Skip to main content

Full text of "Słownik gwar polskich"

See other formats


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legał copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated ąuerying. 

We also ask that you: 

+ Make non-commercial use of the file s We designed Google Book Search for use by individuals, and we reąuest that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfrom automated ąuerying Do not send automated ąueries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machinę 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legał Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legał. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
any where in the world. Copyright infringement liability can be ąuite severe. 

About Google Book Search 

Google's mission is to organize the world's Information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the fuli text of this book on the web 



at |http : //books . google . com/ 




Jest to cyfrowa wersja książki, która przez pokolenia przechowywana była na bibliotecznych pólkach, zanim została troskliwie zeska- 
nowana przez Google w ramach projektu światowej biblioteki sieciowej. 

Prawa autorskie do niej zdążyły już wygasnąć i książka stalą się częścią powszechnego dziedzictwa. Książka należąca do powszechnego 
dziedzictwa to książka nigdy nie objęta prawami autorskimi lub do której prawa te wygasły. Zaliczenie książki do powszechnego 
dziedzictwa zależy od kraju. Książki należące do powszechnego dziedzictwa to nasze wrota do przeszłości. Stanowią nieoceniony 
dorobek historyczny i kulturowy oraz źródło cennej wiedzy. 

Uwagi, notatki i inne zapisy na marginesach, obecne w oryginalnym wolumenie, znajdują się również w tym pliku - przypominając 
długą podróż tej książki od wydawcy do biblioteki, a wreszcie do Ciebie. 

Zasady użytkowania 

Google szczyci się współpracą z bibliotekami w ramach projektu digitalizacji materiałów będących powszechnym dziedzictwem oraz ich 
upubliczniania. Książki będące takim dziedzictwem stanowią własność publiczną, a my po prostu staramy się je zachować dla przyszłych 
pokoleń. Niemniej jednak, prace takie są kosztowne. W związku z tym, aby nadal móc dostarczać te materiały, podjęliśmy środki, 
takie jak np. ograniczenia techniczne zapobiegające automatyzacji zapytań po to, aby zapobiegać nadużyciom ze strony podmiotów 
komercyjnych. 

Prosimy również o: 

• Wykorzystywanie tych plików jedynie w celach niekomercyjnych 

Google Book Search to usługa przeznaczona dla osób prywatnych, prosimy o korzystanie z tych plików jedynie w niekomercyjnych 
celach prywatnych. 

• Nieautomatyzowanie zapytań 

Prosimy o niewysyłanie zautomatyzowanych zapytań jakiegokolwiek rodzaju do systemu Google. W przypadku prowadzenia 
badań nad tłumaczeniami maszynowymi, optycznym rozpoznawaniem znaków łub innymi dziedzinami, w których przydatny jest 
dostęp do dużych ilości tekstu, prosimy o kontakt z nami. Zachęcamy do korzystania z materiałów będących powszechnym 
dziedzictwem do takich celów. Możemy być w tym pomocni. 

• Zachowywanie przypisań 

Znak wodny "Google w każdym pliku jest niezbędny do informowania o tym projekcie i ułatwiania znajdowania dodatkowych 
materiałów za pośrednictwem Google Book Search. Prosimy go nie usuwać. 

• Przestrzeganie prawa 

W każdym przypadku użytkownik ponosi odpowiedzialność za zgodność swoich działań z prawem. Nie wolno przyjmować, że 
skoro dana książka została uznana za część powszechnego dziedzictwa w Stanach Zjednoczonych, to dzieło to jest w ten sam 
sposób traktowane w innych krajach. Ochrona praw autorskich do danej książki zależy od przepisów poszczególnych krajów, a 
my nie możemy ręczyć, czy dany sposób użytkowania którejkolwiek książki jest dozwolony. Prosimy nie przyjmować, że dostępność 
jakiejkolwiek książki w Google Book Search oznacza, że można jej używać w dowolny sposób, w każdym miejscu świata. Kary za 
naruszenie praw autorskich mogą być bardzo dotkliwe. 

Informacje o usłudze Google Book Search 

Misją Google jest uporządkowanie światowych zasobów informacji, aby stały się powszechnie dostępne i użyteczne. Google Book 
Search ułatwia czytelnikom znajdowanie książek z całego świata, a autorom i wydawcom dotarcie do nowych czytelników. Cały tekst 



tej książki można przeszukiwać w Internecie pod adresem http : //books . google . com/ 



SŁOWNIK 
GWAR POLSKICH 



UŁOŻTŁ 



JAN KARŁOWICZ. 




TOM CZWARTY DO DRUKU PRZYGOTOWAŁ J. LOŚ. 



KRAKÓW 
NAKŁADEM AKADEMII UMIEJĘTNOŚCI. 

DRUKARNIA i\ K. UNIWERSYTETU J AG IBLLON KK lEUO 
pod canądem Jutcfa Filipowikiffsro. 

1906. 






Pierwsze trzy arkusze przygotowali do druku: Hieronim Łopaciński 
i Wacław Taczanowski. 



Po zgonie ś. p. Jana Karłowicza opracowaniem i przy- 
gotowaniem do druku rękopisu „SJownika" zajęli się pp. 
Hieronim Łopaciński i Wacław Taczanowski. Wkrótce jednak 
po wykończeniu tomu III ś. p. Wacław Taczanowski, powo- 
łany na wojnę rosyjsko-japońską, zakończył życie wskutek 
ran, otrzymanych na polu bitwy. Dalszą pracę nad przygo- 
towaniem do druku „Słownika" objął prof. Jan Łoś, którego 
usiłowaniem było zachować w dalszym ciągu jednolity cha- 
rakter całego dzieła. 

Rękopis ,, Słownika gwar polskich", ułożony przez ś. p. 
Jana Karłowicza, obejmuje na kilkudziesięciu tysiącach kartek 
spis wyrazów, mających wejść do ,, Słownika", przyczem na 
każdej kartce oznaczono miejsce w źródłach, gdzie danego 
wyrazu szukać należy. Zrzadka tylko na kartkach zdarzają 
się i cytaty. Przygotowanie więc do druku rękopisu polega 
przedewszystkiem na wypisywaniu cytat według podanych 
wskazówek i na układaniu materyału słownikowego według 
odcieni znaczenia. Staraniem redaktora było nie pominąć ani 
jednej wskazówki, zaznaczonej na kartkach rękopisu, nie 
uronić nawet najmniejszej cząstki ze spuścizny duchowej 
ś. p. Jana Karłowicza. 



Pachać — Pacholik 



• Paclia 1, w rolnictwie... ozna- 
cza nie cały sąsiek, a (lak!) część 
tylko: Uedną pachą w sąsieku 
mam owies, drugą siano' 2, na 
wiatraku oznacza 4 bale grube, 
tworzące kwadrat wpisany w koło 
młyńskie, a wsparte na 'ramio- 
nach'. Spr. IV, 368. II .Pa- 
szeczka«: » Wzięła ci go pod pa- 
szeczki* Maz. II, 85, n^ 193, 
zwr. 19. 

Pachać = » wąchać* Pr. fil. IV, 
853. » Pachać = wąchać*. Udz. 

Pachać = » mieść, zgarniać* Zb. 
II, 9. II »Pahać = pracować 
ciężko: 'on paha i paha, ale on 
wvpaha (zaszkodzi sobie)* Rozpr. 
X,' 293; XVII, 51. || . Pachać = 
broić, dokazywać* Pr. fil. III. 496. 

• Pachać = broić, psoty robić* 
O. » Pachać grzechy = popełniać 
grzechy* Pr. fil. V,' 823. || »Pa- 
chać się o co = kusić się, wy- 
ciągać rękę, ocierać nią o co* 
Krak. IV, 316 p. w. Pazucha. 

Pachara = »sprzeka, zuchwalec* 
Zb. IV, 192. 

Pacharzyna p. Pęcherz. 

Pachciarka: »Pachtarka = pach- 
ciarka, dzierżawczyni* Ram. 130. 

Pachciarski: » Pachtarzki = pach- 
ciarski, dzierżawny* Ram. 130. 

Pachciarstwo: » Pachtarztwó = 
pachciarstwo, dzierżawienie* Ram. 
130. 

Pachciarz: »Pakciarz« Krak. IV, 
315. Kam. 22. » Pach larz = pach- 
ciarz, dzierżawca* Ram. 130. 

Pachciarzów: » Pachtarzów, pach- 
tarzowy = pachciarzów* Ram. 
130. 

Pachnąć: » Ona odpowiada, że so- 
bie życzy, żeby jej przywiózł taką 
różę, żeby zawsze pachła* Wisła 
VIII, 261. »Te róże były takie, 
co nigdy nie zwiędniały i zawsze 
pachły* ib. 263. »Pachnieć*: »0 
wodzie, co sidem mil pachniała* 



Chełch. II, 33. Imiesłów: »Pach- 
niący*: »Na zielony łące Fijołki 
pachniące* Krak. II, 121, n^ 235, 
zwr. 3. »Na zielonej łące Są kwiat- 
ki pachniące* Kieł. II, 71, n® 
226, zwr. 2. »Dam ja tobie ru- 
mianeckfi jesce pachniącego* Pozn. 
IV, 4, n^ 3, zwr. 2. » Pachniące 
kwiaty* Zb. VII, 6. Stopień wyż- 
szy »Pachniętszy*: »Z pachnią- 
cego ziółka wianyski wijecie. Je- 
sceby my, jesce z pachniętsego 
wiły* Kai. I, 166, n® 160, zwr. 
6—7. II »Póchać*: »Pócha = 
pachnie* Lub. II, 216, n® 28. 
Ii » Pachnąć (myśl.) = cuchnąć, 
o mięsie ubitego zwierza, g iy za- 
czyna się psuć i wydaje zapach 
nieprzyjemny* Pr. fil. V, 823. 

Pachniączki: » Pachniącki * = ga- 
tunek jabłek Zb. XIV. 28. 

Pachnieć p. Pachnąć 

Pach no = zapach: »Ją jeszcze 
pachnem wianek zalatuje* (= je- 
szcze czuje zapach wianka) Kam. 
130 (autor objaśnia: powonienie). 
II »Pachność = zapach, woń 
przyjemna* Rozpr. III, 373. » Wróć 
się, dziewczyno, do ogrodu mego, 
Tam się napachasz ziela majowe- 
go. — Oj cóż mi przyjdzie z tćj 
to pachności* Pauli 150, n° 11. 

Pachność p. Pachno. 

Pachoł p. Pachoł. 

Pacholątko p. Pachoł. 

Pacholczy: » Fojt pacholczy = star- 
szy nad pachołkami* Pr. fil. V, 733. 
• Prawo pacholcze* = bractwa 
kościelne, złożone z dzieci i mło- 
dzieży. Aten. J877, II, 119 (opis). 

Pacholczyk p. Pachoł. 

Pacholec p. Pachoł. 

Pacholę p. Pachoł. 

Pachoł ęlko p. Pachoł. 

Pachoł ic a [). Pachołka. 

P a c h o 1 i c z a k p. Pachoł. 

P a c h o 1 i c z e k p. Pachoł. 

Pacholik p. Pachoł. 



Pacholina 



PachoJ 



Pacholina p. Pachoł. 

Pacholisko p. Pachoł. 

Pachoł i Pachoł = chłopiec, 
młodzieniec: »Ach mój miły pa- 
chole* Maz. V, 298, n® 331, zwr. 
4. >Na bogusławskićm pola Stoi 
dwóch pachołów* Kuj. II, 31, 
n® 161, zwr. 1. »Na sędzińskim 
polu Stoją dwa pacholu* (Id.) 
Kuj. II, 30, n« 160, zwr. 1. Zdrob- 
nienia i zgrubienia: >Pacholę<: 
»0j bo ciebie da uwiedła Tych 
pacholąt zdrada* (= młodzień- 
ców) Kuj. IL 31, no 160, zwr. 7. 
» Wyjechał starosta z chartami na 
pole. Zostawił przy dworze ma- 
leńkie pachole. Żeby dworu pil- 
nował* Kieł. I, 169, nO 303, zwr. 

I. »Jak się to pachole o t^m do- 
wiedziało. Konika siodłało, za pa- 
nem jechało* ib. zwr. 2. || »Pa- 
cholątko* : 3 pp. Im. »Pacho- 
l|tką. Rozpr. IX, 291. »Pac.ho- 
lątką na żajość, A tyn ubogin 
dzieweczką na radość* Aten. 1 877, 

II, 629. » Przykryjcie mu, pacho- 
lątka, tabulowy stół* Zb. IX, 198, 
n® 83, zwr. 5. || »Pacholętko*: 
»S4 tu pacholętka jak świeczki* 
Aten. 1877, II, 629. || »Pacho- 
lec*: » Laskowscy pachołcy* Rog. 
229, n° 463. » Kozielscy pachoł- 
cy* ib. n° 464. » Pachołcy i 
dziewki* Aten. 1877, II, 120. 

• Wasza siostra z pachołcami * 
Kolb. 249, nO 25 n, zwr. 7. »Przy 
grzesnym pacholcu* Zb. IV, 105, 
no 37, zwr. 7. || »Pacholczyk* : 

• Magdalenkę pacholczyki niosą* 
Kolb. 76, no 6 f, zwr. 21. 78, 
n« 6g, zwr. 17 || .Pacholik* = 

1, chłopak, chłopiec, młodzieniec 

2, służący chłopiec: » Lulaj, lulaj, 
pacholiku. Zabili ci ojca w rynku* 
Wisła III, 251. » Pacholiku, ru- 
blów seść Weź, senkarkę na noc 
weź* Maz. V, 299, n^ 331, zwr. 
10. •Napadło ją dwóch pacholi- 



ków* Maz. II, 19, n^ 48, zwr. 2. 

• Zjechało się sto pachoUków* 
Sand. 77, n« 90, zwr. 3. »Trze- 
baby mi, trzeba siedmi pacholi- 
ków* Sand. 158, n^ 197, zwr. 1. 
»W Warszawie na ulicy hej pili 
piwko pacholicy* Maz. V, 299, 
n*' 332. »Tam w Toruniu, w ka- 
mienicy Piją piwko pacholicy* 
Łys. 37. » Siedzi za stolikiem, 
Pije piwko z pachohkiem* Kolb. 
241, n° 25 a, zwr. 12. 244, n^ 
25 d, zwr. 16. Nadm. 163. Toż 
Kał. I, 187, no 212, zwr. 3. Toż 
Wisła III, 250. > Poślę ja pacho- 
łika, by mi z jeden (wianek) dała* 
Oles. 435, no 313. ^Pacholiku, 
na stoliku podaj mi zwierciadło* 
Oles 436, n« 313. .Wyjdź-że, 
wyjdź-że, pacholiku, Za ten nowy 
dwór. Czy nie jedzie, czy nie je- 
dzie Kochaneczek mój* Lub. I, 
255, no 407, zwr. 1. » Otwórzcie 
mu, pacholicy, syroko wrota* Kuj. 
II, 9, n^ 112, zwr. 1. »Nakryjcie 
mu, pacholicy, cyprysowy stół* 
ib. zwr. 2. » Zaprzęgajcie, pacho- 
licy, pojedziem daldj* ib. zwr. 6. 

• KaroUku, pachoUku, Siodłaj parę 
koni* Łys. 22. » Wsiądę na ko- 
nika, Weznę z sobą pachoHka, 
Jadę do domu* Rad. I, 151, n° 
114. »Pacholik = sługa, paro- 
bek* Wrześ. 15 p. w. Pachołek. 

• Pahołik* = sługa, parobek Spr. 
V, 388 p. w. Pachołek. || •Pa- 
choliczek*: »Dyd ja jesce nie 
zbój. Nie zbój, nie zbójnicek. Dob- 
ry pacholicek* Zb. XII, 210, 
n® 1. »Ja sem nie zbójniczek, 
Sforndj matki pacholiczek* Zejsz. 
167, noil9. •Paholiczek*: .Pa- 
holicek* Rozpr. X, 218. »Ja- 
nicku, Janickn, sfórny paholicku, 
Hej ty wiós po borach o każdym 
hodnicku* Rozpr. X, 218. Toż 
Zejsz. 169, no 127. >Pacholi- 
czek = sługa, parobek* Wrześ. 

1» 



Pachołeczek — Pachołka 



15 p. w. Pachołek. »Paholicek« = 
parobek, sługa Spr. V, 388 p. w. 
Pachołek. »Nie uważaj, dziewczę, 
że ja pacholiczek (= służący chło- 
pak)* Zejsz. 55, no 90 i ods 1. 
> Je^ceby óne (konie) Da piękniej se 
były. Zęby pachoiieek nie był do 
nich zgniły. Kiedy pan gospodarz 
Pacholicka budzi, To sie pachoiieek 
U dziewcyny chludzi* Kieł. I, 59, 
no 12, zwr. 7 i 8. || »Pacholi- 
czak«: »Jesceby óny (konie) i 
pidkniejse były, Ale pacholicak 
Irocha do nich zgniły (leniwy)* 
Aten. 1877, II, 624. '|| >Pacho- 
lina«: » Idzie pacholina. Niesie 
kwarle wina* Zb. XII, 224, n® 
142. II »Pacholisko«: »Jest tam 
pacholisko Kieby żyzna sowa, Ja 
do niego zagadam. On do mnie 
ni słowa* Kieł. II, 117, n^ 382, 
zwr. 2. II » Pachołek = chłopak 
(używają tylko w bajkach)* Spr. 
V, 118. > Pachołek a. 'Parobek' = 
młodzieniec, chłopiec* Zb. I, 27. 
»Pacłiołek = młodzian* Rozpr. 
XII, 98. > Pachołek = dorosły 
młodzieniec, kawaler, siara jacy >ię 
o pannę* Pr. fil. IV, 228. »Kej 
był pacłiołkiem, a ona dziewczy- 
ną* (= nieżonatym, kawalerem) 
Wójc. II, 189. 190 » Stare czasy 
naslawają. Co pachołcy pyszni, 
Grejoareczka nie zarobi. Ożenić 
sie myśli* Zb. IX, 230, n^ 173. 
zwr. 1. »Kożdy pod strofom (ka- 
ru) obowiązany pachołek i dziewka 
do procesyje w niedziela iść* 
Aten. 1877, II, 120. »Do nosze- 
nia Iruniny ofiarują się sąsiedni 
gazdowie, jeżeli nieboszczyk był 
gazdą Inb gaździną, a pachołcy, 
jeżeli był dziewką lub pachoł- 
kiem* Wędr. XXVI, 147. »(Dziew- 
czyna) Kośnie do pachołka, a nie 
do kołka* = dla chłopca, nie 
dla drzewa Cinc. 34. n® 749. || 
» Pachołek = parobek* Rozpr. 



XII, 98. Pr. fil. V, 823. Enc. roln. 
II, 818. »Paho^ek = parobek* 
Rozpr. X, 218. > Pabojek = paro- 
bek* Spr. IV, 380. .Pachołek = 
służący* Spr. IV, 347. » Pachołek, 
pahołek = parobek, sługa, *pa- 
holik, paholicek'* Spr. V, 388. 

• Pachołek, pacholik, pacholiczek 
= sługa, parobek* Wrześ. 15. 

• Pachołek plebański* Zb. XII, 
150. » Jeden pachołek pasł konie 
w lesie* Aten. 1877, II, 659. 
»Jechał pachołek z pola, Zajon 
konisie do dwora* Zaw. 93, n^ 
71. » Pachołek zagnał (= pognał) 
konie i pojechał* Zb. V, 190. 

• Wyjrzyjcie pachołcy Za ten no- 
wy dwór* Zb. II. 40, n^ 7, zwr. 
1. II »Pachołek = subjekt ku- 
piecki, czel.-idnik* Wisła IIL 88. 

• Pachołek = terminator* Osip. 

• Pachołek* = jeden z uczest- 
ników gry w 'liszki' Zb. XIII, 
80, n0 8. II »Pachołek = zbójca* 
Goszcz. 131. II » Pachołek = w tra- 
czu, na korbie wodnego kółka osa- 
dzone drewno, na k torem przy- 
mocowaną jest piła* Spr. IV, 309; 
V, 388. II •Pachołki = w koło- 
wrotku dwa słupki, osadzone pio- 
nowo w 'stołku'* Pr. fil. IV, 853. 

• Prządka, chcąc szpulkę podwyż- 
.szyć lub obniżyć, czyni lo za po- 
mocą 'śruby' i 'baby', na której tą 
przytwierdzone 'pachołki' ze szpul- 
ką* Pr. fil. IV, 797 p. w. Baba. 
II » Pachołeczek * : •Wzieni mi wia- 
nek Pachołeckowie* Fed 92, n041. 

Pachołeczek p. Pachoł. 
Pachołek p. Pachoł. 
Pachołka a • Pachoł ica = dziewka 
dworska* Zb. I, 27 p. w. Pachołek. 

• Pachoł ica «= służąca: •Postaw- 
cież mu, pacholice, kobierzec bez 
próg. Postawcież mu, pacholice, cy- 
prysowy stół. Połóżcież mu, pa- 
cholice, bochenek chleba. Połóżcież 
mu, pacholice, kapłon warzony. 



Pachować — Pacierz 



Postawcież mu, pacholice, śkle- 
nicę piwa« Pozn. IV, 9, n® 15, 
zwr 3—7. Lip. 94 — 95. 

Pachować = » rozpychać, rozdy- 
rnać: 'Sić .sie na wódzie pachu- 
je'« Prac. (z nad jeziora Lub- 
stowskiego). 

Pacht: » Pach tu ni dajali szesdzesąt 
tjilarów* (= dzierżawnego) Hilf. 
111. .Pach ta.* Bisk. 16. »Pach- 
ta = dzierżawa* Gazeta Olsztyń- 
ska 1886. no 28. »Pachla = 
dzierżawa, pacht: Te niwf uójc 
wfpuscM jemu w pach ta. Uóni 
tu sedzą na pachce. Tę łączka 
wzęll w pachia'* Ram. 130. 

Pacht a p. Pacht. 

Pachtarczyn: »Pachtarczyn = na- 
leżący do pachciarki* Ram. 130. 

Pacht arka p. Pachciarka. 

Pachtarz p. Pachciarz. 

Pachtarzki p. Pachciarski. 

Pachtarzowy p. Pachciarzów. 

P a c h t a r z ó w p. Pachciarzów. 

P a c h t a r z t w o p. P a c h c i a r- 
s t wo 

Paohtować: »P.ichłowac= dzier- 
żawić, aiendować« Ram. 130. 
»Pachtowa(:« Gazeta Olsztyńska 
1886. no 28. 

Pacia = ćma w czarne i żóHe 
cętki Ust. z Mazowsza. 

Paciaczek p. Pacia k. 

Paciać a »Paćkaó = nurzać 
w czemś rządkiem, np. w błocie, 
ciaściec Spr. IV, 368 »Paćkać 
się = babrać, cedzić, maczać coś 
wieloivrotnie w płynie jakim « 
Krak. IV, 315. >Nieskorne ży- 
dowsko packa się długo z tym 
miodem i dopiero niewiara posed 
utocyć* Wielogłowski, Franek pi- 
janica. || »Paćkać = lepić z gliny* 
Mii. II »Paćkać = mazać* Rozpr. 
Xl 186. .Paćkać = walać, bru- 
dzić* Pr. fil. IV, 228. II »Paciać, 
paćkać = chciwie jeść, nabiera- 
jąc pełno na łyżkę* Święt. » Pać- 



kać = dużo jeść* Rozpr. X, 293. 
Wrześ. Por. P e c k a ć. 

P a c i a k : » Paciak, paciacek = małe 
tłuste dziecko* Spr. IV, 28. || 
• Paciaki = prażone klu.ski* Święt. 

Pacia r a = »zupa mączna na wo- 
dzie* Wisła VIII, 595. »Paciara 
= potrawa z mąki, zasypanej na 
wrzącą wodę, zamieszka, mie- 
szanka* Udz. »Taciarę' — mąkę 
zasypują na wrzącą wodę, mie- 
szając równocześnie mątewką, aby 
się nie potworzymy kluski — je- 
dzą z mlekiem, ze słoniną lub 
z masłem. Jedzą także z kwaśnem 
mlekiem paciarę wystudzoną, co 
wtedy nazywają 'papciuch'* Zb. 
XIV, 24, no 9 »Paciara = na 
rzadko kluski z mąki zalane mle- 
kiem* Prac. (Galicja). » Gaździna 
ujęła ją (mąlewkę) w dłonie i krę- 
ciła nią, jakby robiła paciarę* Ku- 
kuczyn Obrazki i nowelle 33. »Pa- 
ciara = 1, brajka, dziama 2, czło- 
wiek niezgrabny* Pr. fil. IV, 308. 

Paciały = ubranie szkarłatne (?): 
»We winiebym cię kąpała, W 'pa- 
ciały' cię obwijała* Wójc. KI. I, 
236 II »Paciejoty*: » We winie- 
bym cię kąpała, W paciejoty po- 
wijała* Pauli 87. 

Paciejoty p. Pacia ty. 

Paciep = »pole położone ku pół- 
nocy* Udz. »Pod paciep = od 
strony północnej: 'Pod pacićp żyto 
zginęło od śniegu'* Pr. fil. IV, 
233. »Na pod paciep to pole nie- 
dobre* ib. 

Paciepno = » pochmurno, dżdży- 
sto, mglisto* Święt. > Paciepno = 
wilgotno* Udz 

Paciepny=l, » ciepławy* Rozpr. 
VIII, 175. II 2, » posępny, słotny* 
Rozpr. VIIU 231. II »Pole paciep- 
ne* = położone ku północy Udz. 

Pacier p. Pacierz. 

Pacierz i z«lrol)n. Paciorek: »Pa- 
cier= piicierz (Ojcze nasz). Chłop- 



Pacierzować — Pacnąć 



cy szkolni nazywają go także 'sie- 
dmią prośbami'* Zb. I, 31. •Wpa- 
dają gwizdy... do izby i woJają 
basem: *do pacieru', chociaż zwy- 
kle tam mówią *do pacierza'* 
Nadra. 70. »Pdcierze z łatami = 
pacierze przekręcone, z niepotrzeb- 
nymi dodatkami* Spr. V, 389. 
•Djabelski pacierz* p. Djabel- 
ski. > Panie Jezusiczko, paciorki 
Ci polecam* (= pacierz Ci ofia- 
ruję) Spr. V, 389. »Iść do pacierza 
a. na pacierze* = iść do księdza 
na egzamin z pacierza przed ogło- 
szeniem zapowiedzi: > Młodzi ze 
swemi ojcami idą do pacierza. 
Ten gdy zmówią, ojcowie dają na 
zapowiedzi* Rad. I, 206. > Młoda 
para udaje się do księdza 'do pa- 
cierza'* Was. 115. »Po paru 
dniach idą narzeczeni 'do pacie- 
rza'* Zb. XIV, 171. » Parobek, 
już zaręczony, nie chce pójść 'do 
pacierza' z narzeczoną* Zb. XIV, 
148. »Pośli zaraz w sobotę na 
pacierze, a za trzy tydnie było 
wesele* Święt. 404. » Prowadzą 
do pacierza oboje młodych* Lub. 
I, 184. II » Pacierz* = czas po- 
trzebny na zmówienie pacierza: 
• Ludzie w parę pacirzy wykopali 
on rów* Chełch. I, 199. »Nie wy- 
sło i pńcierza, włazi Kaśka do 
izby* Święt. 487. >Ino pacierz* 
= krótko: » Zabawiłam się w kar- 
czmie ino pacierz (tak długo tyl- 
ko, ile potrzeba na zmówienie pa- 
cierza)* Krak. IV, 300. » Przyjść 
do kogo 'na paciorek' = na krót- 
ko* Zb. VIII, 253. »Ja pójdę na 
paciorek, a ty paś dobrze* Zb. 
VIII 304, nO 4. || .Pacierz* = 
paciorek od różańca: » Kupił białe 
pacierze* Gloger Pieśni ludu 97. 
»Co się we środku pacierza znaj- 
duje? — Dziura* (zagadka) Zb. 
VI, 28, no 309. ^Stoi panna na 
górze, opasana w pacirze* (za- 



gadka o beczce i obręczach) Wi- 
sła VII, 151. Toż Krak. IV, 243, 
n® 25. »Paciorz*: »Sloi dzieucha 
w komorze, opadły jo paciorze* 
(zagadka o beczce i obręczach) 
Fed. 380, n® 64. »Paciórek*: 
» Paciorki mowne = koronka, ró- 
żaniec dla liczenia odmówionych 
pacierzy* Swięt. > Paciorka*: » Ocz- 
ko drobne jak paciorka* Mickie- 
wicz Rybka. II » Paciorki = drobne 
koraliki* Mil. || » Pacierz* = kość 
pacierzowa: » Zepsucie pacierza. 
Na tę słabość u dzieci zalecają 
okłady* Święt. 621. || »Pacio- 
ryszek* Konopnicka Na drodze. 

Pacierzować = »modlić się (gdy 
mowa o Żydach)* Osip. 

Paciocha= » mieszanina, np. z gro- 
chu i kapusty* Zb. II, 9. 

Paciorek p. Pacierz. 

Paciorka = część międlicy do 
ołłukiwania konopi: »'Miądlnice' 
('łąka' z 'paciorka') do otłukiwa- 
nia konopi* Fed. 8. 

Pacioryszek p. Pacierz. 

Paciurz p. Paciłrz. 

Paciorek p. Pacierz. 

Paciorka p. Pacierz. 

Paciuk = prosic Zb. V, 167. .Pa- 
ciuk = prosię, świnia* Spr. IV^ 
28 p. w. Paciak. »Pacink = pod- 
świnek* Roczn. 221. Zb. I, 73. 
»Paciuk = karmny wieprzek * 
Święt. >Paciuk = wieprz tuczo- 
ny* Udz. Por. O. 

Packa = 1, » pałka, np. do ubija- 
nia kapusty w beczce* Zb. I, 47. 
II 2, = > klapka do zabijania 
much* Przegląd lwowski 6. 9. 
1892. 

Pacnąć = uderzyć: »Jak mie tęn 
pan pacnął, tak az tu zaleciał* 
Zb. VII, 63, no 122. »To go jeno 
pacnął ręką, tak wielkolud zaraz 
rym jak długi* Bib. Warsz. 1864, 
I, 268. »Z lewice w rence pac- 



Pacok — Pacześny 



nąć« Wisła III, 663. »Pacnąć = 
1, uderzyć kogo w twarz 2, upaść 
na ziemię « Święt. Por. Pacać. 

Pacok = czlerofenigówka , dawna 
moneta pruska Pr. fil. III, 361 
p. w. Bączk. 

Pacuchy = pakuły: »Po wycze- 
saniu otrzymuje się len właściwy 
(przędzę), a na *zelśzkaeh' pozo- 
stają 'kłaki' czyli 'pacuchy' « Wi- 
sła VII, 80. II »Pacuszki.: »Pa- 
cuski = gorsze włókna lnu, 
pozostałe przy czesaniu na gęstej 
szczotce c Mil. 

Pacuk p. Pac. 

P a c u ł = » zawiniątko « : » Przyniście 
'pacu(ł)\ To wds bede racu(J)« 
Zb. XIV, 84, no 2. 

Pacuszki p. Pacuchy. 

Pa c wa = »licho: Tam do pacwyTc 
O. >Cy cie pacwa nadała?* Spr. 
IV, 28. »Paczwa«: »A co to ta- 
kiego jest 'Paczwa'? zapytałem. — 
Grzech, była odpowiedź. — Jak to 
grzech ? — No . . . pokusa, niedo- 
Iry duch* Tyg. ii. 1, XII, 70. || 
»Pdcwa = wyraz obelgi* Rozpr. 
XXVI, 388. 

Pacwić się: > Pdcwić sie = past- 
wić się* Spr. IV, 28. 

Pacyna p. Pecyn a. 

Pacy rycy: »Przysed dwójnidk, po- 
stawił trójniśk; przysed czwordk, 
przewrócił trójniak ; przysed dwój- 
niśk, pacy rycy czwórniaka, nie 
przewracaj trójniśka (zagadka) r— 
przyszła kobieta, postawiła rynkę; 
przyszedł kot, przewrócił rynkę; 
przyszła kobieta, wybiła kota za 
to, że przewrócił rynkę* Zb. I, 
132, no 38. 

Paczapka = » narzędzie do cze- 
piania wiader z wodą, korzemio- 
sło* O. 

Paczek p. Paczka. 

Paczesie p. Pacześ. 

Pacześny p. Pacześny. 

Pacześ = » kłaki lniane, lepsze od 



zgrzebl* Spr. IV, 309; V, 389. 

• Pacześ a. Pakop* = gatunek 
przędziwa średniej wartości Krak. 
I, 182 ods. (opis). » Pacześ a. Pa- 
czesie* = 1, przędziwo średniej 
wartości, otrzymywane z włókien 
lnu, znajdujących się pod 'kła- 
kami* 2, średnie płótno, cieńsze 
od 'tłuścinnego', wyrabiane z przę- 
dziwa tej samej nazwy* Zb. VIII, 
261. » Grube, zgrzebne płótno zo- 
wie się paczesne, pacześ* Pozn. 
I, 98. II »Paczoski = poplą- 
tane włókna lnu, otrzymywane 
przy czesaniu takowego* Osip. 
jl » Pacześnina = gruba tka- 
nina z paczosek* Osip. »Paceś- 
nina = grube płótno, używane 
na ścierki, płachty, wyrabiane 
z pacuszków* Mil. »Przy czesa- 
niu lnu na ręcznej szczotce wy- 
czesują się 'paczesie', z których 
przędą grubsze nici i wyrabiają 
z nich 'paceśninę'* Pr. fil. IV, 
853. »Pacześnica* = płótno grub- 
sze od kużelu, a cieńsze od pa- 
kulnicy Ust. z Litwy. 

Pacześkowy: » Płótno pacześkowe 
= cieńsze od płótna pacześnego, 
zgrzebnego* Parcz. 

Pacześnicap. Pacześ. 

Pacześnina p. Pacześ. 

Pacześny i Pacześny: » Płótno 
paczesne = robione z paczesi, 
tj. kłaków lnianych, lepszych od 
zgrzebl* Spr. IV, 309; V, 389. 

• Pakuły czeszą się osobno i otrzy- 
muje się z nich jeszcze dwa ga- 
tunki włókien: jedne 'paczesne*, 
drugie zaś 'zgrzebne'. Z pierw- 
szych robi się później paczesne 
płótno, z drugich zgrzebne* Zb. 
X,209. >Paceśne płótno = zgor- 
szego lnu* Udz. »Paceśne płótno 
= grubsze i rzadsze, niż konop- 
ne, a cieńsze i gęstsze, niż zgrzeb- 
ne* Swięt. p w. Paceśny. »Pa- 
ceśny = (o płótnie) gruby* Rozpr. 



8 



Paczka — Padać 



IX, 211; XI, 186. »Grube, zgrzeb- 
ne płótno zowie się paczesne, 
pacześ« Pozn. I, 98. »Jakąześ mi 
chustkę dała, Z pacesną łatką* 
Pozn. II, 258, no 99, zwr. 8. 
• Pacześny (= z paździerzy) far- 
tuszek* Kuj. I, 306, no 82, 
zwr. 8. »Paezesny« (autor pisze 
'poczesny') Pr. fil. IV, 804 p. w. 
Cecha. II » Czasem przenośnie mó- 
wią 'paceśna' o dziewce lepszej 
i zamożniejszej, np. piosenka we- 
selna: 'Hejże ino, hejże ś niom, 
S tom dziwcynom paceśnom, Co- 
by była sceśiiwa. Jako kura nieś- 
liwd'« Spr. V, 389. 

Paczka: »Paczek = paczka* Rozpr. 
XII, 20 i 46. »Z kieszeni dobył 
mały paczek* Chodźko Pam. kwest, 
(wyd. 1894 r.) str. 28. || »Paczki 
a. 'pekele' (z żydowska) = lowary 
przemycane* Osip. || »Paczki = 
pnie jodłowe porznięte w kawałki 
długości zwykłych gontów* Spr 
IV, 359. 

P^aczkarz ^ » trudniący się prze- 
noszeniem towarów defraudowa- 
nych, defraudant, kontrabandzi- 
sta* Osip. II » Paczko wóz = kon- 
trabandzista, który 'paczki' wozi* 
Roczn. 221. 

Paczkowóz p. Paczkarz. 

P a c z o s k i p. P a c z e ś. 

Paczta p. Poczta. 

Paczwa p. Pacwa. 

Paczyna = » wiosło duże* Pobł. 
61. »PaczJ^na = wiosło duże 
(tratwowe)* Ram. 130. » Paczy- 
na* ( ) Hilf. 174 p. w. Paj- 

czina. »Pajczyna (~^~'), pajcz^na 
( )* = wiosło Hilf. 174. 

Paczyna p. Pecyn a. 

Paczynka?: » Paczynek pełno na- 
przędzione wrzeciono* Zbigniew, 
Niecnota 224. 

Padka p. Paca. 

Paćkać p. Paciać. 

Pada p. Patek. 



Padaczka= » wielka choroba, ka- 
duk* Osip. II »Padlica*: .Ś. Wa- 
lenty, patron chorób i padlicy* 
Krak. IV, 284, no 1024. 

Padać: 3 os. Ip. cza.su teraźniej- 
szego »Padze* Rozpr. XII, 67. 
> Deszcz padze* List. od J. Bystro- 
nia. Archiv 474, n® 21. Nieoso- 
bowo: »Nieraz się przytrafia, co... 
ani pada; ani pogoda, jeno smar- 
ce* Kam. 26—27. »0 deszczu 
mówią nieosobowo 'pada' a. 'pa- 
dze'* Tyg.il. 2, XIV, 185. >Jak 
padze na Boży stąpieni, to je 
drogi koński pierdzeni (= trudno 
o konie do polnej roboty)* Rozpr. 
XII, 78. »Na cały las padze, a na 
sztyry jedliczki ni* (zagadka o wy- 
mieniu krowy) Rozpr. XII, 84, 
n® 7. II »Padać« = wypadać: 

• Wtedy jednako pada niedobrćm 
panu, jakby i chłopu* (= na 
złe wychodzi) Kam. 48. »Im za- 
jedno na to pada* (= tak wy- 
pada) Kam. 85. || »Padować*: 

• Król Sobiecki kazaj wszystkiemu 
wojsku krzyżem padować* Cisz. 
I, 15, n^ 13. »Padują liście na 
wszystkie strony* Wisła V, 934, 
n<> 1. II > Padać a. Padać się* 
= dostawać krost, wrzodów, ro- 
pieć, jątrzyć się: » Padać się = 
pękać, odpadać: 'Ciało lub skóra 
pada się, czyli psuje, pęka, od- 
pada wskutek ran, chorób, odle- 
żenia* Pr. fil. IV, 853. » Wymiona 
parszywieją, wymiona padają, tj. 
krosty się jej (krowie) robią po 
wymionach i cyckach* Zb. V, 119, 
n<* 121. » Dotknięcie padałca spra- 
wia, że ciało 'pada się' czyli ją- 
trzy* Zb. I, 105. » Jeżeli niedź- 
wiadek uroni mocz swój na ciało 
ludzkie, to będzie się ono 'padać' 
czyli jątrzyć* ib. 106. > Ciało się 
pada, gdy (padalec) ukąsi* Pobł. 61 
p. w. Padalc. || > Padać się* = 
boleć: »(Kto po raz pierwszy na 



Padać — Pagować 



9 



wiosnę zobaczy bociana, powinien) 
usiąść na no^ch, aby się w le- 
cie nie padały* Zb. V, 108, 
n« 14 

Padać p. Powiedzieć. 

Pad a lec = »iratunek żmii pospo- 
litej, najmniejszy* Pr. fil. IV, 853. 
.Padawiecc Wisła VIII, 360. Cer. 
»Padawice« = padalce Rozpr. 
IX, 202. 221. II .Padawiec, pa- 
da wica = złośnik, gwałtowny czło- 
wiek: 'ej to wściekła padawica, 
taka naremnd, co bićda do nij 
przystiipić* Spr. V, 389. 

Padalenia p. Padaleniec. 

Padaleniec i Padalenia: ^A 
przede dworem jest kamiń, Pa- 
dalenia siedzi na nim. Przyszed 
do nij padaleniec I zapytał się 
o wieniec* Kuj. I, 260, n® 24, 
zwr. 2 (zap. zepsucie zam. Po- 
doleniec, Podolanka). Por. M a d a- 
lenieć. 

Padalica = » wszystko, co wyrasta 
z nasion samosiewnych* Roczn. 
221. » Padalica = żyto, które 
samo wypada z kłosów, wschodzi 
i dojrzewa* O. » Padalica = owoc 
niedojrzały, spadły z drzewa* Petr. 

Padaliczny: >Nie jest to mak 
zwyczajny, ale samosiejny, pada- 
liczny* Źb. III, 97, no 17. *Na 
Pobereżu i PoHolu często na drugi 
rok zbierają drugi plon z wysy- 
panego ziarna, zwany padalicz- 
nym* Krasz. Wsp. Woł. II, 91. 
II » Dzieci z niepraw«*go łoża zo- 
wią się *padalicznemi'* Roczn. 
221 p. w. Padalica. 

Pad anki = jagody, które same opa- 
dły Ust. od Święcian. 

Padawica p. Padalec. 

Padawiec p. Padalec. 

Pad' ku mój! = » wykrzyknik w ra- 
zie nagłego odebrania wieści nie- 
szczęśliwej o pożarze, śmierci czy- 
jej itp.« Roczn. 221. 

Padlica p. Padaczka. 



Padło = » ścierwo* Osip. » Padło 
wietrząc, wilk gdzieś wyje* Pol, 
Pieśń o ziemi. 

Padną p. Panna. 

Padol p. Padół. 

Padół = dolina, nizina, wąwóz: 
• Przy jednym padole, Przy jednćj 
dolince Siedzi tam landwera* Rog. 
9, n® 16. »Nie bójta się pana, 
Bo go podzióbała Na padole ka- 
nia* Wisła VII, 190. .Padol*: 
»Na padołu świata błąkający sie* 
Wisła VIII, 486. .Pądoł = wą- 
doł, wąwóz, padół* Rozpr. XVII, 
92. »Pąd()ł = padół, wąwóz* 
Święt. » Zagnali w padoły* Swięt. 
394. »Przysed w wielkie padoły, 
co w nich było bajoro* Święl. 
387. » Zapędził się za tą świnią 
aż w dalekie pola, dopóki mu 
nie znikła w padołach* Święt. 
458. II .Padół a. Dół = mała stu- 
dzienka, której wody używają 
tylko do pojenia bydła* Rozpr. 
X, 275 p. w. Dół. II .Padół, po- 
dół, podołek = miejsce na przy- 
jęcie ciężaru w podniesionym far- 
tuchu* Kolb. słown. .Nabrałabym 
go (złota) choćby dwa padoły, 
Gdyby mnie matula puściła do 
swej komory* Wójc. I, 79. || . Pa- 
dol* = nazwa psa Zb. XIV, 27. 

P a d u c h ^ . złodziej * Zb. II, 9. por. O. 

Padź = .słodka substancja, która 
się w kwiatach znajduje, a którą 
pszczoły na robienie miodu zbie- 
rają, miodowica* O. 

P a f n ą ć = uderzyć: .Czarna krówka 
w nos mnie pafnęła* Wilkoński 
Ramotki V, 305. 

Pagac p. Pajac. 

Pag aj = .chleb, i wogóle zakalco- 
wate pieczywo* Spr. V, 139. 

Pagórek p. Pagór. 

Pagować= .na kogo uwziąść (tak 
zam. uwziąć) się, instygować, ząb 
na kogo zaostrzyć, np. 'pagował 
go przed panem, żeby go zgubić'* 



10 



Pagór — Pajtasz 



Kuj. II, 274; Bib. Warsz. 1860, 

IV, 628. 

P a g ó r = . pagórek < Pr. fil. IV, 228 ; 

V, 823. »Przydę na pagór za 
\vsią« Krak. IV, 108. »Ty rudaw- 
ski dworze, Stoisz na pagórze « 
Rud. 132, nO 30. || »Pagorek<: 
^P^zyjechdł pod pagórek, konie 
nie mog^y wyciągnąć* Święt. 
447. 

Pagródka p. Pogródka. 
Paiczyna p. Pajęczyna. 
Paj= » podział łupu, zdobyczy* O. 

II »Paj« p. Pajda. 
Paja = »pysk< Rozpr. IX, 211. 

• Paja = (rub.) gęba, usta* Święt. 

• Paja = gęba* Udz. 
Pajac: *Pagac* Spr. IV, 380. 
Pajączek p. Pająk. 

Pająk: »Pajk« Pobł. 61. Ram. 130. 
Hiif. 138. II » Pajączek*: >Za- 
jęce uszka (konwalje) czyli pa- 
jącki* = wzór na pisankach Wisła 
VIII, 363. 

Pajcu-bajcu: »Pajcu-bajcu robić 
= aby zbvć, aby abv« Pr. fil. 
V, 823. 

Paj czy p. Pajęczy. 

Pajczyna p. Paczyna. 

Pajczyna p. Pajęczyna. 

Pajd p. Pajda. 

Pajda = » kawał chleba* Spr. V, 
118. Zb. II, 9. Pr. fil. IV, 228. 
Pleszcz. 40. Krak. IV, 310 p. w. 
Kromka. » Pajda, chleba pajda = 
kawał chleba; wyraz stosowany 
tylko, gdy mowa o chlebie* Parcz. 

• Pajda chleba = kawał chleba, 
gier.* Krasn. 306. »Pajda = ka- 
wał: 'Taki pajdy chleba toby i 
pies nie zjad, a cóz dopiro pdn'< 
Pr. fil. III, 311. »Pajda = spory 
kawałek u krojonego (z bochenka) 
chleba* Kolb. rękop. » Pajda = 
wielka kromka chleba* Święt. 

• Pajda (aulor pisze *pojda') = 
wielka kromka chleba* Udz. •Wy- 
nieśli chleba pajdę i do tego cztery 



grosze* Dygasiński Beldonek 39. 
II » Bajda*: •Duży kawał odkra- 
janego chleba ma tu nazwę: bajda, 
pajda* Chełm. I, 60. Zdr. .Baj- 
deczka* Bar. 145. || »Paj, pajd« 
Pobł. 17 p. w. Fajt. Por. Fajt. 

Pajdować= •spory kawałek chle- 
ba sobie ukroić* Kolb. rękop. 

Paj erki = »dójniczki (= doniczki) 
do kwiatów* Zb. II, 9. 

Pajęcza p. Pajęczyna. 

Pajęczy: •Pajczy : Tajczd nitka. 
W pajcz^ch secach'* Ram. 130. 

Pajęczyna: » Pajęcza*: •Gdym 
meble już wyprzedał, pajęcze mam 
z gołych ścian* Pozn. V, 75, n* 
130, zwr. 2. »Pajiczfna* Ram. 
130. •Pajicztna* {—) Hilf. 138. 
174. •Pajczyna* Hilf. 174. •Pai- 
czyna* Hilf. 138. 174. II •Paję- 
czyna* (myśl.) = rodzaj sieci 
Prz. ludu VI, 126. || .Pajęczy- 
na* (złodziejs.) = 1, bielizna 2, 
płótno. 

Pajk p. Pająk. 

Pajkus p. Parikus. 

Pajować = > krzyczeć, wymyślać* 
Święt. 

Pajować się = ^zdobycz między 
sobą dzielić* O. 

Paj s ki p. Pański. 

Pajskie p. Pańskie. 

Pajsłwo p. Państwo. 

Pajszczyna p. Pańszczyzna. 

Paj ta = »bróg* Spr. IV, 28. Rozpr. 
XVII, 24. »Pajta = szopa na 
polu* Rozpr. XVII, 24. 

Paj ta s p. Pajtasz. 

Pajtasiek p. Pajtasz. 

Pajtasik p. Pajtasz. 

Pajtaska p. Pajtasz. 

Pajtasz=» towarzysz* Rozpr. XVII, 
24. II » Paj tasz a. Pajtas = 1, 
pogardl. dziecko 2, mający krzywe 
nogi Pr. fil. IV, 228; V, 823. 
Rozpr. XVII, 82. || •Pajtas = 
mówią o niewielkim chłopaku* 
Spr. V, 389. . Pajtas = chłopak* 



Pajtaszyć — Pakop 



11 



Wrześ. 15. »Pajtaś = chłopiec, 
który pierwszy raz spodnie wdzieje < 
lldz. »Pajtaś, pajtasi, pajtaśki = 
małe chłopaki* Rozpr. X. 293; 
XVII, 24. » Juhasi, pajtasi, złd 
nowina na was* Rozpr. X, 262, 
n® 26. Zdrobn. »Pajtasik = mały 
chłopak, trzymający się jeszcze 
matulinej kiecki* Spr. V, 139. || 
• Pajtasz = pajac, komicznie wy- 
glądający* Kolb. rękop. || »Paj- 
taś = przezwisko mieszczanina, 
nicpoń* Święt. || »Pajtaska = 
towarzyszka* Cer. 

Pajtaszyd=» kamracić się « Rozpr. 
XVII, 24. Por. S pajtaszyć. 

Pajtaś p. Pajtasz. 

Pajtuś = połajanka: »Szelma Wę- 
grzyn, ajtuś, pajtaś* Wisła VI, 569. 

Pak = smoła: » Przylepiał do dna 
kawał paka* Chełch. II, 20. •Pa- 
ka* List. od J. Sembrzyckiego. 
.Pach* Wisła III, 88. List. od 
J. Sembrzyckiego. »Pach = szew- 
ska smoła* Krasn. 306. 

Pak p. Paka. 

Paka: »Pak*: » Wiązkę rzeczy, a. 
też skrzynię do rzeczy, nazywają 
w Królestwie 'paką' w rodzaju 
żeńskim, na Litwie zaś *pakiem' 
w rodzaju męskim* Wal. 61 (wyd. 
1). »Nim się przez komorę Z pa- 
kiem grzechów mych przebiorę* 
Odyniec, Mój kardynał. || >Paka 
a. Hela ^ skrzynia do wożenia 
kartofli* Kuj. II, 271 p. w. Hela. 
>Paki na kapustę i zboże* Krak. 
I, 156. 

Paka p. Pak. 

Pakaś p. Pakaż. 

Pakatela = bagatela Rozpr. XII, 41 . 

Pakazie p. Pakaż. 

Pakaż = » bagaż* Rozpr. XII, 41. 
» Pakaś = bagaż* Rękop. I. Ko- 
pernickiego. » Pakazie :=n towary* 
Rozpr. XVII, 92. . Pakazie (lekc.) 
= towary, pakunki* Święt. 

Pakciarz p. Pachciarz. 



Pakczyd się: > Pakcyd się = gro- 
madzić się, zbijać się w kupę 
(o owcach)* Wrześ. 16. Toż Spr. 
V, 389. »Owce się pakcą, jak jes 
gorąc (= gromadzą się dla wy- 
poczynku)* Rozpr. X, 294 p. w. 
Pakcyć sie. 

Paklak p. Pakłak. 

Paklakowy p. Pakłakowy. 

Pakle pie Ip. i Im. = »odpady lnu* 
Nadm. 150. »Sedzy kukła pód 
paklepiem* ib. »Paklepie = naj- 
gorsze włókna, spadające przy 
klepaniu lnu* Mil. »Paklepie = 
pakuły, czyli to, co odchodzi przy 
'klepaniu' konopi, a nawet lnu* 
Pr. fil. IV, 853. »Paklepie a. 'pa- 
kuły, pakule' = kłaki wyczesane 
ze lnu i konopi* ib. p. w. Pa- 
kuły. »Z paklepi, jako niezdatnych 
do żadnej przędzy, kręcą tylko 
postronki do u wiązywania bydła* 
ib. p. w. Paklepie. || >Poklepie 
= resztki, pozostałe po oklepa- 
niu lnu* Chełch. H, 150. »Dała 
jy takich poklepi, lakigo świń- 
stwa ze lnu* ib. 71. » Kazała jy..., 
zęby te poklepia sprzędła* ib. 

Pakłak »a. Paklak = 1, grube 
sukniiiko, prosie sukno a. płótno 
2, odchód od lnu a. konopi, 'osmy- 
czyny'* O. » Suknia z pakłaku* 
Wójc. II, 367. .Paklak = gruba 
tkanina z pakuł na worki* Osip. 

Pakłakowy: » Paklakowy = pa- 
kłakowy, parciany* Pr. fil. V, 823. 

Pakłopie p. Pakop. 

Pakolka = kobiece ubranie gło- 
wy: >Na głowie pakolka ustro- 
jona kwiatami* Maz. V, 39. 

Pakop a. »Pacześ* = gatunek 
przędziwa średniej wartości Krak. 
J, 182 ods. » Pakop m., pakopie 
n. = włókno poślednie z przę- 
dziwa* Krak. IV, 315. >Pakło- 
pie*: »Wzięna wsyćkie te pakło- 
pie, co miała z nich prząść, i wpa- 
kowała do cebra* Krak. IV, 219. 



12 



Pakość — Palanlować 



Pakość = » złość, coś złego, przy- 
krość: *a ten Twardoski ciągle im 
robi takie pakoście'« Pr. fil. V, 
823. »Aby mu ten drugi prepi- 
nator nie robił pakości (= na 
złość)* Kam. 91—92. >Na pa- 
kość robić == robić na złość « 
Pr. fil. V, 823. 

Pakośnik = » psotnik* Petr. || 
• Pakośnik a. Paskudnik = cho- 
roba krowy, odęcie* Zb. VIII, 253 
p. w. Paskudnik. » Pakośnik = 
odęcie z białą lub czarną krostą 
na boku* (może raczej 'na oku'?) 
Zb. V, 123, nM74. . Krowa ma 
'pakośnik', tj. odęcie i do tego na 
oku białą, twardą krostę* Zb. VI, 
297. »Pakośnik = choroba oczów 
u bydła* Zb.X.253ods. » Pocierają 
bydłu oczy miodem, żeby 'pakoś- 
nika nie zarywało'* Zb. X, 213. 
»Krzyżownik dla bydła — 'jeżeli 
p:ikośnik ma, to odpływa'* Wisła 
II, 606, no 25. » Pasterze, kiedy się 
bydło gzi, wołają: Siedzi żaba na 
ogonie, Pakośnika załapuje* Zb. 
X, 253. 

P a k o w a ć = » jeść « Rozpr. XI, 1 86. 
Ust. z różnych stron. 

Pakuła i Pakule p. Pakuły. 

P a k u i a k : » Pakuljik ^ powróz z pa- 
kuł* Pr. fil. V, 823. II »Pakulak 
= mający włosy rozczochrane, do 
pakuł podobne* Osip. 

Pakularz= przezwisko szlachcica 
wieluńskiego Łęcz. 9, ods. 

Pakule = »duże polne myszy* 
Maz. V, 53. 

Pak ulic się = strzępić się: »Gdy 
nitka po zerwaniu jej 'pakuli się', 
to (jest) wełna* Wisła VII, 80. 

P a k u 1 n i c a = płótno najgrubsze 
I st. z Litwy. 

P a k u 1 n V ::= » pakułow v « : » Koszula 
pakulna* Zb. XI, 247 i 248. 

Pakuły a. > P a k u 1 e , P a k 1 e p i e 
= kłaki wyczesane ze lnu i ko- 
nopi* Pr. fil. IV, 853. .Pakuły 



= krótkie kłaki przy międleniu 
odchodzące* Rozpr. XX, 432. 
>Jak mu się (buty) rozlćzą, to je 
ściąga zajedno, póki nie pójdą 
w pakuły* (= nie zedrą się) Kam. 
20. » Pakule* Petr. Ust. z Litwy. 

• Nalazła w pościeli żabę ususzoną 
i schowała, w pakule zawinąwszy, 
w świronku* Juc. 73. » Pakuła* 
(Ip.) Petr. 

Pakura== suszarnia Ust. ze Żmu- 
dzi. 

Pal: »Pal ^ paliwo, palenie: 'drze- 
wo na par* Rozpr. XXVI, 388. 
Spr. IV, 326. II »Pal = w sta- 
roświeckim piecu bieganym miej- 
sce, gdzie się ogień kładzie* Spr. 
V, 389. 

Pal : » Porwał za pal (= kół) i śmis- 
nął (= rzucił) nim jednęm ma- 
chem iio tego draba * Zb. VII, 59, 
nO 120. .Pala* O. 

Pala p. Pal. 

Palacz: » Palacz wdpna* Ust. z Ja- 
worza 1891. 

Pałać p. Palić. 

Palamenter p. Palamęter. 

Palamęter (z Parlamentarz) = 

• człowiek przemyślny, przebiegły* 
Spr. IV, 326. Rozpr. XVII, 51. || 

• Palamenter = zdolny, ale próż- 
niak, urwisz* Udz. » Palamenter 
= włóczęjza, rozpustnik, lekko- 
myślny* Święt. 

Pal ani ca: »Palanica (Podole), Pa- 
lanyca, Palenica (Ukr.) = placek 
z żytniej mąki, podpłomyk: 'Czę- 
stuje wódeczką, daje świeżutką 
palanicę'* Sowiński. » Palenica = 
placek* O. » Obchodzi się pole 
z palanicą lub pirogiem* Zb. XIII, 
193, no 210. > Każdy gospodarz 
obowiązany dać (kolędnikom) po 
dwie palanicę* Zb. V, 67. Por. 
Palonka. 

P a 1 a n k a p. Palenka. 

Palan to w ać = •bić* Bib. Warsz. 
1898, III, 437. .Przed nią stoją 



Palanyca — Palec 



13 



pokorni słudzv, a ona ich palan- 
tujec Glin. III, 67-68. »Palen- 
lować = policzkować lub kijem 
kogo okładać* Osip. || »Palan- 
tować = hałasować, krzyczeć 
w niebogłosy* O. 

Palanyca p. P a 1 a n i c a. 

Palarnia = »gorzelnia« O. Pr. Gl. 
IV, 285. »W znaczeniu przenoś- 
nym o pijaku: To też je pa- 
larnia'. Pr. fil. IV, 285. II »Pa. 
larnia* = pokój do palenia ty- 
toniu, fajczarnia Ust. z Warszawy 
1899 r. 

P a 1 a r u s p. Paraliż. 

Pa I ar u sz p. Paraliż. 

Palarz: »Palarz = 1, palacz 2, 
(obelż.) zasmolony, zabrukany, nie- 
chluj« Swięt. » Chodzi, jak pa- 
larz* Święt. 671, nO 275. 

Palączka: » Palącka = rana do- 
tkliwa « Święt. »Wsyćkimem se 
podarunki dała: Jednemu paląckę 
na r4ckę...« Święt. 206, n^ 42. 

P a I ą s e k p. Palec. 

Palca p. Pal i ca. 

P a 1 c a n t p. Palcat. 

Palcat: » Palcant = kij < Rozpr. 
XXVI, 388. 

Palcaty p. Palczasty. 

Palczasty: > Palcaty • Spr. IV, 
326. 

Palczatka = rękawiczka o pięciu 
palcach Chełm. 1, 49, ods.4; II, 241. 
O. Ust. z Litwy, Ukrainy. >Pal- 
czatki = rękawiczki z palcami* 
Pr. fil. V, 823. »Palcalki = rę- 
kawice z palcami* Pr. fil. IV, 277. 

P a I c z y k p. Palec. 

Pal czyś ko p. Palec. 

Palec: » Palec na twa gęba. Palec 
na twa cnota* (pogardliwy sposób 
mówienia) Archiv VIII, 472. » Pa- 
lec na twą gębę, Palec na twą 
cnotę, Nie będę ci wierzyć. Aż 
będzie ogłoska (= zapowiedź)* 
Rog. 93, n® 167. »Trzepjił pacierz 
na palcak* (= w braku koronki 



rachował pacierze na palcach) 
Zb. VII, 65. II > Palie* Rozpr. 
VIII, 75. Pr. fil. V, 823. Chełch. 
I, 18. »Ten palie prys (= prysł) 
pod twoje łóżko* Chełch. I, 20. 

• Twoich ojców znum, jak swój 
palie* Chełch. I, 141. »(Sygnet) 
wetchnoł na palie* Kuj. I, 141. 
2 pp. Ip.: »Palica* Rozpr. IX, 
151; X,246. Zb. V, 190, n«2; VIII, 
312, nO 10. Święt. 335. Krak. IV, 
70. Kuj. 1. 138. 141 ; II, 283, n0 47. 
Kozł. 355. Chełch. 1, 18. 20. ^Pkli- 
ea* ( — -) Rozpr. VIII, 184. 6 pp. 
Ip. »Palicem* Rozpr. IX, 151. 
Kuj. I, 192, Chełch. I, 18. 20. 

• Kiwa palieem na niego* Krak. 
IV, 70. »Nie popychają igjy śre- 
dnićm palieem, jćno insym* Cisz. 
I, 126. (Obok tego: »Mśm nawet 
palec jei ze sygnetem* Cisz. I, 
126). »P^icem'* (-—) Rozpr. 
VIII, 184. 7 pp Ip.: »Na palicu* 
Zb. X. 309, n'> 264, zwr. 2. Cisz. 

I, 282. Święt. 371. 417. Chełch. 

II, 97. Kuj. I, 130. >W palicu* 
Rozpr. IX, 151. .W palicu* (—'-') 
Rozpr. VIII, 184. »Nie taras mi 
pfió palicu* Rozpr. IX, 193. 1 pp. 
Im. »Palice* Bib. Warsz. 1860, 
IV, 628. Rozpr. IX, 151: X, 246. 
Spr. V, 389. Zb. VIII, 253. Sand. 
264. Kuj. II, 274. Fed. 404. Mil. 
Parcz. Udz. »Palico* (~^"") Rozpr. 
VIII, 184. Spr. IV, 28. 4 pp. Im.: 
>Uobe(nijcie palice* Rozpr. IX, 
196. » Poobcinały se palice w no- 
gak* Zb. V, 232,*n« 35. .Niechże 
wyzują prawe buty, cy óni mają 
wszystkie [)alice« Cisz. I, 193 — 
194. »Ze złości jaz palice gry- 
zie* Chełch. I. 288. » Wzion w pa- 
lice igłę* Chełch. I, 63. »Obieśmy 
z Kaśką palice pourabiały, nogi 
zachodziły* Sewer. 2 pp. Im. »Pa- 
liców* Rozpr. IX, 151. »Paliców 
u ręki nie żałuj* Sand. 29. »Śte- 
rech braci mają po dwanaście pa- 



14 



Palecznik — Palendryka 



licówc (zagadka o kołach i spry- 
chach) Cisz. I, 337, n<> 136. 3 pp. 
Im. >Palicom« Rozpr. IX, 151. 
.Pilicom* (—^) Rozpr. VIII, 184. 
6 pp. Im. »Palicami« Rozpr. IX, 
151. Wisła VIII, 272. .Pilicami* 
{-—) Rozpr. VIII, 184. .Pali- 
cami wytykają* Kozł. 85, n® 14. 
»Coby i ciebie we wsi nie wy- 
tykali palicami* Kam. 114. .Go 
ojciec stracił, to syn odrobi. Gzem? 
odezwał się żałośnie, temi dzie- 
sięcioma palicami?* Sewer. >Rę- 
kawicki z palicami* Kozł. 123, 
n® 53. 7 pp. Im.: .W palicach* 
Rozpr. IX, 151. .W pilicach* 
(—-^) Rozpr. VIII, 184. .Poszła 
cichuchno na palicach* Kuj. I, 
120. .Posja za niem na palicach* 
Cisz. I, 83. II .Gzarci palec* p. 
Czarci. Por. Djabli palu- 
szek. II .Sznurówka... zapinana 
na tak zwane palce, tj. podługo- 
wate kliniki* Pozn. I, 72. || .Pa- 
lec* = część stępy nożnej: .Li- 
war (stępy nożnej) oparty jest na 
palcach* Lub. I, 85. ||. Palec = 
ząb drewniany u koła w maneżu 
lub mijanie, zwykle z drzewa gra- 
bowego* Pr. fil. IV, 854. .Pal- 
ce = grabowe zęby w kole młyń- 
skiem, obracające cewie* Spr. V, 
139. II .Palice = części pługa, 
inaczej 'rozsochy, sochy pługowe, 
rękojeści, klęki, rogacze** Pr. fil. 
IV, 229. II Zdrobn. .Palczyk* 
Ust. z Litwy. .Żona twoja miała 
syna i sama go zjadła, tylko ka- 
wałek palczyka odebrałam* Zb. 
XII, 58, no 84. || .Paluszek*: 
.Palusiek*: .A ja do nidj na pa- 
luśkach* Rog. 247, no 500. .Pa- 
ląsek*: .Zabij nam, panie, i gąs- 
ki. Bośmy sobie pokaleczyły pa- 
ląski* Wójc. II, 380. || .Palu- 
szek * = imię bajecznego chłopca, 
małego jak palec: .0 Paluszku, 
co go krowa zjadła* Cisz. I, 176. 



II .Djabli paluszek* p. Djabli. 
Por. Czarci palec. || .Paluszki 
= kluski małe podługowate bez 
maku* Zb. XIV, 24. .Paluszki 
= kluski z makiem* Wisła VI, 
229. .Paluszki = kluski podłu- 
gowate, osypane makiem* Wisła 
VII, 75. .Paluszki z ciasta z ma- 
kiem* Zb. XIV, 39. P. jeszcze: 
Wisła II, 815. Por. Ś lizy ki. || 
.Paluski« = odmiana gruszek 
Zb. XIV, 28. II .Paluszki = od- 
miana kartofli tak zwana dla swe- 
go długiego kształtu* Pr. fil. V, 
974. .Paluski* = odmiana ziem- 
niaków Zb. XIV, 26. II .Pa- 
luski* = jakaś roślina Was. 14. 
II . Palc(z)ysko = zgr. palec: 
'wtyka swoje brudne palcyska 
w jego złotą tabakierka* Pr. fil. 
V, 823. II .Paluch = duży pa- 
lec w rękawicy* Krak. III, 10. 

Palecznik = .naparstek* Pobł. 
62. Ram. 130. Hilf. 176 p, w. 
Pole. 

Paleczny == przym. od .Palec* 
(=ząb w kole młyńskim): .Pa- 
lecne koło, we młynie pod 'pój- 
dem' = koło nabite kołkami, które 
wprawiają w ruch 'cewi\ osa- 
dzone na wrzecionie, obracającem 
kamień młyński* Spr. IV, 309; 
V, 389. 

Paledran p. Palendron. 

Palegraf p. Paragraf. 

Palele = .kapelusz (do dzieci)* 
Spr. IV, 28. 

Palendron = suknia księża: » Przy- 
szło mu raz do głowy... ubrać się 
po kanonicku Przedzierzgnął się 
tedy w palendrony, mucety, ro- 
kiety* Bar. 63. .Palendron* Pr. 
fil. V, 974. II .Paledran = ro- 
dzaj sukni księżej, sutanny bez 
guzików, noszonej na innej lek- 
kiej jedwabnej sutannie* Pr. fil. 
V, 974. 

Palendryka == jakaś roślina : 



Paleneczka — Paleń 



15 



• Wiję wianki z ruleczki I z drob- 
nej palendryki* Sień. 270, n^ 13. 
Por. Kolęd r a. 

Paleneczka p. Palenka. 

Palenica p. Pałanie a. 

Palenisko: » Palenisko = 1, na- 
lepa w kuźni 2, miejsce, w k to- 
rem ognie palono* Święt. »Pd- 
lenisko (w kuźni) = nalepa do 
rozżarzenia węgli za pomocą mie- 
cha, który na nią wystaje* Święt. 
32. II » Palenisko = miejsce, na 
którym ogień się pali przy goto- 
waniu i na którym jeść gotują 
'na kominie'* Osip. »Palowisko*: 
»Piec chlebowy, przed nim pa- 
lowisko zwykłe (czyli kuchnia), 
z którego dym rozchodzi się po 
całej izbie* Zb. I, 109 (ale dalej 
spalenisko'). 

Palenka = gorzałka, wódka O. 
Goszcz. 1 32. Rozpr. X, 218; XVII, 
51. Wrześ. T. 44. »Daj palenki, 
zydn, dobry chłopcy psydą (idą), 
Jak nie das palenki to cię tra- 
pić budą* Goszcz. 275. Wrześ. 
T. 44. »Pije palenkę jeden do 
drugiego* Zejsz. 100, n^ 388. 
> Baryłkę z palenką nade mną 
powieście* Zejsz. 170. >Tam bę- 
dę palenkę co chwila popijał* ib. 

• Palenka* Rozpr. X, 232. 294. 
Spr. V, 389 »Daj pdłenki, zydu. 
Dobre chłopcy idu* Spr. V, 389. 

• Palenka = gorzałka (wyraz 
w śpiewkach używany)* Wrześ. 
16. >Zakiel se Janiczek palenki 
napije* Zejsz. 137, n^ 53. P. także 
ib. 105, n« 423. »Palanka* O. 
Zdrobn. »Palenecka* Rozpr. X, 
218. »Palineczka* Zejsz. 105, 
n<>421. »Palineczkę pijać* Zejsz. 
68, no 180. 

Palentować p. Palantowa ć. 

Paleń: » Piileri = dwa drzewa 
równolegle obok siebie biegnące 
w izbic dymnej, pod powałą; 
służą do suszenia drzewa, lnu. 



owoców* Rozpr. IX, 211. •Po- 
nad piecem piekarskim umiesz- 
czone bywają pod powałą drążki 
na końcach do tragarzów zapo- 
mocą wici przymocowane lub 
wpuszczone w przeciwległe ściany, 
na których kładzie się drzewo, 
aby wyschło, suszą też tam ce- 
bulę, len itp. Dn^żki te zowią 
się... Spaleń'* Zb. XIV, 10. •Nad 
kominem przez całą szerokość 
izby poniżej tragarza ciągną się 
dwa drągi, na których dosuszają 
się drewka. Ten... przyrząd na- 
zywa się paleń* Tyg. ii. 1, XII, 
6. •Paleń = żerdka, zawieszona 
w izbie u tragarzy* Rozpr. VIII, 
231. »Mam pieniędzy rzomnie. 
Wisom pod paleniom* Zb. XII, 
154, n0 487. Rozpr. III, 373—4. 

• Kuraś wyskocył na paleń na 
grzędę* Zb. XV, 41, n^ 19. •Ik 
kot nie znał, to sie ik b^, po- 
strahał sie i wyskocył na paleń* 
Zb. XV, 35. Inne przykłady Zb. 
XIV, 111. Rozpr. Viii, 225. || 

• Poleń* w rodzaju męsk. i żeń.: 

• Poleń (rodź. żeń.) = dwa stra- 
garze przymocowane obok siebie 
pod powałą, wzdłuż jednej ściany, 
na które zazwyczaj kładą drzewo, 
aby schło* Rozpr. X, 296. •Po- 
leń = pod powałą izby dwie 
żerdki wzdłuż ściany, na których 
kładą drewna dla przesuszenia* 
Spr. V, 397. •Poleń = żerdka 
pod powałą wzdłuż ściany, zwy- 
kle do nakładania drew* Wrześ. 
17. •Poleń = rusztowanie nad 
nalepą* Udz. » Niżej (powały), nad 
oknami ułożone znajdują się 'pole- 
nie\ niby przegrody z desek na 
umieszczenie lnu, gontów i drzewa 
dosuszenia* HofT 70. •Dym, słu- 
żący niby do suszenia lnu i innych 
materjałów, ułożonych na *polo- 
niach'* ib. » Młócą (len) z sie- 
mienia i układają na poleniu, tj. 



16 



Paleńczuch — Palica 



pod powałą* ib. 71. >Drzewo 
z polenia rzaeał na ziemię* ib. 
64. II >Polęii = dwie belki wpra- 
wione tuż obok siebie przy je- 
dnej ścianie niżej od powały i 
idące przez całą długość izby* 
Zb. VII, 65 ods. »Na polęni su- 
szą zwykle drzewo, a czasem skła- 
dają inne rzeczy jak na półce* 
ib. II »PoIąń*: »Wyskocył na 
poląń i ciuchulko legnął tam* 
Zb. V, 204. » Legła na łązku, 
które było pod polania* ib. » Pa- 
chołek na polani na korycie le- 
żał* ib. » Spadła z polanie na 
łązko* ib. » Schował list w chałp- 
cątku na polani w dziurce* ib. 
214, n« 21. Por. Polednia. 

Paleńczuch: » Paleńcuch a. Spd- 
łeńcuch = pog. tak nazywają 
dzieci chłopa, który podpalił swoją 
chatę* Pr. fil. IV, 229. 

Palenka p. Palenka. 

Palestra = kij, używany w grze 
w 'plizgę' i w 'kickę' Zb. X, 79; 
XIV, 223, no 15. 

Palet = > polecenie na piśmie* 
Pleszcz. 39. 

Paleta: »Paletra* Ust. z Litwy. 
• Przenosimy podróżną paletrę na 
ten odległy Rusi południowej kra- 
niec* Kło*>^y V, 8. 

Paletra p. Paleta. 

Paletrować p. Penetrować. 

P a 1 i c p. P a 1 e c. 

Palica = » gruba laska, kół* Swięt. 
> Palica = kij, pałka* Wrześ. T. 
29, ods. 3. » Palica = laska* Del. 
1 42, n® 1 8. * Palica = kij używany 
przez lud nasz w miejsce laski* 
Enc. Orj?. tum 20 (wyd. 1865 r.) 
str. 282. »Pal!ca = laska* Ram. 
130. Pobł. 62. Hilf. 174. >Pa- 
licft* (4 pp. Ip.) Ililf. 102. 
»Paljaoa, Palca* Hilf. 174. .Pa- 
licóm* (6 pp. Ip.) Rozpr. IX, 357. 
li Kaszubów puckich wybrana do 
lego baba obchodzi dumy z białą 



'pallcą' leszczynową, zipraszając 
na pogrzeb Hilf. 62. » Zrobił koło 
pallcą na grobie* Hilf. 130. »Na- 
rznęlf iioni sobie grabowj^ch ki- 
jów I palle* Cen. 85—86. •Wy- 
ciął sobie w lesie tęgą palicę* 
Bar. 32. » Palicę noszą leż i pie- 
szo, zdaje się dla stromych ście- 
żek* Witw. 89. »Bez palicy hody 
im po chałupie trepnąć (= trud- 
no mu przez izbę bez laski po- 
stąpić)* Kam. 211. » Stoi jak pa- 
lica* Wrześ. T. 30. »Taki sztyb- 
ny, jakby palicę łyknął* Kam. 
120. >Mąż ledy do swojej palicy* 
Bar. 32. »Porwie za palicę* Del. 
106. »Nie chodź po pszenicy. 
Bo ta wyjdzie chjtop z palica, to 
cie tiokaiicy* Zb. XV, 172, n^ 
113. »Tańcuj, Jd.siu, tańcuj, a ko- 
niki kwiczą. Przyjdzie tu po cie- 
bie tatunio z palica* Zb. XIII, 
157, n® 1. » Hajduk leci z pali- 
com* Wisła VI, 144. »Bili ją pa- 
lica i miotłą* Bar. 98, ods. 12. 
»Ze złości uderzył palica ten 
szkielet* Bar. 152. >Bier palicę 
i rznij tym huncfutom* Wisła VI, 
144. »Wnet ja cię nauce. Jak cię 
z przodu, jak cię z tyłu tą pa- 
lica zmłócę* Krak. I, 212. Zdrobn. 
» Paliczka* Rozpr. IX, 296. 354. 
Hilf. 130. » Paliczka = zdrobn. 
od palfca, laseczka* Ram. 130. 

• Kronikarz z para.solem i 'pa- 
liczka', tj. laską, którą mu gazda 
ofiarował* Tyg. ii. 1, XII, 26. 

• Uderzając palicką — kawałkiem 
kija bukowego w bublią...* Święt. 
97. » Młócą dzieci paliczkami snop 
zboża* Zb. VI, 213. » Widzą, że 
człowiek niesie cztery okrutne 
dęby. Co ty robisz? Ja jestem 
siła, niesę sobie te cztery paliczki 
dla zabawki* Bar. 69. »Jak mu 
sypnie... 25 paliczek, tak poczuł, 
że żona jego wcale nie należy 
do słabych* Bar. 30. Por. Pała. 



Palica 



Palma 



17 



Kitajka.Nasiok. Siekaniec. 
II > Palica i palica = głowa « 
Spr. IV, 28. 

Palica == » rękawica o jednym lub 
więcej palcach* PoW. 137. 

Palica p. Polica. 

Paliczka p. Palica. 

P a 1 i d : » Pałać* : >Kiej my tam świ^- 
cema nie pałamy* Lub. II, 215. 
»Jewo barzo pałało* Hilf. 135 
(= paliło, piekło). »Paliwać = 
palad, palid często* Pr. fil. V, 
824. II » Palić kogo* = podpa- 
lać czyj dom: » Naprzód palę 
wójta, polem przysięznego* Święt. 
179, n" 15. II W przekleństwach: 
>Pal* = niech porwie, niech 
porwą: »Pal cię kaci* Zb. X, 
289, nO 188, zwr. 6, 8, 10, 12, 
14, 16 i 18. .Pal cię psi!* Zb. 
VIII, 255. .Pal go kolka* ib. 
>Pal sześć, umrę, bo umrę, ale 
powiem I* Rud. 104. || » Palić 
się*: (Pieniądze zakopane) »palą 
się* Was. 97 (o błędnym ogniku). 
» Palić się czarnym płomieniem 
= nie palić się* Pr. fil. V, 823. 
II > Palić się* = czerwienieć: 
• Pali mi się, pali Stązka u korali* 
Rud. 202, nO 148. |f >Palić się = 
coire (o klaczy)* Pr. fil. V, 824. 

Palikopa = » dzień św. Piotra 
w okowach (1 sierpnia)* Pleszcz. 
39. » Palikopa, od palenia się kop 
zboża, zdarzającego się w tym 
dniu od piorunów* ib. od-?. »Naśw. 
Palikopy (św. Piotr w okowach) 
grom popali kopy* Zb. VI, 175. 
>Do Św. Palikopy nie twoje w polu 
snopy* ib. »Jest podczas żniw 
dzień zwany 'Palikopa', w który 
zboża nie zwożą, bo sprowadzi- 
łoby to piorun, który spaliłby cały 
zbiór* Wisła VI, 986. jj .Paliko- 
pa* = burza piorunowa w sierp- 
niu: >Lalo nie przechodzi u nas 
zwolna ku jesieni, ale przejście 
to charakteryzują nawalne pioru- 

Słownlk T. IV. 



nowe burze, które zwykle pod 
koniec żniw przypadają... Osobne 
nazwisko tym piorunowym bu- 
rzom dano, nazywając je 'pali- 
kopy'* Tyg. ii. 1, XIV, 160. 

f P a 1 i s a d a : »Balsada = płot wy- 
soki, sztachety* Pr. fil. IV, 181. 
Toż Rozpr. XVII, 75 (z palisada, 
z przystosowaniem do balasy, bal). 

Palisantrować = » łobuzować 
się: 'chłopak palisantruje dzień 
cały'* Pr. fil. V, 824. 

Palisko: »Pślisko = drzewo na 
opał* Rozpr. X, 294. .Pdlisko = 
drewna na opał* Spr. V, 389. 

Palistrant = .postrzelony czło- 
wiek* Pr. fil. V, 824. 

Palito p. Palto. 

Paliwać p. Palić. 

P a 1 i w o d a = .kłamca, łgarz* Krak. 
IV, 315. .Paliwoda = blagier* 
Mil. II .Paliwoda = raptu s, czło- 
wiek porywczy i bez zastanowie- 
nia* Osip. .Między szlachtą był 
jeden wielki paliwoda, kłótnik, 
Jacek Soplica* Mickiewicz Pan 
Tadeusz. || .Pdliwoda = włó- 
częga, awanturnik, marnotrawca* 
Święt. 

Paljaca p. Palica. 

Palkotać p. Parkotać. 

Palma = .wić czyli rózga wierz- 
bowa, malinowa, niekiedy porzecz- 
kowa, ucięta podczas wielkiego 
postu i włożona do wody. Gdy 
się rozwinie, ustrojona wstążkami, 
nazywa się 'palmą' i niesioną jest 
z każdego domu do kościoła 
w Kwietnia czyli Palmową nie- 
dzielę dla poświęcenia* Pr. fil. 
IV, 854. .Bazie na gałązkach 
wierzbowych w 'palmie', święco- 
nej w Kwietnia niedzielę* Wisła 
IV, 867, no 53. »Pod jaja gęsie pod- 
kładają pączki z palmy (kwietnio- 
wej)* Zb. III, 25, no 16.|| .Palma* 
= tatarak pospolity (Acorus Cala- 
mus): .(Tatarak) zowią także 

2 



18 



Piilinować się — Pała 



palmą, używają go bowiem do 
różdżek wielkanocnych* Zb. VI, 
216. » Przed niedzielą Kwietnia 
chłopcy lub pastuchy zbierają 
młode, piękne, opępłone gałązki 
wierzby iwy, które wraz z palmą 
tj. tatarakiem związują batogiem* 
Zb. VI, 288. II . Palma = rózga 
weselna, 'wianek', 'marszałka'* 
Vr. fil. IV, 229. » (Starościna od- 
daje) starszemu drużbie palmę 
czyli rózgę, mocą której otrzy- 
muje on władzę przewodniczenia 
w czasie uroczystości* Zb. IV, 
114. II »ł*alma* =: zielona wie- 
ciia, umieszczana przez cieślów 
na budynku przy założeniu pierw- 
szych krokwi Zb. III, 24, n^ 5. || 
»ł\ilmy a. Rózgi* = wzór do pi- 
sania jaj Zb. XIV, 71 (opis). 

Palmo w a ć się = » bić w Nie- 
dzielę Palmową palmą, mówiąc: 
*ł*alma bije, nie zabije, od dziś 
za tydzień będziem miesi wielki 
dzień* a.: 'Nie ja biję, palma bije, 
me zabije, wielki dzień za ty- 
dzień' a.: 'Wielki dzieii za ty- 
dzień. Palma bije, nie ja biję. 
Rano wstawaj, bvdłu (a. świniom) 
dawaj* Pr. til. lV, 229. 

P a I m o w y : » Naprzód sprzed dru- 
żyną weselną, jedzie na koniach 
dwóch s walów, z którycli jeden 
'n^zgowy' czyli paimuwy' trzyma 
rózgę* Zb. XIV, 95. >Swacia pal- 
mowi* Rozpr. VHI, 225. 

Palnąć: » Palnąć = uderzyć silnie « 
Spr, IV, 28. » Palnąć = 1, wy- 
w\4ac silny ło>kot, Imk 2, >trze- 
lić 3, uderzyć 4, wypić duszkiem* 
Swiet. » Okropnie ja paiło za ple- 
cy* ' Wisła vin, llb. 

Pało grot" p. Paragraf. 

Palonka = »plaeek prz;i:^ny nieco 
pi^KiłużJiy* Cht^lm. I, 60, ods. 1. 
>Go>jKHiyn:e dają im za to po 
kawałku palonki* Chełm. L 121. 
n- 6. Por. Pal a nic a. 



Palony: » Palona wódka* = gorzał- 
ka Pozn. II, 30. 

Palować = > przywiązać do pala, 
np. konie na wiązaniu* Święt. 

Palowisko p. Palenisko. 

Palto: » Paliło « : > Jakem wrócił, 
tak już i palito, i spodnie, i kra- 
wat w pierwszej stancji leżały 
na łóżku* Konopnicka. »Palton* 
Hemp. > Stroją się w .surduty, pal- 
tony i kurtki* Pleszcz. 19. 

Pa Ilon p. Palto. 

Paluch p. Palec. 

Palus = > włóczęga, próżniak, mar- 
notrawca, awanturnik* Święt. 
»Polus = awanturnik, urwisz, 
niezawsze szkodliwy* Pr. fil. IV, 
308. 

P a 1 u s i e k p. Palec. 

P a 1 u s o w ać = > prowadzić próżnia- 
cze życie* Swięt. 

Paluszek p. Palec. 

Paluszkować = digitum in vul- 
vam immittere Ust. z Litwy. »Pa- 
luszkować się* == digitum sibi 
in vulvam immittere ib. 

P a 1 u s z k o w y : > Pewnego razu da- 
wała F^aluszkowa matka krowom 
jeść* 1= chłopca Paluszka) Cisz. 
I, 176. II »Paluszkowy plaster od 
bolączki* = diachvlum Pleszcz, 
14.^*, n" 12. 

Pał= upał, znój, skwar Ust. z Litwy. 

Pała i zdrobn. Pałka = 1, kij: 
»F*ałka ^= kij ze zgrubieniem na 
jednym końcu* Czark. »Pała = 
pałka, laska do wartowania* Pr. 
fiL V, 824. > Stróżów nocnych... 
godłem jest gruba pahi' dębowa 
lub bukowa, zwana *kulą'* Swięt. 
126. »Buch jeden pało w matkę < 
OheJeh. I, 92. »Uociec z pałom 
do zitH^ia* Wisła IX, 247. » Spała, 
lalki wiła, A mnie pałą w plecy 
biła* Cisz. I, 307, n® 255. >Spał, 
w karty i:rdL A mnie pałką prał* 
ib. »Wy równo do pały i tak 
go z wierszchu huk!* Lub. II, 



Pala 



19 



215, n® 14. »Wziąn paJy i jak 
zacnie nią oWadad djdbłów« Święt. 
322. »Jak nie wyjmie se kija, jak 
nie zacnie rznąć, to rznuł i rznuł 
pałą« Święt. 584, n^ Ib. » Parobek 
go biuł pałam* Święt. 446. n^ 76. 
»Tyn eh Jop powiada: 'z pdłami*. 
Jak wypadli, jak wezmom rżnońć* 
Zb. XI, 111, n° 18. >Wybyają 
kliny pałami* Święt. 30. »lIob- 
ziram sie, cy mie ta chto z pajtą 
nie goni* Zb. XIV, 47. »Gi są 
chjopcy, ci są, (lo sabelki nosa, 
Nie te grubijany, Co chodzą z pa- 
fcimi* Zb. X, 128, n<> 34. || 2, 
• Pała* = część warsztatu tkac- 
kiego Lub. I, 90. II 3, »Pała* = 
łeb, głowa: » Wymierza srogi mor- 
derca prosto burmistrzowi w pa- 
łę* Wisła (według notat F. Czepie- 
lińskiego). » Zalawszy pałę gorzałką, 
w najlepszą chrapisz* Pozn. VI, 
147. »Kiej ja sobie w pałę wleję, 
Z całego się świata śniieję* Kuj. 
II, 58, no 237, zwr. 2 »Łysa 
pała wyskakuje* Zb. VI, 1 37, n^ 95, 
zwr. 1. » Pałka = łeb, głowa: 'ogó- 
łom ci pałkę za pańską gorzałkę'* 
Rozpr. III, 374. »Uwaliłek bestyją 
mocnie w pałkę* Zb. VII. 54, 
n^ 115. » Dajcież nam gorzałki, 
Wlejemy do pałki* Wisła II, 118. 
> Kiedy w pałkę wleje. Podska- 
kuje do powały* Zb. XII, 213, 
nO 26. II 4, »Pała a. pałka* = 
nazwa krowy bez rogów Krak. I, 
178. »Pała< = nazwa krowy, 
mającej zbity róg Święt. 21. || 
5, »Pała = pog. ksiądz* Pr. Gl. 
V, 824. II Pałka: 1, ^ Pałka = 
pniak dębowy, osadzony na topo- 
rzysku* Święt. 16. II 2, » Pałka* 
= tłuczek w stępie ręcznej Lub. 
I, 85. II 3, > Pałka* = grubszy 
koniec wrzeciona w kądzieli Lub. 
I, 86. II 4, » Pałka* = główka 
gwoździa Święt. 1 3, n^ 7. || 5, » Pał- 
ka* = część łona, wystająca nad 



koniec osi Święt. 10. || 6, » Pałka 
= nierozwinięte pióro u ptaka: 
'Pisklęta jeszcze w pałkach'* Spr. 

V, 139. » Pałka = nierozwinięte 
pióro u młodych ptaków, jeszcze 
bez chorągiewki: 'gołębie jesce 
w pałkach' = nie dostały jeszcze 
pierza* Pr. fil. V, 824. > Pałki = 
niedorosłe pióra u ptaków* Chełm. 
II, 241. .(Pisklęta) jeszcze w pał- 
kach na gnieździe, lub już upie- 
rzone* Tyg. ii. 1, XIV, 52. » Sześć 
poduszek samych pdłek* (autor 
pisze 'półek') Kuj. II, 248. Kol- 
berg objaśnia: » Półki = pałki, 
beżki (bez pierzy) niewypchane* 
ib. (zap. błąd : pałki użyło tu w prze- 
ciwieństwie do pierzy) || 7, » Pał- 
ka = cała noga gęsi, indyka itd. ze 
zgrubieniem u góry* Pr. fil. V, 824. 
> Pałka = nogi upiecz. nego pta- 
ka* Spr. V, 139. .Pałka = 
• część mięsa od nogi (ptaka)* 
Kuj. I, 61. >Kueharz jeden zjadł 
od pieczonej gęsi pałkę i poda- 
jąc gęś panu, gdy ten się upo- 
minał o brakującą drugą pałkę, 
powiedział, że gęś ta miała tylko 
jedną pałkę* Kuj. I, 61. » Poda- 
łem pałkę od nogi* ib. || 8, > Pał- 
ka* = główka kwiatowa a. na- 
sienna rośliny: » Pokosy koniczy- 
ny przewracają lekko , by się 
'pdłki' nieolłukły* Święt. 3. »Mak 
w pałkach* Święt. 114. »W^yry- 
wając len, układają go w snopki, 
które się pod samemi pałkami 
przepasuje powrósłem* Święt. 5. 
»Po wymłóceniu z siemienia 'pa- 
łek' głowatek (= konopi żeń- 
skich)...* Święt. 4. II 9, » Pałka 
a. Orzypałka* = roślina rogoża 
szerokohstna (typha latifolia) 
Pleszcz. 126. » Pałka wodna* = 
rogoża szeroko- i wązkolistna (ty- 
pha latifolia et angustifolia) Zb. 

VI, 303. > Pałki a. rogoża rośnie 
po stawach* Wisła VIII, 141. || 

2* 



20 



Pałac — Pałędać się 



10, » Pałka = jedność, jako oce- 
nienie postępów ncznia (szk.)« 
Pr. fil. V, 824. II 11, >Gra w pał- 
ki « = sztos Ust. 
Pałac: »Pałacz« Kuj. I, 140. » Niech 
pojadę, niech zobaczę je^o pała- 
cze!« Wisła VII, 701. || Zgrub. 

• Pałaczysko* Zacharjasiewicz 0- 
pinja parafjalna 42. || >Pałacy- 
sko< = miejsce, gdzie stał pałac 
Ust. z Lubelskiego. 

Pałach ciec = »(o świecy) gdy 
świeca wydaje rażące światło wsku- 
tek wielkiego nosa (knota), mówią, 
że pałachcieje* Kolb. rękop. 

Pałacysko p. Pałac. 

Pałacz p. Pałac. 

Pałaczysko p. Pałac. 

Pałać = » oczyszczać z plew* Pr. 
fil. V, 836 p. w. Płóć. >Połać = 
oczyszczać z plew, 'opołać'« ib. 
842. Por. Płóć. 

Pałam ar = »dzwonnik« Przem. 97. 

• Pałamar = posługacz cerkiew- 
ny, zakrystjan* Roczn. 221 p. w. 
Pałamarować. 

Pałamarować = » robić bardzo 
gorliwie niepotrzebne, lub do ro- 
biącego nie należące, lub od niego 
nie wymagane przez nikogo rze- 
czy* Roczn. 221. Por. Połoma- 
r o w a ć. 

Pałanie = oczyszczanie z plew: 
•Nieczułki... służą do 'pałania' 
krup* Chełm. I, 83. 

Pałasina p. Pałasz. 

Pałasz: zdrobn. » Pałasina*: » Bie- 
rze pałasine stare ze ściany* Zb. 
XV, U. 14. 

Pałaszować = »jeść chciwie, 
z apetytem* Pr. fil. V, 824. 

Pała ta = izba, biuro: »'Kazienna 
pałata' = izba skarbowa. 'Kon- 
trolna pałata' = izba obrachun- 
kowa* Wal. 62 (wyd. 1). 

Pałatać = » mówić komu prawdę 
w oczy: 'ona mu pałata jak psu 
w koryto'* Pr. fil. V, 824. 



Pałazajta p. Kołanica. 

Pałączek p. Pałąk. 

Pałąg p. Pałąk. 

Pałąk = »pręt, kij wygięty w łuk, 
czyli w kabłąk* Pr. fil. IV, 854. 
>W kłonifi rybackiej jest pałąk* ib. 
.Pałąk* u brony Was. 56. .Chło- 
pi .. . z ręcami w pałąk (= na 
krzyż)* Kam. 188. Zdrobn. .Pa- 
łączek*: .Przy dnnżku (biegana) 
wdłubany jest na wysokość dzie- 
cka pałączek w kółko się obra- 
cający. Pałączek ten zakłada się 
dziecku pod paszki, aby, gdy ze- 
chce, biegać mogło naokoło drąż- 
ka* Pozn. II, 76. » Pałąg = ka- 
błąk, pałąk, ucho przy cebrze 
itp.* Ram. 130. . Pałąg* = kabłąk 
u sieci Hilf. 174. .Pałągi* w saku 
na ryby Hilf. 123. .Jak pałąge 
sa zgarbił J^, bo ju hflf stare* 
Derd. 65. .Pałążk = zdrobn. od 
'pałąg', kabłączek, mały pałąk* 
Ram. 130. || .Pałąk, pałąki = 
nizina, niziny zarosłe trawą, a 
znajdujące się między gruntami 
obsianymi zbożem* Zb. II, 251. 
Por. Pałęga. 

Pałąkowaty: . Pałagówaty = ka- 
błąkowaty, zakrzywiony « Ram. 
130. 

Pałążek p. Pałąk. 

Pałchonić= . pakować, tkać (jad- 
ło) w usta, jeść z pośpiechem* 
Kolb. rękop. 

P a ł c z a s t y : . Koniczynę pałcastą 
zwieziono* (= mającą pałki tj. 
główki kwiatowe) Święt. 5. 

Pałczysty = .gruby i twardy, jak 
pałka* Pr. fil. V, 824. 

Pałdykować = jość z wielkim 
smakiem Ust. z Żabna. 

Pałen p. Pełny. 

Pałędać się = .wałęsać się, włó- 
czyć się po świecie* Rozpr. XVII, 
82. . Pałędać się = wałęsać się, 
kołatać się np. po świecie* Pr. 
fil. IV, 229. .Pałędać się = włó- 



Pałęga — PaJyga 



21 



czyć się, szwędać się« Pr. fil. 
V,'824. Por. Peiętać się, Be- 
lątaćsię, Belędać się, Ła- 
tyndać się, Tałędać się, 
Tałyndać się, Telętać się. 

Pałęga = » miejsce niezarosłe w o- 
grodzie* Spr. IV, 338. Por. Pa- 
łąk. 

PaJęgowaty p. Pałąkowaty. 

Pałgowiec: »PaJgowiec = jedna 
z przemian żabv« (= kijanka?) 
Rozpr. XXVI, 388. 

Pałka p. Pała. 

P a ł k a s z (myśl.) = * wosk jary świę- 
cony* Prac. (z Galicji). 

Pałkować = » pałaszować, jeśd 
z apetytem* Pr. fil. V, 824. 

Pał OSZ = ryba pancerno- wargowa 
(Cołlus gobio), inaczej 'głowacz' 
Prac. 

Pałuba = 1, »buda na bryce lab 
saniach* Pr. fil. IV, 854. || 2, >Pa- 
łuba :=: przykrycie ula z pnia 
drzewnego* Pr. fil. V, 824. » Pa- 
łuba = czapka drewniana, cze- 
repiana lub słomiana, którą się 
ul nakrywa* Roczn. 222. || 3, 
• Pałuba* = wiecheć do zatyka- 
nia komina Krak. IV, 303 p. w. 
Baba. || 4, > Pałuba = chustka 
na głowie kobiety, niezgrabnie 
związana* Święt. || 5, » Pałuba 
= ialka* Pr. fil. IV, 229. .Pa- 
łuba (rub.) = lalka* Święt. »Ze 
lnu porobiła gulki, zawinęła szmat- 
kami, omotała przędziwem, kieby 
były podane na głowę, na ręce, 
na brzuch i na nogi, i dopier 
z tego postykała na trzy pałuby* 
Kam. 172. || 6, » Pałuba a. 'brzyd- 
ka pałuba', 'brzydźka pałuba'* = 
boginka: »Bogienki są to... 'brzydź- 
kie pałuby'... rodzaj djablic* Krak. 
III, 45. »(Mamuny) przedstawiają 
się chłopu jako brzydkie 'pałuby'* 
Wisła VII, 104. »Ńie zastali już 
chorej prawdziwej, tylko bogienkę, 
która przybrawszy jej postać, le- 



żała w łóżku, i nikt ani się do- 
myślał, żeby to była pałuba* Krak. 
III, 47. II' » Pałuba = kobieta 
stara, brzydka, gderliwa, złośliwa, 
słowem coś djabelskiego w sobie 
mająca* Roczn. 222. Zb. I, 73. 
> Pałuba a. łiUba = stara baba, 
kobieta rozczochrana, szkaradna, 
czarownica* Krak. IV, 315. » Pa- 
łuba a. Luba = stare babsko, 
zgrzęda* ib. 311 p. w. Luba. 
»Pod Krakowem dotąd jeszcze 
niezgrabną i brzydką babę, cza- 
rownicę, nazywają 'łuba, pałuba'* 
Krak. III, 187. n03. »Pałuba = sta- 
ra baba* Rozpr. X. 294. » Pałuba 
= (pogard I.) wysoka, niezgrabna 
stara kobieta* Pr. fil. IV, 229. 
• Pałuba* ::=pogardl. baba, kobieta 
List. od Zygmunta Wierzchow- 
skiego. »Za pierszej nieboszki Ja- 
dłem z syrem pićrożki, A za dru- 
giej pałuby Barszczowi ny i hubv* 
Pr. fil. iv', 229. »A wie! babo 
pałubo, już ty zdechniesz niedłu- 
go* Pr. fil. V, 824. .Ciąg-ze babo, 
pałubo* Lub. II, 46, x\^ 133, 
zwr. 2. » Dopiero była Kaśka 
penną, Just teraz pajuba* Zb. 
XIV, 178. >Młodziuchnej pału- 

bie Chłop jej w d dłubie, 

Wydłubuje zaralce. Oblizuje pal- 
ce* (zagadka o ulu) Zb. XIV, 
251, no 70. II .Pałuba = (obelż.) 
kobieta lekkomyślna, leniwa do 
pracy* Święt. || > Pałuba* = nie- 
zdara, jołop, głupiec, nie wiedzący, 
co robi Ust. od Opola Lub. 

Pał u szyć: > Pałusyć = bić * Udz. 

Pały da p. Pałyga. 

Pałyga=»1, pałka 2. przezwisko 
żart.: 'oj ty pałvgo!'* Pr. fil. V, 
824. »Pałyda = pałka* ib. 

Pałyga = wzgórze Wisła V, 649. 
»Tak chciwy na rolę, Mikołaj 
Dąbek zgłupiał formalnie, kiedy 
obejrzał te pałygi w górach, ma- 
jąc** być własnością po nieskori- 



9-> 



Pumbóczek — Pamuła 



czenie \\-ie!kim trądzie wykarczo- 
wania dziewiez*?s!0 iasu« Dyorasiń- 
ski. Por. Pałak. PaJęga. 

P a m b • • <• z t- k p. Pan Bóg. 

P a in i- u £1 p P a n B u g. 

t Piłinfi. = dama w karlach i O. 
»Fi: pamfi.. racLuji- sił? i w grze 
w *b.rdv". irzema okami « Krak. 
L :;2S n^ 11. 1. .Fi: a. Dup- 
lik* WiOa III, 605. ii<> 1. 

Parrii:;:k:i p. Maron ja. 

Pam :•?••; »N.(* «ia !^ii -:*i; \o w pa- 
ini^HJ = nie p;inj:ł.^*:im le^o. nie 
ni. i:- -.'i lit' i»rzvponjniee« Pr. fil. 
V. >^*2f 

P lx '!. i ^ : ;. r . » P;rn:eta; ■• me dz;eei< 
R«d 11. >.io. n^* 11 4. zwr U. 
W.>?a II. 139. n^ S. zwr. 13. 

P a m i ^ t . i w ^.1 ? ć = > aapaniietafość « 
Pr.l.; III. 496. 

P a ni i V : ! ' w y =: * mujacy dobni pa- 
i:/!«r--« Idz. >Pdm "^tliwyc Rozpr. 
VIIL 93. 95. >B:idź na mnie pa- 
n-:»-v:*Aa. Ji-śi: ^a-ka ;woja* Wójc. 
I. 119. 

Pan.! •; t Tl łr : » I kić k..»in'i pamiętne « 
= 'ikariii.- kojo tak. żobv pa- 
Li:^:a^ I\zn. VI. 291 Chełcii. 1. 

iNÓ. 

Pan:!^::;:k = »*^'^i. cu pamięta, 
w \vv-"aż*.-r;:'i: "primi»;:n-ka niema'* 
R.z'*r. VIII. 210. 231. »Za ja- 
V.*rz*A kr -.a. u ktOryin już i pa- 
rr/.ęrj.fa :;:e::.a, : naj^tar-i za- 
p.ri. :;>.-. i. ^ak -:»^ nitz^-^^-a^* Rad. 
I, 70 — 71 . » Pamiętnik = pamięć: 
'nie n.a ;iamię:n:kj. ;;Łk >t;iry* 
P --Z -z 4*.'. » Pamiętnik* Rozpr. 
VIU. *j:: 123. 175. Nie brak 
I ;\:: .-:i.:k.;. ak Naiio.ijon <ed« 
R..zpr. Vin. 123. 

Pan:.*; *.:; y : > F^amięint- kostki « r=: 
1. *.•»-: ki ;.-^y krzyżu na polę- 
dw.riioi: \v.v;.rz:i 2. u knry, ostat- 
nia Tin?a k -:k.i w -krzydie Isl. 

P a m I V' k a = » 1. n.irJa 2, czarna 
chnjura: Taka pum-i-ka, ze na 
kiika krvk 'W nie widać. Oko za- 



^)o mi pamłoka. Niebo zaslo wiel- 
ką pam^oką i zrobiło .się ciemno, 
kieby w nocy'* Święt. || > Kurza 
pan^oka« p. K u rzy. Por. Młaka. 

P a m p e r i». B a m b r y. 

Pamp rzy ca p. Pap rzyć a. 

Pampuch = » rodz;ij ciasta z mąki 
p>zennej. <^zyli pączków smato- 
nycłi w zapu>ty na >zmalcu wie- 
przowym, a w czasie post a na 
oleju lnianym* Pr. fil. IV, 854. 
» Pampuchy = <-ia-to z pszennej 
mąki na drożdżach rozczynione, 
p.ecz«»n»- na -łoninie w rondla 
lub na patelni w k>zlałcie grzyb- 
ka tj. phi-kich paczków « Maz. V, 
78. » Pampuchy = pączki na 
oleju* rdz. > Pampuchy = duże 
kluski, niby pączki, smażone na ole- 
ju konopnym* Zb. XIV. 2"l-, n* 14; 
ib 39. »Pępuchy a. pępuszki = 
racufby. recucliy z mąki pszennej 
>nKłżone na smalcu* Pr. fil. V, 
^29. II >Pampuszka a. Pępu$zka« 
r>t. z Litwy. > Tłusty jak pam- 
pu>zka * ib. > Pam puszka = post- 
na bułt^-zka z roztartym czosn- 
kiem* Roczn. 222. || »Pańluch 
= placek* Derd. 137. »Czt to 
pańtuch, czf smażone jaja ze 
-zperkami* Derd. 45. » Smacznie 
tam kobjetf umnią piec paiituchj« 
IVrd 23. >Będą ma wesela) ku- 
chf i [»:;ńtuchf * Derd. 81. Patrz 
także Derd. i 32. »Pańknk* = 
płatek Bi-^k. 12. 

Pam puszka p. Pampuch. 

P a m p u t o :=^ pantofel . ? K.): >Ja 
małv maiuia Pogrubiłem pampata« 
Pauii 2.S, n" 2 i ods. O. 

Pampuż = chodak juiśniowy a. 
inny Krasn. ;ł06. 

Pam rok = »zmn.>k« Wisła III, 
324. Czark- »Pamrok = zmrok, 
zmierzch: Tamrok pada' = zmierz- 
cha >ię* Osip. 

P a m r ó w =: » pędrak * Mil. 

P a m u ł a = > potrawa z mąki i owo- 



Pamuła — Pan 



23 



cówc Rozpr. XVII, 87. Pr. fil. 

IV, 308. » Pamuła = polewka 
z rozgotowanych owoców* Zb. 
XIV, 24, no 7. 28. >Pamuia = 
polewka owocowa* Rozpr. VIII, 
231. Zb. XV, 165, no 63. .Pa- 
mujta« Rozpr. XX, 432. Patrz 
Chamuła i Famuła. 

Pamuła = » strzecha* Pr. fil. V, 
155. » Pamuła = ta część da- 
chu, gdzie się krokwy schodzą 
z płatwami* Dyg. »llciek na gore 
pod pamujte* Cisz. I, 89. 

Pan: Formy: »Pen« Pozn. IV, 331. 
»Petic Rozpr. XX, 432. Zb. XIV, 
222. »Pón. Wisła V, 916. 3 pp. Ip. 

• Panowi* Święt. 343. Was. 178, 
no 106. Pleszcz. 217, n^ 34. Ram. 
140 p. w. POn. »Panoju« Maz. V, 
58. 7 pp. Ip.: >0 panie* Kieł. 
II, 105, nO 344, zwr. 2. Święt. 
365, no 30. Chełch. I, 21. 50. 
»W panie nasem caja nadźba« 
Rozpr. VIII, 214, ale obok: » W Pa- 
nu Bogu nadzieja* ib. 1 i 5 pp. 
Im.: »Panoje* Chełch. I, 15. 77. 
79. 80. 135. »Pany* Chełch. 
1, 73. >Pany* Rozpr. Vin, 165. 
» Panią*: » Rozmaici sie panią 
trafiali* Cisz. I, 173. n« 127. 
6 pp. Im.: »Daj... między pany 
zgody* Zb. IV, 85, n® 3, zwr. 
17. II Znaczenia: »Pana grać = 
stawiać się, nadymać się* Jastrz. 
>Ludzie mieszkający 'pod panem'* 
= chłopi mieszkający w budyn- 
kach dworskich i zobowiązani 
kontraktem do pra- y u szlach- 
cica Wisła III, 720. »Pan dwor- 
ski* = dziedzic Święt. 423, n® 
49. »Pan szkolny = nauczyciel* 
Ram. 140 p. w. PAn. »Pan ta- 
lulek = ksiądz, pastor* Pr. fil. 

V, 825. Wędr. XXVI, 87. || .Pan 
ojciec a. pań-ojciec* = 1, grzecz- 
ny sposób mówienia do ojca: 

• Dzieci gburskie odzywają się do 
swych rodziców * panie ojcze' lub 



'pani matko'* Wisła III, 721. 

• Prosiemy, panie ojcze, pani mat- 
ko, o koniki, o wóz* Pozn. III, 
78. »Bogosław-ze nam, panie oj- 
ce, jesce* Krak. II, 41, n^ 70, 
zwr. 1 — 2. » Pobłogosławcież nas. 
Wy pan-matko, panie ojce* Pozn. 
II, 241. » Przysłał mnie tu pan- 
ojciec i pani matka* Maz. I, 266. 
»Ja was witam od pana-ojca i od 
pani-matki* Pozn. II, 306. >rchyć- 
ze pana <»jca, panią matkę za no- 
gi* Kon. 46. »Mnie wywianują 
pani matka końmi, a pan ojciec 
wozem* Krak. II, 435, n^ 698, 
zwr. 7 — 8. »Pan ojciec jej wia- 
necka Nie przyjmuje* Maz. I, 
267, no 164, zwr. 2. »Mówię do 
was, panowie ojcowie, i do was, 
panie matki* Pozn. II, 241. •Pa- 
nowie ojcowie, dajcie dzieciom 
błogosławieństwo święte* ib. »Wy, 
młode- f)aństwo, panom ojcom i 
pań-matkom do nóg U[)adnijcie« 
ib. »Pany ojcowie z pań-matkami* 
Pozn. II, 104. > Pań-ojciec*; »Po- 
toc-ze się (wianku) do pań-ojca 
po stole* Maz. I, 267, no 164, 
zwr. 1. » Talarami brząka, ale nie 
swujemi, tylko pana ojcowemi* 
Pozn IV, 23, nO 52, zwr. 2. || 
»Pan-ojciec (grzecznie) = ojczym 
lub ojciec mej żony lub mego 
męża* Krak. IV, 315. »Pan oj- 
ciec, pani matka, mówi mąż o żo- 
ninych, żona o mężowskich ro- 
dzicarh* Pobł. 137. »Pan-ojciec 
= teść* Kaspr. 9. »Pan ociec 
= teść* Pr. fil. IV, 229. .Pan 
oj iec = ojciec panny młodej dla 
jej męża; ojciec pana młodego 
dla jego żony* Doman. » Panie 
ojcze, miejcie litość nade mną, 
jako jestem waszym zięciem* 
Ka<?pr. 66. || »Młody-pan* = pan 
młody: >Bo się temu młodemu- 
panu czas kródzi* Pozn. III, 78. 

• Dobry pan a. dobry mąż« = 



24 



Panachać — Pancer 



swat, dziewosJąb Zb. II, 30. || 
»Pan MichaN = djabeł PoW. 
137. II »Pan« w grze w 'zająca' 
Zb. II, 33. »Pan« w grze w za- 
jączka Rud. 116. 121. .Pan« 
w grze w zajączki Zb. XIV, 222. 
223. II »Pany = odmiana kar- 
tofli biaJych, gładkich i smacz- 
nych « Pr. fil. V, 974. II Zdrobn.: 
> Panek «: »Dwa panki do jednego 
krzacka ciepają* (zagadka o cyc- 
kach i szkopku) Cisz. 1, 329. n<> 34. 

• Śtórech panków pod jednom ca- 
pkom stojomc (zagadka o nogach 
u stołu) Cisz. I, 342. n0 206. >Dwa 
panki przez wysoką sie miedze się- 
gają, a niemogą sie dostać* (zagad- 
ka o oczach i nosie) Cisz. I, 342. 
n® 209. II »Panuś«: » Idzie se do 
dwora, do swojego kochanego pa- 
nusia* Kam. 127. || »Panusiek< 
Kam. 132. II >Panulo«: »Panulu< 
Kolb. I, 239, n0 24e, zwr. 2—6. 
II »Panuleczek«: »Bóg ci wielki 
zapład, mój panulecku* Chełch. 
I, 227. II >Panasekc Zb. V, 190; 
VII, 62. Święt. 374. Cisz. I, 337. 

• Panosek* Święt. 385, 708. Zaw. 
61,n0 9. »Panosku« Wisła I, 27. 
28. Zb. III, 18, zwr. 23; VII, 27. 
Stęcz. 45 i ind. »Śtyrech panosków 
ciągle się gonią, a nigdy nie mogą 
się dogonić* (zagadka o kołach 
u wozu) Rud. 252, n^ 6. || »Pa- 
nosiczek* Aten. 1877,11, 630. || 
>Panaczek. Pr. fil. IV. 291. >Pa- 
nacek w carnem odzieniu* Zb. 
V, 190. »Panacku« Zb. VII, 33. 
> Panoczek* :> Do wyższych od sie- 
bie, żonatych powie: 'panoczek, 
panuchna'. Tyg. ii. 2, V, 70. 

• Panoczku* Pozn. IV, 331. Rud. 
228. Zb. XI, 85. 86. 290. »Pa- 
nocek* Malin. 42. Rozpr. IX, 177. 
Zb. V, 190. »Panocku* Cisz. I, 
251, n^ 201. Kieł. I. 57, n^ 7. 
Zb. XV, 24. 25. Zaw. 61, n^ 9. 
»óna sie śmiaja z panockami« 



Zb. XV, 26, n« 9. »Nie pód^ za 
pana. Tylko za panocka* Zb. IV, 
234, n® 153. || »Panoczuszek«: 

• Panocusek po izbetce depcóm* 
Aten. 1877, II, 627. || .Panie- 
niek«: » Wracaj, panieńku, są u 
pani goście* Kolb. 112, n0 7aa, 
zwr. 3. II »Panuszek*: »Panftszk< 
Pobł. 62. Ram. 131. || .Panecz- 
ko* : »Nasz paneczko juże za nimi 
dognał* Kam. 118. 'Jakie łó- 
żeczko Miało Paneczko* (Pan Je- 
zus) Łęcz. 23, no 11, zwr. 3. || 

• Paneńko* Kam. 19. Lub. I, 125, 
nO 13, zwr. 1. 11. Wisła VI, 864, 
no 36. II Zgr. .Panisko*: »Prze- 
lok sie pftnisko* Rozpr. VIII, 165. 

• Był sobie panisko jeden taki* 
Zb. VII, 28, n« 78. .Temu pa- 
niskowi* ib. II, 172, n^ 20. 

Panachać = » drzeć w drobne ka- 
wałki, rozszarpywać* Kolb. rękop. 

Panaczek p. Pan. 

Panagabog p. Pomaga Bóg. 

Panajezusowy p. Jezus i do- 
daj: »Pu6d Panajezusowo męke« 
Rozpr IX, 192. 

Panasek p. Pan. 

Panbóczek p. Pan Bóg. 

Pan Bóg: »Pambóg* Ust. z Litwy. 

• Pambóg zapłać* Rozpr. X, 240. 
»Pambuóg wszyćkićch iiobrzy- 
muów nie wygubieł* Archiv V, 
636. »Muocni jak sam Pambuóg* 
ib. » Niech Pambuóg briioni* Rozpr. 
VIII, 164. »Zeby cie Pambuóg 
chuował* ib. 81. » Pambuóg ka- 
zał mu iść do piekła* ib. 164. 
Zdr. »Pambóczek«: »Kieby ddł 
Pambóczek* Ust. z Jaworza. >Pam- 
bóczek wam zapłać!* Pr. fil. V, 
824. >Pńnbóczek* Rozpr. XII, 31. 
»Pan Boczek upomina* ib. jj .Pa- 
nu Bogu* = powitanie Kuj. I, 
288, nO 54, zwr. 2. 

Panc p. Panicz. 
Pancer p. Spencer. 



Pancerz — Pani 



25 



Pancerz: >Spancerz«: » Bierzcie 
broń w ręce i spancerze* Wisła 
VI, 582. » Pancerz psi na pier- 
siach od dzika* (myśl.) Prz. ludu 
VI, 110. 

Pancerzowy: >Na nasyn ga\jicku 
pancyrzowe pasy« (?) Aten. 1877, 
II, 627. 

Pancerzyć się: »Pancśrzyd się 
= łuszczyć się, łuskami się po- 
kryć. Krak. IV, 315. 

Pandrak p. Pędrak. 

Paneczka p. Pani. 

Paneczko p. Pan. 

Panek p. Pan. 

Paneńko p. Pan. 

Panew = patelnia Hue 523. 656. 

Paneweczka p. Panewka. 

Panewka: »Pśnewka = 1, (we 
młynie wodnym) przytwierdzony 
do *walnicy' czworograniasty ka- 
wałek stali z dziurą okrągłą, w któ- 
rej się obraca dolnym końcem 
'wrzeciono' 2, (w olejarni) duży 
żelazny rondel, do prażenia mąki 
siemiennej. przed włożeniem ta- 
kowej do *lisicy'« Spr. V, 389. 
• Panewka = naczynie głębokie, 
kruszcowe, osadzone w piecu olej- 
ni, w którem się ogrzewa ma- 
terjał do robienia oleju służący « 
Roczn. 222. || »Panewki, pane- 
wecki == rodzaj patelni na trzech 
nogach* Spr. V, 389. || •Pane- 
weczka = rondelek do topienia 
masła lub słoniny* Wrześ. 16. 
Toż >Panewecka* Rozpr X, 294. 
II > Panewki = dziury w progu, 
w których się obracają bieguny 
(w stodole)* Dyg. 

