary (go-
rąco) — to lubi swary* Krak. IV,
257. Zdr. >Przywarki«: » Wyskro-
bywać garnki i zjadać przywarki*
Zb. XIV, 193. II >Przywar^^ =
przy park a t. j. tytoń z dna fajki,
sokiem przesiąkły* Wrześ. 18.
P r z y w a ż a ć = » przy wwozić * Ust.
z Litwy.
Przy w a k r o i ć = przynęcić, przy-
swoić zwłaszcza zwier-zę dzikie,
aby przychodziło do ręki* Pr. fil.
IV, 867. > Przy wak roić sobie coś
= 1. zabrać, przywłaszczyć sobie
2, zmyślić* ib. V,' 860. || >Przy-
wa kroić się = 1, przyczepić się.
Przywąkrolić — Przywilej
439
przystać: choroba przywu"kroiła
sie 2, nawinąć się, podpaść pod
oczy 3, przyWąkać się, przyswoić
się< ib. »Przywękroić się a. przy-
wąkroić się = przyczepić się«
ib. IV, 239. Toż Mrońg. 248. Toż
list. z Siedleckiego, pow. Radzyń-
ski. »Przywąkroić się = przyjść
nie będąc oczekiwanym* Spr. 'V,
119. »Przywokrolić się = przy-
Wąkać się* Wisła VI, 869. »Przy-
wącłiroiić się* w Kronice Biel-
skiego r. 1597, sir. 609. »Przy-
wąkronić się« ib. » Przy won kroić
sie = przyWąkać się* Mil.
Przywąkrolić, Przywąkronić
p. Przywąkroić.
Przy wczas == > dość czasu, wcze-
sny czas: czy będzie jeszcze cie-
pło? Będzie, bo to jeszcze przy-
wczas* Pr. fil. V, 860.
Przywdziać się = » włożyć je-
szcze wierzchnią suknię na sie-
bie* Krak. IV, 325 p. w. Wdziać.
>Przywd:'.iauy = odziany jak na-
leży* ib. 319.
Przywdziewać= nakładać: » Roz-
kazał... chodzić p"o domach i przy-
wdziewać trzewicek* Rozpr. IX,
196. II > Przywdziewać wieniec =
otrzymać rogi, o jeleniu: rogacz
przywdziewa wieniec = jeleniowi
rogi wvn«staja, mvśl.« Pr. fil. V,
859.
Przywdziewy wać = przywdzie-
wać: >Marysia.. nadobną kosulkę
pr/ywdziewuje* Swięt. 84.
Przywędrowały = przyniesiony,
zapożyczony: >Tańf*e... z Polski
od lakichże panów- braci przywę-
drowa^e* Juc. 197.
P r z y w ę d z o n a dusza -= » prze-
zwisko żartobliwe* Pr. fil. V, 860.
P r z y w ę k r o i ć p. P r z y w ą k r o i ć.
Przywiać = przysypać : > Te matkę
śnieg przywiał i tak samo u mar-
zła* Pozn. VI, 166.
Przvwiarek = » zabobon* O.
Przy wiązałość = •przywiąza-
nie* Zb. VIII, 253. Toż Kuj.' II,
275. > Dwanaście lat gdy człek
ze zwierzęciem przeżyje, to przy-
wiązałości do niego nabierze* Szy-
mański. »Zadny przywiązałości do
ni ni mniał* Chełch. II, 76.
Przywiązały = > przywiązany*
Zb. VIII, 253. »Pies przywiązały
= wierny* Ust. z Nałęczowa
»Lud... do swego chlebodawcy
przywiazał\'« Pozn. I, 48.
Przy wiązka: »Mam... buciki wy-
wracane, podkoweczki nitowane...
z uszeczkami, z przy wiązkami*
Woje. II, 203.
Przywieść = przyprowadzić : » Przy-
wiedź krowę do chałupy* Kam.
102. »Przywiedą* Rog. n® 51.
»Przywiedę* ib n^ 237. || •Przy-
wieść* = urodzić: •Kulaszcycha
juże czwartą dziewkę przywiodła
(= urodziła)* Kam. 143. || •Przy-
wieść o co* = pozbawić czego:
• Miałać-ech ja zielony wianeczek,
a tyś mnie przywiód oii. A jś
ciebie oń nie przywiód, przywio-
dłaś sio ty sama* Zb. IX. 204.
Przywieźć: •Pannę przywiózem*
(= przywiozłem) Chełch. I, 137.
Przywilej »a. przywilejka == uspo-
sobienie, przyzwyczajenie: wada*
Swięt. 713. » Przywileje = nałogi,
narowy, wady* Sand. 264. •Do-
bro wase bydle, ale może ma ja-
kie przywileje?* ib. 43. •Przy-
wilej* = przyzwyczajenie, właści-
wość: » Tutaj majom ten przykłd-
dek, ze mówiom: chodźma, tamek,
sawek ale innych przywilejów ni
majom* Wisła II, 173. »Przywi-
leja = nawyknienie, zajęcie, wła-
ściwo.ść* Rozpr. XXVI, 391. •Przy-
wilija*: •O Boże mój Boże, co
za przywilija, kogo rada widzę,
to mie ten omija* Zb. XII, 186.
• Miała matka stery córki, wszyć-
440
Przywileja — Przyzierać
kie miah' przywilejki* (= wady)
Święl. 243.
Przywileja, Przywilejka p.
Przywilej.
Przywiśnie = » paraliż* Zb. II,
252.
Przywitaczka: » Przywitacka =
przywitanie* Pr. fil. III, 497.
Przywlakać: »Przfwlakae, przf-
wlakaja= przyn«rlekać« Ram. 177.
Przy właszczyć = przywabić: »Ja
ciebie przywłascę do siebie swoim
wiankiem rucianym* Kozł. 86.
»Ja ciebie przywłascę do siebie
swojeni lickiem rumianem* ib.
PrzywJoka = >nie tutejszy, z ob-
cej okolicy przybyły* Swięt. Toż
Udz. » Urzędnicy, nauczyciele... są
u mieszczanina 'przywJoki', nic
nie warte wobec niego* Zb. XIV,
17. II »PrzywJoka = sieć. 30—
40 sążni długa, ma skrzydła*
Pozn. III, 136.
P r z y w o d n y : » Wojna swobodna,
Hej dziewczę I przy wodna* Zb. IX,
199.
Przywodzić na co = doprowa-
dzać do czego: »Ta miłość na
żałość mię przywodzi* Rog. n®
222.
Przy wory p. Przy park a.
Przywóz: » Na święty Mikołaj (6 gru-
dnia) przywozu nie wołaj* Zb.
XIV, 195.
Przywro ł, »przywrolek, przywro-
tnik = alchemilla yulgaris, ro-
ślina* Zb. VI, 218. >Wianki (na
Boże Ciało) wiją z dzwonków...
przywrotku...* Zb. VI, 203.
P r z y w r o t e k , P r z y w r o t n i k p.
Przy w ro 1.
Przywrotny »a. odwrotny korzeń
= Radix Bistortae* Wisła II, 90.
Przywrzeć: > Przy w rzyć = za-
mknąć* Rozpr. XI, 187. >Przy-
wrzejciez sień* Krak. IV, 326
p. w. Wrzeć. » Przywar ocy* Zb.
IV, 201. >Wszyćką zwićrzyne
przywarli aze siedem dźwiami*
Cisz. 89. » Drzwi przywarła* Święt
482. >Ocy cbłopa tak same ze
siebie sie przywarły* ib. 507.
Przywrzeć: »Przywrzyć = przy-
lepić się* Rozpr. XI, 187. »To
mu przywrzśł (= przylepił się)
palec, chycićjo mu palec* Cisz.
84. > Chart wylizował śmietanę,
przywartą pod szyja we zbanku*
Kam. 149.
Przywtarzać = opowiadać: »Tak
mu przywtarza, Ićmu panu, wsze-
sko co było* Pozn. VII, 106.
Przywtórzać: >Gdy anioł święty
mówi: oto jest moja para, ja im
przyświecę, czart przeklęty przy-
wtórza mu: to jest moja para*
Kuj. I, 286.
P r z y w y c z k a : » Przy wycka =
przyzwyczajenie* Pr. fil. V, 860.
Przywyknąć: » Przywyknął* =
przywykł Bal. 143. »0d malćjka
przywyknietyś do pracy* Rozpr.
VIII, 119.
Przyzamknąć = zamknąć na
chwilę: >Gdy zajadą do panny
młodej, trochę im przyzamkną
sień i zara nie puską* Pleszcz.
56.
Przyzapuście: »Na przyzapuściu
. = w karnawał* Maz. III, 106.
Przyzba = »ława usypana z ziemi
zewnątrz domu pod ścianą z dwóch
lub trzech stron* Maz. V, 48. Toż
Czark. Roczn. 229. >Obok drzwi
jest przyzba t. j. ławka przypró-
żna* Kuj. II, 78. >Pod ścianą,
najczęściej szczytową i od ulicy,
urządzają przyzbę, t. j. ławkę
z ziemi, pokrytą deskami* Was.
33.
Przyzdorędzić= » przysposobić,
przygotować* Święt. 713.
Przy z drzeć się p. Przyjrzeć
się.
Przyziemie = » parter* Hue. 483.
Przyzierać = doglądać: »Zeby..,
Przyznać — Psi
441
dziedzicowi przyzierał grantu <
Zaw. 67.
Przyznać = potwierdzić: »Zbój-
nica przyznaje, że ła jest niewia-
sta* Kuj. I, 124. »Ja se paro-
becek, przyznacie mi tego« Zb.
XV, 60. >Krakowiocek ci jo, przy-
znojciez mi łego« Kozi. 290. ||
• Przyznać się do kogo = poznać
kogo* Wrześ. 18. »Idź se prec
odemnie, nie przyznaj sie do mnie,
ześ córka moja« Lub. I, 279.
'Czarnoksiężnik wmawia w nią,
że jest jego siostrą; óna sama nie
wiedziała dobrze, ale wreszcie się
przyznała* Kuj. I, 133.
Przyznając się = > przyznawać
się* Spr. V, 407. Toż Pr. fil. IV,
239. » U zioń sie hnet przyzna-
jąc, ze to on zjad* Wisła VI, 142.
• Długo sie do tego źrebięcia przy-
znajali, ale sie ni mogli zgodzić*
Święt. 408.
Przyznawać się do siebie = » po-
znawać się* Pr. fil. IV, 239.
Przy żucie: »Falgi do kołów przy-
zucia = dzwona do kół* Nadm.
71.
Przyzuć » koła = przypasować do
wozu* Kuj. I, 84.
Przyzwoitka = > towarzyszka (mło-
dej panienki)* Ust. z Warszawy.
Przyzwoito: > Gospodyni... cype-
cek na główce se stroi... bo ji
przyzwoito* Maz. 111, 81. Toż
Wisła V, 758. » Stroi, bo ji przy-
zwoita* Kozł. 195.
Przyzwoity p. Przyzwoito.
Przyzwyczaj = obyczaj: > Poje-
dziemy w cudze kraje, tam są
ładne przyzwyczaję* Zb. X, 71.
Przyz wyczka = > zwyczaj* Pr.
fil. IV, 239.
Przyździorbić = > uciułać, chci-
wie zbierać* Spr. V, 407.
Przyźreć się p. P rzyj rżeć się.
Przyżenę p. Przygnać.
Przyżeniać się = osiąść w ma-
jątku żony: »Pan młody... się
przyżenia do rodziny pannv mło-
dej* Zb. XII, 233.
Przyżenić się = osiąść w ma-
jątku żony: Zb. I, 50. Krak. II,
26. Wrześ. 19. Rud. 74. Spr. IV,
328; ib. V, 407. »Przyzynić sie*
Rozpr X, 298. > Przyżenić się do
gruntu* Zb. I, 50. Toż Udz. •Przy-
żenić się ku dziewczynie a. ku
gruntu* List Bystronia. >Przyże-
niuł sie do gruntu* Zb. XIV, 34.
»Do majątku się przyżenić* ib.
81. »Kto przyżenił się do kogo«v
Krak. III, 136.
Przyżółknąć: > Słonina juz przy-
zołkniata* Zb. VIII, 302.
Ps = » wołanie na zwierzęta* Wisła
VI, 227.
Psa, psa = » wołanie, gdy się
szczuje psa* Wisła VII, 386.
Pscyc się p. Pszczyć się.
Psi... p. Przy...
Psi, psi = wołanie na psa: Zb. V,
.237. Wisła III, 219; ib. 664. Spr.
IV, 372; ib. 29. »Na psi, psil*
Kuj. I, 161. Toż ib. 163. ^Nątu,
na, psi psi psi!* Wisła IV, 690.
Psi = podobny do czegoś psiego
lub jakoby z psa wzięty: » Zawią-
zać węzeł na psie ucho = coby
oba końce sły do pośrodka* Spr.
V, 407. »Psie języczki a. babka
= roślina Planlago* Kk. 13. >Psi
kołtun = rośl. widłak, Lycopo-
dium* Pr. fil. V, 860. » Psi sma-
lec = rodzaj leku* ib. »Psie sa-
dło* w temże znacz. ib. IV, 239.
Rozpr. XXVI, 391. Parcz. || »Psi*
= godny psa: >Psia kudła =
sierść gruba i długa na koniu*
Spr. V, 407. >Psa uzda (psia
uzda) = roślina lejcowata, żół-
tawa, między wrzosem rosnąca*
Pobł. 123. > Psie koło* = jakaś
roślina Fed. 274. »Psi czosnek
= mieczyk. Gladiolus imbricatus*
Tyg. ii. i, XII, 18. »Psie mleko
442
Psiaczek
Psianka
a. psi mlścz = ostromlecz* Zb.
VI, 251. >Psia ruta = piołun*
PobJ. 74. »Psidni = kanikuła* O.
• Psidni = czas między żniwem
a kopaniem kartofli* Aten. 1877,
II, 117. »Psim swędem = zrę-
cznie* Ust. z Warszawy. || >Psia
baba = młoda mężatka od ocze-
pin do następnej niedzieli. Psie
baby = poprawiny* Zb. VIII, 280.