Pani: 4 pp. Ip. »Panię*: »Wygndł 
samą panie paść tć kozę* Zb. 
XV. 26. .Tani' obok 'p^nio': 
'Widziałem te p&ni przedwcoraj* 
Rozpr. VIII, 130, § 85. .Redą 
pani m(ł)odą cepić* Wisła VII, 
30:^. 1 pp. Im. »Pani*: >Raba 



jego nie wstydziła sie tak, jak to 
inse pani, roboty* Zb. VII, 73, 
n® 1 14. II » Pani matka* = grzecz- 
ny sposób mówienia do matki: 
» Dzieci gburskie odzywają się do 
swych rodziców 'panie ojcze' lub 
'pani matko'* Wisła III, 721. 
• Mówię do was, panowie ojcowie, 
i do was, panie matki* Pozn. II, 
241. »Ja was wiłam od pana- 
ojca i od pani-matki* ib. 306. 
>Uchyćze pana ojca, panią matkę 
za nogi* Kon. 46. »Trnk ci tez 
będzie, dziewcyno, od pani matki 
idący* Krak. II, 41, n® 69. »Mnie 
wywianują . . . Pani matka końmi, 
A pan ojciec wozem* Krak. II, 
435, n® 698, zwr. 7 i 8. •Przy- 
jechał do pani matki w podwó- 
rze* Maz. III, 115, n** 75, zwr. 

I. »Djabły nazywają panią matką 
śmierć* Wisła VIII, 101. >Pań- 
matka*: »Do was, pany ojcowie 
z p;iń-matkami* Pozn. II, 104. 
»Wy ojcowie z pań-matkami pój- 
dziecie za nami* ib. 306. •Piecz- 
cie, pań-matko, chleby i kołacze, 
kiedy wy mnie już za żołnierza 
dacie* Pozn. IV, 100, n^ 194, 
zwr. 10. »Nie bij mnie, pań-mat- 
ko, oj kijem za plecy. Nie pójdę 
za Jasia, niepodobne rzecy* Kieł. 

II, 46, n<> 135. .Lala gąski, lala 
Z wysokiego gaja, Ro mi was 
pań-matka Chować nie kazała* 
Krak. II, 431, n° 692, zwr. 2. 
Kon. 23, nO 140. Patrz także 
Pozn. II. 241. Maz. I, 267, n® 
164, zwr. 2. Krak. II, 435, n® 
699, zwr. 2. Kon. 13, nO 74; 
14, nO 79; 19, n^ 119; ib. 46. 
Zb. X, 123, nM6. .Pani matula 
a. Pań-matula*: .Powieście go 
(wianek) u pani matuli W sieni 
nade drwioma* Maz. III, 115, 
n^ 75, zwr. 7. .Dajze nam, pań- 
matulu, jeść i pić* Maz. III, 156, 
no 156, zwr. 4. .Pani matuleńkac: 



26 



Panianka — Panicz 



> Kłaniam, kJaniam pani-matuleń- 
ce W t^-m nowym dworze* Maz. 
III, 115, nO 75, zwr. 2. > Będzie 
chodzić pani matuleńka furtami* 
ib. zwr. 8. » Dobrze było pani 
matuleńce Shichać muzyki (W kar- 
ty grać)* ib. 116, n° 75, zwr. 
9—10. II »Pani matka = ma- 
cocha lub matka mej żony lub 
mego męża* Krak. IV, 315. »Pan 
ojciec, pani malka, mówi mąż o 
żoninycli, żona o mężowskich ro- 
dzicach* Pobf. 187. >Pani matka 
= matka pana młodego dla jego 
żony, matka panny młodej dla 
jej męża* Doman. »Pani matka 
= świekra* Pr. fil. IV, 229. 
»Moja pań-malko, sanujcie tez 
zięcia, żebym wam nie bijał wa- 
.sego dziecięcia* Krak. II. 60, n^ 
119. zwr. 1. Kon. 59. > Ledwie 
się pań-matka o syna nie wście- 
ce* Krak. II, 475-476, n" 787, 
zwr. 1. II >Pani malka* = jedna 
z kobiet, należących do orszaku 
weselnego: »W czasie wieczerzy 
'pani-matka' (urząd dożywotni bez- 
płatny) na cze.ść nowożeńców 
śpiewa pieśni* Pozn. [I, 322, n° 
16. II »Pani mamnlka = żona 
pastora, pani pastorowa* Pr. fil. 
V, 825. Wędr. XXVI, 87. || >Paii- 
matka* = popadja Zb. IV, 33. 
II »Pani młoda a. Pań-młoda*: 
>Wybierajze się, [)aii-młoda, do 
ślubu* Krak. [I. 41, n^ 70, zwr. 
1. II »Pani stara* = rodzaj go- 
spodyni, ochmistrzyni: •Obowiąz- 
kiem pani starej... było odbierać od 
dworek wszystko, co one przygo- 
towały, i rozporządzić tem według 
potrzeby* Pozn. [, 300. || Zdrobn. 
»Panisia*: » Marysia grzeczna pa- 
nisia* Krak. 1, 1 94, n» 7. 231, nH2. 
1 1 »Pani(!zka* : »I)ajże, Panie Boże, 
Żeby się zdarzyła (pszenica). Iżby 
nas paniczka Na żniwo prosiła* 
Rog. 206, n" 422. ^Jużcić pa- 



niczka Kluczykami szczerka* ib. 
P. także Pr. fil. IV, 291. |j •Pa- 
niczka* = panna, panienka: »Ja 
kawaler z pnniczkami, A ty wdo- 
wa z dzieciątkami* Wisła VI, 862, 
n^ 20. »Do wyższych od siebie, 
żonatych powie: 'panoczek, panu- 
chna': do kawalera i panny: 'pani- 
czek, paniczka'* Tyg. ii. 2, V, 70. jj 
»Paneczka*: >0j pani, pani, pa- 
neczka, czvli to twoja córeczka?* 
Kolb. 218,'no 20 b, zwr. 6.|| >Pa- 
niuchna*: »Dzękuję paniuchnieU 
Derd. 96. || »Panuchna*: »Do 
wyższych od siebie, żonatych po- 
wie: 'panoczek, panuchna'* Tyg. 
ii. 2, V, 70. >Sóm tu panuchna 
jako róża* Aten. 1877, II, 624. 
II >Panuchniczka*: »Siedzą pa- 
nuchnicka na róg stoJa* Aten. 
1877, II. 627. »Są tu panuch- 
niczka jako kwiat* ib. 629. »Sie- 
dzą pannchnicz'<a przy okienecz- 
ku* ib. 630. II »Panfiszka* Pobł. 
62. Ram. 131. .Panószka* = 
panna Hilf. 95. || »Paniuńcia« 
= boginka: »*Paniuńcie\ łj. takie 
'krasne kobiety', które czyhają, 
bv porwać dziecinę z łona jeszcze 
matki* Wisła IV, 786. 

Panianka p. Panna. 

Panic p. Panicz. 

Panichida = nabożcń<two żałobne 
Zb. XII, 228. 

Panicz = 1, mężczyzna nieżonaty, 
kawaler 2. młodv pan, grzeczny 
sposób mówienia du męż'*zyzny 
nieżonatego: » Przyjechał panicz 
Z dalekich granic. Chciał się oże- 
nić, A sam nie miał nic* Pozn. 
V, 112, n« 230, zwr. 1. > Puści 
mnie, panicu* Kieł. II, 121, n^ 
395, zwr. 2 i 3. >Panic*: » Jesz- 
cze mogłam być Po dziś panien- 
ką. Ja panienką, A ty panicem* 
Rog. 73, n° 131. »Poshichajcie, 
panny. Bali wy [)anicy* Rog. 66, 
n^ 117. » Tańcowały sztyry pan- 



Paniczek — Panna 



27 



ny, sztyrze panicy* Zb. IX, 
198, nO 82, zwr. 1. Toż Rog. 
60, nO 110. Zb. IX, 198, n^ 83, 
zwr. 1. »Panicy przy boku Za mną 
pójdą* Rog. 117, n« 222. » Wy- 
szywali go (fartuszek) panicy* 
Pozn. IV, 23, nO 51, zwr. 3. 
• Pańc« Pobł. 62. »Panc< Ram. 
131. »Paniec« Ram. 131 p. w. 
Panc. »0t leho poczliweho paiica 
nowożeńca* Hilf. 125, n^ 26. || 
Zdrobn. > Paniczek*: >Do wyż- 
.szych od siebie żonatych powie: 
^panoczek, paniiehna', do kawa- 
lera i pannv: 'paniczek. panicz- 
ka'* Tyg. ii. 2, V, 70. »Panicz- 
kowie* Hilf. 143. »Wtnókała 
z dwora precz paniczka* Derd. 
125. »Pan, pani i kura, to troje; 
panicek, panienka i kura, to tro- 
je* Ghełch. I, 193. »Gonił mnie 
panicek* Kieł. II, 121. n^ 395, 
zwr. 1. II »Paniczuehna* : »Zdrob- 
niale chcąc mówić do panicza, 
odzywają się: 'paniczuchno** Kuj. 
II, 280, nO 10. »Paniczuchnu* 
(5 pp.) Pr. fil V, 825. || * Panicz, 
paniczek* o żonatym panu Kolb. 
109, no 7 X, zwr. 5 — 7. •Pani- 
czek* o panu: »Shichaj, Madku 
— rzekł pan do niego — sły- 
szałem, żeś wykopał pieniądze. — 
Gdzież tam, paniczku* Pozn. VI, 

279. Patrz także Pozn. VI, 162. 

280. Pieszcz. 193, n® 12. 

Paniczek p. Panicz. 

Paniczka p. Pani. 

Paniczuchna p. Panicz. 

P a n i e c p. Panicz. 

Panieneczka p. Panna. 

Panienieczka p. Panna. 

Panieniek p. Pan. 

Panienka p. Panna. 

Panieński: »Jakci mnie przywied- 
li Przed panieńską bronę. Kaza- 
li mi se obrać, Którą chcę szwa- 
dronę* (?) Rog. 8, n^ 13. •Pa- 
nieński swateczek* = nazwa je- 



dnego z czterech swatów Wisła 
VII, 688. 

Paniezus p. Jezus i dodaj Mat. 5. 

Panie =: panicz, kawaler: »W ży- 
cium ci nie widziała Takiego pa- 
nięcia* Kuj. II, 11, n® 118, zwr. 
4. Toż Łęcz. 88, n0 127, zwr. 4. 
»Na cóż ja mam słuchać pięknych 
paniąt głosu. Gdy zawsze doświad- 
czam przeciwnego losu * Oles. 135, 
n® 267. » Jedzie ci bań ksiąze panie, 
ksiąze panie* Wisła VI, 143. 

Panin = do pani należący Ram. 
131. Ust. z różnych stron. 

P a n i o w a ć = udaw^ać panią : » Kiedy 
paniuje, to niech Indziom uczci- 
wie się choć wypłaca* Zapolska. 

Panisia p. Pani. 

P a n i s k i p. Pański. 

Panisko p. Pan. 

Paniuchna p. Pani. 

P an i u ńcia p. Pani. 

P a n k o w a ć = » mówić przez pan « 
R.)zpr. XXVI, 388. 

Panna: » Padną* Rozpr. IX, 221. 
» Panny popysznieli* Wisła VI, 
855, n<^ 11. »Sloi panna w oknie, 
warkocyk ji moknie* (zagadka 
o igle z nicią) Wisła VI, 316. 
Zdrobn. »Panienka*: »Paninki sie 
namawiają* Zb. X. 123. n® 17. 
• Pćnienka* Rozpr. XX, 432. 
Zb. XIV, 163, n« 6. »Panian- 
ka* Zb. VIII, 280, nO 47. || 
» Młoda panna* = panna młoda: 
» Młoda panna się raduje* Pozn. 
III, 78. II » Panna młoda = ro- 
dzaj begonji* Wisła II, 756. || 
> Panna = zakonnica* Pr. fil. V, 
825. Rozpr. XII, 98. || -Panna 
= lalka* Rozpr. XII, 98. || .Pan- 
na = źrenica* Wisła I, 318. 
»Czaruwnica nie ma w swych 
oczach 'panien', tylko 'kozły'* Kuj. 
I, 101, n^ 24. .Panienka == źre- 
nica* Rozpr. XII, 98. Pr. fil. IV, 
229. Mil. Parcz. .Panienki w o- 
czach* Pr. fil. IV, 229. .Zamiast 



28 



Pannica — Pantak 



'panienek' w oczach ma ona (cza- 
rownica) w źrenicy oka *koziełki'« 
Pozn. VII, 107. » Spotykająca... 
ciotę osoba ... nie ujrzy w jej 
oku . . . postaci swej wJasnej, t. j. 
owej niewinnej postaci, którą pa- 
nienką zowią* ib. || »W panny* 
= wzór na pisankach Wisła V, 
704. II > Panna = duży młot ko- 
walski* Hemp. II »Panna= pła- 
ski słupek u wózka do przędze- 
nia* Święf. Patrz także Święt. 
17. II »Panny« = odmiana gru- 
szek Zb. XIV, 28. » Gruszki pa- 
nianki. Zb. Vin, 257. || »Panny« 
= gatunek grzybów Lud I, 178. 
II » Panny = mydlnica lekarska, 
saponaria officinalisc Wi-ła VI, 
316. II » Panienki* = jakaś roś- 
Hna Hilf. 77 ods. || .Panienki 
= kopki zboża na polu po 6 lub 
7 snopków ułożone* Pr. fil. V, 
825. II Gra w 'panienkę' Maz. 
II, 26 ods. II »Panienecka = owad 
biedronka* Spr. V, 389. || Zdrob- 
nienia i zgrubienia: »Pannunia*: 
• Przenajświętsza Pannunia* Kam. 
210. II »Panniczka«: •Panien- 
ki, panniczki, fałdujcie spód- 
niczki* Pozn. III, 78. II »Panie- 
nieczka * : » Najświentsa Panie- 
nieeko* Zb. IV, 254, n^ 241, 
zwr. 2. II »Panniocha = zgr. 
panna* Pr. fil. IV, 229. 

Pannica = >1, panna 2, dorosła 
dziewczyna mająca wyjść za mąż* 
Pr. fil. IV, 229. 

Panniczka p. Panna. 

Pannin: »Jak panna zjt^pie to ja- 
bjnsko, to będzie pannine* Cisz. 
I, 80. 81. »Pannina góra* (na- 
zwa micjsfowości) Nadm. 44. 

Panniocha p. Panna. 

Pannunia p. Panna. 

Panoczek p. Pan. 

Panoozuszek p. Pan. 

Panogrynować p. Peregryno- 
wać. 



Panorama: » Paromena * Rozpr. 
XXVL 388. 

Panosek p. Pan. 

Panosiczek p. Pan. 

Panoszeć: > Panoszec = pano- 
szeć, hardzieć, robić się panem* 
Ram. 130. » Panoszec* = nady- 
mać się, przybierać postawę sztuc^z- 
nie poważną Hilf. 174. 

Panowa= żona pana, pani: »Nie 
była moja matka panową* Wójc. 
I, 95. > Pytał r^ią pani: *panowa^ 
Czy to córeczka rodzona?* Kolb. 
218, n» 20 a, zwr. 6. 

Panować: »Ojce niebieski, tkórypa- 
nnjes niebem i ziemią* Zb. II, 241. 

Panowanie = » władanie mająt- 
kiem, dziedziczenie* Pr. fil. IV, 
854. 

Panowniczka = » władczyni, mo- 
narchini* Ram. 131. 

Panownik = » władca, monarcha, 
panujący* Ram. 131. 

Panów = do pana należący Ram. 
131. >Koń panów* Fed. 202. 
»Weznę panową laskę* Święt 
338. »Panowe odzienie* Rękopis 
I. Kopernickiigo. »Panowe (odzie- 
nie) kostuje Wielgie piniandze* 
Zb. XV, 6. »Panowe łoże* Kolb. 
99, n^ 79, zwr. 11. .Panowe 
łóżko* Ghełch. I, 134. »Jćdzta 
kluski Z panowćj kłóski* Kuj. 
I 290. » Dziewki dają te kwiaty 
dla panowy pani* Kam. 138. 
» Która cienka, panową* Wisła 
VII, 191. » Jakem zirgnął po per- 
sonie panowy* Kam. 185. •Pa- 
nową wola* Fed. 359. •licuje- 
dziś potęgę dni moich, panowychc 
Zb. XIV, 60. 

Pansury: » Zaprzęgajcie cztery tu- 
ry, pojedziemy do matury, gdzie 
biją pansury* (zagadka o kościele 
i dzwonach) Zb. VI, 27, n^ 305. 

Pantak: » Pantak = duża siekiera* 
Rozpr. XII, 98. »Pantok = ciężka 
.siekiera* Rozpr. XVIl5 51. 



Panlalik 



Pańskie 



Pantalik p. Pantałyk. 

Pantałyk: »Zbić z pantałyku = 
z tropu, przeszkodzić wykonaniu 
zamiaruc Roczn. 222. »Panialik<: 
»Zbid z pantaliku« Orzeszkowa. 
Ust. z Litwy. 

Pantarka p. Panterka. 

Pantelka p. Pęlla. 

Pan te rk a ==» perlica* Czark. Maz. 
V, 57. » Pantarka = perlica« 
Pr. ni. IV, 229. .Pantarki* Chehn. 

I. 295, no 247. ^Panlarki kury 
Zb. VIII, 251 p. w. Kochajki. 
»Gdy pan tarki krzyczą, deszcz 
wykrzyczą* Zb. VI, 191. 

Pan tok p. Pan ta k. 
Pantowad p. Pątować. 
Pantówka = > kartofel* O. Kuj. 

II, 274. »Pantówki = kartofle* 
Kuj. II, 274. Mil. .Pantówki = 
ziemniaki* Zb. I, 35. Pozn. VI, 
96. » Pantówki = odmiana kar- 
tofli* Bib. Warsz. 1860, LXXX, 
628. »Pętówki = kartofle* Pr. 
fil. V, 830. Kaspr. 63. » Pantów- 
ki skrobała* Kuj. I, 253 (ale ib. 
263 »kartofle<). »Pantówek nie 
skrobiesz* ib. 208. »Ugotowaład 
óna trochę pantówków* Kuj. I, 
155. »Wyniesewam też .szklanice, 
A jeśli piwa nie będzie, to pan- 
tówek donicę* Pozn. V, 202. »Pa- 
nienka nieusznurowana, pantówka 
nieugotowana* Spr. V, 140. 

Pantroszyć p. Patroszyć. 
Pantrować p. Penetrować. 
Panuchna p. Pani. 
Panuchniczka p. Pani. 
Panugabóg p. Pomaga Bóg. 
Panuleczek p. Pan. 
Panulo p. Pan. 
Panusiek p. Pan. 
Panuszekp. Pan. 
Panuszka p. Pani. 
Panuś p. Pan. 
Pańć p. Panicz. 
Pańdrak p. Pędrak. 
Pańdroż p. Pędrak. 



Palika = »zięba« Zb. I, 47. 

Pańkać: »Pańkać se = mówić 
komu panie: Ty mi nie pańkaj'* 
Spr. V, 389. 

Pańkuk p. Pampuch. 

P a li k u s » (czy P a j k u s ?) = gzik, 
gzica, twaróg ze szczypiorem* Spr. 

' V, 139. 

P a ń m a t c z y n = do pań-malki na- 
leżący: »Chrusce zając, chru.sce 
w pańmatcyny grusce* Krak. II, 
57, n" 108. 

Paii-matka p. Pani. 

Pań -matu la p. Pani. 

Pań-młoda p. Pani. 

Pań-ojciec p. Pan. 

Pań p uch p. Pępnch. 

Pańska p. Pańskie. 

Pański: »Paniski*: »Do paniske 
kate = do pańskiej chaty* Bisk. 
41. » Paniske kalf* = pańskie 
chaty Hilf. 111, nM3. >Pajski*: 
»Pajskie suknie* Święt. 374. || 
» Mówić po pańsku a. 'bez zęby' 
= mówić językiem poprawnym, 
książkowym* Spr. IV, 301 p. w. 
Bez. II »Pań.ski* = do dworu 
należący, dworski: » Ludzie pań- 
scy* Pozn. II, 175. II »Kożuch 
pański* = żółty Święt. 45. 

Pańskie = 1, (dawniej) pańszczy- 
zna, praca obowiązkowa dla dwo- 
ru 2, (obecnie) praca zarobkowa 
we dworze: »Na pańskie chodziła 
= na pańszczyznę, obecnie na 
zarobek do (szlachcica) dworu* 
Fed. 58. »Na pańskie chodzić = 
chodzić na robotę do dworu* 
Spr. IV, 26. »Dziewcęta plebań- 
skie, Wychodźta na pańskie* Fed. 
221, no 158. »Poszłaby na pań- 
skie, Toby zarabiała* Wisła IV, 
773. » Jeździł porządnym zaprzę- 
giem na paiiskie* Bar. 42. •Jd 
na pańskie nie pojadę* Święt. 
301, n^ 452. »Cym na pańskie 
nie pjsłał?* Kieł. II, 152, n^ 
460, zwr. 5. »Chłop na pańskie. 



30 



Pań siwi — Państwo wać 



a baba do karczmy* Kain. 81. 
>Talu<iowi nosiła dwójniakami na 
pańskie jeść* Kam. 171. »Przy- 
sed z pańskiego* Cisz. I, 211. 
»Było pańskie, i był laki chłop, 
co nie chciał robić pańskiego* 
Ci -z. I. 265. »Nie będziela robić 
pańskiego z waszego pola* Kam. 
18. »OdrahiaIi pańskie do dwo- 
ra* Kam. 171. »Nie bojc^ się pa- 
na ani ekonoma. Odrobiłem pań- 
skie, będę siedział doma* Wójc. 
U, 216! no 18. Toż Kolb 381, 
nO 237. Zb. XV, 58. Oles. 55, 
n*^ 1. » Odrabiając zaciąg na pań- 
skiem. z przesilenia i choroby 
wkrólce po sobie umarli* Pozn. 
VI. 212. » Gospodarz był na pań- 
skiem* Ossol. Wiecz. Bad. 31. 
• Robić jak na pańskiem = robić 
powoli* Spr. IV, 26. > Zbywa (ro- 
botę), jak na pańskiem* Święl. 
684. n° 765. »Będą chłopi robić... 
więcej, jak robiwali za pańskie* 
Kam. 53. » Daruje ci pańskie do 
samy śmierci* Zb. XI, 111. »Mas 
tyle i tyle folg pańskiego* ib. 10. 
> Polowy dworski, co był wzięty 
ze WM za pańskie do pilnowania 
pańszczyzny* Kam. 53. » Jeden 
pan posłał za pańskie . . . dwóch 
chło[)ów ze zbożem do Krakowa* 
Krak. IV, 206. » Kazać na pań- 
skie* = wezwać do odrabiania 
I)ań.szczyzny Wisła II, 103. Kieł. 
100. »Nie wiemy, co na pańskie 
każą* Kad. I, 209, n^ 265. »Nie 
wiemy, Z cem na pańskie ka- 
zom*'Zb. IV, 235, n^ 163, zwr. 
1. »Nie mas ci to jak owcarzom, 
Na pańskie im nie rozkażą* Kieł. 
I, 175. n^> 318, zwr. 6. Toż Zb. 
IV, 227. .Nam kazali Na pań- 
.skie orać* Kieł. I, 132, n^ 219, 
zwr. i. »Zol)aczysz-ci, moje dziew- 
czę, w.szy>tkiego, ino na cię za- 
wołają: pańskiego!* Pozn. III, 
183— 1 Hi, n« 71, zwr. 4. » Na- 



zajutrz rano miał na pańskie orać« 
Święl. 343. Patrz także Alen. 
1877, II, 657. Bar. 42. Cisz. L 
169 170. 211. 266. Pozn. VI, 63. 
Święl. 318. Zb. IV, 197: V, 238; 
XL 111. 197: XII, 221. Zejsz. 53, 
n ^ 7 9 . » Peń s k ie = p aii szczN^zna « 
Bozpr. XX, 432. »Pajskie<: »Gos- 
podarz kazał mu iść na pajskie« 
Wisła VI. 313. .Pańska*: .Wte- 
dyk chłop nie pódzie do pański, 
choćby mu i stery razy tyle da- 
wał, co wartuje jego robota* Kam. 
36. II .Pańskie* = grunta dwor- 
skie: .Pewien chłop, dosyć ubogi 
go>podarz, orał na pańskiem (po- 
lu)* Krak. IV, 169. 

P a ń s t w i [). Państwo. 

Państwo: .Jedne państwo mnieli 
jedne córkę* Cheich. I, 15. .Sie- 
dem świec spaliło. Niżeli się owo 
państwo Do siebie przvznało< 
Kolb. 236, nO 24 a, zwr. 6. .Na 
tem we.<elu było bardzo dużo pań- 
stwa bogatego * Święt. 384. .Dob- 
ry wieczór państwom* Wisła VII, 
519. .Państwi* Pr. łil. IV, 291. 
.Państwi, 2 pp. państwia* Hozpr. 
XII. 48. .Pajslwo*: .Powycho- 
dzili paj>two* WisJa VI, 308. 
.Zajechał do tych pajstwa* ib. 
.Było jedno pajslwo* ib. »P&j- 
stwo* ib. IX, 226 ods. »r pań- 
stwa* = we dworze Isl. z Ja- 
worza 1891. II .Państwo młodzi* 
p. Młody i dodaj: .Wy, młode 
państwo, panom ojcom i pań- 
malkom do nóg upadnijcie* Pozn. 
II, 241. II .Państwo* = mają- 
tek, dobra Wrześ. 2. Wrześ. T. 
17. II .Państwo* = panieństwo, 
dziewictwo: .Ja juz nie panienka, 
juzem państwo dała Swojemu mę- 
żowi* Święt. 152. 

P a ń s t w o w a ć = być państwem : 
.Postawili sobie dwór, namówili 
lokaja i pokojówkę i państwo- 
wali sobie* Cliełch. II, 55. 



Pańszczarz — Papęzioł 



31 



Pańszczarz: > Pańszczarz = cho- 
dzący do dworu na robotę, *na 
pańskie'* Rozpr. XXVI, 388. || 
• Pańszczarz = zarobnik pracu- 
jący leniwo* Udz. 

Pańszczyzna: »Pajscyna« Pr. fil. 

IV, 228. » Odrobi mi tę dużą pań- 
scyznę* Rad. I, 209, n® 265, zwr. 
3. »Do *ocholy' zgoła nikt na wsi 
nie ma pociągu i, jeżeli się bawi, 
to 'jak za pańszczyznę'* (= nie- 
chętnie, zmuszając się) Wisła III, 
66. II »Pańscyzna = robota we 
dworze- Chełch. II, J 50. »Pań- 
.scyzna = 1, robota dworska 2, 
najem folwarczny* Mil. || »Pań- 
scyzna = robotnicy najemni « 
Chełch. II, 150. »Pańscyzna* = 
ludzie pańscy, robotnicy w polu, 
służba dworska ib. 118. || » Pań- 
szczyzna* = z'emia pańska, nie 
królewska Wisła II, 591. 

Pańszczyźniak = chłop pań- 
szczyźniany: » Teraz na czterech 
pańszczyźiiiaków przybywa jeden 
za najem* Kam. 55. 

P a ń t u c h p. Pampuch. 

Papa = (rub.) usta, gęba: » Roz- 
dziawiacie na nas papy* Pozn. 

V, 103. » Słuchali i ttozdzierali 
papy* Zb. Vn, 61 {= otwierali 
gęby). >Wetkał mu w papę te 
giwery* Pozn. VI, 196. »Daó 
w papę* Ust. z różnyrh stron. || 
>Papa* = pysk (krowy): »Na 
pakośnik ... trą krowie papę ma- 
runka i solą* Zb. V, 123. Toż 
Zb. VI, 297. 

Papa = smolona bibulasta lektura 
Pozn. I, 90. »Papisko = dektu- 
ra* Zb. I, 7. »Papa a. papisko, 
papińsko = dach tekturowy* Zb. 
I, 21. »Dach u bogatszych pod 
papa lub dachówką* Pozn. II, 
176.' 

Papa p. Papu. 

Papa = » patrzy* Pozn. VI, 95. 

Papać = >jeść (dziec.)* Rozpr. 



XII, 108. Pr. fil. IV, 281 p. w. 
Babrać. »Na to sie da gębie pa- 
pać, aby mogła dobrze kłapać* 
Cinc. 24, nO 513. Toż Rozpr. 
XII, 78. Fed. 354. 

Papajka = usta (w zagadce) Zb. 
I, 123. Święt. 653, n^ 16. 

P a p a n i e = jedzenie (dziec.) : » Szu- 
kając po mieście... dobrego winka 
i smacznego papania* Bałucki 
Pańskie dziady 149. 

Paparacha a. »Patarucha, Żarty* 
= potrawa z mąki rozczynionej 
w ukro[)ie i uprażonej na wę- 
glacłi ze słoniną, 'lemięszka, pra- 
żucha, prażona mąka' Maz. III, 
36, n« 16. 

Paparc p. Paproć. 

Papciak: »Papciak« = jakaś po- 
trawa Zb. XIV, 23. Por. Pap- 
ciu eh. 

Pap ci e a. » Kapcie = papucie, pan- 
tofle* Zb. I, 21. . Musiała... dać 
jej spódnik, grube pończochy, 
papcie na nogi* Pozn. VI, 270. 
»Nima baba papci. Jeno stare 
chodaje* Pozn. V, 111, n^ 224, 
zwT. 2. »Bioię papcie, — teraz 
mnie łapcie* Pozn. II, 191. || 
Zgrub, w Ip. »Papcisko*: »Czem 
się przykryją? — Murawski ła- 
ciskiem, brat jego papciskiem* 
Pozn. IV, 39, nO 84, zwr. 4. Por. 
Kapeć. 

Papcisko p. Papcie. 

Papciuch = paciara wystudzona 
z kwaśnym mlekiem Zb. XIV, 24. 
Por. Papciak. 

Papcoń = »człowiek niezgrabny* 
Rozpr. X, 294. » Papcoń = kap- 
can* ib. XVII, 51. Por. Kap- 
can. 

Paper p. Pauper. 

Paperka p. Pauper. 

Papęziak p. Papężniak. 

Papęzić= » robić niedbale* Święt. 
Por. S p a p ę z i ć się. 

Papęzioł = »niechluj* Święt. 



32 



Papęźniak — Papiórowy 



Papęźniak p. Papęźniak. 

Papęźniak = »1, dziecko kache- 
lyczne z dużym brzuchem 2, char- 
łak 3, karłowate drzewo* Wrześ. 
16. Patrz także ib. 25. •Papęź- 
niak, papęziak = 1, niedołęga, 
cherlak, dziecko chorowite, z du- 
żym brzuchem 2, niewyrośnięte 
drzewo* Spr. V, 389. » Papęziak 
= dziecko kachetyczne « Cer. 
Por. Papęzić,Spapęzić się, 
Zapapęzid. 

Papier: 2 pp. Ip »Papiera* Wisła 
VIII, 67. »Papiór« Kuj. II, 279. 
Rozpr. IX, 112. Mil. Ram. 131. 
•Nie wiem, co to papiór Ani ołó- 
wek* Pozn. V, 29, n^ 49, zwr. 
2. »Papior* (? K) Kuj. I, 299, 
n^ 70, zwr. 9. »Barzo gróbą pa- 
kę papiorów zapłacie* Cen. 78. || 
Zdrobn. >Papiórek* Malin. 2. »Pa- 
piórkę* (7 pp. Ip.) Rozpr. IX, 
333. »Klo buduje, ma wiórki; kto 
się pienia, ma papiórki* (przy- 
słowie) Kuj. I, 199. » Ustroją roz- 
majtemi papiórkami* Pozn. II, 
64. » Zrobią wieniec zpapiorków* 
(tak!) ib. .Papiórk* Ram. 131. 
»Papiereczek*: »Onad mu odpi- 
sała na papiśreczku* Rog. 82, n® 
143. »Papierczątko* Wisła I, 27. 
»Papierzyna = pog. od papier: 
'Napisał do mie na papirzynie, 
zebvm pognała za niego świnie'* 
Pr. hi. V, 825. II .Papier* = złoty 
reóski: » Kolendę daje: papira* 
Zb. XIV, 163, nO 6. .Papierek* 
= złoty reński papierowy Wrześ. 
T. 44 ods. 5. .Papirek* = gul- 
den w bilecie bankowym Rozpr. 
X, 199. .Papierek = dawnv 
1 złr.* Rozpr. XXVI, 388. .Pa- 
pierek = złoty reński, chociażby 
w srebrnej lub złotej monecie* 
Wrześ. 16. .Papierek = jeden 
złoly reński , monela : 'Dał mi 
śrybnejjo papierka'* Spr. V, 390. 



• Papirki = złote reńskie* Rozpr. 
XX, 432. .Papierki* = pienią- 
dze Wrześ. T. 44 i ods. 5. Patrz 
także Krak. I, 141. Rozpr. Vni, 
212. Święt. 363. 490. Zb. V, 
195; VII, 5. 25. 26; XIV, 163, 
n^5. II .Papiry* = gatunek jabłek 
Zb. XIV, 28. 

Papierczątko p. Papier. 

Papiereczek p. Papier. 

Papierek p. Papier. 

Papieros: »Papi(^rus* Piątk. .Pa- 
pierusy* Rozpr. XX, 432. .Pa- 
pierusów nie ma* Święt. 232. 
.Papierusek*: .Gdy się zejdą na 
papieruska...* Mat. Szczep. 3. 
.Papieruś* Hemp. .Papierosa a, 
Papieroska* Ust. z Litwy. 

Papierosa p. Papieros. 

Papieroskap. Papieros. 

Papierośnica, Papierośnik = 
.osoba lekkomyślna, która, za- 
miast pracy poważnej, pali pa- 
pierosy* Pr. fil. V, 825. 

Papier o śnik p. Papierośnica. 

Papierowy: . Papiórowy * Ram. 
131. .Papiórowy*: .Czapka pa- 
piórowa* Łęcz 240, n^ 521. 
.Miał papiórowych pieniędzy przy 
sobie dość* Pozn. VI, 269. || 
.Jabłka papierowe* = gatunek 
jabłek Zb. VIII 257. 

Papieruś p. Papieros. 

Papierusek p. Papieros. 

Papieruś p. Papieros. 

Papierz p. Papież. 

Papierzanv = .papierowy* Pr. 
fil. III, 496. 

Papierzyna p. Papier. 

Papież: .Pdpiez, 2 pp. papieża* 
Spr. IV, 380. .Papierz* Zb. V, 
199. 

Papin sko p. Papa. 

Papiórowy p. Papierów y. 

Papiór p. Papier. 

Papiórok p. Papier. 

Papiórowy p. Papierowy. 



Papisko — Paproć 



33 



Papisko p. Papa. 

Papka = ojciec Pozn. VI, 104. 
» Papko* = ojcze ib. 103. 

Papka = usla: >Za tę gadkę na- 
leży się papki najadkę« Fed. 343. 

• Gęba papka< (żart.) Kon. 54. 
Papkać= »jeść powoli* Zb. II, 9. 
Papku p. Papn. 

Papla = »gacluła, nieumiejący do- 
chować sekretu* Osip. 

Paplacz a. »Paplak, PaplaJa* 
P aplug a = gaduła* Wrześ. 16. 
> Paplać, paplak, paplała, paplu- 
ga = 1, człowiek, który coś po- 
plami 2, gaduła* Rozpr. X, 294. 

Paplać = » mówić niedorzeczności* 
bredzić * Święt. Tryb. rozkaz. 
»Papl* Rozpr. VIII, 86. || .Pa- 
plać się* == babrać się: » Gołębie 
paplają się w wodzie* Zb. V, 128 
n® 16 »Wlaz w garczek i paple 
się w nim* Lub. II, 184. 

Paplak p. Paplacz. 

Paplała p. Paplacz. 

Paplo t = gaduła: >Nie dla ciebie 
mnie tu Matka wychowała, ty Łę- 
cycki paplocie* Kai. I, 173, n® 
180, zwr. 4. Por. Paplacz. 

Papluga p. Paplacz. 

Papraczka: >Papracka = czas 
dżdżysty i błotnisty* Wrześ. 16. 
Rozpr. X, 294. Spr. V, 389. 

Paprać= > babrać* Krak. IV, 294 
nO 8. 316. Zb. II, 228. »Paprać = 
grzebać na misce* Udz. »Paprać 
= babrać, walać* Spr. IV, 326. 

• Paprać a. Babrać == bazgrać, pa- 
skudzić, smarować nieczysto* Krak. 
rV, 303 p. w. Babrać >Paprać = 
zanieczyszczać, robić niedbale, nie- 
porządnie* Święt. >Paprać = ro- 
bić leniwie, źle* Pobł. 137. || 
>Paprać stę* Spr. IV, 326 p. w. 
Papram. »Paprać się* = grze- 
bać: >Kury w prochu paprzące 
się (= grzebiące)* Zb. VI, 189. 
II »Paprać się = iść bardzo po- 

Stownlk T. IV. 



wolnie: 'Berlinka ledwie się pa- 
prze'* Pobł. 137. Por. Paplać. 

Paprajstwo = » gromada dziecia- 
ków, rybek, stado prosiąt, wogóle 
zbiorowisko drobnych stworzeń* 
Spr. V, 139. 

Paprak: »Paprak = ten, co się 
wala, babrze* Spr. IV, 327. >Pa- 
prdk = 1 , dziecko, które się przy 
jedzeniu lub zabawie zwykle po- 
wala 2, człowiek dorosły, który 
nie jest biegły w swoim zawo- 
dzie, np. murarz, malarz, adwo- 
kat i t. p.* Spr. IV, 28. II .Pa- 
praki = kluski miękko zagnie- 
cione i roztarte* Mil. 

Paprała a. »Babrała = ten, co 
babrze* Krak. IV, 316. 

Paprochy = > okruchy z siana* 
Pr. fil. IV, 854. > Paprochy = 
patrochy* Rozpr. XVII, 51. 94. 
• Naparzanie z paprochów siana* 
Zb. IV, 193 n<> 12. ^-Okłady... z pa- 
prochów z pod siana* Pleszcz. 125. 
II » Paprochy = okruszyny: 'Pa- 
prochy wyrzuć kurcakom'* Spr. 
V, 118. > Paprochy = okruchy* 
Mil. II » Paprochy = prochy, okru- 
chy, nieczystości w postaci pro- 
chu, np. w płynie* Pr. fil. V, 
825. II » Paprochy = wnętrzno- 
ści z zabitego zwierzęcia lub pta- 
ka* Zb. II, 9. 

Paprocina: » Paprocfna = łodyga 
paproci* Ram. 131. 

Paprocki: » Rusin, przemówiwszy 
się z Mazurem, odsyła go do 
wszystkich djabłów, mianując ich: 
pan Łoziński, Bzowski, Paprocki 
i t. d.* Chełm. II, 128 ods. 

Paproć: »Paparc« Ram. 131. »Pa- 
parc* = nazwa roślin aspidium 
filix mas i pol)'podium vulgare 
Pam. fizj. V, dział IV, str. 12. 
>Parpac* Ram. 132. »Parparc* 
= paproć Hilf. 174. 85. || •Dę- 
bowa paproć = rad. polypodii* 
Ciesz. 19. II » Paprotka = poly- 

3 



34 



Paproć — Papośiak 



p«j<iiam TD.ffare* Spr. HT. 309: 
V. 3c&. Podanie »o paDrotce* 
Zb. VIL 118. Patrz takź^ Zb. \X 
253 Ł** 42. II > Paproć = nazwa 
rotiiiny wodnej w Narwi « Pr. fii. 

Paproć = >fapi€4 w ^?ow:e« MiL 
IV, Ó54. 

Paproci ć p. PaprośZTć- 

Papro^zyć: »Papro*2yć = wydo- 
Lywać wnę-rzno-k-i « Pleizcz. 40. 
»Paprł>:yć = wyimować wnętrz- 
ności o ptakai:h « Piozpr. XL 
1Ó6. »Paprcr?yć = «jczy szczać 
zwierze z Caków: Tkocbarka pa- 
prcriy jendora*« Spr. V. 118. »Pa- 
p rosić = oprawiać knrcze« II óz. 
II »Papró-»zyć się = iść La r-tro- 
r.e« Ldz, 

Paproiać: » Paonjtac = paplać, 
by.e co gadać « Bairi. 1 3 1 . Hi;f. 1 74. 

Papr.jika p. Paproć. 

PaprÓTjzyć -i^ p. Papro-zyć. 

Papryka=.»papranina: 'Dnżłjztym 
papryki' « Pr. fu. V. ^25. 

Paprzą = miejsce biedzenia pta- 
ków my=i. Prz. Lcda VI, 126. 
> Paprzą = miej^jce. gezie padty 
p^aki -my::!. « Pr. t:i.'V. 825. 

Paprz y ca a. *Pamprzy<:a = 
poziome pod kamieniem młyń- 
skim żelazo, w którym obraca <ię 
'wrzeciono' r-zyii pionowy żelazny 
czop. stanowiący oś kamienia « 
Pr. fil. TV. 854. > Paprzyca = że- 
lazo wbite wpoprzek otwom ka- 
mienia mh-ńśkiego. w które wkła- 
da się 'wrzeciono', poruszane za 
pomocą 'cewi\ tj. <ze:icia drąż- 
ków* Wrześ. 16. » Paprzyca = 
4-0 grania-^ta .sztaba żelazna, wpra- 
wiona w wierz<:hni kamień młyri- 
riki. w środku ma 4-o graniastą 
dziurę, w której rj mocowane jest 
'wrzeciono' « Spr. V, 389. » Pa- 
przyca = biegun w młynie* 
Pieś^zcŁ 40. » Paprzyca* = pła- 
•kie żelazko okadzone w kamie- 
nia żarnowvm Wi-ła VI, 429. 



>Spód dacy iw kamieniii tamo* 
wyiD< przecina zadłobana w ka- 
mień i tworząca z nim jedną rów- 
nię paprzyca' z rowkiem, w któ- 
rs' zachodzące wrzeciono podnosi 
i podtrzymaje płaski kamień « 
Święt. 14. > Paprzyca = pMa 
drewniana lob żelazna od łaren* 
ŚwięL »Papsyca imołe raczej Ta- 
przyca'r = listewka z drzewa 
w kamienia żarnowym* Rozpr. 
XX. 432. »Poprzyca« w żarnach) 
Lab. I. bb. >Pompryca a. poprycm 
= żelazu pionowe w żarnach « 
0:^ip. » Młynarza, młynarza, dob- 
rze ci <ie mieie: kołu ci sie po- 
łamało, paprzyca si^- chwieje* Zb. 
XII, 169. n*' 64. .Gonił djabeł 
djablicę, chciał jej porwie pa- 
przycę« Krak. II. 493. n« 828. 
Patrz także Koj. I. 226. Łęcz. 
122. n'' 203. zwr. 46. Pie^zcz. 
22 .jds Zb. I. 125: rV. 227. n* 
^9 i ods. || » Paprzyca =- otwór 
w kamienia żarnowym, do któ- 
rego się ws\-puje ziarno* Rozpr. 
X, 294. > Paprzyca = otwór w ka- 
mieniu, w który <ię wkłada 'żar- 
no wk a' « Dyg. 

Papa = > chleb i wszelkie jedzenie 
w języka dzieci* Pr. fil. V. 825. 
»Papu=jeść« i.dziec-ł Wisła IŁ 
739. .Jedno woła: 'Tata, tata!* 
Drugie woła: 'Daj mi papa!' Trze- 
cie mówi: 'Daj mi chlełKi'* Wójc. 
II. 352. Toż Pauli 186. Maz. IIL 
273. n" 3^4. zwr. 2. »Chiipo, 
chiipu — papu nie« i przysłowie) 
Zb. VII, 101. .Papa*: "»Dajie, 
tata. papa ^ = jeść«* Maz. V. 321, 
n'^ 375, zwr. 7. »Papka*=jeść 
idziec.) Nadm. 149. 

P a p u 1 a t V = » bardzo na twarzy 
tłusty* Pr- fil. rV. 2^5. 

Papu ra = .pv>k iponardi.)* Rozpr. 
X, 294. 

Papasiak= . niekrajany tytoń wę- 
^ńerski* Wrześ. 16. 



Papaża — Para 



35 



P a p u ż a = wiązka tytoniu Ust. z Li- 
twy. > Papużka = wiązka liścia 
tytuniowego, przesuszonego i zwią- 
zanego w korzonku, najczęściej 
pokrywą liściastą strąka kukuru- 
dzowego* Roczn. 222. >Tytuń 
ten sprzedawał się na papużki 
(= miara kilkudziesięciu liści za 
złp. 1)« Chełm. I, 101. 

Papużka p. Papuża. 

Par= »parność, gorące, duszne po- 
wietrze* Pr. fil. IV, 854. »Par 
a. Spar = upał* Rozpr. XXVI, 
388. » Pojechali... do kąpieli, bo 
par był wielki* Krak. iv, 102. 

Par = zorane pole Ust. z Raw- 
skiego. »Orać na par = orać la- 
tem na oziminę (w końcu maja 
i w czerwcu)* Roczn. 222. Por. 
P o p a r. II »Par = trawa puszcza- 
jąca się na zoranej roli* Wisła 

III, 746. 

Par: »Hor-par, do par?* = zapy- 
tanie wyrzucającego kamyki w grze 
w blirki, zwracane do innych uczę-, 
stników gry, czy liczba kamyków 
wyrzuconych est parzysta Kuj. I, 
228, no 14. i 

Par p. Patrzeć. 

Para = 1, »wapór gorący* Krak. 

IV, 316. »Bez parę fmkać (= ska- 
kać)* = coś niepodobnego wy- 
konać: >Musis pierw bez parę 
fmkać, niźli się pśn z tobą ozyni* 
Zb. VIII, 317. > Niech se bez parę 
fiuka, niźli Frankę dostanie = 
ręka Franki będzie odmówiona 
kawalerowi, który robił o to sta- 
rania* Zb. VIII, 256. 2, »Para* 
= dech, oddech: » Leżał (w becz- 
ce) do góry gembom, co se spon- 
lem puscał parę (= oddychał)* 
Cisz. I, 1 08. > Wzion parę (= od- 
dech) zatrzymaj i umarłym sie 
zrobiejt* Cisz. I, 250. » Królewnie 
kazśt odeść na bok, zęby jom 
paro smok do siebie nie wciąg- 
noJ* Zb. XV, 11. >Do pary się 



bił = bit się do ostatniego tchu * 
Zb. II, 236. .Leżał cichutko tak, 
że i pary z siebie nie wypuszczaj* 
Zb. XIII, 114. .Pary z ust nie 
puścić* = nie powiedzieć ani 
stówa: »Abyś do nich nie gaddł 
i pary (= tchu, słowa) żebyś do 
tych czartów nie wypuścił* Pozn. 
VI, 84. .Lepiej nam byJo tę parę 
Na gorzką kaszę schować, Niże- 
liśmy wam tu mieli Tak pięknie 
kolędować* (śpiewają, gdy nic nie 
dostaną) Rog. 215, n© 437. || 
.Para* = tchnienie ożywiające, 
duch: .Djoboł chciał se stworzyć 
ludzi, ale nie miał do tego pary* 
Wisła IX, 75 (w źródle objaśnio- 
no: 'siły') II .Para* = dusza 
zwierzęca: »Z bydlęcia 'wychodzi 
para'* Pleszcz. 49. .U chłopa 
wiara. Jako u psa para* Łęcz. 
99, n© 151, zwr. 15. || .Psid 
para* = przekleństwo (por. psia 
dusza) Zb. IV, 192, no 10: XIV, 
34. Rozpr. XXVI, 391. Święt. 
549. Lub. II, 212. .Wokomon 
psia para* Krak. II, 100, n^ 182, 
zwr. 16. Kon. 84, n^ 7. .To ta 
psia para szynkarka nie spała!* 
Zmor. 174. »Para sobacza = 
przekleństwo: Ty paro sobacza'* 
Pr. fil. V, 825. .Berdyja para = 
przezwisko lub żartobliwy wy- 
krzyknik radości lub zdziwienia* 
Spr. IV, 319. .Para* (jako prze- 
kleństwo): W żartach używają 
chłopi: 'oj ty, ly paro jakaś!' 
w złości: *ty paro przeklęta, nie- 
czesna!* Kam. 130 ods. 272. >To 
dopir para len Jantekl* ib. 64. 
.Te pary inksze, co filutne, ...kęsa 
się nie wypukną od śmiechu* ib. 
68. .Te pary nasze chłopy nie 
lubują, jak nowa modła na jaką 
robotę nastanie* ib. 57. »Te pary 
parobki* ib. 130. .Ta para Na- 
stka* ib. 136. .Dziewki pary, to 
jedna bez drugą do niego po na- 

3* 



36 



Para — Paradni k 



sionka* ib. 131. »Te inkszo pary 
(dziewki) w śmiech* ib. 131. 

• Wowcarcyk, to para takoż zmyś- 
ny« ib. 140. »Ten prepinator, 
co bywał kowalem, a para, jak 
było okuł bryczkę, abo i co, to 
kieby oblał* ib. 96. »Pary nie- 
czesne* (o babach pijaczkach) ib. 
82. »Idź ty, paro nieczesna* ib. 
143. II »Para = wódka* Krak. 
IV, 316. Pr. fil. V, 825. Udz. 
»Para = gorzałka* Spr. IV, 28. 
> Pijcie ino tój pary* Krak. II, 9 
ods. >Parę chldł bez miary* Kieł. 
II, 261, zwr. 51. »Para = bło- 
to, oparzelisko* Zb. II, 9. Por. 
Parka. 

Para = liczba z dwóch jedności 
złożona. »Para znaczy dwa tylko* 
Roczn. 222. » Zaprzęgajcie para 
konie* Lub. I, 273, n^ 440, zwr. 
6. »Obsiodłane parę koni wronę* 
Kolb. 111, n<> 7 aa, zwr. 1. >Góni 
jeddn pan w powozie paroma 
końmi* Zb. XV, 25. »Orał paru 
bydlęty* Zb. IV, 97, n^ 23, zwr. 
2. »Was Pan Bóg skarze. Da 
złego po parze* Rog. 111, n^ 207. 
>Na nas każdego po dwa pary 
odrachowali* Kętrz. 71. || »Para* 
= jedność brakująca do pary: 

• Siódma (drużka) dobidra sobie 
z innych na pńre* (= do pary) 
Wisła IX, 232. »Ani mnie nie 
rocek, ani nie półtora, Ani ja se, 
chłopce, nie ku tobie para* Wisła 
VIII, 222, no 32. >Nie sieją ani 
sadzą w ostatnim dniu miesiąca 
bez 'pary' (tj. 31-go)* Święt. 559. 
II »Para« = kilka: »Pśru eh Jo- 
pów* Rozpr. VIII, 214. »Pare 
wianeczki ze złota. To mojej Kasi 
robota* Wisła VI, 859, n^ 14. 
>Pare wianeczki uwiła* Wisła ib. 
Toż Wisła VI, 860, nM 7. »Miał 
żonę i parę dzieci* Pozn. VI, 
167, n® 37. »Na stawie we wsi 
bedo pływały kacki, to sobie zła- 



pis z parę na obiad* Chełch. I, 
87. »Para dni przed śmiercią go 
widział* Nadm. 129. >Uobdaruj 
mie tóz pdroma grosami* Zb. VII, 
20. > Pojechali se na polowanie 
z parom zojmierzy* Cisz. I, 35. 
»Po paruch rokach* Święt. 396. 
>W paru kwiłkach juz beło piio 
niem* Rozpr. VIII, 214. »Parę 
czasów* = pewien czas: »Za 
parę casów* Zb. XI, 111. »Wy- 
sło parę casów, ten kupiec cekd 
i ceka* ib. 79. »Było parę czasów 
tak, aże ten syn dorós* ib. 61. 
II >Para = spódnica i kaftanik 
z jednej materji* Udz. || Zdr. 
• Parka*: >Jak rodziła dzieci, to 
zawdy miała parkę* Chełch; II, 
141. » Parka w kłosach zboża* 
(== parzysta liczba ziarn) Wisła 
III, 509. II .Parzyczka*: »Rosły 
w parzyczce dwie róże* Pozn. 
V, 20, no 33, zwr. 1. 

Paraban p. Parawan. 

Parachwija p. Parafja. 

Parać = »pruć* Święt. || >Parać* 
= robić źle, partolić: •(Niedo- 
łęga) chodził liod rogu do rogu 
a parał co móg* Zb. VII, 56. 

Parada: » Jednego ojca, nie jednej 
matki. Stoją w paradzie jak w polu 
kwiatki* Rog.251, n0511. »Wiela 
słomy, tyla kłosiii W jęncmien- 
nym snopku, Tyla żalu i parady 
W każdym parobku* Zb. IV, 217. 
II »BaI Parada I* (ironicznie) rzecz 
paradna, masz tobie, do licha! 
Aleksander Fredro. Bib. Warsz. 
146, str. 17. > Niech go parada!* 
= paraliż, licho Ust. z Litwy. 
II » Parada* = przezwisko obel- 
żywe: »Anim cię, parado, nie po- 
znała* Zb. IV, 212, nO 16, zwr. 
4. Toż Rog. 101, no 185. .Ty, 
parado, z cudzćj strony. Nie bę- 
dziesz ty miał ze mnie żony* ib. 

Parad nik == jakaś roślina Zb. VI, 
203. 



Parada sznie — Parch 



37 



Paradusznie = » paradnie, do- 
skonale, śmiesznie* Pr. fil. V, 825. 

Paradzid się: » Baby sie paradzom 
= mówi się o strojeniu się ko- 
biet « Spr. V, 350 p. w. Cyzyć 
sie. 

Parafij p. Parafja. 

Paraf ijołek = fijo^ek: > Uwije 
wianek z drobnych fijołków... Ja 
nie chcę wianka z parafijołków< 
Krak. II, 107, n^ 199. 

Parafja: » Parach wija « Parcz. »Pa- 
rachwija* Pr. fil. V, 825. ^Ślub 
u Św. Marcina w parachwii* Pozn. 
I, 200 ods. >Wżadnśj parach wii 
się to nie dzieje* Kaspr. 118. 
» Parafij*: »Nasa parafij* Wisła 
IX, 241. 

Parafjak: » Parafij ak = paraf janin* 
Pr. fil. IV, 229. 

Paragan p. Parkan. 

Paragraf: »Paiegraf« Pr. fil. IV, 
229. »Palogrof* Udz. 

Paraliż: .Paraliżm* Pr. fil. V, 825. 

• Paralusz* Pr. fil. IV, 229. Hemp. 
Parcz. >Paralus* Pleszcz. 40. Pr. 
fil. IV, 229. Czark. .Paralus a. 
Trącenie wiatru* Pleszcz. 134. 

• Paraluz od serca* Święt. 487. 

• Palarusz* O. Osip. »Palanis* 
Pr. fil. IV. 229 p. w. Paralus. 
Spr. V, 118. .Polarusz* Ust. 
z Litwy. » Wszystkim zdawało się, 
że ją paralusz naruszył* Bar. 169. 

• Palarusem zarażony* Kai. II, 135. 

• Niech go paralus ruszy* Pr. fil. 
IV, 229. > Bodaj cie paralus na- 
rusył* Pleszcz. 105. »Wyno.ś sie 
do palarusa* Spr. V, 118. >Pa- 
larns = paraliż, przekleństwo: *Do 
palarusa byś poszła'* Pr. fil. V, 
823. »Do palarusa* = przekleń- 
stwo Zb. II, 257. »Do palarusa 
a. do wściurnaska = do djabła: 
'Idź do palarusa = niech cię 
wścinrnasek bierze'* Zb. II, 251. 

Paraliżm p. Paraliż. 
Paralus p. Paraliż. 



Paralusz p. Paraliż. 

Parasal p. Parasol. 

Parasol: > Parasal « Zb. I, 11. » Pa- 
rason* Ust. z Litwy. »Parvzol* 
Rozpr. XII, 8. Pr. fil. V, 826. 
II » Parasol = gatunek oszczepu 
nakształt parasola* Pr. fil. V, 825. 

Parasolik = parasolka Wal. (wyd. 
2) 156. Ust. z Litwy. 

Parasonp. Parasol. 

Parastas = modlitwa czytana w cer- 
kwi przez .sześć niedziel po po- 
grzebie Kłosy XVII, 184. »Para- 
stas = nabożeństwo za dusze 
zmarłe, z objadem u fundującego: 
Tarastas sprawić'* Roczn. 222. 
Zb. I, 73. »Parastas = obiad, 
wydawany na pamiątkę pogrzeba- 
nego nieboszczyka* Zb. XII, 228. 

• Najmuje mszy i parasłasy* Bar. 
84. 

Parawan : •Paraban* Krak. IV, 
163. Por. L. 

Parcela = •dział gruntu* Krak. 
IV, 316. Nadm. 45 i Ust. z róż- 
nych stron. 

Parcelant = właściciel parceli: 

• Sprzedał na parcele i tak jedna 
włóka przykupili do Watachowa, 
a 4 parcelęłów... pobudowali so- 
bie cztery zagrody* Nadm. 45. 

Parch: » Parchy = choroba skór- 
na* Osip. II •Parch = (obelż.) 
Źvd* Święt. Spr. V, 118. Zb. 
xiv, 17. Osip. Parcz. I dz. || 

• Parch = szlachcic* Zb. II, 9. 

• Parch = drobny szlachcic, mie- 
szczanin • Kuj. II, 274. Bib. Warsz. 
1860, tom 80, str. 628. •Parch 
= pogardl. przezwisko, nadawane 
szlachcie zagonowej przez chło- 
pów* Pr. fil. IV, 277. .Parch == 
tym wyrazem przezywają włościa- 
nie drobną szlachtę* Pr. fil. V, 
825. •Drobną szlachtę lekceważą 
sobie, zwj?r ją *parchami'* Wisła 
II, 127; VII, 378. •Parch = ro- 
ślina pasorzytna, zwłaszcza na lnie* 



38 



Parchacizna — Parciany 



Pr. fil. IV, 854. .Parchy a. Ogórki 
a. Capy = śliwki zepsute bez 
pestek* Spr. IV, 375 p. w. Capy. 

Parchacizna = parch (choroba 
skórna). >HajlinG oczy parcha- 
cizna toczy* Maz. V, 312, n® 354, 
zwr. 13. 

P a r c h a c z = wapno kopalne Ust. 
z .Janowskiego ()^ib. Lubelska). 

P a r c łi a c z , P a r c h a 1 = przezwi- 
sko obelżywo: »Ty parchaczu* 
Pozii. I, óO. »Ty parchohi* ib. 

Par<'har =. parskać list. z Litwy. 

Parc-liać się p. Parkać się. 

Parcha! [) Parch acz. 

Parć han p. Parkan. 

P a r c h a t k i = » barki, orzydlo: 'Jak 
cio złapie za parchatki, to nie 
iiwidzis swoi inatki'« Spr. V, 
300. 

P a r c h a t o ś ć : » i^archatosc = par- 
szywość* Kani. 131. 

P a r c h a t y = » parszywy c Ram. 
131. »Parcliatc no«?i« Zb. II, 35. 
» Parchata żaba = ropucha* Nadni. 
47. •i*an'hata żAba* = ropucha 
Ihll. 174. 

P a r c h a w i <• a : » Parch a wica = 1 , 
purchawka 2. człowiek nikły i sła- 
by Spr. V, 390. 

Par c h o ł ? ; » Miała baba Ir/y syny... 
.Ii»(i«»n robiuł parchoły. Drugi po- 
ścił do skoły Sand. 151, n® 184^ 
zwr. 3. 

P a r c h o w a I v — » parszvw v « Was' 
245. IV. lii. W 825. ' 

Par r h o w n i a a. » i^ y d o w n i a = 
(pogardl.) żydowstwd* Zb. I, 79 
\\ w. i^ydownia. 

Parć hń w k a p. Parch u I a. 

P a r c h ula a. » Parch«iwka = (^po- 
uardhwM*) i^.vd«»\vk!i« Zi>. I, 73. 

P a r c h u I k a • sAhichcianka ix po- 
)iM'i\i\)* S|ir W 118 Pr lii. IV, 
277 

Pa I Cl a k ualunck niatcrjału na 

ubr«nit« wio^^cian^kH* Ihbl. Wars*. 
1802. III. .ill. II .Parciak = 



siermięga« Wisła III, 88. Bib. 
Warsz. 1892, III, 641. || •Par- 
ciak = spódnica z płótna domo- 
wej roboty w pasy kolorowe « 
Pr. fil. IV, 229. II .Parciaki == 
spodnie zgrzebne* Sand. 18. »Par- 
ciaki = spodnie letnie ze zgrzeb- 
nego płótna* Fed. 404. »Mają 
na sobie koszulę zgrzebną, takież 
'parciaki' i modrą sukienną ka- 
mizelę* Fed. 16. II »Parciaki« 
= przezwisko włościan, chodzą- 
cych w parciaku Bib. Warsz. 1 892, 
III, 541. 

Parcianciarz: » Parciancidrz := 
tak przezywają włościan lubel- 
skich, chodzących w parciankach* 
Pr. fil. IV, 230. »Parcienciarz« 
= włościanin chodzący w par- 
ciance Bib. Warsz. 1892. III, 
541. 

P a r c i a n k a = » kaftan długi za 
kolana* z płótna domowej ro- 
boty. Lub. I, 38 n® 5. »Parcianld 
= białe zgrzebne kapoty* ib. 
»Par(Manka* pana młodego ubo- 
gie^ro z białego płótna Lub. I, 
184. »Parcianki = odzienie z naj- 
grubszego płótna uszyte* Giuz. 
419. Lub. L 35. »Parciśnki* = 
płótnianki Zb. XIV, 160. .Pir- 
cianka = płócianka* Rozpr. XXf 
432. II »Parcianki a. portki* = 
spodnio z partu Pleszcz. 16. »Par- 
eianki = portki, spodnie z gru- 
i)ogo płótna lnianego* Pr. fil. IV, 
854. II »Parcianka = szmat płó- 
cienny do obwijania nogi zamiast 
pończochy używany* O. 

Parciany = »z płótna grubego 
domowej roboty* Parcz. •Przę- 
dza pari*iana z pakuł, płótno par- 
ciane* Mil. » Portki parciane* 
Hys;. »Buly parciane* Kętrz. 70. 
• Paroany = |>łólniany: 'Parcana 
>7.!aohla' = zagonowa szlachta* 
Pobł. 62. Tt>ż Kam. 131. 

P a r c i a n V = » kwarcianv: 'Zołmirz 



Parcica — Parkan 



39 



ci jś, matko, Z parcianego woj- 
ska'* Pr. fil. IV, 229. 

Parcica = » otwór w kamieniu 
młyńskim* Spr. IV, 359. Por. 
Paprzyca. 

Parcie p. Patrzeć. 

Parcieć = > tracić jędmość, utrą- 
cać soczystość, smak: Tarcieją 
wszystkie gatunki rzepy' « O. 

Parcienciarzp. Parcianciarz. 

Parcienina = »zła parcianka* 
Pr. fil. IV, 230 p. w. Parcian- 
ciśrz. 

Parczyk p. Parszczyk. 

Parć p. Przeć. 

Pardać się = >wałęsać się« Spr. 
IV, 338. » Pardać się = włóczyć 
się« Mst. 

Pardon: > Lepi w domu cepem bu- 
chać, Niz na wojnie pardon słu- 
chać* Kozł. 133, n® 2. »Przy- 
ieciaj pardon od rychtara wsio- 
w^o, aby go nie wiesali* Zb. 
XV, 6. »Pardun>: Będą tam grali 
pardun, pardun* Kai. I, 192. 

Pardun p. Pardon. 

Paręcz p. Poręcz. 

Paręka p. Poręka. 

Parfors- strzelec = »strzelec, 
który zwierzę konno dopóty ściga, 
póki ono nie upadnie, a. póki od 
psów nie będzie złowione (myśl.)« 
Pr. fil. V, 825. 

Pargan p. Parkan. 

Parganek p. Parkan. 

Par ja =- » przepaść, wąwóz, szcze- 
lina* O. >Parya = dolina wazka, 
wąwóz* Udz. »Paryja = dół na- 
turalny ze stromemi brz^ami, 
przez który płynie strumyk* Pr. 
fil. IV, 308. »Paryjń == kałuża, 
moczara* Święt. »Paryje = to- 
piele, miejsca zarosłe trzciną* Spr. 
IV, 338. »Z paryjów = topie- 
lisk* Zb. VII, 111. >Ghcesz się 
u kłaść spać, ale niema gdzie. 
Płaszni ani kawałeczka, tylko parje 
i parje* Tyg. ii. 1, XII, 70. •Ko- 



ło... potoczyło się na dół w pa- 
ryją* Mat. Odb. 12. »Koło... po- 
toczyło się na dół w paryję* 
Wisła VII, 109. Szli.... przez po- 
toki« bagna, paryje i pagórki* 
ib. VIII, 232. 

Parjacy p. Patrzeć. 

Parka = » kluski prażone, prażu- 
cha* Sand. 264. » Parka = pra- 
żucha, lemieszka* Rad. I, 61. 

• Parka = prażucha* Pr. fil. V, 
826. Sand. 142. » Parka = mąka 
na wrzącej wodzie* Wisła VIII, 
595. >(Młynarczanka) jak się objć 
parki, leży jak nieżywa* Sand. 
142. II » Parka = krew ludzka* 
Pr. fil. IV, 230. Por. Para w zna- 
czeniu »dech*. 

Parka p. Para. 

Parkać się = » parzyć się (o ow- 
cach)* Spr. V, 139. » Parkać się 
= (o zającach) coire* Hemp. 

• Parchać sie = copulari* Rozpr. 
XXVI, 388. »Parchać sie, opar- 
chać się = parzyć się (o króli- 
kach)* Rozpr. XVII, 82. Pr. fil. 
IV, 229. »Parchać sie = suka 
okazuje popęd płciowy* Rozpr. 
XX, 432. »Suka 'parchd się' i 
'szczeni się'* Zb. XIV, 158. »Suka 
i kocica się pdrchają* Święt. 23. 
>Koza i owca parcha się* Rud. 
24. »Barkać się ^ mieć popęd 
płciowy (u królików)* Rozpr. 
XVII, 25. 

Parkan: » Pargan* Kuj. II, 272 
p. w. Krukać. Ust. z Warszawy. 
Zdr. >Parganek: *Skocuł Jasio 
bez parganek'* Pr. fil. IV, 230. 
.Parchan* Rozpr. XXVI, 388. 
> Ogromny parchdn kole kamie- 
nice* Święt. 330. »Walą się juz 
parchany* Zb. IV, 184. >Para- 
gan*: > Chodząc kole ściany, Pod- 
piram mur, paragany* Kuj. II, 
30, nO 158, zwr. 3. jj » Parkan* 
= rodzaj sieci (myśl.) Przyj, ludu 
VI, 126. II » Parkan = siatki dłu- 



40 



Parkan — Parol 



gie do lamowania rybom prze- 
chodii* Prac. 

Parkan p. Barchan. 

Parkocie s'ni p. Par ko tac. 

Parkot = »chJopiec« Tvg. ii. 2, 
XIV, 185. 

Parkotać a. »Tarkotać = toczyć 
się (o cieczy gęstej) « Zb. I, 32. 
»Z nosa mn parkoce* Maz. III, 
83, no 33, zwr. 4. .Palkotać: 
'On jedzie na sroce, w d . . . mu 
palkoce* Pr. fil. V, 824. ||»Par- 
kotać = gotować się głośno: 'Aż 
parkocze, tak się gotuje' € Parcz. 
Parkocić się = gotować się gło- 
śno: 'Strawa się parkoci'* Pr. fil. 
IV, 230. » Parkotać = parskać* 
Pr. lii. IV, 230. 

Parkotnąć = » trzepnąć, uderzyć: 
'Kukawka parkotnena w to okno'« 
Pr. fil. V. 826. 

P a r 1 i ć : >P&rlIc = siać, sadzić gę- 
sto; ladajako uprawiać rolę« Pobł. 
63. II >Parlić się = warzyć się, 
gotować się źle, licho « PoW. 156. 

P a r n i k = gatunek wołu Enc. roln. 
II, 827. 

P arnik = »w warzelni soli rura 
drewniana, za pomocą której para 
do góry odchodzi* Pr. fil. IV, 230. 

Parnik= >20 pasm przędzy* Pozn. 
VI, 181 ods. 3. »Pasm 20 daje 
parnik ze lnu* Pozn. I, 108. »Par- 
nik a. parnik = sztuka grubszej 
przędzy po 20 nici w każdem 
paśmie, cieńszej przędzy po 40 
nici* ib. 98. Parnik = 60 pa- 
sem, zwiniętych na motowidle* 
Mil. »Pournik = 40 pasm przę- 
dzy* Hozpr. IX. 140. » Parnik 
nici* Pozn. VI, Iłi, »Nie będzie- 
cie przędzy motać, |)arników zwi- 
jać, pasem rachować* Konopnicka 
Na drodze. || Parnik = 1 » '2 
funta >ieci* Prac. (z Kaliskiego). 

P a r n i s ł y = » dobrany do pary 
(o koniach). Sj)r. V, 390. 

Pa roba = poprzeczne nici w płót- 



nie, nici idące wpoprzek osnowy 
Lub. I, 320. 

Parobas p. Parobek. 

Parobczycha = >żona parobka« 
Pr. fil. iv, 230. » Parobczycha = 
córka parobka* ib. V, 826. 

Parobczyć = »być parobkiem^ 
nie żenić się, chodzić do dziewek 
w zaloty* Spr. IV, 309; V, 390. 

Parobczysko p. Parobek. 

Parobecki = przym. od Parobek: 
»Parobecka ordynarja* Ust. z Li- 
twy. II >Parobski*: »Parobskie 
śpiewki* Wisła VII, 120. 

Parobek: 3 pp. Ip. »Parobkoju« 
Wisła Vn, 750. >Kńzał jednemu 
parobku* Zb. V, 238. »Parobek€ 
= 1, kawaler 2, służący dwor- 
ski Zb. III, 16 ods. > Parobek = 
nieżonaty, kawaler* Spr. V, 390. 
• Parobek = młodzieniec, eleganl« 
Sab. 134 II » Parobek* = drużba 
Pozn. II, 311. II Zdr. »Paroby- 
szek * : Parobyszkowie młodzi « 
Pozn. II, 298.'.Skądeś tv. paro- 
byszku?* Zb. VIII, 106, n^ 212. 
II Zgr. » Parobczysko*: > Dwor- 
skie parobcysko* Sand. 52, zwr. 
7. ||»Parób*: > Tobie zasie. Szel- 
mo parobie* Maz. V, 237, n® 205, 
zwr. 9. II » Parobas* pogardl. o 
parobku Ust. z Warszawy. 

Parobski p. Parobecki. 

Parobyszek p. Parobek. 

P a r o c h : » Ks. p^roch, grzecznie, za- 
miast 'pop'* Roczn. 210. 

Paroić się: » Paroic sę = wy- 
puszczać, wydawać parój* Pobł. 
62. » Paroic sa = wydawać pa- 
rój* Kam. 131. 

Parol: »W^ydać parol* = dać sło- 
wo, obiecać, przyrzec: » Juzem 
powiedziała I parol wydała, Że 
ci jutro na kobiercu będę ślubo- 
wała* Kuj. II, 28, n^ 156, zwr. 
2. »W^ydali sobie parol bez trzy 
dni, że mieli znowu przyjść do 
pana* Pozn. VI, 308. 



Paromena — Parsk 



41 



Paromena p. Panorama. 

Parostnik = »las mJody, zagaj- 
nik* Petr. 

Paroś = > nadzwyczaj drobny de- 
szczyk* Petr. 

Paroślak = »pręt, latorośl, pęd 
jednoroczny, gałąź bezlistna z krza- 
ku lub drzewa, patyk* Cheta. II, 
241. II » Paroślak, paroślina = 
klocki krzywe z drzewa liścia- 
stego* Czark. Por. Po roś lak. 

Paroślina p. Paroślak. 

Parowa p. Parów. 

Parować = rachować parami : » Ko- 
ły (w plocie) parują, to jest ra- 
chują parami od prawej ręki ku 
lewej* Zb. III, 120. jj > Parować 
się* = (o dudku i kukułce) coire 
Chełm. II, 177. 

Parować= » orać w ugór* Pleszcz. 
40. 

Parowy » Gospodarz parowy * = 
ten, który posiadał 'ciągło', a za- 
tem był obowiązany odrabiać pań- 
szczyznę parą koni Tyg. ii. 1, IX, 
50. » Parowy pług... odnosi się do 
włościan, którzy grunt włoczny 
trzymają, z całym pługiem o sze- 
ściu wołach wychodzą na pań- 
szczyznę, której dzień za dwa dni 
zwyczajne im się zalicza* O. 

Parów yca= pole 15-morgowe (po 
5 morgów w zmianie) Ust z Ukra- 
iny. 

Parób p. Parobek. 

Pa rój = » młody rój wydany przez 
pszczoły tegoż jeszcze lata, któ- 
rego się same wyroiły* Pobł. 62. 
• Parój = rój drugorzędny, wtór- 
ny* Ram. 132. 

Parów = »wąwóz* Spr. V, 118. 
II > Parów = duża kałuża* Osip. 
II » Porów = parów* Pr. fil. IV, 
235. II » Parowa = parów* Wisła 
III, 84 Pobł. 137. .Parowa = 
parów, jar* Wisła I, 318. » Pa- 
rowa = 1, rów, przez wodę wy- 
robiony, wazka, głęboka, stroma 



dolina 2, błoto* O. » Parowa = 
miejsce grzązkie do przejechania* 
Pr. fil. IV, 854. »Dumy przego- 
ny (= zrobimy rowy), to sie ob- 
susy ta parowa* Ghełch. II, 110. 

Parówka = »lokomobila* Wisła 
I, 318. 

Parówka = » młoda delikatna tra- 
wa, rosnąca w jesieni na podo- 
ranem ściernisku, ulubiona przez 
bydło; jest to trawa od ziarna 
weszłego, a wykruszonego przy 
sprzęcie, żniwie* Spr. IV, 367. 

Parówka: »Parówka« = wóz pa- 
rokonny: »Biere się 300 cegieł 
na parówkę* Ust. z Jaworza. » Pa- 
rówka = wóz siana na dwa ko- 
nie* Święt. 

Parpac p. Paproć. 

Parpać= »grzebać jak kura, nie- 
porządnie ziemię kopać* Roczn. 
222. Zb. I, 73. »Porpać* Zb. 
I, 73. 

Parparc p. Paproć. 

P a r p i e : > Dostanie parpi (= łu- 
pieży na głowie)* Zb. X, 94, n* 
173, »Porple = łuska z nad- 
skórni na głowie między włosa- 
mi* Roczn. 227. »Porple a. Par- 
ple* Zb. I, 74. 

Parple p. Parpi e. 

P a r p o r a (~ -^) = złota rybka Hilf. 
174. 

Par sak ^ > młode a wysmukłe cho- 
jaki, dobre już na żerdzie, na 
krokwie* Spr. IV, 368. 

Parsiuczek p. Prosię. 

Parsiuk p. Prosię. 

Parsk a. »Porsk = dół na kar- 
tofie* Kuj. II, 274. .Parsk* == 
dół a. sklep do ziemniaków Zb. 
I, 19 p. w. Kopiec. » Parsk a. 
Kopiec a. Wądół* = dół na ziem- 
niaki Maz. V, 50. » Parsk = 
dół do kartofli w ziemi kopany* 
Wisła I, 318. > Parsk = dół drze- 
wem wyłożony, przyrzucony zie- 
mią i słomą, do przechowania 



42 



Parskać — Partesny 



kartofli slużący« Kuj. I, 81. 
» Parsk « = sklep do przecho- 
wywania kartofli, zbudowany z zie- 
mi i drzewa Aten. 1879, I, 224. 

• Parsk a. Wądół a. Łażony dół 
= dół koło domu na przechowa- 
nie kartofli wygrzebany i drzwicz- 
kami przywarły Pozn. III, 131. 

• Parsk* = piwniczka na kar- 
tofle pod dachem Maz. III, 46. 
> Parsk = piwnica w ziemi poza 
podwórzem na kartofle i warzy- 
wa* Wisła III, 746. Patrz także 
Pobł. 65 p. w. Plaga. 

Parskać: »Parzkać« Święt. »Parz- 
kać = parskać, bryzgać* Kolb. 
rękop. »Prosemy... na te baszce, 
co kucharce po kuchni parzce* 
Mat. Ust. 6. 

Parskać czy Parszczyć? >Trze- 
ba zasmarować koniowi ranę, bo 
muchy parszczą* Spr. V, 139. 

Parsknąć = prysnąć, bryznąć: 

• Wezmę w gębę wody, parsknę* 
Łęcz. 96, n^ 144, zwr. 5. 

Parskoń = » człowiek, który mó- 
wiąc ślini się, pijak* Święt. 708 
(Świętek ma błędnie wydruko- 
wane *pastekoń'). »Witśjze ty pi- 
jśku, Ty parskoniu, ty łajddku* 
Święt. 225, n« 73. 

Parsuma p. Persona. 

Parsz a. »Parszydło, Tawuła 
= spirea ulmaria* Pleszcz. 133. 

Parszczyk = woźnica powożący 
parą koni Ust. z Litwy. »Par- 
czyk«: » Przejeżdżali ciągle par- 
czyki, od kolei podróżnych wio- 
ząc* Zapolska (z Wołynia). 

Parszeć = »świędzić, świerzbić: 
'Nogi mi parszeją' = świerzbią* 
Kolb. rękop. 

Parsz uk p. Prosię. 

Parszydło p. Parsz. 

Parszy wina = parszywość: »Jest 
taka pani parsywś, jak żaba, i dała- 
by furą piniądzów, kieby ją kto wy- 
lecył z te parsywiny* Zb. V, 212. 



Parszywka = pogardliwe prze- 
zwisko człowieka z parszywą gło- 
wą: » Nazwali go parszywka, bez 
to ze nie chciał pokazać włosów* 
Krak. IV, 54. 

Parszywy: » Paszy wy * Rozpr. IX, 
138. »Parsywa główka* = imię 
bohatera bajki Cisz. I, 180. »Jak 
uźrała gjowe parsywą, tak go 
chciała otruć* ib. 

Part = » płótno* Wisła III, 88. 
Pr. fil. V, 826. Kętrz. 91. .Part* 
= płótno lniane Pleszcz. 26. 

• Part* = gatunek płótna z lnu, 
'płótno tłuścienne' Wisła VII, 80. 

• Part = grube płótno* Pleszcz. 
40. Spr. V, 118. > Part = grube 
płótno na bieliznę włościańską* 
Osip. >Part« = płótno zgrzebne 
Maz. V, 50. »Part = ogólna na- 
zwa wszelkiego gatunku grubszego 
płótna* ib. 58. Tyg. ii. 1, X, 
294. » Spodnie... z 'partu' zowią 
się 'parciankami v. portkami** 
Pleszcz. 16. Por. Port. 

Part = » część, dział* Ram. 132. 
»Do partu ^ do współki: 'Pra- 
cować do partu = pracować ra- 
zem za jedną zapłatę'* Mil. 

Parta = »partja*: Te dwie party 
ostały na dworze, a tćj trzecićj 
kazali wnijść do sklepu* Pozn. 
VI, 81. »Parta* = partja, strona 
w grze w 'dzikie gęsi' i w 'czar- 
nego człowieka' Pozn. II, 122. 

Partała = > partacz* Parcz. 

Partes = »nuty kościelne do śpie- 
wu: 'śpićwa j&k z partesu!'* 
Wisła I, 154. II »Parłesy = po- 
ważność przesadna* Pobł. 62. 

• Partesf = przesadna powaga, 
nadętość; etykietalność ; fochy* 
Ram. 132. 

Partesny = » pełen parlesów * 
Pobł. 62. » Partesny = przesad- 
nie poważny, etykietalny, nadę- 
ty, pełen wymagań dla siebie* 
Ram. 132. 



Parteśnica — Parzenica 



43 



Parteśnica: >Partesnica = ko- 
bieta fochów pehia« PoW. 62. 
> Parteśnica = kobieta przesadnie 
poważna, wymagająca, pełna fo- 
chów lub damy nieuzasadnionej, 
ceremonjantka< Ram. 132. 

Parteśnik: > Partesnik = człowiek 
nad miarę poważny, na wszystko 
bardzo zważający, więc łatwo obraź- 
liwy« Pobł. 62. » Partesnik = 
człowiek przesadnie poważny, na- 
dęty, wymagający, ceremonjant* 
Ram. ;32. 

Partęsićsię?: »Gęsiarz pasie gęsi, 
Tył mu się partęsic Pozn. IV, 
46, no 96, zwr. 2. 

Party: » Pśrty = czerwone powieki 
u cietrzewia < Spr. V, 390. 

Partyka = > kawał spory, duża 
część: Tartyka chleba'* Kuj. II, 
274. Por. Pajda. 

Parucha = » wódka* Krak. IV, 
316 p. w. Para. > Parucha = pro- 
sta, śmierdząca wódka « Kolb. 
rękop. » Parucha = wódka z po- 
gardą. Zb. I, 73. Por. Para. 

Paruka p. Peruka. 

Parusek = szmat, gałgan: •(Ma- 
cocha) swoim dziatkom podusecki 
ściele, A ranie sieroteckę parós- 
kem odzieje* Święt. 258, n® 167. 

Paru sin a = »płótno grube fa- 
bryczne, parte O. 

Parustwo = »prażenie« Pr. fii. 
V, 826. 

Paruszek = » proszek, źdźbło* 
Mil. 

P%ruździd p. Paździerzyć. 

Parużyć = »prażyć« Pr. fil. V, 
826. 

Pary= > szpary w ścianie* Pleszcz. 
40. 

Paryja p. Par ja. 

Paryzol p. Paras ol. 

Paryż: »I w Paryżu nie zrobią 
z owsa ryżu* Święt. 665. »Sc^ry 
— za centemby do Paryża po- 
leciał* Święt. 681 n'^ 627. 



Parzą == karm parzona dla zwie- 
rząt domowych: » Plewy a. zgo- 
niny zaparzone gorącą woda i za- 
dawane jako parzą dla świń i 
krów* Hemp. 

fParzaó = często parzyć « Pr. fil. V, 
826. > Iskierki na niom padały, 
Bez kosulke jom parzały* Zb, 
XII, 197, no 102. Toż Sand. 129 
n« 148, zwr. 51 Krak. II, 125, 
n^ 247, zwr. 2. »Kaze iść do 
doma, kićj nas słońce parzą* 
Kon. 84, nO 6. Toż Krak. II, 100, 
n® 182, zwr. 15. »Nie parzaj rą- 
cek* Kon. 107, n^ 6. »Parzać* 
Rozpr. Vni, 189; IX, 155. 

Parzać się p. Parzyć. 

Parządka p. Parzę ć. 

Parzątka p. Parzę ć. 

Parzelak: »Parzelak = kij* Udz. 

Parzelina?: »Bedzie suche kar- 
piele gryzła... i parzelinę jadła* 
Zb. X, 185. 

Parzelny: » Parzelne koryto = do 
oparzenia zabitej świni* Święt. 
709. 42. Patrz także Święt. 106. 
482. 638. 

Parzenica = l, » forma drewniana 
do syrów, rzeźbiona ozdobnie 
w kształcie serca* Spr. V, 390; 
IV, 309. II 2, . Parzenica = syry 
w takichże formach odciśnięte 
(dawano je zwykle w podarunku 
dziewczynom)* ib. » Parzenica = 
ser ugnieciony w kształcie ser- 
ca* Rozpr. X, 294. Wrześ. 16. 
Enc. roln. II, 820. Por. O s z c z e- 
p e k pod Oszczep. Brus. Ple- 
cie n i c a. II 3, > Parzenica = ja- 
kaś potrawa, może z ciasta: 'Na- 
warzyła, napiekła, Dla kumotra, 
dla Pietra, Ani Pietra, ani nic. 
Skoda raoik parzenic* Spr. V, 
390. II 4, » Parzenica = pewien 
rodzaj wyszycia zabarwioną wełną 
na spodniach góralskich * (w kształ- 
cie formy do syra) Spr. IV, 309. 
> Parzenica = wyszycie włócz- 



u 



Parzenina — Parzyiatka 



kowe, zwłaszcza na spodniach* 
Wrześ. 16. » Parzenica a. Krze- 
siwo = pewien rodzaj wyszycia 
zabarwianą wełną na spodniach 
góralskich* Spr. V, 390. Por. 
Krzesiwo. || 5, » Parzenica = 
herbata, także sieczka, zalana 
wrzącą wodą dla bydła « Udz. 

Parzenina = > leżenie odłogiem 
ziemi, oranie i bronowanie, ale 
bez zasiewu* Cz. VI, 85. 

Parzęć a. »Parzątka = szczypio- 
rek* Spr. V, 390. » Zagony sie 
zazieleniły kieby parzęć* Wisła 
VI, 144 (może mylnie zam. 'pa- 
żęć' ?). » Parząlka = szczypiorek « 
Rozpr. X, 294. Wisła Vill, 360. 
• Parządka = czosnek allium fal- 
lax i inne gatunki* Wrześ. 16. 
Por. Pażęć. Pożytka. 

Parzk = » miejsce zaduszne i go- 
rące: 'Ach jakiż tu parzk!'* Spr. 
IV, 367. » Parzk (aulor pisze 
'paszk') = miejsce zaduszne, zamk- 
nięte i ciepłe; 'o izbie ciasnej i 
zadusznej mówią: 'jak w parzku'* 
Spr. V, 139. > Parzk (autor pisze 
'paszk') = zaduch, gaz z żarzą- 
cych się węgli* Bib. Warsz. 1860, 
tom 80, str. 628. 

Parzkać p. Parskać. 

Parzno p. Patrzeć. 

Parz nów: »Parznuów = miejsce 
błotniste wśród lasu, pokryte trzci- 
ną i zaroślami* Rozpr. VIII, 175. 

Parzonka = > sieczka sparzona* 
Matyas Wilja 10. 

Parzybok = kożuch (złodziejs.). 

Parzybroda= » kapusta parzona * 
Pr.' fil. IV, 230. »Pazibroda a. 
Pazicha* = potrawa z główek 
kapusty pokrajanych w plastry, 
ugotowanych w^e wrzącej wodzie, 
którą się odlewa, i zalanvch mle- 
kiem Wisła VII, 76, n© 17. »Pa- 
rzybroga (może błędnie zam. Pa- 
rzybroda ?) = kapusta na słodko 
ze słodkiem mlekiem* Zb. X, 196. 



• Parzybroda = kapusta słodka 
w przeciwieństwie do kwaszonej < 
Pobł. 137. II »Parzybroda = ma- 
karon w rosole* Pr. fil. V, 826. 

Parzybroga p. Parzybroda. 

Parzyczka p. Para. 

Parzyć = » gotować, tak zawsze 
o mleku* Pr. fil. V. 826. || .Pa- 
rzyć się = wygrzewać się* Zb. 
XIV, 129, no 67. 

Parzyć: » Parzyć pana = bawić 
się w pana, ubierać się w ciemne 
suknie* Święt. || » Parzyć się* = 
podwajać się: »NiecK wam się 
wszystko darzy i parzy (a. w dwój- 
nasób kojarzy)* Lub. I, 180. || 

• Parzyć się = mieć stosunek 
płciowy (o ptakach)* Pr. fil. III, 
311. » Parzyć się = o kotach, 
coire* Pr. fil. V, 826. »Po świę- 
tej Barbarze żadne się bydło na 
trawie nie parze (= goni)* przysł. 
Zb. III, 32. »Parzać sie = co- 
pulari* Rozpr. XXVI, 388. 

Parzyć = » rzucać* Ram. 132 p. 
w. Parzec. || »Parzfc = sypać, 
rozsypywać, rozprószać(o rzeczach 
sypkich, osobliwie słomie, sianie, 
plewach)* Pobł. 62. || » Parząc 
sa = sypać się, rozsypywać się, 
rozpraszać się* Ram. 132. » Pa- 
rząc sa = sypać się, rozlatywać 
się: 'Snopy niemocne związane 
parzą się; ograbiają fury siana, 
zboża, by się nie parzyło przy 
wożeniu* Pobł. 62. 

Parzydło = jakaś roślina Was. 
14. » Parzydło = agrimonia e*- 
patoria* Wisła III, 91. 

Parzygnat = >(żartob.) kucharz* 
Osip. » Parzygnat = (pogardl.) 
kucharz, kucharka, sługa* Pr. fil. 
V, 826. 

Parzykrupa= > nieumiejętny ku- 
charz lub prosta kucharka, która 
umie tylko kaszę ugotować* Pr. 
fil. IV, 854. 

Parzyłatka = >(lekc.) mieszczą- 



Parzyty — Pascha 



45 



nin, bawiący się w pana, *ni to 
pan, ni to cWop, ni to zyd\ nic- 
poń « Święt. 

Parzyty = parzysty Zb. I, 7. 

Pas: 2 pp. .Pasa< Pauli 183, n^ 
14. »Pas kowany* = pas z gru- 
bej białej kręconej skóry, zdobny 
z wierzchu w cztery, pięć lub 
sześć rzędów centek mosiężnych, 
wśród których wiją się zielone 
rzemyczki Święt. 45. >Pas ko- 
wany a. Raclawski* Dyg. || »Ufar- 
buję sobie Fartuszek u pasu* Zb. 
X, 323, no 346, zwr. 1. » Po- 
chwycił mnie w pas* = objął 
Kaspr. 68. > Jednym niży, drugim 
wyży. Trzecim w pas* Wisła VIII, 
497. II »Pas = rzemień w uprzę- 
ży końskiej, idący przez grzbiet 
na poprzek* Spr. IV, 367. || >Pas 
= powrósło, do wiązania zboża 
w snopy* Spr. V, 139. Mąz. V, 
53. » Kręcić pasy = skręcać po- 
wrósła ze słomy do wiązania sno- 
pów* Pr. fil. IV, 833 p. w. Krę- 
cić. II »Pas* = część koła Święt. 
10. II »Pas a. Kozieł* = trzy 
a. cztery przęsła drzewa budul- 
cowego, uczepioi>e jedno za dru- 
giem Wisła II, 83. » Pas = tra- 
twa drzewa klocowego, spławia- 
nego po Narwi i Supraśli, złożona 
z kilku lub kilkunastu przęseł, 
a każde przęsło z kilku kloców 
czyli kłód* Pr. fil. IV, 854. »Pas* 
= tratwa Pr. fil. IV, 813 p. w. 
Drygawka. Wisła VI, 13. Chełm. 
I, 8 ods. »Być na pasach = pro- 
wadzić tratwę (w gwarze flis.)* 
Pr. fil. V, 826. II »Pasy* = wzór 
na pisankach Wisła VIII, 363. 
II » Niedźwiedź wodzi za pasy* 
(myśl.) = boryka się Prz. ludu 
VI, 111. II Zdr.: 1. .Pasek*: 
>Rejze (= podróży) mniał ju po 
sąm pasek* = dość, po szyję 
Derd. 118. (Matka mówi o na- 
gich dzieciach:) » Niech se paski 



przewietrzą, będzie sie im lepi 
jadło* Wisła I, 35. || >Buty na 
pasku a. na paskach* = o po- 
dwójnej podeszwie, 'buty pasowe' 
Ust. z Litwy. II » Pasek św. Jana 
a. Kulibaba a. Widłak babi-mór 
= lycopodium clavatum* Lub. 
II, 160, n» 16. II 2, .Pasik* O. 
Hoff 41. » Pasik z białej skóry* 
Wójc. II, 202. .Pasiki na su- 
kienki opasujcie* Pozn. II, 298. 
• Przedał butki, kupił pasik* Zb. 
XII, 165, no 15. Tożib. VI, 157. 
Wisła VIII, 691, n^ 35. ^ Dzie- 
sięć kolusecek U pasika mego« 
Zb. XV, 60, no 51, zwr. 1. 1| ^Pa- 
sik * = dyszelek u pługa Zb. IV, 
191. II 3, »Pasiczek«: »Pasiczek 
z białej skóry* Oles. 108. »Pa- 
siczek czerwony* Kozł. 189. » Stroi 
sie w pasicek w modrzusieńkie 
koła* ib. 195. 

Pasać p. Paść. 

P a s a m a n y = » szlaki wzorzyste, 
czerwone z niebieskiem, naszy- 
wane u dołu spodnie* Chełm. II, 
241. »Basamuny*: »Póde ja ci 
za nim w turecki spódnicy, Ba- 
samuny na krzyż* Wisła III, 327, 
no 2. ' 

Pasanie= » stan * : » Kaftaniki mają 
z krótkiem pasaniem* Pozn. I, 
77. Por. Pas. 

Pasanie = > czynność pilnowania 
krów na pastwisku* Wrześ. T. 
37. 

Pasażer: »Pasisier* Pr. fil. V, 826. 

Pascha a. »Paska= rodzaj bułki 
wielkanocnej* Pr. fil. IV, 230. 
> Paska* pieczywo wielkanocne 
Bar. 150. Witw. 102. >Z mąki 
pozostałej od 'paski' wielkanocnej * 
Zb. III, 111. > Spożywają paskę 
i resztę, co tam Bóg dał* Kłosy 
XVII, 223. »Aby zgaga człowieka 
nie dręczyła, należy wraz z paska 
oświecić pokrzywę...* (nieobj.) Zb. 
VI, 304, n<> 199. 5. || » Paska 



46 



Paschal — Pasionka 



wielkanocna* = święcone Ka- 
lendarz Jaworskiego 1867 str. 55. 
II » Paska = mięso wieprzowe 
na Wielkanoc przygotowane* Pr. 
fil. IV, 230. 

Paschał: »Paskał* Krak. III, 83 
no 171. 99 nO 217. 

Pasek p. Pas i Paska. 

Pasenkować p. Pasynkować. 

Paserować = »stać, dziać się* 
Rog. 21 ods. 2. »Bo to jeden 
nie wie, Co to paseruje, Kiedy 
się młodzieniec Z panienką mi- 
hije* Rog. 21, nO 41. 

Pasia p. Paśń. 

Pasiaty= » paskowany, w paski* 
Wrześ. 16. »Pasiaty = mający 
po sobie pasy: Tasiate portki'* 
Rozpr. X, 294. >Pasiaty = w pa- 
sy: 'Pasiata chustka** Rozpr. 
XXVI, 388. »Pasiaty a. Smuźniaty 
= w pasy: 'Zapaska pasiata, pa- 
siate portki'* Spr. V, 390. »Pa- 
sidty, co ma takie paski* Wisła 
VIII, 360. »Pasiaty = kratko- 
wany* Cer. 

Pasiczek p. Pas. 

Pa sidło = pasza: > Bydło moje, 
bydło Poszło na pasidło, Z pasi- 
dła na łąki. Przyszło jako bąki* 
Zb. X, 308, no 259, zwr. 2. 

Pasieka: » Pasieka = pasieka* 
Pr. fil. IV, 230. II »Pasieka = 
płot upleciony z jałowcu* Zb. II, 
251. II > Pasieka = kawał pola 
zarosłego nizkiemi drzewami lub 
krzakami, zwykle na górze lub 
też na pochyłości góry* Spr. IV, 
347. II » Pasieka = pastwisko* 
Wrześ. 16. Spr. V, 390. Rozpr. 
X, 294. II » Pasieka = pasanie 
bydła* Pleszcz. 40. 

*Pasiekier: »Pasiker« = wielki 
młot Hilf. 174 (Pa-f-Siekiera). 

P a s i e 1 a k i : > Pasieiaki mam dzieci 
= takie, które ciągle należy kar- 
mić* Spr. IV, 338. 

Pasienie: >Moje bydełeczko dob- 



rego nasienia. Będziesz żałowano 
mojego pasienia* Skrz. 9. Toż 
Kieł. II, 106, no 349, zwr. 3. 
Wisła VII, 119, zwr. 3. Zb. X, 
129, n** 40; XV, 149, n^ 50. 

• Gospodyni wygnała, krowie ogon 
urwała, zawiesiła na ścianie: Ta- 
kie moje pasienie!'* Wisła VII, 
120. »Paszenie*: » Parobcy jezdzą 
z koniami na pasenie* Święt. 369. 

• Wyzwoliłam dzieci od pasenia 
gęsi* Zb. II, 255 p. w. Wyzwo- 
lić. »A owiecki, owiecki drobnego 
nasienia, oj będziecie płakały da 
mojego pasenia* Kieł. I, 177, 
n° 323. II »Paszenie świnki* = 
gra (opis) Nadm. 98. || »Pasze- 
nie psów a. Siedzenie na psią 
wiarę* = stosunek nieślubny 
z kobietą zamężną Rud. 52. 

Pasierb: >Pasierzb« Ust. z Litwy. 
>Iść na pasierby = wyjść za 
mąż za wdowca dzietnego* Pr. 
fil. V, 826. Zdr. > Pasierbie*: 
> A te pasierbięta gorsze jak szcze- 
nięta* Lip. 177. Pozn. II, 41, n^ 
89, zwr. 3. Rad. II, 16, n^ 28, 
zwr. 8. Por. Pośl u bięta. || »Pa- 
sierb = pgdszyt leśny, młody 
zagajnik przyduszony* Pr. fil. V, 
155. »Ojcymy w lesie to dusą 
*pasierba\ małe drzewko tak, ze 
sie chylą, chylą i usycha* ib. p. 
w. Ojczym. 

Pasierbica: » Pasierzbica * Ust. 
z Litwy. »Pasi(e)rzbica* Chełch. 
II, 70. 

Pasierbie p. Pasierb. 

Pasierzb p. Pasierb. 

Pasierzbica p. Pasierbica. 

Pasieka p. Pasieka. 

Pasik p. Pas. 

Pasiker p. Pasiekier. 

Pasinóżka?: >Kokoska pasinózka* 
Kozł. 159-160, no 9. 

Pasionek = >pastwisko« Hoff41. 

Pasionka = > pasienie* Chełch. 
II, 150. » Pasionka = paster- 



Pasirok 



Paskudnik 



47 



stwo« Mil. » Ojciec uznawszy go 
za niezdolnego do pasionki...< 
Kuj. I, 158. Patrz także Chełch. 
II, 70. 

Pasirok = »pasek« WisJa I, 318. 

Pasisier p. Pasażer. 

Pasiwody = młyny wodne Tyg. 
ii. 2, III, 64. 

Pasja = krzyż: » Ksiądz i organi- 
sta zaraz przy bieżeli, Stuły i pa- 
syi z sobą zapomnieli « Zb. II, 
40, n^ 6. Zdr. » Pasyjka = krzyż* 
Wisła Vn, 373. .Pasyjka = kru- 
cyfiks* Lub. II, 198. Pr. fil. V, 
826. .Pasyjka = figura Chry- 
stusa* Pr. fil. III, 306. Wisła I, 
154. > Pasyjka = krzyżyk (z pod- 
stawką) z Męką Pańską* Mil. 
» Ksiądz zastąpiuł (mu) drogę we 
drzwiach i przeżegnał pasyjką* 
Święt. 500. Patrz także Wisła 
VIII, 819. II > Pasje* = nabo- 
żeństwo po nieszporach w wiel- 
kim poście Pozn. II, 63. »Na ko- 
lanach odmawiała domową pasją* 
ib. »Paszija = pasja, opowiada- 
nie o męce Zbawiciela, wyjęte 
2 ewangielistów, a czytane w Wiel- 
ki Piątek w kościołach ewang.* 
Rozpr. XII, 34. 

Pasjant: »Pasyjant = złośnik* 
Udz. 

Paska = pasek: » (Miała) Paskę 
śrebną wyzłocaną* Lip. 45. > Daj- 
cie nam kiełbaskę, włożemy pod 
paskę* Kozł. 185 (z pieśni ko- 
lędowej). 

Paska p. Pascha. 

Paskał p. Pasch a ł. 

Paskowany: » Paskowany drużba 
na weselu = opasany pasem 
z kółkami* Mst. 

P a s k u d = ropa, materja Ust. z Kry- 
nicy. »Paskud a. Pluch = ma- 
terja ciekła, ropa (osobliwie u 
zwierząt)* Zb. I, 21. 

Paskuda = 1, rzecz brzydka, 
paskudztwo: »KoJto uda jest pa- 



skuda, W ty paskudzie grzebią 
ludzie* (zagadka o kieszeni) Cisz. 
I, 336, nO 121. || 2, >Paskuda* 
= potwór: » Kupcowi było okrop- 
nie nieprzyjemnie taką paskude 
całować* Wisła VIII, 263. || 3, 

• Paskuda = szkoda* O. »Jacy 
się słonko zaonacyło, bojemy się 
jakiej paskudy (= szkody)* Del. 
47. Ii 4, » Robić na paskudę = 
popełnić sprosność w moralnem 
znaczeniu* Zb. I, 48. »Ón to na 
paskudę zrobił?* ib. II, 227. 

• Bardzo ją lubióła, a ty drugi 
wyrządzała paskudą (= doku- 
czała)* ib. VII, 79, no 137. || 5, 

• Paskuda = słota, niepogoda* 
Pr. fil. V, 826. » Paskuda = pluta, 
szaruga* Kolb. rękop. || 6, •Pa- 
skuda = człowiek wyrządzający 
szkodę* Rozpr. XII, 98. || 7, •Pa- 
skuda = złodziej* Rozpr. IX, 
212. II 8, » Paskuda = piecze- 
niarz* Święt. || 9, » Paskuda* = 
djabeł Pauli 76 ods. || 10, •Pa- 
skudy = śmieci: *Jakieś paskudy 
som w zacierce'* Rozpr. IX, 212. 

Paskuderować p. P a s k u d o- 
w a ć. 

Paskudki = »łakocie* Pr. fil. V, 
826. 

Paskudnica = czarownica Pozn. 
VII, 121, no 4. 

Paskudnik = > człowiek wstręt- 
ny* Osip. > Paskudnik = brzy- 
dak* Zb. II, 239, nO 9. || •Pa- 
skudnik = chciwiec, łakomy na 
jedzenie* Święt. || •Paskudnik = 
złodziej* Pr. fil. V, 826. || » Pa- 
skudnik a. Pakośnik = choroba 
krowy, odęcie* Zb. VIII, 253. 

• Paskudnik = odęcie u krowy* 
Święt. » Paskudnik = wzdęcie u 
bydła* lldz. •Paskudnik = odę- 
cie* Fed. 270.405. •Paskudnik 
= choroba krów* Mil. •Paskud- 
nik = nazwa pewnego rodzaju 
choroby w bydlęciu* Zb. II, 239, 



48 



Paskudny — Paskudzenie 



n* 9. » Paskudnik = choroba u 
bydła, rodzaj odmy: 'Paskudnik 
krowę tłucze'* Spr. V, 139. •Pa- 
skudnik pochyci krowę w polne 
Święl. 637, n® 11. .Paskudnik 
na oczach = choroba* Dyg. .Pa- 
skudnik jest zawłoką na oku i 
wzdymaniem na ciele* Zb. V, 
124, n» 179. .Paskudnik = cho- 
roba końska* Osip. .Paskudnika 
dostają konie, gdy zdrożone opiją 
się wodv« Spr. V, 139. .Paskud- 
niki* PÓzn. VII, 116 ods. 1. .Pa- 
skudnik = nazwa choroby byd- 
ląt, leczonej przez zabobonne 
'zdejmowanie paskudnika', rodzaj 
operacji na oku * Pr. fil. IV, 854. 
.Paskudnika a. napaśnika zdej- 
mowanie = operacja konowałów 
wiejskich: przebicie igłą jednego 
z mięśni ocznych, wyciągnięcie 
na zewnątrz i obcięcie* Hemp. 
.Zdzierają ^paskudnika' z oczu 
igłą, przebijając jakąś błonę, naj- 
pewniej normalną łącznicę* Spr. 
V, 139. .Paskudnik = choroba 
krów: 'Ja tam do waju zarzię i, 
jeżeli wąsa jałówka ma paskud- 
nika, to go złupię* Pr. fil. V, 
974. .Rzynanie paskudnika* 
Święt. 638. .Paskudnik bydlęcy 
to samo znaczy według zabobonu 
włościan, co 'Urok' u ludzi* Gluz. 
462. .Zażegnywanie paskudnika* 
Zb. III, 52, r\^ 4. Patrz także 
Pozn. VII, 283. Krak. III, 93, 
ods. 3. Wisła VII, 228. Zb. VI, 
297, nO 185. Fed. 270. Rud. 27. 
Święt. 107. 637, n<> 11. Kurjer 
Warsz. 1892, n« 287. Gaz. Olsztyn. 
1887. nO 6. 
Paskudny = 1, »brzvdki* Rozpr. 
IX, 212; XXVI, 388. Udz. .Pa- 
skudny*: .Nie udała sie królowi, 
bo była straśnie paskudna* Chełch. 

I, 158. .Paskudne ptacysko* ib. 

II, 13. II 2, .Paskudny == ła- 
komy* Udz. .Paskudny = ła- 



komy; podchodzący jadło: 'Kot 
paskudny'* Zb. I, 48. .Paskudny 
= łakomy, żądny: *0n na to pa- 
skudny' = ma na to apetyt, jest 
na to łakomy* Pr. fil. V, 826. 
.Paskudny = robiący szkodę 
przez łakomstwo, np. dziecko, 
które z szafy wyjada, kot, krowa, 
która wejdzie w zboże lub w ko- 
niczynę, i t. p.« Rozpr. XXVI, 
388. .Kobieta brzemienna może 
jeść wszystkie potrawy, byle tylko 
uważała na ich czystość i nie spo- 
żywała ich z chciwością; inaczej 
byłoby jej dziecko paskudne* 
Święt. 600. II 3, .Paskudny pies 
= wściekły* Pr. fil. V, 826. 
Paskudować = .paskudzić, psuć* 
Was. 245. II .Paskudować* = 
przewracać, bonować: .Jak se go- 
łąbek pojadł, jak zacnie gruchać, 
tańcować, carksięznica woła: 'Wy- 
zeii tego gołąbka, bo mi pasku- 
duje'* Krak. IV, 34. .Ogrzejcie 
się ta, dziadku, ino żebyście mi 
ta nie paskudowali po garkach* 
Krak. IV, 77. .Paskudować = 

1, robić fczkodę, np. do krow^', 
która weszła w koniczynę, od- 
zywa się pasterz: 'Nie pódzie na 
drogę, ino tu będzie paskudować' 

2, kraść drobne rzeczy* Rozpr. 
XXVI, 388. .Mają brzydki nałóg 
włóczyć się nocami po cudzych 
sadach , obrywają ow^oce nawet 
niedojrzałe jeszcze, łamią gałęzie, 
słowem niszczą wszystko, czyli 
według miejscowego wyrażenia 
'piiskudują'* Rud. 41. .Pasku- 
dować a. Paskudzić = kraść, wy- 
nosić, przeszkadzać: 'Nie pasku- 
duj grusek z ogrodu'* Krak. IV, 
316 p. w. Paskudziarz. .Pasku- 
duówać = brać cudzą własność 
ukradkiem* Rozpr. IX, 154. || 
.Paskuderować = ściągać, kraść 
drobne rzeczy* Pr. fil. III, 496. 

Paskudzenie: > Paskudzenie 



Paskudziarka — Pasterka 



49 



pszczóJ* = urzekanie ich w tyra 
celu, żeby nie robiły wo-ku* Krak. 
III, 117. 

Paskudziarka = licha czarowni- 
ca: » Czarownica 'dubeltowa' (= 
praWciziwa, co się zowie), a nie 
żadna 'paskudziarka* Krak. III, 78. 

Paskudziarz = » złodziej drobnych 
rzeczy Krak. I, 118 ods. 1: IV, 
316. Kłosy XIII, rs. 

Paskudzić = > oczernić kopfoś* 
Pr. fil. III, 496. II .Paskudzić 
a. Paskudować = kraść, wyno- 
sić, przeszkadzać* Krak. IV, 316 
p. w. Paskudziarz. » Paskudzić = 
brać coś ukradkiem* Rozpr. IX, 
212. II » Paskudzić się na co = 
łakomić się na co* Zb. I, 48. 
II » Paskudzić sie = o popędzie 
płciowym u psów* Spr. V, 118. 

Paskudztwo: * Paskustwo * Ust. 
z Warszawy. » Paskustwo* (o Ży- 
dzie) Kieł. II, 261. II »Paskustu6 
= choroba członka wstydliwego* 
Rozpr. IX, 212. 

Paskustwo p. Paskudztwo. 

Pasmo = » czterdzieści nilek od- 
dzielnie przewiązanych* Osip. •Pa- 
smo = 60 nitek* Mil. 

Pasmuga = smuga, pas: » Słońce, 
wschodząc, wypuści naj)rzód sie- 
bie czerwone pasmugi (żyły)... * Zb. 
VI, 195 »Przy zachodzie słońca 
powstaną czerwone pasmugi przed 
i poza słońcem...* ib. » Pasmuga* 
= pas drzew, zarośli: »Kuku- 
łecka kuka w zielonej pasmudze* 
Kieł. II, 72, nO 232, zwr. 3. Rad. 
II, 126, no 310. zwr. 1. » Zieleń 
mi sie, zieleń, zielona pasmugo* 
Zb. XV, 146. 

Pa sok a = > tłuszcz zebrany z ro- 
sołu* Zb. II, 9. 

Pasoń: »Pśsoń = wół zapewne pa- 
siasty* Zb. XV, 28, nO 11. 

Pasować = uważać, pilnować: 
»Lew słucha, passuje (= uważa)* 
Pozn. VI, 315. >Poszed tam do 

Slo»viłłk T IV.. 



ty góry, gdzie smok był, a tam 
passuje (= czatuje)* Pozn. VI, 17. 
»Zfma nastaje, rfbak muszy pa- 
sować, co na prawy czas jadra 
uczyni* (= pilnować się) Hilf. 
122. Por. U pasować. 

Pasować: » pasuje = przystoi: 'Śtu- 
danlowi nie pasuje tak robić'* 
Rozpr. XXVI, 388; » pasuje = 
jest do twarzy: 'pasuje ci ta chu- 
stka'* ib. 

Pasować p. Paść. 

Pasowisko = » pastwisko* Pr. fil. 
IV, 230. »Nie dawał ni lasu, ni 
pasowia.ka* Kani. 16. »Z paso- 
wiska wraca stado* W. Pol 35. 
P. także Kam. 13, 14, 18. W. Pol 
35. Por. Pastwisko. 

Pasowy: »Buly o podwójnej pode- 
szwie pasowemi zwarte* Gluz. 417. 

• Buty passowe (o podwójnej pode- 
szwie)* Krak. I, 128. Lub. I, 34. 
Kłosy XIII, 44. »Miał sobie po- 
rządny kożuch i pasowe buty* 
Matusiak Kw, 21. Toż Rozpr. Vni, 
163, nO 1. 

Pas pal = obszycie, wypustka Sab. 

139 p. w. 'Zaścypka'; (fr. passe- 

poil). 
Past p. Paść. 
Pasteczka p. Paść. 
Paster p. Pasterz. 
Pasterałka p. Pastorał. 
Pastereczek p. Pasterz. 
Pasterek p. Pasterz. 
Pasterka. »Pastiirka = pasterka, 

mała dziewczyna , pasąca gęsi, 

owce i t. d.*' Pr. fil. IV, 855. 

»Juże była pasturką* Kam. 171. 

»Pa<turka = pasterka* Ram. 132. 

• Pastorka a. pastucha := pasterka, 
strzegąca bydła* Zb. II, 251. Zdr. 
>Paslnre(;zka* Ram. 132. »Moja 
łv paslurecko [)onioge ci trzody* 
Maz. II, 88, nO 198. || .Pastur- 
ka* = żona pasterza Hilf. 175 
p. w. 'pasturz'. || »Paslćrka = 
kołek wbity w polu do ziemi, do 

4 



50 



Pasterliczek — Pasterz 



którego przywiązuje się lirowe lub 
konia. « Rozpr. X, 294. Toż Spr. 

IV, 309; V, 390. || » Pasterka = 
obrączka żelazna, sJużąca do połą- 
czenia dwóch postronków i nie do- 
puszczająca skręcania ich € Wrześ. 
16. » Pasterka = witka żelazna, 
służąca do połączenia dwóch po- 
wrozów* Rozpr. X, 294. || >Gza- 
sem 'pasterką' nazywają niesłu- 
sznie 'zwyrthk'* Spr. lV, 309; 

V, 390. II Wieczór wigilji Bożego 
Narodzenia: » Gdy Pasterka jasna, 
to kumórka ciasna* Zb. VI, 182. || 
• Pasterka a. pastuszek = pli- 
szka*. Zb. V, 155, no 57; 120, 
no 135. 

Pasterliczek p. Pasternik. 

Pasterma = mięso wędzone na 
słońcu Jeż, Urocza. 

Pasternaczek p. Pasternak. 

Pasternak: » Perslernak * Maz. III, 
198. .Pesternak* Ram. 133. Zdr. 
> Pasternaczek*: » Włożę nóżki do 
pietruszki, w pasternacek głowę* 
Wisła VIII 691, nO 36. || »Pa- 
slernaki = kije do układania 
stosu sobótkowego j^łużące* Pr. 
fil. V, 826. 

Pas tern i a: » Wiejska pasternia = 
obora gromadzka* Bib. Warsz.l 892, 
IV, 86. Por. Pas turnia. 

Pasterniczek [). Pasternik. 

Pasternik — > pastwisko, pastew- 
nik* Sand. 264. Fed. 405. Pr. fil. 
IV, 230. Kud. »Pasternik=mały 
kawałek pastwiska przy wsi « Rozpr. 
Vni, 175 » Pasternik = ugór, 
miejsce paszy* Święt. » Pasternik 
= pastwisko dla gęsi pode dwo- 
rem* Rozpr. V[II, 231. »Paster- 
nik* = łąka ogrodzona płotem 
(opis) Święt. 23 — 24. > Pasternik* 
= nazwa gruntów, leżących pod 
miastem pow. Chrzanowem w W. 
Ks. Krakowskiem (dawniej pastwi- 
.sko) Wi.<ła V, 430. »Przy cha- 
łupie mioli mały pasternik, na 



którym pasali trzynaście krów* 
Krak. IV, 93. »Jeden ksiądz miał 
dużo wieprzków i kazał je wy- 
pędzać na pasternik* Rad. II, 
205, no 20. » Zaorać s^ory kęs 
tego pasternika, co na mm pasają 
swoje bydło wespół z gadziną 
dziedziców* Dygasiński. » O chmie- 
lu! chmielu! o rozbójniku! Roz- 
biłeś dziewczynę na pasterniku* 
Wójc. II, 4. Toż Pozn. I, 195, 
no 50, zwr. 2. Rad. I, 228, n® 
332. Sand. 38, n^ 30, zwr. 2. 
Lub I, 224, no 295. 208, n^ 240, 
zwr. 5. Wisła VI[I, 708. Zb. VIII, 
280, nO 47; XIV, 106, n^ 104. || 
• Pastćrnik = miejsco przy wo- 
dzie, wysokiemi drzewami szpil- 
kowemi zarosłe* Spr. IV, 347. || 
Zdr. » Pasterniczek* Pr fil. IV, 
230. »Mój koniczek jest niewol- 
niczek, podeptał, pokopał mój pa- 
sterniczek* Pozn. IV, 160, n0 298, 
zwr. 4. » Swego konika. Swego 
wronego, Na pasternicek puścił* 
Rad. I, 212, n« 271, zwr. 1. •Pa- 
sterliczek* : »Mój kónicek krzywo- 
licek , Przeskoeyłem pasterlicek. 

I kobyła taka była, Z pasterlicka 
wyskocyła* Kieł. II, 164, nO 502. 

Pasternik; » Guziczki, zegarki; pa- 
sterniki cukierki; krązecki cukier- 
niki od robaków = Pastillae san- 
tunini* Pleszcz. 143. 

P a s t e r n y p. Pastewny. 

Pasterski: »Pasturzki« Rnin. 132. 

II >Noc pasterska* noc przed Bo- 
żem Narodzeniem Krak I, 196, 
n^ 2. II » Pasterski* = taniec 
Pozn. V, 154, nO 360. 

Pasterstwo: »Pasturzt\v6* Ram. 
132. 

Pasterz: > Pasterz u ludu w Szczu- 
czyńskiem = na Mazowszu pa- 
stuch* Spr. V, 139. »Past\TZ* 
Rozpr. XII, 23. »Paster* Pr.' fil. 
V, 826. >Pastórz = pasterz*, 
Krasn. 306. .Pasturz* Pobł. 63. 



Pasterzów — Pastucha 



51 



Bam. 132. Hilf. 175. »Pastuż = 
pasterz, owczarz* Kuj II, 274. 
>Pasturz = pasterz do bydła, pa- 
stucha* ib. I, 58. »Pasturz, ory- 
ginalna forma używana na Kuja- 
wach* Spr. V, 139. » Pędzi pa- 
stuż bydło* Pozn. VI, 235. »Pa- 
sturze na górze, a bfdełko we 
wsi* Nadm. 87. ^Natrafili wjele 
pasturzy, co dobflk pasll* Cen. 
86. »Zalicał się pastuż krowie* 
Kuj. II, 147 — 14-8. »Same owce 
jadły i pastuża do siebie nie po- 
trzebowały* ib. 1, 153, no 20. 

• Poszed za pastuża* ib. 178. 
»Jeji rodzice, pastuże starzy* ib. 
121. Patrz także: Kuj. I,' 120. 
Had. II, 36, no 70. Zb. II, 56, 
•no 42; II, 147. Zdr. Pasterek: 

• Śpiewa pastereczka. Choćby prze- 
pióreczka, A pasterek za nią* 
Rog. 46, nO 81. . Pastereezek do 
niej. Ona mu się broni* Zb. II, 
59, n® 51. »Pasturek* = pastu- 
szek Kuj. II, 274, p. w. 'Pastuż' 
Spr.V, 139. »Pasturk* Hilf. 149, 
nO 57. Ram. 132. »Pasturk a. pa- 
stuch* = pastuszek Hilf. 175. 

• Zalicał się pastuż krowie, A pa- 
sturek jałowicy* Kuj. II, 147 — 
148. » Pasła pasterecka W polu 
jagniątecka. Oj i pasturek ją goni* 
Maz. II, 87, nO 198. »Pasturki 
pasą wołki* Hilf. 147, n^ 55. 

• Obrócił go na pasturka świń* 
Zb. II, 148 Patrz także: Pozn. I. 
140. Nadm. 113. || » Pastuż* 
w grze w świnię Kuj. I, 226. •Pa- 
sturek* w grze w świnię Zb. II, 
31, n® 4. II Pasterek = nazwa 
tańca. Maz. II, 226, n^ 612. 

Pasterzów = do pasterza nale- 
żący: » Gadzina past^rzowa «Święt. 
423, nO 49. 

Pastewnik: » Pastewnik = małe 
pastwisko* Rozpr. XX. 432. Pa- 
stownik: » Rozbiłeś dziewczo na 



pastowniku* Pozn. I, 237, n^ 95. 
Por. Pasternik. 

Pastewny: » a. P a ś 1 i w y = chę- 
tny do jadła, niewybredny, 'żarty', 
np. koń, krowa* Wrześ. 16. •Pa- 
stewny a. paśliwy = niewybredny 
w jedzeniu (o bydle), 'z^rny'* 
Rozpr. X, 294. Pastcrny: .Pa- 
sterna krowa = krowa, która 
wszystko je* Spr. IV, 380. »Aby 
bydło zaraz paść się zaczęło 
i prędko się napasło, czyli aby 
bydło było pasterne* Zb. V, 115, 
n'^ 59. Por. Paśliwy. 

Pas tka p. Paść. 

Pastkwić się = > pastwić się * Pozn. 

IV, 273, n" 529, zwr. 3. 
Pastorał: •PustyraJ* Cisz. I, 238, 

nO 187. •Pasterałka* Cisz. I, 68. 
Pastorka p. Pasterka. 
Pastować = » napastować* Pr. fil. 

V, 826. 

Pastownik p. Pastewnik. 

Pastórz p. Pasterz. 

Pastrak p. Ba strąk. 

Past rug = »rów, wądół: *Za pa- 
strugiem pasie* Pr. fil. V, 155. 

Pastrzyć p. Pstrzyć. 

Pastuch: > Pastusi lub właściciele 
bydła* Chełm. I, 65. » Krowa bar- 
dzo rvcv, Usłyseliby pastusi* Zb. 
IV, 184, nO 414. || •Pastuch 
a. Pasturk* Hilf. 175, p. w. Pa- 
sturz. II > Pastuszek* = taniec 
Kieł. II, 88, n« 288. Łęcz. 241, 
n'» 526, a. || » Pastuszek a. Pa- 
sterka = pliszka* Zb. V. 155. 

P a s t u c h a = • pastuch * Rozpr. VIII, 
175. list. z Jaworza. Rozpr. XX, 
432. List o'\ Bystronia. •Pastu- 
cha* a. > Pastuch* Rozpr. IX, 
141. •Był jeden pastucha i pas(ł) 
bydło... Wzión ón pastuch*... Lub. 
IL 201. »Stary pastucha* Was. 
92. n" 5. •Oprowadzają... chłopca, 
zwykle past uchę* Pozn. II. 69, 
n^* 10. > Wyganiali bydło do pa- 



52 



PaśfjcJjowiDa — Pasz/cz^J^ko 



•V- ':;.-. dworrki*r:?o« Zii. III. 37. 
>V'<7<'^r\/di ^jjałLyoio* Zb. V. 230. 
'Fa-ir;c;.a aoIó-a* Zb I. 31. p. 
A'- Sk^jlarz. »Owce awor*k> pa-!e 
'owcarz'. czy 'uu czarek*, krowy 
'rkoiarz*. woły 'wołarz*. *w.i.i*f 'świ- 
iiiarz'. w o^'ó-«r w-ze.ki^r Lyd2o 
I lrzod<^ 'pa^Jucha'* P-.zu 1. 95. 
» Past ł] '-ha = pa-rWrz do Łyd^ac 
Kuj. I. h>>. p. w. Par*.urz >Za 
paij brat ?wirjia z pasiucł.ac Krak. 
IV. 271. u' 720. Rad. II. 189. 
Ma:iii. 22. Hozp^ IX. 296: ib. 
105. II >Pa*:ii':f.a = pa-terka* 
.Ma.r;. 42 Zb. II. 251. || Zdr. 
.Ja ff.iży par.>zfca« Zb VIIL 69, 
'j* 15. »Po.e riie^yigrodz^^ne. by- 
';ł'o :-;«?z..' o;i«r- pa-ta-^ka rogaty* 
.'i <riyi. '^wiaz^Jy. k-i^życ Fed. 373, 
r.'' 1-^. »Pai ucbijowma* Hozpr. 
VnL 124. 

P a -i * •- c f. o w i fj a p. P a s t n r: h a. 

P a • ". 'i r k a p. Panterka. 

P a • • T. r r; . a : » Pasturnia = ohata 
'J.a pa--«:rza« PoLł. f)3. Toż Ram. 
132 

Pa-i'jrzki p. Pa* I er > ki. 

P :« r l łj r z 1 w o p P a -s t e r - t w o. 

P a - 1 u r z, P a - 1 II ż p. Pasterz. 

Pa "tuszek p. Pa.>terka. Pa- 
rter z. 

Pa -tli rzen ie : »Pa-la-enie. lada 
pa>ilu-*'rjie = byle pastuszek, na- 
zwa mniej zdrobniała od pasta- 
-z-itko, do dzieci pasących bywa 
-:!o-owana« Pr. fil. IV. 855. 

P a s t u s z e n i <• c : » Pa-tuszeniec « = 
mieszkanie 'pashicłiy' l'sł. z Ja- 
wo rza. 

P a - 1 u * z k a p. P a > 1 u c h a. 

P a ^ ł u - z y : » Pa-tusza trawa a. Slrze- 
lił-a = cap-elia bur<a pastoris* 
Pi-zcz. 127. 

P a - 1 u •> z y n a = żona pastucha: 
»Z<iziwłł -le pastuch i pasluszY- 
n;.* Hal. J47. 

Pastwa = *pa-za« Kuj. H, 274. 
\Vr/<-. It). *Pa'ilwa= pasza, pa- 



;?zerA:e« Zb. I. 35. » Pastwa = 

pa-rza. ki-.-.-ą byd]ę, żojąc, traci 
ka.Łr. 1 pyrk::« ^pr. V. ij90. 

P a s : w ■ - k o : - Pa> v% isko « Rozpr. 
VIII, 105: \. lc^4. Spr. IV. 34h. 
Wrze:^ 16 >Paiwi-ko« Rozpr. 
VUI. 205. § 24 Zb. XIV, 33. 
P.-zenj 22S. Sw^ęt. 373. »Paświ- 
>kv* Pr. fij. V. 827. >Pa>wi>ka6« 
Rozpr. IX. 171. 'Pastwiszczec 
Rhm. 132 H.if. 175. Por. Paso- 
wi s k o. 

P a s t w i s z c z e p P a - 1 w i s k o. 

P a s u i a = nazwa krowy Rozpr. XI L 
76. 

Paswi-ko p. Pastwisko. 

Pasyjka p. Pa>ja. 

Pasynek = > pasierb* O. || »Pa- 
synek = odrostek roślinny c O. 
p. w. Pasynkowany. || »Pasynek 
= odrustek ronrów u łosia: Łoś 
ze (rzema pas yn kami* = łoś ma- 
jący trzy lata imyśi m Pr. fil. V^ 
82Ó. 

Pasynkować: » Pa-enkować... ku- 
kurudzę. tytoń, winograd = odej- 
mować odro>tki, miedzy liściami 
wyrastające . dla uszlachetnienia 
i przysporzenia siły rodzajnej głó- 
wnej łodydze lub latorośli «Roczn. 
222. L'>t. z Litwy. » Pasynkowany 
a. Opasynkowany = z którego 
pasynki, odrostki oderwano* O. 

Pasy w a ć p. Paś ć. 

Pa^za nnyśl.) = »1, knieja 2, miej- 
sce. doka,d zając na żer wycho- 
dzi* Pr. iii. V. "826. 

P a > z a ć |». Paść. 

Paszcza: » Dajcie uodpór piekielny 
pa>zce« Zb. XIV, 60. || » Paszcza 
= |)y>k charta (nivśl.)« Pr. fil. 
V, ^i(S. 

P a s z c z a ć p. Pościć. 

Paszcz ek a p. Pa szczęk a. 

Paszczekować = » mówić wiele- 
i w gniewie ipogardl.) Zb. I, 73* 

P a s z c z e 1 i < k o = bagno Zb. IX^ 
53. 



Paszczęka — Paśr 



53 



Paszczęka = » pysk, morda n zwie- 
rząt c Osip. » Paszczęka a. pasceka* 
Pr. fil. V, 827. »Pasceki* Rozpr. 
IX, 277. » Leśnym zwirzam i psam 
wściekłym zjimykaj pasceki* Pr. 
fil. V, 827. » Zamknij bnórowemu 
psu (= wilkowi) i biiórowy suce 
(^wilczycy) pasceke* Rozpr. IX, 
192. »Olwórzpaszczekęc (o wilku) 
Bar. 219. » Paszczęka węża« Pauli 
3. ods. »(Ryba) plusk swój w pa- 
szczekę włożyła* Bur. 18 Pogar- 
dliwie: »Paszczeka« = usta: »Za- 
zdrzał do paszczeki, Babii zębów 
nimiała* Zb. IX, 231, n^ 176. 
»Ma paszczeke, żeby go sto psów 
nie przeszczekało« Cinr 23, n^ 
479. 

Paszczyska = » miejsca wśród 
lasu, pokryte błotem* Spr. IV. 338. 

iPaszeczka p. Pacha. 

Paszenie p. Pasienie. 

Paszj a p. Pasja. 

Paszk p. Parzk. 

Paszkot =: (myśl.) drozd Prz. ludu 
VI, 112. 

Paszko w ianin = mieszkaniec Pa- 
szkówki, par. Pobiedr, po w. Wa- 
dowicki: » Krótkie włosy mamy, 
a tem Paskowianom dobrze wy- 
targamy* Wisła VII. 126. 

Paszkwil: » Paszkw ile = n az wa 
części zamku , na którą zmyka 
się klucz ze sprężyny* Pr. fil. V, 
827. 

Paszłótko p. Pozłotko. 

Pasznia = »grunta orne wraz z łą- 
kami, należące do jednego właści- 
ciela* Osip. »Paśnia a. Pasznia 
= łan pola należący do jednego 
właściciela i zasiany jednego ga- 
tunku zbożem* Maz. V, 51. ods. 2. 
• Pasznia = każde pole. na które 
się zwykle grunta folwarczne dzie- 
lą* O. »Paśnia = polo orne* 
Pr. fil. IV, 855. »Paśnia=łan* 
Czark. »Nie tracić paśnie* (?) 
Rozpr. X, 188. 



P a s z n i e a. » R u f y, Kozły, P i e- 
niki = paśniki dla owiec do 
zakładania im paszy* O. 

P a s z n i k = * przejście, ulica w obo- 
rze, po której chodzi się zadawać 
jadło bydłu* Petr. 

P a s z n i s t y = obfitujący w 'pa- 
sznie': »(W maju) Daniele i sarny 
wychodzą na paszniste, rzadsze 
lasy* Tyg. ii. 1, XIV, 40. 

Paszny p. Paśny. 

Paszor = » pasza zimowa, sucha 
pasza* Osip. 

Paszport: » Paśport * Wi.sła V^II, 
305. »Praśporl* Pr. fil. IV, 237. 

P a s z p o t o w y : Świeca paszpoto- 
wa = paschał: ^Nalepse na cary 
jest to, co upadnie ze świćce pa- 
szpotowe te wieljdo, co we wielgą 
sobotę świecą* Wisła VII, 144. 

P a s z I u g a = » fartuch < Krak. I, 
122 ods. 

P a s z u r a = > skład na paszę * Osi[). 

Paszy w y p. P a r s z y w y. 

Paś p. Paśń. 

Paś ci, Paście p. Paść. 

Paść = » pułapka* Wrzcś. 



38: 



16. Toż: 
ib. 316. 



Krak. IV, 296, 
Pr. fil. V, 827. Spr. V, 390. Spr. 
IV, 313 p. w. Słopki. » U wij a się, 
jak tchórz w paści* Krak. IV, 269, 
no 665. II » Paści 1. mn. = łapka 
na niYszy*, Inb szozurv Zb. I, 
117, noil: ib. III. 374:' ib. VIII, 
231; ib. IX, 211. Rozpr. XX, 
432: Krak. I, 187: ib. IV, 243; 
ib. IV, 316: Święt. 531; Cinc. 
24, no 514. II » Paście = łapki na 
myszN* Rozpr. XII, 98. Toż Tvg. 
ii. 1,'XIII, 193. II »Past = łapka 
na myszy* O. ]] Zdr. Pastka: 
Krak. 'lV,' 296: Pr. fil. V, 827; 
Spr.V, 390. Pr. fil. IV, 854: Petr. 
Osip. Roczn. 237 p. w. Stępica. 
Wal. 158. Pan Tadeusz. || Pa- 
steczka. Petr. 
Paść: »Paść do nogi a. pod nogi* 
= paść do nóg: » Padnij matuli 



54 



Paść 



do nogi* Wójc. II, 48. 89. •Pa- 
dnij raz i drugi Rodzicom do 
nogi< ib. 68. » Jejmość pudła mu 
do nogi« ib. I, 69. » Teraz pań- 
stwo młodzi, padnijcie pod rodzi- 
cielskie nogi« ib. II, 53. »Na lo 
pole nie padnie wcale wrona, ga- 
wron, ani też żadne inne ptastwo* 
Święt. 132. »Ni siadi=iiy, ni [latrz- 
?zy (t. j. padszy) = ni stad ni 
zowąd, nagle a niesfK)dzianie i nie- 
właściwie* Krak. IV, 316 p. w. 
Patrzeć się. || »Paść« trafić, na- 
trafić: >Padł na jednego dobrego 
(konia)< Cisz. I, 157, n^ 112. »Ja 
padła na biedacka, ledwie ci mi 
dałtrojacka* Kici. I, 96, n0 112. 
» Która za mnie pódzie, la na bidę 
pjidnie* Zb. XII, 141. »Zaklóna, 
padja na te lią godzinę* Cisz. I, 
145, n^^ 106. II »Paść* = zda- 
rzyć się, trafić się, przypaść, wy- 
[)aść, przyjść: » Gdyby co zjego 
pad Jo, to mie zawojejcic «Zb. XIV, 
61. » Niechaj padnie, co paść nnisi, 
Byle człek się nie obwinił* W. 
Pul 43. »Co {)adło, to przepadło, 
juz mu nic nie zrobiom* = co 
się stało, nie odstanie Chełcli. 1, 
83. >Jak padnie, to padnie* Wi- 
sła IX, 226. »Cóż to u was i)a- 
dło, poświat, wesele, krzciny, abo 
może i i)ogrzob*?* Kam. 107. 
*Xie(rbno padnie pogrzeb bogatego 
chłopa..* ib. 109. »Jak padnie 
we>ele...« ib. 110. » Padły krzciny 
u Jędrncha* ib. 142. » Padnie od- 
pust na Magdalanę* ib. 21. »Nie- 
długo padła zatrz;iska« ib. 173. 
>Kieby to teraz łiika wokazja pa- 
dła...* ib. 194. >Jak ci padnie 
ochota..., to se zrób z nimi ucie- 
chę* ib. 67. » Padło mu = przy- 
padło na niego* Sand. 264. >Hej, 
cozc temu padnie, Hoj, co owiecki 
kradnie? Hej, cozoby mu padło? 
Hej, strycck na garłul* Goszcz. 
273. Toż Wrzcś. T. 46. »Matu- 



skowi padło (nieść tacę) jaże do» 
wósmego stołka* Kam. 177. » Pa- 
dło niejednemu kiela tego kia- 
sztora... przechodzić « ib. 21. 

• (Trzeba dziecko) okrzcić, bo ma 
żyć nie padło* ib. 100. » Człek... 
nie wie co robić, jak mu nowo- 
ścią co padnie* = coś nowego- 
mu się zdarzy ib. 34. »Sece lą 
ju raza padłf mu do smaci* = 
przypadły mu do .smaku Derd. 
127. »Zle padło na kowala,... że 
go wzięli do kryminału* Kam. 97. 
» Schli biała sw^oimu panu, aże na 
nią padło, że się zawiła (= miała 
dziecko, będąc dziewką) pierwszym- 
Józcfkiem* ib. 173. » Jakby na to 
padło* = gdyby do lego przy- 
szło, gdyby się zdarzyło ib. 16. 
»Ale gdy już padło na to. Trzeba 
mi zapłacić za to* Oles. 423. 
>Z togo padJo, że juże u nas we 
wsi niema prepinalora* = wy- 
nikło Kam. 127. >Jak padnie 
kiedy, że niemóż radki dać w za- 
grabieniu siana... « ib. 69. »Kiedy 
tak padło, co juże chłof)i nie będą 
robić pańskiego za swoje pola, to- 
niecłjże robią pańszczyznę za las 
i za pasowisko* ib. 23. »Jak pa- 
dło, co się nierycihło kto pokwapi^ 
do nich, to i oni nic nie robili* 
ii). 52. »Będziela przychodzili... 
w kużdym casie,... czy to świta- 
niem, czy od śmiadania, czy na 
odwiecerz, kiedy padnie* ib. 26. 

• Nie tykać (zboża), aż mu padnie 
do stodoły* = aż czas będzie 
ib. 65. » Niech tamto (zboże) stoi, 
jeśli już tak padnie z jaki prze- 
szkody* ii). 66. »Kę.<a nie padło^ 
coby i panicza razem nie pocho- 
wać, tak go żało.ścią złapiło« = 
ledwi(j nie zdarzyło się ib. 12. 
»() jaki złoiy na garcu tani pa- 
dnie* =: wypadnie ib. 85. » Chyba, 
że ci tak z ładu padnie* =z po- 
rządku wypadnie ib. 69. »Nie da 



Paś<5 — Patalijon 



55 



gorzałki, jeno po trojaku, po dwa, 
abo jak padnie Jad, to i po trzy* 
= jak się zdarzy czasem ib. 68. 

• Tobym... pchnąJ choćby parobka, 
jeśliby mi samemu nie w Jad pa- 
dJo (= nie miat czavsu)« ib. 104. 
Por. Padać. 

Paść: Imiesłów nieod. »Pasząc«: 

• Pasząc swe owcy, grają* Witw. 
99. »Paść tej kozy, obok tę kozę« 
Kopernicki rękopis. » A pasie wiim 
sie tu dobrze? — A pasie sie ta 
nienajgorzej* Cisz. I, 182, n^ 133. 
II »Paść co« = paść się czym: 
»Aby tak psi trawę paśli* Zb. I, 
63 p. w. Aby. || »Paść świnie* 
w grze w metra Zb. XIII. 80, 
no 911. II »Paść z kim koty = 
żyć w niezgodzie* PawJ. >Paść 
psy = meretricari* Pr. fil. V, 
827. Toż Spr. IV, 311. Pieszcz. 
48; Zb. XIV, 167; Pobł. 74. || 
»Paść sie = opierać się: 'Je?ce 
sie sznura pasie o ścianę'* Pr. 
fil. III, 496. II Formy częstotliwe: 
»Dzie sie to podziało, co mie to 
pasało?* Wisła VII, 119, zwr. 3. 

• Pasujewa swoją chudobę na dwor- 
skićm* Kam. 16. »Nie mata swo- 
jego pasowiska dla swojej chu- 
doby, jeno pasujeta na dwor- 
skiem* ib. 24. »Parobki pasują 
roboczą chudobę kawał w noc* 
ib. 70. »Pasujes świnie* Zb. XII, 
168, n® 51. Paszać: »Paść, pa- 
szać bydło (paszę, paszesz, pa- 
sze)* Żb. I, 16. 

Paśkawa = żart, złość, dokuczenie 

Spr. V, 350 p. w. Despet. 
Paskudny p. Paskudny. 
Paśkustwo p. Paskudztwo. 
Paśliwya. »Pastewny= chętny 

do jadła, niewybredny, *żarty\ np. 

koń, krowa* Wrześ. 16. Toż Spr. 

V, 390. Por. Pastewny. Pa- 

s terny. 
Pasm i ca = sznurek z przędzy do 



przewiązywania nici namotanych 
Pozn. I, 108. Por. Paś mik. 

Paśmik = nić do wiązania pasem 
w 'łokietku^ Spr. V, 390. Por. 
P a ś m i c a. 

P a ś n i a p. P a s z n i a. 

Paś ni ca = »pas żelazny, który 
wbija się na piastę z obu stron 
sprych* Pr. fil. IV, 308. 

Paśniczek p. Paśnik. 

Paśnik = > pastwisko*. Pr. fil. IV, 
230. Toż ib. IV, 855; Gaz. Warsz. 
1872 no 183, str. 2. Spr. IV, 
368; Chełch. 11,105; Kuj. I, 99; 
Zb. II, 169; ib. II, 24: Pieszcz. 
96: Pobł. 63; Ram. 140; Nadm. 
122. »Tablica paśników lub wy- 
cinek* Niwa 1877, XI, po str. 
172. Patrz jeszcze: Alen. 1879, 

I, 225: Kuj. I, 226, nO 12; Zb. 

II, 22 i 117; Zb. VI, 156; Zdr. 
Paśniczek: »Mój koniczok swy- 
woiniczek poleciał mi na paśni- 
czek* Zb. VI, 156. 

Paśny = »spaśny, upasionv, tłusty* 
Pr. fil. V, 827. Toż: Rozpr. VIII, 
231; ib. IX, 212; ib. XX, 432; 
ib. XXVI, 388; Wisła II, 180; 
Zb. XIV, 84, n*^ 2. || Paszny: 
• Prosimy na wieprza tucnygo. Trzy 
lala pasnygo* Wi.sła VIII, 487. 
II Paszny = pożywny: » (Bydło), 
wy.^szarpując co pasznicjsze wiązki 
mierzwy* Tyg. ii. 1. IX, 70. 

Paśli »a. Paś = pasza* Maz. V, 
49. »Pasia zam. Pasza: togo wy- 
razu używają^ w Mazow.szu dla 
oznaczenia wieku bydła: 'Wół 
w trzeciej pasi\ tj. roku* O. 

Paś port p. Paszport. 

Paświsko p. Pastwisko. 

Pa tac = » machać, trzepotać skrzy- 
dłami* O. (Orzeł) » skrzydełkami 
pata* Maz. III, 284, n^ 405, 
zwr. 4. 

Pa ta la p. Ba tal ja. 

Patalijon = balaljon Rozpr. XII, 
41. 



56 



PaWacha — Paler 



Patałacha = »1, kobieta roztrze- 
pana, 2, dziewczyna źle się pro- 
wadząca* Pr. fil. IV, 230. Rozpr. 
XVII, 82. Por. Bandałacha. 

Patany p. Palynki. 

Pata, pata = niby głos wydawany 
przez raka Zb. II, 169. 

Pataractwo = »bieda, nędza: 'Do- 
stał krowinę w zapomogę na swoje 
pataractwo'* Knj. II, 274. Bib. 
Warsz. 1860, tom 80, str. 628. 

Patarak = »chudziak. ubożuchny* 
Kuj. II, 274. Bib. Warsz. 1860, 
tom 80, str. 628. »Paterak = 
biedak* Wi.sła III, 88. »Paterak 
= chudy pachoł, chudzina, bie- 
dak, mizerak* Mrong. Niem.-pol. 
p. w. Schmaihanns. »Patyrak = 
biedak* Zb. II, 149. »Palyrak = 
człek sterany niedolji* Mil. Por. 
Potorak. 

P a t a r o c z a = » osoba niezgrabna, 
cziij)iradło, poczwara: 'Siedzi jak 
palarocza'* Pr. fil. V, 827. > Pa- 
ta roi za = straszydło, czupiradło, 
dziwoląg* Wal. \2 wyd.) 158. 
»Poturoczo= poczwara, pokraka, 
niezdara, niozgrabijasz, coś nie- 
zdarnego, niezgrabnego: Ty prze- 
brzydłe potorocze* = wymy.ślanie 
w gniewie* Li^l. II. ł^opacińskiego 
(pow. Hadzyński i Siedlecki). Por. 
Po to rok. II » Potorocze « = nie- 
mowlę zmarłe bez ciirzu lub nie- 
żywe, urodzone przedwcześnie Zb. 
XII, 229. II »Potyrcze = 1, po- 
roń ieniec, dziecię |)rzed czasem 
nicżywo urodzone, lub bez clirztu 
zmarłe; 2, mówi się o mężczyźnie 
lub o kobiecie ujałego wzrostu, 
wa^tłej, suchej budowy ciała, a po- 
łwurnycli przytem kształtów: o lu- 
dziach jednem słowem, o których 
powiadają, że się miał djabeł uro- 
dzić, ale kur zapiał i j)otyrcze 
się urodziło^ Roczn. 222. »Po- 
tyrcze a. Latawiec a. Ptak chrztu* 
= tułająca się [)od postacią czar- 



nego ptaka dusza dziecięcia, które 
matka zaraz po narodzeniu po- 
zbawiwszy życia, zakopała pod 
figurą Zb. V, 159, n^ U. .Po- 
tdrcze = malec, kurdupel* Kolb. 
rękop. 

Pataroczny = > niezgrabny, np. 
człowiek, sprzęt* Pr. fil. V, 827. 
» Patoręczny « : » Patoręcny = nie- 
zgrabny* Rozpr. X, 294. »Palo- 
roczny*: »Nie patorocne Irzewi- 
cki* Rad. II, 98, n® 195, zwr. 3. 
Por. P a t o r n y. 

Pat a rucha p. Pa parach a. 

Patek: >Patek = ojciec chrzestny* 
Spr. IV, 358. * Patek = chrze- 
stny* Zb. I, 27. »Potek = chrze- 
stny ojciec* Spr. IV, 29. » Polek 
= kum. ojciec chrzestny* Pr. fil. 
V, 848. II »Putek = chrzestny 
ojciec* Spr. IV, 29. .Pulek = 
kum* Rozpr. XVII, 57. »Putek 
= kmotr. kum, ojciec chrzestny* 
O. >Putkowie* = kmotpzy Del. 
38. II > Pada* = ojciec chrzestny 
Bisk. 44. »JinJch padów* ^ in- 
nych rodziców chrzestnych Hilf. 

110. »Poda = chrzestny* Pr. fil. 

111, 592, 594. Toż Bisk. 44. Nadra. 
55. Por. Patka. 

Pale la p. Patelnia. 

Pat e li ca p. Potylica. 

P a I e 1 k a = » mała krvpa z dopły- 
wów Wisły (fiis.)* Pr. fil. V, 827. 

Patelnia: »Palela«: »Łyżki i pa- 
tele* Pozn. II, 240. »Paternia« 
Rozpr. XXVI. 388. || »Palelnia 
= (pog.) kucharka* Pr. fil. V, 
827. 

Pater = ksia^dz, zakonnik: » Szedł- 
bym ja do klasztora Uczyć się za 
palera< Rog. 130, n^ 247. || »Pa- 
ler = mistrz, zdatny do czego czło- 
wiek: Ou do tego nie paler'* 
Roczn. 222. || -Powiedzieć komu 
dobry 'pater noster' = sfukaó 
kogo ostro* Roczn. 222. Zb. I, 
73. II Zdrobn. »Paterek*: »0j to 



Patera — Patrjota 



57 



godny palenek* (ironicznie o księ- 
dzu) Ust. z Litwy. 

Patera = » fuszer, partacz* Maz. 
V, 36. 

Paterać ^ » robić niedokładnie, po 
partacku* Maz. V, 36. »Patyrad 
= niedołężnie co robić* Pleszcz. 
40. Por. Poterać. 

Paterak p. Pat a rak. 

Palerek p. Pater. 

Paternia p. Patelnia. 

Palcrnie = » widocznie* Rozpr. 
XVII, 50. 

P a I o r n o s I e r p. Pater. 

Palka = » matka chrzestna* Rozpr. 
IX, 343. »Pjltka* Rozpr. IX, 347. 
> Polka = chrzestna matka* Spr. 
IV, 29 p. w. Polek. »Potka = 
kama, matka chrzestna* Pr. fil. V, 
848. »Putka = chrzestna matka* 
Spr. IV, 29 ; ib. 358. . Putka = ku- 
ma* Rozpr. XVII, 57 p. w. Pn- 
lek. Por. Palek. 

Palla p. Pętla. 

P a 1 1 a s z a n y » a. P a 1 1 a ż a n y = 
solanum melangena v. escnlentum 
Linnei, potrawa z owoców lej ro- 
śliny, przyrządza się, nadziewając 
ją kaszą z mięsem tłuslem wy- 
mieszaną* Roczn. 223. 

PaUaly a. »Pełechaty = czło- 
wiek z długiem i włosami, w nie- 
ładzie ulrzymvwanemi« Roczn. 
223. 

Palłażany p. Patłaszany. 

Patok a. » Debra = parów z wodą 
na dnie* Pr. fil. IV, 230. 

Patoka = »raiód czysly, oddzie- 
lony od wosku i pszczół* Roczn. 
223. Zb. I, 73. list. z Litwy. 

Palołęcz (rodź. żeń.) = » długi 
kij: *Slary ja se stary, nie chcą 
mnie dziewczęta, wezmę palołę- 
<zy, popędzę cielęta'* Pr. fil. V, 
827. 

Palopielnik = » istota powstała 
z topielca, całkiem temu tylko od- 
dana, żeby topić ludzi* Roczn. 223. 



P a t o r ę c z n y p. P a I a r o c z n y. 

Patorny = zap. obmierzły: »Po- 
cekaj, macocho, ty patorny gidzie* 
Del. 43. Por. Pa la roczny. 

Patoroczny p. Pałaroczny. 

Patra = » miejsce wzniesione dla 
patrzenia na okolicc^^* Zb. II, 9. 

Pat raj = oczy w zagadce Zb. VII, 
141, nO 72. 

Pat rak = .śmieć* Pr. fil. IV, 308. 
II »Patrak = człowiek niechluj- 
ny* ib. II »Pćitrak = mak polny 
(papavor erraticum)* Wisła IV, 
880. »Piitrak a. ślepy mak* ib. 
VI, 229. II .Patrzak* = gatunek 
maku Zb. X, 205. || »Palroch = 
mak dziki, którego makówki doj- 
rzałe otwierają się same i przez 
dziurki wysypują nasienie* C4hołmi 
II, 244 p. w. Wydiah. >Patruch 
= drobny mak wvsvpujący się 
z makówek* Pr. fil*. łv. 855 || 
» Pał ruch a Widuk = mak siwy, 
prosly, którego makówki już na 
pniu się otwierają* O »Palnicli 
= makówka polna, w której po 
dojrzeniu otwierają się dziurki - 
oczka, któremi wytrząsają się zia- 
renka* Spr. V, 139. IJ »Palru(h« 
= gatunek lnu. prosty len Zb. 
VIII, 257. » Prosly len, który na- 
zywają patrucli, dlatego że ziarnka 
wysypują się z niego jak z Tna- 
ku* ib. II Patrof*h = »pyłok, 
drobne okruchy* Rozpr. VIII, 231. 
>Patrocli = okruchy* ib. XX. 
432. II »Patrochy« =^ wnętrz- 
ności (myś! ) Prz ludu VI, 111. 
»Z patrochami poczciwy* Ust. Por. 
P a t r u c h a. Paproch. 

Palraki = »oczy* Zb. II, 251. 
Por. Patry. 

Patrentasz p. Patrontasz. 

Patrjota = »mający dobre 'patry' 
do upatrywania zwierzyny w polu* 
Ust. z Podlasia. »Palrjota= my- 
śliwy, polujący 'na upatrzonego'* 
Osip. 



58 



Patroch — Patrzeć 



Patroch p. Patrak. 

Patrol rodź. żeń.: »Za tom patro- 
lom znowu dnipa patrol, ciióby 
te pierso widziała « Zb VII, 13. 
»Niescęśliwa patrol, co mie na- 
jęła... I na wojenkę odesłała* Święt. 
229. 

Patrol p. Patron. 

Patron a. Patrol = nabój » Trzy 
patrole (patrony) wystrzelają* Zb. 
VI, 135, n" 88, zwr. 4. 

P a I r o n e c z k a p. Patronka. 

Patronka = > biedronka* Udz. 
Pawł. » Patronka i zdr. palrone- 
czka = owad, biedrunka: Tatro- 
neczko, idź do nieba, przynieś mi 
kromeczkę chleba'* Zb. I. 4-8. 

P a t r o n t a s z = ładownica : » Na ra- 
mieniu karabinek, Przy boku pa- 
trontasz* Rojr. 26, n® 49. >Wziąn 
żołnierz patron laś* Rad 11. óo, 
n« 112, zwr. 14. P:»lronLj>za: 

• Zamiast palrontasz Druty nabra- 
li* Rog. 9, nO 16. Patronłasz: 

• Zamiast patrentaszów druty na- 
brali* Zb. XV, 129. .Palrentos: 
Hurma wraz, hurma wniz, Bierzcie 

z sobom pa tren los, Napominam 
was'* (zapewne = patronłas(z) Pr. 
fil. IV, 230. »Potretwas: 'Ura 
chłopcy, urawuiz. Bierzcie szable, 
p()łretwas'« ib. p. w. Patrentos. 

Patroli tasza p. Patronłasz. 

P a I r o s y n = przezwisko znalezio- 
nego w lesie dziecka Chohn. II, 95. 

Patroszyć: » Pantrosyć a. Pitw-ać 
= patroszyć, wybebeszyć* Spr. 
V, 389. 

Pa t r u c h p. Pat rak. 

P a t r u c h a = drobno starte cząstki 
sj(>my, siana i nasienia traw, od- 
dzielające się [)rzy trzęsieniu lub 
zustające na miejscu, gdzie siano 
leżało^ i). II »P()lruclia = po- 
kruszone siano* Petr. »Potrucha 
= coś pokruszonego, polartego* 
Petr. Por. P a t r a k. P o t e r u c h a. 
Pot eru c h y. 



P a t r y = oczy w zagadce Wisła VI, 
315, n® 5. II »Patry = lunela« 
Hemp. II » Kurze patry a. kurza 
ślepota = choroba ócz u ludzi, 
gdy chory przy zmierzchu zapa- 
dłym nic nie widzi* Zb. IX, 47, 
no' 11. Por. Patraki. 

Patryja = » żerdki wbijane na 
szczytach wysokich gór w celach 
mierniczych* Spr. V, 390. •Pa- 
tryja = znak trjangulacyjny* 
Wrześ. 16. » Patryja = wieża 
trjangulacyjna* Pr. fil. V, 155. 
» Patryja a. patryła = Irjangula- 
cyjne znaki, powystawiane na 
wzgórzach* Bib. Warsz. 1860, tom 
80. sir. 628. 

Patryła p. Patryja. 

P a ł r y w a ć p. Patrzeć. 

P a t y r a k p. P a t a r a k. 

Patrz: »Ma kurzy patrz = ma ku- 
rza ślepotę* Pr. fil. V, 827. Por. 
Kurek p. w. Kur. Por. Patry. 

P a t r z a o z = wyraz improwizowany 
o c)ku: »Miała krowa oczy, ale to 
nie oczy, tylko patrzacze* (w żar- 
tobliwem kazaniu) Zb. X, 333, 
n'^ 38S, zwr. 6. »Dwa śtychilce, 
dwa patrzące. Stery podpierace. 
Jeden .^ajdak* (zagadka o krowie) 
Święt. 658, n^ 60. || >Patrzacz« 
= dozorca, stróż: » Najmuje 'pa- 
trząca', który ma stróżować i bro- 
nić sadu od szkody* Zb. XIV, 31. 

Patrząc p. Patrzeć. 

Patrzą k p. l*atrak. 

Patrzeć i Patrzyć: Formy: »Par 
= patrz* Rozpr.' Xli, 62. Zb. VII, 
62; ib. 88, n^Tl. »Kiedyś je my- 
śliwiec, par se swego lasu* Zb. 
IX, 268. »Parzno, parjacy = pa- 
trzajno* Spr. IV, 359. »Parcie^ 
patrzcie* Zb. VII, 62. Rozpr. XII, 
62. II > Patrzyć się = patrzyć: 
'Patrzcie się, co tu wyrabiają'* 
O. II > Patrząc* Tst. z Litwy. Za- 
chaijasiewicz Opinja parafjalna. 
>Na swego najmil.sego Okieneckiem 



Patrzeć 



59 



patrząc* Maz. II, 17, n® 41, zwr. 
4. »Na kochanka Z okienecka pa- 
trzą* ib. 16, n^ 40, zwr. 5. »Oczy 
moje oczy, co wzajem patrzacie* 
Oles. 139, n« 303. »Palrzujno, 
jaka tamój woda piękna* Chełch. 
II, 146. ImiesJów nieodm. »Pa- 
trzający a. Patrzajęcy*: » Furman 
patrzający nie wi, co z niem zro- 
bić* CheJch. I, 288. »Za nim 
panny wyśpiewują , Patrzający 
dzinrąi Maz. V, 243, n® 223, 
zwr. 6. >Ma}om z chóru nie spad. 
Na cię patrzający* ib. III, 217, 
n^ 262, zwr. 6. »Mnio żal, żal 
wielgi. Na was patrzający* ib. V, 
226, n^ 184, zwr. 5. >Mnie oczy 
bola. Na cię patrzający* Rud. 
147, nO 132. Toż Wis^aYII, 124, 
zwr. 11. Zb. XII, 216. .Sieje, 
sieje, nie siejący. Za chłopcami 
patrzajęcy* Wisła VII, 149. .Pa- 
trzający dostłijuje = dojrzewa 
w oczach, szybko: 'Zyto patrza- 
jący dostajuje się, dośpiewa* Pr. 
fil. IV, 855. II Czasownik często- 
tliwy .Patrywać*: »Niechniepa- 
truje, kędy ja jadę* Maz. III. 216, 
no 261, zwr. 3. Toż Święt. 201, 
n^ 34. II Przykłady i znaczenia: 
• Trzeci raz-ech cie widzidł W ko- 
ściele klęczącą; Ni niójrecii sie 
Bogu modlić Na ciebie patrzącą* 
Zb. IX, 208. no 114, zwr! 7. 
»Ocy, moje ocy, co ja zrobię 
z wamy, Kiedy nie patsycie, tyło 
za chłopcami* (może raczej 'pa- 
trzycie'?) Was. 155, no 50. .Pa- 
trzy tylko na jedno oko, bo mu 
drugie całkiem zapuchło* Beld. 
95. .Straśnie kce mi sie spać, 
bo nimozem na iaocy patrzeć* 
Wisła I, 311. .Jaskrawo patrzeć 
= zezować* Wi.sła III, 87. Toż 
Mrong. Niem. pol. 647 p. w. Schel 
sehen. »Dyć go tu jeno patrzeć 
za chwilkę* = lada chw^ila przy- 
będzie Pozn. VI, 183. .Dawaj mi 



w skok do ubrania, bo jedno pa- 
trzeć, jak się zaczną goście zjeż- 
dżać* Kam. 177. || .Aby go było 
na czem patrzeć* = aby było 
widać, że coś ma, posiada Enc. 
roln. II, 819. .Jest was na czem 
patrzeć* = macie fundusz, jest 
dosyć hipoteki Kaspr. 55. (»Wójt) 
Musi mieć znaczniejszy kawałek 
gruntu, zęby go na cym było pa- 
trzyć* Święt. 124. II .Patrząc = 
doglądać* Zb. XIV, 31. .Patrzeć* 
= wyglądać, wydawać się: »Gdyć- 
by to patrzało, ześwa ją radzi 
z domu pozbyć* Krak. II, 12. 
>To tak piknie patrzy, jak te ła- 
chy weselne ciśnie a uubierze sie 
po drabsku* Mdtyas Z ust ludu 
12. .Patrzeć na co = wyglądać 
na twarzy: 'Patrzy na poćciw^ego 
człowieka' = zdaje się być po- 
czciwym człowiekiem; 'patrzy na 
złego, źle mu z ocu patrzy' = 
wygląda (z oczów) na złego czło- 
wieka « Sand. 269. >0n patrzy 
na zbója* Spr. V, 390. .Patrzeć 
na co, na kogo = być podobnym 
do czego, do kogo* Wrześ. 16. 
II .Patrzeć do czejro< = należeć 
do czego: .fióra Bocheniec 'pa- 
trzy' na Jadownik« Miit. Szczep. 
14. »Do \Yesela nie patrzą = do 
wesela nie należą* Wisła VII, 303. 
.(li, eo do wesela nie patrzą* = 
ci, co {)rzypatrują się uroczystości 
weselnej Spr. IV, 323 p. w. Kra- 
kowiak. .Zwoła wszyćkich obcych, 
co to do wesela nie patrzą* Ma- 
tyas Z nst ludu 13. || .Patrzeć 
= należeć się* Sab. 134. .Pa- 
trzyć = należeć: 'Dzieciom patrzy 
chodzić do szkoły'* Hoff 41. .Je- 
szcze mu patrzało kilanaście lat 
trzymać prepinacyją* = wypa- 
dało, przypadało Kam. 76. .Jnże 
daleko więcyk wytrzymali, jak im 
patrzało z pisanego kartelusza* 
= należało według umowy ib. 88. 



60 



Patrzenie — Patvk 



• Nie opuścić lej pory na robotę, 
jaka której patrzy « ib. 66. »Po 
dwadzieścia i siedm złotych kwar- 
tałowego, to jakoś na rok [Jątrzy 
po złotych sto ośm« = w^ypada 
ib. 15. »Ta ojeyzna na mnie pa- 
trzy = len spadek po ojcu mnie 
się należy Krak. IV, 316. »Pa- 
trzeć się = należeć się: 'Patrzy 
się mi u niego jeszfze 5 złr.'« 
rdz. » Patrzyć się = należeć się: 
Tatrzy mi się jeszcze 4 zł.' = na- 
leży mi się je<zcze« Zb. I, 48. •Pa- 
trzy sie = (nieos.) należy się* 
Święt. » Patrzy sie komu = na- 
leży się komu* Rozpr. IX, 212; 
VHl, 231. •Pacy (= patrzy) sie 
komu = należy się komu* ib. 
XX, 432. »Mnie sie jesce szóstka 
p:ilrzv = należv mi się jeszcze 
dzio^i!nlak< Zb. ' XIV. 34. Udz. 
»:Mie >ic lakze z lejjo pairzy co- 
<łl<:i* Rozpr Vni, 107. » Patrzy 
1.1 i sie ćwierć. Zb. XIV. 210. 
^P.itrzyć ^ię = należeć się: Ta- 
ti/y mi sie od was zaplata'* Spr. 
IV. 359. »Uogrodnikowi sie (kwiat) 
ne pałrzi, jeno teinn. (.-rK) go na- 
prawiół* Zb. VII, 70. >()na sie 
teraz mnie patrzi* ib. > Patrzyć 
się = należeć: 'To się mnie pa- 
trzyć O. »()racyna z matki (= 
grunt orny po matce), co się nam 
dziewkom patrzy* Del. 123. »Ta 
wieś... teraz nmie się po nich pa- 
trzy* Kam. 17. *Nie może oddać 
morga fiola, abo i ła^ki za dzie- 
sięć- złotych, kiedy mu się patrzy 
więcej z porachowania* ib. 49. 
»Jemu sie juz nie patrzyło cho- 
dzić po świecie* Spr. V, 390. 

• Patrzy sie nowy piec stawić, ten 
jakisi głuhy* ib. Niechby sie ino 
odwazuł ten złodziej tu przyś, 
toby ón wiedział, co mu sie pa- 
trzy* Święt. 415. »Pali-zy się = 
godzi się* Rozpr. VIII, 105. »Jak 
uobiecat, tak musi dać. Bo sie 



księdzu nie patrzy jtgać* Zb. XV, 
141, no 19. »Jak się patrzy = 
jak się należy* O. Toż Del. 124. 
Zb. I, 48. »Patrzić = należeć: 
'Jak sio palrzi'* Rozpr. XII, 98. 
> Patrzeć się = należeć się, być 
jak należy, jak wypada, jak po- 
winno: 'Owoc ten dościgJy jak się 
patrzy. Dobra droga jak się pa- 
trzy'*' Krak. IV, 316. »Jak się 
patrzy = jak się należy, jak przy- 
stało, co się zow e: 'Na mnie ta 
funta misa niema, ale chłop jak 
się patrzyć* Wrześ. 16. >0n je 
chłop jak sie patrzy* Spr. V, 390. 
• Robie jak sie patrzy* ib. IV, 
359. »Nie frasuj sie, będzie wszyć- 
ko jak się patrzy* Zb. XI, 93. 
>Stoi śtyry konie opatrzone jak 
.sie patrzy* ib. 101, n^ 13. »Na 
pisane?n sie wyznał, jak sie pa- 
trzy* Święt. 374. » Ludzie wsyćcy 
sanować was będą jak się patrzy* 
Kai. I, 133. ii' /Patrzać a. Spa- 
trzać = s|)róbować« Rozpr. VIII, 
231. II » Patrzyć — pragnąć: 
'Kazdv j)atrzv mieć dobrze* * Rozpr. 
xxvi'. 388/ 

Patrzenie: » Patrzenie dalekie = 
rozległy krajobraz* 0-ip. 

Patyczek = » zapałka * Cer. » Pa- 
tyezki = zapałki* Krak. IV, 316 
p. w. Patyk. Wrześ. 1 6. Kolb. rę- 
kop. »Patycki = zapałki* Święt. 
Spr. V, 390. Zb. V, 234, no 39. 
Zb. V, 247. II »Patyczek* = część 
warsztatu tkackiego Lub. I, 91. 

Patyczuś p. Patyk. 

Paty czy ć się: » Patycyć sie = 
chcieć się pokazać* Spr. V, 390. 

Patyk = »drzewo lub krzew 
ścięty, nieobrobiony, czy to na 
budowę czy na opał* Krak. IV, 
316. »Do łasa na patyki* = po 
gałęzie Ust. z Jaworza. Toż Zb.V, 
248, n^ 52 Cisz. I 178. Zdr. 
Patyczuś: » Brzozowy patvcuś« 
Zb.'X, 134, no 89. || > Patyk 



Patylica — Pawa 



61 



a. Posmyk* = cienka listewka, 
łącza^ca dwa skrajne słupki brony 
Chełm. I, J05. || > Patyk. = 
zagródka na źrebięta i cielęta 
w stajniach i oborach Kuj. I, 83. 

• Patyk = 1, kojec, 2, ogrodzenie 
dla cieląt lub źrebiąt w oborach 
i stajniach* Kuj. II, 274. » Paty- 
ki « = oddzielne przegrody dla 
cieląt i drobiazgu w owczarniach 
Pozn. I, 95. » Patyk =- miejsce, 
lodzaj obory dla cieląt* Parcz. 
»A do patyka!* ^ wołanie przy 
spędzaniu cieląt ib. » Patyk = 
chlewik na świnie* Zb. I, 31. 

• Patyk = 1. chlewik dla trzody 
2, obórka dla cieląt 3, kurnik, 
kojec dla kur* Pr. fil. V, 827. 

• Ciągną byka do patyka* Łęcz. 
24-4, nO 537, zwrotka 4. || 

• Patyk* = część teatru z ław- 
kami nienumerowanemi, poza krze- 
słami, oddzielona barjerą List 
z Ciechocinka od K. Krynickiego. 

Patylica p. Potylica. 

Patyna = zap. pokrywka: » Zabij 
węża zielonego, Ugoluj go pod pa- 
tyną* Kieł. II, 151, n^ 456, zwr. 
7—8. Toż Rad. II, 56, n^ 114, 
zwr. 7—8. Lub. I, 291, n^ 475, 
zwr. 7—8. 

•P a t y n k i = trzewiki skórzane, przy- 
pominające pantofle, trepki Pozn. 
III, 125. list. z Litwy. || .Pata- 
ny« ^ trzewiki skórzane Pozn. 
III, 124. »Palany a. Drepy, Drepki 
= patynki, trepki* Zb. I, 35. 

Paty rac p. Patera ć. 

Patyrak p. Pa tera k. 

Patys = batyst Rozpr. XII, 41. 

PatystowY = » batystowy* Wisła 
VI, 492.' 

Pa u: »Pśu, pńii!* = wołanie na pa- 
wie Ust. z Litwy. 

P a u k i e r = dobosz do kotłów Mrong. 
•Pol.-niem. 380. 

Pauper: »Paper = dziad w szopce, 
pauper* Pr. fil. IV, 229. || •Pa- 



per = malec* Pr. fil. V, 974. 
» Paper = mały chłopiec niesfor- 
ny, ulicznik swawolny: paperka 
= takaż dziewczyna* Krak. IV, 
315 i 316. 

Pauzować p Pozować. 

Paw: Im. .Pawy* Pr. fil. IV, 855. 
»Paw, 2 pp. pawa. Im. pdwy* 
Pr. fil. V, 827. •Pasła panna prze- 
ślicznego pawa* Knj. I, 270, n^ 32, 
zwr. 1 ale obok: •Pięknie z pa- 
wiem rozmawiała* ib. i •Przoslą- 
pisz-ci pawiowi od łasa* ib. zwr. 3. 
• Pawa* Kuj. I, 318, n^ 102. •Pa- 
sła dzieweczka pawa* Zb. IX, 181, 
n^ 27, zwr. 1. » Ujrzysz kobietę, 
jakbyś widział pawa* Wędr. XXVI, 
173, n*^ 27. » (Ksiądz) pdwy sobie 
chowa* Kaspr. 85. || Zdr. »Pówek* 
Pr. fil. V, 827. .Pódzipawku* Kozł. 
108, nO 32. »Szak tam jeszcze 
jedna piórko, Ż tego pawka leży* 
Zb. IX, 207, no 112, zwr. 3. •Pa- 
sła panna bielutkiego pawka* Łęcz. 
76, nO 100, zwr. 1. Toż Rog. 49, 
n^ 88 i 89. •Pasła panna bie- 
luchnego pawka* Kozł. 107, n^ 
32. Toż Zb. IX, 207, n« 112, 
zwr. 1. •Pasie tam panienka juze- 
ślicnego puawka* Zb. XV, 86, 
n^* 38. II •Pawik* Lip. 88 Pozn. 
III, 182 183, n« 70, zwr. 1 - 3. 
Kuj. I, 270, n^ 32, zwr. 3. ł.ęcz. 
92, n° 136, zwr. 4; n^ 137, zwr. 
3. Rud 181, n^63. •Pawikowie 
lecą* Krak. I, 194. » Pawiki pa- 
sała« Święt. 83, n^ 15. || Pa- 
weczek : »Jeś<:ić len paweczek 
Bardzo rozpieszczony* Zb. IX, 207, 
n^ 112, zwr. 2. || »Pawiczek* 
Kuj. L 270, n'> 32. zwr. 2. •Pa- 
wicek* Vr. fil. V, 828. Łocz. 76, 
nO 100, zwr. 6; ib. 92, n^ 1 37, zwr. 
6. Rud 181, nO 63. || Pawi- 
czuś : •Puawicuś* Zb. XV. 80, 
n*^ 38. •Puawicuś* ib 

Pawa = pawica: »()żenił się wróhol 
z pawa* Zb. II. 115, n°211. •Jest 



62 



Pawaz 



Pawni 



na morzu pawa. To nasa potra- 
wa. Kętrz. 68, n® 31. 

Pawaz: 2 pp. »Pawęza« Rozpr.YIII, 
195. » Pawaz a. Rubel = drąg 
do przyciskania siana na wozie « 
Pleszcz'. 42 p. w. Rubel. Toż J. 
Łoś. » Pawaz = przypona, drąg 
do przygniatania siana na wozie < 
Rozpr.'XVII. 51. Pr. fil. IV, 308. 
Pozn. III, 138. Rozpr.YIII, 231; 
XL 187; XXVI, 388. Rud. 18. 
ŚwięŁ. (słownik); Święt. 3; ib. 16. 
Was. 245. II »Powąz a. Rubel* 
O. »Powa.z = drąg, którym przy- 
mocowują snopki lub siano na 
wozie* Rozpr. XX, 433. »Puo- 
woz, 2 pp. piioweza = drąg do 
przy więzy wania siana na furze « 
Rozpr.YIII, 98. || »Pawęz« Rozpr. 
IX, 166. Spr. IV, 327. Fed. 405. 
• Pawęz a. powęz* Osip. »Pawęz« 
Spr. Y, 139. »Pawęż. Krak. lY, 
316. Chełm. I. 104. . Poważ a. 
Pawęż. Zb. IV, 190. »Ten wiel- 
golud... miał nos jak pawaz* Zb. 
XI, 3. »(Król wężów) Jest długi 
jak pawęz* Zb. IX. 72. 

P a w ą z k a p. Po w a^ z k a. 

P a w e c z e k p. P a w. 

Pa wek p. Paw. 

P a w e 1 e a. » Z i m o I u c h y * = ja- 
kaś roślina Zb. II, 2bS p. w. Zi- 
moluoby. 

Pawełczyna = żona Pawełka: 
»Pawełcyna juz zoniata Święt. 247. 

Pa wen ta = » pająk* Pr. fil. III, 
311. 

Pawęz p. Pa waz. 

Pawęz id = »przyei.skać siano lub 
snopki pawęzem* Pr. fil. lY, 308. 

P a w ę ź n i c a p. P a w ę ż n i k. 

Pawęż p. Pawaz. 

Pawęż nic a p. Pawężnik. 

P a w ę ż n i k = > linka do przywią- 
zania pawęża* Krak. lY. 316 p. 
w. Pawęż. >Pawcźnica = dłuua 
lina, która zawdziana na pawaz 
na obu jego końcacii i przywią- 



zana do dyszla i rozwory, ściąga 
ładunek siana lub zboża na wo- 
zie* Święt. 16. » Przymocowaw.szy 
furę pawęzem i pawęźnicą...* 
Święt. 3. 

P a w ę ż n V : » Wóz pawężn v « = z pa- 
wązem' Tyg. ii. 1, XIV, 136. 

Pawiak = więzienie poprawcze 
w Wiirszawie na ulicy Pawiej Ust. 
z W^arszawy. Por. Zamek. 

P a w i c z e k p. Paw. 

Pawiczuś p. Paw. 

Pawic s i ę = nadymać się: » Kiedy 
prepinatorka iszła ze swoją panną 
córką bez wieś, to się pawiły 
odęte* Kam. 80. »Pawi się jak 
siekiera pod ławą (na pysznego, 
a niezamożnego)* przysłowie Kuj. 
I, 200, nO 67. 

Pawieka p. Powieka. 

Pawik p. Paw. 

P a w i k o w y = » do pawika nale- 
żący: 'Pawikowe pióro po Dunaju 
się snuło'. Pr. fil. V, 828. 

P a w i n = pawi: »Pawin wieniec = 
wieniec dziewiczy z piór pawich* 
Pr. fil. lY, 855.' 

Pawlacz = » rodzaj półek w ro- 
dzaju galerji , często w warszta- 
tach rzemieślniczych* Pr. fil. Y, 
828. » Pawlacz a. Pablacz* ^ 
drugi pułap w warsztacie stolar- 
skim do suszenia desek ib. 974. 
Kurjer Warsz. 18. 5. 1887 pod 
Lokale. Por. Pa włącz. 

Pawlik = gatunek owsa Rud. 1 6. 

Pawlina = » Paulina* Tyg. ii. 2. 
V, 70. 

P a w ł a c z = >chór w kościele* Pr. 
fil. Y, 828. >Pawłacz = galerja 
w kościele* Roz[>r XII, 17. »Na 
pawłaczach* =:= na chórze kościel- 
nym Prz. ludu 1891, 111. •Pa- 
wlacza*: »Napawłaczę* ib. »Lśg 
na pawłaczy* (nieobj.) Zb. IX, 
238, nO 212. Por. Pawlacz. 

P a w ł a c z a p. P a w ł a c z. 

P a w n i e p. Południe. 



Pawonia 



Pazucha 



63 



Pawonia p. P i w o n j a. 

P a w r o n e k (czy P a w r o n k a ?) : 

• Zdybią się pawronki (= kawałki 
pola), co i garść pszenicy ciśnie* 
Kam. 15. 

Pa wrót = słupek oddzielający je- 
dno okno od drugiego Zb. XIV, 11. 

Pa za = »nut, podłużne wyżłobienie, 
szeroka szpara, np. wzdłuż 'łątki'* 
Pr. fil. IV, 855; p. Nut. 

Pazana = » nazwa źródła* Pr. fil. 
V, 155. 

Pazdor, Pazdór p. Pazur. 

Pazdrawy a. »Pazgrawy = ła- 
komy* Rozpr. X, 294; XVII, 51 
Wrześ. 16. » Pazdrawy = łakomy 
na co, 'paskudny'* Zb. I, 48. 

• Pazdrawy = więcej niż ciiytry, 
łakomca paskudny* Cer. » Pazdra- 
wy ^ żarłoczny* Spr. IV, 380. 

Pazdur p. Pazur. 

Pazdurek p. Pazur. 

Paździor p. Paździerz. 

Pazera = » człowiek lubiący kląć* 
Spr. IV, 28. II »Pazyra '= baba 
kłótnica* Udz. Por. Pazerować. 

Pazernik = > człowiek chciwy, 
przebiegły* Pr. fil. V, 828. 

Pazerny = chciwy, łakomy* Sand. 
264. Spr. V, 139.' O. Pleizcz. 40. 
»Pazćrny = chciwy* Pr. fil. V, 
828. »Pazyrny = chciwy* Jastrz. 

• Pazerny, Pazyrny. Pazerny, Po- 
żarny = chciwy, łakomy, żarło- 
czny, drapieżny, np. z\vierz, ogień, 
'dziad pazerny na grosz'* Ust. 
z Warszawy. »Pazerny= obżar- 
tuch* Spr. IV, 338. 

Pazerować = »klać, złorzeczyć* 
Spr. IV, 28. Rozpr. XXVI, 388. 
» Pazerować = wygadywać * Rozpr. 
XX, 432. »Pazyrować = kłócić 
się* Udz. Zb I, 48. »Pazyrować 
= krzyk robić* Rozpr. VIl'l, 231. 

• Pazurować = przezywać, prze- 
klinać, kłócić się, przycinać* 
Udz. 

Pazgać = » nacierać*: >Poczęni tą 



woda pazgać po tej ranie* Pozn. 
VI, 91. 

P a z g r a w y p. Pazdrawy. 

Pazibroda p. Parzy bród a. 

Pazicha p. Parz yb rod a. 

Pazłocie. » Wieniec... wygląda, jak 
korona, i ma na wierzchu jabłko, 
a między kłosami zboża pazłocie 
czyli Świecidka*. Pozn. II, 209; 
por. Pozłotko. 

Pazłotka p. Pozłotko. 

Pazłotko p. Pozłotko. 

Pazłótek p. Pozłotko. 

Pazłotko p. Pozłotko. 

Paznogietek p. Nogietek. 

Paznoty = »paznokcie« Zb. XIV, 
65. 

Pazor p. Pazur. 

Pazu! paż, paż, paż! = wołanie 
na pawie Cen. 78. 

Pazucha ^ 1 , » zanadrze * Czark. 
Spr. V, 118. »Pazucha = zana- 
drze czyli przestrzeń na piersiach 
pod kożuchem lub inną suknią: 
'Schowaj rękę za pazuchę', 'przyj- 
mij do pazuch i'* Pr. fil. IV, 855. 

> Nosić co 'za pazuchom* a. 'pod 
cyckiem* Spr.V, 391. Por.: Kam. 
8*1. Wójc. KI. I, 107. Bar. 124. || 
• Pazucha = podramię, pacha* 
Święt. >Pazucha a. pacha ^ sła- 
bizna, miejsce pod ramieniem Uidz- 
kiem* Krak. IV, 316. » Pazucha: 
'pod pazuchą' = pod pachą* Hilf. 
175. *Pod pazuchę ko^zo wziaść 
= pod rękę kogo wziąć* Zb. I, 
48. Krak. III, 46. Zb. V, 247. 

> Noszą cukier {)od pazuch}|* Zi). 
III, 30, no 65. II » Pazucha = 
każdy kąt w budowli, utworzony 
dwoma (tak!) stykającemi się ścia- 
nami: 'Budarz' bierze miarę dłu- 
gości krokwi dla l)udynku /'mię- 
dzy [)azucli szczytowych', a mia- 
nowicie, długość krokwi typtiwcj 
cliaty góral.-^kiej ma .^ię równać 
długości z między pazuch -zrzy- 
towych, zumiejszonej o pialą częś('- 



64 



Pazur — Październy 



tej długości, oraz pewnym, dają- 
cym się wymiarkować kawałkiem, 
obliczonym na 'piętkę' krokwie 
Spr. V/391. 
Pazur: Formy i przykłady: »Pazor« 
Pr.ril.lV, 230. »Pazdurc Spr. IV, 
309; V, 390. Rozpr. X. 294. 
Wrześ. 16. » Pazdury = pazury « 
Kopernicki rękop. »Slał sie iior- 
łem, porwał te pannę w pazdury* 
Zb. V, 255. > Odpowiada niedź- 
wiedź: ... W pazdurak ik rozcdrę« 
Zb. XV, 43. »Pazdor«: .Skrobać 
pazdorami po głowie* Zb. V, 196. 

• Pazura* Krasn. 306. » Pisze, jak 
kura pazura* Zb. II, 177, n^ 195. 

• (Poznała djabła) po ty ostry pa- 
zurze* Wisła II, 143, no 12. zwr. 
7. II Znaczenia: »N.i książki swoje 
wzgląda. Cóż na nich dobrego 
njźrzała? Pasyją, pazury* (^K) 
Zb. III, 60. II '.Pazury = pa- 
znogcie< Rozpr. VIII, 231; IX, 
212; XI, 186. Osip Udz. .Pa- 
zury = paznogcie* Rozpr. XX, 
432. »Z pod pazura wydobyć* 
= wyrwać tajemnicę) Ust. z Li- 
twy, .pazury mić do siebie, a nie 
od siebie = pamiętać o swej ko- 
rzyści* Rozpr. XI, 186. .Pazu- 
rek* : .Gospodarzu, za\vlec tę rolę 
pazurkami* Zb. III, 5. Toż ib. III, 
11, i|0 46 .Pazdur*: .(I nas 
bardzo dnzo jest mysy, toby wam 
poodgryzały pazdury w^ nocy* Zb. 
XV, 33. .Ziemi sic hyce pazdu- 
rami* Wisła VI, 145. .Pazura*: 
.Z moicii pazur wypuszczona* 
Wisła VI, 585. || .Pazura = po- 
gnrdl. ręka niezgrabna* Krasn. 
:506. II .Paznr = kopyto u by- 
dła* Pr. (11. V, 828. .'(Wołowi) 
pazur się załamał* Kam. 39. || 
vPazor = 1, wół 2, parobek 
orzący wołami* Pr. fil. IV, 230. 
II .Pazur = przezwisko człowieka 
ciiciwogo* IV. ni. IV, 230. .Pa- 
zur = ciiciwiec* Rozpr. XVMI, 83. 



II W Krakowie pazurowie zakło- 
. pocą dziecku w głowie* (? K.) 
Maz. II, 83, nO 188, zwr. 3 (mowa 
tu o nauce szkolnej, może chciwi 
nauczyciele?). || .Pazurki a. Fi- 
joły* = wzór na pisankach Wi- 
sła VIII 364. II .Pazdurki = 1, 
pewien rodzaj wyszycia zabarwioną 
wełną na ubraniu góralskiem 2, 
rysunek ten powtarza się także 
w rzeźbie, pi-zy ozdabianiu sprzę- 
tów: opieradła stołków zakończone 
są często 'pazdurami', a dachy 
staroświeckich domów zawsze są 
niemi z dwóch końców ozdobione* 
Spr. IV, 309; V, 390. || .Pazdu- 
ry = pewien gatunek grzyba: 
z jednego korzenia wyrasta mnó- 
stwo cienkich wyrostków* Spr. IV, 
309; V, 390. || .Pazurki = cla- 
varia flava* Zb. X, 224, n® 15; 
XI, 52, nO 35; VI, 244, no 64. 
.Pazurki = aquiiegia* Spr. V» 
139. 

Pazura p. Pazur. 

Pazurek p. Pazur. 

Pazurnik == .drapieżny człowiek* 
Kuj. II, 274. .Pazurnik = łjiko- 
miec, 'przeliwacz'* Krak. IV, 316. 
* Chłopi nazywają przekupniów 
miejskich: cabany, łyki, pazurniki, 
kółdóny i krztanie* ib. .Jedne 
gałąź Wojnaroskich zwią pazur- 
nikami, że chciwi* Rozpr. VIII, 
218. 

Pazurować p. Pazerować. 

Pazyra p. Pazera. 

P a z y r n y p. Pazerny. 

Pazyrować p. Pazerować. 

Paździebia = .len z paździora- 
mi, [podklepy]. Wisła III, 746. 

Październy = .z paździerzy (?) 
zrobiony: 'Koszulisko mają z |)aź- 
dziornogo wiórka'* Pr. fil. V, 828. 
(Zapewne toż co .zgrzebny*). || 
.Miei^iąc październy* = paździer- 
nik: .Miesiąc [)aździerny, Marca 
obraz wierny* Krak. IV, 287, 



Paździery — Pąk 



65 



n® 1064. Zb. VI, 177. Star. przys^ 
61. 

Paździery p. Paździerz. 

Paździerz: » Paździor = paździerz € 
Krak. IV, 316. » Paździery = paź- 
dzierze« ib. »Paździury«: »Len... 
idzie pod 'klepadło\ żeby paździu- 
ry wypadły* WisJa VII, 80. » Paź- 
dzior© < : » Paździora z konopi « Zb. 
XIV, 154. » Wylęgać się, jak pies 
na paździorach* Wisła III, 748. 
• Paździórko = paździerz drobny, 
paździorek, odrobina, maleństwo: 
'Kręci się, jak paździórko w prze- 
rębli; spokojny, jak paździórko 
w przerębli'* Pr. fil.V, 828. .Paź- 
dzierze* Ip. (zbiorowo): » Paździo- 
rze lezajo s konopi* Cisz. I, 308. 

Paździerzać = » zdzierać wierzch- 
nie włókna* Pozn. IV, 331. Por. 
Paździerzyć. 

Paździerzc p. Paździerz. 

Paździerznik = » Październik * 
Bisk. 41. 

P.aźd zi e r z y ca = >wyrobiony 
len* O. 

Paździerzyć a. »Napaździe- 
rzyć, Paruździć = śmiecić* 
Spr.V, 391. Por. Paździerzać. 

Paździor p. Paździerz. 

Paździoro p. Paździerz. 

Paździórko p. Paździerz. 

Paździnry p. Paździerz. 

Pata = » pacha* Rozpr. XVII, 51. 

Pażec p. Pażęć. 

Pazerny p. Pazerny. 

Pażęć: »Pażęc = marawa* Pobł. 
63. »Pażec* = murawa Hilf. 176. 
»PażJc = łąka, trawnik* Ram. 
132. »Paż^ca = trawnik, łąka, 
sianotęć* ib. »Pażyce a. pężyce 
= łączki* Nadm. 28. 

Pażyc p. Pażęć. 

Pażyca p. Pażęć. 

PSkierz p. Pęcherz. 

Pach p. Pech. 

Pąchać a. »Pąszyć = wąchać, 
wietrzyć, węchem dochodzić (raó- 

Stownik T. IV. 



wiąc o psach)* O. »Pochać = 
wąchać* Udz. || » Pąchać* = od- 
dychać: »Jak poczęli (chłopi) pą- 
chać, to kiela człeku niby w go- 
rzehii było .słychno gorzałkę (= 
porównanie do bydlęcego odde- 
chu)* Kam. 130." » Pachnąć = 
oddychać* Pleszcz. 40. || »Po- 
chać* = puchnąć: » Złapała na 
palce, niucha (wącha), pócha 
(pachnie), a- la Boga dobre I* Lub. 
II. 216. II »Pąchać się* = gzić 
się, brykać (o bydle) Krak. IV, 
316. Por. Peszyć, Popuchać. 

Pachnąć p. Pąchać. 

Pącz p. Pęcz. 

Pączek p. Pąk. 

Pąć = » droga* Zb. II. 9. »Pać, 
chodzić po pąciach (= po dro- 
gach)* Rozpr. IX, 280. »Pąć = 
droga, podróż: 'pąć do Często- 
chowy'* Rozpr. XVII, 52. >Pąć 
= droga do świętego miejsca, piel- 
grzymka: 'odbyć pąć do Często- 
chowy'* Pr. fil.V, 828. »Pąć* = 
pielgrzymka Hue 155. 313. 317. 
II Patka = ścieżka* Rozpr. XVn, 
52. »Pętka a. Putka = wydepta- 
na drożyna, ścieżka* Zb. I, 35. 

Padół p. Padół. 

Pądórek = » wazka miedza* Swięt. 

Pągawica a. Pągwica p. Pęg- 
w i c a. 

Pąk: » Pączek* = węzełek, supełek: 
• Zawiąże się na sznurku lub nitce 
tyle pączków (= wązłów czyli su- 
pełków), ile razv febra ogroziła* 
Kuj. I, 96, no 30. Por. Pęk. || 
»Pąki a. pączki = placuszki 
pszenne lub żytnie upieczone w po- 
piele* Lub. I, 322. » Pączki = 
prażona mąka, zalana wrzącą wo- 
dą* Wisła VIII, 595. »Pączk* = 
blin Hilf. 175. » Wyniesie nam 
dwa jajeczka, Dwa jajeczka, kwartę 
mąki, Będziem sobie piekli pąki* 
Pozii. III, 42. no 5, zwr. 8. »Pąki 
= kluski z kartofli, które trą na 



66 



Pąkiem — Prciąsek 



masę, robią z tego gałki i dodają 
do nich mąki< Maz. III, 37, n® 
20. » Pączki a. Bęcały = kluski 
z kartofli* Pr. fil. V, 828. || .Po- 
kówki = pączki* Jastrz. 

Pąkiem p. Pech. 

Pąknąć: »Pąknąc = mocno ude- 
rzyć* Hilf. 175. II » Pąknąć = 
posunąć* Spr. IV, 348. 

Pąkowie = »pączki na kwiat na 
owocowych drzewach* Spr. V, 140. 

Pąksowy »a. Pęksowy = pon- 
sowy* Swięt. 709. 

Pąno p. Pono. 

Papa = usta (w zagadce) Zb. VI, 
14, n^ 112. 

Pąpawina = » czysta trawa « Rozpr. 
XVII, 52. »Pępawina = czysta 
trawa* Spr. IV, 309. » Pępowina, 
pępawica = czysta trawa* ib. V, 
391. » Pępawica = czysta trawa* 
Rozpr. X, 295. Wrześ. 16. 

Papek p. Pęp. 

Pąszyć p. Pacha ć. 

Patka p. Pąć. 

Pątować = » podróżować, odbywać 
pielgrzymkę do miejsca świętego: 
'pątujmy, pątnicy, do tej Matki 
Bożej; proszę za wszystkich pąt- 
ników, co tu pątowali'* Pr. fil. V, 
828. »Wspomnijma na Najświęt- 
szą Pannę Częstochowską, Do któ- 
rej my pontujemy Z tą Jaską Bo- 
ską* Kai. I, 239, n0 244, zwr. 1. 
Toż ib. zwr. 2 i zwr. 33. » Rau- 
tować = wędrować* Rozpr. XVII, 
50. II »Pontować = łazić, gonić: 
X)n pontuje od rana do wieczora'* 
Hoff 41. 

Ratowanie = ^pielgrzymka: 'Gdy 
się dopełni godzina mego pąto- 
wania* Pr. fil. V, 828. 

Pązlec p. Pęzleć. 

Pcha p. Pchła. 

Pchać p. Pchnąć. 

Pchanie = kłócie, przebijanie: »Bó- 
darzf na wągorza pchanie* Hilf. 
122. »ChcałbJ pchania nfch pe- 



kąnów rad kąseczk spróbować* 
Derd. 106. || Kłócie, kolki, ból: 
»U6na ma pchanie w pirsach* 
Ram. 134. 
Pchła: »Pcha* Rozpr. X, 22. >Pha* 
Spr. IV, 380. »Błecha* Rozpr. XII, 

II. »Błycha* Kolb. rękop. »Blecha 
a. Błecha = pchła, wesz* Pr. fil. 

III, 363. »Nigdo konia puszcza,, 
a błeche (= pchłę) chyta* Cinc. 
28, nO 608. 2 pp. Im.: .Pkieł* 
Kai. I, 88. .Pchów* Zb. VII, 73,. 
n® 115. »PJtów a. płech* Rozpr. 
IX, 180. »Płech* ib. X, 22. Toż 
Ust. z Litwy. II » Pchła* = uży- 
wany w pewnej grze ('odbijanie- 
pchły) okrągły 4 — 5 cali długi 
kawałek drzewa, który z obu koń- 
ców jest w stożek ścięty, a skoro* 
się uderzy na jeden ze ściętych 
końców, podskakuje w górę Nadm. 
98. 

Pchnąć: »Pichnąć*: »0n go pichnół 
nożem* Pr. fil. IV, 285. »Pichać* 
ib. II » Pchać = kłóć (przebijać). 
R^bacf pchają wSgórze bódarza- 
nii (= rybacy łowią węgorze, kłu- 
jąc je ościeniami)* Ram. 134. 

• Pchali so pekąn^ pucfel tam 
rfhŚLcf Bodarzami* Derd. 10&. 
» Pchła mnie słomka pod kolanka* 
Rog. 144, no 279. || Pchać = 
kłóć, boleć: »Tak barzo mie pcha, 

. jak ga b^ czyste jegłe w mi gło- 
wie taczały* Hilf. 116. >Mnie 
pcha w boku* Ram. 134. \\ 

• Pchnąć* = posłać, wysłać Ust. 
z różnych stron. »Tobym tu do- 
jegomości pchnął choćby parobka* 
Kam. 104. » Padnie (= wypadnie, 
zdarzy się), że się i do karczmy 
pchnie z jaką cierepą po kwa- 
terkę* Kam. 127. || »Pchnąć = 
sprzedać tanio* Udz. || » Pchać = 
schodzić, przenosić się na dół* Cer. 

Pconoki = »persaki* Święt. 709. 
Prciąsek p. Krzciuk (zapewner 
Paląsek). 



Pczoła — Peckać 



67 



Pczoła p. Pszczoła. 

Pczonóg p. Pszczonóg. 

P e b y k a. »Bajbarak« = serdak bez 
klinów Kłosy XV, 324. Por. Pe- 
lyk. 

Pec = półimperjał Ust. z Urainy. 
Korzeniowski X, 9. »Pec= (tryw. 
półimperjał, złoty pieniądz war- 
tości 5-ciu rubli srebrem i 1 5 ko- 
piejek « Roczn. 223. » Pecyk : 
» 2000 przegranych pecyków wdja- 
bełka* Wilk Ram. V, 192. 

Peca p. Paca. 

Pecek pr. Pecka. 

Pec en = » bochen « Rozpr. XVII, 
52. »Pecen chleba (trochę mniej- 
szy zowią *bochenek')« List od 
Cinciały. >Jak nie szanujesz pier- 
szygo pecna chleba, ostatnigo nie 
uszanujesz* Cinc. 16, n<^ 315 (= 
• trzeba na początku oszczędzać, 
bo ku końcowi nie oszczędzisz* 
List od Cinciały). » Odwaga pół 
chleba, abo cały pecen precz* 
Cinc. 29, n^ 633 (= >kto nie 
ma odwagi, nie dorobi się (bo- 
chenka) chleba; już sama odwaga 
daje pół bochenka* list od Cin- 
ciały). >Peceń = bochenek* Wędr. 
XXVI, 146. » Pecenek = bochenek 
chleba* Rozpr. XII, 98. »Pecy- 
nek = bochenek chleba* Pr. fil. 
III, 306. » Pecenek, pecynek = 
bochenek chleba* Pr. fil V, 829. 
>Dwie pecenki chleba * Alen. 1877, 
11,633. Peceneczek: » Gąska białd 
peceneczki wald Zb. IX, 271, n^ 
347. . 

Peceneczek p. Pecen. 

Pecenek p. Pecen. 

Pech = » nieszczęście * Udz. Ust. 
z Warszawy. 

Pecherzyna p. Pęcherz. 

Pęcherz ynka p. Pęcherz. 

Pecie = penis: » Miała matka zięcia 
Krótkiego' pecięcia; Kupowali śnu- 
ry. Naciągać pecięcia* Zb. XII, 
167, n« 40. Toż Rozpr. IIL 374. 



» Pycie a. Pyciurka*: >Miałek ci 
ja zięcia. Co nid miał pycięcia; 
Trza kupować snurki Naciągać 
pyciurki* Ust. od Traczyka 1891. 
»Pecior= penis* Wrześ. rękopis. 
• Pr. fil.V, 829. Por. Pyciura. 

Pecio = »djabeł, licho, złe* Kolb. 
rękop. 

Pecior p. Pecie. 

Peciu: »Heciu peciu, dylu, dylu, 
dylu* = przyśpiew Maz. II, 22, 
no 56. 

Pecka = » kamień jako fundament 
pod węgłem budynku* Spr. IV, 
348. Toż Spr.V, 391. Rozpr.X, 294. 
Wrześ. 1 6. » Pecka = kamień lub 
kloc, który podkłada się pod przy- 
cieś* Pr. fil. IV, 308. . Pecka = 
pnie z twardego drzewa, na któ- 
rych dom spoczywa* Rozpr. XII, 
98. »Pecki = pnie dębowe na 
4 rogach domu wkopane; na nich 
jak na podmurowaniu spoczywa 
dom* Rozpr. VIII, 231. »Pecki* 
= podmurowanie Hoff 70. »Pe- 
cki* = kamienie, fundamenta Cer. 
» Pecek = słupek: *Dom na pec- 
kach postawili'* Pr. fil. V, 155. 
»Pęcka = pniak lub kamień pod 
przyciesią domu* Święt. »Pencki 
= pniaki , na których budowa 
spoczywa* Rozpr. XV, 432. »Pęc- 
ki« = klocki tworzące podwyż- 
szenie, na k torem spoczywa dom 
Swięl. 34. »Przyciesie dębowe na 
dębowych pęckach lub ciosowych 
kamieniach ułożone, podtrzymują 
zrąb* ib. 39. » Zakładając funda- 
menta pod dom, ... na *pęcki' kładą 
święcone ziele* Święt. 120. || 
• Pecka = kamień położony umyśl- 
nie na miedzy* Rozpr. X, 294. 

Pecka = >peśtka* Rozpr. XII, 98. 
.Pęcka = pestka* Pr. fil. V, 829. 

Peckać = brudzie, walać Wal. 
(wyd. 2) 158 — 159. »Redźgać* 
Ust. z Łomżyńskiego. || >Peckać 
= fuszerować* Osip. »Poćkać^ 

5* 



68 



Peckanie — Pędy 



pyćkać = klecić, partolić, długo 
gotować* Kolb. rękop. || »Peckać 
się< = 1, walać się, larudzić się 
2, gmerać się, guzdrać się Wal. 
(wyd. 2) 158-159. Por. Pa- 
ciać. 

Peckanie rzecz, od Peckać Wal. 
(wyd. 2) 158—159. > Peckanie 
się* rzecz, od Peckać się Ust. 
z Litwy. 

Peckiel = lichy malarz Wal. (wyd. 
2) 158—159.' II .Peckiel = fu- 
szer, partacz* Osip. 

Pecnąć = » uderzyć zlekka* Spr. 
IV, 348. Por. Pacnąć, Pacać. 

P e c u 1 a = nazwa krowy Rozpr. XII, 
76. 

Pecyk p. Pec. 

Pecyna a. Pacyna = materjał 
budowlany z gliny i słomy, le- 
pianka: »Domy budowane w drze- 
wo w strychulec, pacyny z gliny 
i ze słomy i t. d.« Pozn. II, 50. 
II » Pecyna = rumowisko z gHny 
piecowej, kamienia wapna i t. d.* 
Rad. II, 143. >Peczyna, Pecyna, 
Paczyna, Pieczyna, Peczynka, Pe- 
cynka, Paczynka, Pieczynka = 
glina z pieca, z ogniska odkru- 
szona, gruz z muru, zlepek gliny* 
O. » Stłuczenie leczą przykłada- 
niem gorących 'pecyn' z komina 
albo z trzonu* Wisła IV, 882. 
» Pacyna* = glina z pieca chle- 
bowego Krak. III, 159. » Narośle 
i gruczoły leczą, kreśląc je pa- 
cyną wypalonej gliny, która wy- 
padnie z pieca* Zb. XI, 56, n^ 
59. > Pacyna r- glina, odpadająca 
z polepionych ścian* Udz. •Pa- 
cyna = okruch ściany, muru* 
Mil. » Paczyna = glina odpadająca 
kawałkami z polepionych ścian* 
Zb. 1, 47. II > Pecyna = kawał 
cegły a. ziemi* Spr. V, 118. » Pe- 
cyna = gruda ziemi* Pr. fil. IV, 
291. » Pecyna a. Pęeyna = gruda 
ziemi* Rozpr. XII, 98. » Pecyna 



= bryła ziemi, gliny: 'dzieci biły 
się pęcynami z ziemf* Zb. II, 
251. »Pęczyna*: » Ziemia rozpry- 
śnie się na miliony pęczyn (= ka- 
wałków)* ib. 210. »Pęczynka*: 

• Podniósł pęczynkę ziemi* (= 
grudkę) ib. VII, 115, n^ 26. || 
»Pęcynka = okruch, okruszek: 
'wziąłem pęcynkę soli somsiado- 
wi'* Zb. II, 251. II »Pecyna = 
sadze zlane w jedną masę (na 
Malborskiem)* List. od Łęgow- 
skiego. » Pecyna = sadze roz- 
miękczone parą* Nadm. 107. || 
» Pecyna* = węgle z pieca Zb. 
III, 58, no 30. 

Pecynek p. Pecen. 

Pecyn k a, Peczyna, Peczynka 
p. Pecyna. 

Peczysko = » pogorzelisko, plac 
pusty, do wzniesienia budynków 
zdatny* Wisła III, 88. || »Pecy- 
ska = niedopalone resztki z ogni- 
ska* Chełch. II, 150. Toż Mil. 

• Ogarnijcie te pecyska, coby sie 
spaliło do cysta* Chełch. II, 103. 

Peckać p. Peckać. 

Peda: »Gędziara = peda* Pobł. 131. 

Pedać p. Pędzie ć. 

Pedały: » Dziatwa... nazywa... nogi 
pedałami* Wisła łV, 843. || Pe- 
dały, czyli podnóżki w warsztacie 
tkackim. Lub. I, 321. > Podnóżki, 
podnóże, pedały, stopnie, są to 
deski, przymocowane u samej ziemi 
do nicionek i służą do przebiera- 
nia nogami* (przy tkaniu) Wisła 
VII, 291. 

Pederens p. Peterens. 

P e d n ą ć = powiedzieć Spr. IV, 28. 
Por. Pedzieć. 

Pędy = »sądy* Mrong. »'Pedy' lub 
'nosidła' — drążek do noszenia 
wodv wiadrami na ramionach* 
Pr. fil. IV, 855. Toż Pr. fil. V, 
829. Toż Osip. »Pydy— drewnia- 
ne wieszadło na ramiona do no- 
szenia wody* Mil. »Pydy = sądy 



Pedzieć — Pele 



69 



do noszenia wody« Pr. fil. IV, 
278. >Pvdy = nosidła do wody« 
ib. V, 862. Toż: Wisła III, 72. 
Spr. V, 120. 

Pedzieć = » ściągnięte z 'powiedzieć', 
podobnie jak *pedać' powstało z 'po- 
wiedać'; ożywa sie tylko w prae- 
teritum: podział, pedzieli i t. d.« 
Zb. I, 48. > Podać, pedzieć = po- 
wiadać, powiedzieć* Krak. IV, 316. 
»0n pedział, iż nie zginie* Rog. 
16, n® 31. A nie padaj tego ża- 
dnemu* ib. 35, n^ 63 »Braci- 
skowi podziała* ib. Toż Kolb. 224. 
•Jeden z nich p'adał* Rog. 78, 
n^ 137. »Wolę ci pedzieć* ib. 
84, n^ 146. >Ja ci już dawno 
padał* ib. 110, n« 203. »Będą 
indzie p'adać* ib. 122, n^ 232. 
>Trzeci mi musi p'adać, którą 
nogę przody stawiać* ib 191, 
n*^ 408. »Wczora mi podział* ib. 
191, n<> 389. »Je?^zcze tak po- 
działa* Wójc. II, 194. T(.ż Oles. 
168. >A jo nie chcioł, halom pe- 
doł...* Pauli 195. » Razom ci po- 
działa* Kon. 18, n" 78. « Padam, 
-as, pedzieć — ściągnie lo z 'po- 
wiedzieć^ Spr. IV, 327. P. je- 
szcze: pedzieć, podać Pr fil. V, 
829 Spr. IV, 28. Rozpr. XXVI, 
388. lldz. Święt. 709. » Podać = 
powiadać, mówić* Rozpr. XX, 432. 
• Pejdać = powiadać*. > Siostra 
pejda, co ji tamój nie byłu< Spr. 
V, 118. » Kazał pojdać sobie (akie 
przepowiastki niogłupiomu cliło- 
poju, Ale un chłop pojda* Clietch. 
I, 50. »Pejdać = powiadać* Pr. 
fil. V, 829. »Pan na w-^zystko, co 
ja powiem, musi pejdzioć, ze to 
prawda* Ghołch. I, 51. 

Pejdać p. Pedzieć. 

Pejdzieć p. Pedzieć. 

Pejka a. »Prukwa = klc?z<!Z< 
Zb. II. 9 > Pejka a. Pnrchwa a. 
Ropncha* = wesz owioc Pobt 80 
p. w. Ropucha. »Pojki = robactwo, 



trapiące owco* Ust. z Kujaw. 
» Pejka = kleszcz, pasorzyt, żyjący 
na owocach* (może raczej na ow- 
cach?) Pr. fil. V, 829. 

Pejsachówka p. Pejsakówka. 

P ej sak = przezwi>ko Żyda Wisła 
III, 559. 

Pejsakówka a. Pejsachówka 
= wódka zo śliwek, śliwowica: 
»W Węgrowie przyrządzają śliwo- 
wicę czyli wódkę ze śliwek, zwaną 
pejsakówka, zapewne dlatego, że 
ją pędzą i sprzedają żydzi* Maz. 
III, 37 — 38. »Dam ci chały i poj- 
sachówki< Gliii. IV, 156. 

Pejsisko p. Pojsy. 

Pejsować = » jęczmienne ziarna, 
po wymłóconiu z kłosów, bić ce- 
pami dla oczyszczenia z ości po- 
zostałych przy ziarnie* O. 

Pojsy = grzywka u dziewcząt wiej- 
skich nad czołom* Rozpr. XX, 
432. Zb. XIV, 147. || »Pojsisko*: 
>Aj waj mojo pojsisko* Pozn V, 
140, n<^ 31 U, zwr. 3 

Pok: >Pek = pika, dzida* Ram. 
133. II »Pok = koniec skrzydła 
od drugiego zgięcia do końca* 
x\adm. 153. Toż Ram. 133. || 
>Pek a. Pokus = dziewczyna wy- 
soka, chuda* Pobł. 63. >'Pók /- 
człowiek ohudv a. wvsoki* Ram. 
133. 

Pokan p. Pyk on 

Pokąn k p. P y k on. 

Pokoi o = » kontrabanda < Maz. V, 
60. »Pokelo a. Paczki = towary 
])rzornycano* 0>ip. 

Pok nor = >chałuj)nik* Kas|»r. 42. 

Pok norka = »chudoba« Kaspr. 35. 

Pó k u s p. Pok. 

Polo p Koło i dodaj: »Polo =. 
podio: 'mieszka polo'< Parcz. >Pole 
= koło: 'juz ja wąsy córki nie 
chco, polp in-v dopco< Pr. fil. V, 
S29. 

Polo, p o h» I = wołanie na mało 
ga-.ki Pozn. II. 52. >Polnśka. [)0- 



70 



Pelętać się — Pełno 



luśka! ^ wabienie gęsie PoW. 156. 
»P6lusia, pelusial P^iuśka, pelu- 
śka« == nawoływanie gęsi Wisła 

III, 740. Por. File, Pyl. 
Pelętać się=: » plątać się € Rozpr. 

VIII, 231. 
Pelinie = pielenie: » Co to mi tam 
za robota ten pelinie lćn« Pozn. 

IV, 14. 

P e 1 n i u ś k i p. Pełny. 
Pelniuśko p. Pełno. 
Pelniutko p. Pełno. 
Pelnuśko p. Pełno. 
Pelnutko p. Pełno. 
Pełny p. Pełny. 
Pelusia p. Pele pele. 
Peluśd a. >Peluście =koniecko- 

ryta lub żłobu, w którym znajduje 

się przyczółkowana ściana* Chełm. 

I, 71. 
Peluśka p. Pele pele. 
Peluśki = »grochc Wisła III, 741. 
Pelzeni = » hurtem, bezmiary, wagi 

i liczby: 'Sprzedał owoc pelzem'« 

Rozpr. XVII, 52. 
Pełać = pleć(?): » Urodzi wom się 

— modry kwiat... Będą go panny 

— pełały* Kuj. II, 51. 

Pełć = » tratwa* Wrześ. 16. Zejsz. 
25. Siom. 110, n^ 108. >Połć = 
tratew (nu Morskiem Oku), z gru- 
bych kloców zbitych , opatrzona 
poręczami* Rozpr. X, 218. »Pełć 
= tratew z grubych kloców ra- 
zem zo sobą mocno powiązanych, 
opatrzona mocnomi poręczami* 
Stęcz. 100 ods. 56. Por. Pełt. 

P e ł e c h a t y = > o długich zaniedba- 
nych włosach* Kolb. rękop. »Pe- 
lochaty = z długiem i rozczoch ra- 
nom! włosami człowiek (pogardl.)* 
Zb. I, 73 p. w. Pełechy. >Pełe- 
chaty a. Palłaly = człowiek z dłu- 
giomi włosami, w nieładzie ulrzy- 
mvwaiieriii« Koczu. 223 [>. w. 
Patłaty. 

Pełechy = -kudły, długie w nie- 
ładzie będące włusy* Kolb. ręko[). 



•Pełechy = pogardl. włosy* Zb. 
I, 73. 

Pełek = nazwa jeziorka, » gdyż ja- 
zda Świętopełka w niem konie 
poić miała* Pozn. III, 10. 

Pełen p. Pełny. 

Pełgać = » migotać, gdy mowa 
o chwiejącym się płomienia pa- 
lącej się świecy: 'Świeca pełga'* 
Osip. Por. Pyłgać. 

Pełgnąć »a. Pyłgnąć, Pełzgnąć 
= palić się bez płomienia, nie 
zostawiając żaru* Petr. 

Pełń p. Pełny. 

Pełnia: »Połnia* Rozpr. IX, 112. 
»Ku pełni* = drugi tydzień mie- 
siąca księżycowego Spr. IV, 315 
p. w. Wietek. »Po pełni* = trzeci 
tydzień miesiąca księżycowego ib. 

Pełniaczek: » Pełniacek = dziecko 
jasnowłose z pełną, okrągłą twa- 
rzą* Spr. IV, 327. 

Pełnić = napełnić: »Skądeś tyle 
wzión piniędzy, ześ az całą ćwierć 
dukatami pełnił?* Lub. II, 200. 
II » Pełnić się* = wypełniać się, 
sprawdzać się: »Którem słowa wy- 
powiedział. Będą ci .się pełnić* 
Pauli 106. 

Pełnie p. Południe. 

Pełniowy = » południowy* Ram. 
134. 

Pełniućki p. Pełny. 

P e ł n i u s i n k i p. Pełny. 

Pełniusinko p. Pełno. 

Pełno: »Połno«: > Wszystkiego połno 
ma* Pozn. VI, 226. >Połno, pół- 
no* Spr. IV, 327. >Pewno* ib. || 
»Jeno se |)omaluśku miarkuj, nie 
pełno na to, co lam w nadruko- 
wanem stoi, ale |)rzyścibiaj dobrze 
do tego. co się i w życiu ludz- 
kiem praktykuje* Kam. 19. || »Jak 
będziesz syt, będziesz miał już 
dosyć, lo powiedz: '[)ełnoI'* Kozł. 
332. Toż 33i. 335. || Zdrobnie- 
nia: »Pełniiiśko« : » Pelniuśko kru- 
ków* Zb. Xl, 60. >Pelniutko*: 



Pełnomocny — Penetrować 



71 



♦ Nasypał pelniutko* Chełch. II, 
109. »Pelnuśko«: »Patrzy do fa- 
ski, a tu mąki pelnaśko« Zb.YII, 
41, nMOl, b. »Pelnutko<: »Pel- 
nnlko scurów we młęnie« Zb. VII, 
45, n^ 108. »Pełniasinko«: »Na- 
sypał pełniusinko* Wisła IX, 76. 

Pełnomocny = zarozumiały, py- 
szny: »Był król Winieleus; ten 
był taki pełnomocny, taki podufały, 
taki pyszały, ze ino ón jeden 
i Pan Bóg na świecie* Krak. IV, 
102. 

Pełność: »Pełnoś — 'do pełności 
nalać = nalać do pełna « Rozpr. 
XXVI, 388. 

Pełny: »Pelny« Rozpr. Xn, 37. 
»Połny« Rozpr. IX, 112. Wisła 
Vn, 144. »Półny«: »Łąka półna 
jest trśwy* Pozn. VI, 3. »Polen, 
polna, pełń, pełna « Hilf. 176. »Pó- 
łćn alkirz piniędzy* Pozn. VI, 194. 

• Pałen, półen, połn« Zb. I, 9. || 
»My twemu kochankowi. Naszemu 
dobrodziejowi. Służyć gotowi, Pó- 
kiśmy zdrowi. Po pełny mu się 
złożymy* Oles. 87. » Spotkać 
z pełnćm* (nieobj.) Ust. z Litwy. 

• Wejźdrzał na nią półnem okiem* 
Pozn. VI, 74. » Pełen* w 4 pp. 
Ip. jako przydawka: » Nabrał sobie 
Indorów pełen worek* Pozn. VI, 
138. »Piniędzy pełen sklep nasy- 
pie* Kuj. I, 146. »Kłóra najpierw 
uzbiera pełen koszyczek malin, z tą 
ja się ożenię* Kozł. 299 » Zoba- 
czyły u najmłodszej pełen koszyk* 
ib. Ale w rodź. żeńs. deklinacja 
złożona: »Ja nie chcę więey (pie- 
niędzy), tylko pełną piastę od koła* 
Kuj. I, 180. » Nasypał pełną pia- 
stę* ib. »Masz teraz pełną* ib. || 
•Pełniućki* Pr. Rl. V, 829. ^Pel- 
niuśki*: »Dół pelniuśki krwie* Zb. 
XI, 126. » Pelniuśki pokój samych 
złotych piniyndzy* ib. »N;izbiyrali 
pelniuśkom ski-zynie ghizi* ib. 77. 

• Przyniesła... jaj pelniiiśka^ tynkę* 



Derd. 26. »Pełniusinki*: »Łyżki 
pełniusinkie z czubem* Pozn. II, 
309. 

Pełt = »1, tratwa: 'my sie Mrieźli 
bez wodę na pełcie' 2, pełty -^ 
drzewa ścięte w lesie* Spr. V, 
391. >Nie cholątaj pełtem, bo 
wpadnieme do wody* ib. 347. 
Por. Pełć. 

Pełzacz = rodzaj szankra łażącego, 
odzywającego się coraz. Ust. z War- 
szawy 1902. 

Pełzać = » czołgać .się* Osip. Por. 
Plozać. 

Pełzgnąć p. Pełgnąć. 

Pełznąć: » Pełzną włosy = wypa- 
dają włosy. Pełzną kolory = bla- 
kną barwy* Osip. 

Pen p. Pan. 

Pencak p. Pęcak. 

Pen c ki p. Pecka. 

Pen del e = wisiorki: »Pendelebły- 
szczącą frendzlą ozdabiały piersi, 
długie kolce spadały na ramiona* 
K. Gliński. 

Pender p. Pęder. 

Pendrak p. Pędrak. 

Pen dro waty p. Pędrowaty. 

Pendry p. Pęder. 

Penetrant = » przebiegły, umie- 
jący sobie radzie* Sand. 269. 

Penetrować, » a. Panetrować, Spe- 
netrować i Przepenetrować = 
przejrzeć* Wisła III, 746. »Pe- 
netrować, obmyślać, prze|)atrywać, 
dociekać* Sand. 269. > Penetro- 
wać = przeszukiwać, badać* 
Swięt. > Penetrować = przewra- 
cać, szukać: 'penetruje po izbie 
cały Boży dzień, a noża ni mogę 
znaleźć* Spr. V, 118. »Paletro- 
wać* = przeglądać gdzie lepiej: 
• Nieraz bywało, jak se pan nasz 
zmyślił (= przypomniał) o tych 
chłopach, co tak paletrowali. i chciał 
z ninń co począć* Kam. 33. 
»Pantrować = pilnować czego, 
-starać się około czejro. wypatry- 



72 



Penienka — Perć 



wać, śledzid< Roczn. 222. Zb. 
I, 73. 

Penienka p. Panna. 

P e n k a : » Penka = gwoździk, dwiek « 
PoW. 63. 

Penkowad: » Pdnkowad = bid 
zlekka młotem na kowadło, pra- 
cować w kuźni i zajmowad się 
drobniejszą robotą kowalską* PoW. 
63. 

Penksja p. Pensja. 

Pensja: »Penzja« Ust. z Jaworza 
1891. »Penksya« Święt. 432. 
.Penksyjii* Rozpr. XXVI, 388. 

Penzeł p. Pęzel. 

Penzja p. Pensja. 

Reńskie p. Pańskie. 

Pepa = » wargi* Pr. fil. IV, 230. 
II »Pepa = papla, świegot« Pobł. 
63. »Pfpa = papla, gaduła* 
Ram. 134. 

Rep ad: »Pdpac = paplad* Pobł. 
63. Ram. 134. 

Rep era = »niedołęga, niemowa* 
Pobł. 137. 

Peperusek = > zap. to, co gdzie- 
indziej w tejże pieśni 'b(^»bełiiszok': 
'A Irza jej dać na giirnysek, bo 
jej słuco peperusek'* Pr. fil. V, 
829. 

Rep lad = pluskać: » Coś (Ij. duch)... 
wodą peplo = pluska* Krak. III, 
56. »Peplać się* =: maczać się, 
nurzać się, pluskać się w wodzie 
ib. IV, 323 p. w. taplać się. 
» Repie się = babrzc się w bło- 
cie* Zb. VIII, 253. >P('płać się*: 
» Kaczuszki... przy wodzie, gdzie 
się pe[)łały* Rozn. I, 107 ods. || 
>Replać = 1. paplać 2, j)eckad, 
gwańdać* Pobł. 156. || »Popłać 
= mówić od rzeczy lub niewy- 
raźnie, szopienic* bwięt 

P opłać p. Rej) lać. 

Pera = cztonek »Pera-^ (ilied* Mrong. 
352. Por. Pyra. 

Perać = ^«ra\v('tlzić* Pobł. 63. 

Perak: >Peraki czyli 'imzdki' do 



przybijania różnych części sochy c 
Pleszcz. 24. 

Peranie a. »Perowanie = ga- 
wędzenie* Pobł. 63. 

Re rei ej: »Percidj = stromiej, przy- 
krzej* Rozpr. X, 198. 203. »Per- 
ciej = stromiej, pochyłej, przy- 
krzej (o drodze)* ib. 218. 

Perci u ha = papryka?: > Nakraja! 
feferonów czyli perciuhy* Bar. 36. 

Perczaki = » groch polny (pisum 
arvense)» Spr. IV, 338. 

Perczany = kartoflany : » Mąka 
perczana = farina solani* Ciesz. 
56. » Mączka perczana = amylum 
solani* ib. 55. >Perczanny*: •Gu- 
ziki czarne z masy perczanndj 
(= kartoflanej)* Pozn. II, 37. 

Perczanny p. Perczany. 

Perczeć: » Perced = wrzeć * Święt. 
»Pyrczeć = gotować się* Udz. 

Perd = »ścieżka* Alen. 1877, IV, 
483. Wrześ. T. 32. >Perd a. Cho- 
dnik = ścieżka* Spr. V, 347 
p. w. 'Chodnik*. » Perd = ścieżka 
w górach < Rozpr. XVII, 12. »Perd 
= ścieżka w górach skalistych* 
Wrześ. 16. >Perć = ścieżka do 
góry prowadzania* Spr. IV, 358. 
»Perć, Im. perci = zwykle ścieżka 
przyi-ra, ścieżyna stroma po bo- 
kach gór* Rozpr. X, 218. » Per- 
cie = ścieżki po bokach gór wy- 
niosłych, wyde[)tane przez owce 
i kozy< Stęcz 33 ods. 1. Toż 
Zej-z 20. >Perć = zauh^k, strome 
przejście* Rozpr. X, 203. »Perd 
przykra* Rozpr. X, 172. > Maciej 
stał na 'perci' (ścież<'e)* Wrześ. 
T. 32. > Owieczki idą dołem, per- 
cią walą* Zej.<z. 159, n^ 80. >Idą 
se owieczki ta^ Slawiańską percią* 
ib. 134, 11^ 34. »Pyrć = perć* 
Wrześ. 19. >P\tć = ścieżka w gó- 
rach* Hozju-. XVII, 12. .Pyrd = 
ś(,'ieżka wazka w Tatrach* Spr. 
IV. 349. >Pyrć = ścieżka w Ta- 
trach wydeptana przez owce* 



Perda — Perewiaska 



73 



Rozpr. X, 298. »Pyrć, pyrtecka 
= ścieżka w polu albo w górach c 
Spr. V, 391. »Perść = ścieżka 
w górach między zaroślami* O. 
Goszcz. 132. 

Perda = świnia Ust. z Kujaw. Pyr- 
da: >Nie miała baba kłopota, ko- 
piła sobie prosię; to prosię nazy- 
wało się pyrda« Wisła IV, 75. 
»Mniała jedna baba świnkę, na- 
zywała sie pyrda« Chełch. I, 129. 

Perdad p. Perta d. 

Per do ty »Setzeier< (jaja sadzone) 
Mrong 693. 

PerduJka = stara gadatliwa dziew- 
ka< Pr. fil. V, 829. 

Perdykoza = » nurek czubaty, co- 
lymbus cristatus (myśl.)« Pr. fil. V, 
829. »Pernykoza« = ptak nurek 
Usl. z Ukrainy. »Są kaczki na 
ukraińskich wodach, zwane nur-* 
kami, przez lud zaś prosty perny- 
kozami, które tylko I a taj {\ i pły- 
wają, a chodzić nie nniioja« By- 
kowski. 

Perebenda = »przvbysz« Zb. I, 
73. 

Perebendiować = » żartować 
wtenczas, kiedyby należało mówić 
na serjo* Roczn. 223. »PGreben- 
do^^anie«: »Cóż tak na percben- 
dowaniu życie stracić V« Kra- 
szewski. 

Perebendowanie p. Pr o be n- 
diować. 

Perebuszki = zwyczaj pożywania 
i rozdawania ubogim za dusze 
zmarłych poświęconych tatarczuch 
w dzień zaduszny; 'Kalendarz ro- 
dzinny' Jaworskiego 1879, sir. 60. 

P e r e c h a p k i p. P r y c h a p c y. 

Peredrantus a. »Peroleta = 
obszarpaniec, obdartus, co nijrdzie 
miejsca nie zagrzeje* Ruczn. 223. 

Peregrynować: »Panugrynować« : 
• Nie chodzili do dwora na robotę..., 
tyło se panogrynowali* Kam. 33. 

Perekicki = na łeb, [»rzewra- 



cając koziołki Roczn. 223. »Pe- 
rekiecki* Zb. I, 73. 

Perekidczyk p. Perekińczyk. 

Perekiecki p. Perekicki. 

Perekińczyk, »Przekińczyk a. 
Perekidczyk = przeniewierca, 
który się na drugą stronę prze- 
rzucił, zbiegł* O. »Pierekińczyk = 
to samo* Ust. z Litwy. 

Perekita = » przeniewierzenie się, 
niewierność* O. 

Perekoty pole = » bodiaczek (eryn- 
giurn)* Hoczn. 208 p. w. 'Kocić 
się'. »Perekotipole = roślina mi- 
kołajek polny (ervngium campe.^tre) 
Zb. VI, 251. 

Perełestnik: »Ki czort? rzekł do 
siebie — jak u perełestnyka* Za- 
polska. 

Pereł eta p. Peredrantus. 

Peremitka = ubranie głowy u wie- 
śniaczek na Polesiu i Rusi O. p. 
w. Namiolka (opis). » Peremitka 
= namitka, rantnch« Roczn. 223. 
»Mężalki noszą do cerkwi białe 
porem iłki* Wit w. 88. » Mężatki 
obwijają głowę białemi peremit- 
kami od wielkiego stroju na na- 
bożeństwo* Kłosy XV, 324. 

Perepeta = >deska przy oknie* O. 

P e r e r w a p. i* o r e z w a. 

Pere sud = »(w Statucie lit.) wy- 
datki procoderowo* O. (zapewne: 
procedurowe). 

P e r (-• t y o z k i = » chleb, bułki, iło- 
wem wszelkie pieczywo, ofiaro- 
wane w (Izirń zaduszny księdzu, 
urgani.ście i dziadom* Wisła MII, 
lóU. Toż Zb. 11, 9. 

Pereł vk = piec (w zagadce) Wisła 
VII.' 151. 

P e r o t y k a = łóżko ( w zagadce) 
Święt. ł)(U, n^ 91. 

P e r (^ w e r t y : • Przewracanie ze swa- 
woli wszystkiego mówi sio: 'pore- 
werty >piawiać' lub 'wyprawiać'* 
Hoczn. -223. Toż Zb. L 73. 

Perewiaska a. » Pere wiza , INtc- 



74 



Perewiza — Perlik 



wizka* = gatunek tchórza (pu- 
torius sarmaticus) O. 

Perewiza p. Perewiaska. 

Perewizka p. Perewiaska. 

Perezwa = jakaś roślina Zb. VI, 
206. Ale obok: »Pererwa« ib. 

Perfumy: » Perfon a. Perfony = 
perfumyc Rozpr. XXVI, 388. »Per- 
funy = woda kolońska* Wisła 
VI, 912. 

Pergnąć = smyknąć, smyrgnąć: 
»huschen« Mrong. 

Perha p. Pierzga. 

P e r i s t y (wół) = > cały jednej maści, 
a tylko przepasany barwą od- 
mienną, taki zowie się zwykle 
*pryjań'« Roczn. 223. 

Perk = mały śledź Hilf. 175. »Ptrk 
(pyrk) = śledź mały* Pobł. 63. 
Toż Ram. 133. 

Perka: » Perki = kartofle* Pr. fil. 
III, 306. Rozpr. XVII, 87. Tyg. 
ii. 2, V, n« 110. Prz. ludu VI, 
91. » Perki = ziemniaki* Zb. I, 
21. »Perki = kartofle* Pozn. III, 
127. Wisła III, 279. »Perki a. 
Pantówki = kartofle* Kuj. II, 
274. »Pdrki a. Sasaki = karto- 
fle* Kai. I, 41. » Perki a. pyrki 
= kartofle* Pozn. I, 80 Pobł. 63. 
>Pyrka = nazwanie kartofli w nie- 
których okolicach nad Szląskiem* 

0. >Pyrki* Kuj. I, 163. .Łodygi 
perek* Pobł. 2 p. w. Bączal. »Na 
lekkich swych gruntach produkuje 
Mazur perki, tatarkę, len i żyło* 
Kętrz. 9. » Perki dobrze zeszły* 
Pozn. II, 331. > Wyjadły wam pt^rki 
świnie* ib. 248. »Obok zebranych 
już z pola perek (= kartofli)* 
Pozn. I, 95. *Vo wykopaniu pyr- 
ków (= kartofli)* Pozn. I, 158. 
• Wziąn ci torbę pyrek* Zb. VIII, 
100, nO 171. .Pyrki dhibać* Kuj. 

1, 330. . Pyrki skrobać* ib. II, 
178, n^ 302, zwr. 4. » Piekł perki 
w po[)ieIe* Pozn. VI, 302. »ngo- 
tować pórek w mundurach* ib. 



352. »Dosmażył swoich p^rek* 
Zmor. 184. » Perki rozcierane* 
Pozn. III, 28. »Żur z perkami* 
ib. Toż ib. II, 173. » Pierwsze śnia- 
danie z polewki i perek złożone* 
ib. » Polewka z p^rek* = zupa 
kartoflana ib. 43. > Kapusta z o- 
krasą a. grochem lub perkami* 
ib. 174. » Żebym miał tutaj ka- 
pustę i pyrki, tobym sie najad* 
Kuj. 1, 140. II »Pyrczyska*: .Tro- 
chę żuru ze zgniłemy pyrczyska- 
my* Kuj. I, 169. || »P^ry = kar- 
tofle* Pr. fil. V, 829. II . Czarna 
perka = solanum nigrum* Ciesz. 
18. 

Perkać = » warzyć, gotować* Zb. 
II, 251. 

Perkaty = »o zadartym do góry 
nosie, 'perkonos' Kolb. rękop. 

• Perkaty a. Perkonosy = z za- 
dartym do góry nosem* Zb. I, 73. 
P. Perkonosy. 

Perkonos p. Perkaty. 

Peikonosy = » mający nos w końca 
gruby i zadarty* Roczn. 223. 
» Perkonosy a. Perkaty = z za- 
dartym do góry nosem* Zb. I, 73. 
P. Perkaty. 

Perlak = »młyn do mielenia krup* 
Pr. fil. V, 829. 

Perlarz: »Perlarz = 1, narząd 
w młynie do robienia kaszy jęcz- 
miennej, perłówki 2, maszyna, 
którą płanetnicy wyrabiają grad 
w chmurach* Święt. 709. >Na 
perlarzu* ib. 512. > Kłaść na per- 
larz* ib. 514. 

Perlica p. Perliczka. 

Perliczka: > Perliczka a. Perlica = 
ptak z rzędu kur* O. || » Za sto- 
dołą pszeniczka, za pszeniczką 
perliczka, za perliczką Magdusia, 
woła .^wego Walusia* Pozn.V, 131, 
no 281. 

Perlik = » młotek* Rozpr. XII, 98. 

• Perlik = młot do tłuczenia ka- 
mieni* Krak. IV, 316. Spr. IV, 



Perfo — Perswedować 



76 



28. »Perlik = młot do rozbijania 
kamieni* Udz. »Perlik = rodzaj 
młota ciężkiego, z powierzchnią 
pociętą w zęby, do obrabiania ka- 
mieni młyńskich używany* Spr. 
IV, 367. »Pyrlik = młotek duży* 
Pr. ni. III, 497. .Pyrlik* = mło- 
tek duży górników Tyg. ii. 2, V, 
n®110. »Pyrlik = młot żelazny, 
który jedną ręką lub oburącz po- 
ruszyć można* List Cinciały. •Ro- 
botnik, jak z g...a perlik* Wisła 
VIII, 79-4, nO 1271. .Twardy, jak 
z g...a pyrlik* Cinc. 38, n^ 852. 

Perło: » Miesiąc świeci, jak perło* 
Zb. VIII. 253. 

Perłowy: » Obrus perłowy* Lub. I, 
255, n® 406 zwr. 3 i 4. 

Permoda a. »Fermoda = inoda, 
zwyczaj: 'jak się upije, to śpiewa, 
taka jego fermoda* Kuj. IT, 270 
p. w. Fermoda. Toż Bib. Warsz. 
1860, LXXX, 622, Kuj. II, 274. 
279. 

Per ni ca = »perz, tritirum repens* 
Wrześ. 16. »Pyrnica = perz (tri- 
ticum repens)* Spr.V, 391. »Mąkę 
ml^li z pdrnicy i siocki owr^ianej* 
ib. IV, 315 p. w. Wiimióz. Por. 
Pyrnik. 

Pernykoza p. Perdykoza. 

Per o wad: »Perowac== pędzić, gnać 
szybko* Ram. 133. 

Perowanie p. Peranie. 

Perpendyk = »perpendvkiił, wa- 
hadło zegarowe* Pr. fil.' IV, 230. 

Persak a. Prusak = »owad po- 
dłużny, cynamonowego koloru, 
gnieżdżący się w mieszkaniach po 
kominach i szparach ściennych* 
Ust. z Warszawy. Toż Petr. 

Persewacja p. Perswazja. 

Persk p. Parsk. 

Persona = osoba, postać: »r)jabeł 
pokazał mu się we własnej i)er- 
sonie* Pleszcz. 152. »Miał ta- 
kućką personę, co i brat. udał się 
za brata* ib. 149. >Ro mi się 



z pierwotku zdało, jakem zirgnął 
(= spojrzał) po personie panowy 
(= po osobie, postawie, z powagi 
pań.skiej), co i pan takoż ma swoją 
właściwą wieś* Kam. 185. »Wi^ 
kużdego z persony (= zna z oso- 
by)* ib. 162. II > Oni zgubili per- 
sonę = mówią o kimś, kto z ciała 
spadł, schudł* Zb. VIII, 253. || 
» Parsuma = twarz, oblicze « Rozpr. 
XII, 15. »Personka«: » Kapelusz 
strącił na samą personkę ( = 
twarz)* xMal. Odb. 13. || >Per- 
sonka = pociąg osobowy* Wisła 
I, 35. Por. Gie miśka. 