Por. Przebaba. || >Psi = wy-
raz w rozlicznych połączeniach
służy za przekleństwo, i tak: psia
krew, psia dusza, psia wiara, psie
miso, psie ścierwo, psia jucha,
psia noga, psia myrcha, psia kula,
psi pysk* Udz. »Psi - w prze-
kleństwach lub żartobliwych prze-
zwiskach: psia krew, psia dusa,
psia mać, psia noga, psia myrcha,
|isia para, psia wiara, psie nyry,
psi pysk i t. d.* Spr. IV, 328.
• Psionkrew, psi naród, psia nyga
— przekleństwa* Parc-z. » Klątwy:
psia berdyjo, psia bestyjo, psia
duso, psia jucho, psia krew, psia
kryminał, psia kryśna, psiakrz^ś,
psia kula, psia mać, psia nima-
twarz, psia para, psie ścierwo,
[)si«'i sierć, psia wiara* Święt. 713.
>Psia wiara, psia jucha, psia mar- .
cha, psia dusza, psie miso, psia
krew, psia posoka* Pr. hi. III,
312. >Psiakrow, psiajucha, psia-
dusa. psianoga, [)slawiara, psia para,
psia^^kóra, psiawołna, |)sie>ciorwo«
ih. IV, 867. »Psia treść, psiii Irew,
psialre zam. psia krew* Jastrz.
• Psia wełna, p<ia sicrć, psi na-
ród* Pr. fil. IV, 239. »Psiakość
zatracona, psio ucho, psia kudła*
Spr. V, 407 »Psi naród* Kai. I,
25(). »Psi dr(»k, psia mać. psia
cię mać, psie mięso, [)sic ścktwo,
ścierwo psio, psia treść, [)sia tre,
psia try, psia ko.ść. p-^ia morda,
psia para* Pr. fil. V. 860. »Psia
krew, psia beslwa, psia kręć, psia
kręmci, psia para, psid jucha,
psid berdyjd, psia mad, psia nimd-
twarz, psie ścierwo, psie mięso,
psie sadło* Rozpr. XXVI, 391.
»Psi narodzie, śleporodzie mazo-
wiecki* Pozn. IV, 129. >Psie
krwie* (1. mn.): »P.siekrwie pol-
skie ptaki* Zb. XI, 41. »Psia hy-
clu* Was. 246. »A psie jucho I «
Lub. II, 29. »Psi narodzie* Łęcz.
115. > Psianoga a. psianyga =
nicpoń, wisielec* Pobł. >Psie py-
ski (czarownice)* Wisła III, 285.
»Psid bestyja* Zb. II, 257. »Psia
para* Zb. IV, 192. »Psid jucha*
ib. 216. >A psie nogi Siewie-
rzanki, co mnie nie chciały* Kieł.
II, 121. » Psia cie mad* Dyg. "Bę-
dziemy mied muzykę, nazywa się
psia mad, ma nam dobrze grad*
Pozn. I, 206. » Kokot psia dusza
w las mi uciekł* Beld. 31. »Psia
moc, psia jucha, psia para, psia
krew i t. d.* Zb. XIV, 34. >Bo
sie psia wełnie robić nie chciało*
Pr. fil. IV, 239. » Zleciały sie psio-
wiary* Wisła VII, 524. » Już psia-
krew ma .sucho w garle* Kuj. I,
100. » Widłami go. tego psiakrew*
ib. 195. »Z tiima psiekrwiema*
Piozpr. VIII, j 34. >Tej psiakrewi,
z tą psiakrewią* Ust. z Litwy. ||
>We psią* = na stracenie, na
zgubę: » Cudzego nie pragnij, swe-
go we psią nie d&j* Kaspr. 21.
Psiaczek = pio.sek: » Dała mi psia-
czka* Knj. I, 162.
P s i a c z y ć : » Psiacyć = ujadad na
kogo* Rozpr., XXVI, 391. "Psio-
czyć (właśc. psiaczyć) = przekli-
nać, besztać od psa up. psia krew,
psia jucha* Udz. || >Psiocyd =
przeszkadzać* Sand. 264.
P s i a g a = suka: »Psiaga tylko ocza-
mi łypnęła* Śnieżko-Zapolska.
Psijik = » piesek* Święt. 713.
Psianka = ?owoc śliwki zwyro-
dniały lub zawcześnie opadły* Pr.
Psiarczyk — Psinka
443
fil. IV, 867, Toż ib. 239. .Psan-
ka< w temże znacz. Ram. 177.
II »Psianka a. kanikuła = gwia-
zda: Sirius a. Canicula a. Pro-
cyon « Mierzyński, Źródła do
milologji litewskiej 146. Por.
Psi arka.
Psiarczyk = > chłopiec przy psiarni
dla pomocy łowcy i dojeżdżaczo-
wi« Prz. ludu VIII, 207. jj .Psiar-
cyk = oprawca* Spr. V, 407.
P s i a r e k : » Król zawołał na psiar-
ka... kazał w>zestkie psy wypa-
ście* Pozn.VI, 306. Por. Psi ar-
c z y k.
Psiarka = > licha nizka trawa*
Spr. V, 407. Toż Rozpr. X, 220.
Toż Cer. W temże znacz.: > Psiar-
ka a. psia trawka* Wrześ. 19. jj
• Psiarka = owoc suchy, spadła-
z drzewa* Pr. fil. IV, 239. Toż
Rozpr. X, 298. >Psiarki = rodzaj
jrruszek* Zb XIV, 28 >Psiarki
= rodzaj śliwek* ib. >Psiarki =
liibaszki, rodzaj śliwek* Hempel.
II »Psidka = pizezwisko* Rozpr.
X, 29S. Toż Spr. V. 407. •Dzi-
wne ceniła la psiarka postępy:
zawse był piersęm* Zb. VII, 53
(o chłopca). » Żebyś ty psiarko za
tego złodzieja sła* ib. 62. ||
>Psiarki = czerwone krostki, na
któro dzieci chorują < Pr. fil. V,
860.
P.siarstwo = >1, młode pie.ski 2,
(rub.) dzieci* Święt. 713.
Psibiskunt = » nieprzyjemność,
• np. psibiskunt zrobiłem przyjacie-
lowi* Zb. II, 252.
Psie... p. Prze...
Psieki: »Hoj psieki. lioj = wołanie
przy wypędzaniu owiec z oborv<
Wisła III. 665.
Psiee = » podczas pracy być wy-
stawionym na znoszenie niewygód
np. .słoty (Galicja)* Bib. Warsz.
LXXX, '630.
P s i e n i ę = .szczenię : * Macocha...
każe jeść... mnie, sieroleńce, le-
dwo z psieniętami* Pleszcz. 196.
Psie = szczenię: > Zabił to psie*
Wisła VIII, 247. .Dwa psięta«
Zb.VII, 16. .Psiętascekaja* Kieł.
I 74.
Psiętrz = > poddasze, piętro* Pr.
fil. IV, 239.
Psik = » piesek* Wrześ. 19. Spr.
IV, 311. Pjr. Pies. || .Psik*
= wyraz tkacki. Ust. ze Szlązka
austr. II »Psik, a psik* = odpę-
dzanie kota Święt. 22. Ust. z Li-
twy. Wisła III, 220: ib. 664; ib.
741; ib. IV, 690; ib. VII, 749.
Spr. IV, 372. W temże znacz.
>Psik, a. psikot* Pobł. 155 p. w.
Mycek. .PSikac* Cen. 77. || .Wy-
rażenia: a psik! używają w ję-
zyka dzieci, gdy kto kichnie*
Pobł. 155.
Psi kura = psikiis (? K.): .Pan im
Za psikurę kazał obić skórę* Zb.
IV, 102.
Psikus = »1, djabcł 2, djabelski
figiel, djabelska sprawa* Święt.
713.
Psikusować = psocić: »Zły duch
zaczął psikusować* Zb. VII, 110.
Psina = .febra* Pr. fil. IV, 291.
II . Psina = Nardusstricta* Rozpr.
XII, 108.
Psinek = nazwa roślinv Pozn.
VII, 201.
Psi.niec = psie łajno (por. Krowi-
nioc K.): »Kto ma Biniec, ma psi-
niec* Zb. IV, 192. .Na Św. Wa-
wrzyniec żnarka za psi nieć =
żniwo za nic* Star. przysł. 79.
.Psiniec = nic, w zwrocie: jest
tam psiniec = niema tam nic*
Spr. IV, 29. .Psińco* w temże
znacz. Ust. ze Szlązka.
Psinka = . 1 , niedojrzały owoc 2,
wilcza jagoda* Święt. 713. Toż
Parcz. .Psinki = roślina trująca*
Wisła VIII, 142. .Psinki = 'tru-
jące grzyby* Lud. I, 177.
4.44
Psinoga — Pstro
Psinoga p. Przy noga.
Psrńco p. Psiniec.
Psiocha »a. psioszka = vulva«
Pr. fil. V, 860. Toż Zb. II, 10.
> Psiocha = 1, vulva 2, kobiela,
dziewucha « Ust. z Podola.
Psio czka: >Psiocka = 1, valva
2, galareta* Pr. fil, V, 156.
Psioczyć p. Psiaczyć.
Psiokulacka = przekleństwo:
»Tak sie psiokulacka opierała*
Wisła VIII, 248.
Psioszka p. Psiocha.
P s i u b a (psia huba K.) = psi grzyb:
• Psiuby = psie grzybki* Zb. X,
106. Toż Udz. >Psiuby= grzyby
niejadalne* Rozpr XX, 433. »Psa-
by* = toż ib. YIII, 232.
Psnąe się p. Psuć.
Psocić: > Psocąc = dokazywać «
Hilf. 178. » Wracają się psocąc
i krzycząc* Pozn. II, 178. || •Pso-
cić* = psuć? >Nic im się nie
rodziło ani wiodło, a wiele owszem
psociło* Pozn. II, 19. || » Psocić
= padać (o drobnym deszczu)*
Rozpr. IX, 213. || » Psocić się =
s[)rzeciwiać się* Kuj. II, 276.
• Bracia ij sie psocą przed sienią*
ib. I, 123. » Ciągle psocił się oj-
cu* Zb. II, 166. » Psocąc się i bi-
jąc, usiłują ogień rozrzucić* Rad.
1,111.
Psoć i sk o p. Psota.
Psota = » szkoda* Rozpr. XXVI,
391. »Żeby krowie mleko odebrać,
na psotę, kobiety dają krowie
kamforę* Kuj. I, 99. || >Psota =
desz(?z drobny przez dłuż-zy czas
padający* Rozpr. IX, 213. »P.sota
= (leszcz ze śniegiem i mgła*
ib. X. 220. Toż Stęcz. Tatry 82.
Zb. IV, 192. Zejsz. 13. Rozpr.
III, 375. Wrześ. 19. Święt. 713.
Pr. fil. IV, 239. Spr. V, 407; ib.
IV, 349. Rozpr. XXVI, :;91. Fed.
407. Tyg. ii. 1, XII, 70. > Psota
a. p.'=iO(?isko = ."^ota, deszcz z wia-
trem* Krak. IV, 319. » Otwórz mi
dziewcyno, bo mie zbiła psota «
ib. II, 62. >Bo mnie bije psota*
Zejsz. 111. Toż Rozpr. X, 263.
Zb. XII, 138. Wisła VII, 302.
• Taka byja psota, desc* Cisz. 310.
II > Psota = u pławy kobiece*
Rozpr. III, 375.
P s o 1 1 i w i e : » Psotllwje = dokuczli-
wie* Ram. 177.
Psotliwość: »Psotl!wosc = do-
kuczliwość* Ram. 177.
Psotliwy: »Psotl!wy = dokuczli-
wy* Ram. 177.
Psotnik » a, strala, srała = djabeł,
w postaci niziutkiego człowieka
w czerwonym fraku* Krak. III, 41.
P s o t n o = słotno, niepogodnie: >Gdy
chwila (== pogoda) pićkna, to jom
(brodę) se ujek rozpuści, gdy pso-
tno, poskładana* Cisz. 118.
Psotny: » Psotne dnie = słotne*
Krak. III, 137.
Psować: »Psowac, psejS. pseł =
psuć* Ram. 177. »Zebyś Uliwnej
góry nie psowała* Zb. III, 53,
» Psować a. psuć głowę = męczyć
kogo o co, naprzykrzać się* Sand.
264. Por. Psuć.
PsowatY = » nieposłuszny* Spr.Y,
407. '
P s o w y = psi: » Do psowego jddła*
Święl. 346. »Za głosę psowę*
Rozpr. IX, 302.
Psów = »psi* Rozpr. IX, 178.
Psi! = » wołanie przy odpędzania
kotów* Nadm. 148.
Psternadel » (zam. sternadel) ==
trzn:idel* Pr. fil. V, 860. »Pster-
nal* w temżo znacz. ib.
Psternal p. Psternadel.
Pstrąg »a. pstrążek = salmo fario,
ryba z łososiowatych* Prac.
Pslra.żek p. Pstrąg.
Pstro: »Postro = pstro, srokato*
Ram. 133. || » Pstro = mniej
więcej: do Pragi będzie ze sto
mil, pstro rachować* Rozpr. XVII,
Pstroch — Psy
445
56. > Pstro rachować = lekko li-
cząc. Jakże ci la wysło, Wojtek?
JescG ta fała Bogu wysła nn pstra
sroka = skończyto się na nie-
wielkiej biedzie « Spr. V, 407.
Pstroch = » wół pstrej maści « Hilf.
178. »Pestroeh« = toż Ram. 133.
Pstroch a: » Pestrocha = krowa sro-
kata< Ram. 133. »Bystrocha =
nazwa krowy o czerwonawej sier-
ści z głową białą* Spr. IV, 20.
•Bystrocha = krowa z rozłoży-
stymi rogami i wysoka* Rozpr.
X, 266. .Bystrochac ib. XII, 76.
Pslrocina »a. zepstrzyło sie, ze-
pstrzyły sie góry = śnieg miej-
scami przeginał* Spr. V, 407.
Pstrohula = » nazwa krowy « Wi-
sła V, 923.
Pstrost = » ostropest plamisty, ro-
ślina* O. p. w. Ostropest. Toż
Wisła II, 7.
Pstrucha = vpstra suknia* Ust.
z Litwy. » Pstrucha = materjał
wełniany domowego wyrobu, ro-
dzaj prześcieradła, używanego przez
kobiety wiejskie zamiast chustek*
Pr. fil. IV, 239. » Pstrucha =
płachta* Pozn. II, 194. >Miała na
sobie nowiu sieiiką pslruchę* Kuj.