Personał= okazały postawą * Sand. 
269. 

Personka p. Persona. 

P e r s o w y : > Siedzi w sadeczku, 
W zielonym persowym* Kuj. II, 
26, no 150 zwr. 6.' 

Perspektywa: »Beśpekta, Reśpe- 
kta, Iśpartyka = perspektywa* 
Spr. V, 342 p. w. Beśpekta. 

Persternak p. Pasternak. 

P e r s t n i k = roślina doctylocte- 
riuni* O. 

P e r s w a d a p. Perswazja. 

Perswadować: » Perswedować * 
l)st. z Litwy. > Perswadować*: 
• Perswaduje niii* Kuj. I, 155. 
> Perswaduj*^ mu. coby jy powie- 
dział, bez co je taki smutny* 
Chełch. I, 71. »Ona mu perswa- 
duje* ib. 224. ». Matka nui per- 
swaduje* ib. 242. >Przoświado- 
wae*: >Przeświadiiją mu. żeby ij 
nie bił* Kuj. I. 125. 

P e r s w a d u n e k = perswadowanie, 
perswazja Kam. 62. 

Perswazja: » Pers wad a « : > Nie słu- 
chałani matki. Ni perswady brata* 
Pozn. IV, 273, n'> 528, zwr. 4. 
> Persewacja « : >Bez żadnej per- 
sewacyi (= łłómaczeiiia) na śmierć 
ja, skazują* Krak. IV, 117. 

P e r s w o (1 o w a ć j). P e r ^ w a d o- 
w a ć. 



76 



Perść — Petroleum 



Perść p. Perd. 

Perswadować p. Perswado- 
wać. 

P e r t a ć : > Pćrlać = biegać drobnym 
krokiem* Wisła III, 746. »Perdać 
a. pertać = drobno stąpać, drep- 
cićc Pobł. 156. 

Pertać p. Pertnąć. 

Pertek zzz »1, człowiek drobno cho- 
dzący 2, człowiek drobny* Pobł. 
156. 

Pertnąć: » Pertnąć = trącić* Pr. 
fil. III, 496. »Ujek by móg pyrt- 
nońć kogo* Cisz. 118. » Pertać*: 
»Nie pćrtaj, bo źle napise* ib. 

Peruka: »Paruka« Krasn. 306. 

Pery p. Perka. 

Perz: »Pesz (perz) ^ kurz* Derd. 
137 »Pe^z (perz) = kurzawa* 
List. od Dordowskicgo »Z wszf^- 
ścicgo je (konie) peszu w^czesał 
do zdzeWa* Derd. 29. Por. Pyr- 
nik. 

P e r z a k i a. P y r z a k i = karlofle : 
»Perzaki » nazwa dawana pewne- 
mu gatunkowi kartofli* O. »Py- 
rzaki = kartofle* Pr. fil. V, 862. 
» Siwki a. rnodrzaki. pyrzaki = 
kartofle wczesne, modro pod skórką 
zwierze) inią* Kuj. II, 276 p. w. 
Siwki. >Pyrzoki a. Pyroki* Wisła 
I, 148 odsył. 

PerzjTji |). Pierzga. 

P e r ź i ć: » Per-zić = biec diobnym 
krokiem* Swięt. »Cosik ni to kret, 
ni lo niys wielgii , od wierzby 
pćr-zi kole wody* ib. 487. 

P e r z e n e c z k ę p. Perz y n a. 

P e r z ó w k a - - trawa perzu « l^r. fll. 
IV, 855. ^Picrzówka = pvrzów- 
ka^ ib. IV, 285. 

P e r z y ć s i »^ = ^ zacli waszczać się, 
mi(H- obfitość pcM-zii-* Pr. lii. V, 
829. 

Perzyna =^ »k(;rz(Miie i łodygi pe- 
rzu wyoraiK* i wyl)roiiowaiio z roli 
i zuniecliaiie na [)rzydroźu* 0<\\). 

Perzyna: * Porzną, pfrzynka, p^- 



rzylinka = odrobina; pf-rznę, p^- 
rzynkę = trochę; do pfrzynki = 
do ostatniej odrobiny* Hilf. 175. 
• Pfrzfna, pfrzfnę, pfrzynk, pe- 
rzynko = trochę* Pobł. 64. » Po- 
rznę, pfrzynkę* Cen. 38. »Pfrzna 
= trocha, szczypta* Ram. 133. 
>PJ^rzna= trochę, nieco* ib. »Pf^- 
rzynka = troszeczka, odrobinka. 
Do pf^rzynki = do ostatka, do 
ostatniej kruszynki* ib. >Pf^rzyn- 
ka= trochę, troszeczkę* ib. »Pf- 
rzfneczkJ! = troszeczkę, odrobi- 
neczkę* ib. » Perzynę = trochę* 
Derd. 137. »Tu przewrócił szkolny 
kartę i ucfch perzynę* ib. 19. 
»Jemu le perz^nkę widać bfło 
pf.^ka* ib. 29. »Więc go pucfei 
burmnistrz kazał skarać perzene- 
czkę* ib. 103. Por. Pyrzyny. 

Perzynko f). Perzyna. 

Pes p. Ham. 

Peskłać = » pluskać się w wodzie* 
Mrong. Pol.-Niem. (wyd. 1835) 
325. II »Peskłać sie = bawić się 
w wodzie: 'nie peskłajla sie w wo- 
dzie, 1)0 sie zamoruchata* Spr. V, 
118. Toż Rozpr. XVII, 52. 

Pesternak p. Pasternak. 

Pesz p. P e r z. 

Peść = » pestka* Krak. IV, 296. 

Peta = >łapa< Krasn. 306. 

P e t a r a k o w i z n a = » hultajsl wo, 
lichota* Pobł. 64. 

Petelj = MuotyU Hilf. 175. 

Pętelka p. Pętla. 

P e t e r e n s = piec w zagadce Cisz. 
I, 358. n" 417. >Pederens* ib. 
nO 418. 

Peternelki = » robaczki końskie, 
dokuczliwe* Zh. I, 35. 

Pętla p. Pętla. 

Pętlica p. Pętlica. 

Potra rz= »dnża łyżka drewniana do 
kładzenia jedzenia na miskę* Spr. 
V, 118. Toż Mil. 

P e ł r i w k a p. Piotr ó w k a. 

P e t r o I e u in: > Pelryolej « Rozpr. IX, 



Petrucha — Pęc 



1 1 1 . » Pelryola « : > W ioł ( = wziął) 
on halbę petryoli = nafty « Wisła 
III. 562. »Petruika = nafta* Pr. 
fil. IV, 277. » Petrucha = pelro- 
leuni* Pobł. 137. 

Petrucha p. Petroleum. 

Pelruika p. Petroleum. 

»Petryna« = Piotr? Tvg. ii. 2, 

V, 110. 

Petryola p. Petroleum. 

Petryolej p. Petroleum. 

Petyk: »Bajbarak a. Petyk = sar- 
dak zwykły ale bez klinów* Witw. 
91. Por. Pebyk. 

Pewien p. Pewny. 

Pewnie ki = napewno, z pewno- 
ścią: »0n was pewnicki wysłu- 
cha* Święt. 420. 

Pewnie p. Południe. 

Pewniczno p. Pewnikiem. 

Pewnikiem = »z pewnością, bez 
żadnej wątpliwości, niezawodnie* 
Osip. Fed. 405. Krak. III, 33. Zb. 
II, 173. ib. VI, 87. Kaspr. 10. || 

• Pewnikiem a. pewnicno = pe- 
wno, zapewne* Sand. 264. Wilk. 
Ramotki V. 303. Kuj. I, 312. 

P c w n i k o w y : » Pe wniko wa gra « = 
niezawodna, o pewnej wygranej 
Wiikońr^ki, Ramotki V, 196. 

Pewno p. Pełno. 

Pewnok = pewno, zapewne: >Pe- 
wnok wita* (= wiecie) Kam. 92. 

Pewny, Pewien = upewniony: 
•Życia swego nie pewien* Puzn. 

VI, 16. II Pewny = niejaki: •Pe- 
wny pan* Bar. 88, 116. »Pewen 
rycerz młody* Pozn. VI, 262. 

• Pewny rycerz* ib. || Pewny = 
niezawodny: »To za pewne ma- 
cie* Rog. 225, n® 453. 

Peza = •potrawa, będąca masą cia- 
sta z drożdżami, w gotowaniu wy- 
rosłego* Bib.Warsz. 1860, LXXX, 
628. »Pyza = rodzaj potrawy, 
bndynu* O. •Pyza* = legumina 
z mąki pszennej, mleka i jaj 
Szumlańska, Skrzętna gospodyni 



125. II »Pyza = duże kluski 
kartoflane kształtu gomółek* Spr. 
V, 141. •Jadają tu często pezę 
(pyzę) z ciasta, z gryczanej mąki 
ugniecioną i omaszczoną smalcem 
wieprzowym lub gęsim* Maz. V, 
45. » (Matka) jednego razu jedząc 
pyzę, umarła* Bal. 61. •Tumek 
resztę pyzy spucował* ib. •Py- 
zia* (dziec.) Gluz. 532 ods. »Pyzy 
= kluski kartoflane* Pr. 01. V, 
863. »Pyzy= kluski* O. •Klu- 
ski grube z mlekiem, które j)y- 
zami w Mazowszu zowią* Gluz. 
532 ods. » Pyzy z gryczanej maki 
umielonej w żarnach, rozczynione 
drożdżami: gdy ciasto wyrośnie, 
robią z niego kulki i na wodę 
rzucają, poczem kładą to na do- 
nicę i oblewają słoniną (robią to 
w zapusty, w ostatki) • Maz. HI. 
37. II »Pyza = człowiek mający 
dużą i tłustą twarz* Spr.V, 120 
• Pyza, pyzaty = człowiek tłu- 
stych policzków* Zb. L 75. »Pyza 
a. Puza = dziecię o dużej ru- 
mianej twarzy* Zb. II, 10. •Py- 
za* = tłuste dziecko Spr. V. 141. 
II •Pyza* = pysk: •Na deszcz 
lub tajanie krowy liżą żłób. albo 
sobie pyzę oblizują* Zb. V^ 115. 
nO 68. ' 

Pdzać (pyskać) = grzebiące w po- 
trawie, szukać na spodzie lepszej 
jej czeski Bib. Warsz. 1860. LXXX, 
628/ 

Pezak = » gwoźdź drewniany « 
Ple-^zcz. 40. Por. Gozdek. 

P e z g a ć , P e z g n ą ć = • kopać, 
kopnąć; brykać, bryknąć: Ostro- 
żnie, bo ten wół pezga* O. 

Pezgnąć p. Pezgać. 

Peż = •kołek u przodu sochy i ra- 
dła oraz u wozu, służy do zakłada- 
nia wici od jarzma* Chełm. II, 241. 

Pęc = -wykrzyknik oznaczający 
szybkie zręczne uderzenie poczoni. 
lub nagłe upadniecie, zrzucenie 



78 



Pęcać — Pęchlad 



czego, klaśnięcie lub pęknięcie 
czego* O. >Za laką zuchwałość 
wojewoda pęc go w policzek « 
Gliii. I, 182. 

Pęcać: >Pęcac = pękać, pukać* 
PobJ. 64. »Pacac = pukać, trza- 
skać* Ram. 132. 

Pęc aj = brzuch w zagadce Zb. VII, 
141, no 72. 

Pęcak: » Pęcak = jęczmień* Spr. 
IV, 28. II . Pęcak = kasza* Krak. 
IV, 316. » Pęcak = kasza do- 
mowa* ib. I, 192. » Pęcak ^ ka- 
sza jęczmienna* ib. I, 133. 154. 

> Pęcak = jęczmień otłuczony 
w stępce* Rozpr. IX, 212. » Pę- 
cak* Rozpr. IX, 156. Zb. XIV, 
24, n^ 5. » Pęcak = kasza jęcz- 
mienna tłuczona w stępie* Zb. X, 
196. » Pęcak = krupa perłowa* 
Petr. » Pęcak = gruba kasza per- 
łowa* Rozpr. VIII, 231. »Pencak 
= gruba kasza jęczmienna* ib. 
XX, 432. »Pancak* Maz. III, 159, 
n^ 165. »Pęcok = rodzaj krup* 
Wisła V, 915, n^ 4, 1. »Pęcoki*: 

> Nie mogła jeść pęcoków (= ka- 
sza wiejska tłuczona w stępie)* 
Pauli 183, n« 14 i ods. »Pęsak 
a. Pęczak* Jucewicz, Litwa 358. 
» Pęczak* Was. 103. » Pęczak = 
ziarno jęczmienne otłuczone ze 
skóry w stępie* Pozn. II, 44. 
» Pęczak = krupy jęczmienne* 
ib. 174. Maz. V, 44. » Pęczak = 
= rodzaj grubej kaszy jęczmien- 
nej* Cisz. I, 142. >Stępa= przy- 
rząd do tłuczenia pęczaku* Was. 
58. > Pęcak a. Pęczak = jęcz- 
mień otłuczony, używany zam. 
krup do gotowania potrawy, która 
jeśli je^t rzadka, nazywa się też 
pęcakiem, jeśli zaś gęsta, przy- 
biera imię kucji* O. » Pęcak = 
jęczmień otłuczony slęporem wstę- 
pie z łuski zewnętrznej, na po- 
dobieństwo krup perłowych, używa 
się z omasta na kaszę, lub z do- 



daniem nieco kartofli na polewkę; 
lecz pęcak, ugotowany na gęsto 
i zaprawny makiem i miodem, nie- 
zbędny jest na kucji, t. j. podczas 
wieczerzy wigilji Bożego Narodze- 
nia* Osip. II » Pęcak = potrawa 
z orkiszu gotowanego* Spr. V, 1 18. 

Pęcawka: » Pęcawka a. Pękawka 
= narzędzie chłopców do puka- 
nia* Pobł. 64. 137. II »Pacawka 
= pukawka, zabawka dziecinna 
do trzaskania* Ram. 132. 

Pęceł a. Pęteł = »węzeł* Pr. fil. 
IV, 230. Por. Pęcoł. 

Pęceł p. Pęzel. 

Pech = »węch* Kuj. II, 274. »Pęch 
= węch: 'Ma psi pech' (przysło- 
wie)* Bib. Warsz. 1860, LXXX, 
628. »Ma psi węch a. pech = 
wszystko wszędzie wywącha* (przy- 
słowie) Kuj. I, 199, n« 47. »Pąch 
= wach, wąchanie, powonienie 
(u psów): 'Skrada się cichym pe- 
chem' = obwąchywając cicho* O. 
• Cichem pechem = po cichu, po- 
tajemnie* (na Malborskiem) List 
od Łęgowskiego. > Pąkiem a. ci- 
hem = cicho* Spr. IV, 380. 

Pęcherz: > Pęcherzyk * = naczyńko, 
flaszeczka z pęcherza: >Kruk z wo- 
dą w trzech pęcherzykach przy- 
lała* Glin. I, 32. II *Pakierz* = 
bąbel na wodzie Hilf. 175. || »Pę- 
cherzyna*: >Leci zając po mie- 
dzynie, Niesie dzieci w pęcherzy- 
nie* Zb. X, 138. »Pecherzyna 
i Pecherzynka* : »Pecherzynka się, 
ot, taka widzi, co to dmuchnąć 
i tyla!* Konopnicka, Moi znajomi 
261. »Pacharzyna = pęcherz* 
Rozpr. XII, 98; XVII, 50. »Ba- 
charzyna*: »W bacharzynie buła 
tego, A nik nie wić, wiela tego* 
(zajradka o maku) Zb. VII, 85, 
no 43. Por. Macharzyna. 

Pęcherzyk p. Pęcherz. 

Pęcherzy na p. Pęcherz. 

Pęchtać = węszyć: > Przychodzi 



Pęcka — Pędzać 



79 



syn, a pęchcąc po izbie, zawołał* 
Pozn. VI, 198. 

Pęcka = »małe pękate dziecko, 
przezwisko dziewczynki małej « Pr. 
HI. IV, 230. 

Pęcka p. Pecka. 

Pęcok, Pęcoki p. Pęcak. 

Pęcoł = »węzeł« Pr. fil. V, 829. 
Por. Pęceł. 

Pęcołka = rodzaj kwiatka* Pr. fil. 
IV, 230. 

Pęcwały = »pączki« Pr. fil. V, 
829. 

Pęcyna p. Pecyn a. 

Pecyn k a p. Pecyn a. 

Pęcz = » zbiorowa nazwa pączków 
wiosennych na drzewach owoco- 
wych: 'pęc pomarz' = pączki 
zmarzły, 'pęc rozkściewa' = pączki 
kwiatowe rozwijają się* Pr. fil. IV, 
855. Pącz: »Na zielonej łące roz- 
kwitają pącze* Zb. X, 323, n« 345. 

Pęczak p. Pęcak. 

Pęczek = > zawiniątko* Pozn. VI, 
82. »Te koronę, okrycie i te trze- 
wiki pozbirał i w pęczek sobie 
powiózał w białóm chustkę* Pozn. 
VI, 106. 

Pęczk p. Pęk. 

Pęczkowaty: » kwiat pęczkowaty* 
Pozn. II, 67. 

Pęcznieć: »Pęcnić= wskutek wil- 
goci powiększać objętość (groch 
w wodzie pęcnieje)* Mil. 

Pęczowanie p. Guz. 

Pęczyć: »Pęcyć = uwypuklać się* 
Mil. II »Pęcyć = wydobywać się. 
'Woda pęcy' = wydobywa się na 
wierzch z ponika* Pr. fil. V, 155. 

Pęczyna p. Pecyn a. 

Pęczynka p. Pecyn a. 

Pęd: >Pod = pęd: 'leciałem co pod 
= co mi sił starczyło', 'uod wsi 
jaze do miasta leciał jłodein po 
dochtuora* Rozpr. VJII, 10:i. » Pę- 
dem: 'Ktiouie biegły pedtin, le- 
ciałem pędem « ib. >Leci iiuzad 
teni pędem do pana* Pozn. VI, 



315. > W pandy pojechał* Zb.VIII, 
302. > Powraca w te pędy do do- 
ma* Sand. 275. »Tyla pędy iść I 
= tak daleko trzeba iść* Krak. 

IV, 324 p. w. Tyla. jj >Pęd = 
ślad zwierząt (myśl.)* Pr. fil. V, 
829. Prz. ludu VI, 111. 

Pęder = »1, wrzód na ustach 2^ 
wrzód na grzbiecie u bydląt* 
Rozpr. X, 294; XVn, 52.' . Pę- 
der = wrzód na grzbiecie u by- 
dląt, powstały skutkiem obecności 
pod skórą pędraka tj. gąsienicy 
gza* Wrześ. 16. > Pęder, pender 
= wrzód spowodowany usadowie- 
niem się pod skórą bydlęcia tz. 
pędraka* Spr. V, 391. ||'»Pendry« 
= węgry na twarzy ludzkiej Spr. 

V, 391. Por. Pędrak. 
Pędraczek = » węzełek* Pr. fil. V, 

829. 

Pędrak = » robak niszczący zboże* 
Tyg. ii 1, XII, 58. ^ Pędrak = 
gąsienica chrabąszcza* Spr. V, 118. 
»PGndrak = poczwarka... chrzą- 
szcza lub jelonka* Roczn. 223. 
Zb. I, 73. >Pandrak* Rozpr. XII, 
98. »Paiidrok* Wisła V, 915, n^ 
4, 1. II > Pędrak = giez bydlę- 
cy* Święt. II Pędrak •= dziecko: 
Roczn. 223. Zb. I, 73. Wisła V, 
915, no 4. 1. Parcz. || > Pędrak 
= pogardliwa nazwa, nadawana 
mieszczanom Rakowa przez wło- 
ścian okulicznycli* Pr. fil. V, 829. 
Por. jeszcze: Sand. 427, n® 400; 
ib. słown. >Pędrok* Wisła V, ()45, 
no 30. 

Pęd rok p. Pędrak. 

P ę d r o w a t y : • Pendrowaly = ma- 
jący 'podry' Spr. V, 391 p. w. 
Pęder. 

Pędzać: > Kaczki ludzie pędzają = 
mówią, gdy spotykają idących 
ulicą ludzi [»ijanych< Pr. fil. 111, 
501. II » Pędzać się* = uganiać 
się, upcdzać >io: >Pędzaja, sio. 
pędzają, i dziadek swogo kogutka. 



80 



Pędziałek — Pęknąć 



a babka swojej kurki złapać nie 
mogą* Gliii. II, 192. || » Krowa 
sie pędza := objawia popęd płcio- 
wy* Rozpr. XXVI, 388. 

Pędziałek p. Poniedziałek. 

Pędzicha »a. Gonicha = nie- 
rz:|dnica Zb. 1,48. » Pędzicha = 
nierządnica « Ldz. 

Pędzić: > Pędzić filary = wydoby- 
wać węgiel z filarów* Pr. fil. III, 
496. 

Pędziocha = » cielę, urodzone 
w poniedziałek* Wisła V, 922. 

Pędzi um = »pięć (w niętowaniu)* 
Fed. 388. 

Pędziwiatr = »wielrznik« Osip. 

Pęga = » siniec, znak podłużny na 
ciele, kfwią nid)iegły, wywołany 
przez uderzenie rózgą, sznurkiem 
lub przez ukąszenie owadu* Swięt. 

Pęgwica= >guzik« Hiif. 175. »Pą- 
gawica a. Pągwica nieuż. = guzik 
skórzany u kożucha* O. 

Pęk == > pęknięcie, rozpuk. 'Śmiać 
się do pęku = do rozpuku* Pr. 
fil. V, 829. Wrześ. rękop. Wisła 
VIII, 114. II Pęk = węzeł •(Chu- 
sty) z przodu raz na pęk zawią- 
zują* Pozn. 1, 73, no 3. > Wszę- 
dzie zawiązuje pęk* Wisła VIII, 
138. II .Pęk = snop słomy* Hilf. 
175 p. w. Pąk. »Pęczk = pą- 
czek, poduszoczka do igieł, pęczek 
słomy* ib. || »Pęk = miejsce 
największej średnicy czyli szero- 
kości jakiegoś naczynia, stąd mó- 
wią: 'garnek pękaty'* Pr. fil. IV, 
855. II >Pęk = garb* Spr. IV, 
28. F^or. jeszcze: >Na pęk zawią- 
zać sznurkiem = na głucho, bez 
kokardki, pętelki* Ust. z War- 
szawy r. 1897. >Pęk z pękiem 
ledwie zwijjzać mogę = tak mi 
krucho, kii^o* Ist. z Warszawy 
r. 1894. >Sck, pęk okuty, Dzie- 
sięć nóg a trzy d... « (zagadka o chło- 
pie i parze koni) Cisz. I, 338, 
no 147. 



Pękacina = » jagoda porzeczki 
czarnej* O. Ust. z Warszawy 1890. 
» P^acina a. Bździuch * = czarne 
porzeczki Zb. Vni, 257. 

Pękać p. Pęknąć. 

Pękał: » Pękał = 1, bolak na ciele 
2, człowiek mały, gruby* Spr. IV, 
327. II »Gdy kota w garnku uj- 
rzą, wołają: 'trzeszcz pękolu!'* 
Nadm. 148. 

Pękanie = trzaskanie: » Pękanie 
z batów* Wisła VIII, 495. 

Pękatka = stępa (w zagadce): 
• Uojcec łysy byk, matka pękatka, 
a dzieci jagniątka* Zb. X, 140, 
n® 51 a.: » Matka pękatka. Ojciec 
Jysv byk. Dzieciaki trzęsiaki* ib. 
XIV, 251, n<>69. > Matka pękatka, 
ociec cubac, a dzieci gołosięta* 
Święt. 655, n^ 36 (zagadka o stę- 
porze, stępie i kaszy). 

Pękaty = » gruby, otyły, krępy* 
Swięt. » Pękaty = najedzony, gru- 
by* Udz. II » Pękaty = garbaty* 
Spr. IV, 28. 

Pękawka = » wstążka u końca 
bata* Wisła III, 746. •Przywią- 
zują do batoj^ów świeżą 'pękawkę' 
tj. kawałek węgorzyny (= skóry 
z węgorza), lub wstążki jedwabnej 
i hukają* Wisła III, 733. .Bat 
z pękawką* Zb. II, 27. » Pękaw- 
ka = zakończenie czwórkowego 
bata (z jedwabnej tasiemki albo 
włosieni) wywołujące trzaskanie* 
Mil. »W Wielkopolsce nazywają 
*trzaskawka', a używane też do 
batów owczarskich* Karł. 

Pękawka p. Pęcawka. 

Pękierz p. Pęcherz. 

Pęknąć: > Pękać = trzaskać: 'pęka 
po lesie'* Zb. I, 35. »ZaczęnI 
wszfscy streszkę walie, że le pę- 
ka* Derd. 110. > Pękać z bala = 
trzaskać* Zb. I, 21. » Pękać z bata 
=: trzaskać z bata* Wisła I, 318. 
> Furman pęknoł z bata* Chełch. 
1, 15. > Pęknoł bacikiem* Chełch. 



Pęksa — Pęp 



81 



II, 134. »Bicami pękajo« Kętrz. 
45. >Wacho pęknął z bicza* Bii- 
zinski. » Kupię sobie kawał bicza, 
Będę pękał, będę biikał* Zb. VI, 
152, n^ 138. > Trzymając potężny 
bat z 'pękawką' i 'pękając* (= 
trzaskając) ustawicznie z niego « 
Zb. II, 27. » Nosili baty owczar- 
skie i ciągle z nich przez drogę 
'pękali'* Wisła VIII, 484-. » Pęk- 
nąć, pynknąc = puknąć, ude- 
rzyć* Zb. I, 21. »Jak go pęknie 
w łeb* Pozn. IV, 233, n^ 448, 
zwr. 3 — 5. Por. P u k n ą ć. 

Peksa ■= »dziewczvna nizUa, lega* 
Mil. 

P ę k s o w y p. P ą k s o w y. 

Pęp i zdrobn. Popek, Pępuszek: 
>Jak dziecko ciągle płacze, to 
sobie 'pępek wypłacze'* Zb. XIII, 
67, no 1 3. » Natychmiast po pierw- 
szej kąpieli babka lub ciołka nowo- 
rodka doręcza akuszerce rubla za 
pępu.-zek'. Wisła IV, 834. || > Pę- 
pek* = żohidek u plaków Wal. 
(2 wyd ) 179. || » Pępek* = brzu- 
szek rybi solony : > Powrócił z mia- 
sta z MKiką, masłem i pępkami; 
one jedzą się, jak śledzie* Adam 
Szymań-ki. || » Papek u gi-uszUi* 
(nieobj.) Tst. z Jaworza 1891. || 
» Pępek = pączok* Tdz. > Pępek 
= pączek: 'Ta róża ma dużo 
pępków'« Zb. I, 48. »lVj)U<zek*: 

• Nagajązkacli, na gajtiizkacli, wino, 
wino, pępnski, na pępnskach, na 
pępu^kacli, wino. wino, kwialecki* 
Zb. X, 131, no 17. II » Popki* = 
gatunek grzybów Zb. 11, 14. 

• Pępki* = grzvby n) a siaki Wi<ła 
VI, 679, nO 20. '>.Vla.śluk lub pępki 
= Iwletus liilens* Pleszrz. 140. 
II »F^ępek = kępka niedożetego 
zboża* Pr. lii. IV, 231. .Pę[)ek 
^ pinezek kłosów zostawianych 
na pniu, ubranych poinemi kwiat- 
kami na zakończenie żniwa < Spr. 
V, 140. »Pęj)< = osi atu ia garść 

.-•lowiiik T. IV. 



zżętego zboża Top. 95. »Pęp a. 
Pępek* = ostatnia garść zżętego 
zboża Kuj. I, 232. . Pępek = 
ossatnia garść zboża przy żniwach c 
ib. II, 274. » Pępek = ostatnia 
garść zboża użęla w czasie żniwa, 
co nazywają 'urżnąć pępek'* Bib. 
War>z. 1860, LXXX, 628. >Pę- 
pek urżnąć = ostatni snop zboża 
zżąć* Maz. V, 100 ods. »A mój 
miły pępiel (^htóż cię dziś u eh re- 
pie? (== urżnie)* Kuj. I, 232. 
»Pę{)ek* = ostatnie kło^y uży- 
nane na slajanku Zb. III, 13. 
»Pęp a. pępek = ostatni snop 
każdego rodzaju zboża* Pr. lii. III, 
362 p. w. i]ęks. »Po każdym 
zosobna sprzęcie przynoszą do 
dworu pępek* Pozn. 111, 46. »Pęp 
a. Pępek* = garstka kłosów, wy- 
jęta z ostatniego snopa zżętego 
zboża, zdobiona w kwiaty, prze- 
pasywana wstażka^ i zanoszona 
w darze do |)ana Pozn. I. 157 — 
1Ó8. Patrz także ib. 102. Zb.VIIl, 
71 ods. 3. » Pępek = bukiet 
o trzech odnogach z o-tatniej garści 
zboża zrób ony, przewiązany ta- 
sieuiką różową lub innokolorową 
w środku , w odnogach i na 
wierzchu, umajony kwiatan)i poi- 
nemi* Pozn. III. 149. >I*ępek == 
bukiet z ostatniej garści zboża 
uwity z kliku polowemi kwiatka- 
mi* (opis) Pozn. 11, 70. Toż ib. 
206. 209. » Pępek - = i)uki.«l do- 
żynkowy Wi^ła \\ 74S. II » Pę- 
pek a. Pę[)kowe< = zabawa po 
wręczeniu panu pępka Pozn. III, 
149. II »FVpek- = zakończenie 
tarcia lnu: >Jak >k()ńcza^ wytarcie 
lnu i z«*j(lą >ię po raz oslatni na 
zabawę. ]U(')wią. /<• to pę[)ek. że 
już [lępek zrol)ily Po/n. I. 108. 
II -Pę}»u>zki< = wałeczki skó- 
rzane do zapinania kużucha Lub. 
I, 4tJ. > Wiola pępii>k<')W, lyia cic- 
lusków, Wiela pęłii<'ck. lyia cie- 

6 



82 



Pępawica — Pęllić 



licek* Zawiliński, Z etnogr. kra- 
jowej 2. 

Pępawica p. Pąpawina. 

Pępawina p. Pąpawina. 

Pępek p. Pęp. 

Pępel a. »Bąbel = 1, na ciele od- 
stanie skóry 2, na wodzie bańka 
powielrzna* Pr. fil. IV, 801 p. w. 
Bombel. 

Pępid się = » marudzić, nie móc 
zdąży (•« Mil. 

Pępkowe: = » Oblewać pęi)kowe « 
= pić za zdrow^ie nowonarodzo- 
nego Wisła IV, 83 i. || > Pępko- 
we* = zwyczaj, zachowywany 
|)rzy zżynaniu ostatniej jrar.ści zboża 
Kuj. i/ 231— 252. . Pępkowe = 
dożynki* ib. 11, 274. » Pępkowe 
= dożynki, uroczyslość przez pana 
kmieciom w^yprawManii. którą także 
'wieiicowem' zowią Hib. Warsz. 
1860, LXXX. B28. » Pępkowe a. 
Pępek* w temżo znavzenin Pozn. 
III, i 49. 

P ę p k o w i e = pępowina : » W y- 
wódka wtyka w ołtarz pępkowie 
swego dziecka, abv sic jej dubrze 
chowiiło* Zb. XIV. 19l', nO 10. 

Pępków n y p. P ę p k o w y. 

Pępkowy: » Wódka pępkowa a. pęp- 
kówka'* = wódka z miodem a. 
cukrem a. masłem i .^łoniną, pila 
naclirzcinach Maz.V, 1 1 7. > Wódka 
pępkowa* = j)ila przy oczepi- 
nach Pozn. I, 218. »Pępkowny*: 
• Wódka jiępkowna a. pępkówka'* 
= przepalanka, pila na wosehi 
Wi.^^ła Vii, 366. Por. P ę p k ó w k a. 

P ę p k ó w k a = wódka z sohi 
i z krwią z pępowiny, (kiwana 
położnicy Wisła VII, 166. >Pęi)- 
kówka* ^^ wódka, pila po naro- 
dzinacii dziecka ib. IV, 834. * Pęp- 
kówka a. 'wódka pę[)k(>wa' = 
wódka z miodem a. cukrom a. ma- 
słem i słoniną, pita na chrzcinach 
Maz. V, 11 7. >Pę{)k<')wka a. 'wódka 
pępkowna'* = i)rzepahinka, pila 



na weselu Wi.sła VJI, 366. Por. 
Pępkowy. 

Pęple p. Pętla. 

Pępowina p. Pąpawina. 

Pępuch a. »Paiipuch = bąbel, pę- 
cherz napehiiony czemś płynncmc 
Spr. IV, 367 p. w. Pań puch. 

Pępuch p. Pampuch. 

Pępuszek p. Pęp. 

Pępuszek p. Pampuch. 

Pępuszka p. Pampuch. 

Pęsak p. Pęcak. 

PęszYĆ = » węszYĆ * Bib. Warsz. 
" 1860, LXXX, 628 p. w. Pech. 

• Peszyć = węszyć, wąchać, wie- 
trzyć* Kuj. II, 274 p. w. Pech. Por. 
Pac li ać. 

Pętelka p. Pętla. 

Pęteł p. Pęceł. 

Pętka p. Pąć. 

Pętla: >Pella* O. Usl. z Litwy. 

• Pętelka ze .'^znureczka u sochy c 
Pleszcz. 24 ods. > Palla, im. patii, 
np. u chobolni rybackiej sa 'dwie 
palir* Pr fil. IV, 855. || •Pętle, 
pęU^lki = kokardy* Pozn. I, 61. 

• Pętle a. pęple = wstążki w karby 
lub kokardki* ib. II, 225. || »Pan- 
telki = wałeczki drewniane, słu- 
żące do zapinania (np. kożucha) 
zamiast guzików* Pr. fil. V, 825. 
II >Pętlineczka* : •Bardzoch sie 
cie zlękła, Aż mi pętlineczka u far- 
tuszka pękła* Zb. IX, 267, n^ 
337, zwr. 3. 

P ę 1 1 a ć się = |)ląlać się Tst. z Ba- 
dom. 

Pętlica: •Pętlica = zawieź w oku 
z włosów k('ń>kich zrobionym 
(my^l )* Pr. lii. V, 829 || .Pętlica 
= (w jęz. ilisów) kiełbasa* Pr. 
fil. V, 830. II •Pęliiczka*: •Wiela 
[)ępusków, tyla cielusków, Wiela 
j)ętlicek, tyla cielicek* Zawiliń. 
Z elnogr. kraj. 2 (= guzików 
i pętelek). 

P ę 1 1 i c z k a [). Pętlica. 

Pętlic = »pętać* Zb. I, 31. 



Pętlik — Piasta 



83 



Pętlik = » pętlica do wiązania* 
Rozpr. XVII, 12. 

Pętli na = »pęcina u konia* Ust. 
od K. Krynickiego. »Pętlinka«: 
• Grzywki im (koniom) wyczeszcie, 
pętiinki im wystrzeszcie (= wy- 
strzyżcio)* Pozn. V, 202. 

Pętli neozka p. Pętla. 

Pętlinka p. Pętli na. 

Pęto = więzy: »Jak ci go ujęto 
W to żelazne pęto« Maz. HI, 275, 
nO 386, zwr. 31. || »Pęto = 
wstążka czerwona, którą obwią- 
zują pręty rózgi weselnej < Pr. 
fil. V, 83Ó. II »Pęla« = łozy: 
»Śperała cosik w pętach = szu- 
kała czegoś w łozach* Lub. II, 
212 p. w. Śperad. 

Pętówka p. Pantówka, 

Pętywać = »pęlać często: Na- 
dobny Symuś konie petywa' (z za- 
traceniem dźwięku nosowego)* Pr. 
fil.V. 830. >Pentywać* Wisła V, 
162. »Parobecek Janek konie pe- 
tywa* Sand. 116, n^ 139. zwr. 1. 
Toż zwr. 2, 3 i -i. » Dworski pa- 
robecek Konie pety wał* ib. 122, 
n^ 144, zwr. 1. »0d Sałaka pa- 
robecek konie pętywa* Rad. I, 
113, n° 53, zwr. 2. 

Pęzel: »Penzeł* Rozpr. XI, 187. 
.Pęceł* Lub. II, 210. || . Pęzel 
= 1, ogon dzika 2, penis kozła 
(myśl.)* Pr. fil. V, 830. 

Pęzioł = »małv człowiek, karzeł* 
Święt. 

Pęźleć = » niszczeć, marnieć. 'Do- 
bytek źle żywiony pęźleje* Pobł. 
64. »Pązlec = nędznieć, biednieć, 
marnieć, chudnąć* Ram. 133. 

Pężyce p. Pążęć. 

Pfy: »Pfv, co tu tak śmierdzi?* 
'Wrze.ś. T. 47. 

Pha p. Pchła. 

Piach = » piasek* Rozpr. V'III, 175. 
Krasn. 306. Mil. O. > Piach = 
piasek* Rozpr. XI, 186: XX, 432. 
Wisła V, 916. Kozł. 363. || »Piach 



= duży głęboki piasek * Czark. 

• Piach, piiichy = wielkie piaski* 
Rozpr. XXVI,^ 391. • Piachy = 
piaski lotne, wydmy piaszczyste* 
Osip. » Piach = pole piaszczyste* 
Ust. od Olkusza. Por. jeszcze: 
Kuj. I, 50. Zb. Xl, 109. 

Piać: » P i a ć = piać, śpiewać ; kur 
puoje = kogut pieje; pione = 
śpiewano; poje = śpiewa* Hilf. 
175. > Pójcie* Wisła VIII, 66. 

Piana: » Oj moja dziewcyno, da moja 
złota piano* Sand. 207, n^ 260. 
» Pijana*: »Jak wzión jeździć, aże 
pijany (z konia) kapały* Zb. XI, 
109. 

Pianny: »W piannej wodzie< Kolb. 
201', no 16, zwr. 15. 

P i a r d : > Piard = pierdel : 'Krąci sil, 
jak piard w rzfci* Ram. 137. 
»Pierd*: »()n już nie ma, jeny 
trzv pierdy do śmierci* Wi^ła VIII, 
793, no 1262. 

Piarg: »Piargi = żwirowe usypiska 
z odłamów skał, u stóp gór na- 
gromadzone * Rozpr. X, 2 1 8 > Piar- 
gi = usypiska kamieni rozmaicie 
grubych* Wrześ. 16. > Piargi = 
usypiska kamieni w górach, by- 
wają 'drobne piargi' i 'hrube piar- 
gi'* ^^pr. V, 391. >Piazga* Aten. 
1877, V4, 505 (za[)ewne zam. 
'piarga'). 

Piarżysty = obfitujący w piargi: 

• Piarżysta droga* l^sl. z Zakopa- 
nego 1892. » Piarżysta dolina* 
Spr. V, 391. 

Piasecki: > Jestem sobie [)an Pia- 
secki z rodziny szlacheckiej* Wi- 
.sła VI, 565 (osoba z szopki). 

P i a s e c z n i k i = > deski pokrywające 
końce belek pod dachem* Ust. 
od Lidy. 

Piaskaor = wzgardliwie o piaska- 
rzu, lub człowiek bez wychowa- 
nia, prostak, łobuz (Karl.). 

Piasta =: » środkowa część koła* 
Rozpr. XI, 186. » Piasta, Piazda, 



84 



Piastun — Piąlniki 



Buran = czf^śe środkowa koła, 
w klórej umocowane są szpico, 
a przez którą przechodzi oś* Pozn. 
II, 53. *VJ środku koła jest ba- 
ran (piazdu)« I\>zn. III, 138. »Pia- 
zda« = otwór w baranie koła na 
oś Pozn. I, 110. »Piazda= pia- 
sta* Kuj. I, 8i. »Piazda = pia- 
sta* Wisła V, 916. >Piazda = 
piasta w kole u osi* Zb. I, 35. 
»Piazda, piauzda = piasta od 
wozu* ib. 31. »Pi.izda od koła* 
Prz. ludu VI, 261. || » Piasta = 
nazwa kapelusza, zwężającego .się 
ku jr(3rze* Pr. 111. V, 830. 

Piastun: > Ksiądz, piastun Boski* 
Krak. III, 72. » Boski y)iastun< = 
ksiądz Wi4a VII, 135. || > Pia- 
stun = kotek dla podpory mło- 
dym drzewkom dawany* Pobł. 
137. II >Piastun* = miody niedź- 
wiedź (myśl.) Prz. ludu VI, 111. 
• Piastun (Iow.) = miody niedź- 
wiedź, póki przy malce zostaje* 
Koczn. 2l>3. 

Pias t u n o<-zk a [) JMastunka. 

Piastunka i zdrobn. Pinsl. une- 
czka = niańka: »I)am ja mojej 
j)ia>tnn('czce Dwa bilo. To mi 
weźmie dzicciąłeczko Powile Dam 
ja niojcj piaslune-zce Kęs złota. 
Nie wrzncir mi d//ieri;|leczka Do 
błola* P«ojf. IHI, nO :-i08. . We- 
zmę ja sr pia^tuncezkę albo dwie* 
ib Vo n'^ 18. 

P i a s z c z a -i 1 y p P i a ^ z czai y. 

P i a s z c z a t y r^ > piaszczysty c /b. I. 
21. »Piasca-<tv = pia-zczvs(v< 
Pr. łil. V, H:]0. 

Pian zd a \). Piast a. 

Piazda p. Pi a- I a. 

Piazua p Piar^r 

P i ąe h a : >'rwiazda 
Pto!-ka, z 
r. ISSS. 

Piąć: *i*nnć< Kozpr.' Ml, 6.), § 131. 
Imiesłów prze>zly czynny: »Pion, 
piena. [)ieno, pieni a.: pnóJ, [)nóhi. 



jak piąclia* od 
ow. k(»iikui'>. (laz. Świąt. 
W. Pie^ó. 



pnciło* Rozpr. XII, 64, § 135 a.: 
»Pnon, pnona, pneno i pion* 
Rozpr. VIII, 147. »0j wino, wino 
Zielone było, Oj do góry sie pi^no* 
Rad. I, 149, nO 105, zwr. 1. Imie- 
słów zaprzeszły czynny: »Pnowszy 
sie* Rozpr. VIIT, 147. Imiesłów 
przeszły bierny: » Zapięty, zapnie- 
ty« ib. II »Pji(5 sa = piąć się, 
wspinać się* Ram. 137. 

P i ą d 1 e n i e p. P i ą d I i ć. 

Piądlić: »Piądlić, piądlenie = roz- 
pinanie skórw żeby wyscbła* Spr. 
V, 391. 

Piądze p. Pieniądz. 

Piątak = pieniądz wartości pięciu 
monet najdrobniejszych, np pięcio- 
groszowy: » Krakowiaczek jeden 
miał piątaków siedem, Było to 
wszystkiego półtora złotego* Oles. 
138, n'^ 293. » Porzućcie jej pią- 
taka* Maz. III, 153, nO 150, zwr. 
8. II » Piątak* = gatunek miodu 
Tsł. z Litwy. Por. Piętak. 

Piatem = za piątym razem: > Wo- 
ciec niebieski zlituje się nad nami 
i da nam piatem chłopaka* (=za 
l)iątym połogiem) Kam. 145. »Chło- 
pisko... rozradował się, co piąlćm 
będą juże mieli chłopaka* ib. 146. 

Piątka: > Wzięli po |>iątce w poli- 
cyi* (= po pięć razów, rózeg) 
Krak. IV, 17(). || >Piątka = pięć 
złotych r. ń-kich* Rozpr. XIII, 37, 
n" 7. Wrześ. T. 48. »Piajka = 
bilet pięcioguldenowy* Rozpr. X, 
199. > Pobiera rocznie piątkę na 
buły* Święl. 125. > Sprzedam, jak 
mi (lario dz-esięć korcy piątek* 
ib. 133. II >W piątkę = rodzaj 
gry w karty* Pr. fil. V, 830. 

Piątka p. Piętka. 

P i a, t k o w y : » W póhiocy piątkowej 
dała Nawlka swojenui dziedzicowi 
to razom wypić* Kam. 173. 

P i ą t n i k i = » dwuletni zarvbek* 
Prac. 



Piątocha — Piechotny 



85 



Piątocha = > nazwa krowy « Zb. 
IV, 27. WisJa VII, 387, n" 6. 

Piąlula = » krowia urodzona w pią- 
tek* Krak. I, 178. 

Piąty: »*Piąci' lni.« Zb. V, 195. 
• Piónty* Rozpr. IX, 267. 

Pic: »Karczmarzowa mało robi, Re- 
chlorowa nic; A księdzowa po wsi 
chodzi, Poszkrabuje... nos* Wędr. 
XXVI, 1888, n« 23. 

P i c h a = wykrzyknik, używany w ce- 
hi popędzenia koni Wisła II, 176 — 
177. »Piichal iichasa! = na lewo* 
(wołanie na konie) Fed. 358, n^* 4. 

Pichacki: >Wsie pichackic* Wisła 
II, 176. »Zwyczaj pichacki « ib. 
177. Por. Pic ha. Pic h acz. 

P i c h a c z = nazwa pogardliwa mie- 
szkańca pasa ziemi między Olku- 
szem i Godkowicami Wisła II, 
176—178. Por. Pi cha. 

Pi eh acz = » chłopiec używany do 
popychania wózków w kopalniach* 
Pr fil. V, 830. 

Pichaczczyzna = właściwo.4ci pi- 
chaczów Wisła II, 178. 

Pichać p. Pchnąd. 

Pichcić = » gotować* Tdz. 

Pichnąć p. Pchnąć. 

Picie = » napój* Rękopis J. Koper- 
nickiego. » Miała picie, jadło i co 
tylko jest na świecie* Kuzł. 301. 
»Bedzies mniał jakie będzie^ chciał 
jeście i picie* Cłiełih. I, 226. 
>Przyniós tyla jadła, picia i pie- 
ceniii* Święt. 442. 

Picuś = »ryba: Blicca bjiWkna. L.* 
Prac. 

Piczn y = »lłnsly, zwła>zcza o [)rze- 
piórkach* Roczn. 223. »Piczna 
kuropatwa = Iłusla*. Przvj. Ludu 
VI, 111 (myśl). 

Pić: >Na, pij bracie lo piwo, klóieś 
nie pił jak żywo* Wójc. I, 290. 
II »Pić do kogo = [Tzyinawiać, 
przytyk robić* Zb. I, 73. 

Pidło = » mnich, stawidło, przez 
które woda ze stawu wvchodzi* 



Pr. fil. V, 155. Rozpr. XVII, 52. 
II > Pidło = dziura w polu, w któ^ 
ścieka woda* Rozpr. XII, 98. 

Pi d pad jąkać: >(o [)rzepiórce) = 
głos wydawać* O. 

Pidp ad jąkanie = * głos prze- 
piórki ; wydawanie głosu prze- 
piórki « O. 

Piec: »Piec* r. żcńs. IJsI. z Litwy. 
Wal. 160. Pleszcz. 31. || >Piec 
= piec chlebowy* Ililf. 175. Ram. 
135. II »Pieck = piec pokojo- 
wy* Hilf. 175. Ram. 135. Derd. 
109. Cen. 67. || >PieceV, 2 pp. 
pieckii = piecYk* Pr. fil. V, 830. 
Pozn. VI, 64 Wisła IV. 810; Vn, 
1;)6. II »(ihichy piec = piec słu- 
żący do gotowania, a nie do ogrze- 
wania < Rozpr. X, 279. 

Piec: >Piekemy = pieizeniy* Zb. I, 
5. 8. > Pieką i pieczę = [)iekę* 
Hiir. 175. »Ona ji piekaja, jei 
dziewucłia, dzieci* ( isz. I, 77. 

Piecek p. Piec. 

Piecem: » Piecem [)rzoiliodzićzklasy 
(lo klasy = o uczniach słabych, 
nie za>łu^ujacvcli na promocję* 
Pr. lii. V, 830. Por. F n k s. 

Piec h o c i a r z : = » irroch zwany 
picchołnyin* Krak. I, 174. »Pie- 
chociarz = (groch) fa.^ola* Święt. 
709. > Groch piechoc arz = fa- 
sola* Swięl. 5. 52. Por. P i e- 
c łi o I n y. 

P i o c h (j r a = » owca w języku zło- 
d/iej>k:ni« Pohl. 137. 

Pi e<' li o ta: » Pończoch v i Nkarpelki 
nazywają p:ecliota,* l*arcz. || ♦Pie- 
chota = irroch. fasola* Tsl. z Li- 
twy: por. Piechoc i arz. 

Piechotka: »S]i na piechotkę obo- 
je* Pozn. VI, 115. 

Piechotny = >pie>zy< Pr. fil. V, 
830. II >Piccl;otiiv groch = fa- 
sola* Ro/pr. XXVI, :;91. >Groch 
sadza })iecl;otnv i tyczny* Zb. 
Xlv/26. Świot.' 559.' Por. Pie- 
c hoc i a rz. Piechot a. 



86 



Piechowisko — Pieczliwy 



P i e c h o w i s k o = » drążek drew- 
niany, na którym osadzona jest 
ość rybacka* Pr. fil. IV, 855. 

Piech ta mi p. Pieclity. 

P i e c h t ą p. P i e c h t y. 

Piechtę p. P i e c h t y. 

Piech to p. Piech ty. 

Piech ty = .pieszo* Pr. fil. V, 830. 
Krasn. 306. Patrz jeszcze: Kam. 
9. Krak. II, 187. Myszk. 17. Derd. 
64. Pozn. VI, 306. Zb. X. 212; 
XI, 74: XI, 87. Kaspr. 8. || .Pie- 
chtą* Pauh 183. Pr. fil. IV, 231 
i 855. II >Piechło< Osip J| >Na 
piechtę* Pr fil. TV, 231.|| >Pie- 
chtami = pieszo, gdv idzie kilka 
osób* Pr. fil. IV, 231. 

Piec i cek = małv piec R'jz])r. X, 
244. 

P i e c i n a: » pięć piecin chleba = pięć 
wypieków cli łeba* Opól. 42. 

P i e c k p. Piec. 

Piecki = » suszone śliwki i gru- 
sze* Pr. fil. V. 155. 

Piecora = » głębina w rzece, by- 
wajiica zwykle przv zakrętach pod 
buchta* Pr. fil. IV. 856.' || >Pie- 
corka = otwór })od piecem* Pr. 
fil. IV, 231. 

Piec orka p. Piecora. 

Pieców i sk o: > Czesio na polacli 
wiejskich wystające pagórki by- 
wają nazywane piecowiskami, że 
niby w tych miejscach miały być 
chałupy z piecami wielkoludów, 
początkowych uiieszkańców ziem- 
skich* Krak. III, 10. 

P i e c o w y : » Górniccy (w Wieliczce) 
dziolM się na |)iecowych co wy- 
rabiają j)iece czvli chodniki...* 
Krak. 1, 59. 

P i e c u c li = pie(r: >I5ędziecic dizy- 
mały pod (liccuchcm* Kug. 257, 
n^ 526. II »PłC('ucli = leniuch, 
próżniak* Pr. III. III, 306. Zb. II, 
147. ł*ozn. VI, 51. Święt. 355 
> Piecuch = niedołęga* Osip. || 



• Piecuch = gatunek gołębia* Pr. 
fil. V, 830. 

Piecuszek: » Kto przechowa pie- 
cuszka Ma na lało pastuszka* 
Gluz. 565. 

Piec uszka == » ptak muchołówka 
(muscicapa)* Hemp. 

Piecychno = » piecyk: latała Ma- 
rychna wedle piecychna* Pr. fil. 
V, 830. 

Piecyk: » Komornicy... maj i... prawo 
do zbierania w lesie gałęzi a w ziemi 
do wykopywania piecyków* Krak. 
I, 344. 

Pieczarki: » Piecarki = gruszki 
su.szone<c Pr. fil. V, 830. •Pie- 
czarki = owoce suszone* O. 

Pieczenia = pieczeń : » Moja pie- 
czenia* Bar. 116. »Na pieczenie* 
Bar. 147. Podobnie ib. 151. 162. 
188. •Piecenia* Rozpr.VIII, 122; 
IX, 177. Maz. III, 127. >Pjecze- 
nia* Kam. 136. » Pieczenia zani. 
pieczeń, tylna czę.ść cielęca, wo- 
łowa i t. p.* Petr. »Kraj piece- 
nią* Sand. 80. •Zjadła p ecenią* 
Krak. II, 67. >Zbójczyni [)iekła 
pieczenia* Krak. IV, 180. »Każ 
upiec pieczenia. Weźmiemy w kie- 
szenią* Rog. 217, n^ 440, zwr. 5. 

Pieczenie: » Zaźreli do pieca : jes 
plecenie* Zb. V. 231. »Przyniós 
drugi pies ozmajtego [licia i pie- 
cen.a* Święt. 346. 

Piecze w k o = pieczywo: • Na pie- 
czewko chleba* Pozn. II, 91. 

Piec z k a = > ulęgałka , suszy się 
w piecu: bywają 'gru.szczane' i z ja- 
błek* Tst. z Jaworza 1891. •Dzie- 
siąta woda z pieczek = dziesiąta 
woda po kisielu* Udzielone prz"Z 
J. Bystronia. »Ohudy jak pieczka* 
Cinc. 7. >Pieczorki, pieczki = 
owoce suszone* Spr. IV, 359. || 
Pieczka =})iec: > I ławki i pieczki* 
Ust. z Litwy. 

P i e c z 1 i w y p. P i e k 1 i w y. 



Pieczoluiida — Piekarnia 



87 



Pieczoiunda = » ptaszek mały, 
robi wiszące gniazdko* Ust. z Li- 
twy. 

Pieczona ki: »Pieconaki, scodraki, 
powiadali nam* Rad. I, 90. Por. 
Szczodraki. 

Pieczoneczka p. Pieczonka. 

Pieczonka = » pieczeń* HolT41. 
Rog. 15, no 29, zwr. 6; 219, n^ 
443, zwr. 4; 253, n^ 514, zwr. 
3; 256, rio 521, zwr. 4. .Paweł 
obracał pieconke, a Gaweł ją 
zjadł« C.inc. 30. »Pieconka< Rog. 
24, nO 46. zw. 3. Rozpr. Viii, 99 
i 175; ib. IX, 212; ib XX, 432. 
»Pieconka = pieczeń, lub przy- 
pieczone ziemniaki na maśle* 
Święt. 7U9. »Piecz:inka« List od 
Byst'ronia. Toż Wędr. XXVI, 111. 
* Pieczoneczka z psa* Rog. 15, 
no 28, zwr. 10 || » Pieczonka = 
wątroba: > Wątrobę Inb |)iecz()nkę 
i słodzonkę hib trzustkę znają* 
Pleszcz. 107. » Wygryźć komu pie- 
czonkę (wątrobę) t. j. dojeść komu 
do żywego* Zb. I. 63. 

Pieczony rak = » taniec bezwsty- 
dny cygański* Roczn. 224. 

P i e c z o r k i p. Pieczka. 

P i e c z u r a > a. P i e c z u r k a = fra- 
muga w piecu* Zb. II, 9. »Pie- 
cura* = jamurka przy kominie 
na popiół i żar* Pr. fil. IV, 856. 
»Pieczurl<a = rodzaj piecyka, cy- 
ganek, .szabaśnik* Pr. til.V, 830. 

Piecz u rk a p. Pieczura. 

Pieczy -bied a = > człowiek nat ret- 
ny, natręt* Zb. L 21. 

Pieczy na p. Pecyn a. 

Pieczy nka p. Pecyn a. 

P i e c z y s k o > a. P i e c y s k o = piec 
i komin murowany, sterczący po 
pogorzeli domu* Kieł. 1, 40. »Pie- 
cysko = nazwa miejsca, gdzie 
stoją piece, kominy, piekarniki 
i szczątki tycbże w domu s[)alo- 
nym lub rozebranym* Pr. fil. IV, 
856. »Ano to se ta siedź [>od 



tym piecyskiem* Wisła Viii, 257. 
»Pieczysko, miejsce gdzie były 
piece wapienne* Aten. 1879, i, 
495. 

Pieczyste: » Do pieczystych fryka- 
sów przynieśli różne sałaty* Bal. 
157. > Złapał dwie rybki i mówi: 
jedna będzie na pieczyte (pieczy- 
ste), a druga na warzy te (warzy- 
ste)« Pozn. VI. 51. »Żeby inksze 
mićso wzioł na pieczyte i na wa- 
rzył e« ib. 80. 

Pieczyte p. Pieczyste. 

Pieg p. Piega. 

Piega: »Pieg, -u m. Piega, -i ż. = 

1, okrągła plama na białej sierci 

2, w 1. mn. (eplielides) med. wy- 
sypka plamista O. >Jak mi lata 
miną i j)iegi mi zginą* Zb. XV, 
82. n*^ 10. » Piega = piega*. Kuj. 
II. 282. no 39; ib. 283, n^ 51. 
>Fingi = pi^'gi* Parcz. 

Piogaly: »Nie uważjij na to, cho- 
dziem jii piegala* Zb. XV, 82, 
n^ 10. 

Piegowaty: > IMęgowaly (piegowa- 
ły)< Kuj" 11, 282, n'*' 39. >Pin- 
gowata = piegowata* f^ircz. 

Piejiza = >zięba* Hozpr. XII, 98; 
ib. XXVI, 301. II » Piegza == 
koza* Pr. 111. III, 49(). 

Pioj:ik = .koguta Wójc. KI. I, 165, 
Tuż: iiuzpr. XVII, 52. Spr. V, 
118. Pr. fil. V, S3(). >P;ejak = 
kogut'. Zb. II. 9. 

Pic^jadze p. Pieniądz. 

Piej s I rzc ii p. P i e rśc i e ii. 

Piekać: >run <-ę«,to cbleb piekaw* 
Rozpr. IX. 198. > Piekarz kupi 
mat-zki będzie piekał pączki* Pozn. 
IV, 46. »Krzyżaczka mały chleb 
pika< Zb. XIII, 65. » Gdzie ta baba 
się f)odziała, cj placki piekała?* 
Pleszcz. 89. » Chleba nie piekają* 
Swięt. 152. 

P i e k a r c z y n : >Pjekarczin. przym = 
do piekarki należący* Ram. 136. 

Piekarnia = główna izba mie- 



88 



Piekamidk — Pielesz 



szkalna w wiejskich chatach dla- 
tego, że tam zazwyczaj jest piec 
do pieczenia chleba* Zb. I, 48. 
Toż: Udz. Rud. 38. Krak. I, 154. 
Spr. IV, 327. » Piekarnia = izba 
czeladna* Osip. 
Piekarniak = » piec chlebowy « 

Pr. fil. V, 830. 
Piekarnik: »Obok tej sieni, idjicej 
na i)rzeslrzał domu , w szczycie 
chaty były dwie izby, większa 
i mniejsza, gdzie stał wielki piec, 
piekarnik i komin i gdzie mie- 
szkały dwie rodziny: gospodaraa 
i jego parobka* Wisła II, 268. 
» Przy pieczeniu chleba w kładą się 
obok do piekarnika kukiełki dla 
dzieci* Wisła Uh 724. 

Piekielnica: » Otwórzcież nam 
okiennice. Przywieźliśmy wam pie- 
kieł ni(;c* Pleszcz. (>8. 

Piekielnik = > wielki złośnik* 
Osip. 

Piekielny: »W^ uniesieniu wołają: 
...piekielna otrznogo...* Pleszcz. 
105. 

Piekiełko: » Posed krawiec do pie- 
kiełek. Wziął troje widełek* Kon. 
158. II •>A już ugotowane, stoji 
w piekiełku (na blasze)* Krak. IV, 
64. II »rieke]ko = wyżłobienie 
przed warsztatom tkackim, w któ- 
rym sie zbiera })uch (kwap) z ba- 
wełny, służący do wyrobu waty* 
RozpV. Xn, 98. 

Piekl ark a p. Pieklarz. 

Pieklarz, piekl ark a: > używane 
j)rzy wymyślaniu* Spr. V, 391. 

P i e k 1 i s k o: >Pi)sedł krawiec do pie- 
kiełek. Wziął troje widełek, Po- 
źgał, pomłócił, W niwec [)ieklisko 
ol)róeił* Kon. 158. 

P i e k 1 i w y : » Wychowanie piekliwe 
czyni dzieci złośliwe, .słabe i le- 
niwe* Star. przysł. 6. O. ma 
Pieczliwy. 

Piekło: » I 'marł, pogrzebion i do 
[)iekłów zsiąpiłc Łęcz. 165. »I)ja- 



beł mówi: przyniesę ja zaporę od 
piekła* Kuj. I, 178. || Piekło = 
dołek w grze: » Wykopują wspól- 
nie dość spory dołek, który na- 
zywa się piekłem* Zb. U, 31. Por. 
jeszcze: Zb. X, 83. || >Piekło = 
przegrana w grze w piłkę np. 
w palancie: być na piekle w prze- 
ciwstawieniu do: bvć w niebie* 
Pr. fil. V, 830. II .Piekło = po- 
grzebowisko (w Sieradz, na Szlą- 
sku)* Bandtkie: Hłst. prawodaw. 
polsk. 

Piekniak i: >subst. plur = spodnie 
sukienne chłopskie (w Galicvi)« 
Bib.Warsz. LXXX, 628. 

Piękno p. Pięknie. 

P i e k o t a = » spiekota, upał, gorąco* 
Pr. fil. V, 831. 

Piekut: »Kogut, pietuch, kur* O. 
Krak. I. 365. || »Piekut = nazwa 
bekasa stąd, że, siedząc na ziemi, 
wydaje głos: pieku, pieku!* O. 
Por. Pikut. 

Pieku tor = »dokucznik, zapie- 
kacz* Mst. 

Pi e laczka: »Ma moja matka ta- 
kowe piełacki. Co wyrywajo lelu- 
jowe kwiatki* Kętrz. 43 » Pójdą" 
na pole, pielaczki pielu"* Pr. fil. 
V, 831. »A kłoz n<ńm go (len) 
opiele. pielacek mam nie wiele« 
ib. Por. Piełaczka. 

Piel ark a = > kobieta pieląca, do 
pielenia* Mierzyński, Źródła do 
Mitol. lit. I, 57.' 

Piel asy = » pstrokaty* Pełr. 

Piel ech: »zwykle w plur. pielechy 
= 1, pościel 2, suknie w nieła- 
dzie i nieporządku, brudy* Zb. I, 
48. 

Pielecha= »pielucha* Ililf. 175. 

Piel ego w ać p. Pielęgnować. 

Pielek = »nazwisko psa* Pr. fil. 
IV, S56. 

Piel es o p. Pielesz. 

Pielesz: >Pieles = po.sJanie« Udz. 
>Pieles = legowisko np. psa; 



Pielelruna — Pieniądz 



89 



przenośnie: pierzyna licho wypcha- 
na* Rozpr. XVn. 92. Toż Swięt. 
709. »Pielesz= 1, miejsce, gdzie 
się owoce ulęgają; 2, ustronie zaci- 
szne* Rozpr. XVII, 52. » Zależą 
się groszki w picleszii« Cinc. 41. 
>Pioleso = barłóg w chlewHe, na 
którvm świnia zwvkła leżeć* Spr. 
V, 391. 

Pielelruna = » roślina pachnąca, 
używana do kiszok, szałtanosów* 
Ust. z Kowna. 

Pielęgnacja: »Pielęgnac^ja = pie- 
lęgnowanie: 'Matka wseikich prze- 
stróg i pielęgnacyj w młodzień- 
cym wieku nie żałowała* Pr. fil. 
IV, 231. »Pielengnacyja = pie- 
lęgnowanie « Parcz. 

Pielęgnować: » We w>zystkich 
wsiach miasta blizkich pielęgnują 
i ogrody* Pozn* I, 100. » Żebyś 
ty nie śiemą legowało, nie piele- 
gowało a przinicsło mi co zjeś« 
Zb. VII, 79. »Piolęg(>wać, pielę- 
zić = pielęgnować* Zb. I, 31. 

Pielęgować p. Pielęgnować. 

Pielęzić p. Pielęgnować. 

Pielgrzym = »przezwi>ko« Hozpr. 
X, 294. 

Pielgrzymować: »Pilgrzyni pil- 
grzvmuwał boz rok cały<. Chełch. 
II, 128. 

Piel no w ać {). Pilnować. 

Pielonka = » pielenie, plewid-lo, czy- 
szczenie z chwastów: także ko- 
bieta tdm się trudniąca* Zb. I. 21. 

Pieluszki: » Gatunek grochu o mo- 
drawych liściach kwiatowycrh, któ- 
rych ogonki są czerwono, nazy- 
wają Kaszubi [)ieluszki (licz. mn.): 
jest on zbliżony do wyki, a udaje 
się na ziemi lekkiej* Kk. 13. 

Piełac(z)ka = » kobieta [>icląca, 
pielaeka; pójdę na [)olc, piołacki 
piołą* Pr. fil. V, 831. Por. Pie- 
laczka. 

Piełun = » piołun* Pr. fil. V, 831. 

Piełyn = » piołun* Mil. 



Pieniążki p. Pieniądz. 

Pieniążek p. Pieniądz. 

P i e m o n t u z y : » Mozę i zii morze 
poleciał do Italie, mozo go lam 
Piemontuzy po.^trzelali * Święt. 1 38. 

Pieniaszek: > Mrówko, t y rada sie- 
dzisz w piniaszku (pniu)* Pozn. 
VT, 14. 

Pieniawo = »o[^orn'c, rol)(»la pie- 
niawo idzie, z trudom, nies{)oro 
idzie* Roczn. 224. 

Pieniądz: >Pjenądz, pjcniądz * Ram. 
13(). »Piniądz* Rozpr. Vin, 79. 

• Pijądz* Krasn. 306; l.mn.: •Pie- 
niądze* R()Z[»r. IX. 279. »Pienie- 
(Ize* Wisła III, 88. K..lb. 347. 
»Pióniędzo« Rozpr. IX, 279. •Pie- 
niędzy* Rog. 253, n*^' 515, zwr. 
3. »Piniadze« Jasirz. »Piniędze* 
Chełch. I, 50; ib. II, 52: ib. II, 
55. •Piojądze, pijądzo* Pr. fil. V, 
8;)0. >PjVdze* Ram. 137. »Pią- 
dzo* Hili". 101. >Piondzo* ib. 175; 
2 pp. 1. mn.: >Piónięridzv« Rozpr. 
IX, 279. .Piniodzy* Zb. V, 200. 

• Pmięndzy* Rozpr. IX, 286. »Pi- 
niodzi' Zb. VII, 23. •Piniędzój* 
Pozn. VI. 8. »}*iniodzów* Żb. V, 
200. »Pioniądzy* Rozpr. IX, 286. 

• P:eni;;dzi< Zl». V, 189. »N!ina 
pieniądze* Hisk. 53. »Piiiiądzy«; 
łlozpr. IX, 286: 6 [)p. 1. mn : »Pie- 
niądzTui* Swict. 378. »Pióiii{|dz- 
mi* (jsz. 1, 219: ib. I. 231, 261. 
Zb. II. 164. .Piniadzrni* Wisła 
VII 108. Ja^lrz. Zh. VIII, 311. 
>Pioni;|dzami* Kam. 36: ib. 187. 
Kolb. 339. >Pieiiiądzami* Zaw. 
54. Rog. 211, nO 428. zwr. 2. 
»Pinia^dzan;i* Rozpr. Xii. 52. Zb. 
XV, 88. II Pieniądz zbiorowo = 
j)ioniądze: >Finiądz oboje, ona 
z Rartkiem, zarobili* Pozn. VI, 
5 i. II » Dostać co po [)iniądzach« 
= tanio Cinc. II. Zdr. Pioniji- 
dzck: >Pi(»niadzków< Rog. 149, 
n0287,zwr. 5. >Pienia,(Jzki* Kotrz. 
76. Pieniążek: > Pieniążki* Rog. 



90 



Pieniądzki — Pierdolić 



150, n*^ 290, zwr. 4. .Pieniąż- 
kami* ib. zwr. 3. > Pieniążki* 
Wrześ. T. 45. || .Pieniążek na 
oku... zażegnają też znawcy* Święt. 
622. 

Pieniądzki p. Pieniądz. 

P i e n i e k = ul: >Siedmdzicsiąt pień- 
ków pscól« Zb.YIlT, 299. .1 pscół 
etery pieńki* Krak. II, 507. || 
• Pieniek = kula strzelna stoż- 
kowa* (nie podano skąd). 

P i e n i (» s t w o: >Pionesztwo = pie- 
niądze ooli.« Hilf. 175. .Pjeniit- 
stwó = [)ieniądze, za-^ób pienię- 
dzy* Ram. 136. 

P i e n i ę ż n i k j). P i e n i ę ż u k. 

Pieniężny: » A kiedyś ty pan [)ie- 
iiiężny* Zb. II, 70^ 

Pieniężuk: .Bażanowiec })ieniężuk 
= tojeść (Lysymachia nummula- 
ris)* Przem. 235. >Pieniężnik łą- 
czny lef^zy wrzody etc* Wisła 
Vni, 141. 

Pieniki: »lm. = rufy, kozły, j)a- 
sznie dla owiec* O. 

P i e n i u s z e k : » I Isiadła sobie na pie- 
niuszku* Kozł. 305. 

Pientro: »Dwa zapola czyli .za- 
sieki* po obu stronach boi.ska, 
wyłożone chróstem lub żerdziami, 
co nazvwają 'pientrem'* Zb. XIV, 
153 

Pień: »VV pień przeklina Jadam 
swoj^* Zb. II, 236. II .Poeoście 
mnie dali za tikie^ro pienia V* 
Wisła VIII, 221. 

Pieńka = .pliszka. Matacilla* 
Wrze.ś. 16. Toż Spr.V. 391 żółla 
i biała (M.ilava, M. alba). || Pień- 
ka = Włókno konopiane* Petr. 

P i e ń k o w (» = » opłata , którą się 
j)łaci jrajowemu od drzewa zrąba- 
ne«r(>< Pr. fil. IV, 231. Toż *Pr. 
fil. V, 831. 

Piepierzica = .kurka w^odna* 
Ililł. 175. 

P i e p r z u i k = . rodzaj piernika tylko 
pieprznego* Petr. 



Pieprzowe ziele: Wisła VIII, 
812. 

Pieprzuchy a. Wie[)rzuchy = 
. porzeczka czarna (Ribes nigrum)* 
Pleszcz. 128. 

Pieprzyć się = >coire* Pr. fil. 
IV, 231. 

Pieraczka: . Pjerdczka = praczka < 
Ram. 136. 

Pierad: .Pierałam ja chusty na cię* 
Maz. I, 287. .Moja dziewcyno 
pierajze jom cęści-* Zb. XII, 137. 
.Pierają w nocy pieluchy* Święt. 
473. 

Pieralka = .praczka* Hilf. 175. 

P i e r c e ć (o płynach) = . burzyć się, 
tryskać* Święt. 709. 

Pierchać = . pierzchać, konie mi 
sie spiercbały* Spr. V, 391. 

Piercionek p. Pierścionek. 

P i e r d p. P i a r d. 

Pierdek a. Pierdka = * małe 
dziecko, malec* Pr. fil. V, 831. 

Pierdel: .Pytała sie kropicha (mysz) 
pierdela (psa)* Święt. 657. 

P i e r d e 1 o w y . Dziesiąci hłopó>v cią- 
gną drzewo na pierdelową górę = 
10 palców u ręki {)0cią*rają spo- 
dnie do góry* Zb. I, 121. 

Pierdka p. Pierdek. 

Pierdków: .Dziesięciu bracisków 
ciągnie bróg na pierdków* Zb. X, 
136. For. Pierdoń. 

Pierdnąć: .A óna kichła, pierd- 
nęła, a do mnie się uśmiechnęła* 
Łęcz. 153. 

Pierdolić = . pleść głupstwa, mó- 
wić od rzeczy, zmyślać; dźwigać 
ciężary z trudnością; mieć stosu- 
nek z kobietą. Święt. 709. .On 
nigdy nie mówi, a 'pierdoli' (jak 
w Poznańskim mawiają)* Wisła 
V^I, 875. Por. Komedja o W^iwrzku 
z r. 1612, Ajj V.: .proszę o ma- 
luczkie z Waścią pierdolenie* = 
rozmowę; »a potem rozpierdolisz 
o tym twoim synie* ib. Aj r. = 
opowiesz. II .Wędrujący nóżki 



Pierdołka — Pierso 



91 



bolą. Ożenić się lo pierdolą* Zb. 
K 117. 

Pierdołka = »u'ęgałka, (cruszka 
polna* Spr. V, 140. 

Pierdoły: » Chłopi te przebierania 
kobiet w ostatki i popielcowi^ za- 
bawę zowią pogardliwie: 'babskie 
pierdoły'* Pozn. I, 127. || .Pir- 
doły = plotki* Piątk. »W pier- 
dołach chodzić = w obmowie 
chodzić, być objadanym* Pr. fil. 
V, 831. |[ .Pierdoła = bajnrz. 
licliy robotnik* Święl. 709. 

Pierdoła [>. Pierdoły. 

Pierdołka = > licha robota; sto- 
sunek z kobietą* Święt. 7(>9. 

P i o r d o ń : »• Dziesiąci u ciiłopów cią- 
gnie wór na pierdąń w grań = 
palce u r.ik przv wdziewania spo- 
dni* Zb. 'vii, 87. Por. Pierd- 
k ó w. P i e r d e I o w y. 

Pierd zi gr yczk a >a. Piord zi- 
mą czka = f?tworz(Mue niedo- 
łężne, ślamazarne, niedołesia* Pr. 
fil. V, 831. 

P i e r d z i m ą c z k a p. P i o r d z i ;i r y- 
czk a. 

Pi e rdz i och a p. Dziad. 

P i e r e k i ń c z y k p. P e r e k i ii c z y k. 

P i e r e - w t e r e = > od cza-u do cza- 
su, zrzadka, czadem nibyto, kie- 
dyś- ni(^kiedyś np. ón la tylko 
piere-włere kieli>e -ek wypije* 
Krak. IV, 310. »Ale dziad pire 
wtere (od czasu do cza^^u) hlip 
z garka (hlipnął)* Krak. IV, 77. 
»Pire-wlere = kiedy niekiedy- 
Pr. fil. V, 832. >Mój' latusinek... 
polecieli do księdza i piere wtere 
wsyćkjo opedzieli* Krak. III, ńl. 
Por. Terę f e r e. 

Piernastka = »p;rM\viaslka, kro- 
wa przv piórwszem cieleciiK Bib. 
Warsz i 860, LXXX, 628. Toż Kuj. 
II, 274. Por. Pierwiastka. 

Piernaty = »po ^ciel w<zelka (po- 
gardliwie)* Zb. I, 21. 

Piernąd: »Piernuł« Hozi>r. IX, 306. 



P i e r n i k a r n i a = » podex * Pr. fil- 
V, 831. 

Piernik: »Nalkał jy pełne gebe pir- 
ników i syra* Ghełch. I, 57. || 
>Pj rznik = })iernik* Ilam. 136. 
»Pjerzniczk = pierniczek* Ram. 
136. II » Piernik i wąchać = sie- 
dzieć w miejscu uslepowem* Pr. 
fil. V, 831. 

Piróg = cia.sto: » Posłała mu bułkę 
piroga (= ciasta) Zb. XII, 33. || 
Potrawa z ciasla: >Pin)gów me 
jemy* Glin. IV, 214. »Pieczcie 
nam i)irogi* Lub. I. 128. » Pie- 
róg z kapusty* Zb. VIII, 263 
» Dziewięć pierogów ze serem* 
Swiot.53. > Pierog = piróg- Czark. 

• Będziemy jedli pirogi* Was. 111. 
II »Chleb żytni, podługowaly, zwa- 
ny piróg* Chełm. I, 115: ib. 143. 

• Dobre lato, daj nam lianie pie- 
róg za to* ib. I, 121. Zdr. •Pie- 
rożki* Zb. III, 121. .pierożki* 
.Lub. II, 21. vPirożki* Lub. I, 
308. 

Pie ro n p. FM o ru n. 

P i e r o ń s k i p. P i e r u ń .s k i. 

Piersi p. Pierś. 

P i e r s i (• z k i : * Dasz mi te piersiczki 
białe jako mleczki* Kolb. 9. 

Piersi ej szy p. Pierwszy. 

P i e r s i o p ł a w k a ==: » Seeju ngfer * 
Mrong. 685. 

Piersiowy: -Prócz tyi-h dwocłi wa- 
łów, jest jeszcze trzeci, piersio- 
wym lub brzusznym nazwany, wy- 
żej niż wał. na który -ię zwija 
zrobione już jjfótno, um!e<z<'Zony, 
przy którym też piersiami się 
o niego opierając siedzi tkacz* 
Lub. I, 320. >Pir-()wy = [)ier- 
siowy< llam. 134. 

P i e r s 11 i k = > 1 , |)ó]gę<ek 2, część 
śli na piersi konia spoczywająca 
= napierśnik* Pobł. 64. »Pir.>nik 
= 1. część uprzęży, rzcmi(M'i na- 
pierśny 2, póigęM'k« llam. 13 1. 

IMerso = »po raz pierwszy, np. 



92 



Pierslrzanecek — Pierścień 



Pi 

Pi 
Pi 
Pi 

Pi 



Pi 
Pi 



Pi 



piorso widzę, [)ierso ^^łysę, czyli 
widzfs słv>zc po raz pierwszy* 
Pr. fil. IV, 856. 

erslrzanec(^k, Pierslrzanek 
p. IMorścionek. 

erstrzeń p. Pierścień. 

(» r > ł r z o 11 e k p. Pierścionek. 

ersz: > Na piersz = najsamprzód, 
nnj[)ierwej« Tsł. z Litwy. 

er.ś: »Pirs = pierś, sutka ko- 
bieca* Ram. 134. || » Pierś = 
cz(^>ć krokwi, wychodząca za belkę 
pod okapem < J. Łoś. || > Piersi 
= gruba czoś(- belki, spoczywa- 
jąca na ścianie* Spi*. IV, 367. || 
»'Pier>i' deski = wjzki brzeg de- 
ski: oprzyj de-zcke piersiami* Pr. 
fil. W 831. 

er ścianek p. Pierścionek. 

e r ś c i e n i e c = » pierścień « Pr. 
fil. V. 831. Kai. 131. Kieł. 1127. 
Pozn. IV, 7. Zb. VI, 108. Lip. 20. 
»Piprścieńca< (2 p[). 1. poj.)- Kolb. 
2"J2. Kozł. 32. ^Pi(M\<^cieńceni« 
(() [)p 1. poj.). Wójc. I, 243. Kętrz. 
4-3. >Pi(MŚci(Mue« (1. mn.) Wójc. 
I, 80; ib. II K Pr. fil. IV, 856. 
Kolb. 29. Lip. 92. Zb. U, 78. 
Wa^. 187. .Piestr żeniec c Zb. IV, 
210. Fed. I, 51. »Pirslrz(Mica (= 
[)ierś{ienia)- Pozn. IV, 60. »WPie- 
slrzpiie-u< (nazwa miejscowości) 
Ki('l. I 3. >I)wa piesi rzeiice« 
Pozn. II, 285, »Zdyjon U' białe 
pirz( iciice* Wisła II. 132. Por. 
P i er ś c i e ń. 

erścMMiik = pierścionek: >Na- 
\\ie>zahiś koralików i na palcach 
picrM-icników< Zb. VIII. 82. 

e rśc i c fi: »( )na (dzieweczka) pier- 
ścici'i nic chciała^ Il(.«jr. 62, n" 
113. zwr. 3. >A [)iiM'ścicnie (da- 
hini) na dzwony ib. 7(). n" 134, 
zwr. 12. II »W kt><ie jesl kosi- 
sko, kulka, kiin i pierścień* Zb. 
VIII. 261. . IVał ik()<a właściwa) 
zakłada sic jccjnym koiHM^m za- 
irięlyni, pręcikirm. w pier.<cii4i« 



Was. 57. » Tylna część kosy, 
zwana pięta, je^t żelaznym pier- 
ścieniem i klinem połączona z ko- 
si^kiem* Lnb. I, 84. »Kosa: skła- 
da się z kosy czyli samego osti za, 
pie^trzenia (pierścienia), który ją 
utrzymuje na kosisku, ł. j. trzo- 
nie* Zb. X, 208. »Piestrzeń: 
obręcz żelazna, przytrzymująca 
kosę do kosiska* Rozpr. X, 294. 
II Gra w [lierścień: » Proszę u lego 
pierścienia złotego* Wisła III, 64. 
Zb. XIII, 79. II Formy: »Pier- 
ściun* Zb. XIII, 79. »0 pierściu- 
nie« Zb. XIII, 79. >Pierstrzeń« 
Kolb. 303. >Pierśczyniem« Hnd. 
168. ^ Pierzcień « Kofb. 236. Krak. 
IV, 79. Rad. I, 183. Rad. 11,61. 
Pozn. IV, 231 . > Ja sie słane pierz- 
cieniem* Zl). V, 255. »Pieszczeń« 
Spr. IV, 327. Roz[)r. XVII, 52. 
»Pieszczeń* Cisz. 121; ib. 253. 
267. »S pieszczeniem* Cisz. 125. 
> Pieszczeniem* ib. 282. »Pie- 
szczyń* 1 1 ud. 172. »W moim j)ie- 
szczYniu* ib. 172. > Piesi i-zeń* 
Hozpr. X, 294. Zb. I, 21. Zb. V, 
257. Zb. XIL 220. Spr. V, 391. 
Pr. fil. V, 832. Opól. 39. Wrześ. 
16. Hozpr. III, 374. Fed. 183; 
ib. j05. Tvg. ii. 1, XIV, 126. 
Parcz. Hog.' 33, n^ 60; ib. 48, 
n^ 85: ib. 73, n^ 131; 105, n^ 
194; 131, n'» 250; 142, n^ 273; 
146, no 281 (trzy razy); 146, 
n°2s2. lieslrzenia* (2 pp. I. poj.) 
Zb. X, 208. Rog. 74, n^ 132. 
»P:e^ł rżenie* (4 pp. 1. m«.) Rog. 
72. n<' 129. P. je>zcze: Rog. 132, 
n" 251. .Pic>trzeń* Cisz. 282. 
».Ic.<cc więci piestrzeni* Zb. Vn, 
9. > Piesi rzyń* Zb. XI, 80. Mil. 
»Pieslrzynim« (6 pp. 1 poj.) W^i- 
sła Viii. 276. >Pieslrzynie* (4 pp. 
1. mn.) Zb. XI, 72. »Pieścień« 
Kuj. I, 133. Zl). XV, 113. Cisz. 
192; ib. 251). »Picicienie« (l.mn.) 
Święl. 85. »Pieścień* Kuj. I, 120. 



Pierścionek 



93 



»Piejstrzeń« Pozn. IV, 224. >Pie- 
strzęj* Zb. VII, 9. .Piestrzej* Zb. 
VII, 7. .Pierztrzdj* Zb. Vn, 16. 

• PirszczeiM Hilf. 175. »Pirzcoń« 
Ran). 134. »PirzcierM (Ihołch. I, 
18; ib. 281. .PrześcioiW Pr. fil. 
IV, 238 Por. Pierścioniec, 
P i e r ś e i e n i k , P i c? r ś o i o n e k, 
Pierś ci u II i ca. 

Pierścionek: >Nie kupuj uii pier- 
ciunku< Lip. 138 i t. d. [). niżej, 
gdzie podane formy. || (Przy żar- 
nach) »do ściany wbitą jest ko- 
łatajka, czyli suka drewniana: 
w niej jest żarnówka (miolaki, na 
której dolnym końcu (służącym 
do obracania kamienia) jest góźdź 
żelazny i pierścionek* Lub. I, 85. 
II »Pier.>Lionek = olwór zewnęlrz- 
ny kiszki odchodowej* Pr. fil. IV, 
856. » Śniło się Janiczkowi dzi- 
wacznie. Jakby miaJ swój pier- 
ścionek opa<-zni(i« P^o«r. 71, n^l28, 
zwr. 3. II » Pierścionki = zarę- 
czyny* Hib. Warsz. 1860, XLVIII, 
628. » Pierścionki = zrękowiny* 
Wisła VI, 79. >Zmówiny, zdawi- 
ny, pierścijnki* Pi»zu. III, 166. 

• Zaręczyny, rękowiny... na Kuja- 
wach 'zdawiny, [liorściunki i pior- 
ścianki'* Zb.' I, 95. Kuj. I, 280. 
Kuj. II. 274. » Kupił heli ryb 
na pieścionki (zaręczyny) Kuj. I, 
138. »Pojajuż z jednein (chłop- 
cem) mam pieścionki < it. j. za- 
ręczona jestem ) Kuj. I, 1 ;)H. > Pier- 
ścionki czyli zarcczyny« Łęcz. 45. 
» Pieścionki = zaręczyny < Łęcz. 
56. II »(ira w pierścionek « Zl). II, 
33. Wisła V, 24. || Formv: »Pier- 
cionka« (2 pp. 1. poj.i Lip. 138. 
» Pierstraonek « Pozn. VI, 51 . > Pi<'r- 
slrzanek« Hojr. 177. n** 358. zwr. 
2 (2 razy). >Pierscianek* Kuj. I, 
151. »Pierścianek« IMc.^^zcz. 30. 
Pr. fil. IV, 231. .Pier.śrianki< (1. 
mn.) Zb. I, 95. Kuj. I, 296. 
>Pierzcianek« Kuj. II, 285, n^ 67. 



»Pierzcionek« Rozpr. X, 241. 
>Pierzciónki« (1. mn.) Pozn. IV, 
105. >Pierztrzanek* Zb. VII, 16. 
»Pierztrząnek« Zb. VII. 12. »Pie- 
strząnek* Zb. V, 209. Zb.VlI, 12. 
>Pieslrzanekc Pr. fil. IV, 231: ib. 
V, 832. Parcz. Kog. 57, n^ 107: 
165. no 327: 178, n« 363; 260, 
n^ 537. »Piestrzanka« (2 pp. 1. 
poj.). Kog. 86, n« 150: 184, n« 
375. >Pie<lrzonek« Kozpr.III, 374. 
Kozpr. IX, 176. Rozpr. IX, 189. 
Spr.V, 391. Wisła II, 18. Pr. fil. 
IV, 231. ib. V, 832. Zb. I, 31. 
Zb. IV, 192. Zb.V, 259. Zb. XL 
100. Cisz. 296. Opól. 39. Wrze.ś. 
16. >Pie';trzonka« (2 pp. I. poj.) 
Zb. IV, 210. Zb. XV. 38. Kai. L 
128. Kieł. I, 126. »Piestrzonkię* 
(6 pp. I. poj) Rozpr. IX, 272. 
»Pieslrzonki« (1. mn.) Zb. XV, 18. 
Pozn. II, 276. »Piestrzonków« 
(2 pp. I. mn.) Zb. V, 259. Pozn. 
I, 225. »Pie.^trzónek* Pr. fil. IV, 
231. Krak. IL 179, n" 355. b. 
>Z piestrzónkiein* Pozn. IV, 159. 
»Pieslrzunki« Pozn. I, 67. »Pie- 
szczonek* Pr. łil. III, 306. Cisz. 
267. »Picscianek< Kuj. I, 130. 
.Pieścianek* Pr. fil. IV, 231. Kuj. 
I. 120: ii). 133. DU. >Pieścio- 
nek* Zb. XV, 90. .Pieścionki* 
(i. nni.) Kuj. I, 13S (2 razy). Lecz. 
5(i. >Pirzcionka< (2 [)p. 1. [)0J.) 
Chełcli. 1. 20. »Przyściauek, pirz- 
ciunek. pirścianck = pierścionek < 
Mii. II Zdiobuiaie: .Piciścione- 
cek«v Pozn. IV, J 30. >l'ier-lrza- 
necek* Pi-. fil. V, 8.">1. >Pi(M"śrzo- 
nccek« llud. 187. > Pierzcionccek* 
llozpr. VIII, 124. »Pierzcionccka« 
2 pp. 1. poj.) Pozn. IV, 241. »Pie- 
slrzonccz(k< Rozpr. III, 374. Zb. 
X, 261, n*^ 74, zwr. 5. >Pie>lrzo- 
nccek- Kai. I, 128. Rozpr. IX, 
177. Zb. XI!, 137. Pr. łil.V. 832. 



► Pie-h-zon«'cka< 



pp. 



poj.i 



Kici. 1, 147. >ZJ.olym pic^lrzone- 



9i 



Pierścionocek — Pierwoświecio 



ckiein* Zb. IV, 243. »Piestrzo- 
nocki* (I. mn.) Kai. I, 116. »Pie- 
strziinecek z ockiern* Wisła VIII, 
219. >Piośoioneczkirm« (6 pp. 1. 
poj.) Kuj. I, 138. II >Pierś(ionii- 
szck zdr. od piorścionek* Pr. fil. 
V, 831. Por. PicM-ścioń. 

Pierś cionecek, Pierścionu- 
szek, Pierśczo nocek p. Pier- 
ścionek. 

Pierściun, Pierśczyn p. Pier- 
ścień. 

Pierścinnica: » Gadu-gadu-gadii- 
lica, jest tn moja pierścinnica, 
radaby ja wiedziała, o [)ierściLmie 
gadała, wy-wy- wywijaj, złoty j)ier- 
ścinn oddaw-aj* (gra w <radulicę 
czyli w pierścień) Zb. XUI, 79. 
Por. Pierścień. 

Piernn p. Piorun. 

Pieronek = > miodunka. anchu.«?a< 
Pawł. 

P i e r o ń s k i : » używa się głównie 
w zwrocie: '[)ierońska robola' = 
przeklęła robota < Zb. I, i 8. Toż 
Udz. »Pieroń>ka!< = przekleń- 
stwo < Dyg. 

Pierun ki p. Piorun ki. 

Pierw = wpierw, pierwej: »Jak 
pierw, tak i teruz i)y<la prawd/iwą 
królowjjK Kozf. 304. > Idźcie wy 
pirw* Zb. \\\\, 310. >Ty [urw 
wliź« (iliełcb. II. 41. ^Musis mi 
piyrw dać tyn kij< Zb. XI, 107. 

• Siedziała jesce pirw nieb w ła- 
wce< Wisła VIII, 790. »Musis 
j)ierw bez parę fiukać, niźli się 
pan z tobą ozyni* Zl). VIII, 317. 

Pierwej = w [irzód : » N ie p uszczę 
ja (riebie j)ierwej, póki mi nie 
przysiężesz* Cboc. lik »Pier- 
wi(»j« Narbut: Dzieje Nar. Lit. I, 
4 53. Bar. 84, n" f>. Petr. » Pier- 
wej, picrwój = dawniej* Wisła 
III, 88. .Pierwoj* Zb. VI, 11,'). 

• Pierwój* Maz. II, 42. »Pirwa = 
pierwej* Pr. fil. Ml, 30(). »Pir- 
wój« (lliełcb. II, 99. >Pirwu = 



wpierw* Pr. fd. III, 311. »Pirwuj« 
Ghełcb. I, 90. »Pirvy = pierwej* 
Ram. 134. »W6jt skocvł nśjpior- 
wi* Zb. V, 211. 

P i e r w e j s z y = dawniejszy: » W pier- 
wej secli casacb ceściej chłiiopa 
uobacl}ł w cliuodakacb, jak w biió- 
tacb* Rozpr. VIII, 12<> 

P i e r w i a n e k = > pierwioj^nek « O. 

P i e r w i jj s t k a = » krowia raz pierw- 
szy zacielona, z })ierw.szem cielę- 
ciem: kobieta w- pierwszej ciiiży, 
przy pierwszym połogu* Pr. fd. 
IV. 856. » Pierwiastka = krowa 
z pierw>zem cielęciem* list. z Li- 
twy. >Pierwiosłka = krowa po 
pierwszem ocieleniu* Swięt. 709. 
Toż ib. 635 Arcb. 1, 432. Por. 
>P i e r n a s t k a, P i e r z n i a s tka. 

Pierwiastkowanie: » Na Rusi 
kiedy się pierwsze dziecię urodzi, 
cliodzą po w^<i odbierając podarki 
od innycli jako to: jaja, drób, co 
pierwiastkowaniem zowia* Krak. 
in, 149, UW. 1. 

Pierwiej \). Pierwej. 

P i e r w i n a ]). P i v r w s z y n a. 

P i e r w i o s n k a = * pierw iosnek « 
Linde. 

Pierwiotek p. Pi er wołek. 

P i e rwo c z a > : » Pi rwocas : powiedź- 
cie mi pir\V(jca<u , kie sie mam 
stawić* Spr. V, 391. 

P i e r w i) < n y » a. P i e r w ospy == 
pora [)ierwszego snu< Roczn. 227. 
vPierwospy = początek nocy, czas 
pomiędzy wieczorem a północą, 
pierwsze godziny snu* Pr. fil. IV, 
85r). II »Pierwospy = pierwszy 
sen, s(»n zaraz [)o udaniu się na 
spoczMiek z wieczora* Pr. fil. V, 
831. ' 

Pierwospy p Pierwosny. 

P i e r ww) ś w i e c i e : » Od pierwoświe- 
cia, z pierwoświecia = od po- 
czątku świata* Pr. fil. IV, 277. 
»Z pirwoświecia = na (od) po- 
czątku świata* Pr. fil. V, 832. 



Pierwotek — Pierzchnice 



95 



Pierwotek: »Pirvvolek = początek 
odnośnie do czasu, np. tośmy zro- 
bili na samym pierwotkn , albo 
przed pirwolkiem, ja In przysed 
na pirwotku* Spr. V, 391. »Z pier- 
wotkn = z początku* Kam. 30. 
Toż ib. 33, 34, 54 et passim. 
>Z pierwolka = z piorwoświatu* 
Lub. II, 209. »W pierwiolku ad- 
wentu* Zb. VI, 181. »Na pier- 
wotkn* Kam. 34. 

Pierwotny = zap. pierwszy, gtó- 
wny: » Daleko w llalandyi miał 
ten [)ierwotnv herśt swój pałac* 
Zk VII, 50 ' 

Pierwój p. Pierwej. 

Pierwszy: »A jak sio mos mężu 
pirjizy!* Kozł. 36. » Pieszy = 
pierwszy* Rozpr. IX, 122. »Do 
chtóryj żony ma się i)ójść. czy 
do ty pirszyj, czy do ty drugij?* 
Kuj. I. 123. II »A pijze, Kasin, 
pidrsej;o Do swego Jasia miłego* 
Zaw. 94. > Wszak to nie jest pier- 
szy* (t j. raz) Rog. 52, n^ 95, 
zwr. 6. »0n tu o Dziduciiowej 
gada: taże ona pierszem i to chło- 
paka miała* (= po raz pierwszy) 
Kam. 144. »Dziduchowa pierszóm, 
a jnże chłopaka ma, a ty czwar- 
łem i to dziewkę* ib. Por. ib. 142. 
♦ Padło na nią, że się zawiła pierw- 
szym Józelkien), po tym drugim, 
aże i trzecim chłopakiem* ib. 
173. II Pierwszy = następny, naj- 
bliższy: »Na pjirszi póniedzołk* 
Hilf. 141. II »Pierwsze = po 
pierwsze, naj[)rz(')d« INł. z Litwy. 
> Pierwsze słyszę « = po raz pierw- 
szy: Bliziiiski: »Pan Damazy*. || 
Pierwszy = dostojniejszy: »Ja 
jezdem jego żona, to ja pirsza 
siostry* Wisła IX, 104. » Pan Róg 
jes pirszy, jak wszystko* Pozn.Vl, 
138. II »Piersy = pierworodny 
(syn) Was. 245. || Najpierwszy 
= najlepszy: »I)ali ónym pustel- 
nikom śniadanie jak najpir.^ze* 



Kuj. I, 154. II >Rozpoczynają tu 
niekiedy, acz rzadko zabawę tań- 
cem we-elnym polskim, który zo- 
wią pierwszym (może pieszym) 
tańcem* Krak. II, 46. || >()d 
comparat. adj. i)iersy tworzy gwara 
brzezińska nowy comparat. pier- 
siejsy* Rozpr. VIII, 211. 

Pierwszy na: » Czy to mnie pier- 
szynal* Ust. z Litwy. »Pirsyna = 
pierwszyna, pierwszy laz, począ- 
tek* Sand. 264. >Piersy]ia a. pier- 
wina = raz pierwszy np. abo 
mnie to piersyna jechać do War- 
siawy* Pr. fil. IV, 856, >Pirsizna 
= pierwszy raz* Zb. VIII, 253. 

Pierwszyzna p. Pi c r w szyn a. 

Piór wuj p. Pierwej. 

Pierw u k p. Pierwej. 

Pierwy = pierw.^zy: » Siejmy jęc- 
miej społu, któ pierwi raz zarżnie, 
łó se sic ko zeznie* Zb. V, 247. 
»Te (dzieci) pacierz zapomniały, 
bo nauki nie mi;iły od macochy 
beda^ce(j), o działki nic dbnjące(j). 
Z tą pierwą (t. j. matką) tak 
umiały, bo i(oj) w życiu niawiałv* 
Kieł. ii, 144. ' 

Pierwy k p. Pierwej. 

Pierzacz: » Pierząc =: ż\d, skupu- 
j.-icy piórze* Roz[)r. XXVI, 391. 

P i o r z a j a p. Pierzeja. 

P i e r z a n k a = » >krzydło gęsie, sln- 
żMce jako wycieraczka* Wisła III, 
88. Por. Skrzy diak. 

Pierza ty = pierzasty Zb. I, 7. 
>Frzy koko>ce jarzęl)iałćj podska- 
kuje kup pierzaty* Maz. II, 185. 

Pierz eh =^ > łupież w głowie* Pobł. 
64. »Pjerz(h = łupież w gło- 
wie* Ram. 136. 

Pierzchliwy: > Pierzchliwą mam 
zonę, nilkomu nie duje spokoju 
= (niespokojną mam żonę)* Zb. 
II, 236. » Pierzchliwy = skłonny. 
'Mój m:iz pierzchliwy do klęcia'* 
Spr. iv; 338. 

Pierzcłinicc 1. m. »podwł()sno di- 



96 



Piei-zcianek — Pies 



chen pilaris) = wysypka osiada- 
jąca w cebulce włosa « O. Pobł. 

Pierzcianek p. Pierścionek. 

Pierzcie li p. Pierścień. 

Pierzcionecek, Pierz cionek, 
Pi erzłrzanek, Pierztrzanek 
p. Pierścionek. 

Pierze: »Pirze« Sand. 267. »ljna... 
wlazła do becki do pidrzy« Zb. V, 
258. >Żona porwała kwartę pie- 
rzy i udźwigała sie< Zb. VII, 24. 
>Potyrn wsadził ją (babę) w wo- 
rek pierzy* Zb. VHI, 300. »Stoi 
dwie becki: jedna ze smoło, druga 
z pirzainy* Ghełch. I. 89. || Pie- 
rze = pióra: » Służyli jej słudzy 
wszyscy pod pierzami (a. piora- 
iny)* Zb. Vf, 101, t. j. ubrani 
w {)ióra. II >Pud pierzem szczwac' 
= j)i)lować z ptakiem drapież- 
nym* Prz. ludu Vi, 126. 

Pierzeja: » Pierzeja = ulica* Pr. 
fil. IV, 231. Rozpr. XVli, 83. 
»l)ziś nui ono (miasto Sambor) 
4 dzielnico (po dawnemu pierzeje)* 
Przem. 6. || > Pierzeja a. Pierzaja 
= kołek na pasie skórzanym, na 
którym się wiesza rozmaita odzież 
w mieszkań iacb górali tatrzań- 
skich^ O. 

P i (» r z g a : » Perzga = nienenl)rot * 
Mrong. 171. »'Perha' = zasklep 
pszczół, \v'n\z, >k()rzyk, pierzga, 
uiicznik, przedmieście, grube, dzie- 
nio kolo dziur ulowych, smoła, 
która, pszczoły zatykają szpary 
ulów< O. pod wyrazem 'Za>klep\ 
II »Perba = pyłek kwiatowy, 
w komórkach [)lastrowych na sucho 
utrzymy\vany< Koczn. 223. 

P i e r z u i a s t k a = » jałówka przy 
pici wszem cicięciu* Kam. 101. 
por. Pierw i as t k a. 

P i c r z n i c z c k p. P i c r n i k. 

1* i e r z n i «• z k o w y : » 1 *|(M'zniczkówy 
= picrniczkowy* Kam. 136. 

l^i e rzn i k p. Pi (im i k. 



Pierzny: »Pierzny mech = puch« 
Święt. 703. 

Pi^rzówka p. Perzówka. 

Pierzyć się: »Na święty Jerzy, 
Trawa się pierzy* Star. przysł. 44. 

Pierz yneczka p. Pierzyna. 

Pierzyn ka = > podkładka pod cho- 
mąto* Hoff 71. 

Pierz ysty: >IJ sokoła ogon pierzy- 
sty* Maz. III, 241. 

Pies: Formy: » Stworzył Pan Bóg 
piesa* Wisła IV, 74 (z bajki dzie- 
cinnej). 3 pp. 1. p. Psowi: Zb. XV, 
41. Święt. 339; ib. 439. Psu: 
Kam. 66. »F\si obok Psy: tjhuo- 
dzieła sierotka [)o w.si, liobsiadły 
jo dwa psi* Rozpr. VIII, 131; ib. 
166; ib. IX, 182. Kuj. II, 67. 
Lub. I, 110. Zb.VIII, 286 (wszę- 
dzie tu rymuje z 'wsi'). » Chodziła 
sierolecka do wsi, Spotkało ją 
dwóch psi* Zb. IV, 92. > Porwać 
wilczek barana, a owieczkę psi, 
psi, psie Wisła IX, 134. Toż Kuj. 
II, 63. Formę »psi* p. jeszcze: 
Kolb. 362. Kieł; II, 145. Krak. I, 
264. Łęcz. 137. Maz. III, 267. 
Świeł. 669, 676, 680. Wisła II, 
312' Zb. VII, 101; ib. VIIL 69; 
ib. 286. 4 pp. 1. mn. »Wzion zara 
trzech psów* C.hełch. I, 87. Zdr. 
»FMesuś* Rozpr. X, 244. || »Pie3 
brzsdki = pies wściekłv'« Pr. fil. 

IV, 231. II .pies = lis* (t. j. lis 
zwany psem)* Prz. ludu VI, 111. 
II Borowy pies = wilk: » Święty 
Mikołaju, zamknij buórowemupsu... 
pa-cekc* Rozpr. IX, 192. || >Pies 
ziemnv = chomik (cricetus)* 
Hemp.' Toż: Pr. lii. V, 832. Święt. 
580. Zb. XIV, 202; ib. 129. Zb. 

V, 12;'). > Piesek ziemny = cho- 
mik* Zb. XIV, 129. O. p. w. Cho- 
mik. >Pies ziemny = suseł* Zb. 
II, 9. II > Piesek Pana Jezusa = 
czerwiec (owad)* Wisła I, 318. 
II >Przechodza^cy pionowo przez 
otwór w desce (w kobylicy do 



Pie<ecki — Pieski 



97 



strugania i obrabiania drzewa) dre- 
wniany piesek ruchomy wraz 
z przybitym przy dolnej części 
swojej podnóżkiem służą do przy- 
trzymania statków (inaterjału) przy 
obrobieniu* Lub. I, 84. || » W la- 
dzie (do sieczki)... pies, także kij 
węższy* (rysunek) Krak. 1, 164. 
»Wapka a. pies (w skrzynce rzo- 
zalnej) = maleńka deszczułeczka 
przytwierdzona u przodu do grzą- 
dki, co noga na nieni siedzi, co 
sie nogom si)ira na nieni, to przy- 
cynia siu|y« Spr. IV, 834. »Piesk 
( piesek) = rodzaj kołowrotu* Pobł. 
64. II » Furmanek a. piesek że- 
lazny do zakładania bark dla przed- 
nich koni* Zb. IV, 189. || >Huch 
nawoju (w warsztacie tkackim) 
z płótnem tamuje piesek, nawoju 
z nićmi — sucka; są to kawałki 
drewna, zachodzące w zęby kółek* 
Was. 57. II »Pies = płużek 
u skrzypek, do którego przywią- 
zane są strony* Pr. fil. V, 831. 
II » Buksę, okucie osi z drzewa; 
zob. poduski, pieski* Hozpr. X, 
272 (obu łycłi wyrazów niema) 
II »Przypuśnica nie leży wprost 
na płatwi, ale jest jeszcze kawał- 
kiem klocka, zwanego i)ieskiem, 
podparta* (ciesielskie) Krak. I, 
151. II »Tak zwany piesek a. psik 
jest stołkiem samorodnym* Spr. 
IV, 312. » Piesek, psik = mały 
stołeczek o 3 nogach t. zw. samo- 
rodnych, t. j. niewprawionych, ale 
z deską do siedzenia jeden kawał 
drewna stanowiących, używa się 
w szałasie pod puciorę* Spr. V, 
391 II .Piesek a. Pieski = pe- 
wien rodzaj wyszycia zabarwioną 
wełną na ubraniu g<jralskiem, 
w kształcie zepsutej lilji l)url)oii- 
skiej* Spr. V, 391. || >Wszystko 
u ludu, mówiąc o czeni;ś złem 
lubnieprzyjemnem, je>ł: 'klej })ies': 
zły, chudy, twardy i t. d. kiej pies; 

Słownik T. IV. 



szczczeka (dużo gada), pije, łże 
kiej [)ies; wreszcie zimno, głodno, 
gorąco, ciemno, deszcz pada kiej 
pies, a nawet: boli kiej pies. 
O złym jeźdźca mówi .się, że sie- 
dzi kiej pies na płocie* Kuj. II, 
280. II .Wymyślania, podły psie: 
zakamieniały psie I ta pies caro- 
wnica! psie jndasi(^! psie pokole- 
nie, p^i narodzie, pieski gatunku! 
psie zgniły!* Doman. »Klątwy: Ty 
zapowietrzony, wściekły psie!* Pr. 
lii. III, 312. .(lękaj psie ultaju, 
])udę ja do pana!* Was. 180. || 
.A ta druga juz na psa posła, 
bo była carownicą* (zmarniała, 
przepadła) Krak. Iii, 80. || .Psy 
paść = prowadzić życie rozpustne, 
rozvviązłe* Spr. IV, 311. »Psy 
paść = nti-zymywać stosunek 
z obcą kobietą, mając własną żonę* 
Hemi) II >Na psie chodzić = na 
czworakach* Hozpr. XXVI, 391. 
.Człowiek... jak się urodzi, to cho- 
dzi 'na psaclV Święt. 663 (= na 
czworakach), .(iapnąć na piesku 
= stanąć na czworaku* Kopern. 
II Psy w grze: .Te dzieci, któ- 
rych nazwy ptaków Mać odgadnie, 
biegają za nią i nazywają się psy* 
Zh. XIV, 136. .Jedna połowa jest 
{)^aini, druga zająckami* Święt. 
65 1 . Por. Poro w y. Fur m a- 
n e k, Na j) s a c li. Poduszka, 
S u (• k a. Suk a, W a p k a. 

.Tv haja jłiesecka = ty 
Koz].r. XXVI. 370 p. w. 



Piesecki: 
kłamco! 
IJaja. 

Piesek [). 



Pie 



Piesenka p. Pieśń. 
P i e s i o n k a p. Pieśń 
P 
P 

Do kochania dobro. 

hio^kie do kochania 



esk p. Pies. 

oski = psi: .Modre ocki, modre, 

nie- 
Zb. 

VHI. 279. .Pieski duchu!* Kuj. I, 
52. > Piecki ^^itonkii* Doman. (wy- 
myślania >. p. Pi os. 

7 



A ocki 
{)ieskie 



98 



Pieskowaty — Pieśń 



Pieskowaty: »Pieskowata, licha 

ziemia* Lub. I, 71. 
Pieskowy = należący do pieska: 

• Odtąd ludzie żywią się z kotko- 
wej i pieskowej części* Was. 98. 

Piesneczka p. Pieśń. 

Piestrak = > gatunek trufli* Spr. 
IV, 309. Toż: Spr. V, 391. O. 
> Grzyb piestrzak = Tuber ciba- 
rium* Ciesz. 30 p. w. Grzyb. 

• Grzyby... piestrzdki* WisJa VIII, 
360. 

Piestrzak p. Piestrak. 

Piestrzanek, Piestrząnek, Pie- 
strzonecek, Piestrzonek, 
Piestrzunecek, Piestrzu- 
nek p. Pierścionek. 

Piestrzej, Piestrzęj, Piestrzeń, 
Piestrzyń p. Pierścień. 

Piestrzeniec p. Pierścienice. 

Piestunka = » niedorosła dziew- 
czyna, niańcząca małe dzieci* Pr. 
fil. IV, 856. 

Piesuś p. Pies. 

Pieszak = »chJop, który odbywał 
pieszą pańszczyznę, nie 'parowy'* 
Tyg. ii. 1, IX, 50. Por. Parowy. 

Pieszczę ń, Pieszczyń p. Pier- 
ścień. 

Pieszczocha: » Przywiózłbym se 
sochę, to by mi orała; Wezmę se 
piescochę, będzie mi płakała* 
Pleszcz. 213. II »Piescocha = 
nazwa krowy* Wisła VII, 748. 

• Pieściocha = nazwa krowy obła- 
skawionej* Spr. IV, 28. 

Pieszczonek p. Pierścionek. 

Pieszczula= » pieszczocha « Kow. 

P i e s z e k : » Polonez ten jednak, zwa- 
ny tu pieszkiem albo wielkim, ina- 
czej się nieco tańczy, niż w zgro- 
madzeniach szlacheckich* Rad. I, 
179. 

Pieszy: » Bogacz też się niepomału 
zdziwił, że (ubogi kmieć) za jeden 
dzień całe piesze pole mógł wy- 
orać* Zb. III, 99. jj » Jedzą chłopi 
biały groch (pieszy)* Pozn. II, 44. 



II > Pieszy taniec = polonez* Zb. 

I, 89 p. w. Polonez. »Rodzinnemi 
naszemi tańcami są: Polonez, da- 
wniej wielkim, pieszym lub pol- 
skim zwany* Maz. II, 284. 

Pieścianek, Pieścioneczek, 
Pieścionekp Pierścionek. 

Pieścić: » Sę pieszczf ł z rodzycami 
sfnek* Derd. 131. || » Pieścić a. 
ściskać = dusić (o niedźwiedziu)* 
Pr. fil. V, 832. Toż: Prz. luda 
VI, 111. 

Pieścidełeczko: »Jeść mu nago- 
tuję, W rączki ucałuję. Pościelę 
łóżeczko. Jak pieścidełeczko * Wójc. 

II, 1 78. » Uścielę łóżeczko, jak pie- 
ścidełeczko* Oles. 427 (n» 300). 
»Ja swemu Jasiowi pościelę łó- 
zecko, sama się położę jak pieści- 
dełecko* Kieł. I, 112. 

Pieścień p. Pierścień. 

Pieściocha p. Pieszczocha. 

Pieściradło p. Prześcieradło. 

P i e ś 1 a k =: » stary grzyb * Petr. 

Pies ma p. Pieśń. 

Pieśnią = »drąg żelazny do wy- 
rąbywania przerębli w lodzie, czyli 
łom* Osip. » Pieśnią = drąg 
z ostrzem żelaznym, łom* Pr. fil. 
IV, 856. Por. Piśla. 

Pieśnią p. Pieśń. 

P i e ś n i w y : > Pesniwe Ifsty := modli- 
tewnik* Hilf. 176 

Pieśń: »Religijne, nabożne (piosnki) 
zowią pieśniami* Wisła VII, 386. 
» Pieśnią = piosenka* Osip. •Sio- 
stra tę pieśnią śpiewała* Maz. III, 
230. »Śf)iwać święte pieśnie* 
Chełch. II, 11. »Pjesnia= pieśń* 
Hilf. 175. Toż ib. 17. >Jagatka 
ju do kuńca pieśnią wyśpiewała* 
Derd. 85. »Pieśma = pieśń: on 
aby jedne pieśme kościelną umió« 
Pr. fil. V, 832. Ij Zdr. >Piesenka 
= piosenka* Mil. »Piesionka = 
piosenka* Osip. » Piesneczka* Kuj. 
II, 285. Mil. > W Radomskim: świa- 
towe, polne, śpiwanki, piesnecki« 



Pieter — Pięcipaluszki 



99 



Wisła Vir, 386. *Czy to nie umióta 
jakiej innej piesneczki< Kaspr. 80. 
>Pieśniczka = pieśń nabożna* 
Pr. fil. V, 832. >Pieśniczka = 
piosnka* Tyg. ii. 1, Xn, 26. Pr. 
fil. IV, 291. »Już koniec pieśni- 
czki wyśpiewują* Rog. 117, n® 
222, zwr. 9. »Pioska ślonska dhiga 
awonzka* Wisła VII, 368. »Pio- 
slkę śpi^wdj* Święt. 677. 

Pieter p. Piotr. 

Pietoszyć się= kwapić się, śpie- 
szyć się* Kolb. rękop. 

Pietr p. Piotr. 

Pietrasić = > przyrządzać jedze- 
nie* Zb. II, 9. » Pietrasić a. Pi- 
trasić = gotować, przyrządzać 
jedzenie* Pr. fil. IV, 231. »Pie- 
traszyć = kuchmarzyć (licho go- 
tować)* Ust. z Warszawy. 

Pietraszyć p. Pietrasić. 

Pietrek p. Piotr. 

Pietrków: »A Pietrkowemu if chło- 
pcu dałam) pokój malowany* Swięt. 
248. 

Pietrów p. Piotrów. 

Pietrówczany dzień p. Pio t ro- 
wka. 

Pietrucha: >Mniał ten ksiądz sukę 
Pietruche* Chełch. I, 47. Toż ib. 
49. 

Pietruszka: > Kazał mu ksiądz wło- 
żyć pietruski (do rosołu)* Chełch. 
I, 49. >Pjotreszka = pietruszka* 
Ram. 137. || > Przysłała mie pani 
po pietruszkę* (w grze) Zb. XIII, 
81. Toż Zb. X, 250 Por. Pie- 
truziele. 

Pietruziele: »Pietruzieli = pie- 
truszka* Rozpr. XII, 98. >Znasie, 
jak świnia na pietruzielu* Cinc. 
41, n® 927. Por. Pietruszka. 

Piętrz p. Piotr. 

Pietuch = > kogut* Pelr. »Pietuch 
= kogut, samiec kury* Pr. fil. 
IV, 836 p. w. Kur. » Pietuch z prze- 
strachu zapomniał głosu* Wójc. 
KI. I, 182. 



Piewun = > kogut* Petr. 

Pięcioreczko p. Pięcioro. 

Pięcioreńskówka = sztuka 5 zło- 
tych reńskich Kłosy XIX, 339. 

Pięciorgo p. Pięcioro. 

Pięciorka = »cierlica* Pr. fil. IV, 
231. 

Pięciorniczek: » Pięciornicek (bła- 
wat) Wisła VIII, 812. 

Pięciornik: > Pięciornik, korzeń, 
leczy biegunkę, suchoty, ogniste 
oczy i rany* Wisła VIII, 141. 
> Wianki wiją dziewczęta z pię- 
ciorniku* Święt. 113. 