I, 70. » Obszerno okrycia, pstru-
chy, barwy amarantowej w nie-
bieskie i białe pasy* Pozn. III,
24. » Pstrucha = okrycie na łóż-
ko* ib. 31. 'Tkaniny... na [)stru-
chy* ib. 122. >Parę |)stróch (!)
= poszewki pstre* Maz. III, 148.
• Pstrucha = spódnica* ib. 224.
• Wełnianą pstrucho (do odziewa-
nia się)* Rad. I, 57. »Pslruc*hy
= dywaniki-c Wiła VII, 80. Toż
Was. 52. » Pstrucha = fartuch
wielki wełniany* Pozn. I, 67.
» Wełniana pstrucha = rodzaj
prześcieradła do odziewania się*
ib. 75. » Psi rucha = wełniana
płachta w kratki czerwone, nie-
bieskie i 1. p.* Zb. I, 31. »Z weł-
ny tką... pstruchy* Zb. VIII, 261.
• Pstruszka*: » Spódnica kamloto-
wa... albo pstruszka jaka* Kuj. I,
69. II » Pstrucha* = nazwa krowy
Wisła IV, 691. Por. Pstroch a.
Pstrum: >Per dominum pstrum =
pospiesznie, niedbale* Ust. z War-
szawy.
Pstruszka p. Pstrucha.
Pstruszyna: »Jego brat (odziewał
się) pstruszyna (pstrucha = spó-
dnica)* Maz. III, 224.
Pstry: »Pestri* Ram. 133. >Bestry«
Mil. >Bvstra -= pstra* Wisła V,
923.
P s t r y c z e k =5 » szczutek, byk * Osi p.
Pstrzyć: »Pastrzyd = pstrzyć* O.
Por. Pszczyć.
Pstrzyk »a. pstyk = uderzenie
palcem w nos* Petr.
Pstrzy kać »a. pslykać = uderzać
palcem w nos* Petr.
P stuła = » stuła* Pr. fil. V, 860.
P s u b y p. P s i u b a.
Psuć = » urzekać, czarować* Rozpr.
III, 375. »Nieboszcyk... psuje, bo
ze złym trzyma* Wisła Vin, 148.
II »Psuć się = womitować* Zb.
II, 240. Toż ib. 252. || .Psnąć
się*: »Zyto psnęło się = nie
udało się-c Hempel. Por. Pso-
w a ć.
Psuj =: » psotnik* Święt. 713. Toż
Beld. 63.
Psuja = » człowiek, co wszystko
psuje* Pr. fil. V, 286.
Psujko = » psotnik* Bib. Warsz.
1875, II, 453.
Psunjatry: »Psumatry bratajo sie
w Grembowie z byle kim* Rozpr.
XX, 433.
Psy... p. Przy...
Psy = » listwy na ramionach u ko-
szul szyte< Zb. II, 252. || .Psy
= w grze w marchew* (opis)
Rud, 123. II »Psy paść = i)ro-
wadzić życie rozpustne, rozwią-
złe* Spr. V, 407. »Psf pa.sc: pasą
446
Psycak — Ptak
z sobą psf = cudzołożą « Pobł.
74. Por. Psyga.
Psycak = » zagon poprzeczny*
Rozpr. XX, 433. Por. Przeczą k.
Psyga: >Psyk, psyga .:= woJanie
przy odpędzaniu kotów. Psy-go =
wołanie przy szczuciu zwierząt*
Wisła VI, 907.
Psy-go p. Psyga.
Psyk p. Psyga.
Pszać p. Przać.
Pszczelarz = > pasiecznik* Zb.
II, 22.
Pszczoła: >Pczoła« Zb. I, 73. »Pco-
łac Święt. 709. *Pcowa« Spr. IV,
380. Toż Rozpr. YIH, 202. »Pcoy
a. pco\jy« 1 pp. 1. mn. Zb.VII, 8.
Zdr. »Pcółka« ib.
Pszczonóg »a. pconóg = chwast,
zwany ognisko*; Rud. 16. ^Pco-
nóg = pszczonóg* Spr. IV, 380.
» Pconóg = dziki rzepak, pszo-
nak* Święt. 709.
Pszczólny: »Maśd pscuina* Wisła
III, 354.
P s z e z y ć : » Pscyć a. pszczyć się =
świecić maleiikiem światełkiem np.
robaczek świętojański 'pscy sie
wiecorową porą w murawie'* Pr.
fil. IV, 867. >Psceć (bł.sceć) =
bły>zczed: pscy mu sie w ślipiach.
jak koloju '. Spr. V, 119. »A to
sio lak pscyło* Wisła III, 578.
Por. Pstrzyć.
P s z e m i o n c z y s k o [>. P s z o n i-
c z y s k o.
Psz(Mi iącz vs k o p. Pszeniczy-
s k o.
Pszenica: Form v : > Przenica - Pozn.
VI, 339. Pszenca^ Hani. 178.
Hilf. 178. II >Psz(Miice a. pieczarki
= rodzaj grzybów Zb. X, 197.
II Pszenicę dubrze sprzedać: mó-
wią o kłjbiocio napitej, klórej się
chuslka na jrłowic skręciła, że
dobrze pszenicę sprzedała* lldz.
P s z e n i c z a n k a = > słoma pszenna
po wymłóceniu ziarna* Spr. IV,
368.
Pszeniczany p. Pszeniczny.
Pszeniczeńka = » pszeniczka*
Kozł. 289. Wisła VII, 700.
Pszenicznisko p. Pszeniczy-
sko.
Pszeniczny = z pszenicy: Ram.
178. »Pszenicnv a. pszenicany*
Zb. XIV, 76. »Psenicny* Lub, I,
129.
Pszeniczysko = pole po psze-
nicy: > Groch w... pszeniczyskach
naraz zoranych* Lub. I, 79. »Psze-
nicnisko* = toż Święt. 1. >Pse-
nią"cysko* = toż Rozpr. XI, 188.
»Psemioncysko = ściernisko po
pszenicy* Mil. »Pszonisko< = lot
Ust. z Litwy.
Pszenisk-o p. Pszeniczysko.
Pszenka= > pszenica « Wi.<^a IV,
773.
Pszennak p. Pszenniak.
Pszeiiniak: » Psenniak, szenniak ==
pszonak, dziki rzepak* Pr. Cl. V,
860. » Pszennak* = pewna ro-
ślina Wisła VII, 77.
Pszenny ^ a. pszeniczny = z psze-
nicy^ Ram. 178.
P ś k a ć = ^ wybuchać śmiechem «
Spr. V, 407. ^Pśkać= śmiać się
bardzo < Wrześ. 19. Toż Rozpr.
X, 298. II >Pśkać = kichać*
Święt. 713. ^Pśka się = kicha
się* Rozpr. XXVI, 391.
P ś t y k a ć = * trącać, dawać szczuł ki
w nosv Pr. ni. III, 497.
Ptach p. Ptak.
P ta czy = pta.si : » Wesele place*
Rozpr. IX, 192.
Ptaczysko p. Ptak.
Ptak: Formy: 8 pp. 1. p. »Ptakoju€
Chełch. I, 209. » Ptaku* Wisła
VIII, 793. 1 pp. 1. mn. »Pljicy«
Wisła VIII, 6 i. Rozpr. VIII, 131.
ib. XII, 52 > Piach* Petr. Ram.
178. Zb. II 10. Przem. 215. Bisk.
48. 1 pp. I. mn. >Plśchi* Cen.
Pla-pta — Publika
4.4.7
79. 2 pp. 1. mn. >Pt4chów« Bisk.
49. >Ftach, ftochc Hilf. 164. 1 pp.
I. mii. .Ftachic ib. 112. II ^Pta-
szekc: »Ptaskoju« 3 pp. 1. p.
Che^ch. I, 33. 1 pp. 1. mn. •Pta-
szkowie* Rog. n® 154 etc. »Pta-
skowie* Was. 208. »Ptaszcy«
Rozpr. XII, 52. »Flaszk« Hilf.
164. »Plaszek = wróbcU Wisła
Y, 648. > Ptaszka* r. ż. Zb. XI,
278. Toż Ust. z Lilwv. »Piaska«
Pr. fil. IV, 867. .Ptasecka. Maz.
111,255. »Ptaszyna«: » Mówił pta-
szyna* Łys. 12. »To bystre pta-
syna latiiło« Maz. I, 276. >Pta-
sina latała* Kuj. I, 252. »Ftaszy-
zna* Hilf. 164. >Ptasicek« Fed.
119. »Ptdsicy = ptaki* Rozpr.
XX, 433. »Plasiuki = ptaki*
Wis^aYII, 750. ^Ptaszeńka* Rad.
II, 68. .Pląsie* Zaw. 89. >Pta-
siątko* Zb. IV, 103. »Ptasięcina*
Lub. I, 192. »Plaszyszeze« Ram.
178. >Ptaczvsko* Kuj. I, 327.
Kozł. 315. Krak. IV, 30. >Ptacy-
sko* Rozpr. Vin, 165. Arch. V,
641. .Ptasisko< Zb.Vin, 305. ||
>Ptak a. ptach = gatunek orła*
Ust. z Litwy. II >Ptak chrztu =
latawiec, mitol.* Zb. V, 159. ||
» Ptaki* = gra (opis) Krak. I,
323. Toż Zb. X, 252. .Gra w pta-
szka* (opis) Wisła VIII, 713. .Pta-
szek* = gra Zb. II, 31; ib. VIII,
101; ib. X, 248; ib. XIV, 136
i 218. Wisła III, 64; ib. IV, 840;
ib. V, 22: ib. 558. Pozn. II, 326.
II .Ptak = penis* Chełch. II,
150. .Uwiązała go za ptaka* ib.
142. II .Ptasek* = gatunek gro-
chu Zb. XIV, 26. Por. Boże
ptaki.
P t a - p t a .a. pta-ptuś = ptak, w ję-
zyku dzieci* Pr. fil. V, 860.
Pta-ptuś p. P ta-p ta.
Ptasi w różnych połączeniach : .Ptasi
król a. mysi król = Troglodytes
parvulus, gatunek ptaka* Zb. XI,
44. » Ptasia wyka = nazwa ro-
śliny* Wi.sła VIII, 142. .Ptasie
gniazdo = dziki pasternak, rośl.«
ib. .Ptasie mleko = mleko ma-
kowe* Wisła III, 724. Zaw. Etn.
5. .Ptasie oczko ^ Myrsyłis,rośI.«
Wisła V, 638. .Ptasie wino =
nazwa rośliny* Pr. fil. V, 861.
Ptasiątko, Ptasiczek, Ptasie,
Plasięcina, P ta sina, Pta-
sisko, Ptasiuk p. Ptak.
Ptaszeczka, Ptaszek, Ptaszka
p. Ptak.
Ptaszkarnia= . ptaszyniec « Petr.
Ptaszkowad = .chwytać ptaki*
Ust. ze Żmudzi.
Ptaszniczka = . strzelba na pta-
ki* Prz. ludu VI, 126.
Ptasznik = . nazwa gry (opis) « Zb.
X, 79. Toż ib. XIIK 82.
Ptaszyna p. Ptak.
Ptaszynka = .strzelba na ptaki*
Ust. z Litwy,
Ptaszyszcze p. Ptak.
Ptru = .koń w języku dzieci*
Wisła VII, 748. .Ptru-u-u* p.
Prr.
Pu = .ku* Mil Pr. lii. V, 861. Spr.
V, 141. Rozpr. XI, 179; ib. XXVI,
391. »Pó miastu* Parcz. .Poszła...
pu ogrody.^^zkowi* Kuj. I, 259.
Toż ib. 275; ib. 302. .Pu ogród-
kowi* ib. II, 14. .Pu ogrodowi*
Krak. II, 113. .Byście pu nam
przyśli* Wisła II, 104. .Zacon
iś pu wsi* Cisz. 172. .Wycho-
dzić pu drodze* ib. 43. .Posta-
wili pu kościele* Wisła III, 251.
Publiczyć: .Publicyć = jawnie
wobec pospólstwa łajać, kląć, wy-
zywać* Rozpr. XX, 433.
Publik = .pubHcznie np. leżał
publik dukat (na drodze)* Zb. I,
22.
Publika = . zgor.^^zenie publiczno,
skandal, wstvd np. publikę i hańbę
robi* Pr. fil.'V, 861. .Publika =
1, skandal, hańba, wstvd 2, wsze-
448
Publikować — Puchówka
tecznica« Roczn. 229, » Publika
= hańba, hańbienie, łajanie, szpe-
tne przezwisk dawanie* Kolb.
rękop.
Publikować = » znieważać publi-
cznie słowem* Pr. fil. V, 861.
Toż Kolb. rękop. » Publikować =
wywoływać z ambony w celu zgro-
mienia* Rozpr. XXVI, 391. Toż
Mil. »Kublikować* w lemże znacz.
Święt. 701. » Publikować się* =
pokazywać się publicznie: >Może
on wcale nie zechce publikować
się z nią na ulicy* Śnieżko- Za-
polska.
ę. Puc = >imię boginki* Krak. 111,45.
II »Puc, puc go! = szczucie psa*
Kolb. rękop. >Puc« = bęc I: »Ta
bierze (sygnet) i puc go na zie-
mie* Zb.' XI, 109. Por. Puk.
Pu ca = V twarz tłustego dziecka*
Pr. fil. V, 867. *Puca = twarz
pucułowata, nabrzmiała* Święt.
713. II »Puca a. pucka = dzie-
cko pucułowate* Pr. fil. V, 861.
> Siedzi sowa... odęła się jak pu-
ca< Pleszcz. 73.
Pucać »a. pucyć sie = nadymać
się* Święt. 713. Por. P uczyć.
Pucan, Pucanka p. Pucczan,
Pucczanka.
P II c a t y = » mający nabrzmiałe po-
liczki* Rozpr. X, 298. Toż Wrześ.
19.
Pucczan »a. Pucan = Pucczanin,
mieszkaniec Pucka* Ram. 178.
Pucczanka >a. Pucśnka = Puc-
czanka, mieszkanka Pucka* Ram.
178.
Puch >a. puk = stęchlizna, smród*
Rozpr. XVn. 57. . Puk (puch) =
stęchlizna* Spr. IV, 311. »Puch
= zaducli* Wrzt*ś. 19. || »Puch,
puclil 1= odgłos uderzania sie-
kiery o drzewo* Wisła VIII, 237.
> Wraził palec w brzueh, to po-
wiedziało: puclil Kłódka na sypani
(sąsieku)* Zb. Vn, 98.
Pucha = > policzek, twarz* Pr. fil.
IV, 240. > Pilcha = policzek tłu-
sty* ib. V, 861. > Pucha = twarz
człowieka tłustego* Spr. IV, 29.
» Pucha a. puszka = twarz* Ust.
z Chmielnika pod Bełżycami. ||
> Pucha = otwór w drabinach
kopnych (w wielkich drabiniastych
wozach, w których niema szczebli,
a miejsce ich zastępują powrozy)*
Pr. fil. IV, 240.
Pochaczewski: » Wśród pola pu-
chaczewskiego (od Puchaczowa,
miasteczka)* Wisła VII, 698.
Puchaczów: > W Puchaczowie ślub
bierze* Wisła VII, 698.
Pnchać »a. popuchać = wąchać,
powąchać coś pachnącego* Osip.
Toz Ust. od Augustowa. || »Pu-
chać* = dmuchać: » Wołek pu-
cha* Zb. IX, 10. II »Puchać* =
wiać: > Najmniejszy wietrzyk nie
puchał* Zb. II, 242. >Puchnąć*:
»Co wiaterek puchnie, to jabłu-
sko buchnie* Zb. II, 252. Toż
Zb. IV, 105. Por. Pach a ć.
Puchanie = wianie: >Lada wie-
trzyka puchanie* Zb. VII, 117.
P u c h a t y p. Pyzaty.
Pucherak >a. puchernik = chło-
pak, sadzami uczerniony, odgry-
wający 'puchery' (opis)* Krak. I,
277!
Puchernik p. Pucherak.
Puchery= » obrzęd, którego na-
zwa (z pueri) pokazuje, że zapo-
życzony zojj^tał od żaków szkol-
nych* Krak. I, 274. Toż z opi-
sem Kon. 71.
Puc blizna = opuchnięcie: »Nie
bójze sie moja panno, ognia z pu-
chlizny* Zb. IV, 243.
Puchnąć = »>pać w jęz. dzieci:
puehnaj = śpij, zap. powstało ze
'śpiuehnać'* Pr. lil.V, 861.
Puchnąć p. P u c h a ć.
Puchówka = > lekka pierzynka
Pucia — Puczka
449
z pachu do okrywania się w łóżku
zamiast kołdry* Osip.
Pucia = » dziecię a. dziewczak pu-
cołowaty < Osip. II » Pucia, ka-
szubs. pujki = roślina Typha*
Kk. 14.
Puciepki = »gatunek dzikich śli-
wek. Pr. fil. IV, 240.
Pucier p. Puciera.
P u c i e r a » a. pucierz = naczynie
(cebrzyk) z nogami, w którem się
mleko klaga na ser, i żętycę prze-
chowuje* Rozpr. X, 298. Toż
Wrześ. 19. Spr. V, 407. .Puoidr,
a. puciora, puciera, putyra*
w temże znacz. Hozpr. XVII, 12.
» Pucierz* Enc. R. II, 820. » Pu-
cier* Ust. z Zakopanego. » Pu-
ciera* Rozpr. X, 220. Zejsz. 135;
ib. 137. .Puciora* Spr. IV, 309
p. w. Piesek. Toż ib. 315 p. w.
Udój. Por. Bucior.
Pucierz p. Puciera.
Puciora p. Puciera.
P u c k a = » drewniany tłuczek z twar-
dego drzewa w kształcie dużego
młota* Spr. V, 407. >Pucka =
młotek kamieniarski* Pr. fil. V,
156. > Pucka = pałka, tłuczek*
Wrześ. 19. Rozpr. X, 298. ||
>Pucka= policzek* Kud. || .Pu-
cka* p. Pu ca. Por. Puczka.
Puckać »a. pę"ckad = uderzad,
bić* Rozpr. XXVI, 391. .Coś
w lesie... pucka: puch, puch, jak
gdyby kło drzewo rąbał* Wisła
Vlil,'237. .Puckać = miażdżyć
np. jabłka* Cer.
Pucki .-ów = pączki (na drze-
wach)* Czark. || >Z pucków czyli
drobków wieprzowych* Pozn. II,
231.
P u cl e k . (Putzptleg) = .sługa oficer-
ski, czvszczącv ubranie* Święt.
713.
Pucnąć >w rękę = pocałować*
Pr. fil. V, 861. II .Pucnąć* =
błownik T IV.
uderzyć: .Baran go pucnon, po-
bód* Zb. XV, 42.
Pucołowaty: .Pacałowaty* Zb. I,
73. .Pucułowaty* Ust. z Litwy.
Pucować = .czyścić* Święt. 713.
Toż Kolb. Spr. iv, 29; ib.V, 319.
Tvg. ii. 2, XIV, 185. Rog. n^ 6. Zb.
1, 74. Rozpr. XXVI, 391. .Gwer
pucować* Rog. n" 8. .Karabin
pucować* Zb. IV, 239. .Pucuju...
konie* Hilf. 121. .Buciki pucuj-
cie* Pozn. II, 298. .Sablim nie
pucował* W^isłaVIII, 220. || .Pu-
cować = stroić, od niem. putzen*
ib. Vn, 90. .Pucuj swoje włoski*
ib. II .Pucować = tynkować*
Ust. z Jaworza. || .Pucować =
obsługiwać np. on pucuje kapi-
tana* Rozpr. XXVI, 391. II .Pu-
cować = jeść dużo a prędko*
Spr. IV, 29. .Dopadł psa, co mu
(majstrowi) klajster pucował* Zb.
VII, 32.
Pucowanie = czyszczeiiie, dopro-
wadzanie do porządku Derd. 29.
Pucówka = » złajanie, zbesztanie,
strofowanie: dać komu pucówkę,
dostać pucówkę * Kolb. rękop.
.Dać komu pucówkę = w^^ybić
kogo* Rozpr. IX, 164.
Pucu: .Pucu, pucu po nalepie, hyc
pod piec. Pomietło* Cisz. 347.
Puculec = . deska do czyszczenia
noży, z niem. Putzholz* Pr. fil. V,
86 L
Pucułowaty p. t^ucołowaty.
Pucybut = .1, czyszczący buty,
fagas 2, brudas* Pr. fil. V, 861.
P uczenie = .1, rozdęcie brzucha
2, gniecenie, zgniatanie: puczenie
sera = zgniatanie twarogu w je-
dną bryłę* Wrześ. 19.
Puczerv »z niem. = szczypce <
Tyg. ii. 2, V, 70.
Puczka .a. pucka = brzuszek pal-
ca* Pr. fil. IV, 240. > Puczka =
1, dłoń, garść 2, tyle ile się
w garści zmieści np. puczka mąki.
29
450
Paczyć — Puk
Wziąć w puczkę* Kolb. rękop.
Por. Pucka.
Puczyć: »Pucyć = męczyć, gnieść*
Spr. IV, 29. Toż ib. V, 407. Rozpr.
X, 298. Wiześ. 19. » Obręcz dupę
puczy* Zb. IX, 230. »Buczyć
(czy puczyć?) = ? 'Kołton we-
wnątrz buczy' « Rozpr. III, 268.
II > Puczyć = wydawać gJos, o pu-
szczyku i sowie* Pr. fil. V, 861.
II »Puczyć się* p. Pucać.
Puczwartek p. Półćwiartek.
Puć, puć! = »głos sowy pucki*
Gluz. 516. >Sowa... krzyczy...
pójdź, pójdź* Zb. IL 132.
Puć, puję p. Płóć.
Pucka = >sowa płomienista, strix
flamea* Gluz. 516. >Pućka =
puszczyk* Mil. Osip. Tvg. ii. 1,
X, 283. Pozn. I, 169. Zb. VIII,
253. Fed. 369. Pr. fil. IV, 240.
Rozpr. XVII. 83. Wisła VII, 175.
Pódźka* Spr. V, 119. .Pujdźka*
Osip. »Pójdźka* Zb. I, 104. Zb.
V, 165. Spr. V, 140. .Późdźka*
Zb. II, 132. II > Pucka = kwiat,
mlecza* Pobł. 156.
Pućkać = » wydawać głos, wołać:
o sowie zwanej pucka: pucki za-
czynają pućkać* Kow. (z pod
Łodzi).
Pućwiartek p. Półćwiartek.
Pudełeczko, Pudełko p. Pudło.
Pudla = >skrzynia we młynie*
Rozpr. XVII, 57. »Nie stawiej
mie na pudli* (w młynie)* Zb. IX,
188.
Pudlarz = » myśliwy nie celnie
strzelający* Ust. z Warszawy.
Pudlasty=: » krzewiasty, rozgałę-
ziający się* Pr. fil. IV,' 240.
P u d ł a w a: » Pudława się dowiedziała
= pies zaszczekał* (w zagadce)
Zb. II, 182.
Pudło: » Chłopiec spał na gałęzi
drzewa, jak mysz na pudle* Beld.
29. » Pudło = skrzynia podługo-
wata do wiktuałów « Zb. I, 22.
• Beczka lub spiżarka, inaczej pu-
dło = rodzaj podługowatej skrzy-
ni* Pozn. I, 97. Zdr. >Pudołko*
Święt. 205. Rozpr. IX, 112. »Pu-
dojtko* Opól. 4. »Pudołeczko* Lip.
60. Pozn. IV, 154. jj . Pudełko
= łono* Rozpr. VIII, 94.
Pudłować = * nietrafnie strzelać,
chybiać* Roczn. 229.
Pufiasty: »Z rękawami niezgrab-
nymi i pufiastymi* Łęcz. 13.
Puga = » owca chuda* Nadm. 148.
»Iks puga a. iks pugu = odpę-
dzanie owiec* ib.
Pugilares: »Pularys* Zb. VII, 46.
Za w, 69. >Pularus* Parcz. »Fu-
larys* Udz. Święt. 491. »Pule-
rans. Wisła I, 154. Pr. fil. IV,
240. .Puleraus* Spr. V, 119. Pr.
fil. V, 975.
Pugroszek p. Półgrosz.
Puhać = »głos puhacza* Prz. ludu
VI, 126. »Sowy... zaczęły puhać
żałośnie* Glin. I, 212.
Puharek = » szklanka* Spr. V,
407. Toż Wrześ. 19. .Poharek
= kieliszek* Rozpr. XVII, 12.
Puhu: »Puhacz mówi: puhu! Ach
mój miły druhu* Wójc. II, 274.
Puhutkało = »sowa pójdźka* Zb.
V, 165.
Puj, puj = » przywoływanie kota*
Ram. 178.
Pu ja »zdr. pujka = 1, kotka, ko-
łeczka; woła się na kota: pujka,
puj, puj ! 2, kotka, baska u brzo-
zy, wierzby i t. p.« Pobł. 74. Toż
Ram. 178. > Pujka = u dzieci
kot; pujka, py, py = nawoływa-
nie kota* Wisła III, 741.
Pujdźka p. Pucka.
Pujek: »Pujk = w języku dzieci
kot* Nadm. 149.
Pujka p. Puj a.
P u j k i » podobno także: mojkiet u Ka-
szubów = wełnianka, Eriopho-
rum, rośl.* Kk. 13. Por. Pucia.
Puk p. Puch.
Puk
Pulerans
451
Puk = bęc I: »Tak sie zrobił sygne-
tem i puk na ziymie« Zb. XI,
109. Por. Puc. II »Puk = da-
wna ludowa gra w karty, przy
której w fazach oznaczonych pu-
kano palcami o st()ł« Osip. »Lud
zna grę (w karty)... w labeta, zwa-
nego gdzieindziej pukiem, tutaj
także szewską grą* Krak. I, 330.
II » Pukiem*: » Zając za nim stu-
kiem, pukiem w surowym pogo-
niu« Wójc. II, 274.
P u k a c z = > wyrobnik chodzący wio-
sną po wsiach z rodzajem arfy,
na której czyści siemię lniane do
siewu; przyczem, że wypukują
młoteczki, do składu tej arfy na-
leżące, przeto pukaczem go na-
zwano* Kuj. II, 87.
Pukać: » Kukułecka kuka, serce we
mnie puko« Rud. 209. »Pukać« =
przy paleniu fajki wargami odgłos
wydawać: >Zapaiuł se fajkę...
i puka* Święt. 449. » Pukać =
strzelać* ib. 713. || >Pakać =
rozpuszczać paczki (o drzewach)*
Spr. V, 141. toż Wisła V, 754.
II » Pukać* = pękać: » Skóry na
nich pukały* (od bicia) Wi.słaVI,
144. »Pukła = pękła* Cer. ||
• Pukać się* = pękać: » Wten-
czas się będzie moje serce pu-
kać* Rog. n^ 250. » Serce mi .sie
kraje, serce mi sie puka* Zb. VI,
119. »Aż jej się ledwie nie puka
serce* Wójc. II, 164. || >Pukać
się* = pukać: >Zased do bramy
piekielny, puka sie, zęby mu
otwarli* Cisz. 25.
Pukany = > rodzaj gry* (opis) Zb.
XIII,' 82.
P u k a w k a = > t rzaskawka bicza *
Pr. ni. IV, 240. .Pukawka =
cewka bzowa do strzelania głą-
biem kapuścianym lub zienmia-
czanym* Święt 713. » Pukawka
= strzelba* Hiif. 178.
Pukiel: »Puciel = garb* Ram. 178.
.Pukel = garb* Ililf. 108. »5000
garbatych byli, ci tornistry na pu-
klach nosili* Wisła VI, 265.
P u k i e t p. Bukiet.
Poklaski (1. mn.) = » gal unek ja-
błek* Rud. 28.
P u k 1 o w a t o = » garbato* Ram. 1 78.
Puklowatosc = >garbatość* Ram.
178.
Pu kio waty— >garbaty* Ram.178.
Puknąć = » pęknąć* Rozpr. X,
298. Toż ib. XII, 26. Spr. V,
407. Wrześ. 19. > Serce pukło =
pękło* Rozpr. IX, 265. > Puknie
skórka na ziemniaku* Ust. z Ja-
worza. II » Puknąć się* = ude-
rzyć .się: >Puknył sie gową o łóż-
ko* Pozn. VI, 335.
Puko p. Póko.