Pięcioro: >A i tyś nie dzicwecka, 
pięcior dzieciom matecka* Łęcz. 
170, nO 284, zwr. 6. •Z pięcio- 
rama dziatek* Rog. 89, n^ 157, 
zwr. 4. »Z pięciorgami dziatek* 
Rog. 88, nO 156, zwr. 7. >Był 
tu pan zastrzał z panią zastrza- 
łową, mieli dziewięcioro narodu. 
Od dziewięciorga, ośmiorgo; od 
ośmiorga, siedmiorgo; od siedmior- 
ga, seściorgo; od seściorga, pię- 
ciorgo; od pięciorga, cworo; od 
cworga, trójgo; od trojga, dwójgo; 
od dwojga, jedno* Zb. III, 52. || 
» Za pomocą suf. -ecko tworzą się 
od tematów: troje, pięcioro — li- 
czebniki : trojecko, pięciorecko* 
Rozpr. X, 246. 

Pięciozłotni p. Pięciozłotny. 

Pięciozłotny: »To się dlatego 
wzięno za nią (t. j. krowę) dwa- 
dzieścia i wośm pięciozłotnych* 
Kam. 112. » Poszło na jarmarku 
lepi jak stery pięciozłotne na 
litkup* ib. »Daj mu pięciozłotne- 
go, złoty i śtćry trojaki* ib. 147. 
»Kiebymi i pięciozłotniego rubla 
dawał za dzień do grabi, to nie 
pójdę* ib. 188. 

Pięciozłótka = pięciozłotówka, 
sztuka monety 5 złotych polskich 
Ust. z Litwy. 

Pięcipaluszki: »Pięcipaluski a. 



100 



Pięć — Pięknie 



pięćpaluski Maiki Bobkiej = na- 
zwa rośliny* Pr. fil. V, 832. 
Pięć: formy: 1 pp. 1. poj. »Pięd dwa- 
dzieścia* = 25 Kuj. II, 280, no 
9. »Pień dwadzieścia zamiast pię'^d 
dwadzieścia* Opól. 39. »Pięczc- 
skich obok pięć czeskich* Opól. 
36. »Pieiiczeskich* Rozpr. IX, 

282. »Pięj centów* Święł. 488.— 
2 pp. 1. poj. »Piaci« Krak. IV, 
294. Pozn. II, 97;^ ib. 239; ib. 
287: ib. 303; ib. III, 54: ib. V, 
145; ib. VI, 54. Kuj. II, 281, 
nO 15; ib. 283, no 52. Rad. II, 
113. Łęcz. 58. » Piąci kapeli* ib. 

59. »Piaci* Zb. I, 8; ib. 122; 
ib. II, 229; ib. XV, 9; ib. 36. 

• Dziesięć braci: piąci siedzą pod 
strzechą* (lisz. I, 344. > Piąci* 
Rud. 200. >Pion(i* Zb. XI, 1*16. 
»PiaV-i* Rozpr. IX, 264. >Pią- 
ciu* Pozn. V, 200. Zb. IV, 97. 
Pr. fil. IV, 855. Kam. 55. »Pięci* 
Zb. I, 136; ib. IV, 85; ib. VII, 
19; ib. 21: ib. XII, 156; ib. 176. 
Wisła Iii, 652. Cinc. 30. Rud. 
147. Hemp. >Pięci kapeli* Kuj. I, 

283. »Pię"ci* Rozpr. Vin, 215; 
ib. XII, 78. »Pie"ci* Rozpr. XII, 

60. »lVci* Rozpr. IX, 353. 
>Pięciuch gruszkuch* = pięciu 
gruszek Pleszcz. 30. — 6 pp. •Pię- 
cia palcy* Zb. VI, 275. > Pięcia 
palcem* Krak. III, 126. •Pięcio- 
ma* Pozn. II, 307. Zb. VII, 50. 
Kam. 175. >Picncicma« Rozpr. 
IX, 353. •Piuncima palicami* 
Wisła Vm, 272.— 7 pp. »Piaci* 
Zb. II, 229. •Pie"ci* Rozpr. XII, 
60. »Na piąciu (t. j. na czwora- 
kach i na głowie)* Kuj. I, 218. 

• W piacich koniach* Rozpr. IX, 
181. 

P i ę ć c z o s k o w y : » Piąńćceskowy « 
Rozpr. IX, 264. 

Pięćdziesiąt: » Pięćdziesiąt mu- 
zykantów* Kuj. I, 185. »Pięjdzie- 
siąt* Święł. 428; ib. 653. »Piej- 



dziesiąt* Zb. VII, 45. »Piąjdzie- 
siąt* Zb. VII, 75. »Piędziesiąlu 
= pięćdziesięciu* Krak. IV, 294. 

Pięćdzieslka: » Pfcdzeslka = 
pięćdzie.siąlka* Ram. 135. 

Pięć paluszki p. Pięć i palu- 
szki. 

Pięćset: >Pięcset* Ust. z Litwy. 
Pieńcet* Rozpr. IX, 353. •Pięć- 
set* ib. •Piejcset* Święt. 358. 

Pięćżyłka = » roślina, niem. We- 
gerich* Krasn. 306. »Pięćżyłki 1. 
mn. = babka, Plantago kaszubs. 
pse języczki* Kk. 13. 

Piędzią p. Piędź. 

Piędź = •stopa (pes), miara* Lub. 
II, 212. »Piądź (piędź, stopa czyli 
miara, 2 pp. piędzi)* Krak. IV, 
294. »Piądź = miara długości; 
stanowi ją odległość, jaką zajmują 
rozstawione na równej powierzchni 
dwa skrajne palce prawej ręki 
u dorosłego mężczyzny* Spr. V, 
391. »Na piądź podkóweczka* 
Krak. II, 391. •Choćby mi się 
leż taki chop trafiuł, coby go pięś 
(piędź, pięść) było, a na pół łokcia 
miał brody, tobym i za takiego 
posła* Krak. IV, 161. •A na pięś 
(piędź) mię, na pięś mię, na pół 
łokcia brody* ib. 162. » Piędzią* 
= piędź Mrong. 705. 

Piega p. Piega. 

Piekło p. Piekło. 

Piegowaty p. Piegowaty. 

Piękne: •Piękne, na piękne = zu- 
pełnie* Rozpr. VIII, 231. >Na 
piękne = zupełnie* Rozpr. XX, 
432. »Na piękne = do czy.sta,^ 
zupełnie* Rozpr. XI, 187. •Uzdro- 
wień ją na piękne* Cisz. 146. 
• PrzeklSn jom na piękne* Zb. XV, 
9. II >Do piękna*: •Sarny "ogry- 
zły krzaki do piękna (całkiem)* 
Rozpr. VIII, 135. 

Piękneńki p. Piękny. 

Pięknie: •Piknie = pięknie* Sor. 
IV, 309; ib. V, 392. Wisła VI, 



Piękniejszej — Piętka 



101 



143. »Pieknie« Rozpr. VIII 198. 
>Pianknie« Was. 214. || > Pięknie 
= całkiem, do szczętu np. *cha- 
lupa pięknie mu zgorzała'* Hozpr. 

III, 374. » Piknie = lego, zupeł- 
nie, np. 'Maciek spid z turni, 
piknie mu łeb ozerwało* Spr. IV, 
309. Toż Spr. V, 392. > Spaliło 
sie (miasto) pięknie* Zb. XV, 35. 
»Idź juz teraz odąmnie, ł)o mią 
piąknie zniscys* Zb. V, 205. •Kla- 
ski ji pięknie wybiyli* ib. 252. 
• Wojtuś o Wiktusi pięknie za- 
bacuje* Rozpr. X, 263. »Wije 
dziewcha wianek nowy pięknie 
rozmarynowy* Kieł. I, 157. 

Piękniejszej = piękniej: »A to 
jeszcze jest piękniejszej, gdy i ki- 
jem bije* Rog. 52, n° 95, zwr. 5. 
•Jeszcze piękniejszdj miłować, gdy 
miesiączek świeci* ib. 139, n^ 266. 

Piękniejszy: »Jak j)rzydę między 
inszy, to zaś drudzy są piękniej- 
szy/ Wisła II, 308. 

Pięknieńce: »Pieknieńee = bar- 
dzo pięknie* Zb. XIV, 33. »Pie- 
kneiice = pięknie* (Idz. 

Piękniuchny p. Piękny. 

Piękno = pięknie: »Wy zawse 
pićkno ch"odzicie < Roz[)r. VIII, 
134. 

Piękność: »Bedzie mu sie na dro- 
dze trafiać, różne widoki: najprzód 
będą drzewa owocowo piękności* 
Cisz. I, 25. 

P i ę k n u s i p. Piękny. 

Piękny: »Piekny* Hozpr. VIII, 198; 
ib. XII, 25. Czark. » Piękną", pie- 
knij, piękne, pięknego, piękne, 
pięknymi, piękne, pikny* Rozpr. 
IX, 282. » Pikny = piękny* Spr. 

IV, 309; ib. V, 392 Udz.' » Pię- 
kny* Zb. V, 250. II Zdr. >Pię- 
knusi<: »Pięknusie kwiatki* Kam. 
133. >Piękniuchny* Wisła III, 
590. »Piekniuchna* Kuj. II. 280, 
n® 10. >Piękneńki*: > Co to było 
za pięknońkie!* Kain. 135. »Pię- 



kuśny*: >"odpedziała piekuśmi* 
(panienka) Zb. VII, 55. 

Pi ękuśny p. Piękny. 

Pięść: » Kobiety... biorą... koszulkę 
z szćrokiemi rękawami, ściągniętą 
u dłoni ('w pięści') paseczkiem* 
Pozn. II, 88. »Pisc = pięść* 
Ram. 135. »Peś= pięść* Rozpr. 
IX, 126. >Pięś* p. Piędź. Por. 
Piąć ha. Pis tyk a. 

Pięta: »Carny "od piat do głowy* 
Zb. VII, 59.' > Włosy... ji do pićn- 
tów dostajały* Cisz. I, 129. || 
» Pięta = część tylna pługa, su- 
nąca się po ziemi* Pr. fil. V, 832. 
II » Tylna część kosy, zwana piętą, 
jest żelaznym pierścieniem i kli- 
nem połączona z kosiskiem* Lub. 
I, 84. 

Pi ę taczek p. Piętak. 

Piętak = » pieniądz (grosz popię- 
tny) Święt. 709. » Piętak, piatak 
= piątak, 5 fenigówc Pr. fil. V, 
832. »Pię"ta"k = pieniądz* Opól. 
7. » Piętaki* Rozpr. IX, 282. »Bo 
mu potrzeba na piętaki* Del. 73. 
Por. jeszcze: Rog. 129, n^ 245; 
ib. 199. n0 409; ib. 212, n^ 429, 
zwr. 4: ib. 252, n0 513, zwr. 8. 
• Sześć piętoków* Rog. 9, n^ 16, 
zwr. 7. II Zdr. »Piętaezek* a. >Pfą- 
taczek«: » Niech ja pia^tacków do 
ciebie nie tracę. Piętacków nie 
łracp, ludzi nie posyłam* Rad. I, 
222! >Pięta\-ki* Rozpr. IX, 294. 
Por. Piątak. 

Piętka = część tylna pługa, su- 
nąca '^ię po ziemi* Pr. fil. V, 832. 
II >Kosa do sieczenia... łączy się 
z ko-^iskiem za pomocą piętki* 
Święt. 12. II »Pięłka na krokwi, 
krokiew zapiętkowana, t. j. zacio- 
sana do karbu na 'płatwi', na 
której się opiera* Spr. IV, 309. 
Toż Spr. V, 392. || » Drzwi wcho- 
dzą u dołu w dołek a. okrągłą 
dziurkę, zwaną piętka, wyrobioną 
dlulem w podwalinie « Chełm. I, 



102 



Piętnastka — Pijaczysko 



74. II > Piętka = przylepka, t. j. 
pierwsza nacięta z bochenka chleba 
kromka, czvli krajanka ze skórką* 
Krak. IV, 316. Toż Zb. I, 52 p. 
w. Ślipka. Pr. fil. IV, 231. Udz. 
Por. jeszcze: Zzek 10. Fed. I, 64. 
II > Piętka = twardy wierzchołek 
dojrzałego kłosa* Krak. IV, 316. 

• Piętka = zarodek ziarna zbożo- 
wego w kłosie* Krak. IV, 283. 

• Teraz (t. j. na św. Wit) w kłosie 
zboża piętka się zawięziije* Maz. 
I, 167. »Piąlka, piątka = ko- 
lanko w zbożu* Pr. fil. IV, 231. 
» Około połowy czerwca formuje 
się już połowa ziarna, tak zwana 
piętka* Z rękopisu od Stradomia 
pod Częstochowa. » Wicie! czy jest 
piętka w życie?* Krak. IV, '283. 

• Święty Wicie! czy jest piętka 
w życie V* Zb. XI, 40. > Piotrze, 
Pawle, Wicie! cy je piijtka w ży- 
cie?* Pr. fil. IV, 231. » Święty 
Wicie, Dużo piętka w życie?* Z rę- 
kopisu od Stradomia pod Często- 
chową. •Na święty Wicie, piętka 
w życie* Fed. II, 362. || •Pięlka: 

• łow. pies goni w piętkę, t. j. po 
śladzie, ale wstecz, za co mu wy- 
pada zaraz w łeb wypalić, bo to 
najgorszy taki* Roczn.22'i. •W pię- 
tkę gonić — o psie, goniącym 
zająca pod trop* Pr. fil. V, 832. 
II •Poczekaj ty chłopku, będziesz 
ci ty mięlki, ino znów na zaciąg 
każą ci na piętki = na [)ięty 
deptać będą byś szedł prędzej* 
Pozn. IV, 270 (Objaśnienie wąt- 
pliwe K.). 

Piętnastka = > płótno, zr(>bione 
z i)asoniok po 15 nici mających* 
Pr. ni. V, 832. 

Piętnasty: >Pjcn;isti« Ram. 135. 

Piętnaście: ^Paliiast = 15*^ Huzpr. 
XII, 45. >Pincnasco« Gon. 43. 

• Pjcnasce* Rani. 135. >Z piolno- 
słunia mu njniccliami pokazał or- 
gane* Dord. 119. 



P i ę t o c h a (od piątku) nazwa krowy 
Święt. 21. Rozpr. X, 245. Wisła 
V, 923. Pr. fil. III, 312. 

Piętro = •strych; na piętro pro- 
wadzi drabina* Tyg. ii. 1, IX, 6. 

• Piętro = strych na stodole do 
nakładania owsa, koniczyny, sia- 
na* Wrześ. 16. Toż Rozpr. X, 
295. Spr. V, 392. .Piętrze = 
góra, poddasze* Pr. fil. IV, 231. 

• Przętro, przętr, prząter = piętro, 
strych* Hilf. 177. > Prząter, przą- 
tro = piętro, strych* Ram. 162. 
Przętr, przetrze* O. || •Piątro = 
piętro* Pr. fil. IV, 855. •Hareśt 
ten... był na piatem piątrze* Święt. 
362. •Kamienice na kilka pięter* 
Rozpr. VIII, 93. •Chto do ni 
wskocy na kun iu na trzeci piętrz* 
Chełch. II, 133. •Słupy z wiatra 
postawione, na trze przetrę od- 
mierzone z górf do dołu* Hilf. 
138. II •Piętro* w orce: •By 
w orce pług nie szedł za płytko 
(na piętrze)* Święt. 8. || •Przątrz 
= podniebienie* Hilf. 177. Por. 
Pień tro. 

Piętrowy p. Czapa. 

Piętrz p. Piętro. 

Piętrze p. Piętro. 

P i ę t u 1 a: » Jeżeli cielę urodziło się 

w piątek, to je nazywają piętula* 

Wisła V, 922. 
Pif, p a f, h o s a . . . : • Pif, paf, hosa, 

swady hosa pomposa swady hosa 

pomposa* Łęcz. 155. 
Pigłać = •pielęgnować* Mil. 
Pigularz = •aptekarz* Pr. fil. V, 

832. 
Pigułki: » Pigułki galo})Owe, p-i ha- 

lapowe, p-i jalapowe = Pilulae 

Jaiapae* Ciesz. 75. 
Pijaczek: • Wiedziałaś dziewcyno, 

ze ja był [»ij«'icek* Święt. 275. 
Pijaczyna: » Był ta taki pijacyna, 

co nic nie robił, ino ciongle pił* 

Zb. XI, 125. 
Pijaczysko: •A dałaś mnie dała 



Pijać — Piklo 



J03 



za to pijacysko, co od niego bu- 
cha j^no gorzałcysko « Kieł. II, 67. 

Pijać: »Ukazdł mu sie "ociec i pe- 
iziii mu, ze jak nie psiestanie 
pijać, lo go weźnie na św. Mar- 
cina* Zb. VII, 42. >Ona miała 
cWopa, co pijał« Wisła VI, 311. 

Pijak: >Pijdk = naczynie do picia « 
Pr. fil. V, 832. >Pijok = her- 
batnica* Udz. || »W jęczmieniu 
rośnie tąk zwany pijdk (Lolium 
temulum), który się z jęczmienia 
wyradza, a podobny jest raczej 
do owsa« Zb. VIII, 257. 

Pijana p. Piana. 

Pij ani ca: »Jak ja umrę, pociiowaj- 
cie, i nad grobem zaśpiewajcie: 
pomerł pijanica* Maz. II, 112. 
» Dziad pi-zeklenty pijanica« Zaw. 
70. II »Pijanica = łochinia, sza- 
lonka (vaccinium myrtillns). Lud 
mniema, że jagody jej upajają. 
Mniemanie to powstało zlad, że 
tam, gdzie znajdują się one obfi- 
cie, wyciskają z nich sok, który 
po wyfermenlowaniu może upa- 
jać. Przed laty słynął u nas ktoś 
z tego, że umiał z pijanie wyra- 
biać wino szampańskie, zapewne 
ciecz wy fermentowaną, musującą 
i upajającą, nic wspólnego nie 
mającą z tern winem « Osip. 

Pijar y, 2 pp. pijar, bip. = •pi- 
jatyka* Krasn. 306. 

Pij as = » pijak* Rozpr. III, 374. 
>Pijasie, pijasie, nie siadaj przy 
drodze, Przyjdom ci zbójnicy, za- 
bierą-ć pieniądze* Zb. XII, 210. 

Pi jasek = piasek: »Ani pijaskiem, 
ani błotem* Pozn. II, 245, n^ 89, 
zwr. 3. 

Pija tyka: »Chwop... bierze drugiego 
gospodarza i pijatykę i j idzie do 
chawpy "ojców* Rozpr. VIII, 222. 
> Przyjmują jich (sonisiadów) pi- 
jatyką* Rozpr. VIII, 22ł. 

Pi jawa: >Za pomocą tęczy ('pija- 
wy') Bóg nabiera wodę z morza* 



Was. 84. II »Pijawa = pijatyka* 
Święt. 709. »Pijawa = picie, prze- 
pitek. 'Prosić kogo na pijawę'* 
Spr. IV, 327. 

Pijawnicarzz » pijawka* Ram. 134. 

Pijądz p. Pieniądz. 

Pij en y = » pijany* Lub. II, 212. 

Pijować =: » pijać: 'czych jń pijo- 
wała ze syneczkami (z chłopcami) 
do dnia*' Pr. fil. V, 832. >Gdo 
gorzałkę rad pij uje, ten buty bes 
podeszw miewuje* Wisła VIII, 792. 

Pijuś: »0j dobry dzień Maciusiu, 
nas dobry pijusiu!* Łęcz. 136. 

Pik = » smarkacz* Udz. » Dziecko 
mało od lat 3 - 4 zowie się 'pik'« 
Zb. XIV, 19. II >Pik = słowo* 
Zb. II, 9. 

Pikać = » dyszeć: 'ledwo pika' = 
ledwo dyszy* Mil. Parcz. || » Pi- 
kać = pisnąć: 'ani razu nie pi- 
knoł, jakem mu drzazo^e z palica 
wyjmał* Spr. V, 118. »Jak ik 
złapie w garść, to ani piknom* 
Zb. XV, 43. II » Piknąć = rzec: 
'ani mi piknij'* Zb. II, 9. || •Pi- 
knąć = ukłóć pika^* Wisła III, 
331, no 33. || P. P i k u t. 

Pikiel p. Piklo. 

Pi kier: »Kiczki = zabawa dziecin- 
na, polegająca na podbijaniu je- 
dnej pałeczki drugą, inaczej klipa, 
pikier* Pr. fil. V, 760 p. w. Kiczki. 
»Pikier= gra dziecinna, to samo 
co klipa, kiczki* Pr. fil. V, 832. 
Por. Klipa, Kicz, Kicznik. 

P i k i e s w gwarze żydowskiej : » A mo- 
że jejioniości lulkę; {)obiegnc po 
próbkę tytoniu do Kaczannowa... 
taki pikies nowy transport, jak 
miód* Jaksa Bykow^ki. » Jeszcze 
tenii oczyma jaśnie panu wypatrzę 
taką panienkę, co pikiesi rari- 
tes!« ib. 

Pikietka = >lorelka* list. z WiUia.- 

Piklo: >A czj^ do dóm, uszf pus<Il, 
łógon ucąl , f świnka nie rzekła 
ani pik la. (Wyraz piklo, a może 



104 



Piknąć — Pilno 



pikiel używa się tylko w związku: 
ani pikla tj. ani źdźbła, nic a nic)« 
Nadin. 144. 

Piknąć p. Pikać. 

Pikolić = » rznąć, piłować tępem 
narzędziem lub nieumiejętnie, z tru- 
dnością; nękać kogo, dokuczać* 
Święt. 709. || > Pikolić się = 
kłócić się, sprzeczać się* Zb. I, 
48. Toż i^dz. 

Pikon p. Pyk on. 

Piksla = » tabakierka (niem. Biich- 
seljc Rozpr. XVII, 52. 

Pik ul >a. zanis = okienko uko- 
śnie wyrżnięte, np. w spichrzu* 
Pleszcz. 40. 

Pi ku la =: >pół centa* Rozpr. X, 
295. »Pikula = drobnostka, 
rzecz bez wartości* Święt. 709. 

P i k u 1 i c z k o w i e : » W drukowanej 
Radzie pańskiej (r. 1597) i śladu 
jicwary niema, chyba jedno i dru- 
gie słowo narzeczowe, np. piku- 
liczkowie (ludzie małego wzrostu), 
ciekawe tym, że u Słowaków mi- 
tyczne oznacza postaci (karzeł- 
ków). Wisła VI, 878. 

Pikułatnik m. Pikułatnica ż. 
= » kutwa, du-igrosz, sknera* 
Kolb. rękop. 

Pikut >(kszyk, gatunek beka>a) pi- 
ka: pikut- pikut-pikut! (głos wy- 
dawany przy wabieniu się kszy- 
ków podczas pory godowej)* Wi- 
sła VII, 175. Tożbsip. Por. Pie- 
kut. 

Pil, Pila p. Pilu. 

Pi lać = >pilnować, strzedz 'Józef 
[)ila koni, — Jan tvlo karczmy 
pila)* Maz. V, 34. Toż Osip. f| 
^Pilać= zwracać na co uwagę. 
Ty na jego >łowa nie pilaj* O. 

P i 1 a r n i a = > 1 , dom do grania 
w pilk«.': pilnik 2) [)i«av. ob. Tar- 
r tak* O. (pcnl wyrazem tym niema 
wyrazu fiilarnia). 

Pilarz: »Pil;u-z= robotnik piłujący 
drzewo* Pr. (II. V. HH'2. Uuzpr. 



IX, 157. II »Pilarz — tak nazy- 
wają w okolicach Chodla mie- 
szkańcy miejscowi przybyłych z Ga- 
licji od dość dawna włościan* 
Pr. fil. V, 832. 

P i 1 a r z o w y : > Piersza z skał znako- 
mitych jest tak nazwana Pilarzo- 
wa. Dziwne tu rzeczy opowiadają 
prości ludzie o jakimś Traczu, 
który... czynił sobie igraszki z dja- 
błów* Kieł. I, 227; ib. 228. 

Pi las = > miejsce na statku, np. 
szkucie, gdzie sypiają flisy* O. 

Pilch =: >koszatka, Myoxus« Wrześ. 
16. Pilk = »koszatka, Myoxus< 
Spr. V. 392. »Pilch = kret* 
Wisła VI, 916. » Pilch = gatunek 
dużej myszv: po rosyjsku połch* 
Pr. ni. IV, 856. II »Pilch=: ską- 
py* rdz. 

Pile: »na gąsięta wołają: pilÓ, pil6, 
pile!* Święt*! 22. »W Puckiem 
wołają gęsi: pile, pile, pile, odpę- 
dzają przez hela* Nadm. 148. 
Por. Pele, Pilu. 

Pilerz p. Filar. 

P i 1 g r z y m o w a ć p. P i e 1 g j z y m o- 
w a ć. 

Pili = >swój, krewny. Ona mi ta 
nie pila: lepiej oddać dziecko do 
obcego jak do pitego* Zb. I, 48. 

Pilić = » popędzać, naglić, przy- 
śpieszać* Kuj. II, 274. Krak. IV, 
81 H. Zb. I, 48. lldz. 

Pili liii p. Pilu. 

P i 1 i p o w c z a n a noc p. P i 1 i p o- 
w k a. 

P i 1 i p o w k a = » post od św. Filipa 
(adwent), noc pilipowczana, naj- 
dłuższa w roku* Roczn. 224. »Pi- 
lipówka, w Drohobyczu filipiwka* 
Zb. I, 73. 

Pilk p. Pilch. 

Piłka p. Pilu. 

Pilniować p. Pilnować. 

Pilno = > prędko, .<zybko, spiesznie 
np. pilno sie zbieraj w Kraków; 
pilno zawar drzwierze; ni mógek 



Pilnowacz — Pimpara 



105 



pilno zbścYĆ* Spr.V, 392. Rozpr. 
IX, 202; ib.218. Sab.134. > Chłop 
wzion, zakrzesał pilno kołek bu- 
kowy* Wisła VI, 140. »Pilno = 
potrzeba; pilnie* Hilf. 175. 

Pilnowacz: » Czyś ty dobry złodziej, 
czy ja dobry pilnowacz* Pozn. 
VI, 104. 

Pilnować: >Pielnować = pilno- 
wać* Pr. fil. IV, 231. »Pilniować 
(pilniuj! — pilnio) Zb. I, 12. 
» Wtedy młody pan między chłop- 
cami, co go pilniują. siedzi* Pozn. 
II, 236. »Pilować*: »n znika... 
w wyrazie piłować* Rozpr. XII, 
40. > Piłować = pilnować, pilno- 
wać się, uważać* Ram. 134. Pobł. 
64. Hilf. 175. »Bt piłował sani* 
Derd. 10. » Stróż amnioł cę pi- 
łuje* ib. 34. »Ty nie piłujesz 
za czym innym* Hilf. 98. >Ma 
muszima piłować, bo tak wszf tc^ 
trze usnąć ni możem* ib. 131. 

Pilny: » Koło dworu Iśania leci. gu- 
bernantka pilna dzieci* Kuj. I, 
235. 

Piłować p. Pilnować. 

P i ł o w n o ś ć : » Pilowno-^c = j)ilność * 
Ram. 134. 

Pi łowny = >j)ilnv« liam. 134. 
Pobł. 64. 

Piłściowy = » włosieniu wy * Petr. 

Pi iść = > nabicie z materaca, wło- 
sienie* Petr. 

Piłu: »'pilu! piłusie, piluchny!' na- 
woływanie gąsek* Kuj. II, 275. 
• Gęsi duże: piłu, pilul gąski: pi- 
lusi^ pilusi!* Krak. I, 180. »Piłj- 
pilj, piłjka-piłjka: wołanie na gęsi* 
Hilf. 175. »Na małe gąsięla: pilu, 
piłusie!* Maz. III, 47. > Przywo- 
ływanie gęsi: pilu! pilu! wal! wal!* 
Wisła III, 219. »Przywal)ianie 
gęsi: pilu, piłu, piłusie! mlo<iych: 
pilu, piłu, piluchny!* Wisła III, 
664. >Na indyki: 'pilu, f)ilu'!< 
Zb. XIV, 158.' »Na gęsi: pihiś, 
piluś, piluś!* Lub. I, 82. »Pilu- 



sia! lwa! pile! pile! wykrzyk (dla 
nawoływania gęsi)* Święt. 709. 

• Nawoływanie na małe gęsi: dzie- 
ci, dzieci, dzieci, dzieci, pilu, piłu, 
piłuśki albo piłusie* Wisła VII, 
749. > Wołanie na gęsi, pilu- pilu, 
pilusia, -eh na* Spr. IV, 372. •Wo- 
łanie na gęsi: pilusia. pilusia, pi- 
lusia! lwa, lwa, lwa!* Święt. 22. 

• Pilu, wołają^ na indyki* Rozpr. 
XX, 432. •Woła się na gi^sięta: 
"pilu, piłu!'* Dyg. •Nawoływanie 
gęsi: j)ilka! pilili!* Cen. 77. »Gęsi 
wołają: pila, pila, pila* Nadm. 
149. » Na gęsi: liłuszka, pyl, pyl, 
pyl* ib. > Piluś, piluś = nawo- 
ływanie- na gęsi* Pr. fil. V, 835. 
Por. Pole, Pile. 

P i ł u c h n a , P i 1 u c ii n y, P i ł u s i, 
Pilusia, Piłusie, Piluś, Pi- 
łuśki |). Pilu. 

Piła = • tartak* Wrześ. Ki. Hoff 
41. Wisła I, 35. Spr. V, 392. 
Wrzos. T. 17. .Piła = tartak 
(u Górali tracz a. piła wodna). 
Piła za.ś ręczna zowie się piłka* 
Krak. IV, 316. .Posed do piejki 
i poda: 'Kaj twoi gospodarze po- 
dzieli dzieci?' 'Nie powiem, l)o 
choć mie trochę podusa^, powiesą 
na kotku i nie robią krzywdy* 
Cisz. I, 87. 

Piłat = » tracz* O. » Drwali i tra- 
cz(')w (piłatów)* Maz. I, 44. || •Pi- 
łat = wychodek (w klasztoracłi)* 
Krak. IV,' 316. 

Piłka = > pióra {)rzy warculi* (ko- 
łowrotku do i»rzedzonia) Spr. V, 
392. II Piłka, Piójka p. Piła. 

P i ł k u c z o > (z łitew.) = inaczej .so- 
czewka kanciasta, groch zajęczy, 
woto\ynik (orohu.s)* Osip. 

P i ło w i n y = »drzewno opiłki, tro- 
ciny* Orzeszkowa, Bonę nati 92. 

Pim[)ara = >gra w cetno, czy li- 
ciio? zapytanie: pimpara? odpo- 
wicMJź: jest para, albo nima pary* 
Spr. V. 392. 



106 



Pindałek 



Piornak 



Pindałek: »Ptak pindaJek na ła- 
pach chodzi, a rogiem trawę j^ 
l^gęś)< Zb. VI, 14, no 113. 

Pin d as i a = » kobieta zJa, sucha* 
Udz. 

Pinderyndum: »Hop sztynderMa- 
daliński, fika, z góry ta, zbara 
ciup, ciup, pinderyndum hura ba- 
rabsza mazura* Kuj. II, 64, przy- 
śpiewek do piosnki o koziołku. 

Pinduryńka: >Tiuta! — z koryta! 
Ciera, ciuch, ciuch 1 Pinduryńka! 
— Madaleński, Mazura!* Zb. II, 
94, zakończenie piosnki o ko- 
ziołku. 

Pin dyga = » (pogardliwie) napitek, 
wódka* Krak. IV, 316. 

Pindyrynda = »bielun, dondera* 
Mil. » Pindyrynda = bieluń dzię- 
dzierzawa* O. > Pindyrynda* = 
bieluń, Datura Słramonium L.« 
Kk. 13. VVi-ła V, 422. Hempel 
z pod Janowa. Kuj. I, 83. »A dla 
wdowów pindyrynda (belladonna)* 
Pozn. IV, 55. II »A za moja [)in- 
dyryndą, Dziewki, chło[)cy z kar- 
cmy wyjdą (skrzypce)* Zb. VII, 
147. II » Pindyrynda = gaduła, 
paplaczka, rozpirynda* O. •Pin- 
dyrynda, wyraz ten zarazem jest 
przezwiskiem kobiety nioporza^dnej 
aslrojnej* Kk. 13. Por. Dende- 
r a , T o n d e r a , T y n d y r y n d a. 

P i n d y r y n d o w y : » To wszystko na 
węgle z upalonego ciernia wielko- 
sobotniego posypane i do tego 
garść szalejovv(»go maku i pindy- 
ryndowego suchego liścia* I*ozn. 
VII, 278. Por. Pindyrynda. 

Pinezka = pluskiewka (gwoździk, 
z IV. piinaise) w ogłoszeniach Ku- 
rjerów z 189 U roku. 

Pingi p. Piega. 

Pin go waty p. Piegowaty. 

Piniaszck p. Pioniaszek. 

Pinioła = > nazwa jo<]ły* O. 

Pinka: » Pianka = 1, ćwink drew- 
niany, kołek, którym si(^» podeszew 



przybija do buta, pras.-niem. Pinne 
2, gatunek małych gruszek zimo- 
wych* Ram. 133. 

P i n k o ł a: » Przyleciał czyżyczek, Po- 
stawił wina żydliczek; Przyleciała 
pinkoła, Wszycko im to wylała* 
Zb. IX, 233.^Pinkuła = trzna- 
del (ptak)* Pr. fil. III, 306. (Cze- 
skie pfnkava a. pink z niem. 
Finkę K.). 

Pikować: » Penkfiwac = kołkować, 
kołkami przybijać podeszwę* Ram. 
133. 

P i n o w i j a = » bujan , peonia, ro- 
ślina ozdobna, ogrodowa i wonna* 
Osip. Por. P i w o n j a. 

Pindyczyć: »Pińdycę, -ys, pińdy- 
cyć na kogo = napierać, nasta- 
wać na kogo* Spr. IV, 327. 

Pińka: >Na Podhalu Tińka biała' 
pliszka biała (Motacilia alba)* 
Spr. V, 137 p. w. Łysy -Maciek. 

Pi ok a ć = » ledwie dychać (mówiąc 
o umierającym) np. ledwie piokd, 
ju piokać nie może* Zb. II, 251. 
II » Piokać, od monotonnego wo- 
łania indyk: 'pio-pio-pio'* Spr. V, 
140. 

Piołun: »Piełun (piołun)* Kuj. II, 
285, n^ 68. »Artemisia absin- 
thium L., Bylica piołun, u ludu 
piołun, piełun (powszechnie)* Zb. 
VI, 226. »Piołunek (Bylica pio- 
łun, Artemisia Absynthium)* 
Krak. III. 128. » Wianki wiją 
dziewczęta z... piołunku* Święt. 
113. 

Piołunija p. Pi won ja. 

Pion = 'instrument używany przez 
mularzy* Pr. fil. IV, 856. 

Pionek p. Pionek. 

P i o n k ji o g r o d n a p. N i e ż y d ó- 
wk a. 

Piornak: » Piornak =: skrzydlak, 
pióro używane do pisania* Pobł. 
61. '♦Pjornak = duże pióro ze 
skrzydła gęsi (do pisania)* Ram. 
137.' 



Piorun — Pietruszka 



107 



Piorun: » Kaszubi mówią : piorun 
pali, ale kej pdteniu zaraz grom 
wuderzi, ten wfigasi* Hilf. 176. 

^ >Pienin« Sand. 202. Kuj. I, 301; 
ib. U, 285, no 68. Zb. V, 239. 
Święt. 336. » Pieron* Oles. 133. 
•Pieron « Spr. IV, 28; ib. 348. 
Arch. V, 641. Zb. IX, 49. iMatu- 
siak Kw. Rozpr. VIII, 165; ib. 
181; ib. IX, 152; ib. 274; ib. X, 
228. Mil. »Pierony bieły* Zb. V, 
190. » Pierony sli-zylają« WisJa 
VIII, 819. II >Faron, farun, fa- 
rona, faruna = przekleństwo na 
Szlązku: o farona! = wykrzyk 
podziwu; ty faruna, farona kan- 
dego = przekleństwo* Pr. fil. V, 
731. II » Duchem będę gotów, pie- 
ronem, panno Justysin* Orzeszk. 
11 »WeJniane spódnice: pioruny* 
i^ozn. I, 67. II » Piorun, piuron 
= kurtka, którą można prać* 
Wista I, 318. 

Piorunki = »trepki; piorunki = 
chodaki, pantofle* Pr. fil. IV, 231. 
II »P''iorunki = jazgarze (rvby)< 
Wisła I, 154. 

Piorunowy: > Nazwy 'piorunowy 
klin' używają Mazurzy dla kamien- 
nych siekierek starych Prusaków* 
Top. 43. » Piorunowa kula = sie- 
kierka kamienna, zabytek z cza- 
sów przedlnslorycznych. Naciera- 
nie nią wymion krowy, która 
mleko utraciła, wedle mniemania 
bab ma im mleko prz^^wracad, 
i dlatego trudną jest rzeczą^ nabyć 
ów zabytek od bab, które usilnie 
się starają posiadać na cel rze- 
czony choć jedną ową piorunową 
kulę we wsi, nie przypuszczając 
wcale, żeby to był wyn')b ręką 
ludzką zdziałany* Osip. > Burak 
(Beta ynlgaris), osubliwiu ćwikło- 
wy, z którego sok z octem, mio- 
dem do płukania gardła, roztarty 
ze śn)ielaną i posypany pioruno- 
wą strzałką, na okJady, niszczy 



dzikie mięso* Pleszcz. 111. || 
>W Matkę Boską Zielną święcą 
makówki, marchew, słoneczniki, 
bielicę, ziele piorunowe* Pozn. I, 
145. " 

Pi oruński: »Pioruńskie... koło* = 
przeklęte Prz. ludu VI, 261. 

Piostka p. Pieśń. 

Piotr: »Pietr, Piętrz = Piotr* Pr. 
fil. IV, 856. >Pietr* Mil. .Pieter* 
Pr. fil. V, 832. .Święty Piętrze, 
dej mi znalyś ze trzy (grzyby)!* 
Wisła VII, 1 1 0. .Panjezus ze świę- 
tym Piętrem chodzili po świecie* 
Święt. 324. »Oddej Piętrze tę bie- 
liznę* ib. 325. .Pietruś* Zb. XV, 
128. .Pjoter= Piotr* Ram. 137. 
.Pjoterk = zdrobn. od Pjoter* 
ib. II »Nagnać a. napędzić pietra 
= nastraszyć* Czark. .Napędzić 
mu pietrka (czyli strachu)* Pr. 
fil. IV, 856 p. w. Pietr. .Napę- 
dził mu pietra = przestraszył go* 
lidz. .Pietra mieć = obawiać się, 
trwożyć się* Święt. 709 || » Piotr 
= krzyż w oknie, niem. Fenster- 
kreuz* Pobł. 137. 

Pio trać: »Nie piotraj mi, bo ia 
ski-cki* Krak. IV, 280, n^ 985. 
Por. J a n a ć. 

Piotrów: .Rzuca sie, jak Piętrowa 
mać [O srożącym się)* Święt. 681, 
n^ 623. .Trzepie się, jak Piętrowa 
mać* ib. 683, n^ 701. 

Piotrów ka = .post u l-(usi przed 
Św. Piotrem, pictrówczany dzień, 
najdłuższy w roku* Roczn. 224. 
.Pclriwka* w leniżo znaczeniu 
Zb. I, 73. 

P i o t r u s z k a : . Mie^^zczanie skary- 
.^zewscy (a w .szczególności bra- 
ctwo Św. Anny) podczas nabożeń- 
stwa, naw(4 w zapu.sty, nie zno- 
>\\\ hała.śliwcj w gospodzie mu- 
zyki. W cza>ic najścia wojsk 
auslryjackich. huzarzy węgi(M'>cy 
Wcczaja skusili byli skrzypka IMo- 
lru>zko du «rrani;i im w zapusty. 



108 



Pióreczko — Piparek 



Oburzeni Skaryszewianie ukarali 
publiczną chłostą niewczesnego 
wesołka, i każdego niefortunnego 
grajka nazvwają odtąd Piotruszką* 
Fiad. I, 12. 

Pióreczko, P i ó r e ri k o, Piórko 
p. Pióro. 

P i ó r k o s k i : > Jak cie Piórkoski (dja- 
beł) spotka, to cie kusić nie bę- 
dzie* Fed. FI, 364. 

P i ó r k o w a ć s i ę : » Scakować sie = 
pierzYĆ się, piórkować się< Święt. 
714.' 

Pióro: Zdr. »Pióreńko«: »Leciu- 
śki, jakby pióreńko« Kam. 118. 
» A chw^ytajżo, mój syneczku, chwy- 
taj, tylko jćj (przepióreczki) się 
pióreńków nie tykaj* Pozn. II, 
i51(). II »Hydr(argyrani) viv(um). 
Piórko śrybra, .sybacek, dudka 
.śrybra, dudka od brudu* PJeszcz. 
143. II » Pióro* = skrzydło: »Po 
wymłóconiu zboże wieje się szu- 
flą, przyczem zwykle skrzydłem 
gęsieni, osadzonom na kiju, a zwa- 
neni [)iór(), spaciia się (zmiata) 
z plew* Kuj. I, 88. »Drucinia 
star-^za idzie za nią (za panną 
młodą) i nad jej jrłową piórem 
(jręsiem skrzydłem) zmiala (ma- 
cha)* Pozn. II, 245. II »Jaja do 
święcenia Farbują albo w łuj)in- 
kach z cebuli, albo też w t. zw. 
|)iórach, czyli łodyżkach żyła* Zb. 
X, 197. II » Pióreczko = bukiet* 
Zejsz. 76. »Piórecko = kitka, 
robiona z nędzy, szychu, piórek 
farl)()wanych, którą wieśniacy na 
święto do kapelusza lub czapki 
j)rzypinają* Pauli 2u6 odsyłacz. 
>Moja kochanecko. Wyrwij mi 
jiiórecko: Zielone cyrwone. Wier- 
skiem pozłocone* Pauli 208. »Ka- 
[)elusz (}xórala, słowaka) zdobią za- 
w-ic<isle kutasy i złociste piórko, 
ł. j. zielona gałązka, której końce 
listków malar^kifui złotem i)Owle- 
czone* Tyg. ii. 1. XII, 59. » Da- 



łabym ci piórko, ale nie z ogród- 
ka* Zejsz. 104. II » Pióro* u ką- 
dzieli: » Kądziel... składa się... z... 
przęślicy... w której osadzone jest 
pióro — drążek ostro zakończony, 
na który się kładzie krężel* Wisła 
VI, 429. Toż Was. 56. Maz. III, 
45. > Kołek (u kądzieli) sterczący 
do góry z nasada, z wydrążeniem 
n wierzchu ma nazwę: pióro, piór- 
ko* Lub. I, 86. II »Pióro< przy 
pługu: > Klucz, drąg do zawożenia 
wołów przodkowych, mający na 
końcu pióro* Kuj. I, 87. || •Pió- 
ro* a. » Pióra* =: skrzydła ka- 
pelusza: > Kapelusz słomiany z o- 
gromnem piórem (.skrzydłem) wła- 
snej roboty* Pozn. II, 165. »W ka- 
peluszu z ogromnemi piórami* 
Pozn. VI. 351. » Kapelusz czarny 
filcowy z szerokiemi piórami (bords, 
skrzydłami)* Pozn. II, 172. j| 
• Pióro* w młynku: •W niej (bani 
t. j. tylnej części młynka polskie- 
go) osadzone są na walcu pióra 
z deszczułek* Święt. 13. > W któ- 
rej (bani młynka niemieckiego) się 
deszczułkowe pióra obracają, osa- 
dzone na walcu przez szerokość 
młynka* Święt. 13. j| »Pióra = 
ziobra (zwierząt)* Prz. ludu, VI, 
111. II »Jak ci mi zagrają Cebu- 
lowe (nazw.) pióra. Pójdą chłopcy 
za mną. Jak po niebie chmura* 
Zb. X,^319. 

Pió rowka = » piórnik* Petr. 

Pipa = » lulka, fajka do palenia 
tytoniu* O. || » Pipa = piszczał- 
ka, fujarka* Ram. 134. Toż Hilf. 
175. 

Piparek = > cybuch* Goszcz. Ta- 
try 132. Toż 5. Rozpr. XVII, 24. 
>Pipazur, piposor, piparek, pipo- 
ros = cybuszek do fajki: węg. 
pipasziir: słowac. pipasar* Rozpr. 
X, 295. »Piparo.s, piporas, pipa- 
rek, piposor, pipasur == cybuszek* 
Wrześ. 16. >Pipazur (cybuszek) 



Piparos — Pisaneczko 



109 



z węg. pipaszar (cybuch) c Rozpr. 
XVn, 24. »Piparus, piporas = 
drewniany krótki cybuszek do fajki 
góralskiej* Spr. V', 392. 

Piparos, Piparus, Pipasur, 
Pi pazur p. Pi parek. 

Pipćić = » palie fajkę « Rozpr. X, 
295. Spr. V, 392. 

Piporas, Piposor p. Pip a rek. 

Pipówka = »Pipenslab« Mrong. 
581. 

Pirdzec = » pierdzieć* Ram. 134. 

Pire-wlere p. Piere-wtere. 

Piróg p. Pierog. 

Pirsiaty: »Pirsati« = piersisty. 
Dzewozfna pirsata* Hani. 134. 

Pirszczeń p. Pierścień. 

Pirścianek p. Pierścionek. 

P i rś n y: . >Pirsny = piersiowy: Pir- 
sna ch6rosc« Ram. 134. 

Pirw p. Pierw. 

P i r w a, P i r w ó j, P i r w u, P i r w u j, 
Pirvy p. Pierwej. 

P i r z c e ń , P i r z c i e ń p. Pier- 
ścień. 

Pirzcianek, Pi r ze i one k p. Pier- 
ścionek. 

Pirzcieniec p. Pierścieni ec. 

Pirzyć się = > zJościć się na ko- 
goś* Udz. 

Pisać: 3 os. i. nm. »Pi>aja« Hozpr. 
X, 193. 2 os. rozk. »Pisej< Rozpr. 
XII, 62. II » Pisać = malować 
jajka na Wielkanoc* Spr. V, 118. 
Zb. II, 9. Zb. XIV, 70. Udz. P. 
passim. »W Wielki Czwartek go- 
spodarze i rodzice gotują na twardo 
jaja (w cebuli, cynamonie i t. p. 
dla koloru) i chowają takowe po 
krzakach, po za płotami i t. d. 
a czeladź i dzieci pisane te jaja 
szukają* Pozn. II, 65. »Mała ich 
(jajek) cząstka jest pisaną t. j. ma 
białe wzorki na czarnem lub żół- 
tem tle* Maz. III, 77. »Po wsiach 
kra.szą jaja i piszą je woskiem* 
Pieszcz. 87. > Pisać = malować 
desenie na naczyniach glinianych* 



Pr. fil. V, 833. II » Pisać kogo, 
pisać się = nazywać się: pisają 
go a. pisze się Gąsienica* Wrześ. 
16. Rozpr. XX, 432; ib. XXVI, 
391. Holf 41. > Pisać sie, a. pi- 
sać kogo, mówi się o nazwisku 
właściwem np. pisem sie IJdraj, 
pisom go (lieślica* Spr. V, 392. 
> Jedna z nich, Anusia, 'która się 
pisze do Kurosów'* Wi.sła VIII, 
212. » Nazywam sie Kiepus a pi- 
szę się Wierzbicki* Rud. 126. 
» Jeden z tycli cyganów był taki, 
co sie pisał polski krwi* Cisz. I, 
286. II »A ty lisaj, Nie tu cie 
pisaj, Ino w kościele na słupie 

I u księdza na chałupie* (zaże- 
gnywanie liszaja) Fed. 255. Por. 
P i s a n e. 

Pi sadełko = » narzędzie do pisa- 
nia (czvli malowania) na jajach* 
Wisła V, 703. Pr. fil. IV, 231. 

Pisak =1 » Blaszka złożona w trój- 
kąt z lejkowatym otwo-em w je- 
dnym kącie, używana do pisłinia 
jaj, przyrząd do pisania jaj* Pr. 
fil. IV, 231. »Aby upisać pisankę, 
czyli piskę, trzeba mieć dobry pi- 
sak, t. j. mały pr-zyrza^d z blachy, 
złożonej w lejek i osadzonej 
w drzewie. Najlepsze pisaki by- 
wają z blaszki, znajdującej się na 
końcu sznurowadła* Wisła VIII, 
363. > Pisak ze śpilki abo z bla- 
.secki = narzędzie* (do pisania 
na jajkach) Wisła V, 650 i 703. 

II >Pi<ak = pióro a. ołówek* 
Pr. fil. IV, 231. » Pisak = ob- 
sadka do piór stalowYcłi* ib. V, 
833. II .Pisak = kajet* Zb. II, 
9. II » Pisak, pismak = umiejący 
pisać* Spr. V. 118. 

Pisałek = »pisarzyna* Hue 440. 

Pisane: » Umiał juz dobrze cytać, 
na pisanem sie wyznał, jak sie 
patrzy* Święt. 374. 

Pisaneczko: » Napisał jej pisane- 
czko Na pergaminie, łże się już 



110 



Pisanie 



Piska 



żenić będzie, W cudzej krainie* 
Rog. 82, no 143, zwr. 3. 

Pisanie >a. Pismo = list, kore- 
spondencja* Osip. > Stało nieda- 
wno w nadrukowanem pisaniu (ga- 
zecie, książce K.), co to Wawrzek 
z poczty przyniósł naszemu panu« 
Kam. 43. »0n wydobył zaro chu- 
steczkę i pokazuje ją i króleskie 
pisanie, i przepuścili go« Kuj. I, 
142—143. »Dopirom se zacon 
dziewcyne miłować, Przysło mi 
pisanie, muse maserować< Zb. XII, 
205. »To se pan prepinator po- 
znachodził tyło pisania (= wy- 
szukał kwitów) od nieboszczyka 
wojca, że mu jeszcze patrzało ki- 
lanaście lat trzymać prepinacyją* 
Kam. 76. II » Pisanie = przyozda- 
bianie jajek deseniem* Wisła IV, 
819. 

Pisanka = » jajko malowane* Kozł. 
198. Roczn. 224. Zb. I, 73. Zb. 
II, 9. Zb. III, 125. Zb.YII, 294. 
» Pisanki czyli kraszanki* Chełm. 
I, 139. » Robią z jaj pisanki czyli 
piski* Zb. XIV, 69. » Piskami (pi- 
sankami t. j. upstrzonemi barwą 
jajami)* Lub. I, 118. > Pisanka = 
jajko wielkanocne malowane i pi- 
sane woskiem* Pleszcz. 40. »Po 
wsiach kraszą jaja i piszą je wo- 
skiem. Pisanki te są przeznaczone 
na podarunki* Pleszcz. 87. •Pi- 
sankami zowie lud jajka, ozdo- 
bione deseniem, otrzymanym przez 
pokrycie woskiem pewnych części 
powierzchni przed zanurzeniem do 
barwnika* Wisła IV, 819. || •Pi- 
sanka* = rodzaj grochu: » Groch 
sadzą: piechotny i tyczny w roz- 
maitych gatunkach, jako to: ...pi- 
sanka lub piskowy* Zb. XIV, 26. 

Pisarek = > kupczyk* Pobł. 137. 

Pisarka =: >żona [>isarza« Pr. fil. 
V, 833. 

Pisarz: > Pisarz weselny * : » ko- 
miczno- uroczyście funkcyonujący 



przy tym akcie (przy tańcu z panną 
młodą) pisarz weselny* Zb. Xn, 
233. II Przy frycowaniu kośnika: 
> Zasiadają potem na ławach urzęd- 
nicy, jako to: marszałek, sędzia, 
pisarz* Kuj. I, 239. 

Piscelet, Piscolec, Piscolet, 
Piscolit p. Pistolet. 

Pisebnie = »na piśmie: pisebnie 
dać co komu* Pr. fil. V, 833. 

Pisebny = » piśmienny np. pisebne 
postanowienie* Pr. fil. V, 833. 

P i s e k = > narzędzie, używane przy 
opisaniu' na jajkach wielkanoc- 
nych* Wisła V, 703. Pr. fil. IV, 
231. II >Na koszuli loży spencer, 
spencerek (kabat) już to grana- 
towy sukienny z wykładanym w zę- 
by kołnierzem, u dołu także ząb- 
kowało fałdowany w cienkie i wio- 
tkie fałdy (pisek)* Pozn. II, 162. 

Pisemeczko p. Pismo. 

Pisemny = umiejący pisać: > Je- 
zdeś ty pisemny (t. j. piśmienny)?* 
Cisz. I, 66. >Pisiemny (pisemny) 
= piśmienny, umiejący pisać* 
Kuj. II, 275. Bibl. Warsz. 1860, 
LXXX, 628. 

Pisiaty = różnokolorowy, pstry* 
Święt. 709. 

Pi siec: »Pod Ostrołęką (nad Nar- 
wią) używaną jest do podobn^oż 
celu (t. j. do budowy) glina zie- 
lono-błękitna zwana tam pisiec 
(jakoby pisana, malowana, — 
a może od francuskiego wyrazu: 
le pisO, lubo we Francyi nazwę 
tę nosi urobiony z wapnem pia- 
sek)* Pozn. I, 90. 

Pisiemny p. Pisemny. 

Piska = pisanka, jaje malowane 
Udz. P. passim. Wisła V, 660; 
ib.VIII. 363. Pr. fil. IV, 231: ib. 
856; ib. V, 833. Czark. Spr. V, 
118. Mat. Zap. || Piska = na- 
rzędzie mosiężne w kształcie tutki, 
służł^ce do znaczenia roztopionym 
woskiem rysunków na kraszan- 



Piskać — Pismo 



111 



kach przy wyrabianiu pisanek wiel- 
kanocnych* Chełm. II, 241. Toż 
ib. 1, 139. II >Piska* = kre.ska(?): 
>Gnieniegdzie widać tylko wąskie 
piski, które pochodzą od robactwa, 
przechodzącego po piasku « Hue 
181. » Kamień zsunął się z szyb- 
kością błyskawicy i zostawił za 
sobą zieloną piskę« Hue 351. || 
> Piska = lignit, gatunek węgla, 
w niewielkich ilościach spotykany 
w Porębie Mrzygłodzkiej, nie smo- 
lący, a mający tę własność, że 
]irzy przystępie powietrza i słońca 
pęka i trzeszczy: dlatego też za- 
pewne nazywany przez górników 
'piska' t. j. piszczy (trzeszczy)* 
Pr. fil. III, 496. 

Piskać = »grać na piszczałce* 
Spr. IV, 309. Rozpr. III, 374. 
> Piskać = grać na fujarce* Ram. 
135. Hilf. 95 i 175. .Piskajcie 
marsz* Rog. 26, n" 49, zwr. 2. 
•Piskejcie mi marsz* Zb. IX, 227. 
>Zapiskńł na takij piscdłce* Zb. 
V, 200. »Na piseałce piskał* Zb. 
XII, 165. »Na piscałce se piska* 
Zb. XV, 22. . Piskać = grać na 
piszczałce: 'chodził sc piskajęcy 
drogami'* Spr. V, 392. »Pisknuł« 
Rozpr. IX, 306. || » Piskać = 
gwizdać* Pr. fil. V, 833. Toż Ust. 
z Zakopanego. » Piskać. = gwi- 
zdać* Ram. 135. || > Piskać (głos 
kwiczoła)* Prz. ludu VI, 126. 

Piskśryja: »Pytała się szkrapka- 
ryja (mysz) piskaryje (szczura): 
czy jest hńpko (kot) w domu* 
Zb. I, 129. 

Pisklaczek = chudziaczek, bie- 
dniątko: »Jedzże, jćdz, mojcś ty 
małe, pisklaczku!* Dygasiński, Bel- 
donek 93. 

Pisklę = » młody bażant przed wy- 
pierzeniem się, mvśl.« Pr. fil. V, 
833. 

Piakory = » dzieci praskuląt, pra- 



prawnuki* Pr. fil. V, 833. || p. 
Piskorz. 

Piskorz: »Piskory 1. mn. = pisko- 
rze* Was. 245. II » Piskorz = 
obogi szlachcic, szlachetka* O. 
>Piskorz, nazwa ta obejmuje je- 
dynie szlachtę łęczycką* Wójc. 
KI. I. 262. >Niejeden piskorz szla- 
checki... przeklinał* ib. 212. > Bra- 
cia piskorze nie mogli go przepić* 
ib. 214. » Łęczycki szlachcic na 
jednym dworku, jak i mieszczuch, 
obdarzany między swymi bywa 
przydomkiem: piskorz* Łęcz. 9. 
II »Pi.skorv = błota leśne* Pr. 
fil. IV, 231. 

Piskotać: »(głos jaskółki)* Prz. 
ludu VI, 126. 

P i s k u ł a : > Dziamdzia = piskała 
rozlazły* Krak. IV, 306 p. w. 
Dziamdzia. 

Piskun = » piskorz* Ust. z Wilna. 

Piskury= > marchew pośledniej- 
szego gatunku, suszona, z kaszą 
jęczmienną lub jagłami rozgoto- 
wana* Wisła VII, 76. 

Pisku r z = » piszczałka dla dzieci * 
Rozpr. X, 295. Wraeś. 16. .Piś- 
kur, piśkorek = piszczałka z gliny 
dla dzieci* Spr. V, 392. || .Pis- 
kurz = skąpy* Udz. 

Pisk w a p. Pizgwa. 

Pismak: » Pismak = umiejący pi- 
sać* Rozpr. XX, 432. » Pisak, 
pismak = umiejący pisać* Spr. 
V, 118. » Pismak = uczony* Zb. 
VIII, 253. »Pismok = uczony* 
Udz. P. jeszcze: Arch. V, 632. 

Pism oczko p. Pismo. 

Pismo = pisanie: »Kto sie zna na 
piśmie, te sie nabardzij do piekła 
ciśnie* Święt. 676. || > Pismo = 
list* Rozpr Xli, 98. » Pismo = 
list, ekspedycja pocztowa* Krak. 
IV, 316. > Pismo, pisanie =: list, 
korespondencja* Osip. »Pismo = 
każdy urzędowy i prywatny do- 
kument, a także list. np. zrobili 



112 



f^i.smok — Piszczele 



pinfiio, opisali sie w r^;dzie; wzion 
jco na pi^riio; ii wójUi pi-;iiiu ro- 
bili; przy-ło piMiio z rzf;du« Spr. 
V, 392. »I'i^riiio = pi>mo. Za 
\)'l^^tu(iu\^l = wedle pi>anogo« Flilf. 
175. »Jiiż ona dostała pisma* 
Wtfp;. 114, n'^215. »Jiiż ją gonią 
dwa pisma* ib. n" 216. »Pise- 
m<'Czko* ib. 59, n^ 109. zwr. 1. 
»Pij.rnerzko* ib. 98, n^ 178, zwr. 
;j; ib. 102, no 188. zwr. 3: ib. 
185, n" 259, zwr. 6. 

Pi smok p. Pismak. 

Pisnjp- = cisnąć, rzucić: » Kto ku 
mojej dziosze chodzi. Szelma jest, 
>Z(?Ima jest. .Jak go przy niej za- 
stań*;, PisiK^ ja nim o ścianę* 
Hog. 172, n'>:345. Por. Piznąć. 

Pislelcl, Pistol, Pistolat, Pi- 
ni oh* c p. Pistolet. 

Pistolet: Zdr. »Pistolełek* Krak. 
II, 1 14. Formy: .j^iscelel* łV. fil. 
V, 974. Świ^t. 709. Rozpr. XVII, 
92. »Zeby mu dali pisceloty* 
Świot. 878. >Ponabijać piscelety* 
ib. 881. Zdr. >Piscelelek* ib. 216. 

• Piscolec* Zb. VII, 14. »Nabiół 
fuzija i f)iscoU'o dwa* ib. 7. »Pi- 
scolel* Zb. VII, 15. »Trzv pisco- 
lely* Zb. V, 248. .IWoiit* Spr. 
IV, 827. »Szczvlają z piscolitów* 
Mat. 11. .Pistelet* Vr. lii. V, 838. 

• Pistol*: »'re moje pi^^tole* Hog. 
6, n« 8, zwr. 2. .Do izdebki za 
mą poszedł. Pistole tam leżeć na- 
stał* ib. 82, n« 59, zwr. 8. .Pi- 
stolat* Zb. VI, 152. .IMstolee* 
Spr. V, 892. Kozpr. X, 295. Wrześ. 
\i\. .Zabili Janiszka z pi>lolca* 
/.ej<z. 71. .Pi<tolre* ',1. mn.^ Zb. 
VII, 74. Wisła II. 2 i. .Pisloloa- 
mi* \^t> pp. 1. mn.'^ Wrze.'^. T. 45. 
.PiNtolit*: .Z pistolita palnąn* 
lVrd. S2. .Pistolina* Zb. XII, 
20S. »PiNtoiiue* \^4 pp. I. poj.^ ib. 
-Pi>trn!ota. pi>tru;otka* Pr. lii. V, 
S88. 'Pł-tuleta* Ko.-.pr. XII, 47. 
.Pi-tu;it* Piątk. || PiMolet = 



część pi.szczela: >Roraatyz' leczy 
okładanie szpikiem końskim, wzię- 
tym z tej części piszczela, która 
nazvwa się 'pistelet'* Wisła IV, 
883. Por. Piszczel. 

P i s t o 1 i n a, P i s t o I i t p. Pistolet. 

Pistrula, Pistrzula = »1, owca 
z wełną krętą 2, co murcata po 
pysku, co kropki mń, jak palcem 
coby podziubał* Rozpr. XVII, 12. 
.Pistrzula == nazwa owcy, która 
ma pysk i nojji obrośnięte* Spr. 
V, 392. 

Pistruleta p. Pistolet. 

Pistrzula p. Pistrula. 

Pistu I eta. Pi stu lit p. Pistolet. 

Pistwić się: » Pistwiom sie, w^łosy 
na głowie sie pistwiom, tj. są po- 
targane, 'pomirwione'* Spr.V, 392. 

Pis tyk a = pięść: »Nie będzieć on 
(cliłop) kija szukał, tylko pistyką 
(pięścią, pięstką) wypukał, córulu 
moja!* Pozn. IVj 51. 

Pisz, pisz! = .okrzyk zachęcają- 
cy* Cen. 76. 

Piszczała: .A bodaj zmarniała ta 
moja piszczała, gnałem bydło w po- 
le, grać ci my nie chciała* Łęcz. 
218. II .Drąiek do dęcia szkła 
zowie >ię u nich (hutników) pi- 
szczała* Maz. III, 7. 

Piszczałeczka p. Piszczałka. 

Piszczałka = . fujarka « Kuj. II, 
275. Mil. » Gdzie masz te piszcza- 
łuchnę?* Pozn. VI, 342. || .Jest 
do tego przysłowia taka góralska 
piscałecka, t. j. dykteryjka* Wisła 
11, 179. 

P i s z c z a ł u c h n a p. Piszczałka. 

Piszczeć: .o głosie śnieguła < Prz. 
ludu VI, 126. 

Piszczek = .samotnik brzegowy, 
arenaria calidris* Pr. (ii. V, 833. 

Piszczel = pistolet: » Błyscy ma 
sie karabela. Karabela, dwa pi- 
srela* Swięt. 250. 

Piszi-zele: bip. instrument mazy- 
izny: .Wydałam ją... Za trębacza 



Piszczka — Pitwać 



113 



królewskiego. — A dajcie mi te pi- 
szczele. Pójdę jej grać na wesele* 
Rog. 13, n® 25, zwr. 5. Toż Lip. 
160: toż Pozn. IV, 11 4, 116. •Za- 
grajcie i w piszczele. Moi Kasi 
a śmiele « Lip. 5. Por. Pistolet. 

Piszczka: > Rodzaj myszy z ogon- 
kiem krótkim i brzuszkiem bia- 
łym* L'sl. z Tomaszowa. 

Piszcz yk = » nizki urzędnik, skry- 
ba* Ust. z Litwy. » Gdybym był 
wzorowym powieściopisarzem, a nie 
piszczykiem ramot* Wilkoński, Ra- 
moty. 

Piska = > członek męzki u dzieci < 
Zb. II, 9. 

Piśkorek. Piśkur p. Piskurz. 

P i ś 1 a : >Piśle żelazne obsadzone 
w drewno, do wyrąbywania lodu 
dla zapuszczenia niewodu* Pozn. 
III, 137. O. i L. maju 'Piesznia'. 
Por. Pieśnią. 

Piśmidło: »PiśmidJto = pismo* 
Rozpr. XX, 432. || .Zioła uży- 
wane do poświęcania są... piśmi- 
dło t. j. wrotycz (Tanacetum vul- 
gare L.)* Pleszcz. 91. 

Piśmienny: > Piśmienny = uczo- 
ny* Ki-ak. IV, 316 p. w. Pismo. 

P i t a k: » Pitak = pomum Adami, jabł- 
ko Adama, grdyka: zakręcił mu pi- 
taka i. j. podłożył palec pod za- 
ścięgę i zakręcił zaścięgę* Pr. fil. 
V, 833. II » Pitak = męzki czło- 
nek* Hilf. 175. Por. Pitek. 

Pitek: »Pitk = napoje* Ram. 135. 
II »Płtk = członek męzki* Hilf. 
175. Por. Pitak. 

Pitny miód = » miód sycony, czyli 
napój z miodu i chmielu; bywa 
dwójniak (mocniejszy) i trójniak 
(.słabszy). Pitny jest przeciwsta- 
wieniem przaśnego* Pr. lii. IV, 
856. Por. Pity miód. 

Pitolić = .coire* Pr. fil. IV, 232. 
II » Pitolić ^= 1, krajać z trudno- 
.ściłi tępym nożom 2, źle gotować, 
pitrasić* Pr. fil. V, 833. 

Slbwnik T. IV 



Pitomv = » ograniczony* Rozpr. 
XIL"98. Toż ib. 63. 

Pi tr acha = »(lekfew.) kobieta, 
znająca się na przyrządzaniu pie- 
czeni, a oddająca się temu z pe- 
wnem zamiłowaniom* Święt. 709. 

Pitrasić p. Pitraszyć. 

P i t r a s z y ć > a. Pitrasić = go- 
tować coś na predce* Ist. z War- 
szawy. » Pitraszyć = smażyć lub 
czyścić drób wewnąti-z* Tdz. »Pi- 
trasyć = smażyć, przypiekać* 
Święt. 709. » Pitrasić = smażyć 
coś* rdz. » Pitrasić = w tyglu 
dusić* Spr. IV, 368. 

Pi trok = >nóż tępy* lldz. 

Pi tu, pi tu: »\V lesie ścięte, w do- 
mu nagięte, pod niebiosy biogajo 
i wojajo: pitu, płtu. Skrzypce* 
Zb. X, 150. 

P i t u c h = » potrawa z ziemniaków 
na rzadko* Spr. IV, 338. Toż Zb. 
II, 216. >Pilucha (Kraków) to 
samo, co Sekulalka (Chrzanów), 
kartofle gotowane w wodzie na 
.rzadko* Wisła VIII, 595. 

P i t u c h a p. P i t u c li. 

Pitu loczka = yagina (K.): » Pro- 
ściutkio, malutkie, a pitulocke ma. 
Igła* Zb. X, 136. Toż Zb. XIV, 
246. 

P i t u I e j t a = »(lokcew.) pieszczoch, 
cherlak* Święt. 709. 

Pitulić = » gotować byle jak, nie- 
dbale* Parcz. 

Pitusić = >gniość* Pr. lii. V, 833. 

Pitwać = » rznąć tępym nożom* 
Rozpr. xvii, 92; ib. IX, 212. 
Święt. 709. » Pitwać = niezgrab- 
nie rznąć* Rozpr. VIII. 231. »Pi- 
twać = rznąć tępą piłką* Rozpr. 
XX, 432. II > Pitwać = papro- 
szyć* Wrzos. 16. » Pitwać, spilwać 
= paproszyć, wypaproszyć np.: 
'dźwićrza kie sie go zastrzeli, Irza 
pilno pi t wat', coby si(» nio zapa- 
rzył < Spr. V, 392. 



114 



Pilwdk — Pizdnica 



Pitwdk = »nóż tępy, wyszczer- 
biony* Święt. 709. 

Pitwasić = » robić źle, niedbale< 
Pr. fil. V, 833. . Pitwasić = wy- 
raz lekceważący na oznaczenie ja- 
kiejkolwiek roboty* Rozpr. XXVI, 
392. 

Pi t worek p. Pitwór. 

Pitwór »a. Pitworek = spiżar- 
ka < Rozpr. XVII, 24. 

Pity miód: > Pity miód przy odrze « 
Pieszcz. 123. >Miedwienić = miód 
sycony, pity> Po W. 47 p. w. Mied- 
wienie. Por. Pitny miód. 

Pi weń = >kogut« Roczn. 224. 

Piwnica: » Zkądże go (piwo) nieśna? 
Z piwnice* Wisła VI, 234. || »Pi- 
wnica = otwór na kartofle pod 
szabaśnikiem* Donian. || » Piwnicą 
na Litwie nazywają wyłącznie 
tylko grób Zbawiciela* Wal. 206, 
p. w. Sklep. 

Piwniczny: » Gdy przyleciały (sc. 
kaczki) do dwora, piwnicznym 
miały kaczora* Krak. I, 244. 

Piwny «r a r n i e c » czyli warszawski 
josl połową garnca zbożnego* Pr. 
lii. IV, 856. 

Piwo: Zdr. .Piweczko* Kuj. II, 234. 
lliid. 133. »Piwęjko* Wisła VI, 
233. > Pi w i na = zh piwo* Pr. 
lii. V, 833. »Co oni tu pijali? 
Niebu rak wodzin(^, jogo brat pi- 
win(j'« Maz. II, 27. »Piwino = złe 
piwo: »Co będzie wa pili Na wo- 
ji*nee dalecko? Ty, Jasiu, miód, 
wino, Jii lady piwino* Pr. fil. IV, 
232. II »Mam ja z tobą na piwo 
= zawiniłoś wobec mnie* Swict. 
677. II '^Piwc = gra dziecinna* 
Zb. X, 251. 

P i w o n j a: » Piwonija kasz. piwanija 
= Taiiacotum balsamita L.* Kk. 
13. Toż ib. 14. >Bujan = pi- 
wonja* Osip. »nononia = Flores 
Paeoniae; beuoniowc [)eslki = Se- 
mina Paooniao: benoniowy ulepek 
= Svr. Hhooadosc (;ie-;z. 8. » Na- 



zwa rośliny piwonija powstała z gr. 
łac. paeonia pod wpływem wyrazu 
piwo... Lud wielkopolski roślinę 
tę nazywa piołunijd (pioiinijd) a to 
przez asymilację do wyrazu pio- 
łun. Inne przemiany ludowe tego 
wyrazu są: bujony (bujać), bijony 
(biję)* Pr. fil. I, 142. .Lud zw^*ł 
nosić do cerkwi do poświęcenia 
zioła... Pa wonie lekarską (Paeonia 
off.), Pawonię pachnącą czyli Ma- 
rzymiętkę (Tanacet. Bals.)* Chełm. 
II, 198. .Piwowonja* Zb. X, 206. 

Piwowar = > browar* Pr. fil. V, 
833. 

Piwo won ij a p. Pi won ja. 

Pizda: .Siedzi na ścienie. Wyszce- 
rzyła p.... Igła* Zb. VII, 144. .Gar- 
baty dziadek nad p.... płacze. Żu- 
raw u studni* ib. 145. || .Kurza pi- 
zda = chrosta na ciele, najczę- 
ściej na ręce, nieginąca* Rozpr. 
XXVI, 392. Toż Spr. IV, 380. jj 
.Kurze pizdy = trzmielina pospo- 
lita (Evonymus europeus)* Zb. 
XIV, 71, ods. Toż Udz. P. 8. jj 
.Kurze pizdy a. stopki: (rysunek) 
na piskach* Udz. P. 8. .Rysują 
także (na piskach) takie kurze 
stopki (zwane również kurze pi- 
zdy) w kątach wolnych pomiędzy 
gwiazdami, a rysunki owe skła- 
dają się z trzech do siedmiu kre- 
sek, ustawionych wachlarzowato* 
Zb. XIV, 71.' 

P i z d o r p. P i z e r. 

Pizdnąć = .uderzyć, wybić* Zb. 
II, 9. . Pizdnąć = rzucić np. 
w złości jak nie pizdneła garkiem, 
tak ci jo zabiła (potłukła, zraniła)* 
Fed. II, 405. Por. Pizgnąć, 
P i z n ą ć. 

P i z d ń i a k = » kij w maśnicy do ro- 
bienia masła* Ram. 135. 

Pizdnica = .maśnica, naczynie 
do robienia masła* Ram. 135. 
.Pizdnica = kierznia* PoW. 65. 



Pizdrowato — Placek 



115 



Pizdrowato = » biednie, mizer- 
nieć Ram. 135. 

PizdrowaŁość: » Pizdrowatosc = 
mizerność< Ram. 135. 

Pizdrowaty = »mizerny, biedny. 
Pizdrowale dzeckó. Wóna md pi- 
zdrowatą mjazdr3 (ona ma mizerną 
cerę)€ Ram. 135. 

Pizdy = » żarty, żarciki nieskro- 
mne* Pr. fil. V, 833. 

Pizer »a. Pizder=chudak, biedak, 
mizerak< Ram. 135. 

Pizgnąć = » cisnąć, rzucić, ude- 
rzyć* Zb. I, 48. >Pizgśm= rzu- 
cam np. snopki; 'koń pizgd' = 
kopie* Cer. Por. Pizdnąć, Pi- 
znąć. 

Pizgwa »a. Piskwa= płaczliwe, 
zamazane dziecko* Zb. I, 21. 

Piznąć = »uderzvć* Pr. fil. III, 
806; ib. V, 833.'Parcz. Spr. IV, 
359. »0n mię piznął kamieniem* 
ib. >Jnkech była dziewczęciem, to 
mie piznął f owczarz) jagnięciem* 
Zb. IX, 190. » Kiedy psa kością 
piznie (uderzy), to nie kwiczy* 
Wisła II, 309. »Jak cię piznę, to 
ostaniesz na fleku* Tyg. ii. 2, V, 
n^ 110. »Cosikej mie kijom pi- 
zło* Zb. IX, 219. »Piznóć = ude- 
rzyć* Rozpr. XII, 98. || > Piznąć 
= rzucić z gniewem* Spr. IV, 
348. >Jak toporkiem piźnie* Del. 
116. » Wyprałem go za to kijem, 
piznołem o ziemie* Kai. I, 256. 

• Piznam = rzucę* Rozpr. IX, 
305. »Piznyć* bezukoliczn. ib. 288. 

• Piznuł* ib. 306 i 356. Por. Pi- 
zdnąć, Pizgnąć, Pisnąć. 

Pi ZUS = » golec, człowiek nagi* Pr. 
fil. IV, 856. 

Pizyk p. Fizyk. 

Piździć = » zrzędzić, narzekać; 'pi- 
ździć komu' = nudzić kogo, przy- 
pominać komu coś ustawicznie; 
'piździć na kogo' = nalegać na 
kogo* Święt. 709. »0n nie chciiił 
ma pedzieć. Ale .sędzia zacąn 



piździć na niego, zęby mu pe- 
dział* ib. 409. || .Piździć = tra- 
cić czas na próżno, mitrężyć* 
Rozpr. XVII, 53. || .Piździć się 
= żartować, bawić się: 'piesek 
piździ się'* Pr. fil. 833. .Piźdać 
sie = broić, dokazywać: *co sie 
telo piździs?'* Spr. V, 392. || 
• Piździć = dąć, mrzeć (? chyba 
raczej mżyć), wiatr ostry, gdy wieje 
ze śniegiem: 'Dzisiak na polu tak 
piździ'* Pr. fil. V, 155. > Piździć 
= dąć wiatrem (śnieg z falą do- 
kuczliwy)* Udz. 

Piżmodanka: .gatunek gruszki* 
Gazeta Warsz 1 871, n^ 224, sir. 2. 

Piżula = .kawa słaba, 1 u ra* Pobł. 
64. . Piżula = lura, kawa, lier- 
bata licha, podobnie słabe wino, 
piwo liche i t. p.* Ram. 135. 

Pjenądz p. Pieniądz. 

Pjerzch p. Pierzch. 

Pjerznik p. Piernik. 

Pjotreszka p. Pietruszka. 

Plac = miejsce: .Juz placu na ku- 
djach nie beło* Zb. XV, 22. .Nie 
ma placu w izbie* Święt. 442. 
.Miał król trzech synów. Wienc 
wszy.scy chcieli zostać w placu, 
a to lak jak w placu, w domu, 
w królestwie* Cisz. 1,116. »A woj- 
sko nadesjo, a tu ten plac był, 
kaj ón leżał* ib. 300. || Plac = 
podwórze: .W tym tu placu (pod- 
wórze) stoją gnatki (pniaki)* Alen. 
1877, II, 624. >W lę to tu placu 
cemrowana studnia* ib. 63;3. || 
.Plac biegowy = miejsce otwarte 
między narniotein łowieckim a ostę- 
pem, połami obstawionym, w któ- 
rym znajduje się spędzona zwie- 
rzyna: na tym placu zwierzęta 
wypędzone z ostępu bywają strze- 
lane* Pr. HI.V, S33. ' 

Placak p. Placek. 

Placek = ^ zwykle u uboższych 
bywa jęczmienny: pieczony, jada 
się on na gorąco, gdy bowiem 

8* 



116 



Piach rr— Flagować 



ostygnie, jest jak kamień twardy « 
Krak. IV, 316. »Piacek= podłu- 
gowały chleb, pieczony w popiele 
lub na blasze. Jest dwojaki: kwa- 
śny i 'sjodki', kwaśny jest dwa 
Inb trzy razy wyższy od 'słod- 
kiego'. Kwaśny piecze się na kwa- 
sie, 'słodki* wprost na wodzie « 
Rozpr. IX, 212. >Inny (sc. ko- 
łacz), podobny do niego (zwany 
plackiem błogosławionym) podają 
wraz z chlebem i serem na za- 
lotach* Maz. III, 185. » Drużba 
przynosi do stołu na wieczerzę 
placek* Rad. I, 208. » Kochany 
placek = korow^aj, pieczywo we- 
selne* Pr. ni. IV, 232. '» Wtedy 
podajji najprzedniejszy placek, wi- 
no, lub piwo i dzielą się wszyscy 
czepkowym plackiem* Wisła VII, 
731. » Placki = ciasta na święto* 
Rozpr. XX, 432. » Piróg z placa- 
kiem* Zb. XIV, 48. Zdr. »Pla. 
cuszek*. » Zrobię ci placusek, Dam 
ci lez końdusek, Tańcujze ze 
mnóm* Zb. IV, 233. »Kołaczów 
nie pieką, tylko kukiełki i pla- 
cuszki* Kieł. I, 106. »Zrodziłasię 
ma p^zenicka gdyby ciióg, słodziu- 
sieńki mój placusek gdyby miód* 
Rad. I, 208. || » Placka zjeść = 
przewrócić się (ale tak . że się 
usiędzio)* Zi). I, 48. » Zjeść pla- 
cek = przewrócić się* Rozpr. IX, 
212. II »W placki = rodzaj gry 
w piłkę* Pr. fil. V, 834. Por. 
Plecak. 

piach: » Wielki placek, piach, pod- 
płomyk z mąki rżanej, zowie się 
także backa* Pozn. III, 128. jj 
»Na piach*: »Jak przecie przysed 
pinez()(rliowski (pińczowski) rabin 
(do palącej się bóżnicy) i rozłożył 
z tom k-ionskom i wzion cyłać, 
to prz(M-ie ogiii ino na piach, na 
|)lacli (= zaczął słabnąć, bo się 
już kończyło)* Zb. XI, 73. 

Plac; h a ii d e r := » powsinoga, lata- 



wiec* Pobł. 65. »Plachader = 
włóczęga, powsinoga* Ram. 138. 

Plachanderka = » kobieta nie 
pilnująca domu* Pobł. 65. »Pla- 
chSderka = kobieta, lubiąca cho- 
dzić po sąsiadach, odpustach, jar- 
markach* Ram. 138. 

Plachandrować: »Plachandrowac 
= chodzić od domu do domu, 
zamiast zajmować się pracą* Pobł. 
65. »Plachadrowac = włóczyć 
się, łazić od domu do domu« 
Ram. 138. 

Plachanina = » pi u eh ola, chlapa- 
nina, pluta* Pr. fil. IV, 856. 

Płacheć: »Plachc(plachec) = miej- 
sce. Plachcami je żfło dobrć, 
plachcami liche; na jednym plach- 
cu pszejnica w^gniła przez zimę. 
Por. spłacheć, spłachetek, płachta* 
Pobł. 65. 

Płachta p. Płachta. 

Placmistrz: »W niedzielę przed 
ślubem mają miejsce zaprosiny na 
wesele przez łak zwanego plac- 
mistrza (wyraz przyjęty od niem- 
ców)* Wisła IV, 799.'»Kucharki 
będą jedzenie warzyły, Placmistrze 
będą na stół no.sili* ib. 801. 
• Dwóch zawsze placmistrzów przy- 
bywa, z których wszakże tylko 
jeden mowy wygłasza* Wisła VII, 
87. 

Płaco w ać p. P lakować. 

Placówka = » miejsce, na którym 
zastawiają żelaza na lisa* Pr. fil. 
V, 834. 

Placuszek p. Placek. 

Plaga = rózga: »Dać komu piagi« 
Osip. II »Plaga* = bieda: •Tlśga'^ 
z robactwem, myszami i 1. p.« 
Ust. z Kujaw. II »Piaga = słota: 
Rozgadał się, jak drozd na plagę* 
Osip. » Plaga = deszcz ulewny* 
Mil. II > Plaga = płat wycięty 
łąki, błota, używany do nakrycia 
parsków, torfników* Pobł. 65. 

PI ago w ać = » służyć, płużyć, np> 



Plajdać się — Plaskór 



117 



pogoda nie plaguje; targ len na 
konie nie plaguje i t. p.< Ust. z Li- 
twy. » Flagować = służyć: To mi 
nie plaguje, to mi nie plaży « 
Kow. 

Plajdać się = » włóczyć siec Zb. 
Vm, 253. 

Plajdula = » plotkarka, kobieta ga- 
daUiwa« Pr. fil. V, 834. 

Plajzer p. Plejzer. 

Plakować »a. P lac o w ać = po- 
dobać się, być dogodnym* Zb. I, 
21. 

Plakson p. Plangson. 

Plama: »Duża widoczna plama na 
sukni nosi tu nazwę: twarda pla- 
ma; gdy gęsta bardzo: zasunięta 
a. zasułac Kai. I, 39. || » Pla- 
ma = flegma np. matusia plują 
plamą; plama się odrywa u mnie 
= kaszlę* Zb. II, 251. || . Plama 
= wstyd* Spr. IV, 338. 

Plamenty p. Płaneta. 

Plamitarka = planetarka, wróż- 
bitka: » Jedna królowa ni mniała 
dzieci i pojechała do plamił arki, 
oy będzie mniała dzieci?* Chełch. 
I, 138. Toż ib. 139. 

Planeta p. Płaneta. 

Plangson: » Plangson nieskorowa- 
ny« (= zapewne belka K.) Kłosy 
XVIII, 29. » Plakson otomporowa- 
ny = belka dębowa, ociosana to- 
porem* Lub. II, 212. 

PI a pa = .pysk* Hilf. 176. Por. 
Plapotać. 

Plaper = jak zawsze »wie immer* 
Cen. 69. 

Plapotać = » mówić bez sensu* 
Zb. II, 9. Por. Plapa. 

Plascar: »Go wolis : cy z góry 
plasc^r, cy s piekja opalonek? 
S piekja opalonek, bo to chleb 
spiecony, a z góry plascar, to ku- 
rze łajno « Cisz. I, 361. 

Plaseyzna p. Płaszczyzna. 

Plaskać: »Kupiemy se z syneckiem 
kacoskę; A kacoska nóżką pla- 



ska* Kozł. 159. >A na jezierze 
plaskajo sie bleje* Kętrz. 74. || 

• Plaskać ^ wygadywać* Ust. 
z Litwy. 

Plaskanka: >(sera lub masła) = 
kawałek spłaszczony (sera lub ma- 
sła), placek (sera lub masła)* Kolb. 
rękop. 

Plaskato = płasko: » Gąski poro- 
bią sobie takie łopaty czyli kije, 
które na końcu zastrużą plaskato 
(płasko)* Pozn. II, 122. 

Plaskatość = » przymiot czego 
płaskiego, spłaszczonego* O. 

Plaskaty = »płaski« O. »Nim żf- 
dzlska sę spodzałf, stojał ju na 
forze I plaskatą szablą dychtych 
grzmocfł jlch po skórze* Derd. 27. 

• Plaskaty = płaski. 'Ludzie ga- 
dają, że ziemia plaśkata'* Czark. 

• Kapelusz płaskaty* Stęcz. 127. 
P 1 a s k ę ć = » część płaska jakiego- 
kolwiek przedmiotu, w przeciw- 
stawieniu do krawędzi, np.: pla- 
skęciom — haj ba krawędziom go 
nie bij, bo nm hnet kości poła- 
mies* Spr. V, 392. 

Plaski = płaski: Hozpr. IX, 171; 
ib. 212; ib. VIII, 204: ib. XII, 
37. Pr. fil. IV, 232. > Plaski a. 
płaski = płaski, płytki, np. 'pła- 
ski talćrz' = płytki talerz* Kuj. 
II, 275. Toż ib. 85. »Na plaskj 
groniu* Rozpr. IX, 358. »Jej 
(wierzby) gałęziom nadając płaską 
postać rogu renifera* Swięt. 486. 
II St. wyższy: >płaskszy«: »De- 
seczki... stosunkowo cieńszo i płas- 
ksze* Chełm. I, 103. || »Mendr- 
sza óna od nas wszyćkich, wie- 
działa, źe nie przyszła, boby tu 
plaskom śmierciom zginena* Zb. 
XI, 126. 

Pląs koć = » tatarak* O. 

Plaskór = opłatek : » Wszędzie ła- 
mią się plaskórem (obłatkami) 
i życzą sobie wzajem 'Dosie^o ro- 
ku'. Zb. VIII, 63. 



118 



Plaskanki — Plażyó 



Plaskunki = >kijanki w wodzie 
(z których powstają żaby)€ Koj. 
II, 275. 

Plaskur = » warstwa jakaś ziemi 
lub minerału « Pr. fil. III, 496. 

Plasnąć = >zginąd (o fortunie i t. 
p.)« Ust. z Litwy. 

Plaszczak: » Siedzi lascak na plas- 
caku, na lascaku pudło, a na 
pudle kudłać, pod kudłacem du- 
dlac. Kądziel. Zb. VI, 23. 

Płaszczyk = »koniec bata jed- 
wabny, a. inny« Ust. z Litwy. 

Plaszczyzna = płaszczyzna : » Plas- 
cyzna* Rozpr. IX, 212. Toż ib. 
171. 

Plaśkaty p. Plaskaty. 

Piat p. Płat. 

Płatać: » Zeszły się dzieweczki, tak 
sobie radziły płatając wianeczki. 
Plafały wianeczki dla swej kom- 
paneezki< Zb. VI, 99. > Nie płacz 
Maryś, nie płacz, Czego będziesz 
płakać? Zawiną cię w rąbek. Nie 
będziesz się platać?« Zb. X, 271. 
Da warkocku, warkocku, da droł)- 
nom cię płatała* Kieł. I, 118. 
»We wianku chodziła, warkocki 
płatała* ib. 158. >0j ni ja się 
myjała, ani ja się plątała* Kieł. 
II, 101. »Tam ci Marysia siadała, 
złoty warkocyk plątała* Kał. I, 
157. 

PI a t aj k a: »syć na platajke, a nie 
na obrąb, t. j. zeszywać dwa ka- 
wały sukna, nie zakładając jednego 
na drugi* Spr. V, 392. 

Platuseeka = chusteczka ? » Ona 
idzie z kościołecka. Juz ja nie 
dziewetka; Odwiewa sie na mćj 
główce Modra platuseeka* Kętrz. 
39. 

Platy = > wiorzoje (u stodoły) « Ust. 
z Sier|)ockiego. 

P 1 a u d o w a ć : » Plan duje = służy, 
płuży, wychodzi na dobre* Zb. I, 
73. »Plaudować = służyć, spra- 
wiać dobre skutl<i, do smaliu przy- 



padać, np. 'piwo nie płauduje' = 
nie pomaga, nie służy « Kolb. 
rękop. 

P ł a z d e r: » Płazder = plaster* Święt. 
709. »We wnętrzu ula naprzeciw 
obu zat worów są... wązkie półki 
służące do składania płazdrów 
(plastrów)* Święt. 26. » Doktór 
zapisał jaz dwie flaski jakisik Ic- 
ków z japtyki i płazder* Święt 
487. 

Plazgor >a. płazgorek = prapra- 
wnuk* Pr. fil. V, 834. 

Plazgotać = » mieszać w wodzie 
i rozlewać ją* Wisła III, 746i 
» Plazgotać = mącić dla zabawki 
wodę, grzebać w wodzie niepo- 
trzebnie np. dzieci lubią plazgotać 
w wodzie* Pobł. 66. > Plazgotać 
= grzebać w płynie Dzieci lubią 
plazgotać w wodzie* ib. 156. 
y Plazgotać = babrać się w czem, 
mącić coś* Ram. 138. 

Plazyr p. Płejzer. 

Plaźny p. Płażny. 

Plażny: >plażący = miły* Zb. I, 
21 p. w. Płażyć. »Plażne = miłe 
np. na spojrzenie* Prz. ludu VI, 
9J. >Widziałem już nawet u są- 
siadów sprowadzone (t. j. konie) 
tam — stąd i prawdziwie płaźne 
na spojrzenie* Pozn. II, 332. 

Płażyć = > łagodzić ból, być do- 
godnym, pożądanym, służyć, sprzy- 
jać, np. 'To ci plaży nic nie 
robić, tylko jeść'* Krasn. 306. 

• Płażyć = miłym, przyjemnym 
być komu, upodobanie, lub dobre 
skutki sprawiać, służyć np.: wódka 
mu płjiży = gorzałka mu służy* 
Kuj. II, 275. Toż Bib. Warsz. 
1860, str. 628. » Płażyć = łago- 
dzić ból, np. lekarstwo plaży* O. 

• Płażyć = dobrze oddziaływać 
np. lekarstwa plażą łub nie plażą 
bólowi c iMił. » Płażyć = łagodnieć^ 
zwolna ustawać lub rozchodzić się 
np. ból plaży = ból folguje* 



Plądrować — Płochacz 



119 



Zb. I, 35. >Plażyd = mile wy- 
glądać, w oko wpadać, podobać 
sie; plainy, plażący = miłyc Zb. 
I, 21. >Rany... leczą się listkami, 
dobieranemi wedle tego, czy plażą 
czy nie plażą* Wis^a V, 422. 
>Ale jn nie plaż|} jem a (koniowi) 
więcy żdden foler* Derd. 62. •Cie- 
lakowi jakoś pldży* Kaspr. 46. 
• Plażący = miły np. widok* Prz. 
lądu VI, 91. >Rzep nasz pięknie 
stoi i prawdziwie plażący sprawia 
widok* Pozn. II, 331. » Płoży mu 
= plaży muc Wisła V, 917. || 
> Zadałeś my synka, plażyła (cza- 
sami wymawiają: plaużyła, pla- 
żyła) pierzynka* Pozn. IV, 164. 
»Zadałeś mi synka, plażyła pie- 
rzynkac Pozn. I, 249. || » Plaży 
= pada deszcz rzęsisty lub śnieg 
mokry* Osip. 

Plądrować=>przeszukiwać* Święt. 
709. 

Plądz się = >lądz się, np. ciele 
się wyplęgło, urodziło* Kuj. II, 275. 
Toż Bib. Warsz. 1860, str. 628. 
•Plegnąć się, plądz się, zamiast 
lęgnąć się; powszechnie używane 
na Kujawach i w Czerskiem. 
'Uplęgło się takie pokraczne* Spr. 
V, 140. » Czworonogi plęgną się* 
Pleszcz. »Plęgnąć się = lęgnąć 
się, rodzić się, np. kurczę się 
plęgnie* Pr. fil. V, 834. 

Pląsać: > Trzeba ji dać na podwiązki, 
boją pląsać bolą nóżki* Rad. 1, 229. 

Pląsy: » Po skończon y eh rozpleci- 
nach następują tak zwane pląsy, 
czyli proszenie o błogosławień- 
stwo* Zb. VIII 269. 

Plątać: >Plętać = plątać* Was. 
245. II » Plątać się = łazić z kąta 
w kąt* Udz. 

Pleban: »Lubi mię za to pan ple- 
ban* Rog. 50, n® 91, zwr. 3. 
.Plewąn* Zb. VII, 77. » Krowy 
plewąna* Zb. V, 213. »Kleban = 
pleban* Ust. z Litwy. 



Plebanja: » Plewa nijś = plebanja* 
Spr. IV, 380. »Zawiód krowę na 
plewanią* Zb. V, 213. »Na ple- 
wanią* Zb. VII, 77. .Na kleba- 
niją* Ust. z Litwy. 

Plebański: > Parobek plebański* 
W^isła VII, 124. »Za plebajskiem 
lasem* Wisła VI, 307. || .Był 
cyns mały i klebańskie (= ple- 
bańskie)* Kętrz. 83. »Majo tez 
i ludzie loźni odpłatki. wydaty 
różne: n&jmy, klebańskie i kldsy* 
ib. 93. 

Plebaństwo = »rola plebańska* 
Wisła III, 88. 

Piec = >znak na ciele od uderze- 
rzenia, rana* Święt. 709. 

Pieca p. Plecy. 

Plecak: »PlGcdk = bułka, placek* 
Pr. fil. V, 834. Por. Placek. 

P 1 e c a t y : » Plecal^ = pleczysty, 
barczysty* Ram. 138. » Chłop ple- 
caty* Derd. 67. 

Plęcęta p. Plecy. 

Piech = ^ciemię* Hilf. 176. || 
» Piech = łysina, tonzura* Rum. 
138. .Plech = tonzura* Pobł. 65. 
» Piecha = przestrzeń pusta wśród 
zboża zasianego, lub wśród wło- 
sów na głowie* Pr fil. IV, 857. 
• Piechy = krosty* Wisła IV, 
881. II' »Plecha = pogardl. kle- 
cha, ksiądz* Pr. fil. V, 834. || 
>Plocha = plama* Spr. V, 392. 
II » Piech a. picsz = wierzch skro- 
jony kartofii wraz z oczkami. Ta- 
kie zrzynki z większych bulew 
używają ludzie ubożsi do .sadze- 
nia* Pobł. 65. » Piech = wierzch 
kartofia, przeznaczony do sadze- 
nia* Ram. 138. || .Piech = bla- 
cha* Rozpr. XII, 47. » Piech = 
blcch* Rozpr. XII, 41. Por Plesz. 

Piecha p. Piech. 

Piech acz: » Plechścz a pleszdk = 
przezwisko księdza (przygrywka do 
plcchu, tonsury)* Pobł. 65. >Ple- 
chacz = 1, łvs 2, człowiek no- 



120 



Pleciak 



Plecy 



szący tonzurę, klecha (pogard l.)< 
Ram. 138. || »Piechacz = łoś, 
gdy zupełnie rogi straci < Pr. fil. V, 
834. 

Pleciak: » Pleciak = plecionka ze 
słomy, którą obijają futryny drzwi 
dla zabezpieczenia mieszkania od 
zimna* Pr. fil. IV, 232. 

Plecianka = > ogrodzenie z gałęzi 
świerkowych, zwykle sztorcem je- 
dna przy drugiej wplatanych pomię- 
dzy trzy żerdzie poziomo utkwione 
w odstępach, w słupach, w odle- 
głości mniej więcej l^g łokcia 
jedna od drugiej. Ogrodzenie, da- 
wane zwykle wokoło ogródków 
kwiatowych wiejskich* Osip. »Ple- 
ciśnka = gałęzie leszczyny, uży- 
wane do grodzenia płotów* Pr. 
fil. IV, 232. 

Pleciczka p. Płocica. 

Plecie ni ca: > Brusy = gatunek 
serków owczych: zob. parzenica, 
oscypek, plecienica* (lego osta- 
tniego wyrazu w słowniczku niema, 
widocznie jednak plecienica = 
serek owczy f)ewnego kształtu Ł.) 
Rozpr. X, 272. 

Plecień n i k: » Drugi ([)łot), zwany 
na Litwie pleciennikiem, robi się 
z chróstu, przeplatanego pomiędzy 
kołkami* Wisła II, 843. 

Plecień: * Kwiecieii, plecień, bo ple- 
cie, Niby zimą, niby latem, A prze- 
plata wszystko kwiatem* SUir. 
przysł. 42. >Kwiecień — lada co 
plecień* Zb. XIV, 194. 

Plecięga p. Pleciuga. 

Plecionka: » Plecionka staruchy* 
= oplatana llaszka wódki starki 
Syrokomla Niem. 71, 72. || »Zeby 
godu nie mrzyć , kupił se św. 
Pielr kiela plecionek, zęby sie 
pokrzepić w drodze* Zb. VII, 36. 
II >Pleconka (plecionka a. ple- 
cianka) = 1, koszka ze słomy 
upleciona, dzion. Chlo w pleconkę 
chuchnie, temu pfsk spuchnie; 



2, słomiany dywan (nad klepi- 
skiem poniżej drągów). Gospoda- 
rze, nie mający gdzie sypać zboża 
wymłóconego, urządzają sobie szpi- 
chlerz nad klepiskiem, kładąc po- 
niżej drągów drugą warstwę drą- 
gów, na które, zasłane słomą a na- 
kryte plecionką, sypią zboże* Pobł. 
66. »P]econka ^ 1, mata ple- 
ciona 2, ul słomiany 3, płachta, 
upleciona ze słomy, którą się wie- 
sza nad klepiskiem i sypie na nią 
zboże* Ram. 138. Por. Piecka. 

Plecisty: » Mój warkocyku plecisty ! 
wyrosłeś ty mi rzęsisty* Wisła 
VII, 134. 

Piec i uch = »gaduła, plotkarz* 
Osip. 

Pleciuga = >ten co *plecie\ mówi 
od rzeczy, baje* Rozpr. XXVI, 
388. » Pleciuga = gaduła, plot- 
karz: 'ej pleć baju' == nie plótł- 
byś bajczarzu!* Krak. IV, 316. 
>0j ty, pleciugo jakiś* Kam. 144. 
»Pleć pleciugo, byle długo* W. 
Pol 13. > Plecięga = bajarz, plot- 
karz « Święt. 709. » Plecie plecięga 
próżne baje* Święt. 679. »Pie- 
luga = pleciuga, bajarz* Pr. fil. 
IV, 232. II . Pleciuga* = bajka: 
»Skiełki = bajki, pleciugi* Zb. 
II, 253 p. w. Skic^ki. 

Piecka = sznurówka: »Takiejże 
barwy była zarzucona już dziś 
plecka czyli plecionka (sznurówka) 
u tegoż stanika na przodzie na 
krzyż z tasiemek ściągana czyli 
sznurowana* Pozn. I, 74. 

Plecko p. Plecy. 

Plecny kosz: » Dziś cały ich (sc. 
jabłek) plecny kos (kosz plecowy, 
na plecy) wywaliłem świniom* 
Krak. IV, 308 p. w. Jabcywo. 

Pleconka p. Plecionka. 

Plecy: » Takie dziecifo.. ma... ręce 
i nogi powykrzywiane, płozi się 
tylko i wszędzie plecami wylezi* 
Krak. III, 48. »Za plecyma* Fa- 



Piecyki — Plejzerka 



121 



leński Alen. 1876, I, 97. »Spu- 
ściól (baryłkę) z plycc Zb. VII, 

20. » Waliła mnie bez pieca* 
(= przez plecy) Rog. 196. n0 403, 
zwr. 2. >Plur. 'pieca" od 'pleco^f*)* 
Rozpr. XII, 47. Zdr. >P]ecko< 
Rozpr. XII, 47. >Ojze, ojze rusy 
warkocku. Juz nie bedzies leżał 
na mojem plecku« Pr. fil. IV, 232. 
•Pojźryj ze mu na piecyki* Pauli 
179. »Plecęla<: » Nie bedzies Ma- 
rysiu drzewek sama rąbać, bo sie 
będą same bez plecenia {amać< 
Zb. XIV, 109. II . Poletek lub 
plecy = Ya P^^^ ^ Irójpolówce* 
Pleszcz. 23. > Gospodarstwo... trój- 
polowe, czyli jak mówią w trzech 
plecach* ib. 23. || » Plecy « w ulu: 
» Ściana naprzeciwko zalworów 
(w ulu) nazywa się piecami* 
Święt. 26. 

Piecyki p. Plecy. 
Pieczka = >(niem. Pletsche), gar- 
nuszek do mleka szeroki* Zb. I, 

21. >Plećka* : ^Garnuszek do 
śmietanki płytki a szeroki zowie 
się pleóka* Kai. I, 43. Toż Pr. 
fil. IV, 232. Mil. 

Pleć = »z chw^astu oczyszczać* 
Rozpr. Vin, 175. Wrześ. rękop. 
Formv: bezokolicznik: »Plić* 
Rozpr. XI, 187: ib. XX, 432. 
Rad. \l 38. »Pleć a. Plić* Krak. 
IV, 316. .Plyć (plewić)* Rozpr. 
X, 260. »Płac = pleć* Hilf. 175. 
Czas teraźniejszy 1 os. 1. p. » W Ma- 
zowszu: pielę (pele) Krak. IV, 
316. .Piołę. Pr. fil. IV, 856. 
Czark. • Plewię* Krak. IV, 316. 
2 os. 1. poj. » Pielesz* Maz. V, 
240. »Pelesz* Pozn. IV, 14. »Pe- 
lesz* Kuj. II, 10. »Pylesz« Kuj. 
I, 288; ib. II, 10 .Pieles* Czark. 
»W Mazowszu: pielisz* Krak. IV, 
316. »Plewiesz€ Pr. fil. V, 834. 
»PIewies* Kai. I, 145. » Plewisz 
(plisz)* Krak. IV, 316. 3 os. 1. 
poj. »PieIe« Lub. I, 130. Czark. 



>Opiele* Rad. II, 38. »W Ma- 
zowszu : piele* Krak. IV, 306. 
»Pele* Lub. I, 277. Łęcz. 66. 
Pozn. IV, 14. Maz. II, 8. >Pele 
(pieli a. pli)* Zb. I, 13. »Pele* 
Kuj. II, 9. .Pyle* Kuj. II, 10;* ib. 
I, 288. 289. .Pieli* Pleszcz. 191. 
• Pieje* Hue 707. » Plewie* Kieł. 
I, 97; ib. 136. Zb IX, 251. Pauli 
149. .Plewi* Krak. IV, 316. 1 os. 
1. mn .Pielemy* Pr. fil. IV, 856. 
3 os. 1. mn. .Pelą* Star. przysł. 
70. Pozn. I, 106. .W Mazowszu: 
pielą* Krak. IV, 316. .Plewią* 
ib. Czas przeszły: .Piełliśmy* Pr. 
fil. IV, 866. .Piołł-jem, -am, -o 
= plełem, pięłam i t. d.« Czark. 
Imiesłów czynny czasu przeszł. 
r. m. .Pioł* Pr. fil. IV, 856. .Piół* 
Pleszcz. 191. .Piół = plił* Maz. 

111, 90. .Poł= peł* Rozpr. IX, 

112. .Plir* Lub. I, IćJO: 1. mn. 
.piełłi, opicłli* Pr. fil. IV, 857. 
Rodź. żeńs.: .Połła (pełła). Pozn. 
IV, 14. .Pełła a. Poiła* Zb I, 
13. .Pieła = pełła* Zb. XI, 273. 
.Opięła* Zb. IX, 251. .Plewła* 
Krak. II, 123. Kieł. II, 153. Kai. 
I, 145. Zaw. 80. Zb. XII, 127. 
Pr. fil. V, 834. .Plewła (plewiła)* 
Zb. X, 308. .Plewja* Zb. XV, 
177; 1. mn.: .Piołły* Pr. fil. V, 
834. Por. Płóć, Plewić. 

Piecka p. Pieczka. 

P 1 e jc n ą ć się p. P 1 ą d z się. 

Plegotać: głos kawki (nivśl ) Prz. 
ludu VI, 126. 

Piej a = .kobieta, która piele, naj- 
mująca się plćć* O 

Plejzer = rana, szrama: .Plejze- 
rów* 2 pp. 1. lim. Zb. VIII, 76. 
Zb. XV, 127. Wisła Ul, 647. 
.Ple.serów* Kieł. II, 160. .Pla- 
zyrów* Kętrz. 48. .Plajzerów* 
Zb. XIV, 234. 

Plejzerka = .dziewka, robotnica 
w kopalniach rudv* Pr. fil. V, 
165. 



122 



Plejzerowany — Pleser 



Plejzerowany = >cięty, szramę, 

ranę mający* Ust. z Litwy. 
Plejzyr = » przyjemność* Ust. (nie 
podano zkąd). >Plezyr, Plejżer« 
w temże znaczeniu O. 
Ple kac = »dawać ssać, karmić* 
Rozpr. X, 296. »Plekać = kar- 
mić, pielęgnować, np. jagniątko* 
Rozpr. XVII, 53. »Piekać = kar- 
mić piersią* Wrześ. 16. Spr. IV, 
348; ib. V, 392. Cer. » Statku, 
który Maja pleka, ani wilk ani 
zaraza nie bierze*; »plekać by- 
dło* Tyg. ii. 1, 416. (W. Pol). 
> Suczka, plekająca kuny* Przy- 
rodnik 1872 str. 187 (= kar- 
miąca K.). II .Plekać, wypiekać = 
odessać, odcykać mleko* Goszcz. 
Tatry 131. 
Plem = rozpłód: » Indyki niektóre 
zostawiają się na plem = na roz- 
płód* Ust. z Litwy. 
P 1 e m i ć s i ę = mnożyć się: >Niech- 
żeż się też i żenią, Niecb się wię- 
cej ludzie plemią* Wisła VII, 88. 
Plemien p. Plemień. 
Plemień = >tryk, baran pozosta- 
wiony w stadzie na rozpłodnika* 
Spr. IV, 309. Toż ib. V, 392. .Ple- 
mień = tryk* Rozpr. XVII, 63. 
Plemię -.-- rozpłód, przychów* Petr. 
Pleni: »od plon = plenny: pienie 
zbożo. Zb. I, 48. Udz. Wrześ. 16. 
Spr. V, 392. » Pleni = plenny, 
o roślinach i zwierzętach* Rozpr. 
X, 295. »Pleni = obfity* Rozpr. 
XVII, 53. »Zboże pienie* Star. 
przysł. 57. » Zboże pienie = zboże, 
w którem jest dużo ziarna. Z prze- 
czeniem: niepleni* Rozpr. XXVI, 
389. »Pleni = obfity; gdy zie- 
mniaków pod jednym krzakiem 
jest wiele, fo mówią: *są pienie'* 
Spr. IV, 348. II .Pleni = uro- 
dzajny: 'rok jes pleni'« Rozpr. 
xxvi, 389. 
Pienie = »plon* Zb. I, 35. Vot 
Pini. 



Pleniec = .placuszek z mąki lob 
tartych kartofli* Pr. fil. IV, 277. 

Pleniówka p. Pień. 

Plenipotencja: Formy: .Plipo- 
tencyja* Pr. fil. IV, 5^32. .Hipo- 
tencja* Parcz. .Plitencyjd* Parcz. 

Ple-nipotent: » Kleń ipotent == ple- 
nipotent* Pr. fil. IV, 206. 

Pienisty = » bujny np. ziarno* Ust. 
z Litwy. 

Pieńki = .pieluszki* Rozpr. XII, 
98. 

Plenność := obfitość, urodzajność: 
• Przestęp... *c(ł)owiecy\.. powiela 
wyjdzie na ty tycce i uźry światu, 
to potyla ściąga plenoś pod tego 
gazdę* Mat. Odb. 4. »Ten chop 
miał przestęp i latawca, co po- 
wiela jino uźrał, to pod .siebie 
ściągał plenoś* ib. 

Plenować = plonować: .Gospo- 
darz puka kulką drzewianą w ka- 
żde drzewko i powiada: .żebyście 
tak plenowały, żebyście owoców 
więcy jak liśció(w) miały* Pozn. 
II, 57. 

Pleii r. m. : .Pieniem górale nasi 
nazywają gąsieniczki ziemiórki ple- 
niówki (Sciara militaris), pojawia- 
jące się w niezliczonych groma- 
dach, zbitych w kupę, mającą 
kształt węża* Zb. VI, 211. Toż 
Wrześ. 16. Wrześ. T. 10. Spr. V, 
392. »Aby w roku przyszłym 
zboże było plenne, w wigilję Bo- 
żego Narodzenia po wieczerzy wy- 
chodzi parobek i woła plenia« 
Zb. VI, 211. .0 pieniu kopaliń- 
skim i lęgnącej się z niego ple- 
niówce (Sciara militaris)* Wrześ. 
T. 10. II .Pieiic r. ż. = plon: • 
>Nie spasaj żyta w jesieni, bo 
bo nie zbierzes i pleni* Pleszcz. 
169. Por. Pienie. 

Pies = .rana, znak od uderzenia* 
Rozpr. XVII, 92. 

Pleser p. PI ej zer. 



Plesk — Pieta 



123 



Plesk = > plota, śnieg z deszczem < 
Ram. 138. Toż Hilf. 176. 

Plesk ać = klaskać: >A ona mu 
rada w rąceńki plescec Maz. V, 
273. »Nasza pani rączkami pie- 
szczę c ib. 113. » W ręce pieszczą* 
Tyg. ii. IX, 90. 

Pleskanka » (pleskad) = w pewnej 
formie sprasowany sdrc Zb. I, 73. 
Toż ib. 64 p. w. Bundz. 

P 1 e s k o t : ^ Pleskót =r człowiek bre- 
dzący, mówiący nie do rzeczy* 
Ram. 138. >Plesta a. pleskol = 
pleciuga* PoW. 66. || »Plesk6t 
= brednia, gadanina, gadanie od 
rzeczy* Ram. 138. 

Plesk ot ad: »Plesk6tac = pleśd, 
bajdurzyd* Ram. 138. »Plestac 
i pleskolac (pleskotad) = pleśd, 
mówić nie do rzeczy* PoW. 66. 
»Plestac, pieszczę, pleskotac = 
pleśd, mówid od rzeczy* Hilf. 176. 

Piesko tka: .Pleskótka = kobieta 
bredząca, mówiąca wiele nie do 
rzeczy* Ram. 138. 

P lessy a. > morskie oczy = jeziora 
górskie w Karpatach* Prz. ludu 
VI, 2. 

Plesta = >1, brednia, gadanina 
2, człowiek, mówiący wiele a nie 
do rzeczy* Ram. 139. > Plesta 
a. pleskot = pleciuga* Pobł. 66. 

Plestad: »Plestac = pleśd, bajdu- 
rzyd, mówid od rzeczy c Ram. 139. 
•Plestac i pleskotac (pleskotad) 
= pleśd, mówid nie do rzeczy* 
Pobł. 66. »Plestac, pieszczę, ple- 
skotac = pleśd, mówid od rzeczy* 
Hilf. 176. 

Pies tkwi a p. Pleszcz. 

Plesyd == » gdy kołek, trzonek lub 
gwóźdź drewniany przy pobijaniu 
rozmiażdży się na drobne włókna 
czyli rozplesy* Pr. fil. IV, 857. 

Plesz: »A jak ci mnie czesze, lecą 
ze mnie piesze* Rad. II, 88. » Pa- 
dają plese (strupy)* Maz. III, 346. 
• Lecą krwawe plese* ib. »Lecą 



z głowy plese* Pleszcz. 196. »Po 
głowie mam plese* Rad. II, 89. 
»Mam po głowie piesze (strupy)* 
Łęcz. 167. Toż Lub. II, 7. .MAm 
po głowie plese* Święt. 258. »S0 
na gł"owie plese (blizny)* Rozpr. 
VIII, 167. »Mam na głowie pli- 
sze (strupy, rany, właściwie łysi- 
na)* Pauli 75. 

Pleszik p. Plechacz. 

Pleszcz == »płaski, niedorosły je- 
szcze lub zmarniały strączek gro- 
chu, bobu, fasoli i t. p.« Ram. 
139. »Pleszczk = zdrobn. od 
pleszcz, mały płaski strączek gro- 
chu i t. p.< ib. »Pleszczka = id.* 
ib. » Płaszczka, czasem plestkwia 
= strączek grochu, bobu i t. p. 
płaski, niedorosły jeszcze* Pobł. 
66. 

Pleszcz yd: » Pleśćf c = płaszczyd, 
zgniatać. T^m kaminię moja bjałka 
s^rf pleszcz^* Ram. 189. Toż 
Pobł. 65. »Pleszczfc sit = pła- 
szczyd się* Ram. 139. Pobł. 65. 

Pleśd: »Pletą dla fryca koronę* 
Kuj. I, 237. •Pliść" a. plid = 
pleśd (splatać)* Zb. I, 14. » Plant 
zam. plótł* Rozpr. IX, 351. || 
» Pleść = robić na drutach: umi 
pleść rękawice i pońcioch * Wrześ. 
16. » Pleść puiicoch, albozapięstki; 
koronki także się plotom* Spr. V, 
392. II » Pleść do worka = głupio 
gadać. Wrześ. 16. Rozpr. X, 295. 
Śpr. V, 892. »Kot pacierze ple- 
cie* Rar. 124. || •Plólli a. pletli 
mie pięścią = bili, okładali* 
Doman. 

Pleśniawka: » Odwar kory do gu- 
bienia pleśń iawek u dzieci, za po- 
mocą przemywania i wycierania* 
Pleszcz. 184 p. w. Wiąz. »Na ple- 
śniawkę wycierają dzieciom buzię 
i języczek kwaszonym burakiem* 
Zb. XIII, 171. 

Pieta = 'kałuża, błoto, woda pły- 



124 



Plelka — Plętać 



Ika a błotnista, bajoro* Ram. 139. 
Toz Hllf. 176. 

Piętka p. Plotka. 

P 1 e t n i a k = » witak, płot z gałęzi 
poziomo wplatanych pomiędzy koły 
pionowe « Osip. »Pletniak = płot 
z głogu lub cierni « Spr.V, 118. || 
»PIetniak< = szałas (?): » Głupi 
nawłócuł sobie jałowcu, wystawiuł 
sobie taki pletniak, tem jałowcem 
przykruł wirzch i zostawiuł syro- 
kie wrota otperte* Chełch. I, 88. 

Pletuga p. Pleciuga. 

Płetwa = »nalustek« Pobł. 66. 

Plewa: » Od złego dłużnika, bier 
i plówy* Zb. VII, 104. . Płowy 
= plewy, np. przysłowie: ode 
złego dłużnika to bier i płowy « 
Spr. V, 392. 

Plewania p. Plebanja. 

Plewąn p. Pleban. 

Plewć: .Plewc = pluć* Ram. 139. 

Plewiareczka p. Plewiarka. 

Plewi arku = > pielenie, plewidło, 
czyszczenie z chwastów; także ko- 
bieta lem się trudniąca* Zb. I, 
21 p. w. >Pielonka. Plewiarka = 
kobieta pieląca* Spr. V, 392. »Na- 
Ijizem se plewiarecke, co piewca 
len* Zb. XV, 177. 

Plewić = pleć: Zb. X, 250; ib. 
Xl 100: ib. 104. Wrześ. rękop. 
• Plewię, plewisz (plisz), plewi, 
plewią* Krak. IV. 316 p. w. Plćć. 
•Plewisz* Zb. XV, 178. .Plewi* 
(3 os. 1. poj.) Krak. I, 172. Święt. 
194. Krak. IV, 16. » Plewią* (3 os. 
I. mn.) Zb. XIV, 26. ^Plewiła* 
(imiesł. przeszły) Rud. 181. Por. 
Piełać, Ple^. 

Plewidło = » rwanie chwastów* 
Krak. IV, 316 p. w. Plćć. .Ple- 
widło = czyszczenie z chwastów* 
Zb. I, 21 p. w. Pielonka. || .Ple- 
widło = czas pielenia* Pr. fil.V, 
834. II >Plewiclła = zielsko, wy- 
pięte z ogrodu* Petr. 

Plewienie = pielenie : » Dziew- 



czyna... od plewienia... musi się 
stawić* Zb.II, 185. » Proso pod- 
lega kilkakrotnemu plewieniu* 
Święt. 3. 

Plewnia = »a) miejsce na plewy, 
b) kieszeń boczna w podszewce 
surduta* Rozpr. XII, 99. 

Plewnik = koń w zagadce: .Sia- 
daj ta na owsianiki (lub plewniki)* 
Zb. VII, 139. 

P 1 e w n y = smużący do plew : . Otwórz 
matulu nowy dwór, prowadzimy 
ci plewny wór* Rad. I, 227. .Za- 
wiążcie mnie w plewny wór* Lub. 
I, 284. 

Plewra = zapalenie opłucnej, gw. 
galicyjs. .Dostał plewry i umarł* 
Dzierzkowski. 

Plezina = .polanka w^śród lasu* 
Spr. IV, 327. 

Pleźć .a. Pleźć się. Płozić 
się = ślizgać się, usuwać, czoł- 
gać (jak płaz) np. plezło, splózłem 
się, zesunąłem się* Krak. IV, 316. 
.Coś maluśkiego tak się za nią 
plezie* ib. 162. >Gosik niedużego 
plezie się za niemi* ib. 234. jj 
.Plćźć = płużyć, płożyć np. nie 
plezie, jak powinno Krak. IV. 316. 

Plęgnąć się p. Plądz się. 

Plęskierz = .nagniotka* O. .Plę"- 
skyrz* Rozpr. XII, 36. .Plę"skyrz 
= odgniotek* ib. 99. 

Pięść się = .łazić, chodzić, kręcić 
się po domu bez właściwej ro- 
boty* List od Cinciały. . Piętę się, 
pięść się = próżniaczyć, kręcić 
.się* Rozpr. XVII, 53. .Pięcie się, 
jak bździna w latarni* Cinc. 31, 
n® 690. .Samogłoski nosowe po- 
chodne. Z samogłosek czystych. 
Z e stsł. 6, ę: sie pięcie do króla, 
się pięcie potwora, porównaj stsł. 
pl6zą, pl3ześi, pl^st i obok pliizą, 
pliisti, og. pols. pełzać* Rozpr. X, 
277. 

Plętać p. Plątać. 



Pięty — Plon 



125 



Pięty = » mnogi, obfity, urodzajny « 
PÓW. 66. 

Plić p. Pleć, Pleść. 

Plik: »Nie p^acz, nie płacz kuliku, 
Bo dostaniesz po pliku « Wisła 
VI, 693. 

Plikowe >a. kołtunowe ziele = 
Dziewięćsił bezłodygowy Carlina 
acaulisL.c Wisła II, 605. 

P I i n k a == » cieniutka powłoka, war- 
stwa, cieniutka skórka na gojącej 
się ranie « Kolb. rękop. 

Plipotencyja p. Plenipo- 
tencja. 

Plisa = »1, listwa, w^ązki a długi 
kawałek tkaniny, którym obszy- 
wajs^ dolną część spódnicy 2, uko- 
śny kawałek tkaniny, którym na- 
szywają dla ozdoby spódnice i sta- 
niki* Pr. fil. V, 834. .Pliska = 
wstążka, którą spódnica obszyta* 
Święt. 709. || »Pliska = czarna 
deseczka w skrzypcach, do której 
przywiązują się struny* Pr. fil. 
V, 834. 

Pliska p. Plisa. 

Plis ter = »z lekceważeniem: ka- 
znodzieja, duchowny protestancki* 
Krasn. 306. 

Plistwa p. Pliszka. 

Plisz p. PI es z. 

P 1 i s 2 c z k a p. Pliszka. 

Pliszka: »Pliska* Kuj. 1,254. •Bo- 
cian (j«ak lud powiada), niosąc 
pod swoj^m skrzydłem pliskę, z Nil- 
skiej podróży wraca* Juc. 75. 
•Pilska, Pliszka = pliszka* Hilf. 
176. .Plistwa = pliszka* Hoff 
41. »Piiszczka = ptak pliszka* 
Pr. fil. V, 834. II Pliszka = gra: 
• Taką jest zabawa, zwana... pli- 
szką* Wisła III, 506. »Do tej za- 
bawy potrzebne są chłopcom trzy 
kije. Dwa mają po łokciu długo- 
ści, a jeden najmniejszy wielkości 
piędzi. Najmniejszy kawałek zowie 
się plizgą* Zb. X, 79. 

Pliśd p. Pieść. 



P 1 i t a = > płyta, tafla kamienna. Na 
Żmujdzi plita oznacza cegłę* Pr. 
fil. IV, 857. Por. Jucewicz, Wspo- 
mnienia Żmudzi 847. » W środku 
pod owemi warkoczami kładą pli- 
tkę (płaski kamień) « Maz. V, 1 00. 

Plitencyjii p. Plenipotencja. 

Plitka p. Plita. 

Plizga p. Pliszka. 

Plochta p. Płachta. 

P 1 o c i ń c a : > Plocinca = ul « Hilf. 
176. 

Płoci uch = .plotkarz, pa[)la* Spr. 
IV, 368. 

Plompa p. Compa. 

P 1 o m p a ć p. Pompować. 

Plompie = .pioruny, garnki: ro- 
dzaj obuwia z jednej sztuki ol- 
szyny; buty skórzane z drewnia- 
nemi podeszwami, wyrób miejsco- 
wy* Ust. od Augustowa. 

Plompować p. Pompować. 

Plon: .Pión*: .Oddamy panu sy- 
stek plon* Maz. III, 90. || .Gdy 
plon pierw.^zy w roku zobaczysz 
na życie, zliż go i połknij: zapo- 
biega to od bólu gardła i roz- 
maitych chorób. Plon dodają do 
tabaki* Pleszcz. 139. || .Plon = 
ziarno, które się samo wykrusza 
z kłosów podczas zwózki do sto- 
doły i zostaje na dannicy lub na 
płachcie* Spr. V, 140. || ^PJachta 
czy płótno, którym się wykłada 
wóz przy zwózce rzepaku lub in- 
nego zboża łatwo się wysypują- 
cego, nazywa się plon* Kuj. I, 
84: ib. II, 275. || .Plon = łan, 
polo oddzielne; miara ziemi = 
włóka (30 mordów)* Hilf. 176. 
.Bodajże ci Stasiu żaden f)łon nie 
rodził* Ole.s. 142. || .Plon, prócz 
innych, znaczy je>zcze kępkę zboża, 
zawierającą kilkanaście ździebeł, 
klóra^. kuiicząc żniwa, żniwiarze 
niezżęlemi na polu zostawiają... 
Żniwiarka ubiera plon kwiatami, 
mikołajkiem, bylica^, wiażo je w pę- 



126 



Pionek — Plotka 



czek i takowy, stojąc na roli, zo- 
wie się plon. Po. ubraniu plonu 
parobczak chwyta dziewkę, prze- 
wraca ją, bierze za nogi i obwtó- 
czy dokoła plonu, jak pługiem, 
co zowie się: oborać* Spr. IV, 
868. II »PIon = równianka z kwia- 
tów dożynkowa* Top. 94. »Plon 
= mały snopek zboża, zdobny 
kwiatami, ofiarowany przez żeń- 
ców właścicielom zżętego pola przy 
śpiewie cliórem pieśni obrzędowej, 
także plonem zwanej « Osip. || 
• Plon = pieśń dożynkowa* Tóp. 
t)4. Osip. II »Plon = okrężne, ina- 
czej zwano dożynki* Osip. 

Pionek = > ptastwo domowe, które 
po wylęgnięciu się nie rośnie i jest 
niezdarne, np. kurczę, gąsiątko, 
kaczę. Pionkowi przypisują zabo- 
bonne własności: 'Jest to takie 
coś, co trzyma ze złem. Pionek 
znosi do komory i składa na kupki 
}>ieniudz(s psenice'* Pr. fil. IV, 
232. '» Pionek*: .Są toż kury 
małe, posiadające w sobie djabła; 
zowią się one pionkami, a [)Osia- 
dają wła^^ność taką, iż właściciel, 
który kurę taką posiada, głodu 
nigdy nic dozna* Wisła III, 759. 

Płonić się p. Plonować. 

P I o n o w a ć = dawać plon: » Aby 
dobrze plonowało (zboże), po sto 
korcY z mendla dało* Wisła III, 
518.' Podobnie: Kuj. I, 233. Rad. 
1, 126. Ł<H!Z. 36. Wójc. I, 208. 
Toż ib. 210. >A zęby ta psenicka 
f)lónowała* W^isła V, 749. »Za 
Warsawą na ile drobna rutka plo- 
nując Maz. III, 138. II > Plono- 
wać < r= rodzić: »Na Hozscepie 
l^wioś) na ile corna rola plonuje* 
.Maz. Ul. 1M8. II »Plonićsięc = 
rodzić >ię : »l)ozęniśmy żytka, 
fhwała Uo)f\\\ Plońze się, plon, do 
naseiro wi(»lnu»znogo w dom* Maz. 
IM, 8i^ II >(Mi)nować = kwi- 
tnąć, ok witać [i) życie, pszenicy). 



krasowad. Gdy żyta plonują, daje 
się widzieć nad nićmi niby para; 
jest to pyłek kwiatu* O. || •Plo- 
nować* = zbierać plon(?): » Bo- 
daj my tak zdrowi plon plono- 
wali, Drugiego roku tak doczekali* 
Wisła III, 92. 

Plos = .błonie, łąka* Pr. fil. IV, 
232. II .Plos* p. Ploso. II »Plos 
= pluskwa* Hilf. 176. 

Plosek, Plosko p. Ploso. 

Plosnia p. Plośna. 

Ploso = >głębia* Rozpr. XII, 99. 
HofT 41. > Ploso = głębokie miej- 
sce w wodzie, gdzie jest nagły 
spadek* Rozpr. X, 295. » Ploso 
= głębia wody w rzece* Spr. IV, 
309; ib. V, 392. >Plo=o a. pła- 
nia = głębia w potoku, w rzece* 
Wrześ. 16. »Ploso = głębokie 
miejsce w rzece, gdzie jest nagły 
spadek: dziura w rzece, wybita 
wodą* Rozpr. XVII, 53. >Usarze... 
zeskakują z mostu do plosa i gi- 
ną* Hoff 62. »Plos = pełne je- 
zioro, nie brzeg, np. ma prawo 
łowić rybę na brzegu i na pi osie* 
Ust. z Litwy. II » Plosko = mó- 
wią czasem o niewielkim dole, 
napełnionym wodą* Spr. V, 392. 
• Plosek a. plosko = mały dół, 
w którym znajduje się woda* 
Rozpr. X, 295. 

Plośna = » stopa ludzka* Pr. fil. 
V, 835. » Plosnia = wierzch stopy 
ludzkiej* Ust. z Źeliszewa. 

Plotka = » to samo, co zawściążka, 
wstążeczka, tasiemka kolorowa do 
zawiązywania kołnierza koszuli* 
Osip. > Plotka a. sych do obszy- 
wania fartuszków* Doman. || » Plo- 
tka « = plecionka: »DruchnY ura- 
biają z ciasta plotkę (plecionkę) 
czyli warkocz ciastowy dookoła 
korowaju idący* Maz. III, 194. jj 
> Piętka = bajarz, lubiący dużo 
mówić* Pr. lii. IV. 232. ^Co ty 
pleciesz plotka* Wójc. II, 263. 



Plotkarz — Plugawka 



127 



>Co tv plolka pleciesz* Zb. XI, 
69. 

Plotkarz, jcra: » Panny bawią się 
w... plotkarza* Wisła IV, 850. 

Plot uszka: » Córeczki ... strefelki 
żeby plotu<izkami podwiązały* Wi- 
słji IV, 800. Por. Plotka. 

Ploty = » plotki np. plotami się 
nie zajmuje* Doman. > Chodzisz 
od chałupy do chałupy, a trudnisz 
się plotami; tylko nie chodź już 
po plotach* Pozn. 1, 51. 

Płowa p. Plewa. 

Plozać się = pełzać: »Ja pódę 
złożami, bede siu płóz {= peł- 
zał)* Cisz I, 315, no 261. Por. 
Pełzać. 

Plósać: »Plósac = ślinę wyrzucać 

• z ust (o koniach, psach)* Pobł. 
66. »Pló<ac = pienić się, wy- 
rzucać pianę z pyska* Kam. 139. 

Plówa p. Plewa. 

Płuca, Pluce p. Płuca. 

Pluch »a. paskud = malerja ciekła, 
ropa (osobliwie u zwierząt)* Zb. I, 
21. II » Pluch = zasmarowany, 
brudny* Swięt. 695 p. w. Gizda. 
• Plucha = kobieta zabrudzona, 
smarkula* ib. » Plucha = 1, bru- 
das 2, człowiek podły, zhańbiony* 
Pr. fil. V, 835. > Plucha = ko- 
bieta opuszczona w ubraniu, roz- 
pustnica* Świ(.»t. 694 p. w. Flura. 
»I*lHcha = człowiek brudny, flej- 
lrch« Pobł. 66. » Dziewczynko plu- 
cha a. pluha = niechlujna, brzy- 
dka* Spr. V. 393 p. w. Plugac. 
II » Pluch = moczćjcy pod siebie 
podczas snu* Swiot. 695 p. w. 
J>coch. II » Plucha = piorzynisko* 
]\łbł. 66. II » Plucha = |)ięść, 
uderzenie* Spr. V, 118. Por. Pług. 

Plucha p. Pluch. 

PI ucho ta p. Pluła. 

Plucka p. Płuca. 

PI u cni k = » roślina Celraria isłan- 
dica* Wrześ. 16. »Płucnik = 



mech islandzki (Cetraria islandica)* 
Spr. V, 393. 

P ł u d e r: »Pludze (? raczej Płudre Ł.) 
= szerokie spodnie* Hilf. 176. 
»Ulągł się z bulera (kogula), z bia- 
łego kamienia, podał głos do nieba, 
a płuder do ziemi. Kogut* Zb. 
VI, 18. II .Pluder = .szwab, nie- 
miec* Pr. fil. IV, 85. .Tak też 
tu nazywają czasem niemców: lu- 
pa, lupka, albo kurta, płuder itd.< 
Wisła II, 735. » Płuder = (żartobl.) 
toż samo co fluk, wzgardliwe prze- 
zwisko, nadawane niemcom* Osip. 

Płudrzysko: » Moja pani malko, 
czem się naodzieją? Murzawiec 
kieczczy>kiem, Jego brat pludrzy- 
skiem* Lip. 187. 

Pludzo(?) p. Pluder. 

P I u g = ropa, materja: » Chora w nie- 
bogłosy wrzeszczała, a pług (ropa, 
malerya) raz po raz wylatywał* 
Pozn. "VII, 142. Por. Pluch. 

Pług p. Pług. 

Pługa = » deszcz rzęsisty* Mil. 

P 1 u g a c t w o: » Plugactwo rozłazi się, 
szczypie, kąsa swoją drogą, a par- 
cliv ze swojej strony dokuczają* 
Bar. 214. »Plugastwi. Hozpr. XII, 
48. 

Plugacz: > Plugac = 1, djabeł 2, 
człowiek niechlujny 3, lK*zwsty- 
dnik, bluźnierca; także jako prze- 
zwisko wogółe* Hozpr. X, 295. 
>Pługjic* ił). 230. Toż ib. 237. 
»() dydy, o dydy, s^ćkoć lo od 
biedy, od ł)i«»dy, od płacu. skroś 
tobie plnj:racu« ił). 252. » Plugacz 
= niochluj. bezwstydnik* Wrześ. 
16. » Plugac = brudas, nieohluj, 
człowiek bowstydnv, paskudnik* 
Spr. V, 393. 

Pługa w i n y = brud: > Jeśli sin za- 
wadzą w niój (we krwi tj. w du- 
szy) jakio plugawiny, to któż się 
nie zbrukał, jeśli za jodnu l)rodził 
po kałnżacłir* Kam. 45. 

Plugawka: >Zalivałech >ię... Jeno 



128 



Pluha — Plutnica 



tobie, moja panno, Pierwszej plu- 
gawce* Rog. 171, n^ 340, zwr. 7. 

Pluha p. Plucha. 

Pluj nać p. Plunąć. 

P 1 u nn p a p. Pompa. 

Plumpować p. Pompować. 

Plunąć: »Plujnąć = pluć« Zb. I, 
31. »Plujnón = pluną2< Rozpr. 

IX, 299. 

P I u n y = » odchody flegmiste, plwo- 
ciny < Swięt. 709. »Dyabe2 myje 
się w tych plunach* Swięt. 590. 

PI u- pi u = »świnia« (w gwarze 
dziecinnej) Was. 250. 

PI usiu p. Plus. 

Plusk = »s2ota, ulewa; pluski = 
deszcze* Zb. I, 31. » Plusk = 
s^ota, niepogoda: 'Pole cwdrtku 
będzie plusk'* Spr. V, 140. .Plusk 
= deszcz długotrwały* Mil. »Dym 
ściele się po ziemi; odwilż, plusk* 
Zb. II, 133. .Plósk = śnieg z de- 
szczem: 'Plósk pada'. Indziej plusk 
= słota* Pobł. 65. || .Plusk* 
= staw: »To ci sie utopiem... 
w plusku (stawku)* Wisła VIII, 
219. II .Plusk* = ogon: .Le- 
wiathan... ryba... plusk swój w pa- 
szczękę włożyła* Rar.18. || .Plusk* 
wykrzyknik: .Ziaby wole wody 
siedziały; ón dochodzi, a óny do 
wody plusk, plusk, plusk* Cisz. I, 
322. .Plusk do ty krwie* Zb. XI, 
127. 

Pluska tka: » Matka pluskatka, "ociec 
°ysy byk, dzićcięta trzysięta* Zb. 

X, 140 (stępor, stępa i kasza). 
Pluskiewka = . rodzaj ćwieczka 

z szerokim płaskim łebkiem do 
przytwierdzenia papierów do drze- 
wa* Pr. fil. IV, 232. 

Plus ko ta = .deszcze* Derd. J. 
24 odsyłacz. 

P 1 u s k o 1 1 i w y = słotny (dzień) Ga- 
zeta Olsztyńska 1887 n^ 34. 

Pluskwa = . pliszka wojka (Mota- 
cilla boarnla)* Pr. fil. III, 306. 
Toż Cisz. I, 347. .Pluskwą... gó- 



rale nazywają ptaszka pliszkę (Mo- 
tacilla) z powodu, że rada pluska 
się w wodzie* Wisła VIII, 221. 
.Pluszka a. pluskwa = pliszka 
(ptak)* Krak. IV, 316. Toż Cer. 
Ust. od Będzina. 

Plus twa = .drozd. 'Plustwy ku- 
pami latają'* Pr. fil. V, 155. 

Pluszczaj = .tatarak* O. 

Pluszka p. Pluskwa. 

P 1 u s z y n k a p. P 1 u ś n i e. 

Plus .a. plusiu = nawoływanie na 
gęsie Pr. fil. V, 835. Por. Pilu. 

Pluśnie blp. =^ .plewy od krup, 
gdy te się robią; pluszynka = 
jedna taka plewka* Ust. od Lidy. 

Pluśnik = .mech na drzewie, li- 
chen pulmonaria* Petr. 

Pluśny = .słotny* Pr. fil. V, 835. 
.Dzień zaduszny bywa pluśny, 
Niebo płacze* Star. przysł. 64. 

Pluta = .słota* Spr. V, 140. .Pluta 
= pogoda dżdżysta* ib. 393. 
.Pluta == słota, deszcz drobny* 
Pr. fil. V, 835. .Pluta = słota, 
ulewa* Kuj. II, 275. » Pluta = 
pluchota, słota* Kow. . Pluta = 
drobny dćszcz* Rozpr. IX, 212. 
• Pluta = deszcz ze śniegiem* 
Wrześ. 16. || .Pluta = kałuża 
na dworze lub podwórzu* Zb. I, 
31. .Wfwrocfł (koń) łbem kube- 
łek, że sę stała pluUi* Derd. 61. 
. Pi fi la (pin ta) = kałuża, woda 
w zaklęśnięciach drogi stojąca. Po 
deszczu wiele plot na drodze by- 
wa; to plftta, nie jezoro* Pobł. 
66. II Pluta = woda deszczowa* 
Wisła VI, 215. 

Plutka .a. Gorzkówka = ogólna 
nazwa dawana u ludu najjado- 
witszym, nawet po ugotowaniu 
mocno gorzkim niejadalnym ga- 
tunkom grzyba Bedłki, o blaszkach 
białych* O. 

Plutnica: . Pierwotnie plutnica była 
wyrazem pospolitym , oznaczają- 
cym zbiorowisko wody deszczowej. 



Pluto — Ptechla 



129 



gdyż około Pucka mówią na ta- 
kie zbiorowisko: To cała plutni- 
ca^ Wisła VI, 215. 

Pluto = .popławek< Hilf. 176. Por. 
Płuto. 

P 1 u z g a w i c a = » pluskola* (ulewa, 
deszcze) Pobł. 66. Toż Derd. J. 
2Ł 

PlużYca = > niepogoda, słota* Pr. 
dl.' V, 835. 

P I w o (• i n y: »Pluwociny = plwoci- 
ny. Maz. V, 3-4. 

Płac p. Pled. 

Płaca: »PłacA a. FlAi = obrus włó- 
sienny w olejarni* Święt. 709. 

Płacha = » połowa rozszczepionego 
kloca: gruba nieciosana deska* O. 
Tyszkiewicz, Wilja i jej brzegi 26. 
II » Płacha, płaszka = deszczułka, 
zamykająca otwór w ulu* (Ihełm. 
II, 241. ' 

Płachać = » płoszyć* Spr. V, 393. 

Płachcina, Płachcinka, Płach- 
ci s k o p. Płachta. 

Płacheć: »Płachc = 1 , płat, szmat, 
kawał (czegoś płaskiego) 2, pla- 
ma* Ram. 137. 

Płacheta: »Z kałdu na (klaczy) ka- 
reta, ze skóry płacheta* Maz. II, 
156. »Pod Miechowem o[)owiadają 
o dwóch siłaczach; jeden się zwał 
Płfichela a drugi Wójcicki* Krak. 
IV, 76. 

Płachetka = »zdrobn. od płachta, 
prześcieradełko* Ram. 137. »Sićr- 
pek, płachetkę to wam dam* Rog. 
228, n0 461, zwr. 4. ^Płachetka 
biała lub kilim wełniany, noszony 
na plecach, zwinięty jak szal* 
Maz. III, 33. . Niech cię... pła- 
chetką otuli* Del. 43. » Rzadka 
płachetka całe pole obyleci. Bro- 
na* Zl). Vni, 323. II .Płachetka 
= ni to pan, ni to chłop, pró- 
żniak, pokąlny pisarz* Święt. 709. 

Płacht p. Płachta. 

Płachta = » prześcieradło * (płó- 
cienne na łóżko): Kuj. II, 275. 

Slowiiik T. IV. 



Zb. II, 218. Wisła III, 88. Tyg. 
ii. 2, V, no 110. Rozpr. XI, 187. 
Parcz. Osip. Mil. Hilf. 176. W tem- 
że znaczeniu: Wisła IV, 863. Lub. 
II, 212 p. w. NikiejbY. Rud. 22. 
Święt. 51. Kam. 159*. Derd. 69. 

• Płachta = prześcieradło* Hilf. 
176. Pobł. 66. »Płachta= prze- 
ścieradło* Rozpr. XXVI, 389. 

• Płakla = prześcieradło* Rozpr. 
IX, 212. .Płachcina*: .Wyśpis 
sie... na płachcinie zgrzebnej* Rad. 
n, 113. Toż Pleszcz^ 215. || .Pła- 
chta = prześcieradło do noszenia 
trawy* W^as. 245. Rozpr. XXVI, 
389. W temże znaczeniu: Krak. 
ni, 43. Pozn. VI, 163. Rud. 22. 

• Płachcinka = zdr. od płachta: 
wzięła sierpek i płachcinkę, szła 
do boru na trawinkę* Pr. fil. V, 
835. II .Płachta* = chustka płó- 
cienna do ubioru: .Uboższa ko- 
bieta... przewia7-uje się czasami 
przy robocie płachtą ł. j. kawał- 
kiem płótna grubego* Krak. I, 
131. .Do okrywania kobiety za- 
mężne używają jeszcze bardzo 
rzadko obrusów czyli płó(;iennych 
płacht* Zb. X, 195. .Płachta = 
biała duża chustka, którą się odzie- 
wają matki chrzestne* Rozpr. XII, 
98 '.Płachta a. Plochta = długie" 
prześcieradło ze szlązkiego płótna, 
zaizucane na głowę przez kobiety 
zamężne, gdy idą do kościoła na 
mszę; służy ono im przez całe 
życie, a i po śmierci jako całun* 
Hilf. 52. .Plochta* w teniże znacz, 
ib. 176. .Płachta = ubiór ko- 
biecy* Rozpr. XXVI, 389. >Płach- 
cisko*: Czemżeś ich ta odziewa- 
ła... Chleburad worczyskiem, jego 
brat płaclici.skiem* Łęcz. 94. || 
.Pła(?hta = .sztuka grubej tka- 
niny wełnianej w kraty białe 
i cionuio-brunatne, przypominają- 
cej k>ztalteni, wielkością i kratko- 
waniem pled >zkocki.Taka płachta, 

9 



130 



Płacić — Płaczebóg 



narzucona podczas podróży na 
głowę i ramiona, stanowi dla ko- 
biet okrycie ciepłe i nader pra- 
ktyczne. Wieść niesie, że przy- 
odziewek ten wprowadzony został 
w użycie w okolicach Suwałk po 
wsiach przez Szkotów, osiedlonych 
niegdyś przez ś. p. hr. L. Paca 
w jego dobrach Dowspuda, mia- 
nowicie znś w folwarku, umyślnie 
dla nich urządzonym pod nazwą 
Nowa Szkocja < Osip. » Fartuch 
zimowy czyli płachta (wełniak) 
bywa z wełny ciemno-ponsowy 
lub amarantowy z czarnemi pa- 
skami* Pozn. I, 75. » Fartuch 
z dreliszku lub baji w paski cie- 
mno-granatowe, zielone, różowe, 
żółte i białe w poprzek się cią- 
gnące... służy także i za płachtę, 
czyli odziewadło* Maz. III, 30. 

• Trzeba ji dać na płachtę, bo już 
idzie za ślachtę* ib. 117. »Matka 
narządza dla Młodej wiano (po- 
sag)... niekiedy i parę płachetc 
ib. 148. » Zapaskami i kilimkami 
(płachtą)* Rad. I, 53. »lIPuszcza- 
ków: pościałka, kilimek do okry- 
w^ania łóżka lub jako odzież, chu- 
sta wełniana. Z wełny wyrabiają 
cienką tkaninę w pasy kolorowe, 
nazwaną »pościałką« albopłachtąc 
W. Pol:' Póhi.-wsch. Eur. III, 437. 

• Płaclicina* : »Czem oni się odzie- 
wali... Nieborak płachciną* Maz. 
IlL 224. II »Płacht« = gałgan: 

• Owinąwszy sobie palec w jaki 
płacht* Pozn. III, 177. »Płacht*(?) 

• Płachta* (?) == gałgan, strzęp: 
»Z twojego znpaniska płachty la- 
tają* kieł. I, 109. II » Płachta = 
zasłona z cienkich deseczek a lek- 
kich, napiorem zwanych, zrobiona; 
wstawia się w szniigi, przymoco- 
wywa szpon kami, w nic to wiatr 
dmie* (w wiatraku) Spr. IV, 367. 
II »Bedłka kleista a. płachta (Aga- 
rius gintinosus)* Pleszcz. 140. || 



• Płachta = bagno trzęskie, po- 
pokryte zrosłemi korzeniami rośHn 
wodnych, tworzących powierzchnię 
zdolną unieść ciężar człowieka, 
pod którego nogami ugina się, go- 
towa lada chwila przerwać się 
i pochłonąć przechodnia w topieli. 
Otwór, niezarosły tą plątaniną, na- 
zywa się oknem* Osip. || »Pła- 
chti|< = razem: »A co to za 
wieś? Szczury. A jest tam chłop 
który? Wynieśli się płachtą (ra- 
zem) przed parszywą szlachtą* 
Pozn. II, 153. Por. Płacheta. 

Płacić: •Tam będę płacić twój zie- 
lony wianek* Rog. 161, n® 314, 
zwr. 6. II » Płacić, nieosobiście: to 
płaci, być wartym; to nic nie 
płaci, to nic nie warte* Wrześ. 
16. II •Rfły (dukaty) takie, co 
tu nie płaciły* Nadm. 113. •Pła- 
cić = płacić, być wartym, płaci 
albo stoi. np.: drzewo dzisiak drogo 
płaci albo drogo stoi, przysłowie: 
płać płacęcy, a jedź śpiewajęcy, 
tj. płać co się komu należy, choć- 
byś miał płakać, a będziesz miał 
spokój. — Kielo chłopów honor- 
nych znałek. ale syćka oni ku 
Mardułowi, to ta nic nie płacili, 
tj. mniej warci od Marduły* Spr. 
V, 393. •Nawet takie smarkace, 
co jesce nie wić, co świat p^ici, 
a o tern juz wić, ze trza w zd- 
pusty jeść dobrze i pić* Mdt. 
Zap. 4. 

Płac i sto: •Kożuch taki składa się 
zwykle z płatków czyli kawałków 
rozmaitej barwy, starych i no- 
wych, pozszywanych z baraniego 
runa a. futra, więc też wywró- 
cony płacislo się przedstawia* 
Chełm. I, 122. 

Płacze bóg = » Wielki Piątek. Biją 
w ten dzień zlekka dzieci, nim 
wstaną z łóżka; bijący woła: pła- 
cze ta (płaczcie), dziś Płaczeboga!* 
Pobł. 66. »Płaczfbóg = postać 



Piaczek — Płakać 



131 



idealna, niby Jezus Chrystus, ale 
specyalnie w Wielki Piątek. Ude- 
rza się kogoś w ten dzień rózgą 
i woła: Płaczf, płaczf, dziś je 
swjąlk, Wjeldzi pjątk, dziś je Pła- 
czj^bóga* Ram. 137. 
Płaczek: » Niechże mi się nie urai- 
zga Ruszkowski płaczek* Kuj. II, 
251. »0j, zalecał mi sie ten be- 
dnarzów płacek* Zb. iV, 158. || 

• Płaczek. Roślina ta ma kwitnąć 
przed Św. Janem, w czasie, kiedy 
pow.-zechnie go-^podarze zabierają 
się do koszenia łąk. Jest nadzwy- 
czaj rzadką i czułą. — Jeżeli ją 
przypadkiem koszący łąkę zetnie, 
natenczas przez zemstę Płaczek 
sprowadza słoty, które całemu 
sianokoszeniu towarzyszyć będą« 
Zb. II, 258. 

Płaczenie: » Weźcie od mego dzie- 
cka płaczenie, oddajcie mu spa- 
nie* Was. 228. 

Płaczka: Boginkę nazywają miej- 
scami Płaczką. Ta przez niepokój 
i wyrabianie psot, szczególniej nie- 
wiastom w ciąży będącym jest 
sławną* Rad. II, 146. » Nowona- 
rodzone dziecię zabezpieczyć przed 
wpływem istot nadziemskich, 'Pła- 
czek^ Wisła VI, 229. II •Wyko- 
pano kilka garnków z kościami, 
które ksiądz zowie urnami a lud 
płaczkami* Pozn. II, 12. 

Płaczki blp.: » Płaczkami nazywają 
usposobienie niemowlęcia do czę- 
stego płaczu* Was. 228. •Zama- 
wianie... płaczek u dzieci* Chełm. 
II, 202. »Do okadzania dzieci od 
kolek, płaczków* Pleszcz. 133. 

• Jeśli dziecko często krzyczy bez 
widocznej przyczyny, to n^ówią, 
że ma płaczki* W'isła V, 644. 

• Płacki = paroksyzm płaczu 
u dzieci; wierzą, iż można dziecku 
'nai-zucić płacki', czyli zadać* Pr. 
fil. IV, 857. »Na 'płaczki' zrobić 
.9 lalek z pieluch i rozrzucić po 



furach na jarmarku. Kto weźmie, 
ten odrazu i płaczki do domu 
przywiezie* Wisła VII, 746. || 

• Płacki, czasem śwircki a. skwircki 
= łzy, np. 'kie jom przybacył, 
to mu zara płacki w ocach sta- 
jały'* Spr. V, 393. »Kiese wspo- 
mni o jarcu, to mu płacki w ocak 
stajom* Wisła VI, 145. »Mówi... 
płaczcie mając w oku* Derd. J. 25. 

Płacznice: » Zorze, zorze, zorznice. 
Odbierzcie od naszego dziecka 
płacznice* Wisła HI, 511. 

Płaczybóg p. Płaczebóg. 

Płajca = płaćca, ten, co piąci 

• Zahler* Mrong. 934. 
Płakać: rozkazuj.: •Płakej* Rozpr. 

XII, 62. imiesł.: »Płakając* Kuj. 
I, 279. »Idą duse płakajdce* Zb. 
IV, 88. II • Płakać* z 2 pp.: .Ce- 
goz będzies płakała?* Sand. I, 77. 

• Płacze dziewczę swej urody* Łys. 
14. Kuj. II, 34. » Płac ze ona, pła- 
cze, swojej urody* Rog 233, n° 
473, zwr. 2; ib n^ 474, zwr. 2. 

• Bedzies płakała swoi urody* Kozł. 

III. Zb. II, 42. »Jakożbym ja nie 
płakała swojej urody* Rog. 32, 
n^ 58, zwr. 4. » Płace swoi cnoty* 
Fed. I, 114. •Wianka płakała* 
Krak. II, 112. Kolb. 69. •Wianu- 
szka płakała* Łęcz. 97. »Cemuześ 
Maryś wianka nie płakała* Zb. 

IV, 132. •Płace ona swyj niedoli* 
Maz. II, 97. •Dzbana płakała* Lip. 
32. •Nie płacz ty kochanko Trupa 
umarłe*co* Rog. 20, n® 39, zwr. 7. 

• Płakałci burmistrzanki cały świat* 
Lip. 43. »Nie płacz brata* Sand. 
I, 156. •Nie płacz Jasia zabitego* 
Łys. 45. > Owieczki... oj bodziecie 
płakały da mojego pasenia* Kieł. 
I, 177. >Hędą nuiie płakać dzie- 
weczki* Kog. 235, n^ 477, zwr. 3. 

• Prosił, żeby go nie płakała* Kozł. 
301. » Płakać my (mi) go, płakać, 
jak matki rodzony* Kuj. II, 34. 

• Czy go żona będzie płakać* Kuj. 

9* 



132 



Płakać 



I, 163. »Bedę go płakała* Kieł. 
n, 125. » Panienki lo nas płaka- 
join* Zb. IV, 206. || » Płakać 
z 2 a. 4 pp.: » Wianka mój zie- 
lony, lopiejż było cię płakać, niż 
matki rodzony* Kuj. 1,302. »Wia- 
neczku... trzebaby cię płakać, jak 
maiki rodzonej* Pozn. III, 58. || 
» Płakać* z 4 pp.: »Terdz mie 
płacecie< Rozpr. VIII, 223. Zb. 

XIV, 94. » Płace cie ojciec, płace 
cie matka* Sand. I, 56. » Panny 
mie pjtakajty* Rozpr. IX, 187. 
• Nie płucij mie dzieci, nie płace 
mie żona* Sand. I, 194. »Goś ty 
chłopie głupi, żebyś babę płakał* 
Święt. 315. II »Płakać na kogo, 
na co*: »Będzies na mnie pła- 
kać* Kieł. I, 137. Zb Vin, 86. 
»Na ciebie, Jasiu, będę ja pła- 
kała* Kolb. 59. »Na ciebie, ko- 
chanku, płakać będę* Rog. 86, 
n° 151, zwr. 3. >Płakałach ci 
nieraz na cie* Fed. I, 126. »Będę 
na cię płakać* Lub. I, 281. 
»PJace, Jasienocku, na cie* Zb. 

XV, 102. »Będziem płakać na się* 
Maz. III, 325. »A płaczę ja, pła- 
czę. Mój Jasinku, na się. Na swoją 
matusię* Zb. X, 288. »Cego sio- 
stra na nas płace* Kozł. 82. »Be- 
dzies na nie (owieczki) płakać* 
Zb. XII, 126. »Matula mi nie da- 
ła... będę na nich płakała* Sand. 
I, 52. >Będę ja będę na matkę 
płakała* Pozn. IV, 143. > Marysia 
na Jasiciika płakała* Kieł. I, 116. 
»Co ci to dzieweczko, co płaczesz 
na oczko* Oles. 454. » Płakała 
Hanocka na niescęście swoje* Kieł. 
I, 155. » Płakać będę na nieszczę- 
ście swoje* Zb. II, 60. »Na swoją 
urodę będzies-ci płakała* Zb. IV, 
142. II » Płakać nad kim a. nad 
czem*: »Sloi f)anna w cerwonych 
sukienkach, Jak ja^ rozbiorajji, to 
nad niii płakają. Cebuhi* Zb. I, 
131. >Jak jo rozbierajo, to nad 



nio płakajo* Wisła VI, 315. || 

• Płakać o kogo a. o co* : »0 mnie 
by płakała = za mną* Jastrz. 

• Bardzo o mnie płacze* Rog. 237, 
no 483, zwr. 6. »Nie płacz o mnie, 
iżem księdzem jest* Rog. 131, 
n<> 250, zwr. 1. » O ciebie płacą* 
Maz. III, 158. »0 co dziewce pła- 
ces, o co popłakujes* Zb. XII, 
192. »0 co óna pjfacze* Aten. 
1877, II, 640. »Uo Clio płaces* 
Zb. VII, 2 1 . » O cóż tak płaczesz?... 
o ciebie mihiśki* Rog. 124, n* 
235, zwr. 2. »Nie zapłaczę, nie 
mam o co* Rog. 97, n° 175, 
zwr. 3. »Może on o to płacze, 
dawnom go nie myła* Kieł. II,. 
138. » Kobita [)łakała o to, iże nie 
będzie widzieć* Krak. III, 80. 
» Płace o nią ociec* Was. 196. 
»Nie płaczże ty oń (o wianek)* 
Rog. 233, nO 473, zwr. 3. »0 nie- 
go płaczę* (o wianek) Skrz. 29. 

• Opuścili mnie przyjaciela smu- 
tnie, O nas płakali łzy okrutnie* 
Rog. 145, no 281. »Dziewcęta 
o nas płakają* Kieł. I, 181. •Pła- 
kałam ja o swój złoty wianek* 
Zb. IV, 132. »Będzies... o wiane- 
cek płakała* Rad. I, 237. »Cegoz 
będzies płakała? jeśłi o wianecek, 
jeśłi o ruciany* Sand. I, 77. »Pani 
Czarlińska płacsce o chłopa* Derd. 
33. » Płakała dziewczyna o chłopca 
ładnego* Lub. II, 36. »Ja płakał 
o konika, co mi okulawiał* Maz. . 
II, 213. »0 dzban płakała* Rog. 
63, nM14, zwr. 3. Lul). I, 282. 
II » Płakać po kim*: »Zebyśta 
wszyscy po mnie płakałi* Ghełch. 
I, 62. II » Płakać przez co* : » Przez 
co uni tak płaco* Ghełch. I, 175. 
II » Płakać za kogo a. za co*: 
»Te ładne dziewcząłka za nas 
płakają* Pozn. IV, 252. » Bardzo 
płakała za dziurawy dzban, ('o 
jej rozlrzasł pan* Rog. 62, n^ 113, 
zwr. 3. II > Płakać z czego*: »Nie 



Płakawać — Płanetnik 



133 



płaczcież, mamulko, Z wianka zie- 
lonego* Rog. 230, n® 465, zwr. 
4. II » Płakać < = ociekać wodą 
z rosy: » Deszcz przepowiadają, 
gdy okna rano płaczą (rosieją)* 
Święl. 578. 

Płakawać, Płakiwać p. Pła- 
k o w a ć. 

Płakować: »Płakiije (panna), ubo- 
luje na swem serduszeczku « Zb. 
X, 280 'Siadła na łóżeczku i pła- 
kuje se swemu serduszeczku* ib. 
292. >Mnie, peda, bardzo cięsko 
jes, jak wy pjfakujecie* Cisz I, 
216. »Dyć po tym serce me za- 
wsze płakowało* Rog 142, n^ 
273, zw^r. 6. »Óna bardzo pjtako- 
wajta ly córki zawdy* Cisz. I, 216. 
»Jakóżeś płakaw^ał* Zb. IX, 247. 
»Una... prec płakiwała* Chełch. 
II, 40. 

P ł a k s i w y = » lubiący płakać, np. 
dziecko [ łaksiwe* Pr. fil. IV, 232. 
Toż Kolb. rękop. 

Płaksy blp. = skłonność do pła- 
czu: »Gdy dziecko w pięć, lub 
dwanaście lvgodni 'ma płaksv* (pła- 
cze)..* Wisła V, 636. 

Płakta = Płachta. 

Pła kulać = płakać: »Lnlej, dzicie, 
lulej. ino nie pjtakulej* Zb. X, 
135. » Lulaj Jasiu, lulaj. Jeno nie 
pjtakulaj* Zb. XIV, 169. 

Płakusiać = płakać : » Jak bedzies 
pjtakusiać, nie bede cie husiać* 
Zb. X, 135. >Jak bendzies pjta- 
kusiać. Nie bende cie hysiać* 
Zb. XIV, 169. »Spaty bombny. 
spdjty, A nie pjtikusiajy* Zb. XIV, 
170. »Kołys-ze się kołys, Kole- 
bino z Więckiem; Uśnij nie pła- 
kusidj Z małem dzieciąteckiem* 
Święt. 131. 

Płamentnik = » płanetnik* Zb. 
Xni, 78. Por. Płanetnik. 

Płamyka = rańtucb: »Nie widział 
je, bo bvła pod płamvką (rań- 
tucb)* Zb. V, 251. 



Płaneciarz: istota mityczna : » Zkąd 
i w jaki sposób piorun powstaje... 
tłumaczą sobie, że to są głownie, 
które wypadają płaneciarzom przy 
poprawianiu ognia w piecach nad- 
powietrznych * Fed. II, 300. 

Płaneta: » Gwiazdy... mają wraz 
z płanetami wielki wpływ na losy 
człowieka. Stąd mówią niekiedy: 
To już pod taką gwiazdą lub 
płanetą się urodził'* Pleszcz. 101. 

• Człowieka urodzonego pod 'pła- 
netą' zabiera chmura ze .sobą* 
Zb. III, 78. »Lud częstokroć na- 
zywa planetami słońce i księżyc 
razem wzięte, i uwłiżając je słu- 
sznie za pierwszą przyczynę od- 
mian atmosferycznych, odmiany 
takowe również planetami mia- 
nuje* Pozn. Vn, 5. Plamenty 
= planety* Pr. fil. V, 834. 
II » Płaneta = chmura* Kud. 

• Płaneta = chmura, chmurka 
przelotna* Pr. fil. IV, 232. .Pła- 
nety = pojawiające się naprze- 
mian po chwilach ciszy — szybko 
po sobie następujące chmury, mio- 
tające śnieg, deszcz lub grad* 
Rad. II, 145. »Chnmrami = pła- 
netami* Wisła V'III, 356. »Na 
płanełach (chmurach) mieszkać 
mają płanetnicy* Fed. II, 296. 
»Desc to tak płanetami idzie: ja- 
keśmy byli w boru, to woda była 
po kostki, a o staje dalej, to ani 
kanuni (ani kapki, kropelki)* Maz. 
I, 64. »Płanely = zmienna po- 
goda, przeciąg chmur z deszczem 
(na wiosnę) np. różne płanety 
przechodzą, to pogoda się i ustat- 
kuje* Krak. IV, 316. .W W^ar- 
sawie słysałera, że Kuryer zapo- 
wiedział zniscenie świata przez 
ognistą płanetę* Maz. III, 356. 
II » Planeta = kapota* (gwara 
złodziejska) Tst. z Warszawy. 

Płanetnica p. Płanetnik. 
Płanetnik = » istota mityczna. 



134 



Płania 



Pfeskonos 



sprowadzająca chmury < Pr. fil. V, 
835. »PJanetniki są lo duchy, 
które robią i przesuwają gradowe 
chmury po niebie* Zb. XI, 5. »Są 
od Boga dani pknelnicy, czarni 
murzyni, aby lęczowemi rogami 
wyciągali wody z ziemi i morza 
do góry* Krak. III, 33. >Na pla- 
netach (chmurach) mieszkać mają 
płanelnicy* Fed. II, 296. » Chmury 
zaludnione są płanctnikami* Kieł. 
II, 197. »Chmury ciągną pJanet- 
niki* Mdl. śp. 9. »W oWokach są 
płanctnicy« Wisła I, 70. •Nazy- 
wają ich pJanetnikami. Najwięcy 
to są w chmurach* Wisła VIII, 
14r7. »0 płanetnikach wierzą tylko 
to, że siedzą w chmurach i mogą 
je rozpędzać* Wisła VIII, 366. 
>Płanetnik = duch chmur* Krak. 
IV, 316. » Powszechną jest tu 
także wiara w płanelniki czyli 
duchy chmur deszczowych i gra- 
dowych* Rad. II, 145. »Płanet- 
nik. Wodzi on deszcze za sobą* 
Zb. XIV, 187. .Płanelniki są to 
duchy, które naciągają gradowe 
lub śnieżne chmury na tego, na 
którego się zagniewają* Rud. 98. 
.Płanełniki* Reld. 26. >Płanet- 
nik* Zb. X, 113. Zb. XIV, 134. 
»W warstwach mgły nmieszczają 
płanetnicy łodzie, które ciągną na 
srebrnych łańcuszkach, dokąd im 
potrzeba* Święl. 512. || »Płanet- 
nik jest to karzący duch — jak 
si(^» lud krakowski wyraża — także 
od Pana Jezusa na pokutę wie- 
czną oddany* Krak. III, 49. »Pła- 
uetiiik = złv duch powietrzny* 
Pr. fil. III, 3Ó6. II »Płanetnik = 
umiejący rozpędzać chmury* Pr. 
fil. V, 835. »Płanelnik, gdziein- 
dziej ihmurnik, obrzyni, jest to 
człowiek, posiadający moc dowol- 
nego rządzenia chmurami* Wisła 
Vn, 111. >Charakternicy — pła- 
netnicy znają rozmaite planety. 



umieją odwracać pioruny, grado- 
biciji, zatrzymywać kule, zama- 
wiać strzelby* Zb. IV, 61. || .La- 
tawce i płanetnicy — są to du- 
chy dzieci, zmarłych bez chrztu* 
ZbJX, 59. II .Płanetnik, płanet- 
nica = człowiek narwany, kobieta 
narwana* Pr. fil. V, 835.' || »Pła- 
netnik = lunatyk* ib. || »Pła- 
netnik, płanelnica* = obłok: 
• Obłoki gdy przeciągają czarne, 
lud je płanetnikami mianuje, gdy 
idą białe, otrzymują miano pła- 
netnic* Pozn. VII, 6. 

P ł a n i a = szeroko rozlana nie głę- 
boka woda* Spr. IV, 309. Spr, 
V, 393. »W Zakopanem płanią 
nazywają kałuże wody: *Takd płd- 
nia wody stoi na polu'* Spr. V, 
140. p. w. Płoń. II • W Zakopa- 
nem... jak kopią studnię, to także 
nazywają płanią wodę, gdy się 
ukazuje: 'O już niedużo kopać, 
bo płanki się pokazują* ib. || 
» PI oso a. Płanią = głębia w po- 
toku, w rzece* W^zcś. 16. » Pła- 
nią =ploso* ib. » Płanią = pIoso: 
*co to za płanią wodv'* Rozpr. 
XVII, 12. II . Płanią: jak jest 
płaśnia w lesie (rówienka), to jest 
płanią* ib. Por. PI oso, Pła- 
śnia. 

Płśnka p. Płanią. 

Płasconka p. Płoskoń. 

Płascucha= > nazwa pewnego ro- 
dzaju zielska ogrodowego* Pr. fil. 
IV, 857. 

Płasienka p. Płaśnia. 

Płaskacz = »gatunek jęczmienia* 
Zb. XIII, 153. 

Płask any p. Płoskoń. 

Płask a tka: » Matka płaskatka, ociec 
garbusek — a dzićciątko golisiąlko 
(stępa)* Zb. I, 134. 

Płaskaty p. Plaskaty. 

Płaski p. Plaski. 

Płaskonos = » gatunek dzikiej ka- 
czki nad Narwią* Pr. fil. IV, 857. 



P^askoń — PJal 



135 



Ptaskoń p. Płoskoń. 

Ptaskuny p. Pioskoń. 

Płaszcz: » Posed do karcmy, po- 
wiesiuł se płds na drzwiach* 
Święt. 660. 

Płaszcza: »Płjisca •== pastwisko 
przy wsi* Rozpr. VIII, 82. »0o- 
rze) dłngo króz^ł nad płascom* 
ib. 108. »Płasca = płat pastwi- 
ska równego* ib. 175. 

Plaszczonka p. Ptoskoi^. 

Płaszczyca = »pluskwa* O. Pr. 
fil. V, 835. » Przeciwko... plu- 
skwom, które zowią płaszczycami* 
Zb.VI, 255. Formy: »P2aszczyca 
a. płaszka* Ust. od Bystronia. 
.Płśscyca* Wisła VIII, 221. .Pło- 
szczycą* Rozpr. III, 374. Wrześ. 
17. Zb. XI, 50. Pr. fil. V, 835; 
ib. 156. .Płoscyca* Spr. V, 393; 
ib. 356 p. w. Gawiedź. »Płosc^ca* 
Rozpr. X, 295. »Ptosyca* Zb. 
XIV, 208. Rozpr. XX, 432. ^Pło- 
szozka a. Płoszczyca* Spr. rV, 
359. 

Płaszczy canki = > rodzaj gru- 
szek, które mają 'czuch' na po- 
dobieństwo pluskiew (płaszczyć a. 
płśszek)« Ust. z Jaworza 1891. 

Płaszczyć= » pustoszyć, niszczyć * 
Pobł. 156. »Płoszczyć = pusto- 
szyć* Wisła III, 746. 

Płaszczyzna: » Płaszczyzny = mi- 
ski, rynki i pokrywki gliniane, 
wyrabiane w okolicach Iłży* O. 
• Płaszczyzny (miski, pokrywy, 
rynki)* Rad. I, 73. 

Płaszka = >1, klepka 30 cali dłu- 
ga, 3 cale od rdzeni i 8 cali 
w przecięciu na wypukłości sze- 
roka 2, kawałek połupanego sie- 
kierą kloca sosnowego, grubości 
raniej więcej na cal lub półtora 
cala, długości około stóp trzech, 
z którego już nożem szczepie się 
łuczywo* O. » Sosna szczepie się 
wzdłuż na t. zw. 'płaszki*, t. j. sze- 



rokie i dość grube szczapy* Zb. 
XV, 45. Por. Płacha. 

Płaszka p. Płaszczyć a. 

Płasznia p. Płaśnia. 

Płaśnia = » miejsce wśród lasu 
wolne od drzew i trawą pokryte, 
jednak zupełnie opuszczone i dzi- 
kie* Spr. IV, 348. »Jak jest pła- 
śnia w lesie (rówienka), to jest 
płania* Rozpr. XVII, 12 p. w. 
Płania. »Płasienka = równinka« 
Rozpr. X, 295. »Płasienka = 
równina* Wrześ. 16. »Płasienka 
= równinka* Spr. V, 393. »Pła- 
sznia* = miejsce równe: »Chcą 
się ukłaść spać, a tu niema gdzie. 
Płaszni ani kawałeczka... Przecież 
znaleźli nad strasznym brzeżkiem 
na skałach gładkie miejsce* Tyg. 
ii. 1, Xn, 70. 

Płat = kawał tkaniny, najczęściej 
płóciennej: »Płdt = kawał płó- 
tna* Rozpr. VIII, 190. .Piat = 
płótno: 'blady jako piat'* Hilf. 
176. »Płdtek = kawałek płótna* 
Zb. II, 9. »Plat = chusteczka* 
Hilf. 176. »Płatek = chustka do 
nosa* Spr. V, 118. .Płatek = 
chusteczka* Mil. »Weź panno 
młoda na swą głowę biały płat* 
Kuj. I, 274. » Mężatki warkocz 
ukrywają pod czepcem, na który 
w święta kładą płat, czyli 5 łokci 
białego płótna* Chełm. I, 44. •Dzi- 
siaj już (jesteś) jak bielony pła- 
tek* Kętrz. 82. » Dziad sjąn tćn 
swój płatek* Zb. V, 251. •Zwią- 
zać cepiec tym jedw^abnym pła- 
teckiem o cerwonych prążkach* 
Zb. VI, 96. »Dziesiącich braci że- 
nię dwóch płaci na Cymbśłów 
ogród (gacie naciągane przez 10 
palców u rąk) Święt. 653. »Płat 
sukna* Spr. V, 393. »Kołnierz 
górnicy podszyty jest na stronie 
wewnętrznej, t. j. od szyi, czer- 
wonym płatkiem sukna* Święt. 
45. II »Płat = wełniany różno- 



136 



Płata — Pfatew 



barwny kawał sukna z frendzlami 
do ozdoby chomąta (w Krakow- 
skiem)* O. II »Płat a. płaca = 
obrus włósienny w olejarni* Święt. 
709. ^Składają płat* ib. 29. •Roz- 
kłada na płacie* ib. || » Płatki 
= kluski tatarczane z makiem* 
Fed. I, 1 j9. »Mak nie tarty, zmie- 
szany z miodem, służy do przy- 
prawy płatek, czyli łazanek z cia- 
sta* Wisła V, 926. || »Płataś, 
pMtek = (przozwisko mieszcza- 
nina) obszarpariiec, włóczęga, pró- 
żniak , ni to pan ni to chłop, 
sługa dworski, pisarz pokątny* 
Święt. 709. || » Płatek = nazwa 
psa, mającego po sobie białe płatki 
(łatki na skórze)* Święt. 709. || 
• Płat = zapłata: 'jakiż ty płat 
mas u pana?* Spr. V, 393. »Płat 
= opłata, zapłata* Pr. fil.V, 835. 
»Płat = płaca* Hozpr. XII, 46. 
Toż Pr. fil. IV, 290. || >Płatc = 
kosa: »Płat (kosa właściwa) za- 
kłada .^ię jednym końcem zagię- 
tym, pręcikiem, w pierściei'i, gdzie 
następnie wraz z kosiskiem zabija 
się klinikami* Was. 57. 

Płata- = »f)łaca, zapłata* Pr. fil. 
IV, 857; ib. V, 835. ».Teden ju- 
stycamlman bywał, Simolfenig sie 
nazywał, Ten sam sądził trzy po- 
wiaty A nie było tyle płaty* 
Kętrz. 88. 

Płatać: > Płatać, płatają = łatać * 
liiif. 17(3 II > Płatać = bić, ka- 
leczyć: »Buty łatał, zonę płatał, 
w dzi(»ii pocięglem, wiecór dra- 
twą* Kiol. II, 99. »I wzięna ki- 
jaska, pucęna go płatać (sc. żona 
męża)< Rad. II, 48. .Płatać = 
o dziku, kłami kaleczyć, n[). ody- 
niec psy płata* Pr. fil. V, 835. 

Płataś p. Płat. 

Płatczany: » Czepiec u bab bywa 
z czerwonego lub różowego tybetu 
albo toż perkalu... jeśli... jest bez 



siatki ma nazwę płatczany* Krak. 
I, 130. Toż Kłosy XIII. 71. 

Płateczek, Płatek p. Płat. 

Płatew: » Ostatni pokład drzewa sta- 
nowiącego ściany ku górze, jest 
cokolwiek grubszy i zowie się 
płatwami* Krak. I, 150. >Na 
owych końcach leży druga pła- 
tew, zwana już podwójna czyli 
oczap, ocap, a stawianie to zowie 
się: na podwójnych płatwach* ib. 
151. > Płatew a. płatwa, na niej 
kładą się belki* J. Łoś. »Slawiano 
cztery słupy, murowane na glinę, 
na których kładziono płatwy* Wi- 
sła II, 367. .Potwa = gruba 
belka, którą kładzie się nad stra- 
garzami w kierunku długości bu- 
dynku, na niej stawia się krokwy* 
Pr. fil. IV, 308. .Na puatwak, 
patwak (na płatw^ach czyli bel- 
kach w pow^ale)* Krak. IV, 295. 
• Płatwa = drzewo na ścianach 
lub słupach, na k torem dach le- 
ży* ib. 316. »Piiśtwie= belki* 
Ust. z Jaworza 1891. > Krokwy 
wspierają się końcami na 'pła- 
twach górnych*, które są |)rzy mo- 
cowane do wystających belek za 
pomocą kołków drewnianych* Wi- 
sła IV, 884. .Na tych belkach 
leżą w tymże kierunku, co bale 
zrębu, 4 płdtwy, na których dach 
się opiera* Wisła VI, 426. .Pła- 
twie = ostatnie okrąglaki w po- 
dłużnych ścianach budynku, za- 
kończające zrąb, na kłórych opie- 
rają się spodkiem krokwie* Spr. 
V, 393. Toż Spr. IV, 309. .Stra- 
garze wysterczają przeważnie metr 
poza zrjjb na zewnątrz a na ich 
końcach równolegle do zrębu spo- 
czywają płatwy t. j. belki, w które 
z boków domu zadłubane są kro- 
kwy dwuspadowe, w ostry wierz- 
chołek połączone* Święt. 35. 
»W środku ścian przyczółków 
wzmacnia ścianę albo jeden silny 



Płalnąć — Plawula 



137 



«^up, albo słabszy, lecz we dwa 
ramiona u góry rozszczepiony, 
które wspólnie ze słupkiem są 
w płatwie zasadzone » ib. 39. »'Kro- 
kwy' schodzą się z 'płatwami'* 
Dyg. » Płatwa = cienka belka na 
dachu* Rozpr. XI, 187. •Płjitwa 
= belka, w którą zachodzą kro- 
kwie* ŚvvięL709. Por. O płatwa, 
Płotwia. 

P ł a t n ą ć: »Płatnąć = z rozmachem 
uderzyć czemś długiem, szero- 
kiem* Spr. V, 140. || »Płatnąć« 
= palna/-: » Jak jeden z tych zbó- 
jów z za węgła płatnie z dubel- 
tówki, poraniuł go i zwaluł na 
zienmie* Chełch. L 232. 

Płatnia = »1, zapłata 2, cena* 
Mil. 

Płatnik = płacący : » Od złego pła- 
tnika dobre i plewy* Świct. 668. 

Płatno = »warlo* O. >Cos to pła- 
tno? = co to warto?* Del. 143. 
Toż ib. 1 24. 1 1 » Płatno = trudno * 
Spr. IV, 309. » Płatno = trudno* 
ib. V, 393. 

Płatny = > trudny* Hozpr. XVII, 
53. » Płatny = trudny, np. pó- 
dem jacy bez Dzianis — na Wi- 
tów droga płatna (wyraz wycho- 
dzący z użycia)* Spr. V, 393 p. 
w. Płatno. Toż Spr. IV, 309. 

Płatwa p. Płatew. 

Pławie a, Pławiczka = łódka 
(w Pińszczyznie) : ^Najmniejsza 
łódź zowie się pławiczka, płaska, 
z jednego drzewa; w niej jeden 
człowiek stojąc powozi się... Wię- 
ksza trochę, zwana pławica, mia- 
nowicie dłuższa od poprzedzają- 
cej* Kraszewski, W^spoinnienia 
Wołynia I, 137. 

Pławie = 'kąpać zwierzęta do- 
mowe (np. konie) w rzekach lub 
innych wodach* Osip. 

Pławidko = »popławok, kawałek 
korka lub deseczki do brzegu sieci 
przyprawiany* Prac. 



Pławidła = » krążki drewniane 
utrzyniujj^ce na powierzchni wody 
górną część sieci* Kuj. I, 89. Toż 
ib. II, 275. Bib.Warsz. 1860 str. 
628. »Przy skrzydłach (sc sieci) 
są pławidła, dla lekkości robione 
z kory drzewa* Maz. III, 45. 

• Wzdłuż dłuższego górnego boku 
(sieci) jest lina naciągnięta, na 
którą mniej więcej w półmetro- 
wych odstępach zachodzą pławi- 
dła* Święt. 28. » Pławidła = 
klocki walcowate u włoku* Święt. 
709. 

Pław^iec = »majtek* Hue 459. 

P ł a w i n a : > W Brzezinach oprócz 
płużnika przyczepiają (do pługa) 
l>ławinę brzezicy (gałązkę brzezi- 
ny), ułamfinej z ołiarza w czasie 
Bożego Ciała, a którą tizymają 
w schowaniu w komorze* Zb. III, 
7. »W Kostomłotach, lud w miej- 
sce wyjętej z za strąga rza słomy, 
zakłada pławiny (gałęzie) choiny 
w wieczór Nowego Roku* ib. 14. 

• Brzezica ma ciągle rozpuszczone 
w powietrzu gałęzie i za lada 
wietrzyka pwchaniem zgina, niby 
się kłaniając, ku ziemi swe pła- 
winy (gałęzie)* Zb. VII. 117. 

P ła w n i c a = » wielka sieć rybacka* 
Ham. 137. »Pławnica = (na Heli) 
rodzaj wielkiej sieci* Hilf. 176. 

Pławuk = »1, piórko osadzone na 
włośni wędki, do wskazywania ło- 
wiącemu chwili, w której ryba 
robaka trąra 2, Plawuki = snopki 
z sitowia, połączone sznurkami, 
na których leży uczący się na 
nich pływać* Osip. || >Pławuki* 
p. Pławy. 

Pł a w u I a = »siwa (krowa)* Święt. 
21. II >Pławuli = na bagnach 
nad narwiańskich kępy i łąki pły- 
wające. Jest to 1. mn.. w poje- 
dynczej wyrazu tego nie słysza- 
łem. W granicach wsi Złotoryi 
jest część łąk i pól nad Narwią, 



138 



P^awule — Płoch ad 



nosząca nazwę Pławule* Pr. fil. 
IV, 903. 

Pław ule, Pławuli p. Pławula. 

Pławy = »łąka nizka, 2 pp. płśw« 
Wisła V, 917. || .Pławy a. Pła- 
wuki = niewielkie kaw^ałki kory 
sosnowej lub zwitki z kory brzo- 
zowej, pływające na powierzchni 
wody; przytwierdzone do górnej 
krawędzi sieci w celu utrzymania 
jej na wodzie, podczas gdy dolna 
krawędź owej sieci zanurzona jest 
za pomocą grzęzeł czyli ciężar- 
ków z gliny palonej, w głębinie 
wód< Osip. Por. Gręzidło. 

Płazem == bezkarnie: »Ulazło jakoś 
wiernemu słudze płazem* Zb. II, 
155. 

Płazie się p. Płozić się. 

Płazina = .płaszczyzna* Zb. II, 
251. 

Płazować = »na płask ociosy wać, 
aby co było płaskiem, płaj-kawćm. 
Płazować bierwiono* O. 

Płazy = .grube drzewa przerżnięte 
na pół« Rozpr. X, 295. » Płazy 
= półokrąglaki do budowania 
doimi używane* Wrześ. 16. .Pła- 
zy = na pół przerżnięte tramy, 
z których budują ściany chałup 
góralskich* Spr. V, 393. .Ocap, 
ocapy. te płazy w^ izbie, które idą 
ponad drzwi i okna« Spr. IV, 308 
p. w. Ocap. .Najokazalsza ze 
wszysikich chat działu etnogra- 
ficznego bezwątpienia jest zako- 
paiiska, zbudowana przez cieśli 
góralskich z płazów smerekowycht 
Wisła IX, 210. 

Płech p. Pchła. 

Pło = .miejsce na bagnach i trzę- 
sawiskach uważanych często za 
niezgłębione. Na nich tworzą się 
mchy, wśród których rosną Żóra- 
winy. Dziś je osuszają i robią 
z nich urodzajne doły* Zb. I, 35. 
.Pło = głębokie, bezdenne błoto* 
Kryn. .Pło = rodzaj kożucha 



z ziemi i roślin, pływającego na 
trzęsawisku; gdy się pło przerwie, 
bydlęciu, które się na niem pa- 
sło, grozi śmierć* Spr. V, 140. 
.Pło = rzęsa, kożuch na po- 
wierzchni jezior, sławów, powstały 
przez zrośniętą roślinność wodną* 
Ust. z Kujaw i z Podlasia. 

Płocha = .grzebieniowata drabin- 
ka (w warsztacie tkackim), o drob- 
nych szczebelkach zwanych tre- 
ścią. Między temi szczebelkami 
przechodzą nici postawu* Wisła 
VII, 291. '.Płocha t. j. długa na 
szerokość płótna, szeroka 5 cali, 
grzebieniowata drabinka, składa- 
jąca się z delikatnych szczebel- 
ków, treścią zwanych, pomiędzy 
któremi przechodzą nici postawu* 
Pleszcz. 26. .Krosna (warsztat 
tkacki): lada, drewniana rama wi- 
sząca pionowo; w niej płocha 
(gęsta drabinka drewniana)* Was. 
57. »Do fabrykacji wstążek uży- 
wają bardzo prostego przyrządu 
tkackiego, składającego się z dłu- 
giej na stopę mniej więcej i tyleż 
prawie szerokiej przybijaczki czyli 
płochy, przez której szczebelki 
przechodzą nici osnowy, przy- 
twierdzone jednym końcem do 
ściany, a która służy zarazem do 
przybijania przetykanego przez 
osnowę wąlku* Wisła V, 918. 
Koniec tej przędzy rozstrzyże się 
i nabiera go się czyli wciąga 
w ponity po 2 nitki (płocha wsa- 
dzona w ladę)* Pozn. I, 109. 
.Szorc i zapaski są wyrabiane 
w domu na zwyczajnych krosnach 
o jednej płosze* Zb. II, 214. 
.Płocha do nawłóczenia płótna* 
Maz. III, 44. .Płocha = przyrząd 
używany w tkactwie* Spr. IV, 367. 
Aten. 1879, I, 507. 

Płochać = » niszczyć, drzeć ubra- 
nie* Święt. 709. || » Płochać się^ 
= zlęknąć się, przelęknąć się 



P^ocharz — Plunina 



139 



spłoszyć się« Pr. fil. IV, 857. || 
»Nie doganiają krowy do wofa 
po zachodzie słońca, boby się je- 
szcze raz płochała* Zb. X, 97. 

Płocharz = » wyrabiający płochy « 
Spr. IV, 367. 

Płochy = » miękki, lekki, np. drze- 
wo płoclie, drzewo lekkie, kruche « 
Zb. I, 31. » Płochy = pośledniej- 
szy, obrzedni, np. kupiłam na jar- 
maku płochego płótna* Zb. II, 
251. II » Płoche ptastwo* (np. ku- 
ropatwy, grzywacze, skowronki, 
głuszce, jarząbki, cietrzewie; inne 
są drapieżne) Tyg. ii. 1, Xni, 242. 

Płocica = płotka (ryba) : »Omam 
ci ja takie dobre sieci. Te wyło- 
wią najmniejsze płocicy* Rog. 
148, nO 285, zwr. 4. .Obrał (sc. 
pan) sobie rodzice w morzu pło- 
cice* Kolb. 206. .Co tam były 
za dnichniczki w morzu płociczki* 
ib. 201. .Służylić wy druchniczki, 
wodne płociczki* Kuj. II, 52. 
» Przemienię ja się małą płociczką, 
Popłynę ja ii\ bystrą wodziczką* 
Rog.'l48, n0 285, zwr. 3. .1 za- 
rzucił (siatkę) na rzeckę, ułowił 
plecickę (płotkę). Zb. IV, 102. 
»Wysły rvbki, wysły, płocick a zo- 
stała* Wisła IV,' 812. .Płócicka 
= ryba płotka: rybko płócicko, 
daj mi to albo to* Pr. lii. V, 836. 

Płoci na = » lichy, stary płot: za 
l*ida płociną cisej — za lada pło- 
tem ciszej, bezpieczniej; przeno- 
śnie: za lada chłopem lepiej niż 
samej kobiecie* Pr. fil. V, 835. 
• Śnieg się wije po płocinie, a psze- 
niczka po rolinie* Pozn. II, 198. 

Płodach a = »krowa, która się 
niedawno ocieliła* O. 

Płodzidym = .(żartobliwie) ku- 
charz* Roczn. 224. 

Płom p. Płomień. 

Płomienica = naevus niaternus: 
.Jeżeli zaś ciężarna przestraszy 
się pożaru lub też bierze w jego 



gaszeniu udział, a nawet tylko 
mu się zdała przypatruje, to jej 
dziecko przyjdzie na świat z pło- 
mienica na twarzy, którą i przez 
całe życie zachowa* Święt. 600. 
Por. Płom ień. 

Płomień: . Płomię, 2 pp. płomienia 
= płomień* Czark. .Płomie = 
płomień* Pr. fil.V, 835. .Płomię 
(płomyk)* Zb. I, 7. .Płom= pło- 
mień*' Hilf. 176. Ram. 138. |j 
.Jeżeli gore, niechaj brzemienna 
w rozpaczy nie chwyta .się za 
części ciała, które zwykle są obna- 
żone, bo właśnie w uchwyconem 
miejscu płód płomień (naevus ma- 
ternus) mieć będzie* Krak. II, 
145. .Kobieta ciężarna nie po- 
winna patrzeć na pożar, bo dzie- 
cko się zlęknie i gdzie się ręką 
przytknie, tam będzie miało pło- 
mień* Wisła V, 645. Por. Pło- 
mienica. 

Płomię p. Płomień. 

Płomykówka: . Sowa jiłomykówka 
stąd ma nazwę swą, że zjada 
w kościołach świece* Zb. V, 165. 

Płonią = »enclave, łączka w le- 
sie* Pr. fil. V, 155. Por. Pło- 
ni n a. 

Płoni as ty: »Płoniaste jabłonie* 
Enc. Roln. II, 823 (u górali). 

Płonieć: .Gęsto ogniem pjonieje 
dlii męski usługi etc. Fajka* Cisz. 
I, 332. 

Płonice = » licho pola na górach* 
Tyg. ii. 1, X, 419. 

Płonić = .biedzić się, niy ta pło- 
nimy w tyk górak* Spr. V, 393 
p. w. Płony. 

Płonik = .ponik, źródło* Pr. fil. 
V, 156. 

P ł o n i n a : » Wyraz *płoniny* a raczej 
'połoniny" znany jest tylko w dol- 
nych Karpatach (koło Kut), gdzie 
płaskie obszerne gór wierzchowiny 
latem na swe bez owadu pasze 



140 



Płonizny — Płoskonne konopie 



przyjmują liczne podgórzańskie 
stada € Prz. ludu VIII, 207. 

Płonizny = » płonę nierodzajne, 
wyczerpane grunta* Pr. fil. V, 
835. 

Płonka: * drzewo nieszczepione « 
Rozpr. XII, 99. » Płonka = ja- 
błoń nieszczepiona< List Cinciały. 

• Płonka = jabłoń polna* Pr. fil. 
V, 835. » Płonka = dzika jabłoń* 
Fed. 11,405. » Płonka = jabłoń* 
Tyg. ii. 2, V, n« 110. || .Płonka 
= leśne dzikie jabłko, kwaśne, 
zimowe, najczęściej atoli jabłko 
suszone krajane* Święt. 709. 
»W lecie żaden płonki (dziczki) 
nie chce... ale w zimie kole gód 
płonka dobra jako miód* Wisła 
U, 311. >Płonku = polne jabłko 
zwyczajnio bywa pięknego czer- 
wono-różowego koloru* Pozn. V, 
185. » Krzyczy Jonek już różany, 
niby płonka w sadzie* ib. » Ku- 
czy, jako jeż z płonkami* Cinc. 
12. P. Fuczeć. »P]tonki = ga- 
tunek jabłek* Zb. XIV, 28. .Płoń- 
<*zysk()«: » Cytryny pannom, Gru- 
szki to mężatkom. Czerstwe jabłka 
wdowulinkom , Płończyska bab- 
kom* Hog. 253, no 514, zwr. 3. 
II » Płonka, płunka = przyrębl 
w wodzie « Roczn. 224. Toż Źb. 
I, 73. » Płonka = przerębel* Pr. 
fil. IV, 2:S2. .Wydry wygania lud 
kijami z przerąbanej płonki (= 
przerębli) na lód* Chełm. II, 182. 
II » Płonki przeszły a. uderzyły = 
ciarki [)rzeszły« Pr. fil. V, 835. 

Pło n k o w y: »To była laska płonko- 
wa« Zb. XI, 107. »Nazrzucał pej- 
nom sień tych pałek... aze sru- 
ci^l; niikóniec pjónkowe (sic)* Cisz. 
68. 

Płoń o = .kiepsko* Rozpr. X, 295. 

• Płono = licho, kiepsko: płono 
hasnuje* Wrześ. 16 p. w. Płony. 
.Płono = licho* Spr.V, 393 p. 
w. Płonv. 



Płony = .lichy, nędzny, niepłodny, 
biedny: płony dom, p. koń, p. wóz, 
p. gazda, p. grunt, płoną ziemia* 
Wrześ. 16. .Płony = lichy* 
Rozpr. X, 295 p. w. Płono. .Pło- 
ny = nieurodzajny, nikły, nie- 
plenny (niepleni), mało pożywny* 
Święt. 709. Rozpr. XVn, 92. 
.Płony = jałowy, niesmaczny. 
W Zakopanem płony znaczy tyle 
co zły, w złym gatunku* Rozpr. 
XVII, 53. .Płony = biedny, li- 
chy: płony grunt, płonę krówsko* 
Spr. V, 393. .Płony = lichy, 
nieurodzajny* Spr. IV, 348. .PJo- 
ny = o gruncie: nieurodzajny* 
Rozpr. XXVI, 389. .Płony = 
słaby: kto ma płonę oko, ten nie 
uźre Ciorśtyna* Rozpr. X, 219. 
.Biedny czyli płony gazda ma wy- 
siewu tylko dwa lub trzy korce 
owsa* Wrześ. T. 16. .Tej płonej 
ziemi jest już zamało* ib. .Ku- 
pi^ł materyje bardzo drogie, dobrć 
i płońsk = gorszej, podlejszej* 
Wisła II, 23. .Pokazywał płono 
materyjom* ib. || » W płonem polu* 
Zb. X", 282. .Zginął (brat) w pło- 
nem (czysłem) polu* ib. 302. || 
. Płony = nie hojny, skąpy w da- 
waniu na[)iwków np. płony pan* 
U.st. z Zakopanego. || .Płony = 
o jedzeniu: niesłone, niesmaczne* 
Rozpr. XXVI, 389. . Płony = nie- 
dosolony* Rozpr. XII, 99; ib. 39. 

Płoń = .miejsce na łąkach, rze- 
kach , jeziorach , niezamarzające 
zimą* Pobł. 137. .Płoń = wart- 
kie i głębokie części rzeki nie- 
zamarzające* Spr. IV, 367. .Płoń 
= niezamarznięte miejsce na rzece, 
tam gdzie sa^ wiry i nurt najsil- 
niejszy* Spr. V, 140. 

Płończysko p. Płonka. 

Płoskaty: . Płoskale jabka = doj- 
rzewające jabłka* Święt. 709. 

Płoskonki p. Pło skon. 

Płoskonne konopie p. Płoskoń. 



Płoskoń — Płozić się 



141 



Płoskori »a. Płoskuii, Płoskun, 
Płoskuna, PJosknnka = na- 
zwa dawana pospolicie u ludu 
nięzkim konopnym roślinom, które, 
jako nie wydające nasion, wcze- 
śniej się wyrywają* O. Toż ib. 
p. w. Konop'. »Płoskun« Pr. fil. 

IV, 857. » Rośliny pręcikowe (ko- 
nopi) zowie lud płoskonkami, pJo- 
skunami lub suszkami (powszech- 
nie)* Zb. VI, 238. » Konopie są 
płoskunne, które nie maja nasie- 
nia« Zb.VIII, 257. »P2askoii = 
konopie, nie dające nasienia* Petr. 

• Płaskuny = konopie z kwiatem 
męzkim« Osip. » Konopie samcze 
zowią się płaskany* Maz. V, 53. 

• Płasconka (JakóbWaga płaskun- 
ki) = konopie męzkie* Spr. V, 
393. ^Płoskonki = konopie* 
Święt. 709. »W czasie żniw do- 
chodzą konopie płoskonki* ib. 4. 

• Maść na rany robią z kwiatu 
konopi płoskonnych* Gluz. 490. 
II >Płoskunka = żeński osobnik 
konopi, wydający siemiona* Spr. 

V, 140. Por. Płosk wianki. 
Płoskun, Ploskuna, Płosk lin- 
ka, Płoskunne konopie, 
Płoskuń p. Płoskori. 

PłoskwMdnki = » konopie, osob- 
niki rodzaju męskiego* Cisz. I, 
347. 

Pjtosyca p. Płaszczy ca. 

Płoszczka p. Płaszczy ca. 

Płoszczyca p. Płaszczy ca. 

Płoszczyć p. Płaszczyć. 

Płoszka = » doniczka, kaganiec do 
ulicznej illuminacji* Ust. z So- 
snowca. 

Płot = »sieć na grubego zwierza; 
płotek = rodzaj sieci (myśl.)* 
Pra. ludu VI, 126. 

Płotek p. Płot. 

Płotniczka: » Płotnicka = płotka, 
płoteczka: *Cóz tam byli za dru- 
chnicki? W wodzit płotnicki* Pr. 
fiI.V, 232. 



Płotowy król: » Strzyżyk (Troglo- 
dytes parvuhis). ...Wtedy ptaki na 
niego: 'A ty bobie!' a biedna pta- 
szyna pod płotami jeno sio cho- 
wa; i dlatego ptaki zowią go pło- 
towym królem* Zb. V. 16H. 

Płotwia: >Na podmurowio leżą 
przyciesie (podwaliny), a na nich 
okrąglaki (6 lub 7) stanowiące 
zrąb aż do wysokości płotw** 
Lub. I, 51. Por. Płatew. 

Płow = paw* lldz. 

Płowina = > ziemia cięższa i cie- 
plejsza niż popielica; jest siwą 
i opłowiałą, podobną do marglu. 
Uprawiona starannie, rodzi obfi- 
cie* Lub. I, 71. Por. Płowizny. 

P ł o w i z n y = » ziemie ż<')łte, płowe * 
Pr. fil. V, 835. Por. Płowina. 

Płowucha = » płowa krowa* Krak. 
I, 177. Toż ib. IV, 300. » Pło- 
wucha == nazwa krowy* Rozpr. 
XII, 76. Toż Wisła VIII, 812. 
Por. Płow ul a. 

Płowula = » krowa płowa* Pr. fil. 
V, 836. Toż Święt. 709. •Pło- 
wula = krowa barwy cielistej* 
Rozpr. X, 267. »Płovvula= na- 
zwa krowv< Rozpr. X, 245. Toż 
Wisła V, 923. Por. Płowucha. 

Płowy: » Płowy a. połowy = brudno- 
rudawy (wół)* Roczn. 245 p. w. 
Wół. » Płowy (nazwa wołu)* Pr. 
fil. III, 312. II »Płowy a. rusy 
tydzień (kiedy żyto krasuje i ru- 
sałki śpiewają)* Tyg. ii. 1, IX, 
47 (Grajnert). 

P ł o w y s z: » Płowy sz = wół sierści 
płowej* Pobł. 66. »Płowysza = 
krowa sierści płowej* ib. »Pło- 
wysz = wół, byk płowej ma.ści« 
Ram. 1 38. > Płowf sza = jałówka, 
krowa sierści płowej* ib. Por. 
Płówk. 

Płowy sza p. Płowysz. 

Płoz p. Płóz. 

Płoza p. Płóz. 

Płozić się = »ślizgać się, usuwać. 



142 



Płozować 



Płókać 



czołgać (jak płaz)< Krak. IV, 316 
p. w. Pleźć. > Takie dziecko... gło- 
wę ma bardzo wielką, ręce i nogi 
powykrzywiane, płozi się tylko « 
Krak. III, 48. .Piazidsię<: •Wie- 
cie sie wykrąca, a w zimie pjazi 
(= pehza, ślizga się). Wóz i sa- 
nie« Cisz. I, 355. » Wierzby... pło- 
żące się« Enc.Roln.XXn, 213 p. w. 
Rokita. II »Trza źróbka urżnąć, 
bo zbrojny (= niespokojny), płozi 
się po kobyłach* Krak. IV, 325 
p. w. Użnąć. Por. Pleźć. 

Płozo w ać = » hodować się, wieść 
się< Pr. fil. IV, 232. 

Płozy p. Płóz. 

Płócianeczki p. Płócianka. 

Płócianka: » P]t<Jcianka = pdrcidn- 
ka« Rozpr. XX, 432. »Kasieńko 
Dyrdzianka, kaj mojii pjócianka? 
W sieni na konecku, Jasiu kocha- 
necku* Zb. XV, 75. »Płócianki, 
płócianocki = spodnie płócienne < 
Rozpr. X, 295. » Płócian ki = ga- 
cie, spodnie płócienne* Wrześ. 16. 
» Krawiec... szyje płótnianki ('p^ó- 
cianki', 'parcianki*)< Zb. XIV, 150. 
II »Płócionka= płóciennica< Udz. 
Por. Płócienka, Płócien- 
ni ca. 

Płócicka p. Płocica. 

Płocie = » czynność, wyrażona sło- 
wom płóć* Pr. fil. V, 836. 

Płócienka = sita bez oprawy: 
»Z Biłgoraja wywożą same płó- 
cienka = sita bez oprawy* Lub. 
1, 92. II »Płócienkamy (płócienka 
= odzież zwierzchnia)* Rozpr. 
VIII, 77. II »W białych płócien- 
kach = szerokich jak worki spo- 
dniach* Wysłali, 101. Por. Płó- 
(! i a n k a. 

Płoci ennica: »W lecie kobiety 
zamiast szerokiej chustki, okry- 
wają się często długiemi rańlu- 
chami białemi z płótna, z dymy 
w deseń lub perkalu, obszytemi 
nieraz koronką, które pod Chrza- 



nowem noszą nazwę płóciennie, 
lubo mają one tu kształt obru- 
sów* Krak. I, 131. Toż Kłosy 
XIII, 44 i 71. »Płóciennica = 
suknia zwierzchnia płócienna (a. 
górnica)* Krak. IV, 31 6. » Pod smre- 
kiem pds uowcarz iiowce i midł 
dwie płóciennice* Zb. VII, 12. 
>Toplec... ma zawsze prawą wąsgę 
(połę) płóciennicy mokrą* Zb.XIII, 
78. > Latem kładą na się długą 
po kolana płóciennice* Przem. 13. 
•Płócionka = płóciennica* Udz. 

Płóciennik = » tkacz* Pozn. I, 
98. > Tkacz zowie się tu Płucien- 
nik, np. dałem do płuciennika na 
pukopek (pół-kopek) 1. j. na 30 
łokci płótna* Kuj. I, 87. •Płu- 
ciennik = tkacz* ib. II, 275. 

Płóco = » każdy materjał lekki, per- 
kalowy lub płócienny na suknię* 
Parcz. 

Płóczyflak = »pogardl. pomywa- 
czka, sługa najgorszego gatunku* 
Pr. fil. V, 836. .Płuczyflak = na- 
zwa wzgardliwa, nadawana mie- 
szkańcom miasta* Parcz. 

Płóć = » pałać, opałać, zboże, ka- 
szę oczyszczać z plew: tę kaszę 
będę dopiro płóć. Czy opłóta ka- 
sza?* Pr. fil. V, 836. .Płuć = 
ziarno z plew oczyszczać*. »P'ole, 
p"oles, p"olemy* i t. d. podana 
cała odmiana Rozpr. VIII, 148. 
.Płuc* ib. 175; II .Płuć* = po- 
ruszać, potrząsać (nieckami): »U" 
czerpać jej (wody)... wylać na 
niecki i tę poruszać... czyli płuc* 
Zb. III, 30. .Pują czyli potrzą- 
sają nieckami* Zb. X, 225. Por. 
Pleć. 

Płójwać p. Pływać. 

Płókać: »W studni — dudni, A na 
rzćce sie płukń. Maślnica* Zb. VII, 
85. »Płiikają gardło rozczynom 
miodu, octu, gorczycy, pieprzu, 
ruty i szałwii* Święt. 614. »Płu- 



Pfókalniczka — Płóz 



U3 



kają usla odwarem bzu tureckie- 
go* Święt. 631. 

Płókalniczka >a. >Płókanka 
= miska do płukania talerzy, 
szklanek* Tst. z Ukrainy. 

Płókanina = »1, pomyje 2, zła 
wódka* Rozpr. X, 295. Toż 
Wrześ. 16. 

Płókanka p. Fłókalniczka. 

Płósa = » długi działek ziemi* Pr. 
lii. V, 836. >Płóska = zdr. od 
płósa* ib. »W zbożu, w polu, na 
jego własnym i)łusie czy roli* 
Pozn. V[, 358. >JeżeIi były mię- 
kie kluski, to la małżonka nie ma 
jeszcze płóski (sitko, gniotka?)* 
ib. III, 75. >Domy i zabudowania 
gospodarskie w okolicach nadrab- 
ski(;h sloji| na końcacli płósek 
t. j. parcel gruntowych, należą- 
cych do osobnych gospodarzy* 
Święt. 40. »Płóska = (parcela) 
gruntowa długa, niwa* ib. 709. 
• Płóska = niwa* Mil. >Płóska 
(od płosa) = wydłużona działka 
pola* Pr. fil. IV, 857. P. jeszcze 
Alen. 1879, I, 497 i 499. 

Płóska p. Płósa. 

P ł ó t n i a n k a : » Na wierzcłi wdziewa 
(chłop) w gorące lato płól niańkę, 
rodzaj obszernego surduta, dłu- 
giego do kolan, sporz:}dzonego 
z domowego szarego płótna* Wisła 
VIII, 227. »Na 'spancer' lub też 
na samą kamizplkę za wdziewa 
(chłop) 'kaftan', w niektórych wio- 
skach (Brzezówka) 'talejem' zwany. 
Jest to płótnianka z szarego do- 
mowego płótna robiona etc* Zb. 
XIV, 22. »W lecie zamiast suk- 
many noszą wieśniacy płólnianki 
konopne lub lniane bez żudnycłi 
wyszywek* ib. 156. »Lud idąc 
do kościoła na panterkę, bierze 
z sobą snopek słomy pod kożuch 
lub płótniankę i zostaje z nim na 
całej mszy* Zb. VI. 209. »Ale 
właściwy loplec jest to chłop; 



chodzi on w teleju, t. j. płólnian- 
ce* Zb. X, 112. 

Płólnianki p. Płócianka. 

P ł ó t n i a n V = » płócienny * Wrześ. 
16. 

Płótno = »1, sieć 2, ściana szer- 
sza sieci* Prac. » Gromadka dzieci 
wybiera z pomiędzy siebie wójta, 
tkacza i złodzieja; reszta dzieci 
ma być płótnem etc* Zb. XIV, 
223. 

Płówk = »byk lub wół sierei pło- 
wej* Ram. 138. »Płówka = ja- 
łówka lub krowa sierci płowej* 
ib. Por. P ł o w y s z. 

Płóz = » osada lemiesza* Kuj. I, 
87. »Płóz = dwMicalowa trójkątna 
deska w pługu, na której osadzony 
jest lemiesz, słupiea, która łączy 
płóz z grz:idzielą i dwie nogi* 
Si>r. IV, 310. .Płóz = deska trój- 
kątna w |)ługu* Rozpr. XVII, 53. 
• Dalsze pługa częś(*i są: płoz że- 
lazny (dawniej był drewniany, 
okuty)* Pozn. I, 110. » Słupiea 
łączy płuz z grządzielem, o-adzona 
w spodniej jego części; płuz czyli 
płoz drewniany idzie po ziemi, 
a na niego zakłada się ostrze że- 
lazne stanowiące lemiesz* Krak. 
I. 177. > Drugi zaś koniec grzą- 
dziela zachodzi nad grubą, od 
spodu okutą deskę zwaną płiizem, 
z klórą złączony jest za pośre- 
dnictwem kawałka drzewa zwa- 
nego stolcem albo slupicą* Zb. X, 
208. »Płuz a. stolec = deska, 
w którą wprawione są nogi pługa* 
J. Łoś. »VVić żelazna (łańcuch) 
z przodkiem łączy grządziel, w któ- 
rej jest kurek i trzusło przymo- 
cowane klinami, jakoteż i >łupicę, 
co wstrzyuuije płuz* Lub I, 83. 
>W grządziel wprawioną jest od 
spodu słupiea drewniana połą- 
czona ryszpą z płuzem* Pozn. III, 
135. »Pług składa się z ostrza, 
blachy, płuza etc* Święt. 7. »Pa- 



144 



Płożyć — Phiżnik 



sła Helka kózki Wałek ciosał 
płuzki* Maz. III, 303 (płózki? 
płiiżki?). II »Płoza u sanie Hem- 
pel od Janowa. »(lhłopcy biorą 
płozę od sanek etc.c Maz. III, 73. 
jl » Płozy = dwa kawałki drew- 
niano, na których przesuwa się 
kołowrót € Spr. IV, 368. || » Kiedy 
krowa po ocieleniu dostaje twarde 
wymię, co się nazywa płóz, na- 
leży płóz ten wytrze(5 portkami 
męzkiemi, abv zmiękł* Pozn. VII, 
125. 

Płóż|ć p. Płużyć. 

Płuca. »Cholewkowi dali płucę« 
Wisła III, 561. » Płuca, pluce Im. 
= płuca ludzkie* Krak. IV, 316. 
»Pl(ice = płuca* Hilf. 176. •Płu- 
ca = płuca* Rozpr. X, 295. Toż 
Rozpr. XII, 37 i 38. Wrzcś. 16. 
Spr. IV, 28; ib. V, 393. .Damy... 
babraliście płuce, bo się koło gra- 
cza tłucze; a temu małemu flaki, 
bo to chłop ledajaki* Pozn. III, 
69. » Pieter sprawił baranka, ale 
warzęcy, plucka .ś niego i serce 
zjad* Wisła VI, 142. »Akażsom, 
Pielrze, płuca i sdrce z baran- 
ka?* ib. 

Płuce p. Płuca. 

Płuc zna deska p. Płuzny. 

Płucz nik: > Która (mieszanina) ugo- 
towana pod szpon tem, składa się 
z jaja, dziegciu, płuczniku i ko- 
rzenia z jałowcu męskiego* Fed. 
II, 271. Por. Plucnik. 

Płuc p. Płód. 

Płudka = »popławek, spławik* 
Prac. Por. Płuto. 

Pług: »Pmg = pług* Hilf. 176. 
»Bo na twoi roli, Złoty płuzik 
stoi, A przy tym jiłuziku Stery 
konie bronne* Swięt. 71. »Zewsi 
parobccok zrobi se płuzecek oj 
i orze i orze* Sand. 52. »A w tej- 
ci roli płuzek-ci stoi, za tym-ci 
płuzockiom .«jam Pan Jezus cho- 
dzi* Zb. IX, 12. 



Płujwać p. Pływać. 

Płukać p. Płókać. 

Płunka p. Płoń k a. 

Płus p. Płósa. 

Płus p. Poło z. 

Płuto; »Stęp, sieć prosia, gęsta, 
która ma z dwóch boków wcho- 
dzi|ce w nią sieci rzadsze zwane 
grduby, a na wierzchu kółeczka 
sosnowe małe do pły\vania zwane 
płula z dziurkami do nawleczenia 
powrózków € Pozn. III, 137. Por. 
Pluto, Płudka. 

Płutowiska = » mokre łąki* Pr. 
fil. V, 156. 

Płuz p. Płóz. 

Płuzeta p. Płużęta. 

Płuzik p. Pług. 

Płuzki p. Płóz. 

Płuzny = przym. od 'płuz' a. ra- 
czej 'płóz': »W płuzu obsadzone 
są dwie nogi, czyli rączki spojone 
prętem, a przed niemi po jednej 
stronie grządziela znajduje ^się 
płuzne żelazo czyli lemiesz* Zb. 
X, 208. »Płuzna deska na samym 
spodzie pługa, do której się przy- 
twierdza lemiesz* Rozpr. X, 295. 
»Płuzna deska == z boku przy 
pługu, odgarnia skiby na bok* 
Spr. V, 393. »Płuczna deska na 
spodzie pługa do przytwierdzania 
lemiesza* Wrześ. 17. 

Płużęta: »Płuzeta = kółka u płu- 
ga* Zb. II, 251. 

Płużka = > zagon ♦ Ust. z Szołajd. 
• Gospodarze idą z rodzinami 
w pole. Każdy na swoją płużkę 
(wydział własny ornego pola)* 
Chełm. I, 138. Por. Płóska. 

P ł u ż n i k : » Wyprowadzając pług 
w pole, przyczepia się do niejfo 
ziele święcone, nazwane płużni- 
kiem, który w kieleckich okoli- 
cach kładzie się pod skibę* Zb. 
III, 7. »W Sukowie robią paste- 
rzowi rózgę z brzeziny, do niej 
przywiązują święcone ziele, płóżnik. 



Płużny — Pniak 



145 



Pasterz tę rózgę powinien za by- 
dłem obnieść, aby się niebod^o< 
Zb. IX, 38. 

P ł u ż n y = należący do płnga: •Prze- 
chowują szperkę z ostatniego wtor- 
ka z roku i smarują nią żelaza 
płużne (należące do pługa)* Zb. 
V, 140. >W przedniej części pługa 
nazywanej płużnemi kolcami znaj- 
duje się klucz...* Zb. X, 208. 
'Żelazo płużnc (od pługa) pod 
siół kładziono, żeby krety roli 
nie psuły* Maz. III, 54. Por. 
Płuzny. 

Płnżyca = » pług, socha * Chełch. 
II,' 28. »Płuzyca = pług* Mil. 

• Płużyca tern się różni od pługa, 
że nie ma kółek* J. Łoś. »Za- 
piząg wałachy do płuzycy i po- 
<ed pod bór orać* Chełch. II, 28. 

• Bośmy sie tego nie ucyli na ta- 
blicy, ino u ojca w polu przy 
płużycy* Rad. I, 168. »Przedaj 
Jasiu le płuzyce* ib. II, 51. 

Płiiżyć: » Płożyć = wychodzić na 
dobre, służyć* Rozpr. XII, 99. 
>Prawieć mu fortuna płuży, w ta- 
neczku Anusi służy, dobry pa- 
chołek, zdrów jak sokułek* Oles. 
8C) » Wokomoństwo mu nie płu- 
żyło* Kam. 83. »Ej lopszyć mi 
leż tu (SC. w karczmie) płoży, Jako 
w polu płóg* Zb. IX, 261. II 
»Płiizyć = fprzen.) wałęsać się; 
p. światem =: wędrować* Święt. 
709. >Ten kwatermach długo je- 
>ce płuzuł po świecie i różności 
wyrabiał* Święt. 331. »Płnżyć = 
wałęsać się; t. j. iść tak jak za 
[)ługiem* Rozpr. XVII, 92. Por. 
Piażyć. 

Płyd = wyraz młynarski (z Rze- 
szowa) Prac. 

Płynąć: »habędzie locn, łabędzie 
krzycą, po wodzie płyniacy* Krak. 
II, 36. Toż ib. 41.' » Gęgała gą- 
seńka od Bugu płynący* Wisła 
VII, 701. II >Trzydzic4ci hit trzy 

Słownik T. IV. 



[)łynęło, wyrosła na niej mogiła* 
Łęcz. 161. II » Płonąc, pł^nę = 
lać .się* Hiif. 176 p. w. Płfwac. 

Płynt = >funt* Hilf. 176. 

Płyt = » część tratwy, kilka lub 
kilkanaście kloców zbitych w rząd 
i połączonych ze sobą* Petr. 

P ł y t n i k = » 1 , który robi płyty, 
tafle kamienne 2, który prowadzi 
woda płyty czyli tratwy, orvl« 
Pr. fil. V, 836. 

P ł y t w y = »łapy szerokie, szczegól- 
niej tylnych nóg wyżła, pudla, 
na kształt wioseł, za pomocą któ- 
rych zręcznie pływać może* Pr. 
fil. V, 836. 

Płyty = > czysty, bez trawy i pro- 
chu (mówiąc o zbożu) Krak. IV, 
316. 

Pływać = »A stanę ja sę małą 
r^beczką, Będę puwała bfstrą uó- 
deczką ^^ wódeczką)* Nadm. 157. 
• Więc instrumenta zagrają, Co 
serca rozweselają, Co nogi letkie- 
mi czynią. Że w tańcu tvlko płv- 
nia,* Wisła VII, 90. . Widzijiłrś 
ty, chłopce, zęby kamień płyjwjił?* 
ib. 127. »Płujwał ci ja, płujwiił, 
jak rybka po wodzie* ib. 131. 
Toż ib. 146. »Rok potemu chy- 
tali ryby w Morskim Oku i na- 
leźli kuferek, jak płójwał po wo- 
dzie* Zb. XIII, 36. » Płfwac. płf- 
waję = pływać* Hilf. 176 

Pływak = »popław u wędki: u sie- 
ci* Spr. IV, 367. .Pływak, z drze- 
wa, kory, korka, przyczepiany do 
skrzydeł sieci dla trzymania ich 
pionowo w wodzie* Prac. 

Pływek: » Przewoźnik na brzegu 
promu stał zdumiony, poglądając 
na dyamentową wędkę, srebrny 
włosień, złoty |)ływek i wędzisko 
bursztynowe* Glin. IV, 34. Por. 
Pławuk, Pływak. 

Pniak: > Pnijik = podstawa pod 
cebrzykiem* Dyg. || > Pniak = 
(w Iłży) garnek garncowy* O. 

10 



146 



Pniczek — Po 



• Pniaki = garncowe garnki* Kad. 
I, 73. 

Pniczek = » pniaczek* Pr. fil. V, 
835. 

Pniewie = >dużo pni* Pelr. 

Pniówka = > siekiera używana do 
wykopywania pniaków* Pr. fil. IV, 
285. 

Pnoć p. Piąć. 

Po: »Pa = do np. najad sie pu 
sum dziób* Mil. »Pó* = po: •Po- 
płyną ci póń (= po wianek)* 
Kieł. I, 145. »Po: właściwość 
składni szyku: po dwadzieścia po 
dwa, po dwadzieścia po trzy i t. p. 
zam. po dwadzieścia dwa i t. p.* 
Pr. fil. V, 836. II Znaczenia: »Po« 
z 3 pp. = następstwo w czasie: 
»Po wsyćkiemu zaśli do karcmy* 
Święt. 429. || » Po * = kolejność: 

• Rozdziela matka między dzieci 
po całemu jaju święconemu* Witw. 
103. » Złóżcie sie po grosowi* 
Rad. I, 106. II >Po« = według: 
» Panny żyją po modnemu* Oles. 
163. » Daliście mi syna po mo- 
jemu zdaniu* Rog. 93, n° 167, 
zwr. 7. >Po starszemu na gałęź* 
Łys. 63. >Ni mas mego pana, i ten 
nie po temu* Kozł. 289. || »Po* 
z 4 pp. = za z 4 pp.: »Już rai 
po [)ięćdziesij|t (lat) przełożyło* 
Kam. 135. || »Po* = na, w z 7 
pp. » Przyleciał chjop s pola, siad 
se po r(>g stoia* Rozpr. VIII, 223. 
»Hej. hej, deszczyk pada, po koń 
(V Ł.) siada na białny brzezinie* 
Kuj. II, 24. II »Po* = kolejność: 
»l*o drugie, po trzecie = drugi 
raz, trzeci raz* Kopcrn. » Po trze- 
cie = trzeci raz* list. z Jaworza 
1891. -Panowie będą wtykać 
chłopom \)i) dużo pieniędzy* Kam. 
187. II >Po< = do z 2 p|). >Po 
te casy* ~- dolychczas. (loszczyńs. 
Tatry 280. >P(){)róg, po |)rzedzkę 
= wyrażenie njazurskie na ozna- 
czenie, że coś ma się odbyć w se- 



krecie, nie wyjść za pewne gra- 
nice: Tu siedź po próg, po przedz- 
kę^ Spr.V, 141. || >Po* z 7 pp. 
oznacza następstwo: >Nawtka spi- 
żarnią mu rządziła, bo juże jćj 
było po ośmnastu (lat)* Kam. 173. 

• Tomusiowi dopier będzie dzie- 
więć po drugim roku* Kam. 190. 
> Jeden po drugim góniyli* Zb. V, 
248. Ztąd też: »Jantek po Ber- 
dyce* = syn Berdyki Kam. 64. 
» Wałek po Makuchu* = syn Ma- 
kucha ib. 139. II »Po* = w cią- 
gu: » Całować po caiuśkiej nocy* 
Zejsz. 99. » Chodźcie kradać po 
caiuśkiej nocy* Zejsz. 52. || »Po< 
= na przestrzeni, wzdłuż: »Grze- 
baj piasecek piió matcynem gro- 
bie* Rozpr. IX, 183. » Dziesięć 
ich po całym młynie. Po mych 
cnotach bada* Rog. 54, n® 99, 
zwr. 5. »Na kóń siadał, rąckę 
dawał po dużej bucynie* Zb. IV, 
130. II >Po* = na z 7 pp.: 

• Idzie, idzie, wcionz po drodze 
jes* Cisz. 1, 355. »Jechać po dro- 
dze* Glin. I, 121. >Jeździł |)o (na) 
swoich nogach* Pozn. VI, 87. || 
»Po* = na z 4 pp.: > Przejdźmy 
sie po spacerze* Zb. II, 243. 

• Chodzi pan po polowaniu* Pozn. 
VI, 21. » Jeden pan chodziej po 
polowaniu* disz. I, 220. > Idzie 
sam |)an młody po kłanianiu, t. j. 
chodzi od donui do domu, pro- 
sząc o Wogosławieństwo* Wisła 
VIł, 688. »i:ważaj Kasiu po tej 
suchej leszczynie, kiedy się ona 
rozwinie* Zł). II, 69. || »Po* 
oznacza kolejność lub podział na 
części: » Kazał poroz-^yłać po tych 
gościach* Zh. VIII, 319. »Poroz- 
I)isował lisly po wszystkich kró- 
lestwach* Chełch. II 78. .Nie 
jedz-ze nmie tak po Irosecku* 
Wisła VI, 143. >(idyby me przy- 
sło jo (^rozsado) przedać po kosv- 
kach* Chełcłu II, 109. || >Po* 



Po arapie — Pobartkować się 



147 



== przy: > Położył se (chłop) ten 
placek po boku na dobie* Wisła 

VI, 312. »Nie stawcie niie przy 
kosie (== koszu), bo mnie zmielą 
po prosie, Nie stawcie mnie przy 
młynnicy, bo zmielą po pszenicy, 
Nie stawcie mnie na spodzie, bo 
mnie zmielą przy słodzie* Łęcz. 
122. > Spacerując po miesiączku* 
Krak. IV, 114. || »Po« oznacza 
przyczynę: »Po czem ja się Jasiu 
spodobała tobie* Zb. X, 266. »Po 
tćm mi się podobacie, porząde- 
czek ładny macie, po tem mi się 
nie zdajecie, ze jeść i pid nie da- 
jecie* Kieł. I, 75. »Po cem zaś 
ich poznała... Po konikach po wro- 
nych, po pasikach cerwonych* 
Was. 185. II >Po* oznacza cel: 
• Chodziłam po mojej potrzebie* 
Krak. II, 446. > Poszła w świat 
po proszonym chlebie* Zb. II, 
143 t. j. jako żebraczka, w celu 
żebrania. > Wzina kij, idzie po pro- 
szonym* Wisła VII, 159. »Pi-z|- 
chodzem tu po takim interesie* 
Zb. V, 194. II .Po* = według: 
> Powiedzieć po sprawiedliwości 
{mówić sprawiedliwie), mówię ci 
|:o dobrości , po dobrowolności 
mówio (uprzejmie, proszę cię), po 
złości (w gniewie), po cichości 
(skrycie), robić po chęci (chętnie), 
mioć kogo po swojej woli (powo- 
dować kim, przewodzić nad nim), 
po prawdziwości (po prawdzie, 
prawdziwie)* Sand. 268. » Gdzie 
wam sie wydaje? Po prawdzie 
jest* Kaspr. 8 = prawdziwie. 
»Po słonku* = wodłiig słońca, 
lak, jak słońce chodzi, w tymże 
kierunku: » Obchodzą trzy razy 
izbę w koło 'po słonku* Wisła 

VII, 694. » Obchodzą st(')ł trzy razy 
'po słonku'* ib. 697. » Państwo 
młodzi wyciągJiją do siebie ręce 
przez stół, drużba wiąże je ręcz- 
nikiem i przekłada przez nie bułkę 



chleba trzy razy 'po słonku'* Wi- 
sła VII, 695. II >Po*=od: ^Co 
będzie zyskał po mnie* Rog. 54, 
n®99, zwr. 4. Por.: Po arapie, 
Po biedzie, Po chybcika. 
Po cygarisku. Po czterech. 
Po drabsku, Po dziad u. Po 
etapie Po jednej sprawie. 
Po kacie. Po leku, Po nad, 
Po nosie. Po omacku. Po 
pod. Po próżnicy. Po psiar- 
sku. Po pytaniu. Po woli i in. 

Po arapie = »po wszystkiem; ju 
po arapie = wszystko skończyło 
się* Spr. V, 118. 

Pobaba = > pańszczyzna : 'zbywać 
tyle pobaby'* Pr. fil. IV, 285. 
» Pobaba = tłoka, szarwark* (opis) 
Wędr. XXVI, 86. » Pobaba nazy- 
wają w Żywiecczyźnie dziergnienie 
lnu (t. j. obrywanie główek na- 
siennych), które jest połączone 
z zabawą i pewnymi zwyczajami* 
Zb. VII, 64. Por. Po wab a. 

Pobabrać = »zawalać* Pr. fil. III, 
496. >Pobebrać = powalać, po- 
smolić* Fed. II, 405. »Nie właź 
w błoto, to sie nie pobabrds* 
Święt. 668. »Pobłocona i poba- 
brana* Kuj. II, 266. »We krwi 
sie pobabrało* Święt. 397. || •Po- 
babrać = rzucić urok, zażegnać* 
Cer. »Aby drugi nie pobabrał 
owiec t. j. nie popsuł, nie ode- 
brał im pożytku* Zb. VI, 300. 

Pobać się= > ulęknąć się: pobała 
sie matki* Pr. fil. V, 836. 

Pobanować = pożałować: »Po- 
cekaj macocho ty pałorny gidzie. 
Po ban u jesz tego, jak śmierć na 
cię psydzie* Del. 43. Por. 13 a- 
n o w a ć. 

P o b a r a ś k o w a ć = próżnować : 
»Złodzij posed sobie na drugi 
dzień pobaraśkować (= próżrio- 
wać) do łasa* Chełch. I, 115. 

Pobartkować się: »Póbarlkówac 
sit = pomocować się* Ram. 140 

!()♦ 



148 



Pobawiać — Pobierać 



Pobawiać: >A gdzieżeś Jasiu — 
pobawiał, żeś tak konika — mar- 
nował* Pozn. IV, 224. 

Pobebrać p. Pobabrać. 

Pobekanie = » pora do zaspoko- 
jenia popędu płciowego u jeleni* 
Pr. fil. V, 836. 

Pobekiwać = » co chwila beezyć: 
te owieeki pięknie pobekują* 
Rozpr. X, 219. >To moje owie- 
czki pięknie pobekują* Zejsz. 135. 
»Te moje koziczki siano mało 
mają, Bardzo pobekują, zdychać 
obiecują* ib. 137. 

Pobełchacić = >poczochrać* Pr. 
fil. V, 232. 

Pobełtać p. Bełlać. 

Poboreźnik = » stróż lasu, gajo- 
wy* Roczn. 224. » Stary pobe- 
reźnik z sioła Halczyńca etc* Zb. 
III, 96. >Podbereźnik a. Pobere- 
źnik = leśniczy* O. 

Pobiała = » pobielenie* Petr. 

Pobiatkować się: »P6bjatk6wac 
sa = pomocować się* Ram. 140. 

Pobić: » Zbójnik miał z trupów 
chałpe budowana, a samemi ję- 
zykami był dak pobiły* Zb. V, 
239. »A tćn mu mówi: bok na 
rano napytał majstrów, có bedc 
goniami pobijał (sc. dach)* ib. 
244. II » Ludzie sęmrali na nią, 
ze skroś nij dwok zostało pobi- 
tyk* ib. Vn, 58. » Pobij, Boże, 
tćgo, Clo krzywda od nićgo* Za w. 
81. II » Będziecie wy brali pobite 
talary* Wisła V, 758. 

Pobiec p. Pobiegać, Pobie- 
gnąć, P o b i e ż e ć. 

P o b i e d z a ć = » zmuszać do jedze- 
nia* Rozpr. XVII, 53. »Pol)iedzać 
= prosić, namawiać; np. nie dej- 
cie sie tak pobiedzać = nie każcie 
sił.» tak j)n)sić* Ust. od Bystronia. 
» Pobiedzać = » zachęcać* Ust. 
od Cinciały. »Na szelmostwo nie 
trzeba dzieci pobiedzać (do swa- 
woli nie trzeba dzieci zachęcać)* 



Wisła II, 309. > Pobiedzać, około. 
Cieszyna powiedzać = namawiać 
kogo do jedzenia i picia. *Nie 
dejciesie przeca pobiedzać* Rozpr. 
XII, 99. 

Pobiedzie= » biedactwo, charłak * 
Wrześ. 17. 

Po biedzie = » licho, płono* Spr. 
V, 393. 

Pobiegać = biec, pobiec: » Maćko- 
na to nie zważając, I do dwora 
pobiegając, Niesie panu w poda- 
runek gunsiora* Kozł. 161. Toż 
Maz. II, 100. »Łzy serdccnie po- 
bigają z żalu wielkiego* Lub. I, 
250. »Do domu pobiegał. Rodzi- 
com powiedział* Rog. 65, n^ 117, 
zwr. 11. »Już ta dziewczynka 
bardzo pogniewana. Co ja do niej 
pobiegał* Rog. 128, n^ 242. Por. 
Pobiegnąć, P o b i e ż e ć. 

Pobiegły = » zachmurzony* Pobł. 
67. 

Pobiegnąć: » Wyganiają dziewczęta 
psa z izby i uważają, w którą 
stronę pobiegnie* Zb. V, 154. 
• Zbójca do miasta spie.szno po- 
biegnął* Bal. 53. || >Pobiegna^c 
(pobiegnąć) = zachmurzyć się, 
powlec się chnmrami. Niebo |»o- 
bi(»gło, t. j. powlekło się obłoka- 
mi: pobiegło, nie mdze (nie będzie) 
mrozu* Pobł. 66. Por. Pobie- 
gać, Po bieżeć. 

P o b i e I a t y = > białawy* Rozpr. III, 
374. »Siwy koń, wirchem pobie- 
laty* Zb. Xn, 133. » Siwy konik 
siwy, wirhem pobiel a ty* ib. 184. 
Por. Kobielaty. 

Pobieleć = rozświtać, dnieć: »Nifr 
pode ja do dom, jaze pobieleje* 
Zb. XV, 103. 

Pobierać = brać: »A jego babie 
bardzok cudno buło, skąd on te 
j)iniądze pobira* Mat. śp. 15. •Po- 
bierać z igły = skubać się w wy- 
datkach, skąpić: e! ta z igły po- 
bierają = skąpią, zamiast widcl- 



Pobieranie — Pobłogosławić 



149 



ceni igłą jadając Wrześ. 17. Toż 
Spr. V, 393. II »Pobierać się = 
wybierać się, zabierać się: » Jasie 
żenić ni mogę bo ja mam żonę; 
więc sie pobieram do ni, i że- 
gnam sic z panem « Pozn. VI, 18. 
>Mój miły lańciije, nie boi sic 
Boga. Szateczką sie uciera, Do 
tańca sie pobiera* Zb. IX, 200. 
II » Pobierać się< = poczuwać 
się: »Ten skąpijszy przecie nie 
pobierał się (poczuwał się) do lego 
żebv lego kolegę szczodrego reto- 
wał< Pozn. VI, 192. || » Pobie- 
rać* a. » Pobierać się«=zacłio- 
dzić w ciążę: »Ta bestyja (owca) 
nigdy się nie kociła, jałowi ciągle 
a pobierać nie chco« Krak. IV, 
66. » Krowy się nic pobierają* 
Krak. III, 88. .Wledy dojić ona 
(czarownica) będzie obficie nielylko 
krowy, lecz i roczne jałowice 
wcale jeszcze niepobierane* Krak. 
III, 98. »Ta krowa sie pobićraja* 
Ci.sz. I, 271. Por. Pobrać. 

Pobieranie: » Choć to był cas po- 
bierania, żaden baran ani się do 
niej (owcy) zblizył< Krak. IV, 61. 
Por. Pobierać. 

Pobiezać p. Pobieżeć. 

Po bieżeć: Formy: bezokolicz. »Po- 
bieżyć* Kuj. I, 128. > Pobiezać 
= pobiec* Hozpr. XX, 432. — 
1 os. 1. p. .Pobieżę* Kog. 180, 
n® i566, zwr. 4. — 3 os. 1. mn. 
• Pobieżą* Krak. II. 501. .Pobie- 
zą« ib. 114. Imiesł. r. m. »Po- 
biezał* Zb. IX, 51. r. ż. »Pobie- 
żała* ib. 13. »Pobiezała* Zb. IV, 
97. Rad. II, 1. Święt. 76. Kozł. 
49. r. m. 1. mn. »Pobieżeli* Kuj. 
I, 192. >Pobiezeli« Święl. 76. Por. 
Pobiegać, Pobiegnąć. 

Pobieżny: » Zwierz pobieżny « = 
biegający, w przeciwieństwie do 
latających ptaków Prz. ludu VIII, 
207. 

Pobij acz: »Pobijac, kawałek żelaza 



używany przy nabijaniu obrączek 
na cebrzycki, beczki i 1. p.« Święl. 
17. »Pobijacz a. kula = narzę- 
dzie bednarskie, służące do pobi- 
jania obręczy na beczkach* Pr. 
fil. V, 836. 

Pobijać = (poslukać? K.) >Wzion, 
wyjon z torby dłuto, wywierciuł 
dziury w ścianie, siekierą pobijńł 
i zrobiuł jij trzv okna* Zb. VIII, 
301. 

Pobił elny = urlopnik? »Król po- 
zbirał juz i tych pobilctnych i ido 
wojować. Na trzeci dzień... juz 
pozbirał wcale starych sołdatów* 
Chełch. II, 137-138. 

Pobiórki = » drobiazgi < Rozpr. 
XVII, 53. 

Pobirać p. Pobierać 

Pb b 1 i z k u = w pobliżu: »Kiel)y to 
jegomość kiela nas poblisku sie- 
dzieli, toby sie to nazdybywało 
gadki o naszych chłopach * Kam. 
159. » Widząc że był w ucisku, 
I leżał tam pol)lisku. Potraw ma 
na pcUmisku, Nie wy.<;łał na ulicę* 
Pozn. I, 269. »Ja także byłem 
tuż poblisku (= w pobliżu) na 
pustyni przez lat lvle* Zb. XI, 
281.' 