Pukopek p. Półkopek.
Pukować = » jęczmień obijać ce-
pami z wąsów, bukować, pojsać*
Pobł. 74.*
Pul, pul = » nawoływanie indy-
ków* WMsła III, 664. .Piil, pul*
= toż ib. »A pul, a pul = od-
pędzanie indyków* ib. >A pula,
ha!* = toż ib. »Pul = głos, któ-
rym sie zwołuje indyki w Kra-
kow.s.**Bib. Warsz. LXXX, 630.
Toż Lub. I, 82. II >Pul, pul, pul
= głos, jaki ma wydawać śmierć,
gdy kosą ścina człowieka* Święt.
713.
Pu 1 ać »a, przypulać = robić z tru-
dem, nieść, przynieść coś cięż-
kiego : ledwiem pulał', 'sochę,
kosę pulać', 'wypulał trzy zagony',
'ledwiem dopulał do południa, do
granicy', 'żyto takie nawalne (buj-
ne, gęste), a tu pulaj cały dzień*
Czark.
P u 1 a r u s, P u I a r y s p. Pugilares.
Pulas = >indyk* Spr. V, 407.
Pul da = » nazwa kury* Rozpr. X,
267.
Pulerans. P u 1 c r a u s , p. P u g i-
1 a r e s.
29*
452
Pulica — Pur
Pulica; »Pulicam« 4r pp. 1. p. zna-
czenie nie podane Rozpr. IX, 304.
Puliki = » policzki « Parcz.
Pulka = »indyczka« Spr. V, 407.
Pulso = > skronie* Rad. II, 180.
P u 1 1 y n e k == » podiiszoczka do szpi-
lek, igie^ i robót kobiecych. Żeby
by^a ciężką i służyła do przypię-
cia roboty, wkładano w środek
pultynka cegłę. Pal tynkiem zwano
i skrzyneczkę z poduszeczką na
wieku. Pasek przywiózł z Danji
dla jednej panny 'pultynek na li-
powe trzewiki'* Pr. fil. IV, 867.
• Pultynek = przyt worek w skrzy-
ni* Pobł. 156.
P u 1 w e r = » spalona na węgiel szma-
tka, używana niegdyś zamiast
hubki do krzesania ognia i do za-
tamowania krwi* (3sip. Toż O.
» Zakładają ranę pulwerem, t. j.
popiołem zo spalonej szmaty* Wi-
sła VI, 915.
Pul wy = »łaki wilgotne* Pr. fil.
IV, 240.
Puł- p. Pół-.
Pułap = » ściel z desek na bel-
kach izby* Osip. » Pułap = sufit*
Rozpr. XI, 188. W temże znacz.:
• Połap a. pułap* Pr. fil. IV, 867.
> Połap* Mil.
Pułki p. Półcy.
Pułowka p. Połówka.
Pułżonka = » kochanka, niem.
Maitrosse* Mrong. óOl.
Pumojsk p. l^omejsk.
P u m i a n a = » coś niesłyclianego,
niebywałego* Spr. IV. 141. Por.
P o m i a n a.
Pumiń = »[)łomieii< Zb. I, 28.
P u m o r o n c o w y = pomarańczowy:
> Krople [)umoroncowe* Wisła VIII,
3ó5,
P u m r z e ć p. P o m r z i? ć.
Punia »a. odryna = szopa, stodoła
na siano* P(»tr.
Pu n k o w i o = > pąkowie, pąk i drzew*
Mii.
Punkt: .Pakt* Was. 121. >Pącht*
Cisz. 189. II »Punkt* = zadanie:
».Mas mi jesce jeden punkt zro-
bić* Zb. XI, 10. »Takie pąchla
miaja zadane* Cisz. 189. ||
»Punkt* = rozkaz: >Na mój
punkt i na moje zawołanie niech
tu furmarszałek stanie* Zb. X,
217. Toż Zb. XI, 81.
Punkteczek: » Pełnił służbę do
punkteczku jednego* Zb. VII, 48.
P u n k t o w n i e = >akuratnie* Krak.
III, ;i6.
Puno p. Pono.
Pu nocek p. Północ ek.
Pu nok p. Pono.
Pun t p. Funt.
Pu n y p. Pono.
Pun za = >ryl)a z wielką głową*
Ust. z Wilna.
Pupa = > lalka* Pr. Iii. VI, 240.
»W czasie żniwa... robią lalkę
czyli puppę męzką, zwaną starym*
Pozn. III, 152. II >Pupa, pupcia
= anus w jęz. dzieci* Pr. fil. V,
861. II »Sęk, pęk, pcoła, pupa...*
w mętowaniu Zb II, 34. || .Pu-
pa* = kupa: »Pupy = kupy
zboża, mędle w Wielkopolsce* O.
Pupcia p. Pupa.
Pupek = .pępek* O.
P u p k a = .lalka* Kam. 178. W tem-
że znacz. Pozn. I, 124; ib. VI, 93.
II .Pupka = poczwarka* Mil. ||
» Pupki = pączki kwiatowe na
drzewach owocowych* Pr. fil. IV,
867. II .Pijpka = brodawka cycki
kobiecej, ssawka* Osip.
P u p u s z k a : > Na czterech rogac^h
korony sterczą pupuszki (pół-pu-
szki) z papieru czerwonego, zie-
lonego i t. d. a w każdej pupu-
szce umieszczone jest jabłuszko*
Pozn. III, JóO.
Pur
[>[>•
p. pura (czcs. pura)
= laczki* Rozpr. X, 298. Toż
W^ześ. 19. Spr. V, 408. .Pór =
laczki* Rozpr. XVII, 55. || .Pur
Purak — Puskad
453
= miara zawierająca 24 garnce*
Petr.
Purak = »mamiciel, zwodziciel*
Pobł. 74. Toż ib. 156.
Purchada p. Purchawka.
Purchatka p. Purchawka.
Purchawa p. Purchawka.
Purchawka »a. purchatka, a.
bzdziuch = bedłka kulista z py-
Jem nasiennym wewnątrz* (Lyco-
perdon) Pr. 'fil. IV, 867. >Pur-
chawka, pruchawka, purchatka,
bzducha, kurawka* = toż Lub. II,
160. W temże znacz.: » Purcha-
wa* Spr. V, 141. »Pnrchada«
Kuj. II, 276. II .Ćtery rogi, zd-
dny nogi, we środku jest purcha-
wa. Poduszka* (lisz. 347. » Pur-
chatka = poduszka w gwarze zło-
dziejskiej* Ust. z Warszawy. |j
*Purchowka = przezwisko dzie-
wczyny nizkiej. a ubierającej się
szeroko ^ł IJdz. || » Purchawka =
(przen. porówn.) mały, słaby*
Święt. 713.
Purchel = » bąbel na skórze po
wezykatorji* Ust. z Warszawy. ||
>Purchel, ])urchelek = jaje nie-
dostatecznie sformowane, bez sko-
rupy, samo żółtko w błonce* Pr.
fil. iv, 240. Por. Bur eh la.
Purchelek p. Purchel.
Purchla = >mysz« w zagadce Cisz-
357. II » Purchla* p. Burchla.
Pu rch wa p. Pejka.
Purcidwka = » turkawka* Pr. fil.
V, 156.
Purcle = »gatunek jabłek* Spr.
XIV, 28.
P u r c z a ć : > Poszed ksiąd za zając(e),
pojął sucke w łycko (łyko), la-
taj że, purcajże moje ogarzycko*
Pozn. V, 101.
Purda = > nieporządna , niedbała
dziewczyna* Rozpr. X, 298. Toż
ib. xvii, 24. Wrześ. 19. ^ Purda
a. ciura: wymyślając np. e, purda.
kaześ tak długo siedział?* Spr.
V, 408.
Purdad = >duhać: purdać do wa-
try, ozpurdaj watrę* Spr.V, 408.
Pure p. Pu rek.
Pu rek = » zupełnie* Mil. »Pure«
w temże znacz. (Nie podano zkąd
wzięte Ł.),
Purgać się: > Purgac sę = ślizgać
się na lodzie* Pobł. 74.
Purgawka = » ślizgawka* Pobł.
74.
Purlaczek = » pieszczotliwe prze-
zwi.sko dziecka* Cer.
Pursz = » dzieciak, bęben, niem.
Bursch* Pobł. 75.
Purt = » rozwolnienie, wypróżnie-
nie* Ram. 178. »Purt = pier-
del, piard, saskie furt* Pobł. 75.
Pu r lad: »Purtac = mieć rozwol-
nienie, wypróżniać się* Ram. 178.
>Purtac = pierdzied w jęz. dzieci*
Pobł. 75.
Pu r tak = » dziecko, które purla*
Pobł. 75. »Purtak = sracz, za-
sraniec* Ram. 178. || »Purtdk =
duch nieczvstv, djabeł* ib. Toż
Nadm. 120.'
Purtudło = » niezdara* Mil. Toż
Spr. V, 119.
Pu rum: »Pan Wojciech już purum
= już sobie podchmielił* Roczn.
230.
Purvta= » dziewczyna- powsinoga *
Pobł. 156.
Purzyce, Purzyta p. Półrzyt.
Pu setek p. Półsetek.
Pusiążek p. Półsiążek.
Pu skąd = >puszczad* Lub. II, 212.
>Puskad = puszczać: puskad
krew ; puskać żywinę (bydło)
w pole* Osip. »Kiejś mię do
karcmy puskała* Pauli 78. iBędą
puskać komedyje = przedstawiać*
Zb. I, 70 p. w. Komedyja. »Gdy
zajadą do panny młodej, trochę
im przyzamkną sień i zara nie
pu.ską* Pleszcz. 56.
454
Puskrzyneczek — Pusy
Pnskrzyneczek p. Pó^ skrzy-
nek.
Pusna = » pustka, chała na pustko-
wiu c Pr. fil. V, 861.
Pu sny = » pusty. Pr. fil. V, 861.
Past = post: >Zesed sie pust z mię-
sopustem* Rud. 173. Por. Post.
Pusta = warla: »Żałfnirze na pu-
ście czyli na wasze* Pozn.VI, 92,
>Stojał na puście (= na warcie)*
ib. 173. >KoIe tej samej pusty,
gdzie żołmierz stał< Zb. IV, 199.
Por. Post.
Pustacied = >psuć .^^ię* (o grun-
cie) Enc. R. II. 813. "
Pustacina = » pustkowie* Rozpr-
IX. 213. Toż ib. VIII, 176. .W tych
górach, lasach, manowcach, doli-
nach, betlojemsldch pustacinach*
Zb. X, 180.
Pustać r=i » torfowisko* Spr. IV,
348. Toż Kłosy VIII, 22. Enc. R.
II, 813. »Pustacie = pustki, nie-
użytki* ib V, 408. Toż Tyg. ii.
1.'XII, 25 i 27. Wrześ. 19. .Są
[)0 górach pustacie i h'sQ góry*
Wi<ła VII, 102.
P u-s taj a p. Pół staj a.
Pustelnik = » nazwa grv * Wisła
IV, 850.
Pust(M- = >pokrycie głowy kobiet
w (iłowczycach* Hilf. 51. »Pu-
ster = czarny ubiór głowy dzie-
wczęcej* ib. 178.
Pustkowie = > toż co w Prusach
zaclłodnich wybudowanie t. j. dom
z budynkami na działku zdała od
wsi* Z listu Łęgowskiego. Por.
Wybudowani e.
Pusto: »Pnslo ma w głowie == jest
lekkomyślny* Mil.
P u s t o c h a = dziewiczy wieczór,
żegnanie panny młodej przez to-
war-zy.szki* Fed. 40. Toż Wi.sła
VII, 736. .Puslocha = zabawa
taneczna mlodzieżv w przeddzień
wesela* Pr. fil. V', 861. || ^Pu-
stosz = Anemone ranunculoides,
rośl.* Zb. III, 98.
Pustodomnik = »bezładnik« Ust.
z Litwy.
Pustosz = » miejsce niezajęte pod
uprawę* Pelr. » Pustosz = do-
mostwo niezamieszkane i gospo-
darka of)uszczona, będąca w spo-
rze* Csip. II > Pustosz = pustak:
tjiki pustosz z niej, że zara za-
pomni* Pr. fil. V, 861.
Pustoszy na = pustka: »Na pu-
stoszvnie siał* Prz. ludu r. 1891,
102.'
Pustota = >swawola« Roczn. 230.
II » Pustota* = dziatwa: »Jak
wróci ta pustota do chałupy*
Kam. 10.
P u s t o t U a >a. zapusty weselne =
zabawa przed weselna* Kai. I, 128.
Pusty = »opusto.szały« Mil. »Pu-
sty = próżny: staw pusty (osu-
szony)* Krak. IV, 319. > Puste
miejsce = pustka* Mil. > Pusta
droga = oslatni zagon przy żni-
wie próżny, t. j. nie przykryty
garściami zboża* Krak. II, 92. ||
» Puste dusze = dusze zmarłych
zapomniane, opuszczone* Pozn.
III, 45. II »Pusta noc = noc,
podczas której ludzie nie śpią np.
gdy kto umrze, [)odczas wesela
i t. p.* Pr. fil. IV, 240. .Pusta
noc = spędzana przv umarłym*
Pr. fil.V, 861. Toż Pozn. III, 52,
163. 165: ib. IV, 312; ib. VI,
181; ib. VII, 149. Kuj. II, 276.
Derd. 83 i List Derdowskiego.
List Chełchowskiego (o skrajnych
powiatach gub. Płockiej i o ziemi
Dobrzyńskiej). Nadm. r29. Wisła
III, 732 i 746. || »Pusle dni =
dni po [)ełni* Ust. z Lidy. || .Pu-
ste nacynie (w gusłach) = trup
żydowski* Fed. 407. Toż ib. 240.
Pu s tyrał p. Pastorał.
Pusy: »I)ej mi pusów (= buzi)*
Rozpr. XII, 108.
Pasza — Puściiiski
455
Puszą = >włos przy samem ciele
zwierząt drapieżnych , znacznie
krótszy i delikatniejszy niż pod-
sad, myśl.* Pr. fil. 'v, 861.
Puszczaczka: »Puscacka = śli-
zgawka* Rozpr. XXVI, 391.