Pobliże: > Wreszcie po przybyciu 
w pobliże kościoła ustawiają się 
WOZY rzędem prz\' drodze* Święt. 
145^ 

Pobłagać = » poWażać « Święl . 709. 

P o b ł a^ d z i ć = zbłąkać się : • Pani 
krowy pogubiła. Sama pobłądziła* 
Rog. 48, n" 87, zwr. 5. .Kieby 
mie wołali w nocy ku choremu, 
Jabyk s(» pobłądzieł ku dziewcę- 
ciu swemu* Zaw. 79. »Wysed se 
raz na spacer do lasu z lokajem 
i poWądzićJt sobie* Ci.sz. I, 292. 

Pobłoga = > pobłażanie* Spr. IV, 
358. »Pobłogę dać komu = po- 
błażać, folgować komu* Zb. I, 48. 

Pobłogosławić z 6 pp.: » Prze- 
najświętszy wociec nasz niebieski 



150 



PoWyskiwad się — Pobroić 



pobłogosławi poleciem (urodzajem 
K.), chlebusia da w dwa razy « Kam. 
48. 

Pobłyskiwać się = błyszczeć: 
» Trzewiczki się poWyskują« Kuj. 
II, 252. 

Pobocz =1= >obok« Petr. » Ojciec 
i matka siadają pod obrazami na 
stołku pobóc (po- bocz, obok sie- 
bie) naprzeciw drzwi* Maz. III, 
196. Por. Po bok. 

Poboczek: »Pobocek a. ściągalnik 
= część uprzęży końskiej* Spr. 
V, 393. 

Poboczni: » Żydzie rabinie, sucy 
synie! powiedz mi, co słychać 
w pićrsy cęści twoji bublie na 
pobocni stronie N Święt. 97. 

P o b o c z n i c a : » W oklescynach są 
z boku po dwie dziury, za które 
zachodzą z jednej i drugiej strony 
konia postronki pobocznice« Święt. 
11. II »Pobocznica == poła bo- 
czna sieci ptaszniczej* Pr. fil. V, 
836. 

Pobojowica: »()sieć (r. ż.) a. osie- 
cie (r. n.) = miejsce na 'pobo- 
jowicy\ gdzie młócą zboże (w Swa- 
rzędzu) Zb. I, 21. 

Pobok: »()n siad sobie [)obok (tuż 
obok) jabłoni* Pozn. VI, 104. 
»Oni siadajo oboje razem po bok 
i jędzo kolacyje* Chełch. II, 65. 
»Po boku* Wisła VI, 312. 

Pob o ruchać się = » pop» zema- 
wiać się. 'Poboruchałein się ca- 
sem z matką'* Spr. IV, 338. 

P o b o s k u p. Boski. 

P o b o ś k a ć = » pocałować* Spr. V, 
393. Toż Spr. IV, 348. 

P o b o ż I i w y' : » (labryjelu święty, 
sługo pobużliwy, zginoł mi syna- 
(M'k, zginoł ty godziny* Krak. II, 
238. »(jabryohi świcly sługo po- 
hoźliwy, /ginjił mi Synacck loraz 
ty godziny* Swiet. 257. 

I* o b o ż n i c z k a : > Chanusia z Ka- 
.<ieiikom pohożnicki były, posły 



do kościoła, do karcmy wstom- 
piły« Wisła VII, 128. 

Pobożyć się = >zakląć się na 
Boga< O. 

Poboźliwy p. Pobożliwy. 

Pobóc = Pobocz. 

Pobór: »W pobór* = do wojska: 
»Pocóz-eś mie, moja mamu, w po- 
bór zapisała* Was. 212. 

Pobrać = wziąć, otrzymać : » Idźcie 
dzieci na larecki, Pobiercie se 
kosałecki* Zb. XII, 200. »Żyd 
pobrał ten chleb i ser z tym mić- 
chem f poszed do miasta* Pozn. 
VI, 169. » Pobrana za sprzedane 
bydlę suma* Kłosy XIII, 73 (Kol- 
berg). II » Pobrać się = zabrać 
się: >Ci bracia jego znou sie po- 
brali (zabrali) i pojachali* Pozn. 
VI, 6. » Potem sie pobrali (za- 
brali) i idą do tego boru* Pozn. 
VI, 169. II » Pobrać się = wy- 
bnić się, udać się: »Wiąc oba 
pobrali sią z Wadowic do cha- 
łupy* Zb.V, 203. II »Pobraćsię 
= zajść w ciążę: » Potem, jak te 
trzynaście krów razem się pobiorą 
i będą miały jednego dnia trzy- 
naście jednakich cieliczek, wtedy 
daj mi pan one cieliczki* Krak. 
IV, 93. 

Po brat: »Póbrat (półbrat) = brat 
stryjeczny, brat cioteczny, kuzyn* 
Pobł. 69. >A wsakześ mi to nie 
sama, ho z tatusiom i matusią, 
i stryjaskiem, i stryjenka, i tą 
ciotką i pociotkiem, i braciskiem, 
i siosłrzycką, i pobratkiem, i po- 
siostrą — to obiecała* Rad. II, 
100. Por. Posiosłra. 

Pobratek p. Pob rat. 

P o b r o c z y ć = pokrwawić: » Cóżeś, 
Janiczku, robił, Iżeś tak szabliczkę 
Sobie [)0br()czył?* Kog. 70, n^ 125, 
zwr. 9. 

Pobroić: »Ano, powiada (żyd) do 
niogu lak: 'wiycie Wojciechu, mo- 
żebyście wy pobroili trochę s mo- 



Pobronek — Pocarz 



151 



jom Lajonr. Ano, jak pobroił tak 
za kiela casów urodziła sie córka « 
Zb. XI, 74. 

Pobronek = »w bronie wbijają 
się broniki 1. j. kołki żelazne do 
pobronka, więc pobronek stanowią 
listewki i całe drewno, oprócz 
broników* Spr. V, 393. »Brony. 
Składają się z tak zwanych po- 
bronków (półbronków?) t. j. drąż- 
ków, do którycłi wbite są bronne 
gwoździe i z przecinających je 
(pobronki) w poprzek innych drąż- 
ków zwanych snuże albo snużki« 
Zb. X, 208. >Pabronki= drążki 
u brony, w który^^ch tkwią gwoź- 
dzie bronowe* Pr. fil. IV, 308. 

P o b r u s i ć : » Pobrasidł = poostrzył « 
Sab. 134. 

Pobrza kacze == » pieniądze. Kto 
ma pobrząkacze, to ma posługa- 
cze* Kow. »Bo jak mówią: Kaj 
niemu posługacy, tam niema i po- 
brzjikaey, chude wesele « Krak. II, 
28. »Jak so pobrzękace, to są 
i posługace* Fed. II, 353. 

Pobrzę kacze p. Pobrzą kacze. 

Pobuchać se = » najeść się « Spr. 
IV, 28. 

Pobudek = » sznurek chłopski za- 
miast lejc do koni« Krak. IV, 
311 p. w Licarek. Por. Lojca- 
re k. 

Pobudka: >Sama ja sadziła zieloną 
rutkę, kiedy mi chłopczyna dawał 
pobudkę* Óles. 369. 

Pobudować się: » Trasny (stra- 
szny) się smok pobudował, kupa 
ludzi naskodował< Maz. III, 344. 

Pobudowanie p. Pobudynek. 

Po budowla = » budynki świeżo 
budujące się. 'Być na pobudowli*, 
być tam gdzie budują* Parcz. 

Pobudynek = » budynek* Fed. II, 
405. »Pobudynki = budynki* 
Sand. 264. Pr. fil. V, 836. Kud. 
Lis » Wyjeżdża kawałeczek w bór, 
widzi tylko pobudynek* Zb. IV, 



194. > Sprawował ogrody, sady 
i grunta, sporządzał i stawiał po- 
budynki* Fed. I, 138. »Pobudo- 
wanie a. pobudynki = budowle 
gospodarskie* Pr. fil. IV, 232. 
»Na wiesne postarali sie dla nićch 
o plac, wyslawieli jem piiobu- 
dćnki — i pośli na swoje* Wisła 
[X, 247. 

Pobujać: »Pobujśł* Derd. 137 od- 
niesione do 'Bujać', co znaczy: 
1, bujać 2, spacerować. »P6bujac 
= 1, pokołysać 2, pochodzić, po- 
.spacerować* Ram. 140. 

Pobukować się: > Mumy trzudy 
owiec nie małe, to jak .^ie pobu- 
kujo z niem, to bedo co jensego 
owce, jak te; Irzebać to kupić 
tygo bukowca* Chełch. I, 77. 

Poburtać: » Burtać = mieszać, roz- 
rzucać, zakłócać, np. pobnrlać 
mleko* Rozpr. XXVI, 372 p. w. 
Burtać. 

Poburzyć = poprzewracać: >Nie- 
widoma ręka tysiączne robiła im 
psoty: tu rozrzuciła ogień, tam 
poburzyła sprzęty* Wójc. KI. I, 
184. II » Poburzyć kogoś = po- 
drażnić* Krak. IV, 304 p. w. Bu- 
rzyć. 

Pobź(iziwać: »Juzo sie wiałer hdl- 
ny ułożył, ino jesce wyliódowy 
pobździwa* Spr. V, 346 p. w. 
Bździć. 

Po cap i ć = złapać, schwytać: »(), 
nie ty głupi, ale my głupi, co ty 
tyla wystrzału mas, a my cie tak 
suchom pocapili* Chc^ch. I, 226. 
>My cie tak suchom pocapili = 
nieprzygotowani, źle uzbrojeni zła- 
|)aliśmy* List. odChełchow. »Przy- 
sod do nij w sobotę zęby go ob- 
lekła, pocapiła jego za łeb, izbę 
nim zamietła* Rad. II, 53. 

Pocapkać = » poklepać, pogła- 
skać* Pr. til. V, 836. 

Pocarz = > lekarz, który szczepi 



152 



Pocąbrzyć — Pochmurowaty 



ospę« Rozpr. X, 295. Spr. V, 396 
p. w. Foki. Por. Póki. 

Pocąbrzyć: » Pocomrzyd = wy- 
targać za uszy lub włosy « Święt. 
710. 

Pocebuleć = >o oczach gdy krwią 
nabiegna, poczerwienieją* Kolb. 
rękop. 

Pocę chować = poznaczyć: »Juz 
wojsko porachowane i konie po- 
cechowane* Zb. X, 128. || »Po- 
cechować się« : przy grze w 'ce- 
chę' śpiewają: »Cocha, cecha, po- 
cechuj sie, dusa, dusa, poratuj 
sie« Kon. 66 (opis). » Cecha, ce- 
cha, pocechuj się! Jeśli mozes, 
poratuj sięl* Swięt. 645 (opis). 

P o c e 1 i ć = > wycelować, trafić : jak 
wyceli^ tak pocelił prosto, że jej 
w serce* Pr. fil. V, 836. 

Pocessor = dzierżawca: > Chłopi 
se siedzieli we wsi jakby jakie 
pocessory (dzierżawcy)* Kom. 20. 
Toż ib. 99. » Chłop poszedł z pa- 
nem po(iessoreni do pani poces- 
sorki* ib. 106. 

Pocesorka p. Pocesor. 

P o c h a c h ni ę c i ć = » poplątać, po- 
wikłać, pokręcić* PobF. 137. 

Pochać p. P achać. 

Pochadzać = chadzać: •Wyzie- 
rała oknem i małom sybeckom, 
A on se pochadza z innom ko- 
chaneckom* Zb. XII, 148. 

P o c h :i m r a ć p. C h a m r a ć. 

P o c h a p a ć » a. schapać =: podrzeć, 
zedrzeć np. obuwie* Krasn. 300 
p. w. Chapać. »Pochapać = po- 
drzeć, poniszczyć (o obuwiu, ubra- 
niu)* ib. 307. 

P o c h a p i a ć s i e = » łakomić się. 
'Ni<' poeha{)iłom się nikiój na cu- 
dze'* Spr. IV, 338. 

Poc h a pić ^ i ę p. Poc h a [) i a ć s i ę. 

P o c h a r a I a ć i= » rozlłue. rozbić* 
Święl. 710. 

I^ o c h a r k a ć .^ i ę = » |)okłócić się* 
Pr. iii. V, 836. Toż Wrześ. rękop. 



»Pocharkali się, jako święci w tor- 
bie* Wrześ. 5 p. w. Charkać. 

Pochękać: »Na święty Józef, chłop 
wołami pochęka, A żoraw sobie 
pokrzęka* Star. przysł. 41. 

Poc h lać se = > pojeść < Udz. Por. 
Podchlać se. 

Pochlapać = » poplamić błotem, 
gliną rozrobioną* Spr. IV, 368. 

Pochlasnąć = uderzyć: » llłomze 
se róscke, ułomze se i dwie, Po- 
chlaśnij, pochlaśnij po malcynem 
grobie* Kozł. 259. 

Poc h łudzić = poczyścić: » Panien 
nie pobudzi, koni nie pochludzi* 
Maz. I, 152. Por. Ch łudzić. 

Pochlustać: »Liska jak mu wy- 
rwie tćn wiechetek (z rzyci), wilk 
jak chlusnon, pochlustaj* Cisz. 1, 
308. 

Pochłabować = » pędzić, wieść. 
'Pochłabuje bićdę'* Spr. IV, 338. 

Po ch łapać p. Ch łapać. 

P o c h ł a p k a » a. sp(')łka = zupa 
z kartofli z kluskami* Pr. fil. V, 
836. 

P o c h m a r n y (dzień) = pochmurny* 
Zb. Vni, 253. 

P o c h m u 1 a k = » ponury i milczą- 
cy* Osip. 

Po c h m u I i ć = » zasępić, skrzywić 
się, po.-^mutnieć* Pr. fil. IV, 806 
p. w. Chmulić się. Por. C h muli ć. 

P o c łi m u r a ć się: » Pochmurało sie 
== zachmurzyło się* Lis. »Tam 
się pochmurało gdzie zaświtać 
miało* Sand. 138. »Tam się po- 
chmurało, kędy świtać miało* 
Pauli 221. »Por. Pochmurzać 
się. 

P o c h m u r a n e » niebo = pochnmr- 
ne, zachmurzone* Pr. fil. V, 974. 

P o c h m u r e k : » Leży na polu ogó- 
rek, (iaćkowski chodzi jak po- 
chmurek« Maz. III. 91. 

P o c h m u r o w a I y = [)Ochmurny, 
posępny: »0d małych lat był po- 



Pochmurz — Pochromstae 



153 



chmurowaty na wejrzeniu « Kono- 
pnicka, Na drodze. 

Pochmurz = » niedorostek* O. 

Pochmurzać się = zachmurzyć 
się: »Tam się pochmurzało, Kady 
świtać miało « Rud. 135. Por. Po- 
c łun u r a ć się. 

P o c h n ą d = > uderzyć, pchnąć, np. 
jak cie pochnem, to uwidzis!* 
Spr. V, 393. 

Pochodne: » Taniec' jiolojja na tern, 
że chłopcy hiorą dziewczęta za 
ręce i parami obchodzą kilka razy 
izbę, co się nazywa pochodnem« 
Wisła III, 65. 

Pochodować= »mieć stolec: 'trzeci 
już dzień nie pochoduje'* Rozpr. 
III, 374. 

Pochodzić = iść: »Wsyćko ci to 
wsyćko, za światem pochodzi. Jaka 
jabłonecka, takie jabka rodzi « Zb. 
XII, 215. Toż Święt. 271. || > Po- 
chodzić na co = mieć z czem 
jakieś podobieństwo, stosunek, zgo- 
dność; wyghidać na co. Ma włos 
po(rhodzący na biały, t. j. biała- 
wy. Zwierzątko to na mysz po- 
chodzi* O. 

Pocho[)ić = »zrozamioć« Rozpr. 
XVII, 54. 

Pochowa = pogrzeb: »A śmierć 
i po(?howa? - Wedlo pochowy, 
loś przecie nie żaba, a jeno same 
żaby nie śmierdzą po śmierci. Już 
ty ludziom przypomnisz, że cię 
zagrzebią* Pozn. I. 280. Por. Po- 
chowa nk a. Pochówek, Po- 
c h o w u n e k, P o c h ó w. 

Pochować = pogrześć, pogrzebać: 
• Ksiądz pej da: Ale ty niejeźdzy, 
jjiz go pochowumy* Chełch. I, 
24. »Gdy go (nieboszczyka) tak 
pochowią, wtenczas najprzód wszy- 
scy najbliżsi krewni się rozcho- 
rują* Nadm. 66. || » Pochować 
= zachować, trzymać : » Cóz lobie, 
moje dziecię, cóz po mnie? Po 
tobie, moja matulu, po tobie. Po- 



chowaj jesce chociaj rocek przy 
sobie* Plei^zcz. 71. || » Pochować 
= pożywić : »Nie omaszczono, 
niema sie czem pochować (= po- 
żywić)* Zb. XIII, 156. 

Pochowanka = pogrzeb: •Wy- 
prawi mu dobnmi pochowanke* 
Lis. Por. P o c h o w a. 

Pochówek = » pogrzeb* Mil. Pr. 
fil. III, 306. Chełch. I, 39. -Ta- 
kiego pochówku* Rad. II, 207. 
• Względem lego pochówku* Kaspr. 
111. » Pochówek = pogrzeb* O. 
Zb. VIII, 253. II .Pochówek* = 
stypa pogrzebowa: »Po pogrzebie 
bywa, jak w.<?zędzie, stypa zwana 
pochówek* Pozn. III, 52. Por. 
P o c h o w a. 

P o c h o w u n e k = pogrzeb: » Wy- 
szedł zaraz niby na pochownnek 
trupa* Zb. XIII, 112. »Pochowó- 
nek = {)ogrzeb* Zb. VIII, 253. 
Por. Pochowa. 

Pochód: »Ozeniułem sie na biały 
rudzie, Pojąnom sobie, jako i lu- 
dzie: Cłirnego rodu , psiego po- 
chodu: Nie chciała robić, zdechła 
od głodu* Święt. 222. »()zeniułek 
sie z bogatom zonom , Księdza 
plebana siostrom rodzonom; Do- 
brego rodu złego pochodu. Robić 
nie chciała, Zdechła od głodu* 
Wisła II, 110. 

Pochowa » Jeszcze mi joj do grobu 
nie bierzcie narąchuję jej sto zło- 
tych — dwieście, mojej Hanuś 
na pochów* Kolb. 94. Por. Po- 
chowa, P o c h o w e k. 

Pochówek p. Pochówek. 

P o c h r e s t y n y: » Po odbytej uczcie 
i tej ceremonii, nazajutrz zbierają 
się znowu wszyscy kumowie i od- 
bywają się już tak zwane pochre- 
styny* Zb. III, 121 (Na Ukrainie). 

Po chrobotać = > potłuc * Sand. 
264. 

Pochromstać >a. schromstać = 
pogryźć, zjeść* Zb. Xl, 277. 



164 



Pochronid — Pochynąć 



Pochronić = » uprzątnąć, zrobić 
porządek np. w mieszkaniu* Spr. 
IV, 28. 

Pochrosnąć się = > posilić* Mil. 

Pochrośnieć: »A ułom-że sobie 
gałązeczkę, ze dwie, pochrośniej, 
pochrośniej po matczynym grobie* 
Rad. II, 87. 

Pochrzępać = > powoli, z biedą 
zżąć zboże sierpem* Spr. IV, 368. 

Pochrzypt: > W pacierzach lub po- 
chrzypcie wyróżniają .się części 
lędźwiowe i krzyżowe* Pleszcz. 
106. 

Pochwacić p. Pochwycić. 

Pochwalany p. Pochwalony. 

Pochwalonka: »Dać pochwalonkę 
= powiedzieć (wchodząc): *Niech 
będzie pochwalony Jezus Chry- 
stus'* Ust. (nie podano zkąd). 

Pochwalony: » Gdy wejdą do izby, 
mówiąc Pochwalonego* Maz. III, 
193. »Młynarcyk powiedział po- 
chwalonego* Chołch. 1, 1 18. » Wła- 
żą, do izby i mówią: 'Pochwalo- 
ny!'* Kuj. I, 326. » Gospodarz na 
pozdrowienie pochwalonym odpo- 
wiedział, jak zwykle: na wieki 
wieków amen* Kozł. 210. » Po- 
zdrawiali biesiadujących pochwa- 
lonym* ih. 234. » Chłop pozdrowił 
pochwalonym* ib. 327. »VVchodzi 
i mówi: 'Pochwalony!'* Pozn. II, 
269. »Kiedyś mi nie mówiła... 
pochwa lonygo, to ja ci narobię 
wstydu* (Ihełch. II, 91. »r)ać po- 
cłiwalonetro* = powiedzieć Tyg. 
ii. 1, X, 294. » Zaledwie anioł 
przestąpił próg i oddał pochwa- 
h)ne«ro* Kłosy Vii, 188 (z Augu- 
stowskiego). II > Pochwalany* = 
f)ocłi walony: > Pochwalany Jezus 
Chrystus* Wisła VI, 18; "ib. 80. 
• Niech będzie pochwalany* Jastrz. 
> Pochwalany Jozusiczck* Kaspr. 
56. II »Pochwaluny« : » Niech bę- 
dzie pochwaluny Jezus Chrystus* 
Chełch. I, 62. "II :>Pu6klVilony* 



Rozpr. IX, 155. || > Pochwalony, 
-ego = kij (wyr. żartobliwy): Po- 
chwalonym gol* Pobł. 137. 

P och wist: »Leci, jak Pochwist* 
Bib. Warsz. 1864 I, 266. 

Pochwiściel = »lekkoduch, zbi- 
jak* Rozpr. XXVI, 389. .Pochwi- 
ściel = wietrznik, roztrzepaniec 
(o płochym człowieku) * Bib. Warsz. 
1860, 628. .Stądże Mazurowie 
niewczesność powietrza Pochwi- 
ścielem mianują* Pozn. VII, 183. 

Pochwiść = » zamieć* Pr. fil. V, 
836. 

Pochwycić: » Póch wacic = po- 
chwycić, schwycić, uchwycić* 
Ram. 147. »Pochycić = wziąć, 
porwać* Petr. »Pochycić = po- 
chwycić, ukraść, porwać* Krak. 
IV, 316. 

Pochwytać: » Tak sie znowu w tćm 
paździerzu uciara^a, tak to paź- 
dzierżę sie tak pochytajo po ni, 
polepiuło* Cisz. I, 308. » Wtedy 
syn ojców za nogi puochytA i pyta 
sie, kogo ma za posła wysłać* 
Wisła IX, 226. »A pochytajze ty 
tę iwoją rodzinę, a pod nogi, pod 
nogi* Sand. 28. 

P o c h y b a = > wątpliwość ; bez po- 
chyby, niezawodnie* Pleszcz. 40. 

Pochybać = porozrzucać: »Ale 
jakże zapłakał, ki widział kości 
ze swoigo brata pochybiine po 
całęm lesi(»* Zb. Vn, 51. 

Po chybciku = .szybko* Piąlk. 
Por. Chybcika, Na eh y b- 
c i k a. 

P o c h y b n y : » Od niejakiego czasu 
połów bywa trudniejszy i po- 
chylmy* Chełu). I, 59. 

P o c h y c i ć p. Po c h w y c i ć. 

Pochylnia = » pochyły chodnik 
z kolejką, górn.* Pr. fil. V. 836. 

P o c h y n ą <; : -I wzión tóm głowę 
i trz^- razy obeszeł kole te cha- 
łupy, przy kiere znstała stńć i po- 



Pochysnąd — Pociąg 



155 



tym jóm pochynół i dziwał sie 
jic Rozpr. XIl/76. 
Pochysnąć = skoczyć, pobiec: 

• Dziaduś jeno se odsapnęli i kieby 
frygeńka pochysnęli do pana « Kam. 
122. Por. Chysnąć. 

Pochylać p. Pochwytać. 

P o c i a k : » Do wygarniania popiola 
bierze ona (gospodyni) rodzaj gracy 
drewnianej zwanej pociak v. po- 
ciasek« Krak. I, '134. Por. Po- 
ci a sek, Pociosek. 

Pociapać = >1, posiekać: pocia- 
paj go drobniusieńko i ugotuj sJo- 
dziusieriko 2, pogryźć: pies po- 
ciapał cliustkęc Pr. fil. V, 837. 

• Tańcowałem i tupałem oj buty 
mi się zdarły i sukmana poła- 
chana pociapana, gacie mi opadły< 
Kolb. 427. II »To się pociapał 
Beldonek w onćj rzece niełyle dla 
czystości, ile że takie małe zawdy 
rade w wodzie, jak kaczka* Beld. 
99. 

Pociapkować = » poklepać « Hoff 
41. »W ten to tu domie piękne 
konie mają, Są też tu pachojcy, 
co ich uodbywają; kej idzie do 
karczmy, 1o se podskakuje, kej 
idzie do ma.sztale, to ich pociap- 
kujoc Aten. 1877, II, 633. P. je- 
.<zcze: Wędr. XXVI, 172. 

Pociarachać = »poszarpać« Pr. 
fil. IV, 232. 

P o c i a r a ć s i ę = powalać Się: » Pań- 
stwo sie pociarali kej jechali do 
kościoła, bo dysc lunął« Zb. II, 
' 245 p. w. Ciorać. Por. C i a r a ć. 

P o c i a s e k: » Do wygarniania popiołu 
bierze ona (gospodyni) rodzaj gracy 
drewnianej zwanej pociak v. po- 
ciasek« Krak. I, 134. » Chłopak 
wchodzi do izby i prawi oracyę, 
obracając się w k()łko, tłukąc 
w podłogę albo o ziemię kijem 
w kształcie małego pociaska ^po- 
grzebacza drewnianego do ognia, 
z deszczułką)< ib. 277. > Garna 



kura — a cerwone kurcęta wo- 
dzi (pociasek a. kociug)* Zb. I, 
134. » Gdzie ty idzies smoleniu? 
— A co tobie do tego okrągły, 
(idzie idziemy, to idziemy, kiedy 
się napowrót wrócimy. Chleb i po- 
ciasek* Zb. VI, 13. >W Niewa- 
chlowie pod próg stajni kładą 
osełkę, pociasek, grzebień i kłódkę* 
Zb. IX, 39. »We czwartek na 
nowiu wszyscy czarownicy, jeżeli 
mężczyźni, wsiadają na stępory, — 
jeżeli baby, to na pociaski i ożogi, 
które się przemieniają w wierz- 
chowców* Krak. III, 95. »Ten 
co się zwał Grudzień, zatrzymał 
ją i całym pociaskiem zesuł ogień 
z nalepy do jej zapaski* Krak. 
III, 31. »Z koni zrobiły się na- 
powrót ozogi, pociaski i ^tępory« 
ib. 97. » Czarownice na uczty dja- 
belskie jeżdżą na łopacie lub na 
pociasku* Zb. XI, 34. »Do wy- 
garniania popiołu z pieca służy 
kosior, zwany w Krakowskiem 
pociaskiem < Maz. III, 35. »F*o- 
ciask = pogrzebacz, Ofenkrucke* 
Mroiig. 5 BO. »Pociask = pogrze- 
bacz, Schiirhaken* Mrong. 673. 
Por. Pociak, Pociosek. 

Pociąć: * Przyjochaliśta i przypro- 
wadziliśta pannę. Pocii?niśla jo na 
ślyry kawały na pieńku* Chełch. 
I, 20. » Pocie = pociąć, porąbać* 
Ram. 141. 

Pociąj; »a. podciąg = długa, nie 
gruba belka pod krokwiami leżąca 
na stojakach czyli stolcach, które 
także stoją na innym podcia^gu* 
Pr. fil. IV,* 857. || >W poprzek 
belek pod posową i pod niemi, 
idzie duża i gruba belka zwana 
pociąg, pocięg* Pozn. I, 88. •Pod- 
ciąg, czyli belka dłuższa podtrzy- 
mująca belki pułapu (zwana w San- 
domierskiem siostrzan) nie wszę- 
dzie istniejąca* Kuj. II, 78. »Po- 
sowę (pułap) z desek podtrzymują 



156 



Pociągacz — Pociejów 



belki, w poprzek których idzie 
niekiedy na środku podci:ij?« Pozn. 
III, 131. »Izba ma u góry dużą 
belkę, podciąg zwany siestrzan, 
na którym pokładzione są belki 
poprzeczne, a na tych powała 
ułożona z deszczek* Lub. I, 56. 

• Podciąg a. tram = siestrzan, 
slragarz. gruba belka idąca spo- 
dem w poprzecz belek zwyczaj- 
nych w izbie, dla wspierania ta- 
kowych, tylko w bardzo starych 
chałach obecnie widywany* Osip. 

• Podciąg = poprzeczna belka 
podtrzymująca inne belki* J. Łoś. 

• Podciąg podłużna belka w izbie* 
I)on)an. •Pociąg belek* (? K.) 
Prz ludu IX, 62. || •Pociąg* = 
zapi*z;ig, sprzężaj: •Łoiiskiegoroku 
o te czasy płakaliśmy, mordując 
pocing w błocie* Pozn. III, 227. 
II » Pociąg = sznur od pół pta- 
sznifzych, za którego pociągnię- 
ciem poły się zamykają* Pr. fil. 
V. 837. 

Pociągacz = cycek: »Styry cho- 
dery, ślyry pociągace, dwa popy- 
chacc — a jedynasty wychlusłac 
(krowa)* Zb. 1,133.' »Śtyry cho- 
dyry, śtyry pociągace, dwa śtur- 
chace a jeden chlustać (krowa)* 
Zb. X, 149. Toż ib. XIV, 248. 
II » Pociągacz = pocięgiel* Ust. 
z Li I wy. II »Pocii|gacz= narzę- 
dzie? bednarskie do naciągania 
obręczy* Pr. (ii. V, 837. 

Pociągać: » Pócigac = pociągać * 
Ran). 141. »Pociagać* = dążyć: 

• Robotnicy będą cic omijać, a na- 
wet i wtedyk nie będą pociągać 
k*lobie, jeśli opatrzą próżniactwo 
przv robo«:ie* Kam. 41. || •Po- 
ciągać* = mieć chęć: > Tatuś... 
do jadła nie pociągali* Kam. 112. 
II » Pociągać* =slarać się, chcieć, 
usiłować: >Aleś ły widno nie po- 
ciągał (= nie slarał się o to, nie 
usiłował, nie chciał), coby był 



chłopak* ib. 145. > Jeszcze wociec 
Niebieski zlituje się nad nami 
i da nam piatem chłopaka, bo 
juże i ja będę na to pociągać* 
Kam. 145. || •Pociągać* = za- 
chęcać: • Uwolnili od pańszczy- 
zny na modłę dla drugich... coby 
i ich pociągało (= zachęcało), na 
takie dobre* ib. 193. Por. Po- 
ciągnąć. 

Pociągnąć: • Pócignąc = pocią- 
gnąć* Ram. 141. »Pociągcie ją 
za warkoce* Pozn. V, 92. »Że- 
bych pociągł równo z wołem* 
Rog. 248, n« 503, zwr. 2. || 
• Pociągnąć* = uderzyć: »Iwasio 
pociągnął żyda tęgim buczkiem* 
Bar. 74. || •Może sie za nos po- 
ciągnąć = zawstydzić się* Wisła 
II, 309, no 1060. Por. Pocią- 
gać. 

Pociążać p. Pociążyć. 

Pociążyć = ^zważyć w ręku* 
Wrześ. 17. •Pociążać = zważyć 
w ręku* Spr. V, 393. 

P o c i c h e 11 k u = » Pocicheńku, z kim 
trzeba będzie, pogadać potrafisz? « 
Orzeszkowa. 

Pocie h unio: • Dziewczyna położyła 
się spać, a w nocy pocichunio 
wstała i poszła do tej chałupv« 
Wisła VI, 857. 

P o c i c h u ś k u : » Po cichnśku drzwi- 
czkim otworzył* Rog. 10, n® 17, 
zwr. 2. 

Pociec p. Pocieknąć. 

Pociec = » gatunek gi*zvba* Wisła 
VIII, 360. 

Pociech: »Na święty Wojciech, Ko- 
byli pociech* Star. przysł. 44. 
Toż Święt. 572. 

Poci(»jowski = marny, zły (zna- 
czenie sarka«^tyczne). »Pociejow- 
ska moda, porządek, targ* Tyg. 
ił. 1, XII, 93. 

Pociejów: » Elegant a. elegantka 
z Pociejowa* = wystrojona bez 
smaku. Tyg. ii. 1, XII, 93. 



Pociekać — Pocięg 



Pociekać p. Pocieknąć. 

Pocieknąć: » Krew pocieknie « Zb. 
VIII, 307. II Pocieknąć = po- 
biegnąć: 'pociek sporo' = pobiegł 
prędko* Pr. fil. V, 837. •Pocie- 
kać, pocieknąć = pójść: 'Pocik 
chyżo* = pobiegł prędko* Udz. 
> Każde (dziecko) radeby pociekło 
do dwora, coby się takoż razem 
liczyć* Kam. 11. >Moja niewiele 
myśląc pociekła i wzięła jałowicę 
na porwóz, kieby ją przywieść 
do chałupy* ib. 102. » Nie bawić 
mu na klebanii, jeno tchem do 
dwora naszego pana z opowieścią 
pociekł* ib. 154. » Pociec się (= 
pójść) w znacz, pogardliwem i .sar- 
ka>tycznem, np. już się gdzieś do 
dyjabła pociekła* Zb. I, 73. 

P o c i e m e k : »Tam ja będę leżeć 
W jednym spólnym grobku, W Ci- 
chem pociemku* Rog. 11, n® 21, 
zwr. 6. 

Pociemnieć = » ociemnieć, oślep- 
nnć: »Czy oni poślepli czyli po- 
ciemnieli* Pr. fil. IV, 232' 

Pocienek = » altanka przy wej- 
ściu do sieni* Rozpr. XII, 99. Toż 
ib. 13. 

Pociepać = » rzucić : kije pocie- 
pali = porzucali* Spr. IV, 28. 
»Gwery pociepali (= porzucili)* 
Rog. 9, n^ 16, zwr. 5. »Pociep- 
nąć = porzucić* Pr. fil. V, 837. 

• Pociep = zrzuć* ib. III, 311. 

• Pociep sie* Rozpr. IX, 274. || 

• Krowa pociepła = ocieliła się* 
Pr. fil. III, 311. 

Pociepek = »kij* Pr. fil. V, 156. 
Pociepić = » zaćmić, zaciemnić, 

Ycrfinslorn* Mrong. 832. 
Pociepłowo = » ciepło < Spr. V, 

393. 
P o c i e p n ą ć p. P o (ri e p a ć. 
Pocieraczka = > cieplica do lnu * 

Pr. fil. IV, 233. Por. Poci erka. 
Pocierać: »Po wymiądleniu dla 

lepszego oczyszczenia należy je- 



szcze konopie lub len pocierać 
w pi*zy rządzie zwanym cierlica* 
Zb. X,'209. > Baba pocićrała len* 
Cisz. I, 310. 

Pocierka = » cierlica* Pr. fil. V, 
837. Por. Pocieraczka. 

Pocierpać= » końca niecierpliwie 
wyczekiwać: ażem pocićr))ał = 
czekając niecierpliwie małom się 
nie skręcił* Kolb. rękop. 

Pocierpka p. Kocierba. 

Pocierpliwić się: » Jeśli prepi- 
nator pocierpliwi się rok , abo 
i dwa, to mu za garniec gorzałki 
padnie po trzy, abo i śtćry razy 
tyło* Kam. 116. 

Pocieszenie: > Ujechałem czwóro 
stajań. Ona za mną wołała: 
A wróćże się, pocieszenie, (Izćmże 
jacie zgniewała* Rog. 91, n0 163, 
zwr. 2. 3. »Ledwiem used cztćry 
kroki, Ona na mnie wołała: Wróć 
się złote pociesenie* Zb. IV, 213. 
II »Turanek v. Pocieszenie (przy- 
jniotnik, Erigeron acre L.)< Krak. 
III, 131. 

Po c i e s z n i c a: » Obietnica pocieszni- 
ca, A głupiemu radość* Frischb. 
I, 306. 

Pocieszny: » Pociesny = pocie- 
szaja.cy* Czark. »Poce.szny= po- 
cieszający* Derd. 137. »Ro ta 
Pani (Malka Boska) jes pocieszna, 
a nam grzc>znym pożyteczna* 
Kieł. 11,136. II »Pociesny = za- 
bawny: 'pociesny z was chłop* 
Spr. V, 118. »Poceszny = we- 
soły* Derd. 137. »Ksiądz, jak 
dawno nie chodził, powstał na 
nogi i uciek do pokoju. Pocieszny 
zaś w tem, że chodzić teraz może. 
nie wi, co to jest* Zb. IV, 197. 

P o c i o s z V c i e I k a = » wódka « Zb. 
I, 73.' 

Pocieś = » deska u kołowrotka, do 
której przymocowuje się przędzi- 
wo* Petr. 

Pocięg: » Dalij cięgiem graluchna. 



158 



Pociekły — Pociskować 



dalij cięgiem pocięgiem; ni mogę 
się nji tańcować przed tym zacię- 
giem« Łęcz. 216. || »Pocięg« ^ 
fundusz, pieniądze Wędr. I, 318. 
II Por. Pociąg. 

Pociekły = »pochudły« Fed. II, 
405 p. w. Pocieknąć. 

Pocieknąć = » schudnąć* Fed. II, 
406. 

Pocikać = »dojrzewać: owies ga- 
lancie pocika« Spr. V, 118. 

Po ci os: »W nad-bużnem zaś Pod- 
lasiu nie używają krużićłki nasa- 
dzonej na tekło, tylko to oboje 
zastępuje pocios (potiós, potijs), 
to jest łopatka korytkowata, po- 
' dłużnie wyżłobiona, osadzona jak 
tekło w deszczce, na której się 
siedzi przędąc* Chełm. I, 78. 

Pocios (i k »a. pociosk, mała deska 
półokrągła osadzona na długim 
pionowo w niej utkwionym kiju, 
służąca do wygarniania węgli z sza- 
baśnika« J. Łoś. »Pocio.sek = 
półkrażek drewniany na drążku 
do wygartywania ognia z pieca 
piekarskiego* IJdz. »Pociosek jest 
to półkrażek umocowany i)od ką- 
tem j>rostym na drążku, służący 
do wygrzebywania ognia z piecłi 
piekarskiego* Zb. XIV, 65. »Po- 
ciosok = łopata do wygarniania 
po[)i()łu i węgli z pieca przed 
włożeniem doń chleba* Jastrz. 
• Pociosek = kociuba* Kozpr. 
XX. 432. Zb. XIV, 249. .Pocio- 
sek = pociask, kociuba* Pr. fil. 
V, 837. »P()ciosek = pociask, 
kosior, ożóg« ib. IV, 233. »Po- 
cio-iok = pogrzebacz od pieca* 
Zb. X, 147. »Gdy truspodyni chleb 
w.^adza, nic pozwala uikonm przejść 
przrz pociosek, t. j. narzł^nlzio do 
wyjrarnywatjJM ognia z pieca, boby 
sic jej cłiN')) ni(» udał* Zb. X, 
9t). > Nigdy nie należy krowy wy- 
pędzać pociotkiem (kociuba) z o- 
borv* Zb. XIV, 205. » Przysłała 



mie pani po pociosk — 'W piecu 
sie spaluł* Zb. XIIL 81. »Lepsa 
to była nieboscka, Tsy roki miaja 
pocioska* Zb. XIV, 230. »Kwa- 
lu{eś sie Jasiu, ze mas ma^e lata, 
wąsy, jak pocioski, broda jak 
u capa* Zb. XIV, 108. Por. Cia- 
sek, Pociak, Pociasek. 

Pociosk p. Pociosek. 

Poci ot = » krewny, dziecko i wnuk 
ciotki* Pr. fil. V, 837. || »Pociot 
= mąż ciotki* Piątk. »Pociot 
przyjechał z omentrą Miemcem* 
Kai! I 256. • Pociotek = mąż 
ciotki* Pr. fil. V, 837. Kuj. IL 
275. >A wsakześ mi to nie sama. 
bo z tatusiem i matusią, i stry- 
jaskiem, i stryjenką, i tą ciotką, 
i pociotkiem... to obiecała* Rad. 
II, 100. II » Pociotek = wuj* 
(w Płockiem) od dra Łęgowskiego. 
II » Pociotek = brat cioteczny* 
Parcz. II » Pociotek ^ siostrze- 
niec: >ón mi jest wuja (wu- 
jem) a ja jego pociotek* Zb. I, 
32 p. w. Wuja. II »Pociot* = 
czarownica, czarownik: »Pociot, 
a, m., przez zapomnienie pierwo- 
tnego znaczenia (= mąż ciotki) 
oznacza ciotę, czarownicę* Krasn. 
307. » Zadał go (czar) chłop (aót 
a. Pociót* Pozn. VII, 113. 

Pociotek p. P o c i o t. 

Pociotyszek: > Gorzałeczka siostra 
moja, nie piłem-ci jag*że wczora. 
A piweczko pociotyszek, dopiróm- 
ci z niego wyszcd* Zb. Viii, 96. 
Por. P o c i o t. 

Pociskać = rzucie-, porozrzucać : 
»Chło])ak kluski |)Ociskał po dro- 
dze* Kuj. I, 169. II >Pocisnąć* 
= wcisnąć, nasunąć: »Pocisł 
czapkę na ucho: Zostań z Hogiem 
dziewucho* F^og. 56, n® 105. 

Pociskować = ciskać , rzucać : 
»Wej (weź) se zboża i l)edzies 
im (zającom) pociskowiił* Zb. V, 
255. 



Pocisnąć — Poczekać 



159 



Pocisnąć p. Pociskać. 

Pociumać = » pocałować* Kolb. 
rękop. 

Pociunąć = » udzielić małą czą- 
stkę z całości* Święt. 710. 

Pociupać się = »poborykać się, 
potuzać się, pobić się* O. 

Pocknoć sie p. Po czknąć się. 

Poco = » dlaczego* Mil. 

Pocochać się == »podrapać się* 
Pr. fil. IV, 233. 

Pocofać się: »Odkąd spowiedzi 
nasłały, czarownic niema (poco- 
fały się)* Zb. V, 122. 

Pocomrzyć p. Pocąbrzyć. 

Poctal: »Poctal = lunaria redivi- 
va* Pr. fil. V, 837. Toż Wrześ. 
rękop. Por. Pod stal. 

Pocudować = »do góry nogami 
poprzeinaczać* Spr. IV, 368. •Ka- 
śkę (gdy ją miesiąc 'przeświecił') 
pokręciło, pociidowało i władzę 
w eałem ciele straciła* Tyg. ii. 
1, Xn, 51. 

Pocupkać = popukać, posŁukać: 
• Pocupkał kijem po ziemi* Spr. 
V, 349 p. w. Cupkać. Por. C u p- 
kać. 

Po cygańsku: > Mówią też pomię- 
dzy sobą 'po cygańsku', używając 
kilku sposobów (następuje opis). 
Włościanie wfjOmżyiLskiem, a zwła- 
szcza w okolicy Tłuszcza gwarę 
•tę nazywają 'po rodacku' Wisła 

IV, 84i. 

Poczamić się: » Póczamic sil = 
pomęczyć się* Ram. 141. 

Poczarować: »Gdybym ja to ziele 
Pomiaiiowała, W^szystkimbym mło- 
dzieńcom Poczarowała* Rog. 151, 
no 293, Por. Czarować. 

P o c z a r z p. P o <* a r z. 

Począć: »Pocznuł« Rozpr. IX, 306. 
»IV>czic = począć, rozpocząć* 
Ram. 141. 

Początek = » wrzeciono* Pr. Iii. 

V, 837. 

Poczciarka: » Pocciarka = ko- 



bieta, nosztica listy na pocztę* 
Rozpr. XX, 432. 

Poczciarz: »Pocciaz = sługa po- 
cztowy; poczmistrz* Rozpr. XX, 
432. »Tak sie pyta poćciarza. 
kielo óna juz takich listów uode- 
brała* Zb. VII, 5. » Konie sprze- 
daj, wózek sprzedśjt, siad s poć- 
ciarzem i pojechał dali* Cisz. I, 
260. 

P o c z c i ć : » Poćciwsy usy W Pana = 
za przeproszeniem* Mil. »PótczIc 
= poczcić, uczcić* Ram. 157. 

Poczciwie: » P6tclvje = poczciwie, 
uczciwie* Ram. 157. 

Poczciwość: » Pótciwosc = po- 
czciwość* Ram. 157. 

Poczciwota: •» Poćciwota= poczci- 
wy człowiek, poczciwiec* Pr. fil. 
V,^ 837. 

Poczciwy: » Poćciwy * Rozpr. X, 
240. » Przez swoją poćciwą córkę* 
Kaspr. 22. > Kiedy ono (dziecko) 
jest jeszcze poćciwe, t. j. nieska- 
lanej niewinności* Fed. II, 247. 
»0j poznać to dziewulę, która 
poćciwa* Pozn. V, 107. »Podci- 
wy*: »Nićma ci w Masłowie pod- 
ciwego chłopca* Zb. IV, 162. 
» Potści wy * : > Dobrzy, potściwi lu- 
dzie* Lub. I, 179. >P()dściwy*: 
>A ta dziewczyna podściwa* Pozn. 
V, 90. »Półcłwy = poczciwy, 
uczciwy* Ram. 157. llilf. 177. 
>Pódceu6* Rozpr. IX, Kii. 'Po- 
czliwy*: »()! teho pocziiweho 
panjca^ llilf. 125. || > Poczciwy 
kąt*: >Na tym węgle sloji stół 
przypierający do obu ław, i tu 
to jest kąt poćciwy (poczciwy), 
w khirym sio sadza gościa, przyj- 
mując go w domu ze szczególną 
troskliwością lub atteucvą< Krak. 
I, 155. 

Poczekać: z 3 pp. : » Tyś mu po- 
cokała, boś uni rada była* Sand. 
60. Formv: Poczkać* Rozpr. XIL 
9. .Pockać< Rozpr. VIII 182: 



160 



Poczekanie — Poczesvwać 



ib. IX, 153: ib. X, 228: ib. XX, 
432. Pr. fil. V, 837. Fed. II. 405. 
Ś więt. 710. Wrześ. rękop. — 3 os. 
1. p. »Poczka« Kam. 114. »Po- 
cka« Zb. VII, 46. — 2 os. I. p. 
rozkaz. >Poczkaj« Pozn. IV, 59. 
Zejsz. 58. Zb. II, 147. »Pockaj« 
Pleszcz. 224. Zb. XII, 216. >Po- 
ckaj« Cisz. I, 264. »Poczkej« Zb. 

IX, 265. .Poekej. Mai. śp. 10. 
Cisz. I, 314.— 2 os. 1. 111. »Po- 
ckajcie* Zb. V, 222. 

Poczekanie: »Na poczekanie* = 
natychmiast. > Czego chcesz? zapy- 
tał chłopak. — Pieniędzy dużo, 
karetę, cztery konie, furmana i lo- 
kajów w złotej liberyi. Wszystko 
to było na poczekanie, jak to 
mówią* Bar. 91. »Na poczeka- 
niu = natychmiast* Ust. z War- 
szawy. 

P o c z e k i w ać = » oczekiwać* Kozpr. 
III, 374. 

Poczem p. Po czemu. 

Po czemu = po ile, po jakiej ce- 
nie: » Napotkał i w karczmie dom, 
po czem(u) pani piwa dzban?* 
Lub. I, 292. > Brałam ja, brała po 
złotemu, teraz nie wezmę ni po 
czemu* Lub. I, 210. » Powiedz 
mi Marysiu , po cem (czemu) ci 
płacili?* Rad. II, 12. || »Pocemu 
= dlaczego: a i>ocemu sie na- 
zywa Karcvma (la polana)* Hozpr. 

X, 205. 

Poczena = » przyczyna; 'bez po- 

czeny' r= bez przyczyny* Parcz. 
Poczepić się » do roboty = wziąć 

>ię do roboty* Pr. fil. 'lV, 233. 
P o (• z c p k a = » dra^żek do wiader* 

\\L z Wilejki. 
Poczerwa = » długosz (Onosma), 

roślina, należju-a do klasy 5-ej, 

i-zędu jedno^npkowego, wodł. ukł. 

Liiin.* O. 
P o c z e r w i e n i a t y : » Pocerwieniaty 

= czerwonawy* Spr. V, 347 p. 

w. Cerwienialy. 



Poczerznieć: >Pocerznieć = po- 
czernieć* Czark. 

Poczesne: »Pocesne= poczęstne* 
Pr. fil. V, 836. .Tu ich zapra- 
.szają na zastawioną już ucztę 
nocną czyli na poczesne* Pozn. 
I, 204. »Aby im (cieślom) gospo- 
darz sprawił poczesne, czyli fun- 
dę* Zb. III, 24. »Po chrzcie idą 
do rodziców dziecka na poczesne* 
Pozn. II, 216. »Byli bardzo bidni, 
nie chciał im nikt w kumolry 
stać, bo ni mieli poczesnego dać* 
Pozn. VI, 57. » Zawożą nową mę- 
żatkę wśród radosnych oki*zyków 
do karczmy, gdzie poczesnem (pi- 
wem i gorzałką) wykupić im się 
ona musi* Pozn. 1, 128. >Jest obo- 
w*iązkiem drużby, zaprosić wszyst- 
kich do karczmy wsi kościelnej 
na poczesne* ib. 212. > Dziedzic 
udzieli przodownicy kilka złotych 
na poczesne* Pozn. II, 209. 
»W chałupie jesi poczesne t. j. 
krótki, z dwóch potraw złożony 
obiad* Maz. III, 92. .Z tak ze- 
branemi jajami idą z powinszo- 
waniem do dworu i jaja te skła- 
dają tu na poczęstne* Chełm. I, 
141. » W dzień święta Trzech Króli 
słudzy dworscy pokojowi, dla do- 
stania poczestnego na piwo od 
pana, zastawiają stołem drzwi 
wchodowe z pokojów do siini* 
Lub. I, 112. Por. Poczesna, 
Poczesne. 

P o c z e s n o ś ć : > Póczestnosc = po- 
czesność, zacność, godność, sza- 
nowno.ść* Ham. 141. 

Poczesny: » Póczestny = godn y, 
uczciwy, honorowy* Ram. 141. 
> Poczesny = nazwisko rodowe* 
Zb. X, 213. 

Poczęstne p. Poczesne. 

P o c z e s t n i c j). P o c z e ś n i e. 

Poczestność p. Poczesność. 

Póczestny p. P o c z e s n y. 

Poczesywać = skrobać : » Rad 



Pocześnie — Poczłordać 



161 



nie rad, poczesując często głowę, 
idzie ku morzu* Gl. III, 71. 

Pocześnie: » Póczestnie = godnie, 
uczciwie, honorowo* Ram. 141. 

Poczet ny: »Kąl w domu szcze- 
gólniej jest szanow^any w Litwie 
właściwej: jest to poczetne miej- 
sce dla gościa « Juc. 139. 

Poczesna: »Poczę°sna = trakty- 
runek* Rozpr. XII. 99. »Pocęsna 
= poczęstunek* Rozpr. XXVI, 
389. >Pocęsna = poczęstunek* 
Święt. 709. >Po pogrzebie... idą 
do karczmy na poczesną* Krak. 
II, 8. » Cieślom należy się od go- 
spodarzy poczesna* Święt. 120. 

• Żniwiarze wiążą przybywającego 
na pole gospodarza... żądając oku- 
pu, pocęsnej* Święt. 119. »Po 
zawarciu kontraktu następuje po- 
cęsna* Święt. 123. •Po pogrze- 
bie... wstępują do karczmy na po- 
cęsną* ib. 133. •Kawaler posta- 
wiwszy przyniesioną ze sobą fla- 
szkę poczesną na stół, przypija 
do ojca i matki, potem do swojej 
narzeczonej* Pozn. III, 166. •Po- 
częśneńka zdr. = poczęstunek: 
*Nie wypijaj, młoda Marysiu, Tej 
pierwszej poczęśneriki'* Pr. fil. IV, 
233. Por. Poczesne, Pocze- 
sne. 

Poczesne: » Pójdźcie na pocęsne, 
na sklanecke wina* Krak. II, 75. 

• Gospodarz prosi obecnych na po- 
czesne* Pozn. III, 164. •Jest to 
pretekst do poczesnego wódką* 
Kuj. I, 58. •Po skończonej cere- 
monii pogrzebowej rodzina zmar- 
łego zaprasza obecnych na 'po- 
czesne' do karczmy, gdzie zapro- 
szonych częstuje się wódką* Zb. 
IX, 33. •Zmówiony parobek lub 
dziewka otrzymuje od przyszłych 
swych clilebodawców, prócz po- 
czesnego, kolondępienif;żną< Święt. 
100. »Poczęstne = poczęstowa- 
nie, częstiinek* Krak. IV, 316. 

•Równik T. IV. 



• Pan młody flaszkę wódki przy- 
nieść powinien na poczęstne* 
Gluz. 433. •W niedzielę przed 
wyjazdem do kościoła, przy po- 
częstnem czyli śniadaniu, przema- 
wia starszy drużba* Kuj. I, 264. 

• Wójt żadnej, choćby najmniej- 
szej sprawy, załatwić nie zwykł 
bez poczęstnego w karczmie* Zb. 
XIV, 168. • Po oczepinach wkrótce 
następuje 'pocęstne' składające się 
z placków, chleba, kiszek, wódki 
itd.* Wisła VIII, 710. »Pocentsne 
(sic) = poczęstowanie* Rozpr. 
XX, 432. Por. Poczesne, Po- 
czesna. 

Poczęstne p. Poczesne. 

Poczęstować: • Poczęstować = 
poczęstować* Ram. 141. 

Poczęstunek: •Pocęslunek = 
traktament* Czark. » Gdy się komu 
narodzi dziecko, to w dni kilka 
potem, w imieniu chorej matki, 
sprasza on sąsiadów - kumotrów 
i krewnych na: popieliny, to jest 
na poczęstunek* Pozn. I, 167. 

• Uczestnicy krają ten pocęstunek 
(stosownie do ilości biesiadników) 
a przepiwszy gorzałką, do szczętu 
spożywają* Fed. I, 52. » Goście 
napełniają izbę, gwarzą i biorą 
'pocęslunek' t. j. ową przekąskę 
złożoną z placu.szków i krajanek 
chleba i sera* Kai. I, 131. 

Poczęśneńka p. Poczesna. 

Poczkać p. Poczekać. 

Poczknąć się: »Pocknoć sie = 
odbić się (o jedzeniu)* Pr. fli. V, 
974. »'Pockło mi sie, ktosik mie 
spomina' tak się wyraża zawsze 
Nadrabianiu, gdy go czkawka na- 
wiedzi, twierdząc, że ktoś o nim 
mówi lub myśli* Święt. 710. 

P o c z I i w y p. P o c z c i w y. 

P o c z ł o r d a ć : > Poczłordac = po- 
deptać zupełnie* Pobł. 67. •Pocz- 
łordac = podeptać, zdeptać, stłam- 
sić* Hani. 141. 

11 



162 



Pocznierować — Po emaku 



P o e z m e r o w a ć : » Poc Zyiiierować 
= ezmerać: pocmeriije pu wną- 
Irzu - boli wewnątrz* Pr. fil. V. 
837. 

Poczołyla= » nazwa dawana brzo- 
zie zwyczajnej* O. 

Poczorcbać: »P6czorcbac = po- 
targać, pozbijać, pozdzierać < Ram. 
141. 

Poczta: » Poeta = podarunek* 
Rozpr. X, 295. Wrześ. 17. Święt. 
710. Spr. V, 393. Idz. » Poeta 
= podarunek w celu uzyskania 
względów u kogo« Spr. IV. 348. 
» Paczta = poczta, przykład nie- 
właściwego odchylania, por. pier- 
ścianek* Pr. fil. V. 974. > Poeta 
= podarunek w naturze « Fed. 
II, 405. »Lud zwykle udaje się 
do wróżów, niosąc ze sobą liczne 
szmigusty i poczty i' podarki w na- 
turze)* ib. 228. >Za parę dni przy- 
.sed cłiłop ze swoją juz babą do 
japtyki i Bartkowi za poetę przy- 
nieśli gę.-^* Święt. 386. »i'oczta 
a. poćta (poezczenie, cześćj = 
każdy podarunek zaniesiony od 
chłopa do dworu, do pana lub 
oficyjalisty:. np. posed'ł) z poetą 
do pana« Sand. 264. » Poczta, 
poeta = podarunek, kuban, przez 
chłopa urzędnikowi lub oticyali- 
ście dany; np. was lo drzewo na 
ehałui>ę nie kosztowało, ino tyle, 
coście panu podieśn(Mnu poczty 
nosili* Krak. IV, 316. 

Po czterech: » Slanisławka tak da- 
lece zaniemogła na nogi. że cho- 
dziła po-czterech f na czworakach)* 
Pozn. VII, 141. 

Pocz I m aj s t e r : »Poćmajst«T = 
poczt mi^ilrz* Pr. fil. V, 8i^7. 

Poczt m i < I rz: »Podmi>łrz= poczt- 
mislrz* Ruziir. XVII. 54 j). w. 
Pót^lIli'^trz. 

P o c z t o w a ć : » I *oclować = obdaro- 
wywać: poet(»wai j)am)W na rzę- 



dzie, obdarowywał urzędników* 
Wrześ. 17. * 

Poczuć: »Tylko ci. co .<*zczerze mi- 
łują, ()d prawej miłości poczują* 
Rog. \H'ó, n® 254. zwr. 1. »runi 
istrzygoniei jak puoeuli ten chleb, 
lecieli duo ^róbarza* Rozftr. IX. 
198. »Chybaś ty Hanusiu w jed- 
wabny kosuli. Co tu ci Rabcani 
o lobie [»łK!uli« Zb. XII. 137. 
> Przychodzi stary jez ku dziurze 
i pocuł te kozę tam i pyta >ie. 
kto tamV* Zb. XV. 27. »P6czuc 
= 1, poczuć 2. po>łv>zeć« R::m. 
141. 

Pocz warować się: »Poczwaro- 
wać = trudnić się: np. chto by 
się la tak z tern poczwarowat 
(a. poczworował) któżby --ię tem 
chciał zajmować; komu by się 
chciało mieć z tem zachód v* Kuj. 
II, 275. 

Poczwary: » Jeżeli stary, brzydki 
poc(zjwary, bodaj go >e diabeł 
wziął* Maz. II, 94. 

Poczwarzyć się= » pokłócić >ię. 
pogniewać <ię* Pr. III. III. 375 
p. w. (izwarzfc se. »Poezwarzfe 
sę (^poczwarzyć sięi = pokłórić 
się* Pobł. 67. Por. Poswarzyć. 

P o c z w o r o w a <• się p. P o c z w a- 
r o w a ć > i ę. 

Poczynek = » wrzeciono, nawinięte 
nićmi* (nie i)odano zkąd). 

Poczynić: » Pocynić, porobić... rok, 
czar\' = czarować, urok rzucić* 
Spr.'V, 394. 

Poczytać = » porachować, zwła- 
szcza ow«.-(»< Wrześ. 17. »Pocytać 
= [loliczyć. [)ora(;łiować: juha-i 
owce pof-ytają* Rozpr. X. 219. 
Toż Spr. V, 394. »()wierzki po- 
czytać (= rachować) owieczki 
niespełna* Zej>z. 139. 

Poćka = »pu(iendum mułiebre* Pr. 
lii. IV, 2:{3. » Poćka = vulva' 
ib. V. 837. 

P o ć m a k u : » Po ćmaku = po ciem- 



Po cmi — Pod 



16B 



ku« Hozpr. X, 274 p. w. Ornak. 
• Mądry jak Maćków kot, co świe- 
ckę zjad, a po ćmakii cIiodził« 
Zb. VII, 100. Por. Po dni i. 

Po ćmi: >Twa miła maciczka Ona 
mi skazała, Iżbyś więcej ze mną 
po ćmi nie siadała* Rog. 111, 
n^ 208, zwr. 5. Por. 'P o ć m a k u. 

Poćmórgać: » Wstań Jasieńkii, lu- 
dzie koszą, a poćmurgaj i ty 
z rosą« Maz. V, 256. (Na Litwie 
'poszmorhać' K.). 

Poćpać: »Poćpać łyżkę = cisnąć 
łyżkę* Zb I, 29 p. w. (Ipać. »Óni 
trzasnęli sobą, tak te skrzydła im 
poodlatowały, i poćpali je ood to 
łóżko* Pozn. VI, 20. Por. Po- 
ć p i ć. 

Podpić = »i'zucić* Parcz. »Siiżącu 
koszuli szuka, ni może znaleść, 
powieda: proszę pani, kiedy ko- 
szuli ni masz. — A óna pani: 
musi być, ł)om sewlókła i pó-ćpiła 
na podłogę* Pozn. VI, 847. Por. 
Poćpać. 

Poćwiczyć: > Kozioł w piwnicy ma- 
tusiu, kozioł w piwnicy. Nie pójdę 
ja po kapustę, bo mnie poćwicyt 
Kieł. I, 92. 

Pod = »spódnik*: »Kupi('>ł ci mi 
kupiół tady cztery kiecrki i przy- 
kupiół ci mi piąty pod niemiecki 
(= .spódnik)* Pozn. V, 171. || 
»Pod = strych: Nie kładźcie mnie 
na podzic. ł)o mnie zmielą na 
słodzie* O. »Nie stawcie mnie na 
podzie, Kasia tam spać nie pój- 
dzie* Łęcz. 122. II .Pod* = 
część młyna. » Siedzi młynar- 
czyk na podzie* Kolb. 151 i po- 
dobnie: > siedział*, »stojał mły- 
narczyk na podzie* Had. II, 59. 
'Chodzi mynarczyk po [>odzie* 
Łęcz. 133. Por. Pod ok. Pójd. 

Pod. Znaczenia: >Pod* = obok, 
przed: »Jedźnia gospodarzu pod 
księżą rolą orać, to nam jrospodyni 
przyniesie śniadanie* Kuj. I, 168. 



• Przed tańcem dziewczęta stają 
w izbie kołem 'pod ludźmi^ (za 
niemi publika)* Wisła VI, 191. 
II >Pod* = przy: » Wszyscy (sic) 
wybrali sic na urlop: nzbrojoni, 
na koniach, pod pajasami, do swo- 
jego ojca jechali* Cisz. I. 37. » Po- 
szła do kościoła, klękła za ław- 
kami, służyli jej .słudzy wszyscy 
pod pierzami (a. pioramy)* Zb. 
VI, 101. II »Pod* = do:' »I po- 
jechała. Powychodzili pajslwo pod 
nio, królewic z nio chodziuł i spa- 
cerował* Wisła VI, 308. » Zabrał 
się na wojnę Pod huzar y* Hog. 
5, n® 6, zwr. 1. » Wtenczas rzucił 
mu sie ociec pod nogi i zapisuje 
mu przy świadkach całkie swoje 
królestwo dobrowolnie* Pozn. VI, 
112. II »Pod* = za: .Chwyla- 
jąc każdego pod nogi* Wisła VI, 
197. II >Pod* = na: »Chłopi 
podjedliby se do syta, i potem 
polćgali pod słonko* Kam. 51. 
» Który drużba nie wąsół (wesoły j, 
to ja jego pod rosół (zjedzą go 
uwarzywszy zeń rosół)* Maz. III. 
120. 1 1 >PÓd* = ku: »Pod siebie 
wiosłować dla skierowania (oppos. 
do siebie)* Ust. z Wilna. || »Pod* 
== wedłuj;: » Włosy noszą z tyhi 
równo obcięte 'pod szkopek\ gdyż 
wkładają przy ich obcinaniu szko- 
pek na głowę, aby równo z jego 
brzegiem je obciąć* Wisła IV, 
977. II »Pod* = w: »Pod taki 
cas, podtencas = w tym czasie* 
Mil. »Z wiocora pod ciemne noce. 
Wyjmujcie swachny na stół ko- 
łiice* Kozł. 221.|| »Pod* = po: 

• Juzem był, juzem był Pod ko- 
lana w niebie. Jakem cię zoba- 
czył. Skoczyłem do ciel)ie« Kog. 
164, no 323, zwr. 2. » Stoję 
w krwi już pod kosteczki* Hog. 
25, u*' 47, zwr. 10. »Sloi panna 
w ogrodzie Pod kolana we wo- 
dzie* Zb. X. 299. »Te panny sto- 
li* 



IM 



P^yia — Podać 



jałv w fff[u'in \kjA pa.-?, paliły -ic« 
Poźri. V[. 179 II >Pod« = a: 
>F'an ją dai -eżjec. eż uóiia pM 
ryrn bf-ia. p/^i ttmi czarom niki« 
fiiif. 97. II »P<Ki« w -pecjalnem 
zusLf-zfinin: »Zamiast powiedzieć: 
mój brat mł<>d-zy r>de rnnie to 
zrobił, mówią: mój brat młfidszy 
pii^ie mną to zrobił* Zb. IL 233. 
»Krói rrie ji<:h pytaj, za kogoby 
4:hciały i^ć. Naj•«ta^^a peda: 'Za 
piekarza'. Ta p^^d -tarsą: 'Za lo- 
kaja'* ib. 112. 

Poda p. Patek. 

Pod a ba = »3cia o-oba .-Jowa, np. 
podaba na dćszcz. na śnieg, na 
pijgodę, zabiera >ię na deszcz, go- 
dzi na pogodę* Hoczn. 224. Toż 
Zb. I, 73. 

Poda ć : » Podać co do k<>go « : » Ojcze 
podaj rękę twoje do mnie« Rog. 
76. n^ 1 35, zwr. 11. » F*odać cze- 
go* : » Jeden w<jła: wody, wody I 
drugi woła: r<*ki podej!* Sand. 
157. »l'odajże mi prawej raczki 
Na me wędrowanie* Kog. 60, n® 
111, zwr. 1. II >FV)dać* = oddać, 
wydać: » Potem len pan podał go 
cysarzowi do wojny a ón posed 
do te wojny* Zb. V, 222. »'Mój 
swagrze, oddam cie w inno ręce'. 
Dopiero tomu lwu i niedźwie- 
dziowi go podał. Ci wzieni i ozer- 
wali go* Cisz. I, 96. »W takioś 
me nieszczęście podała* Kuj. I, 
286. II » Podać się* = przedsta- 
wić się, wydać się: »Jak do or- 
ganisty przysel, tak się takim po- 
dół, ze wsystkio przemysły wie, 
co ton organista rol)i* Zb. VIII, 
:n6. »Po skończonej modlitwie 
(Mlbywa się zapis. 'Słajgor (szty- 
gar;' czyta po kolei nazwiska gór- 
ników, ci zaś 'podajjł ^i<;' t. j. od- 
powiadają 'jest' luł) 'niema'* Zb. 
X, 201). jj ".podać się na co = 
z<iecy(l()wać się na co< Pr. til. V, 
S37. »(:hodzinł Pan Jezus, niby 



jak -le poda) na prokainy tłebra- 
f-zy chiob* Cisz. I, 53. >Jaka 
miło^'. taka m!łość. kto się po- 
dał, to zdrad.iwość: I ja się leż 
w nią podał^Ł. Jaź mnie główka 
zabolała* Koj. II. 34. >Bracia wil- 
ka podali sio do procesu o ojco- 
wiznę* Zb. V. 177. II »Podać<ię 
= być podobnym* Mil. » Podać 
się = być podobnym, wyglądać: 
np. zgodne zydow>ko podaje się 
na godnego clo wieka. - Źrebię >ię 
podało po kobyle • podobne do 
niej* Krak. IV. 317. » Podać się 
na kogo = być podobnym do 
kogo. np.: co *iie tak wiedział po- 
dać na ni(>go. kieby mu go z oka 
wyjon. — podał sie na ojca krzest- 
nego* Spr. V. 394; Toż Rozpr. 
XIL 99. Wrześ. 17. » Podać sie 
w niemotę = udawać idjotę* Mil. 
» Podać się do kogo = wdać się 
w kogo, t. j. stać się do kogo 
podobnym. Syn się wcale do ojca 
nie podał, lepsze ma serce* O. 
>Ta(u.sin nie chodźcie, bo was 
zbóje obrabują. Ojciec mu powia- 
da: Musiałbym się na ciebie po- 
dać łbyć do ciebie podobnym), 
żebvm pieniądze zbójom dał* 
Wrieś. T. 48. Toż Zb. XV, 4. || 
• Podać się na co = zdać się na 
co* Pr. [\l IV, 233. » Podało sie 
= zdało się (np. do cego to .sie 
podało =1 na co to się zdało, 
jak to wygląda)* Czark. » Podać 
się = zdać się, przydać się; coś^ 
podaje się = coś jest podobnem « 
Chełch. II, 150. » Podać się = 
zdać się* Mil. || > Podać się ko- 
mu), jemu się podało, on umie, 
potrafi, przytrafiło mu się, udało* 
Sand. 264. »Cy podoba, moja 
babko, zęby moja zuna mniała 
dwoje? - I ni, wejcic podało sie, 
ze jedno bodzie, ale za to i wy 
będziecie mnicli drugie* Cliełt h. 
II, 142. II > Podać = obrodzić. 



Podając — Podarować 



165 



Tip. wsędy mi sie haniebnie po- 
dała kapusta* Fed. II, 405. || 
• Podało sie = do niczego nie 
zdało się, na nic, licha warte* 
Pr. fil. IV, 857. II » Przynajmniej 
chleb jest, boć o mięsie lub szynce 
wam pewnie nio myśleć. Podało 
się (jeszcze czego?) mój panie; 
bydło co nie wypadło od księgo- 
siiszii, to je wystrzelano! Gdzie 
nam tam myśleć o mięsie* Maz. 
III, 356. II » Podać znak* = dać ' 
znać, zdradzić się: »Nie podaj po 
sobie znaku* Kozł. 103. »Nie 
podajze po się znaku* Zb. IV, 
122. II » Podaj! = pójdź! chodź 
tu!* list. z Radomskiego. 

Podając: » Podając = podawać* 
Ram. 142. 

Podał: >Dziaduś jęli naszego pana 
pod bok i powiedli podał od gro- 
mady* Kam. 24. 

Podanica = »część wozu* Pr. fil. 
V, 837. 

Podany = > podobny* Hozpr. XIIt 
99 p. w. Podać się. » Podany = 
być podobnym do czego, wyglą- 
dać, np. podany na śiachcica* 
Sand. 264. >Kochania, jakie ży- 
\v'u\ w sobie chłopi polscy dla 
swoich uściwych panów, nie za- 
leje gorzałką taki joden grabią, 
abo i kilu podanych jemu (po- 
dobnych, jednakowych w złem)* 
Kam. 125. »Nawtka ze lnu po- 
robiła gulki, zawinęła szmatkami, 
omotała przędziwem, kioby były 
podane na głowę, na ręce, na 
brzuch i na nogi, i dopier s tego 
posty kała na trzy pałuby* Kam. 
172. » Jasinku kochanku Do ko- 
goś podany, Dziewcyno do ciebie. 
Przytul mio do siebie* Kon. 26. 
Toż Krak. U, 430. »r)ziewcyna 
kochana, do kogoś podana, Cy do 
brała mego, co do mnie samego?* 
Zb. XV, 73. II .Podane jest = 



powiadają, słyszałem, że...* Zb. I, 
22. Por. Podać. 

Pod ar == »urodzaj: 'jak do podaru' 
stosownie do urodzaju* Pr. fil. IV, 
233. 

Podareczka: » Przynieśliśmy pa- 
nie, tobie próżaneczkę, a przyj- 
miemy od ciebie — wielką po- 
dareczke (t. j. że postatnica do- 
stanie nagrodę za postat kowanie)* 
Maz. V, 101 

Podarek = » kawałek wstążki naj- 
częściej koloru białego, zawiązy- 
wanej na sposób krawata i przy- 
czepianej do lewego boku drużby* 
Pr. fil. IV, 233. 

Pod a rem nie: >Nie chódźże ty do 
mnie, Bo to podaremnie; Bo ty 
szukasz pieniędzy, Nie znajdziesz 
ich u mnie* Rog. 149, n® 289, 
zwr. 2. >0j nie kochaj się we 
mnie, bo to podaremnie, oj bo ja 
chłopiec światowy da i cóż ci 
przyjdzie ze mnie* Kolb. 405. 
»Nie kochaj sio we mnie bo-ć 
to podaremnie; zakochasz się mo- 
cno, cóż ci przyjdzie ze mnje?« 
Zb. VI, 123. .Nie kochaj się Sta- 
siu we mnie, boć to wsystko po- 
darenmie, bo ja dziewcyna .świa- 
towa, cóz ci przyjdzie Stiichu ze 
mnie* Maz. II, 224. 

P o d a r e m n y : » Podobno ty Mary- 
siońku juz nie lubis mnie, a to 
moje zalecanie jest i>odaremne* 
Maz. 11,66. »Pftodaremną* Rozpr. 
VIII, 106. 

Podarlać = » pogardzać, pomiatać 
np. każdy nim podarła* hęcz. 12. 

Podaronek = podarunek: » Cesarz 
przecytał, oderwie, popatrzy, co 
za podaronek bogaty* Wisła VI, 
590 

Podarować: z 6 pp. : » Moja matko, 
mąż mnie bije! Przyjedź, przyjedź, 
pożałuj mnie, A czem dobrem po- 
daruj mnie* Wójo. II, 58. || »Pan 
ci podaruje za wielkim molesiun- 



166 



Podarto wać — Podbieracz 



kiem do sześciu garcy. (Podaruje 
nie znaczy zawsze u chłopów: 
darmo, prezent, ale: dał się upro- 
sić za pieniądze, podarował swój 
upór, swój gniew)* Kam. 14:2. || 
> Podarować = darować winę« 
Mil. »01 nie, nie! tego mu nie 
podaruję, bo któż się upomni za 
moim uściwym sługą, jeśli nie 
jaV< Kam. 168. »Podarujla mi 
jegomość! podaruj la! mój ciężki 
zgrzyt (uniesienie się) na jego- 
mości* ib. 210. II » Podarować 
życie < = zachować życie: 'Zji- 
cęna sie martwić okrutnie: ze ma 
męża zbója — ze ón ji życia nie 
podaruje, jak wróci* Święt. 397. 

Podarto wać: > Im dowodzono, że 
gdzieś tam w Bryzolii podartnją 
grunta i wszystko* Dygasiński. 

Podarunyszek: >Za podarunyszek, 
zabrał mi wianyszek* Zb. VI, 115. 
Por. Podarek. 

Podarzać = > obdarzać, obdaro- 
wać* Ust. z Kieleckiego. » Młodzi 
ze sobom rozmawiali. Dzieciątkiem 
się podarzali* Wisła IX, 350. || 

• Puodarzać sie kiem = dla cho- 
roby lub kalectwa kogoś unikać* 

* l{ozpr. VIII, 176. II »Podarzyć 
się = zdarzyć się, poszczęścić 
się: > Niekiedy się z niczego po- 
darzy, a z dobrego zepsuje (o żo- 
nach)* Wisła Vni, 793, nM244. 

Podarze = » podarunki* Mil. 

Pod a w a c z e k : » Podawaczk = część 
kołowrotu, łącza^ca pedał z koł- 
kiem i tak i ałą machinę w ruch 
wprowadzłijąca* Pobł. 67. 

Podawać: » Rączki se podawają « 
Hojr. 136, n" 260, zwr. k 

Poda go wać = dawać dyngus: 

• Przyszedłem ja po dągusie. Za- 
śpiewam państwu o Jezusie. Jak 
mię |)ańslw() podaguje Tę wam 
radość ofiaruję* Zb. II, 20. Por. 
I) y n g u s. 

Podbarl) i ('• = * skrzepić się (ra- 



czej: skrzepić Ł.) jadłem a. napit- 
kiem, np.: god nieście nńs podbar- 
bili onym piwem* Spr. V, 394. 

Podbereźnik p. Pobereźnik. 

Podbiad = » poczęstunek, on cho- 
dzi jakosi cęsto do was na pod- 
biady Spr. V, 394. 

Podbiał = » nazwa rośliny z li- 
ściem od spodu białawym, której 
odwar dają pić dychawicznym'* 
Pr. fil. IV, 857. Por. Pod bie- 
li na. 

Podbicie == » wierzch stopy* Ust. 
z Warszawy. II » Podbicie = cho- 
roba psa* Prz. ludu VI, 110. 

Podbiczować > kogo = fig. wes- 
przeć kogo, podać komu rękę po- 
mocną* Hoczn. 185 p. w. Bi- 
czować. 

Podbić = odbić, odsunąć: >Inny 
kawaler sie o lem dowiedzidł 
i podbiuł tego piersego« Święt. 
450. » Czwarty raz bowiem, już 
i z młodym tańcuje dobrze, zwła- 
szcza gdy ją (SC. pannę młodą) 
podbiją chłopcy, którzy chwytając 
ją za nogę, kręcą nią w różne 
strony i niby podkuwają* Pozn. 
II, 236. II .Podbić* = przypra- 
wić: > Wieczerza składa się u ludu 
wiejskiego ze ziemniaków i goto- 
wanego kwasu z kapusty, podbi- 
tego jakąś mąką* Zb. XIV, 155. 

Podbielić: » Panna młoda sama 
powinna jeść ugotować, piec pod- 
bielić i w ogólności objąć zarząd 
domem* Zb. V, 96. 

P o d b i e 1 i n a : > Podbiał pospolity 
(Tussilago Farfara L.) górale ta- 
trzańscy zowią podbieliną* Zb. VI, 
302. »Podbielina = podbiał* Spr. 
IV, 380. Por. Podbiał. 

Podbieracz = złodziej : » Ktoś nie 
mógł się doliczyć snopka na polu, 
komuś gajdoków (karlo(li) ubyło 
z zagonu, tam znowu znikł pniak 
drzewa z podwórza. Coby to zna- 
czyć mogło? — Zkąd się wziął 



Podbieranie — Podchlaslanie 



1«7 



jakiś podbirac, .skoro takiejro nie 
było tn nigdy ?« Maz. III, 25. 

Podbieranie: » Ludzie przy pod- 
bieraniu stawów i sadzawek i wo- 
żeniu z nich stawarki znachodzili 
całe zwity jaskółek* Świct. 587. 

Podl)ij = »lurkuć« Janota 8. 

Podbił: »Tycli samych środków 
używa się na podbit czyli bolesny 
pęcherz na podeszwie « Wisła V, 
422. 

P o d b i t k a ^ podszewka : » Suknia 
wierzchnia dłu^a z tyłu spinana, 
zwykle sukienna, koloru ciemno- 
granatowego, z podbił ką resp. pod- 
szewką zwykle barwy karmazyno- 
wej« Pozn. I, f)6. || »Podbilka« 
= klin: »Kosa składa się z kosy 
czyli samego ostrza, piesłrzenia 
(pierścienia), który ja utrzymuje 
na kosisku, t. j. trzonie i pod- 
bitki czyli klina, za pomocą któ- 
rego reguluje kosiarz kosę sto.so- 
wnie do togo czy chce mieć ostrze 
więcej czy mniej podniesione do 
góry* Zb.' X, 208. || » Pod bitka 
= de.«ika zamia-t najniższej łaty; 
na podbitce leży najniższy szar 
WYkrętaków słomianej strzechy* 
Spr. V, 141. 

P o d b i w k a = > Podszewka w każdej 
odzieży* Pr. fil. IV, 857. Por. 
Pod bitka. 

F^odbliżyć się = » zbliżyć się* 
Ust. z Litwy. 

Pod boczni ca: »Podbocnica= po- 
darunek w jadle, który obdaro- 
wany w-ynosi za pazuchji do domu; 
ciotka ci la dobrom dała pod- 
bocnice* Spr. V, 394. 

Podbrodniczek = > śliniaczek, 
serwetka, fartuszek małych dzieci* 
Ust. z Litwy. Por. Podbródek. 

Podbródek = » chustka zawiązy- 
wana pod brodą na szyi* Pr. fil. 
V. 837. >Podbródek, -ka = .ście- 
reczka dzieciom pod .'-żyję wią- 
zana, by się [)odcza< jedzenia nie 



zwalały* Kolb. rękop. Por. Pod- 
brodniczek. 

Podbrzeźniak: » Pod brzeźniak bab- 
ka (Roletus scabor)* Pleszcz. 140. 
Por. Babka. 

P o d b r z u c h n i k : » Podbrz&chnik = 
i-z? mień u śli zapięty około bi*zu- 
cha konia, poprąg* Pobł. 67. 
»P6dbrzńclinik = popręg (część 
uprzęży końskiej)* Ram. 142. 

Podbrzusie= » wymię* Ust. z Li- 
twy. (Wójcicki pisze » Podbrzusze* 
Kłosy IV, «7 K.). 

Pod buczki: »Podbu(ki (odmiana 
ziemniaków)* Zb. XIV, 26. || 
vPodbuczki« = gatunek grzybów, 
a. podgrzybków: >Podbuczki, zwa- 
ne także Borodajki, Ssawki* Lud 
I, 202. 

P o d b II d c a = > buntownik, wichrzy- 
ciel* Pr. fil. III, 496. 

P o d b u d z k a = » pobudka, osoba 
podbudzająca: z siostry taka pod- 
bndzka, ciągle go biuituje* Pr. fil. 
V, 837. 

Podbyrkować = » dawać Ie|>iej 
jeść jfigniętom albo chorym owcom, 
odłączywszy je od starych i zdro- 
wych owiec. Mówi się także i o lu- 
dziach: Matka Józka rada w^dzi, 
to go i podbyrkuje, t. j. daje mu 
lepiej jeść niż innym dzieciom. 
One matki to rade podbyrkujom 
parobków, coby brali dziewki, 
a niech sie ino łtóry ożeni, to 
mu sie hnet półmisek ozhije* Spr. 
V, 394. 

Podcepie = » rzęd snopów « ( ). Toż 
Mrong 741. Por. Posad. 

P o d c h a d z a ć: » Pódchadzac = j)od- 
chodzić, przychodzić nkiadkicm* 
Kam. 142. 

Pod cli lać se = » podjeść >ol)ie« 
lldz. Por. Po eh I ać se. 

P o d c h 1 a s t a n i e : » i Vzysed do ni, 
spojrzał po ni: jak ji dał pod- 
chlaslanie pomiędzy obrastanie, az 



168 



Podchlebca — Podchytka 



«ytkie kołtuny sie na nij zatrzę- 
sły* Was. 221. 

Podchlebca = pochlebca: »Gdo 
słuchd podchlebce, mądrym być 
nie chce« Cinc. 15. > Podchlebca 
= pochlebca* Ram. 142. 

Podchlebiać z: »Pódchlebjacz = 
podchlebca* Ram. 142. 

Podchlebiaczka: » Pódchlebjacz- 
ka = pochlebozyni* Ram. 142. 

Podchlebiać= » pochlebiać* Czark. 
»To ci matka będzie okropnie pod- 
chlebiać* Wi-sła Vni, 254. »Pód- 
clilebjac = podchlebiać* Ram. 
142. »Podchlibiać«: >Nie pod- 
chlibiaj dziwce* Kozł. 289. Toż 
Maz. II 252. »Potlebiać*: >Nie 
potlebiaj dziwce* Zb. XII, 151. 
»Nie potlebiaj = nie podchlebiaj* 
Rozpr. III 357. Por. Podchle- 
b i ć, P o d c h 1 e b n a. ć. 

Podchlebiajok p. Podchleb- 
nik. 

Podchlebić = » pochlebić * Czark. 

Podchlebnąć = pochlebić: »Ja 
ci podehlibnę, poddam ci lepij 
zjeść* Pozn. VI 339. 

Podchlebnik: »Kierznia lub kić- 
rzenka do robienia masła ma 
wierzchenek czyli wierzchołek, 
na który wkłada się je^zrze du- 
dek czyli wierzchołek mały (pod- 
chlebnik)* Pozn. I, 97. »Kierznia 
do robienia masła ma laskę z o- 
krążkiem dziurkowatym, na którą 
wkłada się ruchomy podchlebnik, 
podchlebiajek* Pozn. IL 177. >Na 
krężel (w maśnicy) z wierzchu 
zakłada się jakby mała przewró- 
cona dnom do góry miseczka 
z dziurką zwana podchlibnik. żeby 
się nie rozpryskiwała śmietana* 
J. ł^oś. » Podchlibnik (od: chlibać, 
chlipać, klepać) nakrywka na tłu- 
czku od kierzenki do masła* Kuj. 
II, 275. » Podchlibnik (od chlibać), 
nakrywka zakładająca się na Hu- 
czek u kierziMiki, ażeby zapobiodz 



wylewaniu się śmietany w czasie 
robienia masła* Bib. Warsz. 1860, 
629. Por. Chlebotać. 

Pod chlebny = posłuszny, grze- 
czny: >Kole palca by go mógł owi- 
nąć = po-słuszny, grzeczny, 'pod- 
chlebny* Wisła II 308. 

Podchlebstwo: »P6dchlebstw6= 
pochlebstwo* Ram. 142. 

Podchodzalszy: »Podchodzalsy= 
starszy, .siary nie jest, ale jest 
podchodzalsy* Zb. VIII, 253. 

Podchodzić: » Gdy się krowa roz- 
choruje i nie daje mleka dwa lub 
trzy dni, lub gdy takowe krwią 
podchodzi, mówią, że jest (sc. kro- 
wa) zaczarowaną* Zb. V, 120. || 
• Podchodzić: gdy ciasto chlebowe 
w dzieży rośnie, mówią, że 'pod- 
chodzi'* Pr. til. IV, 857. 

Podchorąży p. Chorąży. 

Podchód = rodzaj grv: Aten. 1879, 
II, 121. 

P o d c h ó w e k = niezupełne u kar- 
mienie bydła na sprzedaż Enc. R. 
II, 827. 

P o d c h y b o w a ć = podrzucać : » Czyj 
dar niepoHhybujcie (podrzucajcie), 
dajcie swój dar* Hoff 63. 

P o d c h y c i n y = > podejście, pod- 
stęp* Święl. 710. >Choć podchy- 
ciny zjada, ale brzyćko wygląda* 
Święt. 671. 

P o d c h y 1 i ć : > Parobek wysed piiód- 
chylujt drzwi* Rozpr. IX, 197. 

Podchytać = » podchwytywać : 
cliwytać na słowach, działać pod- 
stępnie* Święt. 710. »Podhycić 
kogo (= użyć podstępu względem 
kogo): raz me podhyciłeś, juze ci 
nie wierzom* Spr. V, 394 p. w. 
Podhylka. 

Pode hy tka: »Podhytka= {)odstęp. 
Różno bywają podhytki, np. ktoś 
oddaje właścicielowi złamany świ- 
der (jak wiadomo, [)ierwszym w-a- 
runkiom dobrego obchodzenia się 
ze świdrom jest częste wykręca- 



Podchyże — Podczaszy 



169 



nie go przy wierceniu dziury, dla 
wyrzucenia nagromadzonych we 
świdrze wiórów), ten, ciekawy, 
jakim go sposobem złamał, pod- 
bytuje go nast. sposobem: pewnieś 
tyz cięgiem kręcił i wykracał i bez 
Łoś złomał? O ni, anim tys razu 
nie wykrąciił — inom kręcił dziurę, 
pokiel sie nie złomał « Spr. V, 
394. 

P o d c li y ż e: » Obejście bezpośrednie 
koło domu zwie się podchyzem 
lub podścieniem« Święt. 35. Por. 
Podcień. 

Podciąć': • Pódcic := podcia^ć, przy- 
ciąć* Ham. 142. 

Podciąg p. Pociąg. 

Podciągnąć: »Wtencas se pojedli, 
za dużo se podpili, — usneni. Tdn 
podciangnon pięknie do nich. po 
leku, wzion sobie le buły i ten 
płdsc i capke« Wisła H, 471. 

Podcięć li = » rodzaj Boletus (grzyb), 
ogon cienki, cielisto-gładki a żół- 
tawo- blady: wierzch kapelusza 
siarkowo- żółty, podobny do skóry 
łosich rękawiczek; spód ciemniej- 
szy od wierzchu, zielonkawy jak 
mech na strzesze; bardzo drobniu- 
tko rurkowany* Spr. V, 140. 

Podcień: »W domach, budowanych 
ongi szczytem do frontu, dawany 
bywał pod szczytem daszek, pod- 
cień, wsparty na słupach, ozdo- 
bnie ocio-anych; pod owym da- 
szkiem lud lubił zasiadać w cie- 
niu na gapiówkę i gawędkę. Obe- 
cnie podobne domy z podcieniami 
egzystują jeszcze w b. miasteczku, 
obecnie posadzie Filipowem zwa- 
nej, nieopodal granicy pruskiej, 
o 3 mile od Suwałk; w domach 
tych i podciąg nierzadki « Osip. 
• Domy miejskie miały z przodu 
wystawkę ^podcienie' szersze lub 
węższe, na słupach oparte* Wisła 
III, 662. •Domy na podcieniach 
(rysunek) w Piotrkowie* Kłosy I, 



92. »W Kujawach obok niewiel- 
kiej liczby domów murowanych, 
znajdziesz mnóstwo drewnianych, 
tak w ulicach, jak i w rynku, 
lecz zwykle bez podcieni i słup- 
ków je podpierających* Kuj. I, 
83. » Karczem z długiemi podcie- 
niami i stajniami, jakie są w in- 
nych .stronach kraju, tu się pra- 
wie nie napotyka* ib. »W^idzi mi 
się - powiada, -- widziałem tu 
kiedyś z podcienia dziada siwego 
z chłopakiem, jak szli ku mostom 
rano* Beld. 81. »Chodziłek se po 
podcieniu W tym krótkim odzie- 
niu* Zb. XH, 166. » Karczmy by- 
wają to długie budynki z podcie- 
niem i stajnią do zajazdu dla po- 
dróżnych* Chełm. I, 69. .Pod- 
sienic, podcienie i podścienie są 
trzy formy wyrazu, używane dia- 
lektycznie* Hozpr. XVII, 53. || 

• Świta dzień, świędzi ją podsień, 
jak ji nie podrjipies, to ją wstyd 
cajy dzień. Izbę zamiatać* Zb. X, 

145. 

Podciep »a. podciepek = podrzu- 
tek* Pr. fil. V, 837. >Bies weźmie 
niemowlątko, a w jego nnejsce 
położy podciepa (podrzutka), który 
to podciep na wielką zgryzotę 
nuiiemanych rodziców do szesna- 
stego roku w brzydocie i rozmai- 
tych niemocach żvć będzie* Pozn. 
VII, 122. 

P o d c y k a ć =: » poddając * Zb. II, 
9. >Podcvknąć = poddoić* ib. 
10 

Podczas = » czasami * list. z Lidy. 
»Kiej juz ustanies podcas z wy- 
branemi, Zaśpiwaj chwałę Bogu 
zawraz z niemi* Kozł. 245. 

Podczas p. Podczos. 

Podczaszy = urzędnik weselny: 

• Skoro zasiędą do obiadu (urzą- 
dzeniem klórego zajął się wybrany 
podczaszy), tak śpiewają* Lub. I, 
247. •O da prosiemy, hej panie 



170 



Podceepić — Poddoslalkiem 



podcasy! o tę pannę-inłodą ])ro- 
siemy* ib. 24-8. 

Podczepić: »Gdyz powrotem gwał- 
townie rozpędziwszy się dzieci 
mają przeskoczyć raz ostatni, wte- 
dy nieruchome dotąd towarzyszki 
podczepiają icl), łapia^ za nogi< 
Zb. V. 88.' 

Podczos = » wyborna jarzyna spo- 
rządzona z liści młodej kapusty, 
liści buraków lub sałaty posieka- 
nych i zgotowanych na słodko 
lub na kwaśno, najczęściej na 
śmietanie* Hoczn. 224. » Podczos, 
to jest młode liście kaf>usty, do- 
póki główek nie ma, zaparaają, kwa- 
szą i gotują* Zb. VIII. 263. » Pod- 
czas a. podczos z rozsady kapu- 
ścianej czyli guli siekanej, albo 
z liści kapuścianych z kaszą jęcz- 
mienną; praży się to ze słoniną* 
Maz. III, 37. » Podczas == ziele- 
nina z liści kapuścianych zewnętrz- 
nych z lebiody* Spr. IV, 368. 
>Podcos = młody groch ugoto- 
wany z marchwią* Spr. V. 118. 
• Podczos = nazwa pewnej ro- 
śliny* Pr. fil. łV, 857. >Podcos 
= potrawa przyrządzana z kaszy, 
raztm z bnikwianką czyli nacina 
młodej brukwi* ib. » Podczos = 
zielenina z liści świeżych brukwi 
z krupami jęczmiennemi i karto- 
flami, gotowana zwykle na wę- 
dzonce, smakiem przypominająca 
jarmuż* 0-ip. || » Podczos = 
u sochy podhalskiej postronek, 
wiążący podpałek z rogaczem* Pr. 
fil. IV, 857. II »Podczos a. bida 
= kawałek kija, cziisowu zastę- 
pujący złamaną szprychę w kole 
u wozu* J. Łoś. 

P o d ć w (» I o w a n i e = » podkłady pod 
budynek* Pr. fil. V, 837. 

Poddać = dać, dodać: »Ja ci pod- 
chlibnę, poddam ca U^pij zjeść* 
Pozn. Vl, 339. II » Poddać — 
umierać* HofT41. || » Poddać się 



= oddać się: >Nśmłodsy pedziśł 
swoim braciom, ze sie podda dya- 
błu, jak mu będzie dawał pinię- 
dzy* Święt. 365. 

Poddanica: >Do wożenia gnoju 
nakładają na wóz poddanicę (na 
spód) * Was. 6 1 . Por. Dennic a, 
P o d d a n k o. 

Poddaniec = » poddany sługa* 
Mrong. 482. »Ja do wdowy nie 
pojadę miły poddańczt^, pierwse 
było me kochanie w tobie ra- 
karce* Kieł. I. 137. 

Poddanienek = >robolnik przy- 
nuisowy* Mrong. 963. 

P o d d a n k o: » Do wozu się zakłada 
drabiny i drewniane poddanka pod 
nogami* Zb. VIII, 259. Por. Pod- 
d an ic:i. 

P o d d a s z e k : » Poddaszek = u- 
strzcch* (= dach wystający nad 
ściana, poddasze, okap) Pobł. 138. 

Poddaszu i ca: >Poddaśnica = okap, 
dach wystający poza ściany do- 
mu* Wrześ. 17. >Poddaśnica a. 
strzecha = okap* Spr. V, 394. 

P o d d ą b e k : • Bedłka rydz czarny 
(agaricu^ acris) poddąbek, olszówka 
lub krowie wargi* Pleszcz. 140. 

Poddenek = »spód za pola w sto- 
dole* Hemp. »Poddenki = barłóg 
i podściał z dna zasieku w sto- 
dole Inb z pod sterty zboża* Pr. 
fil. IV, 857. » Zwożąc zboże do 
stodoły, składają je w zasieku na 
poddenitj z gałązek brzozowych 
i słomy podesłane* Maz. V, yS. 

Poddenie p. Poddenek. 

Poddennica: »Na dno wozu kła- 
dzie się deska, zwana poddeimi«a« 
Chełm. I, 104. » Ordynka (gdziein- 
dziej zwana poddennica, dc.^^zczka): 
część składowa wozu* Kuj. I, M4. 
Por. Ordynek. 

P o d d o s I a t k i e m = obficie : » kar- 
lofli w tym roku będzie poddo- 
staikiem* Zb. II. 241. » Którego 



Foddrużba — Podepenk 



171 



(drzewa) ci słudzy pod dostalkiem 
nanoszą* Pozn. VI, 213. 

Poddrużba: > Mowę druga rna dru- 
żba, a towarzyszy mu poddrużba « 
Pozn. II, 305. > Drużba i pod- 
drużbik usługują do stołu « Pozn. 
111, 61. » We czwartek przód nie- 
dzielą ślubu, drużba z poddruż- 
biem późno wieczór wchodzi do 
izby« ib. 76. 

Poddrużbic p. Poddrużba. 

Poddrużbik p. Poddrużba. 

Poddyina p. Pod y ma. 

Poddziubnąć: > Wezmę sieki recki, 
Poddziubnę kołecki (sc. w prze- 
łazku czyli [)łocie)« Zb. YIIl, 278. 

Podebrać == okraśd: > Diabeł ma 
swoje .spo.soby i często się prze- 
nosi ze skarbami w inne miejsce, 
by go nie podebrano* Krak. III, 
63. II » Podebrać się* = popra- 
wić się, polłuścieć: »Tam była 
sól, którą krowa lizała i na tej 
soli tak się podebrała* WHsła IX, 
102. 

Podejmą p. Pod y ma. 

Podejmować: > Marysia żegna się 
podejmując wszystkich (nachyla- 
jąc się w.szystkim) pod nogi* Maz. 
III, 189. II »CegO'^ >ię w druchny 
podejmowała. Kiedyś śpiewać nie 
umiała* Pleszcz. 73. || > Podej- 
mować = orać pierwszy raz po 
ugorze* Ihi, z Litwy. 

Podejrzeć: » Pódezd rzf c = pod- 
patrzyć* Ram. 14:^. || » Podejrzeć 
= przejrzeć, obejrzeć: »Pani ma- 
tka przyjechała. Gospodarstwo po- 
dejrzłiła* Wisła III. 583. »Pode- 
źranv* == podojrzanv Rozpr. X, 
179.' 

Podejrzały = -podejrzliwy Zb. 
VIII, 253. II » Podejrzały, pode- 
źrały, podeźrzałv = podejrzany* 
Pr. fil. V, 838.' .Podorziały = 
podejrzany* Pr. fil. V, 838. 

Podejrzenie: »Podezdrzenie= po- 



dejrzenie: on ją miał w podej- 
zdrzeniu* Pr. fif. V, 837. 

Podejść: »Pódenc = podejść « Ram. 
142. »Podesed ten anioł i wzion 
ten ubiór* Cisz. I, 36. || •Po- 
dejść* = zażyć kogo fortelem, 
podstępem: »A ta w skrzyni ni 
mogła wytrzymać i woła: 'O ju- 
zem tez was podesła'. A organi- 
sta: 'o ja cię jesce lepij podeń- 
dę* Krak. IV, 225. » Wywieść 
kogo po ścieble na kalenice ł= 
fortelem go oszukać, podejść)* 
Cinc. 40. 

Pod ej zd rżenie p. Podejrzenie. 

P o d e k = » jest to we młynie zna- 
czna część {)rzestrzeni podniesiona 
do połowy wysokości wnętrza, po- 
kryta podłogą, na której umie- 
.szczony jest werk, czyli narząd 
młynarski, łj. oba kamienie z ota- 
czającemi je ścianami czyli porę- 
binami, kosz do wsypywania zboża 
na zmielenie i reszta drobniej- 
szych części mechanizmu* Roczn. 
225. Por. Pod. 

Podelga = »u wozu łączy przy 
osadzie dyszla końce szniców* 
Pr. fil. IV, 857. .Drążek poprze- 
czny, przytwierdzony na końcu do 
śnie. po<ielga« Spr. IV, 333. || 
> Podelga = sprężyna do unosze- 
nia zleklśa bieguna t. j. kamienia 
młyń?»kiego, ruchowego* ib. 368. 
II » Podelga = dwie deseczki 
u spodu kołowrotka, które prządka 
na<iskając nogą, porusza za po- 
średnictwem sncki u kółka, gdy 
przedzie* Pr. fil. IV, 857. 

Podema p. Pod y ma. 

Podeńć p. l*odejść. 

P o d e n k i = > męty, pozostałe po 
jakiej cicczY na dnie naczynia* 
Osip. 

Podepenk: .Za pódeponk (= pie- 
niężny podarek chrzestny) Krasnia 
przeniosło dwa talerze zakr<Me* 
Hilf. 123. »Ofiarę pieniężną skła- 



172 



Podepnąć — Podgardlica 



dana podczas chrzlu nazywają 
w środkowych Kaszubach póde- 
penk (z dolno-nieniieckiego Bede- 
peiiningc czyli po górno-iiiemiecku 
Bittpt'ennigo)« Nadm. 9. >A lo 
w>zfstko, co uóiii temu dzecku 
darują, lo uini nazywają [)^de- 
penka« Nadm 55. 

Podepnąć p. Podeptać. 

Pod e[» rżeć się: »\Vy>zła-ei z ko- 
ścioła podparła się płota« Pozn. 

IV, 71. »Jak wyszła z kościoła, 
podparła się płola* ib. 136. 

Podeptać: » Drużba nabiegawszy się 
z ową irałązką (którą już miał za- 
paloną w komorze przyczepinach), 
rzuci ją potem, ćpi byle gdzie 
(mianowicie sdy się świeczki wy- 
palą u częstokroć na podwórze, 
gdzie ją ludzie podepną (dfpcą)« 
Pozn. II. 249. »Xie l)ędę ja roli 
orał — przy dębie, a Ik> mi ją 
podi-ptają — gołębie* Kai. I. 187. 

Pode rek: »Puk. puk. --- Kto tam? 
— Poderek(?>. — Cego chcesV — 
Farbv ' ptaka"! ild. <w grze)< Wisła 

V. 2Ś. 

P o d e r t y = • podarty « t '.zark. Toż 
Pr. tli. IV. 858. 

P o d e r w a : » Oberwanie >ię. wzru- 
szeń in. 4>d ciężkiej pracy. — Her- 
bata z ziela poderwy (^Vi* Zb. II. 
139 

Poderwać: » Poderwać się = do- 
znać wewnętrznego u -szkodzenia 
wskutek dźwigania ciężaru nad 
siły* 0<'\p. II » Poderwać <ię = 
podjąć się czeffo* Wrześ. 17. Toż 
Rozpr. X. 295. || .Poderwać = 
po<łejść. oszukać* Swięt. 710. 
• Panowie chcieliby i paii^zi^zyznę 
z:iprowadzić na nowo. bo ich gnii*- 
rie teraz bieda, ale oni poderwać 
^ię nie da»lzą, Ik) si o<lrożni« 
Świ.;t. 61. 

P o d e r w a n y = •»• ptaku, który nie 
dowiaduje przed wyżłern i zrywa 
się do lotu. np. -ilrzehić do po- 



derwanej kuropatwy < Pr. fil. V, 
837. II »Poderwany = warjat* 
Parcz. 

Poderziały p. Podejrzeć. 

Poderżnąć: » Jedna z tych mądryk 
sie uobwiesivła, a druga se garło 
poderzła* Zb. V. 232. 

Podeszew p. Podeszwa. 

Podeszwa: » Podeswa = podeszew 
u butów, trzewików i ciżem. z gru- 
bej skóry. Pr. fil. V, 838. •Po- 
deszew = podeszwa* ib. 838. || 
• Podeszwa = spód stopy* Ust. 
z Litwy. »A ja ciebie, dziócho, 
pod podeszwą noszę. Ja o co 
lepsz^o Pana Boga proszę* Rog. 
167. no 332, zwr. 10. »55gają ją 
piką pod podeszew, óna zęby ści- 
sła i nic nie mówi. n krew spada 
na nich* Kuj. I, 327. || » Pode- 
szwa = podkucie sań* Tst. z Raw- 
skiego. II » Podeszwa = spodnia 
część grobli* Prac. || »Pod»'szew 
= spód korowała weselnego, który 
■ dostaje muzyka* Pr. fil. V, 838. 

P o d e s z w i r a : » Podeś wie-a = cienka 
pode.szew. w środku przyszyta, we- 
wnętrzna* Pr. łii. IV. 858. 

P o d e ś n i a n V = » z;isiniałv * Swięt. 
810. 

P o d e ś w i c a p. P o d e s z w i c a. 

P o d e t k n ą ć s i ę = » 1 , podejmować 
na sobie suknie i zatykać np. za 
pas 2, nasuwać się. przybliż;ić 
się dokud* O. p w. Podtykać. 

P o d e z d r z e n i e p Podejrzenie. 

P o d e /. r V w o w a ć =r » podejrzy w ać « 
Spr. iv, 380. 

P o d g a 1 a ć » drzewo = podcinać od 
dołu irałezie drzewa rosnaceiro* Pr. 
fil IV, 858. 

Pod gały = »kusy. podkasany. Drze- 
wo pod gafę = drzewo pozbawione 
g-afęzi dolnych* CMp. 

Podgardlica = » drążek z i)ętli- 
cami, -hiżący jiko zaprzęg dla 
koni pr/.y radlę* Hemp. || »Pod- 
g-ardlioa = cieiWzY drążek w jarz- 



Podgarlica — Podhale 



173 



mie pod szyją \vołu« Chełm. I, 
107. > Podgarlica = dolny drążek 
w jarzmie < J. Łoś. 

Podgarlica p. Podgardli ca. 

P o d g i ą ć : » Póddzic = podgiąć • 
Ram. 142. 

Podgiemzać = >zakasać« Swięl. 
710. 

P o d g i e r t y: » Niższe półgrabki w wo- 
zie drabiniastym często z tyhi łą- 
czą się z końcami śnie tylnych 
zapomocą obrączek zwanych pod- 
gierty* J. Łoś. 

Podglebie :=: >spód ziemi ornej* 
Zb. I, 28. 

Podględy: >Wlem usłyszę liścia 
szelest, obejrzę się, czy kto nie 
jest; czy kto na podględy, obejrzę 
się wszędy* Pozn. V, 23. 

P o d g 1 ę d y w a ć : > Baby nie piją, nie 
tańcują, tylko młodych podglę- 
dują* Pozn. V, 106. »A cóż to 
tu po tych babach, co se siedzą 
na tych ławach, ani piją, ni tań- 
cują, tylko młodych podględują* 
Rad. II, 137. 

Podgonka: »Łowią (górale) ryby 
'na podgonkę', zrobiwszy skośną 
przez wudę kamienną udjazdkę'< 
Enc. R. II, 822. 

Podgorzałka = >dzika kaczka 
z szyją błękitną* Ust. z Polesia. 
• Podgorzałka = kaczka* Prz. ludu 
VI, 111. 

Podgórze: > Podgórze, leży na pod- 
górzu* Sand. 269. »Hej, z pod- 
górza, siwe koniki z podgórza 
Wyprowadź-ze, Najświętsa Panno 
z podwórza* Pleszcz. 66. 

Podgrabnąć =: » podmieść miotła* 
Udz. 

Pod graby w a ć: » Komar łącke sie- 
ce, liska podgrabuje* Zb. XV, 173. 

Podgrob= » sieć z bardzo wiel- 
kiemi okami , stanowiąca część 
drygubicy, w której znajduje się 
druga siatka bardzo gęsta. Gdy 
ryba uderzy w tę gęstą siatkę. 



przewleka ją przez oko podgrobu 
i wywikłać się już nie może* Pr. 
fil. IV, 858. » Część (sc. drychu- 
bicy lub sieci) o wielkich okach 
zowie się podgrobem* Pr. fil. IV, 
813 p. w. Drychubica. 

Podgrodzić: » A wolałaby ja, z ka- 
minia podgrodzić, niezeli męzewy 
matuli wygodzić* Pozn. IV, 77. 

Podgrzybiec :^ gatunek grzybów 
Wisła VIII, 360. 

Podhalan, Podhalanin: > Pod- 
halanie* Hozpr. X, 232. »Na 
.stenę występuje chłop podhalań- 
czyk tj. góral tatrzański, ale że 
Tatry lud powszechnie nazywa 
Halami, ztąd też mieszkańcy ich 
noszą nazwę Podhalanów, albo 
Podhalańczyków* Wisła II, 110. 
• Choć ja pod halami, nie chcę 
podhalana « Zejsz. 141. Toż Goszcz. 
Tatry 129. Por. Podhale. 

P o d h ji 1 a n i e c = » mieszkaniec z pod 
Hal (Tatr)* Spr. IV, 348. 

Podhalańczyk p. Podhalan. 

Podhalański (taniec) : » Tańczą 
zaś... podhalańskiego* Wisła II, 
113. 

Podhale = »kraj, ziemia leżąca 
u podnóża Tatr, ze znacznem 
wzniesieniem, o powierzchni fali- 
stej, właściwie dzieląca Beskidy 
od Tatr* Rozpr. X, 219. » Górale 
zamieszkujący stoki Tatr pod na- 
zwą Podhala, Ij. krainy położonej 
poniżej hai czyli górskich pastwisk, 
pojmują obszar objęty następują- 
cemi granicami etc* W^rześ. T. 3. 
> Mieszkańcy Podhala są Podhala- 
nami: tak sami się nazywają i to 
samo miano nadają im snsiedzi* 
Wrześ. T. 3. » Podhale, kraj le- 
ża/.-y u północnego tj. polskiego 
podnóża Tatr, ciągnie się na pół- 
no(! do Beskidów (Nowotarszoz\- 
zna). Podhalanie, mieszkańcy Pod- 
hala, o sobie mówią górale etc. * Spr. 
V, ;]94. > Podhale'* Hozpr. X, 232. 



174 



Fcfdfiai^i — Podkai^irffk 



F o d łj a J - k i : » P'j4tf4i-k]*T dzifrweczki 
H«?j jako •arij<?f:zkj« Zfrj-z. 141. 
7Vy^ G'/-?2/rz. 7atr.- 15^J. 

F o d łł y c i <$ f^ F o d c h y t a ć. 

Fod h y > y w a ć= j>od*kakiwać: » Koń 
l«;kfj4ko -koki*rffi i «»kokifrrri w jyór^ 
f>'yjriv*vwał jA>drkakiwał « Kam. 

Fodh y»ka p. Podarli ytka. 

F o d j a c i; a ć : » f ^j^djacha': = |K*dje- 
cłjać« harii. 143. 

Fodjadek = *ffiMv riiHlźwjedź« 
Wi4a I. 15*. 

F o d j a ^ i <r I ri i k = > ''w Iłży . i;amek 
półjfarcowyc 0. 

Fodjakóbki = »r'>dzaj {rni*z«k« 
Zh XIV. 28. 

Fod jazd = »zbii^^ni<; -i^ do ku- 
ropatwy fia rtrzał na saniach zi- 
mowa pora: polować podjazd^.-rri « 
Fr fi!. V. 83^. 

F o d j ą ć : » Fodji'- = pcirjjać , f>od- 
iii<*3ir:« Hani. 143. || » Podjąć* = 
przyjąć, wziąć: > Nagłą .^rnierć 
podjąć* Zb. II, 121. ». Strachu 
podjął« F'izn. VI. 76. >CłiCc pod- 
jąć ^u^Jii; do wojska* ih. 114. 
• Chcł* podjąć ołużi^ę króleską* ib. 
»Tarii ?^ohie f)odjón roboto* ib. 
251. »Chcr; podjąć roboto, ib VII, 
\i)h.\\ »l*odjąć« =: objąć: »Niech 
(•\*l podojniio twój ził*ć pod nogi« 
Maz. III. 182. II .Podjąć sii;. = 
wziąć ♦•i**: »Nas pan podjon sic 
pod bok. Pkszcz. 193. || » Pod- 
jąć Hu»* ■:.: pod kąsać .si(^»: 'brnęła 
(irzcfz wodę, podjąwszy się'« Hoczn. 
225. Toż Zb. I. 73.' jj »l'odjąć 
si«'« zobowiązjić się: » Krawcy. .. 
podjęni się okry<!i(' zroi)ić« l\)zn. 
Vi, 111. •Żadna kniw(;ka nic aho} 
sic po(lyją(' taki sukni robić € 
Chcłch. i, 212. 

P o d j ą ł u k - » staranie, piclcjęno- 
wanic; nic l)vło nijakicj^opodjątku, 
ki«'j hyłcnł ciiory" Pr. III. V, 838. 

P(»djcż(lżać pod -= wjeżdżać na: 
»Król kazał podjeżdżać pod tę 



i^zk.aiŁDa ?>rę róAayri: [laiDom. a chlo 
podjedz:*?. !o weźmie ieyo e»jrke 
z;ćł żo:-^* Koj. II. 127. 

P o d j : m a ć : • P^jdjimac = jiodejuio- 
wać- podnosić* Rani. 143. 

Podjudzać: » Podjudzać na Litwie 
znaczy: podrnawiae. pijdiegae. 
f>odu^z^-zać. nakłaniać do czes^uś 
złe20« Wa:. 163. » Podjudzać = 
[Kidże?ać« Parcz. » Podjudzać = 
fKrdburzać. [lobndzać* Petr. » Pod- 
judzać = T»odn*zczać. pod^^zczu- 
wać« Czark. 

Podkamionka: * Podkainionki. pta- 
szyny czarnrjgłowe i'< .xic«>ia mbi- 
coła>. dość rzadkie, przechowują 
-ię w «fórach« Rozpr. X, 219. 
Ti»ż Ślęcz. Tatry 55 odsyłacz 23. 
»P(id kamionki = nicwieikie pla- 
szki górskie* Spr. V. 394. jj •Pod- 
kamionka = kuna kamionka, Mu- 
stc.a toina < Wrześ. 17. 

P o d k a r b i a ć : » Pódkarbiac = przo- 
drzeźniać* Hiif. 176. » Pódkarbiac 
fpodkarbiać) = podrzeżniać. szy- 
dząc* z kogo przez na.śiadowanie 
je<ro mowy. Podkarbia za mną, za 
nami* P<»l)ł. 67. » Belocy podkar- 
biają (przedrzeźniają) Kaszubów 
z pod Kartuz lub Luzina < Nadm. 
30. »P6dkarbjac = podrzeżniać 
komu. podrzeżniać czyją wvmowę« 
Ram. 143. 

P o d k ii r b i a n i ć = » pod rzeźni anie* 
Pobł. 67. 

P o d k a s a n e k = » podkasany czło- 
wiek, w zagadce: 'Kusy Janek, 
podkasanck, pędzi kozy z lasa\ 
oznacza grzebień lub szczotkę* 
Pr. fil. V. 838. »Guzy panek, pod- 
kasanek, goni bydiio z łasa. Grze- 
bień* Zb. X, 136. » Idzie panek 
podkdsanek, goni sarny z la^a. 
>Orzel)ień« ib. » Idzie panek, pod- 
kasanck Zćnie owce z łasa. Grze- 
bień i wszy* Cisz. L 333. >(Hy- 
rech panków, podka.sanków, do 
jednego drzewa strzdlają. Dójki 



Podkasanka — Podkuwać 



175 



11 kró\v« Zb. VI, 6. »Leoi panek, 
podkasanck. pędzi <jweo z łasa. 
Poiniotełko« ib. 10. >Kusy Janek, 
podkasanek, poszedł w las z to- 
porkiem. Siekierką się opasywał, 
podpierał się workiem* Zb. II, 
118. 

Podkasaiika = » rodzaj tańca u In- 
du wiejskiego na Litwie* O. 

Pod kąsany = »z podcńągnięłem 
niecu w górę ubraniem* Kozpr. 
XI, 187. 

P o d k i e r m a s z: » Kiermasz nie nasz, 
ale podkiermasz (niedziela po kier- 
maszu, w którą czasem lepiej się 
bawią, niż w kiermasz), to nasz* 
Wisła II, 309, n« lOiO. 

Podkinąe = »|)odrzucić« Pr. fil. 
IV, 233. Toż ib. V, 838. 

Pod klopy p. Paździebia. 

Podkład: » Podkład, w szewstwie, 
druga podeszew. podzvlówka* Spr. 
IV, 367. II » Podkład, rodzaj po- 
duszki powleczonej płótnem, a wy- 
pchanej sierścią, spoczywa na pier- 
siach i na karku końskim* Święt. 
11. » Podkład na konia, pcłduszka 
z sierści lub włosia pod <-liomonto 
u konia* Święt. 711. || »Podkład* 
p. Podkładek. 

Podkładać = piłTWszy raz orać : 
»Jak się zaczną ugory podkładać, 
to i konie zrazu chodzą w |)łu- 
gach* Kam. 39. || » Podkładać 
językiem*: »Zagórzanio wyśmie- 
wają najbliższych sąsiadów swo- 
ich, Nowotarżan ze wsi Obidowej 
i Klikuszowej, kiórzy ł wyma- 
wiają, że mówią 'po pańsku' i że 
'podkładają jęzvkiem** Wisła III. 
986. 