Puszczać: »Puscać: w górach,
o miejscacłi , przez klóre niema
przejściach , górale mówią : nie
pusca* Spr. V, 408. » Puszcza =
można przejść (po niebezpiecznem
przejściu np. w górach)* Aten.
r. 1877, IV, 505. || ^ Puszczać*
= wydzierżawiać, wynajmować:
»Kto w jednym domu z żydem
siedzi lub dom mu swój 'pusca' «
Pleszcz. 98. II > Puszczać znamię*
= zwoływać gromadę przez wici
(opis) Wisła V, 426. || » Puszczać
na glans = powtarzać dobrze
wyuczoną lekcję, szk.* Pr. fil. V,
861.
Puszczak: » Kurpie nazywają się
*puscanami' a. 'puscakami' z 'pu-
scy^ Wisła VII, 378. > Puszczak
a. puszczyk* = nazwa Kurpiów
Bib. Warsz. V, 1892, III, 539.
Puszczanin p. Puszczak.
Puszczanka p. Rahulka.
P u s z c z a w k a = » kij rozszczepiony
na końcu, służący do wyrzucania
kamieni w dal* Ram. 178. Toż
Pobł. 75.
Puszczony = obszerny, nie wcięty
w pasie: > Kabat puszczony* Pozn.
I, 67.
Puszczować = puszczać: »Pa-
szczowała* Wędr. XXVI. 159.
Puszczyk p. Puszczak.
Puszek = puch: »Da spodobały mi
się da u dziewczyny pużki (pu-
chy)* Kolb. 379.
Puszka »a. pucha = twarz* Ust.
z Cłimielnika pod Bełżycami. j|
» Puszki = końce dłoniowe pal-
ców* Zb. I, 74. II »Puszka =
łono* Rozpr. XVII, 57. || .Pu-
szka = fuzja* Hilf. 178.
Puszorek p. Półszorek.
P u s z w a p. Poszwa.
Puszyć = .pachnąć* Was. 246.
Toż Pr. fil. IV, 240. Pleszcz. 42.
Kud. > Głowa puszy* Gaz. Polska
r. 1877, n^ 6. >Zapusały mu pie-
cone dzi5cioły... Okropnie mi pusą
te dzięcioły* 'Zb.VIII, 299. .Chleb
pusy* ib. 320. .Koniusy bardzo
pu^y* Kon. 29. Toż Krak. II, 496.
.Niech cie nie pusy mój wianek
ruciany* Maz. III, 159. » Niech
cie nie pu.są moje podusecki* ib.
II .Pusyć = 1, rozdymać 2, tań-
czyć zapamiętale* Święt. 713.
Puści a n p. Pościan.
Puścić: . Puś mie* = puść mię
(Usz. 192. *Puśmy* = puśćmy
ib. 203. .Pujze* =puśćże Rozpr.
IX, 199. Toż Święt. 265. .Puź-
ze* = puśćże Wisła VII, 302
i 303. .Mój wianku... jak sie mo-
jej głowy puścisz, po ziemi sie
walać musisz* Nadm. 105. .By-
dło nie puści sierci t. j. nie le-
nieje* Wisła VIII, 811. .Puścić
krew komu =: skaleczyć kogo*
Pr. fil. V, 861. .Puść to na stronę
= zaniechaj tego* Zb. II, 236.
.Puść chuslecke* = upuść Zb.
III, 21. .Puscę w lekce* = nie
będę dbał Zb. IV, 213. .Z Dy-
dakiem się żeniła a tamtego pu-
ściła* = opuściła Pozn. VI, 99.
.Puścił ci pieskom te skórecke
chleba* = rzucił Łęcz. 167. .Pu-
ścić kulę* = posłać kulę dla
zwołania gromady wiejskiej Wisła
VI, 917. .PuścióJ córce trzy morgi
gron tu = oddał, zapisał* Rozpr.
XXVI, 391. II .Puścić się*: .Pu-
ścił sie ś nim do gadki* = wdał
się w rozmowę Zb. VII, 45. .Pu-
scele sę* = rozstali się Derd. 98.
.Jak się gorzał isko po świecie
puściło* = rozpowszechniło Kieł.
II, 168.
Puściński = puszczański, pocho-
456
Puścizna — Pychota
dzący z puszczy: > Miałbyś sukma-
nek z sukna puścińskiego* Ko-
lęda kurpiowska; Pol, Póin.-wsch.
Eur. III, 439.
Puścizna = »kępa drzew w upra-
wnem polu< Spr. IV, 381. •Pu-
ścizna = lorf, torfowisko* ib.V,
408. Toż ib. IV, 349.
Pu skin = » człowiek, mający twarz
pełną, okrągła, tłusta* Pr. fii. V,
861.
Puślednik p. Półślednik.
Puślisko >w 1. mn. puśliska =
paski rzemienne, na których wi-
szą strzemiona u siodła* Pr. fil.
IV, 867.
Pu t, p u t = > wabienie prosiąt* Pobł.
156.
Pu ta = 1, kawał kory wielkości
ręki, przymocowany u sieci zw.
klepą, aby się unosiła na wodzie
2, partes tegendae mulieris* Pobł.
75. Toż (w 2 znaczeniu) Hilf. 178.
»Puta = członek, Glied* Mrong.
352. Zdr. ^Pulka* : >MaIutki,
okrąglutki, ni ma d.... ani putki,
każdy rok to ma młodziutki.
Groch* Rozpr. XII, 84.
Pntek »a. putka = prosię* Pobł.
156. > Putka = świnia, zwłaszcza
w języku dzieci* Wisła III, 740.
P u t e r a = » skopek na mleko* Rozpr.
III, 375.
Pu ter ja =r » powierzchowność nę-
cąca, świeżość* Roczn. 230.
Putka p. Patka, Pąć, Puta,
P u I e k.
Putnią = » naczynie, szaflik z je-
dnem uchem do wody* (rysunek)
Krak. I, 165. Toż ib. 156; ib. IV,
319. Aten. 1877, II, 116. Zb. I,
75. Zb. V, 125. Rozpr. IX, 205
p. w. Dęga; ib. XVII, 12: ib. XXVI,
391. Wrześ. 19. Spr. IV, 29; ib.
V, 408. Święt. 713.
Pu torą p. Półtora.
Putra = » zgotowana żytnia lub
jęczmienna mąka na sposób ka-
szy* Ust ze Żmudzi.
Putrzecia p. Półtrzecia.
Putyna = » osoba tłusta, gruba*
Pr. fil. V, 861.
Putynasty p. Poty.
Putyra p. Puciera, Bucior.
Puwać p. Pływać.
Puwirtelewy = półwiertelowy:
» W puwirtelewy koszyczek z prę-
cia* Pozn. I, 82.
Puwozie p. Półwozie.
Puzap. Peza.
Pu za ty = »brzuchaty* Roczn. 230.
Puzdrak = » wyżłobienie w dyszlu
tylnego półwozia* Rozpr. X, 298.
Pu zdr o = » jadra u konia* Spr. V,
408.
Puzdrówka = »kij wydrążony,
używany przei chłopców zamiast
dmuchawki* Pobł. 75.
Puziaty= » zanadto tłusty na twa-
rzy i zarosły* Rozpr. VIII, 126.
Puziczka = »świętojanka (jago-
da)* Pobł. 156.
Puzo = » brzuch* Roczn. 230.
Pużycia = » pożywienie ? 'mucha
płace cozcici, komar ni ma puzyci«
Pr. fil. V, 156. (Może: pół rzyci
por. Półrzyt Ł.).
Puźdźka p. Pucka.
Pwać = »ufać: 'może to ci ludzie,
co to pismu pwali'; śpiewający
wymawiał: 'chwali'* Pr. fil. V,
862.
Pwóz = >płóz (u pługa)* Spr. IV,
334.
Pwug = »pług* Spr. IV, 334.
P y c e k »a. pyculek = kawałeczek *
Krasn. 307. »Pycek = kawałek*
Pobł. 156.
Pych = *pyJ* Pobł. 75. >Pych =
proch, pył* Ram. 178.
Pych = »pchnał: on go pych ze
schodów* Pr. 'fil. V, 862.
P y c h o t a = . pycha * Pr. fil. V, 862.
Toż Rozpr. III, 375. W łemże
znacz. Zb. XII, 152; ib. 170.
Pycie — Pyplać
46 7
Pycie, Pyciurka p. Pecie.
Pyculek p. Pycek.
Pyćkać p. Peckać.
Pyda = »bicz, batog* Krasn. 307.
» Kręci z chustki pydę* Zb. II,
31. Por. Pyta.
Pydy p. Pędy.
Pyjacek = garnek: »Wziąn... py-
jacek, w którąm by^a kiełbasa.
Zjad kiełbasą, a do garcka włożył
zamias kiełbasy kawałek siercia-
ka« Zb. V, 2Ó3.
Pvk = odgłos przy paleniu fajki:
.Pyk, pyk« Krak. IV, 319. .Pyk
= kłęb dymu z fajki* Sand. 264.
» Życie lada pyk zakończę* ■=:
lada chwila Kam. 45.
Pyka = »zięba* Hoff 41. || >Pyka
= twarz* Ust. z Ukrainy.
Pykać = wydawać głos: > Mleko
i śmietanka... przystawione do
ognia pykają* Chełm. I, 66. » Py-
kać = pociągać dym krótkimi
kłębami z fajki* Krak. IV, 319.
• Pykać = palić fajkę, puszczać
dymy* Spr. IV, 29.
P y k o n = » węgorz mały * Pobł. 75.
»P|kon = węgorz* Ram. 133.
.Ptkąn* Derd. 137. »Pikon« Hilf.
175. >PJkonk = mały węgorz*
Ram. 133. .Pykąnk* Derd. 106.
Pykonek p. Pykon.
Pyl, pyl, py-li-li = ^zwoływanie
gęsi* Ram. 178. »PyluIu* = toż
ib. Por. Pele, Pile.
Pylą = »gęś* Ram. 178. Zdr. •Pył-
ka* ib.
Pylać = »iść prędko, drobno* Udz.
Pyląteczko, Py latko p. Pylę.
P y 1 e n i ec = > gatunek rośliny* Wisła
V, 423.
Pylę = >gąsię* Ram. 178. Zdr.
»Pylątko, pyląteczko* ib. »Pylę
= gąsię* Pr. 'fil. V, 862.
Pylić = » przynaglać* Pleszcz. 42.
Pylić = > kurzyć się, pokrywać się
kurzem* Pelr.
Pyłka p. Pylą.
Pylnąć = » palnąć np. w mordę;
czasem: pojechać w drogę* Ust.
z Litwy.
Pylulu p. Pyl.
Pylusia = »1, gęś młoda 2, czło-
wiek szczebiolliwy* Udz. »Pylusie
= wołanie na gąsięta* Zb. VIII,
256, por. Pyl, Pylą.
Pyłgać = » buchać, o ogniu* Pr.
" fil. IV, 240. II »Pyłgać = suwać
się po powierzchni, np. pług pył-
ga, t. j. nie wchodzi głęboko w zie-
mię* Pr. fil. V, 862. Por. Peł-
gać.
Pyłgnąć p. Pełgnąć.
Pyłgotki = » dreszcze połączone
z gorączką, w chorobie lub stra-
chu* Mil. » Pyłgotki = iskry, pło-
myki; (mnie) pyłgotki przechodzą
= dreszcze przejmują* Chełch.
I, 225.
Pyna = »guzik blaszany z dziur-
kami, używany do spodni* Mil.
Toż Spr. V, 120.
Pynt = »funt* Ram. 178.
Pyntowy = » funtowy* Ram. 178.
P y ń d e 1 = węzełek, pakunek, niem.
Bundel: >Żfdf powsddał| z pyń-
dlami* Derd. 13. »Ukrści żfdąm
pyńdle* ib. 30.
Pypa p. Pepa.
Pypeć = » choroba języka u pta-
ków drapieżnych, używanych do
łowów, myśl.* Pr. fil. V, 862.
• Pypeć = choroba kur* Dyg.
Toż Święt. 713. .Pypeć = narośl
kur na języku* List Cinciały.
» Trzeba mu dać, boby dostał py-
peć* Cinc. 37.
Pypka = »żartobl. fajeczka* Krasn.
307. Toż O.
Pyplać »a. tytlać = ruszać coś
nieczystemi rękami, miąć* Zb. I,
50. »Pypłać a. tytłać = walać
się czemś, robić coś niedbale* od
Bystronia. »Pypłać = gwazdać,
babrać* Spr. V, 408. »Pypłać =
robić coś nieporządnie, niedbale
458
Pypłaczka — Pys
i powoli* Pr. fil. IV, 281. >Py-
płać = poruszać coś tłustego;
pypłać się = z czemś tłustem
robić* Święt. 713.
Pypłaczka p. Pypłanina.
Pypłać p. Pyplać.
Pypłanina »a. pypłaczka = ro-
bota żmudna, nieprzyjemna* Pr.
fil. IV, 281. Por. Pypnanina.
Pypnanina = » czynność marudna,
zawiła, mitrężna* Roczn. 280. Por.
Pypłanina.
Pyra = » zadek, tyłek* Zb. II, 10.
Por. Per a.
Pyr a ki p. Pyrzaki.
Pyrchać = » podlatywać w górę
za zbliżeniem się myśliwego, myśl.*
Pr. fil. V, 862.^
P y r c i a = » wołanie na konie gdy
' się gżą* Pr. fil. V, 156. || »Pyr-
cia = ten co drobno chodzi*
Spr. IV, 328.
Pvrciać = » biegać drobniutko*
' Zb. I, 50. Toż Spr. IV, 328. »Pyr-
cieć = ślad zostawiać, pracować
pilnie* ib. 349. >Pyrcić = robić
pćrć, chodząc przez pola po tra-
wie lub śniegu* ib. V, 408.
Pyrcić, Pyrcieć p. Pyrciać.
Pyrczeć: »Pyrceć = pryskać*
Wrześ. 19. Por. Perczeć.
Pyrczyska p. Perka.
P y r ć p. Perć.
Pyrda p. Perda.
P y r d e 1 = » anus, podex « Rozpr. XII,
36.
Pyrdka: » Kupiła sobie (baba) pro-
siaka a jemu na imię było pyrd-
ka* Zb. II, 124. Por. Perda.
Pyrgać = » skakać* Pr. fil.V, 862.
>Pyrgać = biec* Zb. II, 10.
>Ona pyrga nogą = kopie* Zb.
VIII, 268. »Pyrgnąć= popchnąć*
ib. 253. » Pyrgać, pyrgnąć = rzu-
cać, rzucić: pyrgnęła mi tak, jak
psu* Pr. fil. lV, 240.
Pyrgnąć p. Pyrgać.
Pyrk p. Perk.
Pyrka = » kozica skalna, która
w tym roku nie miała jagnięcia*
(Górale tatrzańscy) Łowiec r. 1889,
str. 105. II » Pyrka = zeschłe
krowie łajno* Spr. V, 141. ||
• Pyrka* p. Perka.
Pyrkać się = »coire, o owcach*
Pr. fil. V, 862.
Pyrlik p. Perlik.
Pyrnąć = » pierdnąć* Zb. II, 10.
Pyrnica p. Pernica.
Pyrniczek p. Pyrnik.
Pyrnik = »perz* Ust. z Litwy.
» Pyrnik a. pyrniczek = perz*
Petr.
Pyroki p. Perzaki.
Pyrskać = > pryskać * Rozpr. XII,
44. Toż Ust. z Litwy. » Maślanka
zgębypyrska* Zb. IX, 240. »Pyrz-
' kać = pryskać* Rozpr. XXVI,
391. II »Pyrskać* = skakać:
»Kot... wzian pyrskać po ty izbie
cyli skakać* Zb. XV, 35.
Pyrsy = » czoło zająca: zając sie-
dzi pyrsami obrócony przeciw
wiatrowi, ray.41.* Pr. fil. V, 862.
Pyrszczeć: » Pyrsceć = pryskać :
>voda pyrscy* Rozpr. X, 298.
>Lód pyrscał = pryskał* Zb. XI,
34. Por. Pyrskać.
Pyrteczka p. Perć.
Pyrtnąć p. Pertnnć.
Pyrzaki »a. pyraki = resztki spa-
lonej słomy, gdy się piec chle-
bowy ogrzewa* Dyg. II » Pyrzaki*
p. Perzaki.
P y r z k a ć p. Pyrskać.
Pyrzna p. Perzyna.
Pyrzoki p. Perzaki.
Pyrzówka p. Perzówka.
Pyrzyc li = » prędki, żywy, nie-
uważny* Spr. V, 120.
Pyrzylinka, Pyrzyna, Pyrzy-
neczkę, Pyrzynk, Pyrzyn-
ka p. Perzyna.
Pyrzvnv = » popiół z wetuli* Spr.
IV.' 338.
Pys, Pysek, Pysio p. Pysk.
Pysk — Pysznić
459
Pysk = 1, usta 2, twarz< Mil. > Jak-
bym go w pysk liznuł* = ude-
rzył Wisła VII, 122. >Tak ciemno,
że w pysk daj = zupełnie cie-
mno* Kuj. II, 281. >Daj mi py-
ska* rr-. pocałunek Kolb. 413.
>Za pysk (i. j. za gadanie) biją
w pysk« Zb. II, 25. »Pyskie (tj.
gadaniem) me nie zratujes* Wisła
VI, 145. >Ty8k niewymieciony'
mówią o prosiakach używających
w mowie szpetnych i cynicznych
wyrażeń, np. ta ma pysk niewy-
mieciony* Spr. V, 408. >Pys«:
>Ozpuścił pys, jak bat. Ozwar ten
pys na ćtery łokcie < Święt. 679.
>Pysek«: >A tyś pana Kaniow-
skiego... w pysek uderzyła < Wójc.
I, 30 por. ukraińs.: »hop wpysok<
Oles. 429. Zdr. *Pysio*: »Pysio
rozkoszne* Oles. 152. > Kochał-
bym cię lepiej, żebyś pysia dała<
ib. > Pysio jak pampuch* ib. 304.
Zgr. »Pyszczysko* Pr. fil. V, 862.
»Pyscysko* Maz. II, 132. Por.
Pyszczak.
P y s k a c z: » Pyskdc = człowiek kłó-
tliwy* Spr.' IV, 29.
Pyskać = »ryć* Kuj. II, 276 p. w.
Ryć. »Pfskac, ja pyszczą = ryd*
Hilf. 175. Toż Ram. 133. »Kierda
pyszcze* Kuj. I, 234. » Świnia
pyszcze* Kai. I, 112. Toż Łęcz.
38. » Świnie pyszczą* Nadm. 93.
> Niech cie wróble pyszczą* (=:
dziobią) Nadm. 141. || >Pyskad
= wvbredzać w jedzeniu* Pleszcz.
42.
Pyskatość: » Pfskatosc = zuchwa-
łość, kłótliwość* Ram. 133.
Pyskaty = »gadatliwy« Spr. V,
12 0. » Pf skaty = zuchwały, krzy-
ki wy, kłótliwy* Ram. 133. •Py-
skaty = 1, otyły na twarzy 2,
kłótliwy* Spr. IV, 348. >Bogata-
pyskata i do tego pysna« Was.
174.
Pyskota: » Ażeby to było komu.
nie zalby to sercu memu; alem
dała tej pyskocie, co se bujoł
w moi cnocie* Zb. IV, 148.
Pyskować z: > Pyskować = okówka
na pysk bydlęcia, upleciona z ko-
rzeni* Spr. V, 408. II »Pysko-
wacz = człowiek hardy, kłótnik*
Mil.
Pyskować = »gadać dużo i hardo*
Pr. fil. IV, 240. Toż ib. 867; ib.
III, 497. Pleszcz. 42. Mil. > Py-
skować = 1, gadać dużo 2, ob-
mawiać 3. kłócić się* ib. V, 862.
» Pyskować = wykrzykiwać, wrze-
szczeć* Krasn. 307. » Pyskować
=: wygadować* Udz. » Pyskować
= wymyślać* Spr. IV, 368.
Pyskowanie = »gardłowanie« (tj.
gadanie) Krak. IV, 318 p. w. Prze-
liwacz.
Pyskowaty = » pyskaty, kłótliwy,
hardy* Pr. fil. V, 862! Toż Mil.
Pyszałeczka: >Pysny Jasio, py-
sny, kieby pysałecka, a cóz go spy-
sniło? selma gorzałecka* Pleszcz.
215.
Pyszały p. Pełnomocny.
Pyszczak = pysk: > Kreci pysca-
kiem, jak świnia ryjakiem* Święt.
6 7 6 . Zdr. » Py szczaszek * : » Pysca-
sek* Zb. VI, 11. >Pyscasku* 5
pp. 1. p. Cisz. 309. >Pyscosek«
Fed. 374. Por. Pysk.
Pyszczaszek p. Pyszczak.
Pyszczysko p. Pysk.
Pyszka = » ziarna pszenicy lub
jęczmienia, otłuczone z łupinek
w stępie* Wisła III, 747 p. w.
Stępa. II »Pyszki = roślina Co-
ronilla* Kk. 13.
Pyszniasto = > pysznie* Pr. fil.
IV, 240.
Pysznica = » kobieta dumna* Pr.
fil. IV, 240.
Pysznic ki: » Koch ń^am jednego dur-
nia pysnickiego* (= mieszkają-
cego w Pysznicy) Zb. XIV, 229.
Pysznić = pysznić się : » Darmo
460
Pysznieńki — Pytać
Jasiu pyśnis« Zb. X, 125. Toż
ib. XIV, 227. » Chociaż wasan py-
śnis« Rad. I, 182.
Pysznieńki p. Pyszny.
Pyszno: » Pf szno = pięknie « Ram.
133. Toż Cen. 70. »Z pyszna « :
> Wyszła, stąpając z pyszna, oczka
zapłakała* (panna młoda) Kieł. I,
106.
Pyszny: »Pysny« Rozpr. XXVI, 391.
»Pyśny = dumny* Spr. V, 120.
• Spyszny = pyszny* Maz. II, 37.
• Spyszna = harda* Rad. II, 190.
>P^szny = piękny, dobry * Pobł.
64. > Pyszny = pięknej budowy,
śliczny* Witw. 92. » Pyszna ku-
ropatwa* = tłusta Prz. ludu VI,
111. Zdr. > Pysznieńki* : »Py-
sznieńkie wesele* Lub. I, 155.
II »Pysny = wybredny w jedze-
niu* Pr. fil. V, 862. Toż Rozpr.
XXVI, 391. II » Pyszny Andrzej
= gatunek łubinu, hodowany po
ogródkach wiejskich dla kwiecia*
Osip.
Pyszy »a. pyszyńcy = pięknie*
(w języku dzieci) Nadm. 149.
Pyszyńcy p. Pyszy.
P y ś 1 i ć = > zamawiać « (w czarach)
Pr. fil. IV, 240. Toż Rozpr. XVII,
83.
Pyt, pyt, pyt = » wołanie kur*
Wisła III, 378.
Pyta = »bicz na król kim batogu*
Spr. V, 120. »Pyla = chustka
skręcona nakształt batożka* Wisła
III, 606. Toż ib. V, 561. Kuj. I,
220. Rad. I, 93. Zdr. »Pytka*
w temże znacz. Wisła III, 606. ||
»Pyta = penis* Spr. V, 311; ib.
408. Pr. fil. V, 862. Zdr. .Pytka*
w temże znacz. Swięt. 713. Spr.
V, 311; ib. 408. || .Pyta = ro-
dzaj dziesięciny dawanej organi-
ście* Pr. fil. V, 156.
Pytacz: » Pytać = drużba* Wrześ.
19. Toż Rozpr. X, 298. Spr. V,
408. » Pytać = jeden z dwu druż-
bów zapraszających na wesele*
Sab. 135. » Pytać = zaprasza-
jący na wesele* Cer.
Pytaczka = żebranina: »Po py-
tacce chodzić = po żebraninie*
Rozpr. X, 298 p. w. Pytać.
Pytać = > prosić* Rozpr. X, 298.
Toż Pr. fil. IV, 286. Sab. 135.
Spr. IV. 311: ib. 349: ib. 358
i 381; ib. V, 408. Wrześ. 19. Zaw.
60. Cer. > Pytać a. pętać* Rozpr.
X, 220. W temże znacz.: ib. 263.
Zb. I 126; ib.V, 189: ib. 203;
ib. VII, 5, 25, 27, 44: ib. IX,
180. Zejsz. 60. Wisła II, 17: ib.
VIII, 214. Wrześ. T 28. .Pytśł
ja cie tu? = czym cię tu prosił?*
Zb. V, 244. » Pytać o co* = pro-
sić o co: Zb. V, 190: ib. 197;
ib. 234; ib. XV, 37. . Py lać cze-
go* = prosić o co Pr. fil. V, 862.
II »Pylać = prosić na wesele*
Spr. IV, 29. II >Pytać = żebrać*
ib. II » Pytać* = żądać: »Kiela
będzie pytał za krowine* = ile
będzie żądał Zb. VII, 56. || >Nie
pytać = nie dbać, nie zważać*
Święt. 713. »Nic nie pytajcie*
Rozpr. X, 53. »Nie pytaj la na to*
ib. VIII, 142. » Drumla na to nie
pytała* Wisła VI, 234. »Na to
nie pytśj* Cisz. 66. »Na biedę
nie pyta* Mat. Zap. 6. »Na to
nic nie pytała* Święt. 349. »Nie
pytał nic na swoich bracid* ib.
366. II »Pytać się* == pytać:
>0 dratewki się pytaje* Pauli
157. »Pyla sie... po swoim ko-
chanku* Reg. n® 302. > Pytać się
u kogo -- pytać kogo* Ust. z Li-
twy. » Pytał sie za drogą* Derd.
J. 10. »Nie pytaj sie.. bym pie-
niądze miała* Zb. IV, 181. »Za
. drużbą się nie pytajcie* Pozn. III,
176. » Pytam ci się?* Was. 191.
»Czy ja ci się pytam?* Zb. XI,
14. »Kto mu sie pytał* Cisz. 208.
II » Pytać się* = wpraszać się:
Pytanie — Pyż
461
»0j pytajcież sie do komory, jest
lam cepcyk rąbkowy* Sand. 96.
II » Pytać się* r=: prosić: » Pytał
sie no nocnik t = prosił o nocleg
Zb.YlI. 23.
Pytanie = żebranina: »Po pytaniu
chodzić = po żebraninie* Rozpr.
X, 298. Toż Wrześ. 19. Spr. IV,
23; ib. V, 408. Wisła YI, 141.
Cer.
Pytań ki ^a. względziny« = pierw-
sze odwiedziny młodego i drużby
w domu panny młodej (opis) Pozn.
I, 203. > Pvtanki * w temże znacz.
ib. 225; ib. II, 250; ib 254.
*Pytanki = zaręczyny* ib.V, 324.
>Pvtanki = oświadczyny* ib. III,
95; ib. 187: ib. 191; ib.V, 184.
Pr. fil. V, 862. ^Pytanki a. zmo-
wy- w temże znacz. Wisła VIII,
279.
Pytka p. Pyta.
P V t k o w a n i e = » bicie pytka < Wisła
' III, 63.
P y 1 1 i c z e k = woreczek : » W py-
tliczku piniądze* Zb. IX, 259.
P y 1 1 i k o w a ć > a. t^Tlikać = biec
drobnym krokiem « Spr. W 408.
Pytlować = > trząść, o febrze: tak
go pytluje* Pr. fil. V. 862. >Py-
tlować językiem = gadać dużo
i prędko «^ Ust. z Warszawy.
Pytlówka = » napiwek, dawany
chłopcu od korca spytlowanej mą-
ki < Spr. IV, 367.
Pytusie, tju, tju, tju = > przy-
woływanie kur* Wisła III, 219.
Pytwać = > rznąć, krajać niezgra-
bnie, robić coś marudnie, dłubać*
Pr. fil. V, 863.
Pyty, pyty = » nawoływanie kur*
Spr. Iv/29.
P V t y n 1 li = > nazwa krowy « Zb.
■ XIV, 27.
Pyza p. Peza.
Pyzać = >ryć, jeść od niechcenia*
Święt. 713. > Pyzać = grzebać
na misce za lepszem* Udz. Por.
Pezać.
Pyzaty » a. puchaty = pełny, tłusty
na twarzy* Pleszcz. 41. >Pyziaty
a. pyziasty* w temże znacz. Spr.
V, 120. Por. Póziaty.
Pyzda = > hycel* Spr. IV, 29. »Py-
zda = ten, który padliny ze skóry
ociąga* O.
Pyzer »2 pp. pyzra = biedak, mi-
zerak* Pobł. 76.
Pyzglacz = » chłopiec brudny, nie-
myty, nieczesany* Śpr. IV, 29.
Pyzglać się = > robić z czemś
brzydkiem (np. z węglami) i po-
walać się* Spr. IV, 29.
Pyzglaki bip. = » chłopcy niepo-
rzadni, niemyci, nieczesani* Spr.
IV,* 29.
P y z g 1 i ć : > Pf zgllc = gmerać, zaj-
mować się czem mozolnie* Ram.
134. Toż Pobł. 64.
Pyzia p. Peza.
P y z i a s t y, P y z i a t y p. Pyzaty.
Pyzy p. Peza.
Pyż = »drewniana zatyczka, przy-
bitka* Petr.
Wykaz skróceń.
a. = albo.
A d a 1 b. = S. Adal berga Księga
przysłów.
A r c h i V = Archiv fiir slavische Phi-
lologie Jagicza.
Aten. = Ateneum (warszawskie).
Bal. = K. Balińskiego Powieści ludu.
Bar. = S. Barącza Bnjki, fraszki,
podania, przysłowia i pieśni na
Rusi.
Beld. = Beldonek p. A. Dygasiń-
skiego.
Bib. W ars z. = Bibljoteka War-
szawska.
Bisk. = L. Biskupski Beitrage zur
slavischen Dialektologie. I. Die
Spraohe der Brodnitzor Kaschu-
ben 1. Heft. Ab. A.
blm. = bez liczby mnogiej.
blp. = bez liczby pojedynczej.
Cen. = F. Cenowa Zarf^s do grama-
tyki Kaszńbsko-słowinskie mow^.
Cer. = S. Cerchy Słowniczek gwary
od Łopuszn y (rękopis).
Chąd. = J. Chądzyńskiego History-
czno - statystyczne opisy miast...
w ziemi Sandomierskiej.
Chełch. = S. Chełchowskiego Po-
wieści i opowiadania ludowe z oko-
lic Przasnysza.
Chełm. = O. Kolberga (Ihełmskie.
Choć. = J. Chociszewskiego Powie-
ści i podania ludowe.
Ciesz. = T. Cieszyński Der polni-
sche Apotheker.
Cinc. = A. Cinciały Przysłowia...
ludu polskiego na Śląsku.
Cisz. = S. Ciszewskiego Krako-
wiacy. Tom I.
Czark. = L. Czarkowskiego Słow-
niczek gwary od Drohiczyna (rę-
kopis).
Del. = L. Delavaux Górale Beski-
dowi zachodniego pasma Karpat.
Derd. = J. Derdowskiego O panu
Czarlińskim, co do Pucka po sece
j achał.
Derd. J. = Tegoż Jasiek z kniei.
Doman. = Słowniczek gwary od
Domaniewic, w Łowickim (rę-
kopis).
Do wg. = T. Dowgirda nazwy wąt-
ków na pisankach (rękopis).
Dyg. = A. Dygasińskiego Słowni-
czek gwary od Szkalmierza (rę-
kopis).
Enc. R. = Encyklopedya Rolnicza.
Enc. W. = Encyklopedja wielka Or-
gelbranda.
Estr. = K. Estreichera Gwara zło-
czyńców.
464
Fed. = M. Federowskiego Lud oko-
lic Żarek, Siewierza i Pilicy.
F r i s c h b. = Frischbier Preussisches
Worterbucii.
Glin. = A. J. Glińskiego Bajarz pol-
ski 1862.
G 1 u z. = J. Gluziiiskiego Włościanie
polscy (od Zamościa i Hrubie-
szowa) w K. W. Wójcickiego
Archiwum domowe.
Gołęb. = Ł. Gołębiowskiego Lud
polski, jego zwyczaje, zabobony.
Goszcz. = S. Goszczyńskiego
Dziennik podróży do Tatro w\
Hemp. = L. Hempla Słowniczek
gwary od Janowa Lubels. (rękopis).
Hilf. = A. Hilferdinga Ostatki Sla-
vjani> na jużnomTb beregu Baltij-
skago morja.
Hoff = B. Hoffa Lud Cieszyński.
Hue =nuc i Gobet Podróże... w Mon-
golji i Chinach. Cieszyn 1898.
ind. = i gdzieindziej, passim.
Janota = Janoty artykuł w Przy-
rodniku lwowskim.
Jastrz. = S. Jastrzębowskiego Słow-
niczek gwary z Radomskiego (rę-
kopis).
Ju c. = (Jucewicza) Litwa pod wzglę-
dem starożytnych zabytków, oby-
czajów i zwyczajów p. Ludwika
z Pokiewia.
Kai. = O. Kolberga Kaliskie. Cz. L
Kam. = S. Kamińskiego Chłop pol-
ski i jego gawędy.
Kaspr. = J. Kasprowicza Świat
się kończy, dramat 1891.
Kętrz. = W. Kętrzyńskiego O iMa-
zurach.
Kie i. = O. Kolberga Kieleckie.
Kk == Kozłowskiego Ludowe nazwy
niektórych roślin z Prus Królew-
skich (w Pamiętniku fizyjogralicz-
nym t. V),
Klecz. = J. Kleczyńskiego Melodje
Zakopańskie i Podhalskie.
Kł = Kłosy (czasopismo).
Kolb. = O. Kolberga Pieśni ludu
polskiego.
Kolb. r ę k o p. = O. Kolberga Słow-
niczek gwary krakowskiej (rę-
kopis).
Kon. = J. Konopki Pieśni ludu kra-
kowskiego.
Kopern. = J. Kopernickiego Słow-
niczek gwary góralskiej (rękopis).
Ko w. = Z. A. Kowerskiej Słowni-
czek gwary lubelskiej (rękopis).
Ko zł. = K. Kozłowskiego Lud. Pie-
śni, i)odania... ludu z Mazowsza
Czerskiego.
Ko zł. Sł. = W. Kozłowskiego Słow-
nik leśny, bartny, bursztyniarski
i orylski.
Krak. :=: O. Kolberga Krakowskie.
Kra sn. = A. Krasnowolskiego Ję-
zyk... ziemi Chełmińskiej, w Al-
bumie młodzieży dla Kraszew-
skiego.
K u d. = W. Kudelskiego Słowniczek
gwary powiatu Lubelskiego (rękop.)
Kuj. = O. Kolberga Kujawy.
L. = Lindego Słownik języka pol-
skiego.
id. = liczba podwójna.
Lip. = J. J. Li{)ińskiego Piosnki
ludu wielkopolskiego.
Lis. = Leona Lissowskiego Słowni-
czek gwary od Krośniewic i z Ra-
domskiego (rękopis).
List. = wiadomość listowna.
Im. = liczba mnoga.
Ip. = liczba pojedyncza.
L u b. = O. Kolberga Lubelskie.
Lud = Lud, organ Tow-arzystwa lu-
doznawczego we Lwowie.
Ł a b. = H. Łabęckiego SłowMiik gór-
niczy.
Lecz. = (). Kolberga Łęczyckie.
Łomż. = Abecadło wy spis w^y ra-
zów języka ludowego w Kuja-
- wach i Galicji Zachodniej, w Bi-
bljolece Warszawskiej 1800, to-
mach II i IV.
J. Łoś = Słowniczek gw^ary Opa-
465
towskiej (rękopis), zebrany przez
p. Jana Łosia w r. 1885.
h ys. = J. Łyskowskiego Pieśni gmin-
ne i przysłowia ludu polskiego
w Prusach zachodnich.
Maj. =: E. Majewskiego Słownik na-
zwisk zoologicznych i botanicz-
nych polskich.
M a j k. = A. Majkowskiego Jak w Kos-
c^rznie kosceln^go obr&lf.
Masz. == P. Maszyńskiego Słowni-
czek gwary od Tłuszcza (rękopis).
Mat. = Mdtyasa Z ust ludu.
Mdt. Odb. = K. Matyiisa Kamienie,
Przestęp i t. d. (odbitka).
M d t. P. = K. Matyasa Podania i ba-
śnie krakowskie.
Mdt. Szczep. = K. Mdtyńsa Po-
dania z Szczepanowa.
Mdt. śp. = Matyasa Świat i przy-
roda.
Mdt. Zap. = Mdtyasa Zapust.
Matusia k Kw. = S. Matusiaka
Nasze kwiaty polne.
Ma z. = O. Kolberga Mazowsze.
Mil. = A. Milewskiej Słowniczek
gwary wielkopolskiej (rękopis).
Mrong. = G. Mrongoviusa Słowniki
niemiecko-polski i polsko -nie-
miecki.
M a t. = Słowniczek gwary od Msty-
czowa, dar ks. Siarkowskiego (rę-
kopis).
Much. = A. Muchlińskiego Źródło-
słownik wyrazów. . . z języków
wschodnich.
Myszk. = Myszkowski O strachach.
Nadm. = Dra Nadmorskiego Ka-
szuby i Kociewie.
O. = Słownik języka polskiego M.
Orgelbranda.
Ogończ. = Ogończyk W Kolibie
r. 1899.
01 es. = Wacława z Oleska Pieśnf
polskie i ruskie ludu galicyjskiego.
Opól. = L. Malinowski Beitrage
zur slavischen Dialectologie. I.
Słownik T. IV.
(Jeber die Oppelnsche Mundart
m Oberschlesien. I. Hefl.
os. = osoba.
O s i p. == A. Osipowicza Słowniczek
gwary Augustowskiej (rękopis).
p. = patrz.
Parcz. = M. Parczewskiej Słowni-
czek gwary Kaliskiej (rękopis).
Pauli = Ż. Panlego Pieśni ludu
polskiego w Galicji.
P a w ł. = B. Pawłowicza Słowniczek
gwary od Tarnowa (rękopis).
Petr. = A. Petrowa Słowniczek
gwary Polaków litewskich (rę-
kopis).
Piątk. =1. Piątkowskiej-Kuczbor-
skiej Słowniczek gwary Sieradz-
kiej (rękopis).
P 1 e s z c z. = A. Ple.szczyńskiego Bo-
jarzy Międzyrzeccy.
Pobł. = G. Pobłockiego Słownik
kaszubski.
W. Pol = W. Pola Pieśń o ziemi
naszej.
Połuj. = A. Połujańskiego Wę-
drówki po gubornji Augustowskiej.
por. = porównaj.
pp. = przypadek.
Pozn. = O. Kolberga Poznańskie.
Pr. fil. = Prace filologiczne.
Prac. = Prackiego Słowniczek gwa-
ry rybackiej z różnych okolic (rę-
kopis).
P r z. ludu = Przyjaciel ludu (Lesz-
no).
Przem. = O. Kolberga Przemyskie.
przym. = przymiotnik.
przys. = przysłówek.
Rad. = O. Kolberga Radomskie.
Ram. == S. Ramułta Słownik języ-
ka pomorskiego.
R o c z n. = Rocznik Towarzystwa nau-
kowego krakowskiego, tom XLI.
Rog. = J. Rogera pieśni ludu pol-
skiego w Górnym Szląsku.
Rozpr. = Rozprawy i sprawozda-
nia z posiedzeń wydziału filolo-
gicznego Akademji Umiejętności.
80
466
Rud. = S. Polaczka Wieś Rudawa.
Rzecz. = L. Rzeczniowskiego Ury-
wek z podróży do Talr i Pienin,
w Kłosy i Kwiat V 1869.
Sab. = A. Stopki Sabała. .
Sand. = O. Kolberga Sandomierskie.
Si ark. = W. Siarkowskiego Słow-
niczek gwary Kieleckiej (rękopis).
Siern. = L. Siemieńskiego Podania
i legendy.
Sień. = Dra Sieniawskiego Biskup-
stwo Warmińskie.
Skrz. = K. Skrzyńskiej Kobieta
w j)iośni ludowej.
Słownik Warsz. a. Wielki =
Słownik jeżyka polskiego J. Kar-
łowicza, A. A. Kryńskiego i W.
Niedźwiedzkiego.
S p r. = Sprawozdania Komisji ję-
zykowej Akademji Umiejętności.
Star. przysł. = Starodawne przy-
słowia dla ochronek.
S t ę c z. = M. B. Stęczyńskiego Ta-
try w 24 obrazacii.
Świd. = Świderski Wieś Wisła.
Swięl. =r. J. Swiętka Lud Nadrab-
ski. Gdzie nie wskazano strony,
tam patrzeć w dodanym do dzieła
od str. 687 Słowniku.
Top. = Toppon Aberglauben aus Ma-
suren 1867 (toż tłumaczone w » Wi-
śle* t. YI i VII i w odbitce).
T y g. ii. = Tygodnik ilustrowany.
U d z. = S. Udzieli Słowniczek gwary
od Ropczyc (rękopis).
Ud z. P. = Udziela Piski. Tarnów
1888.
Wal. = A. Walickiego Błędy nasze
w mowie i piśmie.
Was. = Z. Wasilewskiego Jagodne.
Wisła = Wisła, miesięcznik gieo-
graficzno-etnograficzny.
W i t w. = S. Witwickiego O Hucułach.
Wójc. = K. W. Wójcickiego Pie-
śni ludu Białochrobatów, Mazurów
i Rusi.
Wójc. KI. = K. W. Wójcickiego
Klechdy 1851—1852.
Wrześ. = A. Wrześniowskiego Spis
wyrazów Podhalskich (odbitka
z Pamiętnika Towarzystwa Ta-
trzańskiego).
Wrześ. d o d. = A. Wrześniowskie-
go Słowniczek góralski (rękopis).
Wrześ. T. = A. Wrześniowskiego
Tatry i Podhalanie (odbitka z Pa-
miętnika Tatrzańskiego).
Z a w. = R. Zawilińskiego Z powie-
ści i pieśni Górali Beskidowych.
Z a w. Etn. = Zawiliński Z etnografji
krajowej.
Z b. = Zbiór wiadomości do anlro-
pologji krajowej
Zejsz. = L. Zejsznera Pieśni ludu
Podhalan.
Zmor. = R. Zamarski Podania i ba-
śni ludu w Mazowszu.
■,«aiHi
y
PGG7
V.4
9
STANFORD UNIYERSITY LIBRARIES
CECIL H. GREEN LIBRARY
STANFORD, CALIFORNIA 94305-6004
(415) 723-1493
Ali books may be recalled after 7 days
;N?ATE DUE
#