Podkładek = » jaje zapasowe w ku- 
rzem gnieździe* Święt. 710. »Pod- 
kładek = jaje podkładane pod 
kurę* Pr. fil. IV, 233. >P6d- 
kładk = podkład, jajo, klóre się 
daje pod kurę. aby łatwiej >woje 
zniosła* Kain. 143. »Podkładk 



(podkładek) = jaje położone w na- 
siadzie. Na podkład zostawia się 
jedno jaje w miejscu, kędy kury 
się niosą* PoW. 67. 

Podkładka: podory wka, pierwsza 
orka: > Robola w polu składa się 
u nich z podorywki czyli pod- 
kładki (pod-oru) tj. |)ierwszej orki 
i z odwrotu czyli drugiej orki* 
Pozn. I, 100. »Do Św. łjikasza 
już i podkładkę zimową na ła- 
nach folwarcznych chło|)i ukoń- 
czyli* Kam. 204. || » Podkładka* 
:^ podszewka: »Wełniinki (t. j. 
wełniane spódnice) miewają pod- 
kładkę (podszycie) z futerbachelu 
(barchanu)* Wisła VI, 492. .Pod- 
kładka = 1, nasad w pługu 2, 
trawa, chwast, dawany krowie 
podczas dojenia* Pr. fil. IV, 233. 

Podkładziny: » Zwyczaj podkła- 
dzin dla dzieci na dniu 6 grudnia. 
Grzecznym dzieciom podkłada św. 
Mikohij jabłka i orzechy złocone, 
pierniki i różne świstałki* Krak. 
I, 313. 

Pod kłócić >mąką warzywo, t. j. 
nadać gęstcłść jirzez dosypanie 
mąki* (Nie podano zkąd wzięte Ł.). 

Pod kom i nok: » Komin z piecem 
mają różne swoje kryjówki, a mia- 
nowicie: jamka na popiół, pod- 
kominek, gdzie kurv jaja noszt\< 
Pleszcz. 21. 

Pod kop ca: » Donosiciel, zwłaszcza 
na szkodę wsi. je^t poczytywany 
za najnikczemniejszogo człowieka: 
nazywają go: 'Zburzyciel«'m, pod- 
kopcą, Judasom'* Pleszcz. 97. 

Podkopka = > kurczę, wylęgnięte 
w końcu lipca i w sierpniu* Spr. 
V, 118. 

Podkowa: > Kónkowa = [>odkowa v; 
Ililf. 168. »Na cóz nioze sie nam 
przydać stare [)odkówsko* Święt . 
333. 

Podkować: > W7)n j;T vzol a szod 
do kuznici, a dal jit pódkowac 



176 



Podkownik — Podkoziutek 



na wszelki szterze* Hilf. 97. •Sie- 
dem Ja*^io koni miał, wszystkie 
kowal podkowaN Lub. I. 274. 
Por. Podkuć. 

Podkownik: » Wtedy nowy król 
urzędy rozdaje. Tu znów uderza 
tytuł podkownika dworu, który 
przypomina tradycja o Leszkowem 
gonieniu konnem po nabitych 
gwoździach, do nowego słupa, gdzie 
była korona* Kuj. I. 244. 

Podkoziałek, Podkoziołok p. 
Podkoziołe k. 

Podkoziołek: » Ostatki. Popielec. 
Podkoziołek. W oslatki, a o.^obli- 
wie w o.statni wtorek zapustny... 
wieczorem w karczmie stawiają 
beczkę lub sadek, a na nim ta- 
lerz do zbierania pieniędzy od 
chłopców i dziewcząt (mianowicie 
od tych ostatnich), dla gracza czyli 
skrzypka. Datek ten zowie się 
Podkoziołkiem... Pod Raciążkiem, 
Służewem, Gniewkowem i t. d., 
podkoziołkiem zowie się zarówno 
datek, jaki dziewczęta płacą mu- 
zykantowi za taniec, jako i sam 
taniec, który jednak niczem in- 
nem nie jest, tylko zwyczajnym 
kujawiakiem, kołodziejem, szorcem 
i t. d.c Kuj. 1,210—213. .Pod- 
koziołek , podkoziełek = uczta 
w karczmie w ostatni wtorek* 
Kuj. 11,275. » Podkoziełek =: uczta 
w ostatni wtorek* Bib. Warsz. 
1860, 629. » Taniec pod nazwą 
podkoziołka znany, a będący zwy- 
czajnym obertasem, jest f)Owszech- 
nym między włościanami w ostatni 
włon»k mięsopustny. i ztąd bierze 
swą nazwę etc.« Pozn. I, 123. 
»A trzeba dać j)odkozi()łok, trzeba 
dać, nił' niałoć lo całki rok uba- 
dać* Pozn. I. 124. »W ostatni 
wtorek Iływa podkoziołek... Przed 
muzyka >t«)ji talerz, a obok niego 
figura drewniana j)rzystrojona w ró- 
żne płatki, zwana dla dwóch roż- 



ków na łbie koziałkiem albo pod- 
koziałkiem... Śpiew parobka brzmi: 
A trzeba dać podkoziałka, trzeba 
dać, trzeba dać, boś ty mogła 
całki roczek ubadać, ubadać* Pozn. 

I, 124—125. .We wtorek scho- 
dzą się do gościńca parobcy i dzie- 
wuchy. Na >tole stoji na talerzu 
czy misce jaki figiel np. chłopiec 
z brukwi wystrugany i przykryty 
serwetą (jest to podkoziołek)... [ tu 
także śpiewają: A trzeba dać pod- 
koziołka, trzeba dać...« Pozn. I, 
125—6. » W ostatni wtorek bywa 
zabawa w karczmie zwana pod- 
koziołkiem* Pozn. II, 60 »W o- 
slatni wtorek przed Popielcem, 
stawiają w gościńcu obok swego 
skrzypka beczkę próżną, dnem 
jednem na ziemię, drugiem ją do 
góry wzniósłszy. Dno górne na- 
krywają białem płótnem lub obru- 
sem i na niem postawią talerzyk. 
Tak ustrojoną beczkę nazywają 
podkoziołkiem... Śpiewają: Oj trze- 
ba dać podkoziołka. trzeba dać, 
jeźli która ma się jeszcze z nas 
wydać* Pozn. II, 191. »A trzeba 
dać podkoziołek, trzeba dać, aby 
za to całki rocek ubadać* Pozn. 

II, 192- H. .W ostatni mięso- 
pustny wtorek schodzłi się tan- 
cerze do gościńca. Na beczce po- 
sadzoną jest lalka niała (ubrana 
w sukniankę, w sjmdnie na no- 
gach, ustrojona w kapelusz i i ta 
niby to wybiera podkoziołek (płacę 
za taniec): a przy beczce tej stoji 
trzech lub czterech chłopaków 
i uważa, czy położono pod ko- 
ziołka pieniądze, a nawet tance- 
rzy do tego wzywa* ib. 198— 4. 
» W ostatni wtorek zgromadza się 
młodzież obojej płci w karczmie 
na podkoziołka* Pozn. II. 350. 
• Podkoziołek (taniec ze śpiewka- 
mi we wtorek zapustny) etc* Zb. 
VIII, 66—67. .Podkoziołek. Po- 



Podkólek — Podkulek 



177 



pielec liroczyslośc' w Popielec na 
cześć młodych mężatek w karcz- 
mie* Pozn. III, 40. >W ostatni 
wtorek jest taniec w gościńcu 
zwany podkoziołek * ib. 144. » W o- 
slalki (we wtorek) odprawiają bądź 
to w karczmie, bądź też w domu 
prywatnym podkoziołek... Do tego 
śpiewka: A trzebno dać podko- 
ziołka, trzebno dać, dobrze było 
cały roczek ubadać« Pozn. III, 
145. » Dukaty płacą się tu gro- 
szami, które wpadają pod owego 
koziołka i zowią się pod kozioł- 
kiem* Łęcz. 25. »()j trzeba dadź, 
podkoziołka, — trzeba dadź, umia- 
łaś ty cały roczek - ubadać etc* 
Kai. I, 72. » Dziewka w ostatni 
wtorek wieczorem idzie do go- 
ścieiica (karczmy) na taniec, przy 
podkoziołku* Kai. I, 73. »W Po- 
pielec schodzą się znów do kar- 
czmy baby (ale to już tałałajstwo) 
i tańcują a raczej skaczą lam 
>na konoi)ie« z parobkami [)rzy 
podkoziołku* Kai. I, 73. 

Podkólek p Podkulek. 

Podków czar z: » Podkówcarz = len 
co ma buty okute podkówkami, 
więc mieszkaniec równin w prze- 
ciwieństwie do górali, noszących 
kierpce (kyrpcarzy): zwykle w po- 
łączeniu : Lahy podkówcarze* 
Rozpr. X, 296. >Podkówcarz = 
mający buty z podkówkami* 
Wrzos. 17. 

P o d k ó w e c z k a: > Druzhecki majom 
bólyzładnemi podkówecki* Wisła 
VII, 337. 

P o d k ó w e ń k a : > Oj i bez las bez 
ol>zyny bez ;ini)tnicki >mug, bo- 
dej cle nie jodiię ja podkóweńkę 
slłuk, bodej cie< rN)zn. IV, 54. 

Podkówsko p. Podkowa. 

Podkrącać = pndknn-ać: > Idzie 
Wojtuś do Ka>ieńki, Podknn-ji se 
wąsy* Zb. XV, 89. 

P o d k r e w i e ń s t w o = pokrewień- 

Rtownlk T. IV. 



stwo: » We cwiortek wieczór przy- 
chodzi oględnik (żeniaty chłop 
z podkrewieńslwa, z trudna kiedy) 
z ilaszką z winom razem z kawa- 
lerem do domu swej upatrzonej* 
Pozn. III, 191. 

Podkrupki = >mąka otrzymana 
z potłuczonego ziarna przez prze- 
siewanie* Petr. 

Podkrzasy wać = podkrzesywać: 

• Rośnie, rośnie, mech na .sośnie. 
Gdy ją podkrzasują* Zb. IX, 218. 

Podkrzesać: »Podkrzesać se = 
zatańczyć sobie* Rozpr. X, 296. 

• Podkrzesać se = zatańczyć so- 
bie: fajnie krzesze* Wrześ. 17. 

• Podkrzesać = tańczyć, zatań- 
czyć* Spr. V, 371 p. w. Krzesać. 

Podkrzesanek: » Chudy panek, 
podkrzesanek, z łasa owce żenię. 
Grzebień* Zb. I, 122. 

Podkuć: »I)a jadę nie-jadący. Ko- 
nie moje podkujący* Zb. VIII, 87. 
Por. Podków a ć. 

Podkulek: >()d szynkli do kul idą 
podpórki zwane podkulkami* Krak. 
I, 176. > Podkulek = hak, patyk 
do zatykania koła u wozu* ib. 
IV, 31 Ó p. w. Kula. > Podkulek 
u wozu* ib. 317. >Podkulki dwie 
pod kłonicami na [lośladku, żeby 
.-^ię leż kłonico nie roz<\'odziły* 
Zb. IV, 190. »Kule podtrzynuiją 
podkulki rzyli drążki zakończone 
okuciom w kształcie kółka, które 
wkłada się na oś pokrytą już 
mutą< Zl). X, 207. > Części wozu: 
osie, dyszol, rozwoni. kule, koło- 
wrót, podkulki elc* Rud. 18. 
V Zawiązał mu ocy i wzion pod- 
kulka od wozu i jak go huknie 
w ślo})io* Cisz. I, 254. •Czaro- 
wnico nżywjijji do jazdy nocnej 
na ł^ysa, górę niiotoł starych, ko- 
ciub, ]K>dkólków od wozów, by- 
dlaj a cza>om i ludzi* Pauli 21. 
>Dra,żok drewniany wygięty w tyle 
wozu. którego żelazny spiczasty 

\2 



178 



Podkiipka — Podle 



koniec wchodzi w synkiel, a. drugi 
górny koniec połj^czony j^-st z kó- 
nicą, nazywa się podkólek* Spr. 
IV, 333. ' 

Podkupka: >BojjU sie (Bonaparte) 
pruskich żołnierzy, Ale pruskie 
oficerzy Na jego wolo przysłali, 
Podkupkie od niego brali* Kętrz. 
85. 

Podkurek: »W ostatni wtorek o pół- 
nocy wnoszono podkurek , t. j. 
pierwszą postną kolacyc z mleka, 
jaj i śledzi złożoną* Pozn. I, 262. 
»Po wieczerzy mięsnej w ostatni 
wtorek, około godziny 12 półno- 
cnej, mleko, jaja i śledzie dawano, 
temi potrawami przygrywając nie- 
jako |)ostowi nadchodzącemu i po 
slopniacii od mięsa przez nabiał 
do niego przystępując. Ta kolacya 
zwała się podkurek i wszędzie 
była użyvvana, lak w wielkich do- 
macth jak w małych* Maz. I, 121. 
» W ostatni wiórek chło|)cy obwo- 
zili także po wsi przed r. 1830 
kura czyli koguta na kółkach, za 
co odbierali datki. Za takowe datki 
wyprawiali .sobie wieczorem w kar- 
czmie ucztę zwaną podkurek* 
Pozn. III, 1^4'. »Po oczepinach 
nad raiuMH dają podkurek czep- 
cowy z gęsiej pieczeni* Pozn. II, 
90. »W zimie przy przędzeniu 
siedzą kobiety do północy, a wte- 
dy za pierza jaki garniec, gospo- 
dyni, u klóroj [)rzędą, daje im 
podkiirek (t j. gdy ma już piać 
kur nadedniem), u^marzy jaj i o- 
kra^i j<' skrzeczkirm (skwarkami) 
do czego czasami włoży kiełbasę 
jako przysmak* Pozn. II, 181. 
»Ten umarły iJaś) uołał tak: Przę- 
dziuno, c«) <'i(» we czwartek przę- 
dzono, a podknrku przy tobie nie 
jedzono, .śliż (zleź). ol( w)órz myl* 
I»ozn. VI, 181. .W Krakow.skiem 
w żniwa nocne czasem dają i pod- 
kurek czyli ranne jedzenie* Kieł. 



I, 54. » Podkurek = przekąska 
pomiędzy podwieczorkiem i wie- 
czerzą. Niemcy nazywają tę prze- 
kąskę niezbyt zachęcająco Schwei- 
nevesper* Wisła III, 746. 

Podkuszać: » Jeden z tychże zbro- 
dniarzy okra.ść kolegę zamyślał — 
myślał i my.ślał i nie mógł za- 
snąć, a djabeł go podkuszał* 
Bal. 52. 

Podia = »dla, podia cegoście hań 
śli?* Spr. V, 394. 

Podlać » kogo :^ czarować kogo 
w ten spo.sób, że się coś wylewa 
w miejsce, którem ma przechodzić 
mający być oczarowanym; przy 
tem oczywiście wymawia się pe- 
wne słowa tajemnicze. Taki pod- 
lany doznaje przez to jakiegoś 
nieszczęścia* Zb. I, 73. 

Podlaseczka = > nazwa fijołkó w 
błotnych* O. Por. Podlaszczka. 

Podlasie: »0j Basiu moja Ba.siu 
nie chodź po podlasiu (pod la- 
sem)* Sand. 42. > Kasiu moja Ka- 
siu nie chodź po podlasiu* ib. 
218. Zb. XII, 136 i 221. Pleszcz. 
216. Kieł. II, 92. »Ach Jasiu, moj 
Jasiu, nie chodź po podlasiu* Zb. 

IV, 1()3. »A na pod-lasku camó 
wrona krakała* Kieł. I, 116. »Pod- 
laś = Podlasie* Pr. fil. V, 838. 
Por. Podlenie. 

Podlasiu = »Podlasianin, Podla- 
siak : 'ty Podlasinie' przezywają 
Mazurzy swoich sąsiadów* Pr. fil. 

V, 838. 

Podlaszczka = » posp. nazwa 
dziko rosnącego łijołka* O. »Pod- 
lascki* Zb. VIII. 258. Por. Pod- 
ia s e c z k a. 

Podlaś p. Podlasie. 

Podlały w a ć = » zbliżać .się w cza- 
sie coitus. np. cieciorka do koguta 
podlatuje • Pr. lii. V, 838. 

Podle: » Podle, wpodle = obok* 
Pr. lii. IV. H5M. » Podle = wedle, 
koło. blizko np. podle miasteczka* 



Podlec — Podliźnik 



179 



2b. I, 22. »Podle, pole = obok* 
Mii. » Podle = podle, obok, przy« 
Ram. 143. » Podle Wóle« = pod 
Wolą (nazwa wsi) Rozpr. IX, 309. 
>Jak ty umrzesz, I za pól roku, 
Dam cię pochować Podle mego 
bokQ« Rog. 132, nO 251, zwr. 3. 
>Jeden pozoslaly (iip. Jaś) idzie 
•do pierwszej osoby z brzega i puka 
j^j w głowę palcem, pytając: »Puk, 
puk. czy tu pani Róża mieszka? 
Ta zuś wskazuje na drngj\ osobę 
{np. Basię), obok niej siedziicą, 
i mianując ją panią Różą, mówi: 
'Tu podle!' (w podło mnie)« Kuj. 
I, 218. >Zapyiana wskazuje na 
sąsiadkę na kolannch i ])Owiada: 
^Tu podle'« ib. 219. »Bóg wyjąn 
żel)r() z niego [ujłożyl podle nie- 
go* ib. 281. » Wyprowadził się 
Szymon w podle do sąsiada* Bal. 
13. »Cliłop drzewo rąbał w nie- 
dzielę, kiedy msza hyła w kościele; 
a jego żona Salka i z podia kuma 
kowalka, dobre przyjaciółki obie, 
godność świadczyły sobie* Bal. 46. 

Podlec = » człowiek podły, beze- 
cnik, niegodziwiec < O. 

Podlecieć: » Kiedy sobie podlelę 
ku elimurom, widzę całą ziemię 
naraz* Choć. 110. Toż Pozn.YI, 
322. »Jedzzc Jawień ku niebożę, 
Twoja Maryś nie może: Podleciały 
ją jaskółki. Snkaj Jasieńku pia- 
stunki* Wisła V. 42. 

Podlega = » podszewka* Pr. fil. 
IV. 23.J. 

Podlejszy = uhoższy : » Pierwsi 
zasiadają do siołu go-podarze za- 
możniejsi, a kie<iy ci się posilą, 
proszii gości 'podlejszych' t. j. 
uboższych* Wi4a VII, 738. 

Pod lenek r^ » nazwa rośliin-'-. Pr. 
fil. IV, 858. 

Podlesiak = •niie-zkający tuż [)od 
lasem* Osip. 

Podlesie: >Zgul)iłtMn <iclc na pod- 
lesiu* Satul. 21)9. »l'o podlesiu 



kwitnie w jesieni wrzos* Krak. 
III, 137. >Z ochotą pieski latają, 
i lam na podlesiu nadskakiwają* 
Pozn. IV, 266. > Kasiu moja Ka- 
siu, Nie chodź po Podlesiu (wieś), 
Bo cię Poleś zdradzi. Będą chłopcy 
radzi* Zb. X, 261. »Tam na pod- 
lesiu trawka się wiewa. . Gdzie 
moja dziewcyna, co mię lubiła?* 
Pleszcz. 204.' Por. Podlasie. 
Podletni= » stary, wiekowy* Rozpr. 

III, 374. > Podletni = stary (o oso- 
bach)* Spr. IV, 327. 

Podlewa: » Podają uczestnikom (we- 
sela) barszcz z burakami i mię- 
sem, pieczeń wiepr-zową, wołową, 
groch z podlewa (t. j. z .sosem 
z octu i n.iodu, z przydatkiem 
mąki i masła)* Lub. I, 161. 

Podlewaczka = » konewka z sit- 
kiem na końcu do podlewania 
kwiatów* Pr. fil. IV, 233. 

Podlewać: >Na tym pań.skim mo- 
ście Rozmaryjan rośnie, Żaden go 
tam nie podlewa, On lam nie 
urośnie* Rog. 176. n^ 354. 

Podleźć: > Więc podlozła (podlazła) 
na ona górę* Kuj. I, 124. 

Pódl i ca »a. podlire w I. mn. = 
plamy wątrobowe na piersiach, 
twarzy...* Tsl. z Lidy. 

P o d 1 i z o w a c z = » po«*h Icbca « Wrześ. 
17. >Podlizowac = pochlebca* 
Spr. IV, 28. Rozpr. .X, 296. .Pod- 
lizowiic = pochlebca, człowiek 
fałszywy* Spr. V, 394 p. w. Pod- 
liźnik. Por. Podliźnik. 

P o d 1 i z o w a ó .-^ i e = » pochlebiać* 
Spr. IV, 28. Wrześ. 17. »Podli- 
zować się = jirzychlebiać się* 
Rozpr. X, 296 p. w. Podliz«łwac. 
>Kuha sie rad pan(»m |)odlizuje* 
Spr. V, 394 p. w. Podliźnik. 

Podliźnik > także 'lałośriik' = po- 
chlel)«'a, człowiek fałszywy^ Spr. 

IV, 310. »Podliźnik = pochlebca, 
człowiek fałszywy, np. podliźnik 
sio ohiiznjc, 1. j. chwali kogoś 

12* 



180 



Podlodnik — Podłaźnica 



w oczy< Spr. V, 394. Por. Fa- 
ł e s z ri i k, P o d 1 i z o w a c z. 

Podlodnik = » przyrząd z haczy- 
ków do łowienia ryb« Prac. 

Podlotek = > sokół młody gdy już 
z gniazda wylatuje* Pr. fil. V, 
838. » Podlotek = piskie dzikiego 
ptaka zaczynające latać « Osip. || 
• Podlotka* = młoda dziewczy- 
na. >Był carnok^iężnik bardzo wie- 
rze katolickiej [)rzeciwny, i miał 
córkę podlotkę (młodziutką)* Krak. 
III, 29. II »Podl()ły = młode dzikie 
kaczki* Hemp. » Polowanie z ło- 
dzi na podloty* Tvg. ii. 1, XIV, 
523. 

Podlotka p. Podlotek. 

Podloty p. Podlotek. 

Pódl u stek = ^łańcuszek lub po- 
wrózek dla piłączenia kłonicy 
z luśnią u wozu* Swięt. 710. 
»r góry wiążą luśnie z kłonicami 
łańcn>zki zwano podlustki* Swięt. 
11. 

Podłacić: » Jeżeli wskutek długiego 
użycia, a>zkodzą się sanice 1. j. 
znacznie się już wytrą, wtedy... 
przybija się pod te sanice ze 
spodu kołkami obgrubnie (grube) 
listwy zwane podłaciny, a ta ro- 
bota zowie się: podłacić* Krak. I, 
358. Tor. I*odłacina. 

Podłacina: >kiac do żniwa, by je 
(j)ortki]()d podarcia uchronić, przy- 
wiązują sznurkieiu na kolanie ka- 
wałek .skóry (p()<Uacina)« Krak. I, 
12(). »P()(iłacina< w lemże zna- 
czeniu Kło>y XIII, 44. »PodłacJna 
(podła«ina) = łata podbiła pod 
zużyte płozy saii, których, tak 
zrc[)arowany<-łi dalej używać mo- 
żna* Tobł ()7. - Podłacina* w tem- 
że znaczeniu Kiak. 1. 358, por. 
Poddacie. 

Pod ła 11 czn k: -A gdy podłańtzuku 
(podły <l!a niej. uniżony) a gdy 
serce ( znje, i)ędę cię kochahi puko 
fj)óki) tylko żyję. Kuj. II, 21. 



Podłapki = >obszewki u ręka^ 
wów* Pr. fil. V, 838. 

Podłasv: »u maści wołu* Zb. III, 
133. ' 

Podła w^cze: »Poduawce= miejsce 
pod ławką: 'su kam po poduawcu'« 
Rozpr. XXVI. 389. 

Podławnik: »Sedł kum do kuma: 
Wdziwaj kumie buły, Pojedziewa 
do sumnika (do łasa), Weźmiewa 
se podławnika (psa) etc* Zb. I, 
130. >Siad«aj na pomocnika, bierz 
poduawnika, góń filozofa z gra- 
cyją, co nciek do sumnika: .-ia- 
daj na konia, weź psa, goń wilka, 
co uciekł ze świnia do lasu* (lisz. 
I, 357. 

Podłazi czka: » Podłazicka = ga- 
łązka jodły, zakładana w wilją 
Bożego Narodzenia* Cer. 

Podłazić » kogo = iść do czyjej 
chałupy w noc wigilijną z powin- 
szowaniem stąd wyrażenie: do- 
brześ me |)udlaz t. j. f)rzyniosłeś 
mi szczęście* Spr. V, 395. 

P o d ł a z i n y = » pierwsze zaloty * 
Zb. I, 48. 

Podłaź y = »w wigilią Bożego Na- 
rodzenia przywiązują u pułapu 
w izbie tz. podłazy, łj. plecionkę 
ze słomy, niżnego kształtu, często 
opłatkami ozdobioną: czasem wy- 
rabiają misterne podłazy z drze- 
wa* Spr. V, 394. II »Podłazy = 
zwyczaj cho(izenia [)0 doniach 
w Boże Narodzenie i Nowy Rok 
i rzucania na iiiie^zkaiiców owsem* 
Rozpr. X, 29(). > Podłazy = cho- 
dzenie po domach w Boże Na- 
rodzenie i Nowy Rok* Wrześ. 17. 
>0 godzinie 2-ej nniszą już być 
wszyscy na n«)gach i oczekiwać 
przybycia podłażników, t. j. gości, 
klóizy zwykle po pasterce przy- 
chodzą, na podłazy. t. j. z powin- 
szowaniem świąt € Wisła II, 104. 
Por. Podła ziny, Podłaźnik. 

P o d ł a ź n i c a : > 1 )zieci już od wcze- 



Podlaźniczka — Podhiżeczka 



181 



snego rana (w wigiljc Boż. Nar.) 
<:ieszą się na podłaźiiieę. Jest to 
ucięły w dlaofości 1 do 2 łokci 
wierzchołek jedlicy, który wieszają 
u sŁragarza« (opi^) Mat. W. 7. 
»Podłaźniczka«: >W wilję chło- 
paki lecą do hisu po podłaźniczki, 
t. j. po małe choinki, czyli raczej 
wierzchołki z choinek* (opis) Wi- 
sła 11, 99. »Przy wilji pod stołom 
leży siano z powrósłami, a w ką- 
cie izby snopek owi^a z 'podłaź- 
nicką'. (Jest to prawdopodobnie 
to samo. co w Sowlinach 'połaź- 
nica')« Zaw. Etn. 5. »Oknaobu izb 
ohaty (izdebki i piekarni) ozda- 
biają gałązeczkami jedlicy... Ga- 
łizki wspomniane nazywają się 
podłażnickami« Mai. W. 7. Por. 
P o d ł a ź n i k, P o ł a ź n i c a. 

Podła źniczka p Podłaźnica. 

Podłaźnik = »ten, co chodzi po 
chałupach z powin-^zowaniem w noc 
wigilijną* Spr. V, 395. Toż Hozpr. 
X. 296.' Rozpr. III, 374. .Pod- 
łaźnik = chcdzicy z powinszo- 
waniem Nowojro Hoku« Wrze.^. 
17. II »Po(lłaźnik = plecionka 
•/.e słomy, mająca kształt małej 
tarczy, do której się w wiiiilią Bo- 
żogo Narodzenia {)rzywiesza świat 
z opłatków* Rozpr. X. 29(). Toż 
Wrześ. 17. || »Po(iłaźniki = 
opłatki* ib. II > Podłaźnik = choin- 
ka, zawieszona n powjiły na Boże 
Narodzenie* Rozpr. III, 374. »Jabł- 
ka, które pozostały na podłaźnik n 
(sadzie), święcą na św. Błażej (3 
lalego)* Zb. vi, 284. Por. Pod- 
łaźnica. 

Podłoga: »Pńodniiojia := podłoga* 
Rozpr. VIII, 176. >.Je.śii rodzice 
|)anny mają obszerną na podłodze 
stancję, to prosi on (starający się) 
młodzież taneczną, aby ten taniec 
do nich wprowadziła, a potem po 
<*ichu i jego samego* Maz.V, 195. || 
» Podłoga = listwa n sukni* Parcz. 



Pod łopac >a. pod łopacą = 
od południa, od strony słońca po- 
łii dniowego: *pod łopacą śnieg zgi- 
nał', 'pod łopacą słońce śnieg wy- 
żarło'. »Pod opacą = 'słonecne 
pole'* Pr. fil. IV, 233. 

Podłożenie: > Jeżeli przez zadanie 
i zawiązanie gusła na szkodę czło- 
wieka bywają rohione, to prze- 
ciwnie przez podłożenie szkodzą 
tylko jego dobytkowi, jako to: 
owcom, pszczołom i t. p.* Fed. 
II, 235. » Ażeby za podłożenie 
jakiejbądź choroby zemścid się na 
winowajcy a zarazem uczynić ulgę 
swoim owcom, guślarz czyni to 
w taki sposób* (opis) ib. 236. 
• Podłożenie polega na tem, że 
z chorej osoby zebrano włosy, 
okręcone w szmatę, kładą się pod 
próg domn. Kto z domowników 
próg ten przestąpi, dotknięty zo- 
sUmie chorobą kołtuna* Kieł. II, 
212. 

Podłożyć: »Jest lakże mniemanie 
między wieśniakami, że choroby 
można 'podłożyć' lub 'zadać' na 
czas ograniczony tj. na kilka lat, 
albo też na zawsze* Wisła III, 
510. Toż Kieł. II, 2J3. || >Pod. 
łożyć = zaorać pole [)ierw.-zy raz: 
ugór sam sie podfożył, ugór pod- 
łożony* Pr. fil. V, 838. 

Podłóż k a: >M()ja Ahayś tupnij nó- 
żką, mas pieniądze pod podłózką* 
Kieł. II, 54. 

P o d ł u b e k = >burz\xiel, wii-hrzy- 
ciel* Pr. fil. III, 496. || »Pod. 
łubki a. łubki = chłopi, którzy 
porzucili obyczaj swojski, tj. ubra- 
nie i gwarę i na tem jedynie za- 
sadź I ją wyż-izość swoje od cłiło- 
pów, a w liierarchii społecznej 
zajmują niższe stanowisko, a więc 
lokaje, ekonomowi*^, szynkarzo. or- 
ganiści itp. Chłopi [)odłubk<)W nie- 
nawidzą* Spr. V. 394. 

Podłużeczka p. Poduszeczka. 



182 



Podły — Podno 



Podły = »w złym gatunku* Mil. 
> Podły = lichy iip. podłe sukno« 
Pieszcz. 40. » Podły, nielylko się 
mówi o człowieku, ale leż o in- 
nych stworzeniach, gdzie przybiera 
znaczenie: słaby, nędzny: np. 
pszczoły podłe, słabe co do liczby 
i zapasów, z małym uśpiechem 
w robocie; chociaż czasem i o czło- 
wieku mówisic, bierze się się len 
przymiotnik w znaczeniu ubogiego, 
podupadłego, chudopachołka lub 
nizkiego rodu, a niekoniecznie 
w znaczeniu zwykłem: nikczem- 
nego, godnego pogardy* Hoczn. 
225. >Na drugi dzień dali mu 
trz^ napodlejse konie « Zb. V, 249. 
» Matka wołała có podlejsego jeś 
i pić. bo sic bała, ze musi za- 
płacić, a un wołał có lepsego< 
ib. "J58. » Najbliższy drużba przy- 
wodzi która z podhch druchien* 
Święt. 138. » Podły, podlej.se = 
w znaczeniu niższości gatunkowej, 
a nie moralnej, np. 'podły grunt', 
'podlejsv owies' <zvli goiszv« Pr. 
fil. IV. 858. II •PodJv=brzvdki« 
Spr. IV. 380. 

P o d m a g u 1 i (• = » odurzyć , obała- 
mucić kogo, a zwłaszcza kobietę, 
tak, że zrobi I o, czegoby się bez 
podniagiileuia uczynić nie zdecy- 
dowała nigdy; żydówkę łatwiej 
podinagulić jak żyda« Roczn. 225. 

Podmaraniec p. Pomarańcza. 

P o d m a r s z a ł c z y : » Drużba wybiera 
z li«zby 6 8 swatów jednego 
marszałka i [)odmarszałczogo« Zb. 
XIV, 179. » Pierwszy swat nazy- 
wany jf^t marszałkiem, drugi pod- 
marszałczym* Wisła VII, ()88. 

Podniet: Na pochyłościach (pod- 
mclacli! ciemniały hreezki i [jro- 
>a« Pa(iali<-a: Oj^jwiadania i kraj- 
obrazy 1, 31. 

P o d m i a I a c z k a: » Podmiatacka = 
żarłuczna kura. gęś, krowa* Święt. 



710. >Przydzie Kapralowa kacka. 
Dobra podmiatacka* Święt. 252. 

Podmieć = >pr)dściółka< Petr. 

Podmiotek = » podnosek : dać, 
przyszyć do butów podmiotki« O. 

Podmiot = »gnój, śmiecie, wyrzu- 
cane na jedno miejsce* Petr. 

Pod mistrz j». Poczt mistrz. 

Pod młoda: » Podmłoda jest to pierw- 
szsi ilość mąki zakwaszona dla 
obudzenia fermenłacyi w następ- 
nej większej ilości ciasta [irzezna- 
czonego na chleb* Chełm. I, 60. 

Podmłodzieniec = » młodzian « 
Petr. 

Podmorski: » Pódmórzci = pod- 
morski (o wietrze i « Ram. 143. 

Podmowa: »Nie słuchać było, nie 
słuchać było, matulincj podmowy; 
wynieść mi było, moja Marysia, 
podu.szeczkę [)od głowy « Lub. I, 
192. »P6dm6\va = podmowa, na- 
mowa przeciwko komuś* Ram. 
143. 

Pod mu raj ec. Pod mura nieć p. 
P o m a r a ń c z a. 

Podmykać się: » Nasza panna Ma- 
rusza, podmyka się (w tańcu) pod 
Matusza* Oles. 85. 

Podnaszać = podnosić: > Ksiądz 
defmitor głos podnasza* Syrokomla. 
II »P6dnaszac = podnosić często « 
Ram. 143. 

Podnęta = » przynęta* Spr. V, 395. 

P o d n i e b i e : » Ozdobą izby jest łóżko 
z 'podniebionr, którego firanki są 
zwykle o kwieci-^tych deseniach, 
czasami białe* Wisła III, 726 
i 746. II >Podniebie, -ia = pod- 
niebienie (mówia^ i podniebienie) € 
Czark. 

Podniebiesie= » przestrzeń, miejsce 
pod niebem « O. p. w. Podniebie. 

Podniosować się: » Skowronek, 
jak dzwonek , Gdy się w niebo 
podniosnje* Rog. 223, n« 449, 
zwr. 5. 

Podno p. Pono. 



Podnocki — Podoba 



183 



Podnocki: > Pamiętaj córuiiiu Zę- 
by ci sie nie słało, o jak sie stało 
innym! 'Oj nie stanie — nie sta- 
nie. Bo mi sie juz stało!" Trzy 
krocki udziałała, Trzy podnocki 
dostała 1 smutnie zapłakała* Święt. 
214. 

Podnoga p. Podłoga. 

Podnosek: >Podno^iki = podzelo- 
wanie u obuwia, np. 'siewc dał 
podnoski'« Pr. fil. IV, 858 O. 

Podnosić: »Jak ja będę kielicha 
podnosił. Za ciebie będę Pana 
Boga prosił* Rog. 132, n® 250, 
zwr. 6. II » Stawiać krokwie na 
zabudowaniu zowie się podnosić, 
np. u tego sąsiada podnoszą sto- 
dołę* Kuj. I, 76. II » Grzeczność 
wymaga, aby, jeśli cze[)iny odbyły 
się we dworzij u dziedzica, cze- 
pek ofiarowany jej przez panią 
donm, przyjęła pjinna- młoda na 
głowę, mimo innych czepków, 
leinbardziej, jrdy pjmi suma pod- 
no>i go jeszcze za pomocą kilku 
reńskich pod cze[)ok podłożonych* 
Krak. II, 56. || »Źona moża ode- 
sła bo nie umiał rzemiesła, Ani 
orać ni kosić ani żonki podnosić* 
Lub. II, 45. 

Podnożaje = * stopa przy koło- 
wrotku lub warsztacie, na której 
opiera się nojra przy poruszeniu* 
Parez. Por. P o d n ó i. e. 

Podnóże p. Podnóże. 

Podnóżka p. Podnóże. 

Podnóże: » Część składowa krosien : 
3) podnóżki, podnóże lub pedały, 
czyH dwie deski przy samej ziemi, 
przymocowane do lak zwanych 
nicionek* Plcszcz. 27. > Cześć skła- 
dowa .slaciw: 5) podnóżki, pod- 
nóże, pedały, stopnie, są to de.^^ki 
przymocowane u samej ziemi do 
nicionek i służą do przebierania 
nogami* Wisła Vii, 291. .Pod- 
nóże w warsztacie tkackim, rodzaj 
pedałów, którymi wjjrawia się 



w ruch nicielniee* Spr. IV, 310; 
ib. V, 395. » Dolną część czyli 
podstawę me<lianizmu (krosien 
tkackich) stanowi podnóże, na któ- 
rem opierają się nogi pracownicy, 
dopomajsając i uchem swym do 
pośpiechu w robocie* CheJm. I, 
79. »Warsztat tkacki składa się 
z następujących tzęści, mianowi- 
cie: 1, deszozka, na której siedzi 
wierzgała (tkacz), a która leży na 
pałach 2, podnóżki, na których 
oparte są nogi wierzgały* Lub. I, 
90. > Warsztat tkacki: słupki po- 
niżej przyciesi mają pod kątem 
mniej więcej 85^ tak zwane pod- 
nóżki (deszczułki)* Święt. 31. || 
>Przy wózku do przędzenia od 
synkla osi na żelaznt^j korbeczce 
zwiesza się tnk zwana panna, 
której spód wiążą dwa druty, wy- 
chodzące otworem z przeciwnych 
kii?runków z pcd stołka, gdzie pod- 
trzymują ])odnózkę* Święt. 17. || 

• Kobylica sosnowa, do strugania 
i obrabiania drzewa. Ma ona ławkę 
(de^zrzkę) na czterech nogach. 
Przechodzący pionowo przez otwór 
w desce drewniuny piesek rucho- 
my wraz z przybitym przy dolnej 
ezęści swojej podn<Vżkieni, służą 
do przytrzymania statków (mate- 
ryałn) [)rzy obn»ł)ienin« Lub. I, 84. 
II »r)o drążka pon"żej mniej więcej 
w odiia leniu HO ctm. od miecza 
jest j)od nóżka przywiązana, słu- 
żąca do przyci^kjłnia tejro drążka 
przy rznięciu .^ietzki* Święt. 15. 
> Podnóżka = [)odn<'»żek« Święt. 
710. Por. Pedały, Podno- 
ż 11 j e. 

Podnóżka p. Podnóże. 
Podoba = >podohieństwo< Pr. fil. 
V, 838. Hozpr. Viii. 209 i 231. 

• Podoba = j)odobieństwo. Na po- 
dobe = podobne, ale niezupełnie 
takie* Mil. »rióra miała podobę 
do budynku* Nadm. 41. »Na po- 



184 



Podobać się — Podobieństwo 



dobę = na podobieństwo* Pr. fil. 

IV, 858 p. w. Nu... . Węgorz dłu- 
dzi, na podobę żmnije« Derd. 106. 
»Na podób = na podobieństwo* 
Pr. fil. IV, 233. Konopnicka: Na 
dnjdze. » Podób. zam. podoba = 
podobieństwo, np. ryś stąpa na 
podób (lub: na podobę) kota« 
Kuj. II, 275. Toż Bib. Warsz. 
1860, 629. II » Podoba = chęć, 
upodobanie* Ruzpr. III, 374. » Po- 
doba = upodobanie, |)an młody 
do swojiij podoby młodej panny 
szuka* Pr. fil. v/ 838. »Nie pój- 
mej, Józinok, Hogaty dziweeki, 
Ino sobie pojmij. Po swoi podo- 
Lie* Wisła VIII, 277. >Prosimy 
na wątrobę, Żvby pan młody do 
panny młody miał podobę* ib. 
487. »Damy (drużbowie) panu- 
młodtMnu wątrobę, zęby miał do 
ni (do panny-młodej) |)odobę. Bo 
nas pan-młody sukiił do swoji 
podoby* ł^ęcz. 09. > Dadzą panu 
młodemu wątrobę, żeby miał za- 
wsze do panny młodej ozdobę 
(lub podobę)* Kuj. I, 282. Zwła- 
szczji często w wyrażeniu, że pan 
młody szukał panny młodej »do 
swojej podobv* Kuj. I, 263; ib. 
281; ib. 312.'Pozn. II, 297. Pozn. 
III, 51: ib. 80. Wisła VI, 80; lub 
też: »dla swojej podoby* Wisła 
VIII, 4H6. II »Vodoba = rzecz 
upodobana* l*r. fil. V, 838 Ilozpr. 
X, 219. >Po(lol)a = przedmiot, 
osoba upodobana. 'Nie mój konik 
nie mój, nie moje to oba. Nie 
moja dziewryna, nie moja podo- 
ba* Spr. IV,' 327. > Podoba = 
oM)ba iub rzecz u|)odobaiia, np. 
Kaśka, to jiiz moja podoba* Spr. 

V, 395. » Dałby ja na trzewiczki, 
dałby jej na i»ba. (loby boso nie 
cliodziła ta moja podoba* Zejsz. 
51. »()j dałek ji na tr/.ewiki. Oj 
dał(ik ji na ol)a; Zęby boso nie 
cliodziła, Takii moja podoba* Zb.. 



XII, 132. » Cisawe koniezki cisawe 
to oba, Frajcreezko moja, wielka 
to podoba* Zej.-*z. 109. jj •Po- 
doba == piękność* Rozpr. X, 219. 

• Podoba = piękność, uroda, np. 
skoda twoji podoby* J^pr. V, 395. 
>Tyś mi patrzał na podobę* Zb. 
IX, 192. »Kuba sie zucył do ty 
wódki, a skoda jego bonoru, jego 
cbłopstwa i jego podoby* Spr. V, 
347 p. w. Chłop. »Sanujze mnie, 
sanuj, za wianecek. za mój, I ja 
ciebie bede za twoje podobę (= 
urodę)* Wisła VIII, 214. || .Po- 
doba = możebność: Cy to po- 
doba, zęby to prawda była?* Mil. 

• Podobizna, podoba = podobień- 
stwo; np. więk.^za podoba na desc 
jak na pogodę; — jest podoba, 
że się studniarz wnet wody do- 
bierze* Krak. IV, 317. »Cy po- 
doiła, moja babko, zęby moja zuna 
mniała dwoje?* Chełcii. II, 142. 
II » Podoba* w znaczeniu wąlpli- 
wem: > Podoba, podoba, kiedy ła- 
dni oba. Kiedy jeden brzyćki, to 
zaraz niezgoda* Wisła VIII, 217. 

• Podoba, podoba, kie s\ ładni, 
oba. A kiedy i)rzydzki, to zaraz 
niezgoda* Zej>z. 56. 

Podobać -iię: > Podobać .się na 
kogo = być podobnym do kogo* 
Wi.sła Iii, 88. •Podobać się == 
niem. Scliacliten* Mrong. 650. 

P o d o 1) i a d e k : » Coż ty jisz, pod- 
obiadek, czy śni;idanie?* Zb. XI, 
27. >Ta carnoksiynziiica na pod- 
objadek zawsze i (= jej) dawała 
kromkę ciilel)a z ma-łem* ib. 100. 

Podobien p. Podobny. 

P o d o 1) i e li s t w o = podobna: »Po- 
dol)ieństwo ożywić umarłygo cło- 
wiekaV« (= czy podobna?) Zb. 
XI, 95. » Niema podobieństwa = 
niepodobna* list. z Litwy. || »Po- 
dol)ieństwem* = pono, podobno: 
>0 biada na tym świecie, mło- 
dzieiicze i młodzian ko kocbana, 



Podobizna — Podogonica 



185 



chto nie słucha przykazania Bo- 
iego ani kościelnego, ale biada 
jemu jeszcze wi(^^ksza podobień- 
stwem (podobno) po śmierci* Kuj. 
I, 286. 

Podobizna p. Podoba. 

Podobłączek: » PodoWijczek. Biorą 
pół obręczy lub witkę i tę zgią- 
wszy w obłąk, wbijają obu koń- 
cami w ziemię. W otwór obłąku 
każą małemu pastuszkowi wrazid 
głowę, obiecując mu cen tka, jak 
tylko otworzy wówczas gębę a za- 
wrze (zamknie) oczy. Jest to pod- 
stęp. Bo gdy to uczyni, wrzucą mu 
w usta garśd piasku lub ziemi* 
Krak. I, 327. 

Podobnie p. Podobno. 

Podobniu teń k i p. Podobny. 

Podobno: Formy: > Podobnie*: 
>W tym boru podobnie okropnie 
kusiło* Pozn VI, 251. »Podomno 
(ale: 'podobny')* Czark. >ł^odonmo 
u Waspana karlotle obrodzili* 
Maz. V, 36. »Pon », podomno (= 
podobno)* Wisła IH, 324. »Póno« 
Piątk. II » Podobno = można, jest 
możebne, po myśli: niopodol)no 
= być nie może; tak go sfntro- 
wał, że niepodobno! = tak go 
złajał, że więcej już niepodobna* 
Zb. I, 28. )[ » Podobno* = sto- 
sownie: >Powi<*dz ty dziewczy- 
no, powiedz ty jodyna, co ci ku- 
pić mamV Dla mnie kup czepy- 
szek, na mój złoty wiorzcln^yszek, 
bo mu podobno* Pozn. IV, 60. 
Por. Pono 

P o d o b n o ś ć : » Ziidna go nio chciała, 
Wsyćkie nim gardziły; Ty idzies 
za niego. Nie będzio ci miły. Ani 
podobności, Cyrwone ocy ma, Po- 
dobny do złości, podobny do zło- 
ści* Fed. I, 99. 

Podobny: »Zrób w nocy podobien 
stolik*' Pozn. VI, 23.' »Probosc 
sobie sponmiłił, ze w jego parafii 
jest chop podobniu lenki św. Mi- 



chałowi* Zb. VII, 40. II > Podobny 
= odpowiedni: to pole niepo- 
dobne na owies. Podobny (sto- 
sowny) do tego, jak wół do ka- 
rety* Pleszcz. 163, nO 118. .Nie 
wijże go (wieńca) chłopu ze wsi, 
bo-ć mu nie godzien, u wijże go 
.szewczykowi, bo-ć mu podobien* 
Kuj. I, 278. »Tyś mi, dziócho, 
niepodobna, Oho, cho, cho, nie- 
podobna* Rog. 163, nO 320, zwr. 
3. II » Podobny = zdolny do 
czego: on podobny na to, żeby 
ukraść* Pr. fil. V, 838. »Jest ci 
tam siostreńka nmiejsa To do tego 
podobniej^a (zdatniejsza)* l^auli 
48. »A jest ci tu siostra mniej- 
sza. I do tego podobniejsza* Wójc. 
II, 18, 19. » Pij ty siostro, bo'ś ty 
starsza. to'ś do picia podobniej- 
sza* Lub. I, 291. »Krol otrutym 
zostanie, a my pv»zoslaniem na 
jego tronie, bo któż je w świecie 
podobniejsy do tego* Ghełcłi. I, 
265. II » Podobny = ładny* Pr. 
fil. IV, 233. II' .Podobny* = 
prawdopodobny: »Pan mówi: 'Ga- 
daj niepodobne rzecy, to ci je 
([)ieniadze) diun. Ghj[op mówi: 
'Wsadziełem grochu na oknie, 
Rós, rós do powały: wywiercia- 
jtem w powale dziurę, rós, rós 
do strzechy; wyrwajem w strzese 
snopek, dajom mu tykę do nieba. 
Podobne, nanio?* Podobno'* ('isz. 
I, 246. 

Podoborze = » grunt zajęlv pod 
oborę. Pr. fil. V, S;;9. 

Po dobroci p. Dobroć. 

Podogonie »wy złocić = wy- 
bić* Pr. ni. V,^ 839. 

Podogonica = > rzcmioń idący od 
pasa do ogona w uprzęży koń- 
skiej* Spr. IV, 367. Toż" Pobł. 
67. >Pódw6g6nica« w temże zna- 
czeniu Ram. 14r>. Toż Hiif. 176. 
II > Podogonica = części płciowe 
u krowy i u kobyły* Spr. V, 395. 



186 



Podojacz — Podomek 



Toż PoW. 67. •Pódwógónica* 
w lemże zna<zoniii Hilf. 176. > Za- 
bij nam pimie jatowicę, damy kar- 
bowemu podogonicę* Rad. 1, 129. 

Podojacz: »Ślery' chodyry (nogi) 
.ślery podojacc (dojki), dwa śty- 
cbace (rogi) jeden majdiii* (ogon). 
Krowa « Świct. 659. 

Podoknie = » miej.sce pod oknem : 
'chodzić po podokniu'* Pr. lii. IV, 
233. » Podoknie = miejsce pod 
oknem: podoknin chodzić* Pr. fil. 
V, 839. 

P o d o 1 a n e c z k a : » 1 lojze, ino hojze 
z F^odolaneckami! Nie prosę cie, 
Ja<in, z pudarnneckami* Święl. 
310. 

Podolaniec = »podolanin: 'Przy- 
sed do niej podoh\niec': 'Podolan- 
ko, daj mi wieniec'* Pr. fil. IV, 
233. >Przvsed do ni i)()dolaniec« 
Was. 205.' 

P o d o 1 a n k a j). Podole. 

Podole: »Nie torbnj sie chłopce, 
choć cię bidij >lrasći , Kiej sie 
twoje wołki na podolu pasąc 
Zb. XII. 122. »A moje słone- 
cko. nie zachojdze jesce. Bo mój 
kochanecek na podohi jesce « 
Święl. 2()1. »Za Krakowem, na 
Podolu iwarjanl: Co się dzieje na 
I\)dolu?i bija >ie zołmirze w po- 
lu* Wisła vii, 117. .Zaceni ro- 
dzinecka z podoła przygrzmiła, 
już «*i Mauu^i<'hka krewka j)od- 
płynęła< Had. U. Ó8. .Od Podola 
wialer wirje, Podi»lanka rulkę 
s.eje* Wi^ła VII. 14-9. .Przyje- 
chał Ja>io, przyjnhał z I\)dola, 
z Pudohi. Wzian nam d/.iewcynę 
za >t«)la. za -Itła* Ph'>zcz. 219. 
.Ja jadł* z Podola, zhimał mi 
•»ic łiy-zel. Żałują mir panny, 
żem na l^de przysed* Zb. W, 
66. >Maryś m(»ja, Maryś, poje- 
dziewa na llyś. Z llu-i na Po- 
dola, kuj)ic ci korul«'« ib. 70. 
»I)zii'Wcvno z Podola co ci za 



niewola? Masz chłopca {adnego, 
samaś nic godnego* Zb. XV, 71. 
>Z Podola, z Podola moja żonka 
będzie, Ja zajadę do ni, flona ką- 
dziel przędzie* ib. 78. >Jak ja 
>ie zalicał na Podolu Hance, to 
mi gotowana kluski na śmietance « 
ib. 80. .Ja jadę z Podola, Dziwki 
na mnie wyrcą* ib. 168. »Na 
Podolu biiih' kamień, Podolnnka 
siedzi na nim* Święt. 171. Toi 
Was. 205. 

Podole nieć = .Podolanin* Pr. 
lil. V, 839. 

Podcięć =» podołać, wydołać, na- 
starczyć* Święl. 710. .Podoleć, 
podolić (jednotl.) = podołać; po- 
doli, podołał* Rozpr. IX, 212. 
.Podolić = zdolić, podołać, móc« 
Rozpr. V1H, 231. .Podolić = 
módz* Rozpr. XX, 432. .A po- 
doli [= podoła) ona hulać bar- 
dzo* Krak. I, 263. .Ja gniskę 
pi-zeskooę, a ty tego nie podolćs* 
Święl. 390. .Pojechół, pojechał 
Jasinek ze solą. Juz go moje ocka 
widzieć nie podoła* Krak. 11,150. 
II .Podolić = fiosz^zęścić: jak 
mi Bóg podoli* Pr. lil. V, 839. 
Por. Podolić się. 

Podolić p. Pod o leć. 

PodoIinie<- = podi»lanin: »Przy- 
^ed do nij Podohniec: 'Podolanko 
dej mi wieniec'* Święt. 171. 

Podolski: *Ma n»-gi Uub buty), jak 
|)odol>ki złodziej* Swięt. 677. 

Pod ołe czek p. Podołek. 

Podolek: >PCiódołvcek* liozpr. IX, 
J77. » Podołek =: łono: napodołku 
siedzieć = na kolanałli* Święt. 
710. .Zapłaciół policianowi, zęby 
ci-^nąn ly pannie młody ten list 
na podułck* Zł). Vn. 6. || .Po- 
dołek = dolna cze-^ć koszuli « 
Was. 245. II .Pa<it»ł, podół, po- 
dcłek = miejs<e na przyjęcie cię- 
żaru w podniesionym fartuchu jak: 
narączko, tyle, ile rękami objąć 



Podom — Podostalki 



187 



mołna. Ca2y podołek, tyle ile się 
zmieści w fartuchu « Kolb. >PoJto- 
zys ty bryzowanie iioj na stole, na 
siole, weźmies-ze tydziciątccko lioj 
w podole, w podole* Zb. XIV, 110. 
>Podołek, w podołku nosić, do po- 
domka wlożyd, Ij. nosić co w za- 
pasce albo w spódnicy, włożyć 
co do zapaski albo do spódnicy, 
podniósłszy do góry ręką dwa 
dolne rogi zapadki albo spódnicę 
od dołu, piosnka: Kiebyk wie- 
działa, ka mój miły kosi, Zanio- 
słabvk jemu w podołecku cosi< 
Spr.y, 395. Toż Spr. IV, 310. 
>Podołek — ńóś w podojtku zn. 
nieść we fartuszku albo w spódni- 
cy* Hozpr. XXVI, 389. »Jak ci 
nie ma.>z niecułoczek, Włóżże mnie 
se w podołeczek. Jak ci nie masz 
podołeczka, Włóżże se umie do 
łóżeczka* Zb. X, 301. || »Podo- 
łek = n)iara objęta z;i wartością 
fartucha* Pleszcz. 40. »Podołek 
t. j. lvle, ile fartuch obejmie* 
Kło.sv XIII, 48. Por. Padół, Po- 
dół.' 

Podom p. Dom. 

Podom no p. Podobno. 

Pod one k: »Puodonok = doje n krów* 
Rozpr. VIII, 17H. .Podonki = 
wymiona u krów* ib. XX, 432. 
»Żółw (porówn. ros. żełwak. guz), 
zwany tu inaozej mogiłą, j)ojawia 
się u krów na wymieniu, między 
dójkami, co tu nazYwnją podon- 
kami* Wisła III, 652. '|| .Po- 
donki blp. = resztki z dojenia* 
Ust. z Litwy. 

Pod opaci| p. Pod łopacą. 

Fedor »a. Podorka = po<ioraiiie 
roli pod uprawę, pokład roli* Zb. 
I, 22. ».Iesienny gnojny pod-ór 
na wiosnę zbrouować* Pozn. II, 
337. 

Podorać = » pokładać rolę* Zb. I, 
22 p. w. Podor. »KowaIiczku mój. 
Złamał sie mi krój I Pujdźże mi 



go zocelować, Abych móg nim 
podorować* Zb. IX, 237. 

Podorędziu p. N a p o d o r ę d z i u. 

Podorka p. Podor. 

Podorować ]>. Podorać. 

P o d o r y w k a : » Nie oznacza ziemi 
podoranej, a czynność [)odorywa- 
nia, podobnie jak: orka, włóczka, 
obradlanka* Spr. IV, 369. .Ro- 
bola w polu składa >ię u ni<h 
z: podorywki czyli jK)dkładki(pod- 
oru) t. j. pierwszej orki i z od- 
wrotu czyli (irugioj orki* Pozn. 
I, 100. II >Podorywka* = pole 
podorane: » Możecie sobie - po- 
wiada ten s<jłłys — obejść wieś 
naokoło po ścierniach, pi-zez pod- 
orywki* Beld. 106. II .Podorywka 
= przezwisko na szlachcica za- 
jętego domem i gospodarstwem, 
zadomowionego: hreczkosiej« Spr. 
V, 141. 

Podosek = »pod osią (zapewne 
blacha, stanowiąca oku(ie drew- 
nianej osi)* Maz. III, 174. » Że- 
laza, pod spodom pól i osi da- 
wane dla większej mocy, mają 
nazwę: pod-o<ky« Chołiii. I, 104. 
»Starsy druzebka, cy nie mas 
noża? pójdź po jiudusok do sta- 
rego woza« Maz. III. 174. 

Podosiecie = * miejsce, znajdu- 
jące się na dole suszarni zboża* 
Pelr. 

Podosietnik = » człowiek , klory 
p:(Ii w piecu w suszarni zboża* 
Pelr. 

P o d o s o w i e c: » i*odo>owiec, przysł. : 
Chodzi jak podosowiec = jak 
mruk, posępny, -njuliiy, nic nie 
mówit Kolb. rekof). 

Podostać = j)ozoslać : > Macocha 
przewudzióła bardzo nad tam dziew- 
caciam, co podoslało j)o piersv 
babie* Zb. Vii, 79. 

Pod os tatki: »l{ogalego nio clu-ę 
bo wymawiać będzie Wszvslkie 



188 



Podowiadać się — Podpiecek 



|:M)dostatki w szkatułach i wszę- 
dzie* Pauli 157. 

Podowiadać się p. P o d o w i a- 
d o w a ć się. 

Podowiadować się: »P6dowja- 
dowac s3 = podowiadywać się< 
Ham. Ji3. >Zyd/ii się o tem po- 
dowiadali i pośli sukad Pana Je- 
zusa* Zb. IX, 51. 

Podób p. Podoba, Na podób. 

Podój: »Fodoj ranuy, południejsy, 
lub wieoorny = udój mleka* Pr. 
fil. IV, 858. »Kzepę i buraki obie- 
rają^ z nęci (nać), którą dają kro- 
wom do podoju * Święt. 0. » Przed 
sprzedażą nie doją krów na kilka 
podojówc Zb. V, 109. 

Podólić się = » udać się , po- 
szczęścić słę« Pr. fil. IV, 234r. 
Por. P o d o 1 e ć. 

Podół = »podoł('k: a jabyni na- 
brała i dery podoły* Pr. fil. V. 
839. Por. Padół, Po dołek. 

Podór p. Podor. 

P o d p a c 1) a ć = * podorać « O. 

Podpaciep p. Paciep. 

P o d p a d a ć : * Podpada, sł. nieosob. 
zachciewa się, nagabuje, przywi- 
duje się, przy.-łysza się, np. pod- 
pada i^ść na polowanie, na karty, 
na hulankę* Hoczu. 225. 

P o d p a lały: > Sad u la z- płowa sada 
podpalała ''o krowie)* Krak. I, 
178. 

Podpalić: »Mróz podpalił w sadzie 
drzewa (mróz zmroził w sadzie 
drzewa). Zb. II. 236. 

P odpalony: » Lejbie... wczoraj udało 
się na jarmarku sprzedać 3 pod- 
palone konie za zupełnie zdrowe* 
Zacharja-^iewjcz w Kalendarau Ja- 
wor. lSł)7, sir. 89. 

Podpałek: » Polowy dworski odbie- 
rał od każdej baby podpałki (= 
plac<*l\ na kominie upieczony) 
i kromki chl(>ba< Kam. 53. || 
• Podpałek = żelazna czę.ść so- 
chy podlaskiej do umocowania 



sochy z grądzieląc Pr. fil. IV, 
858. 

Podpałka = » suche wiórki, łu- 
czywo do rozniecenia ognia « Pr. 
fil.' IV, 858. 

Pod pa mule: >ChycieJtem sie i hyb 
do nieba! Tyka sie obalyja i nić 
miajtem po cem śle.ś. {iaze po pod- 
pamulu, bieduje, nalazem kupę 
plew jęcmieimych* Cisz. I, 246. 

Podpasanek: »Panek-podpasanek 
zenie wołki z lassa. Grzebień* 
Święt. 657. Leci panek-podpasa- 
nek zynie kropalwy z łasa. Grze- 
bień* Zb. VL 10. » Gruby panek- 
podpasanek, nie zrachujes na nim 
ranek. Pniak* Zb. VII, 89. 

Pod pas a nieć: »Kusy panic, pod- 
pasaniec, goni kozy z łasa. Grze- 
bień* Zb. I, 130. ' 

Podpasek = > wieprz nieco pod- 
tuczony* Pr. fil. V, 839. 

Podpasicz = »chłopiec do po- 
mocy pasterzowi służący* Pr. fil. 
IV, 233. 

Podpaski: » Żelazne przedłużenie na- 
sad y koła, kołmirz: dwie obrączki 
(jedna tuż na nasadzie, druga da- 
lej) na kojmirzu, podpaski* Spr. 
IV, 333. 

Podpełnik p. Pod południk. 

Podpełny: » Pód pełny = około po- 
łudniowy* Ham. 143. 

Podpiąć: »P6dpjic = podpiąć* 
Ram. 144. II » Podpiąć halsztuk 
= podchmielić sobie do lego sto- 
pnia, że już język w pantoflach 
chodzi'* Hoczu. 199 p. w. Hal- 
sztuk. 

Podpiecek: » Pod nalepą i piecem 
jest równe z ziemią otwarte miej- 
sce zwane podpiecek, siedlisko 
drobiu, mianowicie kur z pisklę- 
tami* Krak. I. 153. »Podpiecek 
= miejsce pod kominem, zagro- 
dzone na kury* Dyg. > Chata li- 
tewska dawniejszego typu wyróż- 
niała się tem, że zamiast cegła- 



Podpieezek — Podpłomyk 



189 



nego pieca w izbie, miała bity 
z gliny, na drewnianej podwa- 
linie, z 'podpieczkienr« Wisła II, 
838. 

Podpieezek p. Podpiecek. 

P o d p i e n i e k p. P o d p i o ń k a. 

Podpieńka: »Dwa galimki pod- 
grzybków... Podpienki (podpinki)* 
Lud. I, 202. »Przy zbieranin pod- 
pieniekc ib. 204. > Podpienki... 
zamieniały się w laiary* ib. •Je- 
żeli zrodzą podpieiiki w wielkiej 
ilości, znaczy nawalną ziiiit^' L j. 
dużo śniefru* Zb. VL 18.'). »Gdy 
podpicniek niema, wogóle grzy- 
bów mało, ozimina ciiybnie, a je- 
żeli zrodzi\ obficie podpienki, bę- 
dzie nawalna zima* Zb. VI, 193. 
Por. Opieńka. 

Podpierać z: » Podpie»ac(z)e = 
podpórki: 'Chwaliłeś się, Maciuś, 
Ze ty mas pałace, A ty m;is cha- 
łupę. Same podpierace* Pr. fil. 
IV, 277. -Powiedziałeś Józiu ize 
mas pałace, oj da ty mas chałn- 
pinc same podpierace* Kieł. I, 78. 
Toż ib. 104. »Kwalnj[eś sie Jasiu 
ze ty miis pajace: a w Iwojem 
burdelu same podpirace* Zb. XIV, 
109. » Chwałą się bojrace, Ze mają 
mają pałace; A oni nio maji I na 
podpirace* Kud. 201. || •Przy- 
słowie złodziejskie: Dnitr, kij = 
powerek, zaja,c (rą<'zka) = >ko- 
werek, węgły = podpierace, okna 
=: wyciągace* Maz. W 2H7. || 
• Nawój (w slaciwach) kończy się 
zgrubieniem, zwanym łeb: w tym 
łbie jest 12 dziur: w jedn;} z nich, 
w miarę połrz«*l)y, w łyka się ko- 
łek, zwany: nalęjraczeu), podpie- 
raczem lub zalvkaczem< Wisła 
VII, 291. Jl .Dwa śtyclijicp. Dwa 
^ patrzńce. Stery podpinraco. .TiMlen 
sajdak. Krowa* Święt. (JóS. 

Podpierśnik = >lańcusz<'k, kióry 
się zakłada na dy<zoU llozpr. X, 
296. »Podpier>ink = naczolnik* 



Wrześ. 17. || » Podpierśnik, w war- 
sztacie płólno wyrobione nawija 
się na 1. zw. 'podpierśnik'* Spr. 
IV, 310. Toż ii). V, 395. 

Podpinka = sprzążka (?) : » Sio- 
dełko na nim ryzuwane, srebrną 
podpinką podpinane* Zb. IX 11. 
II .Podpinka = rzemień idący 
pod brzuchem w poprzek uprzęży* 
Spr. IV, 367. >()bie obladry łą- 
czy podpinka poprowadzona pod 
brzuchenj konia, by i pas dobrze 
na nim leżał i koń się nie słrza^słc 
Święt. 12. V Podpinka = rzemień 
u uzdy lub pa^a na koniu* Święt. 
710. »i*odpinka = rzemyk, >łu- 
żący do spinania Irędzli albo pasa 
przez konnejro* Pr. lii. V, 839. 
.Podpinka = rzemień od uprzęży, 
przecliodzącY pod szyją konia* 
list. z F^łockiejro. 

Podpisać: » I *odpisają = podpiszą* 
Kopern. 

Po d p i s o w a (• = . podpisywać* Kuj. 
II, 2«1. n^' 18. 

Podpity = podclimielony: .Stary 
leśnik buł podpity, boć ło leśnika 
to wszvscv oeslujo* Chełcłi. I, 
190. ' 

Pod pi wek =z »półpiwk(»* VVi4a MI, 
88. Toż i"sl. z i. ii wy. 

P o d p ł a I w i c e = > bel k i szczytowe 
pod płatwiaini, a takżr podpłat- 
wice wewnętrzne, lyle ich jest, 
ile przegród w bn(ivnku* Spr. V, 
395. 

po d p ła w a: .Cale puodplawe jecmie- 
niiiów^ Hozpr. YIIL 132. 

Pod płocie: >. Miej sec koło płotu 
nosi nazwę: p«jd pł«)cie< Maz. V, 
i 9. »Zołlc pro>e po podf)-lociu 
lala. Czi.łcnk.M Zb Vii. 14-3. 

Pod płomień p. Podf)łomyk. 

Podpfoniyk: > I pice podpłomyk, 
rodzaj spłaszczone^'') | 'lacka < \Vi^ła 
VII. 78. >Pod[)łomyk na Mazowszu 
Łoniźyńskini uzriaczał mały, płaski 
placek, posypany >nlą i cebulą. 



190 



Podpłotki — Podpuszczka 



robiony z ciasta chlebowego i wy- 
piekany na węglach przed wsa- 
dzeniem chleba do pieca. Nu Pod- 
lasiu Tykocińskirn podobny przy- 
smak zwano wychopień< Pr. fil. 
ly, 858. 'Jeżeli baba piekąca 
chleb, nie n piecze zarazem pod- 
płomyka, wtedy djabeł 'zruca' 
anioła; w przeciwnym razie anioł 
djabła. Podpłomykiem obdzielają 
się wszyscy obecni w danej chwili 
w izbie* Zb. XI, 28. »Podpomyk«: 
>Cy fjospodynie posyłają sobie 
podpomyki* Zb. XIII, 35. »Po- 
płomyk = podpłomyk* Pr. fil. V, 
844. »Piiópluómyk«: >Guospuo- 
dyni piekła... piiópluómyki* Rozpr. 
Vni, 164. »Po|)łonek = podpło- 
myk* Pr. fil. V, 844. .Popłonik 
= podpłomyk* Zb. VIII, 253. 
»Pof)łiinik = podpłomyk, cienki 
placek, pieczony na blasze lub 
kotlinie* Pr. fil.' IV, 235. »Pod- 
płornień = podpłomyk* Spr. IV, 
327. >Polłomieri zam. podpłomień, 
placek upieczony na poczekaniu, 
niejako na próbę, przed piecze- 
nienj chleba* Rozpr. X, 297. 

Podpłotki rodzaj grzybów : » Po 
babkjich z początkiem maja po- 
kazują się podpłolki a. podsadki« 
Lud. I, 197 (opis). 

Podpłynąć: » Zacem rodzinecka 
z podoła przygrzmila, już- ci Ha- 
nusieńka krewka podpłynęła* Rad. 
II, 58. 

P o d p n i a c z ę = » (w Iłży) garnek 
kwadratowy* O. »Podpniaczęła 
(kwadratowe garnki)* Rad. I, 73. 

Pod [)o 1 ałojść: > Pod polały zam. [)od- 
palaio^^ć, podpalały* O. 

P o d |) o 1 k a: 'Wło-^y nam tu strzygo 
abo na polkł' (podgolone), abo na 
podpolko fprzy.-^lrzyżone równo 
z dnlną (•/.♦.'.'^cią iiclia), albo tez 
na stadzinc f<lłiij,M(\ prawie zakry- 
wają.-c .szyj<'. Pr. fil. V, 889. 

Podpołnik p. Pod południk. 



Podpotudnik = >drngie śniada- 
nie* Pobł. 138. > Latem czasem 
i drugie śniadanie zjadają a zowie 
ono się podpołnik, i to zwykle 
placek upieczony na patelni albo 
w popiele* Nadm. 108. »P6dpeł- 
nik ^ drugie śniadanie* Ram. 
143. » Podpołnik = drogie śnia- 
danie* Pobł. 67. 

Podpołudzieii = »po wczesnym 
obiedzie, podwieczorek zaraz po 
południu* O. Por. Pod połu- 
dnik. 

Podpomyk p. Podpłomyk. 

P o d p ó ł ć w i e k p. P o d p u ć w i e k. 

Podpołnik p. Podpołudnik. 

Podpórka = » dniżek do podparcia 
kulasa u wozu* Święt. 710. 

Podprzypiecki: > Kury znajdują 
swe pomieszczenie w zimie w pod- 
przypieckach (t. j. kryjówkach zro- 
bionych w podmurowaniu komin- 
ka w izbie, a ciągnących się aż 
pod piec chlebowy* Święt. 41. 

Podprzysiąc = poprzysiąc: »Jak 
tę królównę do domu sprowadzili, 
tak kazali ij powiedzieć i pod- 
przysiądz, że to óni ją wybawili* 
Kuj. I, 114. »A już tobie pod- 
przysięgę, Że już ciebie bić nie 
będę. Żono kochana* Lip. 31. Toż 
Pozn. I, 220. » Pod [)rzy siądź sie, 
ze mu śmierć daruje-, tuo ci po- 
wiem* Zb. VII, 13. »A już tobie 
podf)rzy.sięgę, że już ciebie bić 
nie będę żono kochana* Pozn. IV, 
81. »Najaśnij'^zy królu, skradamy 
ci na twe uohrone ręce podprzy- 
siężone* Zb. XIV, 60. »To po- 
wiada mógłby to poprzysiądz, że 
to jest prawda* Nadm. 123. 

Podpućwiek: >A mam ci ja zu- 
l)anik z podpnćwiekiemi (z pod- 
szewką), buty dziechciem smaro- 
wano z podkówec-kicMui* Rad. II, 
31. 

Podpuszczka: » Podpuscka = żo- 
łądek cielęcia, które żyło tylko 



Podpiiszka — Podróżny 



191 



mlekiem* Pr. fii. FV, 833 p. w. 
Kreski. Toż Ust. z Litwy. » Pod- 
piiszka = pod|)iiszczka ścinająca 
mleko słodkie* Peir. 

Podpiiszka p. Podpuszczka. 

Podrabować = >pode[)tać, stra- 
tować* Święl. 710. »Nie jejdze 
mi nie jodź, mój Jasieńku tędy. 
Bo mi pod rabuj es w ogródecku 
grzędy < ib. 215. 

Po drabsku: »Slarszystarosla i star- 
szy drużba, przebrani po drabsku, 
a więc w jakie.ś łachmany... wy- 
stępują jako kupcy* Wisła VII, 
300 

P o d r a d : »Podrad, -u. Na Litwie błę- 
dnie tym wyrazLMn nazywają do- 
stawę, liwerunok, zobowiązanie się 
dostarczenia czegoś. Wzięło go 
z rosyjskiego. Mówią więc: 'Wziął 
[)odrad na drzewo', zamiast: pod- 
jął .się dostawy drzewa. Ztąd też 
źle nazywają dostawcę, liweranla 
— [)odradczykiem* Wal. 165. 

Podradczyk p. Pod rad. 

Podraga = >łołr. Zb. VIII, 253. 
»W uniesieniu wołają: 'Podrago, 
polłumku wiary chi-zościjańskicj 
etc* Ple.szfz. 105. 

P o d r a j> a ć : » Z yto my pozyni — 
i grorb [łodrapali , Prosimy cię, 
panio, zobv nam zagrali* Zb. III, 
18. 

Podraża: » Podraża = podkładka 
(od: wrazić)* Krak. IV, 317. || 
»Przy rączce lu radła) podrazy, 
tu jest: kliny podlykająco się pod 
drąg, do głębszego lub płytszego 
zapuszczania radJaka dłużące* Lub. 
I, 83. II »\\ środku kamienia 
(w żarnach) wystercza wrzeciono 
żelazno lub drewniane, przepro- 
wacizono przoz dno kłody od pod- 
razy poniżej niego umieszczonej* 
Swięt. 14-. » Podraża = narząd 
do podnoszenia kamienia u ża- 
ren* Swięt. TH). 

P o d r a z i ć rrz > piniłożyć < Krak. IV, 



326 p. w. Wrazić. »Óna jak miała 
dziecko i śległa, tak ji wzieni 
ciśH to dziecko do studnie, a pod- 
raziyh kota* Zb. V, 236. 

Podrą z ka = > żelazne kliniki, pod- 
bijane pod kamień młyński celem 
ustawienia go zupełnie poziomo* 
Spr. IV, 368. Por. Podraża. 

Podreptać: » Kogutku, kogutku, nie 
chodź po ttogródku, Podrepce.sz 
leliją, pannv cie zabiją* Zb. XV, 
172! 

Podgrubna= » sieć na przepiór- 
ki* Pr. fil. V. 839. 

Podrobię: » Obiad składa się z ka- 
szy jaglanej, kapusty, kapuśniaku 
z podrobieni jak: flaki, bebechy 
(jelita) z wołu, krowy lub świni* 
Maz. III, 156. »Drobka = pod- 
robierz z owcy albo z cielęcia, 
tj. wątróbka, serce, płuca i t. d.* 
Spr. V, 351 p. w. Drobka. •Pod- 
roby z nogi, głowa, wątroba i płuca 
zabitego zwierzęcia* Spr. V, 118. 
• Podroby = wnętrzności z pta- 
ków* Petr. » f*odróbco, ów Im. ^ 
wnętrzności z drobiu, jako to: 
płucka, wątroba, serce, skrzydła, 
nóżki itp.« Kolb. rękop. 

Podrobierz p. Podrobię. 

Podroby p. Podrobię. 

Podrostka: » Będąc jeszcze pod- 
rostka^, szło nas kilka w wielki 
czwartek do świętej Doroty kapli- 
ce* Zb. III, 39."^ 

Po dróbce: »P6 dróbce — po tro- 
sze, pomału* Cen. 70. » Podróbce 
= po trosze* Ram. ll-i. 

Podróbce p. P o d r «) b i e. 

Podrożeć = » podróżnik (roślina 
Leontodon)* O. Por. Podróż- 
nik. 

Podróżnik = » dzika cykurja, ro- 
snąca często przy drogach i ztąd 
tak zwana, a używana przez lud 
do lekarstw* Pr. łil. IV, 858. Por. 
Pod róż ee. 

Podróżny: » Podróżny = podróżny * 



192 



Podrucać — Pod ryzować 



Spr. IV, 380. »Mynarcyk so przy- 
bacnl, co nm p»)drozny gadaN 
Swicl. y45. > Podróżny = włó- 
czący si(» po drojrach« Pelr. » Po- 
dróżny = podróżny* Ram. 144. 

P o d r n (• a ć kojro a. na kogo = » rzu- 
cać na kogoś podejrzenie* Spr. V, 
396. Por. Por uek a. 

Pod rug = » komorne. Na podrugii 
i podrngiem siedzieć, mieszkać 
kumornem* Pobł. 67. »P6drug = 
komorne* liam. 144. 

Pod ru siniak = »lak nazywają 
Prusaki ironicznie mieszkańców 
okolicy Angnslowa* Osip. 

P o d r n ż n i c a = » kobieta mieszka- 
jąca komornem* Pobł. 67. »P6- 
driiżnica= komornica* I^am. 144. 

P o d r u ż n i c z y: » Pódriiżnicz^ = do- 
• tyczący pftdrńżnika, komornika* 
Hain. 144. 

Podrużnik = » mężczyzna mie- 
szkający komornem* Pobł. 67. 
> Podróżnik = komornik, człowiek 
mie>zkaj;icy n kogoś komornem* 
Kam. 11*4.' 

Podrnżny = »do podnigu nale- 
żący* Pobł. 67. łPócirriżny = 
komorny* Kam. 144. Por. Po- 
d r u g. 

Podrybek = »łosoś« Spr. V, 395. 
T(»ż Spr. IV, 3 1 0. »Podrybki ^male 
łososie)* Del. 66. > Podrybek a. 
pod rybka = mała, młoda rybka, 
mian. niewyrosły jeszcze łosoś* O. 

P o d r y b k a p. P o <1 r y b e k. 

P o d r y g a c z : » Podrygać = laska 
do podpierania się, kula* Swięt. 
7 1 0. »\Vejze sul»i<» podrygaca i weź 
sobie kija I * ib. (>6 1 . ' Zstjip z góry 
w s\voj(* dłiły. Weź podrygaca, bo 
poti smnkiem Drze kosmać cblebo- 
raca. ł.óżko, biit\. kij, las. wilk. 
woł* /b. VII, 139. t\)r. Pod ry- 
ga łek. 

P o d r y g a ć: * A jeŁromość kieby za- 
jąc, clM)d/j za nia podrygając* 
Kuj. II. 235. »Na wier>zyczku 



stoi zając, Nużkami se podryga- 
jąc* Zejsz. 59. »Priodrygać: leci 
zając, piiodrygajac* Rozpr. Vlir» 
160. 

Pod ry gałek: »Iibogi ja Jan, po- 
drygałek mam, Podrygałek — gdy- 
by wałek, przydałby się dja ku- 
charek , zawiertować krzjin (za- 
wiercić chrzan)* Pozn. H, 278. 
Por. Podrygacz 

t^odrygans = > tanecznik przodu- 
jący w lańcu w pierwszej parze, 
pi-zodownik* Pobł. 67. 

P o d r y g o w a ć = > podskakiwać « 
Święl. 710. 

Podrywać się = > zrywać się do 
lotu pod wpływem przestrachu, 
o ptakach* Pr.' lii. V, 839. . Pod- 
rywają się cyranki, gdy się orzeł 
wodny lub j^okół nad wodami 
zważy* Tyg. ii. 1, XIV, 40. 

P o d r y w e k p. Po d r y w k a. 

Pod r y w k a = »sak do łapania ryb* 
Zb.' II, 251. .podrywka' = 
sieć na ryby na żerdce* IJdz. 
»Podrywka = prosla sialka wklę- 
sła, na kiju osadzona* Prac. »Ptid- 
rywek jest to kwadratowa siatka, 
gęsta pośrodku, rzadsza u brze- 
gów, rozpięła na dwóch giętkiih, 
na krzyż zwiazfinych łękach przy- 
twierdzonych do długiego drąga* 
Wisła IX,' 96. . Podrywka ='sia- 
tka rybacka kwadratowa, zawie- 
szona u dwu krzyżujących się 
kabłęków* Pr. fil. IV, 859. .Mała 
podrywka na kiełbie zowie się 
trzcieńcem* Wi<ła Vr, 507. || 
» Podrywka = podejście, podstęp, 
o-^zukaństwo, zdrada* Swięt. 710. 
»Może to być pourywka dla za- 
prowadzenia pańszczyzny, a przy- 
najnmiej zmu>zcnia chłupów do 
wykonywania pewnych pańskich 
robót* Swięt. til. .Podrywki ^ 
czyn podstępny* Rozpr. XX, 432. 

P o d r y z o w a ć = > zboże na gromadę 
obrzucić* O. 



Podrzeczka — Podsiew 



193 



Podrzeczka p. Porzeczka. 

Podrzeć: »Ja tę kartę tu na mnie- 
scu podrze na kawałcie* Derd. 
24. » Ledwie sę carnęla o drzón 
a snknię podzarła< PoM. 8 p. w. 
Ciirnąc sę. || » Podrzeć =pobiedz 
f»rędko« Święt. 710. »A te Niemcy 
za górami jedli sukę z pazurami. 
Jeszcze jedny nie pożerli już ci 
po drugą podcrii (pobiegli)* Zb. 
VI, 149. II » Podrzeć się* = za- 
drzeć z kim, pokłócić się: » Za- 
mek był zaklęty za to, zem sie 
z jednym carnoksięźnikiem podar< 
Święt.' 377. 

Podrzenie p. Drżenie. 

Podrzeźniać = > przedrzeźniać, 
parodjować kogoś* Pr. fil. IV, 859. 
» Czego się podrzvźniasz, łajdaku?* 
Krak. IV, 192. ' 

Podrzucek =» podrzutek, dziecko 
podrzucone, znalezione. Tak naj- 
częściej nazywają dzieci ułomne, 
według ich mniemania, odmienione 
i podrzucone przez mamuny* Spr. 
IV, 327. 

Podrzutka = » pierwsza orka, zwy- 
kle dość płytka, inaczej zwana 
podorywką* Pr. fil. IV, 859. .Ce- 
lina = oranie ugoru odrazu w za- 
gon, bez podrzutki i redlenia* 
Pr. fil. IV, 804 p. w. Celina. 

Podrzynać się = » wyjaśniać się 
np. podrzyna się świat na pogo- 
dę* Fed. II, 405. 

Podrzytnica: »PodrzJtnica (pod- 
rzutnica lub podrzytnica) = pie- 
rzyna spodnia* Pobł. 67. •Pod- 
rzytnica = piernat, materac z pie- 
rza (żarlobl.)* Ram. 144. Por. 
Przyrzytnica. 

Podrzyźniać się p. Podrze- 
źniać. 

Podsaczek = »sieć podrywka* 
Pr. fil. V, 839. 

Podsad = > włos zwierząt drapie- 
żnych, niższy, cieńszy: miększy 
niż oś* Pr. fil. V, 839. 

słownik T. IV. 



Podsada = >żyto późniejsze, wy- 
rastające z pod wyższego, na tem 
samem polu, zwykle pół ziarna 
i pół kłosa tylko mające skutkiem 
przymarznięcia lub przemoknięcia 
ziarn* Ust. z Lidy. 

Podsadki = gatunek grzybów: 
>Z początkiem maja pokazują się 
podpłotki a. podsadki* Lud. 1, 197 
(opis). 

Podsadzić się: >Ale jak sie pod- 
sadziuł do tych drwi, wywaluł je* 
Chełch. II, 17. >Ukręciuł taki dłu- 
galki pas i okręciuł tem pasem 
ten spichrz dokoła. Późni jak sie 
podsadziuł, to tyło kamnienie zo- 
stały, a wszystko posło* ib. 117. 

Podsędek = »nizki a otyły czło- 
wiek* O. »Pan podsędyk nie sły- 
sząc tej mowy, chodził tylko, my- 
ślał i mruczył* Bar. 64. 

Podsiadywać: >Podsiaduje go, 
zęby nie jechał = czyni mu prze- 
szkodę* Mst. 

Podsibitka p. Podsiebitka. 

Podsiebitka = * pokład z desek 
przybitych pod stragarzem* Krak. 
IV, 317. >Podsiebitka = sufit* 
Udz. » Pomiędzy zrębem a płatwią 
zewnętrzną powstaje ztąd próżne 
miejsce, które się zakłada dokoła 
budynku opłokami , okrajkami, 
czyli podsiebitka (t. j. pod siebie 
bitą), boby inaczej zawiewało po- 
między płatwiami pod dach « Krak. 
I, 151. »Podsibitka= strop* Pr. 
fil. V, 839. 

Podsiebny: » Polski j)odsiebny mły- 
nek, zupełnie taki jak ten, w któ- 
rym tu w Suchej kości tłuką* 
Wisła VIII, 641. 

Podsienie p. Podcienie. 

Podsień p. Podcienie. 

Podsiew: »Po zbiorach zasiewają 
dla bydła tak zwany podsiew, 
składający się z grochu, jęczmie- 
nia i tatarki lub owsa z koni- 
czem* Zb. XIII, 153. 

13 



194 



Podsiębierny — Podstarosta 



Podsiębierny: »Koła wodne by- 
wają podsiębierne lub nadsiębier- 
ne (ober-schliichlig, unter-schlS- 
chtig) t. j. na które woda z góry 
inb z do^u spadać Krak. I, 143. 
• Podsiębierne i nadsiębierne koła 
11 młyna* Krak. IV, 317 p. w. 
Podsiebitka. 

Podsitek = > rzadkie silo« Petr. 

P o d s i I k o w y = » przesiany przez 
rzadkie sito* Petr. || »Podsilkowy 
chleb = chleb z mąki razowej 
podsianej czyli przoz sito przeto- 
conej* Pr. fiL IV, 859. Toż Kłosy 
VIL 211 (ze Żmudzi). 

Podskacić: » Pódskacic = [)odło- 
żyć ognia* Ram. 144'. 

Podskakowad: >P6dskak6wac = 
podskakiwać* Ram. 144. 

Podskale: > Całe puodskale zasiadły 
wrony* Rozpr. VIII, 122. 

Podskoczyć: » Wej, bracie, tyś 
podskocnł, to i ja podskocuł* 
Chełch. I 83. 

Podskrobek = »1, ostatnia buł- 
czyna chleba z dzieży 2, ostatnie 
dziecię u starych rodziców* Ust. 
z Lidy. Por. Poskrobek. 

Podskubanica= >dziewka w kró- 
tkich spódnicach* Udz. 

Podsłanie »liści()we w lesie* Tvg. 
ii. 1, XIV, 52 (W. Pol). 

PodsłucliY = > rodzaj polowania 
(łow.)* Prz. ludu VI, 1 10. II •Pod- 
słuchy robić* = podsłuchiwać: 
>Przfszed on (żandar) tam do 
Kanlrzjnji, bf^ robie podsłuch}^, 
Czf sę kęn}^ nie zanosy na jacie 
rozruch^* Derd. 27. 

Podsłyszeć: » Ta panna rozumiała, 
że jakiś deszp^rak musiał pod- 
słyszeć ifh mówić i sprzeciwia ji 
sie* l\)zn. VI, 312. 

Pod sobek p. Podsobny, Na 
pod>obk u. 

Pod.^obni p. Podsobny. 

P o d s o b n y : » Podsobny, [)odsobni 
koń w zaprzęgu ([)arą kuńmi) z le- 



wej idący strony (k-sobie). Jeżeli 
zaprząg jest we czwórkę, to z le- 
wej strony dwa konie zowią się: 
podsobny i licowy, a z prawej:, 
naręczny i swaszlowy. Bliższe dwa 
konie zowia się także: dyszlowe, 
a podsobny siodłowym (że siada 
na nim woźnica). Np. źle konie 
idą; spróbujmy dać siodłowega 
pod rękę, a naręcznego na pod- 
sobek, to może lepiej pójdą* 
Krak. IV, 317. > Podsobny koń 
ztąd tak nazwany, że ma go pod 
sobą jeździec, z lewej strony na 
koń siąść zmuszony* Chełm. 1, 
96. Por. Na podsobku. 

Pod sokoli »pies« = zdatny da 
polowania z sokołem Prz. ludu 
VI, 110. 

Pod sołtys: »Nu to zawołaj sołtysa^ 
podsołtysa i jennv(*h ludzi* Chełch. 
II, 123. 

Podspodni szew: > Szyć pod- 
spodnim szwem, podszewkować* 
Chełm. I, 53. 

Pod stać się: »Podslać .sie (o mle- 
ku), piiótstany* Rozpr. IX, 179. 
>Pu6stany = podstały np. mle- 
ko* ib. 212. »Podstać, podstany* 
Rozpr. VIII, 209. »Podstany = 
podstały* Rozpr. VIII, 231. »Do 
podstawania się mleka, dla wy- 
dobycia więcej śmietany, używają 
w niektórych okolicach naczyń 
zupełnie płaskich* Pozn. II, 177. 
>Pódslajac sa = podstawać się* 
Ram. 145. »Pódstojec sś! = pod- 
stać się* ib. 

Podstajać się p. Podstać się. 

Podstal: »Podslal = Lunaria redi- 
viva* Spr. IV, 310. >Podstdl = 
roślina (Lunaria rediviva) ib. V^ 
395. Por. Po c tal. 

P o d s t a I i ć : » Kazałek se kowdlowi 
siekierkę podslólić. Bo mie Zako- 
pianie obiecali zabić* Rozpr. X^ 
264. 

Podstarosta p. Podstarości. 



Podstarości — Podswywodzie 



195 



Podstarości: »Na Pińszczyźnie 
bywa i podstarości (sc. weselny)* 
Zb. I, 92 p. w. Starosta. •Dzie- 
wiąty był pod-starostą^ także nie 
zyją« Krak. II. 188. 

Podstarościanka= >urząd w ob- 
rzędzie weselnym* Pr. fil. IV, 233. 
>Pan młody stara się o swata, 
starostę, starościnę i starościankę 
czyli podstarościankę* Chełm. I, 
243. 

Podstarszy =: » pomocnik star- 
szego w cechu* Pr. fil. V, 974. 

Pod sta ta: »W tę to tu placu cem- 
rowana studnia. Stoi tan dziewe- 
czka barzo up}akana, Czyli uod 
parady, czyli od podstaty, Czyli 
ku nie chodzi mjodzieniec boga- 
ty* Alen. 1877, II, 633. (Por. 
ustęp dalszy: »Na tym to tu placu 
studnia cem rowami Stoji tam dzie- 
wucha bardzo upjtakana, Czyli uod 
parady, czyli uod tęsknoty, Że 
sie jej napiera pachojtek bogaty* 
ib. 634). 

Podstawka = » nasad w płu- 
gu* Pr. fil. IV, 233. II •Pod- 
stawka = książka trzymana na 
plecacłi kolegi, siedzącego w ławce 
poprzedniej, aby zamiast z pa- 
mięci z książki lekcje wydawad: 
odpowiadać z podstawki* Pr. fil. 
IV, 839. 

Podstapić = » narażać np. życie* 
Hoff 41. 

Podstąpienic: » Garnek stawia się 
na brzuchu (jako bańka) od po- 
derwania, kolek i podstąpienia 
macicy* Ploszcz. 115. Por. Pod- 
stapić. 

Podstęp: »P6dsljlp = podstęp* 
Ram. 145. 

Pod stodole: > Miejsce pod stodołą 
nosi nazwę podslodoie* Maz. V, 
49. 

Podstojeć się p. Pod stać się. 

Podstolina = » fnlro na nogi 
w formie worka* Ust. z Litwy. 



Podstrawać: » Podstrawac (pod- 
strawać) = podburzać* Pobł. 67. 
>P6dstrawjac = podburzać, pod- 
judzać* Ram. 145. 

Podstrawiać p. Podstrawać. 

Podstrudna p. Pod s trud no. 

Podstrudno »a. Postrudno, Po- 
strudnieniem = z trudno- 
ścią* Zb. I, 22. "Kupuje się ten 
'kamyszek na oberwanie' w ha- 
ptece, ale skuteczniejszym on jest, 
gdy go się znajdzie na polu, choć 
to jest postrudno (trudno)* Pozn. 
VII, 159. »Podstrudna*: >Pocó- 
żeś mnie, matusieńku, za mąż wy- 
dała, kiedy ja się w gospodar- 
stwie nie rozpoznała; w gospodar- 
stwie trzeba robić i pod-strudna 
ładnie chodzić, matulu moja* Pozn. 
I, 220. Por. Fodtrndna, Po- 
trudno. 

Podstrzałowy p. Postrzałowy. 

Podstrzemienny »pies* Prz. ludu 
VI, 110. 

Podstrzesze: » Do pokrycia wzdłuż 
i wszerz całego domu od spodu 
podstrzesza jak również narożni- 
ków służą jeże tj. snopki słomy 
etc* Święt. 35. Por. Popod- 
strzesze. 

Podstrzeszny: » Zapuszczają do 
oka miód od pszczół ziemnych 
lub podslrzesznych « Święt. 617. 

P o d s u ć = podsypać: » LiptowiAnie 
podsuli mu grohu pod nogi, a ón 
lecidt tęgo i przewertnon sie na 
tym grohu* Zb. XV, 5. 

P o d s u t y : » Kwas kaszą jaglaną pod- 
suty*'Mdt. W. 10. 

Podsuwka= > kuban , łapówka* 
Ust. z Litwy. 

Podswania = » podswalka (urząd 
weselny)* Orzeszkowa, Bene Nati 
164. Por. Swunia. 

Podswywodzie: * Niescęśli we pod- 
swywodzie, puscaj piórko po tej 
wodzie; jeśli-ć [liórko pójdzie do 

13* 



196 



Podsypany — Podścienie 



dna, toś dziewcyno wianka godna < 
Maz. II, 50. 

Podsypany » wiatrem = porywczy, 
rozstrojony* Swięt. 710. 

Podsypka: » Panowie wych ylają na 
podsypkę miarkę gdańskiej wódki < 
Del. 77. 

Podsypny = > dobry plon dający 
(o zbożu)* Cer. 

Podsypywad: >Pyrki dobrze się 
rodzą i więcej podsypują, jeżeli 
im się obrywają kwicie zaraz przy 
rozpękaniu< Pozn. I, 103. 

Podsyta = » napój z wody i miodu 
(używany zamiast makowego mle- 
ka)* Ust. z Litwy. 

Pod szerść » strzelać = strzelać 
do odyńca wtedy, gdy już strzelca 
mija, gdyż inaczej kula lub pie- 
niek może się ześliznąć po szerści, 
zwJaszcza, że odyniec ma boki 
natarte żywicą drzew leśnych, 
o które się trze* Pr. fil. V, 839. 

Podszewka = »podtoga< Pr. fil. 
V, 839. 

Podszewkować = »szyć pod- 
spodnim szwem* Chełm. I, 53. 

Podszopie: » Chałupa, stodoła, chle- 
wy i pod:fzopic stanowią prawie 
jedną całość* Rad. I, 65. 

Podszukiwać »(na Szląsku) = 
śledztwo odbywać, robić bada- 
nie* O. 

Podszurk = >szaruźnia do usta- 
wienia wozów, pługów i t. p., by 
nie marniały na deszczu* Pobł. 
68. » Podszurk = podstrzosze; 
dach wysunięty z przodu domu 
i tworzący rodzaj ganku; szopa 
na wozy i inno narzędzia gospo- 
darskie* Kam. 145. 

Podszybie: » Oderwane kawały gal- 
njanu odwozi śleper na 'podszy- 
bie* t. j. dno szybu* Zb. X, 210. 

Podszycie: » Fods(z)ycie = 1 , część 
obuwiii, okrywająca slopę: dać 
nowe podszyci*' — dorobić do stji- 
rych cholew nowe stopy 2, nie 



ma go za Boże podsycie = ma 
go za nic, lekceważy go< Pr. fil. 

V, 839. II » Podsycie = poszycie 
dachu, poddasze* Pr. fil. IV, 234. 

Podszyć: »Onse dobrze podszył 
boty (= dużo zyskał)* Cinc. 29. 

Podszyją: » Tańcowałbym, złe buty 
mam, u podszyji wstążki ni mani< 
Łęcz. 192. »Starsa druzka mar- 
sśłkowi przypina wstege do pod- 
syi* Wisła 'lX, 239. 

Podszyty: » Knieja podszyta == 
krzewina zarosła* Prz. ludu VI, 
110. 

Podściał »Podmieć = podściół- 
ka* Petr. » Podściał = ściółka, 
ściel* Pr. fil. IV, 234. » Podściał 
a. podściełka == ściółka pod do- 
bytek* Pr. fil. IV. 859. Por. Pod- 
ściół, Podściółka. 

Podścianie: » Tańca się nie boją, 
pieniędzy nie mają, stoją po pod- 
ścianiu, druchnv obmawiają* Krak. 
II, 498. 

Podścielić: »Achton, ach ton, pod- 
ścielona płachtą, a jak stanąć, \o 
pod nogami: dyg, dyg. Lód* Zb. 

VI, 7. >Bez (roślinę) podście- 
lają chorej nierogaciźnie* ib. 290. 
»Pod bydło się słomy z pod umar- 
łego nie podściela, bo to bydłu 
szkodzi* Pozn. II, 77. » Umarłego 
układają w trumnie, podścieliwszy 
mu pod głowę trzaski, odpadłe 
przy heblowaniu trumny* Swięt. 
132. »P6dscolIc = podścielać* 
Ram. 144. 

Podściełisko: » Moje podścielisko 
— pod wodą mulisko* Kolb. 200. 

Podściełka p. Podściał. 

Podścienie: » I J Mazura w piecu 
dziura, na poćścieniu drzwicki* 
Kici. II, 177. » Obejście bezpo- 
średnio koło domu zwie się pod- 
chyzem lub podścieniem* Święl. 
35. »Awo mam w d.... na pod- 
ścieniu! (^Odpowiedź na uporczywe 
wyi»ytywanie się, gdzie jaką rzecz 



Podściół — Podtenczas 



197 



schowano lub zapodziano, z do- 
datkiem: go, ją, cie; także lekce- 
ważące lub obelżywe wyrażanie 
się o kimś« Święt. 670 || »Pod- 
ścienie = najdalsze miejsce we 
wnętrzu pieca i w ogólności ka- 
żdej zamkniętej przestrzeni* ib. 
710. Por. Podchyz, Podcie- 
n i e. 

Podściół »a. Podściółka = 
ściel, ściółka; słoma na podściół, 
na podściółkę, torf na podściół< 
Pr. fil. V, 839. Por. Pod ściął, 
Podściółka. 

Podściółka >a. Ściółka = sło- 
ma podesłana pod bydło w obo- 
rze* Zb. I, 22. > Podściółka = 
słoma, słana pod bydło i konie « 
Spr. V, 118. Por. Podściał, 
P o d ś c i ó ł. 

Podściwy p. Poczciwy. 

Podślubid: » Ona Bogu wszechmo- 
guncemu swoje paniejslwo pod- 
ślubija, a s tego inszogo męża 
pojąć nie chce« Aten. 1877, II, 
639. >Ślicna pani trzy wiunecki 
wiła, które podślubiła* Wisła VII, 
278. 

Podśmerować se = > podpić so- 
bie. Pr. fil. V, 839. 

Podśmietanie = » subslancyja tłu- 
sta, która si(j» znajduje między 
mlekiem i śmietaną. Petr. >Pod- 
śmiotanie = mleko kwaśne* Ust. 
z Galicyi. 

Podśniadanek: »Podśniaddnek = 
drugie śniadanie* Pr. fil. V, 839. 
>W czasio długich, letnich dni, 
przy robocie, jedzą: 'podśniadanek 
i podwieczorek', składający się 
z chleba, masła, sera, często tylko 
z samego chleba* Was. 43. >W zi- 
mie jadają w domu podśniadek 
o wschodzie słońca: chleb z ma- 
słem lub serom i piją wódkę* 
Rad. I, 61. 

Podśniadek p. Podśniad anek. 

Po d ś w i a d c z a ć : » Podświadcać i ze- 



świódcać = 1, pochlebiać, a stąd 
2, dawać do jedzenia coś lepsze- 
go, aniżeli innym* Rozpr. XXVI, 
389. »W drugij chałupie zaraz 
tam była dziwka duża, co Ićj 
dziewcynce zacęna podświarcać 
(świadczyć, pochlebiać), dawała ij 
wstązecki, paciorki, tablicki do 
paciorków (medaliki)* Krak. IV, 
161. 

Podświarczać p. Podświad- 
czać. 

Podświecać = > basować, pochle- 
biać w widokach korzyści* Kolb. 
rękop. 

Podświnak, Podświnek p. Pod- 
świniak. 

Podświniak = »wieprzak dora- 
stający, duży* Osip. Formy: > Pod- 
świnak* w Święcianach, > Pod- 
świnek* w Lidzie, » f^odświniuk * 
w Grodzieiiskiem K. 

Podświniuk p. Podświniak. 

Podświtywać: »Gdy w czasie de- 
szczu ukaże się skrawek jaśniej- 
szego nieba np. w Modlnicy od 
strony południowej, wtedy mówią 
że: podśwituje od Krakowa; gdy 
z przeciwnej, północnej strony, to: 
podśwituje od Ojcowa* Krak. IV, 
319 p. w. Prześwitować. » Gdzie 
podświtywa, tam ptasck śpiwd* 
Kozł. 58. 

Podtatusiały = » podstarzały* 
Ust. z Warszawy. 

Podtatusieć = > podstarzeć się « 
Ust. z Warszawy. 

Podtenczas: * Młodzianie wynoszą 
stoły zbyteczne, a dziewczęta za- 
miatają i wodą zakrapiają podło- 
gę. Podtenczas drużba z dwoma 
młodzianami i kapelą jedzą swój 
objad w kuchni* Pozn. 1, 216. 
» Gospodynie biorą młodą- panie 
i wyprowadzają ją niespodziewa- 
nie do komory, a tam zdjąwszy 
jej wianek rozmarynowy i war- 
kocz, kładą na głowę czapkę zło- 



198 



Podloczka — Podafahr 



ci?Ła i tak oczepin joą wprowadzają 
do izby '{fdzie podtenczas pano- 
wała ci^za*. wśnxi śpiewa* Pozil 
L 249. 

Podloczka ::= »cz^5<f dolna per- 
kalikowej ko-zuii żeńskiej, zro- 
biona z grube?' j domowego i>łó- 
tna* Tygf ii. I, 227, str. 43. 

Pod to ki = »drą^ widłowato roz- 
dwojony, osadzony w osi tylnej, 
łączący zadnią cz«^ść wuzu z prze- 
dnią* Hficzn. 22Ó. 

P o d I r II d n a: » W jrospodarslwie trze- 
ba robić i p<id trudna biało cho- 
dzić, niatuchno rnoja* Pozn. II. 
2f)2. Por. Podslrudno. 

P o d t r z e p a ć : » Powadzili się o coś 
raz poiak i niemiec. od j^łownych 
huków, przyszło aż do puków. 
Gdy sobie trociiię podlrzepali, wy- 
trwać twardych od polaka tyktów 
nie nioj??|c nieniił*c. zeniknał z pla- 
cu* Har. IBi. || tHarsZcz robią 
w ten spo-ób. że jrotują w garnku 
serwatkę, póki nie 'zav\rze\ po- 
łom odlewają trochę do mniej- 
szego garnka, 'podtrzepują' mąką, 
wlewają do całego waru, mieszają 
warzęr-ha i 'baś(;* gotowy* Z Ii-;tu 
K. Matyasi. 

Pod trzód k a = »[)omo(!nik paste- 
rza* Pr. fil. IV. 2U. 

Pod tup lany = 1, strudzony cho- 
. dzeniem 2, podtatusiały* Tst. 
z Litwy. 

P o d t y k a ć = * podsuwać coś ko- 
mu* Mil. »To (krowina) zmizero- 
wało ciężką zimą, kiedy nie było 
łomu co podłykat'-* ('podkuwać do 
jedzenia) Kam. 1 13. 

Pod I vk i cl z= > spódnica* Pr. fil. 
iv' 234. 

Poducha :— »zgr. od poduszka* 
Pr. fil. V, 8iO > Poducha = zgr. 
od poilii^zka: ziaha jak [>oducha* 
Spr. V, 141. >()j i dyna moja 
dyna, dał mi Tan |{óg, dał mi 
syna, Mam p«)duchy dlań ze bzdu- 



chv i ani jednej pieluchy* Łęcz. 

Sie. 

Poduchna »a. Duchna, Du- 
ch en ka: 1. wielka poduszka 2, 
czapka dia aniarł\'eh 3. nierelrix« 
(nie podano zkąd wzięle Ł.). Por. 
Duchenka. 

Poducho w ać: > Poduhować = po- 
wiewać* Rozpr. X. 296. Wrześ. 
17. »Poduchuje wiater, wialer po- 
łedniowy, wyduchaj mi wietrze 
moje myśli z L'łowy* Spr. V, 352 
p. w. Duć. 

Podufałość: » Ponoś ten dziad miał 
ogromną podufałość do kościoła 
i do wszy.Mkich OjCów duchownych 
z tamtego klasztoru, więc mu się 
dobrze dziać musiało* Beld. 47. 

Podufały= >a. Zaufały = po- 
ufały* Mil. »Podufały fi wszystkie 
pochodne) = poufały* Czark. || 
>Podufały w >obie = zaufany* 
Pr. fil. V, 840. >Podufały= pe- 
wny siebie* Czark. »Podufały = 
zuchwały* Go-zczyń.ski. Tatry i33. 
>Podufćiły = honorowy, dumny* 
Wrześ. 17. »Podufiły = dumny, 
zarozumiały* Sj)r. V, 348. »Po- 
dufały a. durny = hardy, dumny; 
kóń choć jak podufały, to je pi- 
kny; ba, ełcka ptidufałcgo nie nid 
widzem, bo je głupi* Spr. V, 396. 
» Podufały = zuchwały* Fed. II, 
405. »Był król Winieleus; ten był 
taki pełnomocny, taki podufały, 
taki pyszały, ze ino ón jeden 
i Pan Róg na świecie* Krak. IV, 
102. II » Podufały = otyły, gru- 
by. np. kloc« Ploszcz. 40. » Po- 
dufały = usadzisty, krępy* Kuj. 
II, 275. Toż Sand! 264. '»Podu- 
fały = dobrej łu^zy, tęgi* T.st. 
z Grójeckiego. > Podufały a. poufa- 
ły = dobrej tuszy, otyły np. ku- 
charz podufały (brzuchaty)* Krak. 
IV, 317. »Podufały a. odufały = 
silnie zbudowany człowiek otyły* 
Święt. 710. > Podufały = tłuściu- 



Podująd się — Podwał 



199 



«hny« Pr. fil. IV, 234. »A nasz 
wtódarz pod ufały spad z warszty 
(warstwy), polłuk gały (oczy)* 
-Łęcz. 38. »Z lamtyj slrony Wisły 
panny się kapały; Na olszowym 
krzacku chusty powisały; Przys^t 
Jaśko podnfały, Rusuł krzackiem, 
poźlatały* Zb.YIIF, 288. || .Ko- 
bieta podafała = poważna, cię- 
żarna* Krak. IV, 317. »A wypij- 
cie do mule, inu tylko rzi^dnie 
(sporo), b«) ja pod ufała (poważna, 
ciężarna), rozejdzie się po mnie* 
Krak. II, 483. 

Podujać się = » podjąć się cze- 
go* Krak. IV, 317. 

Podalić » trochę, a. jaki.ś czas da- 
lid = popalić, fjokurzyć tytoniu* 
Ist. z Warszawy (gwara złodziej- 
ska). 

Podumać: » I przywędrowali przed 
ton carny Dunaj. Oj I u se, Ka- 
siuniu, tu sobie podumaj* Wisła 
IV, 399. 

Podupaść = z i pewne stracić wia- 
nek K. >Jnż róża opadła, jiiżeści 
pobladła, byłaś panną, grzecna 
Kasiu, teraz podupadła* Kuj. II, 
38. >JużPm teriiz podupadła Woj- 
tysiu — Dawnoś ty już laka była, 
adyć nic- oś nie mówiła Marysiu* 
Kuj. II, :^8. » Dworacy jechali, ca- 
pecka im spadla, powiedz mi 
dziewcyno, z kimoś podupadła?* 
Maz. IIL 25Ó. 

Pod u s t y >a. niech waczy = o char- 
cie, który, goniąc za zającem py- 
skiem go tylko trąca, a złapać go 
nie może* Pr. (ii. V, 840. 

P o d u s z c z y II a : » Poduscyna = po- 
duszka (zwykle w pogardliwem 
znaczeniu i « Spr. IV, 327. 

P o d u s z e c z k a : » Przyjdzie ku wie- 
czoru. Westchnę l^mu Bogu, We- 
zmę podłużeczkę. Pójdę spać do 
brogu* Kog. 226, n**j55, zwr. 6. 
II » Między innem i tańcami prym 
trayma 'poduszeczka', którą na- 



stępnym sposobem tańcują* Jac. 
197 (opis). Por. Poduszkowy 
taniec. 
Poduszka = » leżąca poziomo część 
nasadu w wozie* Pr. fil. V, 840. 
»Poduski: drewniane osie w miej- 
scu nasady koła obite są żelazem, 
t. zw. poduskami* Spr. V, 396. 

• Buksę, okucie osi z drzewa, zob. 
poduski, pieski* (w \ razów tych 
niema) Rozpr. X, 272. 

Poduszkowy taniec: »W obrzę- 
dach weselnych pieśni chmielowe 
przy oczepinach albo po oczepi- 
nach, wedle zwy<z.nju śpiewają 
zawsze. Mieszczanie i szlachta za- 
grodowa przejęła je od ludu i przy- 
swoiła sobie z Ul różnicą, że pie- 
śni te nazywają tańcem poduszko- 
wym* Wójc. II. 2; 8. > Poduszko- 
wy (taniec) czyli chmielowy, tań- 
czony przez we-elników po ocze- 
pinach przy śpiewie chmielą, gdy 
państwo njłodzi mają iść do po- 
duszki* Zb. I, 89. 

Podużać = 1, praomagać kogo 
w boju, zwłaszcza ręcznym, w bo- 
rykaniu się, lub w każdym innym 
razie, gdzie siła cielesna sianowi 
2, wyzdrowieć, powstać z choro- 
by* Roczn. 225. 

Podużo p. Dużo. 

Podwalina: » Ściana obsypana z do- 
łu ziemią nazywa się f)odwalina« 
J. Łoś. >Cała chałupa w^spiera się 
na j)odwalinie w czworokąt z gru- 
bych bali na 12 cali a na 10 sze- 
n)kich ułożonej* Maz. III, 41. 
> Fundament chałupy czyli pod- 
waliny stanowią cziery kłody, zwa- 
ne przyciesiami* Wi.sła VI, 426. 

• Podwalina = najniższa płaza 
w ścianie chaty* Spr. V, 396. 

P o d w a 1 n i c a = * belka w wiatra- 
ku, na której leżv i obraca się 
kark wału* Spr. V, 110. 

P o d w a ł: > Chłopi zakopują kości ze 
zdechłych swych owiec pod pod- 



200 



Podwałczenie — Podwieczór 



wały w owczarniach swych sąsia- 
dów, którym powodzenia lego go- 
spodarstwa zazdroszczą « Glnz. 551 
(zapewne 'pod fundamenta' K.). || 
» Podwal = piwnica, sklep, lochc 
Ust. z Litwy. 

Podwałczenie p. Podwałczyć. 

Podwałczyć: > Podwałczenie, a w u- 
stach tutejszego ludu *podwałce- 
nie' (słowo podwdłcyć) albo 'ga- 
danie na podwałke' jest to wła- 
ściwość gwarowa, polegająca na 
teni, że językowo podniebienną 
spółgłoskę ł wymawiają jak kró- 
tkie wargowe u (ii). Naprzykład: 
gilowa (głowa), miiody (młody), 
kiiadzie (kładzie) i t. d.« Wisła 
II, 168. » Kiedym się naprzykład 
pytał w Przybysławicach (minodz- 
kich): Czy tu u was pod wałczą? 
Odpowiedział mi zapytany: 'E, nie, 
z takich to sie wszyscy śmieją: 
o, na podwałke podwijas, ni mas 
to języka? — A, kiej, peda, ni 
moge..>« Wisła II, 172. Por. Wa- 
łować, Wałkować, Wałko- 
nić, Wałkoń, Małocha. 

Podwałka = » zeszycie brzegów 
płótna bez obrąbka; szew* Wrześ. 
17. » Podwałka, zesyć płótno na 
podwałke, tj. zeszyć dwa kawały 
płótna podwójnie, raz pojedynczo, 
a drugi raz, podwinąwszy obydwa 
kraje zeszyte, pr/eszyć po raz 
drugi* Si)r. IV, 896. > Podwałka 
= szew: 1 , zeszycie dwóch krajów 
płótna bez obrąbka tak, iż się 
nici snują 2, robić co na pod- 
wałke, rzucać na kupę* Hozpr. 
X, 296. » Podwałka— ? (kawałek 
ziemi nietknięty przy oraniu Lin- 
de). *Wszyćk() mi się wszyćko na 
podwałke orze** Kozpr. III, 374. 
• Wsylko mi sie wsyłko na pod- 
wałke orz(M Zl). X\i 123. Zejsz. 
59. II » Podwałka* p. Podwał- 
c z y (•. 

P o d w a ż y ć s i ę : » Podsva°zą sie (po- 



ważę się)* Opol. 7. Toż ib. 22. 
>A óna kiwś rankom, ale nie 
mówi, bo jesce te ca^y nie wysły, 
dopóki sie na to nie podwózyła 
(odważyła) WYcićrpieć* Cisz. I, 
129. 

Podwiązarek p. Podwyzark. 

Podwiązek p. Podwiązka. 

Podwiązka: > Gdzie ja jadę, to ja 
jadę, mój konik kląska (tupie), 
lepsza u mnie i w respekcie w bu- 
tach podwiązka* Lub. 1, 255. 
• Podwianzek* =-- podwiązka Rozpr. 
XII, 46.' 

Podwiczka: >Swachny przypinają 
młodzianom po dwie wstążki (t. j. 
czerwoną i żółią lub niebieską) 
zwane podwiczki do boku pra- 
wego u dołu przy pasie* Pozn. 

I, 227. 
Podwieczerne = » pieniądze da- 
wane na podwieczorek, z książki 
rachunkowej rękopiśmiennej XVIII 
w.* Pr. fil. V, 840. 

Pod wieczerza = > podwieczorekc 
Tyg. ii. 1, XIV, 54 (z pod War- 
szawy). »Podwieczerze = podwie- 
czorek* Tyg. ii. 1, XIII, 180. 

Podwieczerze p, Podwiecze- 
rza. 

Powie czorek: > Boćki przyleciały 
(koło Św. Józefa) podwieczorki 
przywróciły: boćki odleciały (koło 
Św. Bartłomieja) podwieczorki za- 
brały (do tego przysłowia w da- 
waniu podwieczorków stosują się 
gospodynie wiejskie)* Zb. 111,32. 
»Żóraw. Gdy żórawie lecą z cie- 
płych krajów, to rozpoczynają się 
podwieczorki; gdy zaś do ciepłych 
krajów wracają, ło podwieczorki 
się kończą* Zb. X, 105. Por. Pod- 
wieczerza, Podwieczór. 

Podwieczór: »W wdzięczny pod- 
wieczór w wiosennej chwili, W zie- 
lonej lipie ptaszeczek kwili* Zb. 

II, 106. II » Podwieczór* = pod- 
wieczorek: »Żono kochana, dajże 



Podwiel — Podwodzić 



201 



mi podwieczór. Mężu kochany, 
jnżci ciemny wieczór* Kuj. II, 56. 
P. Bydłożenie. 

Podwiel = > póki, dopóki* Pr. fil. 
V, 840; ib. HI, 496. .Podwiela 
póki, dopóki* Pr. fil. V, 840. 
Parcz. »Podwiyl, podwiela = do- 
kąd, dopóki, jak dhigo* Spr. IV, 
28. >Lipa nie chciała dać 2yka, 
podwiela nie pódzie do krowy po 
mleko* Zb. IV, 202. ss. >Ten głupi 
jak sie zrobiył ptakiem, wyleciśł 
wysoko okropnie i wcionz sed do 
nieba, podwiyl go ino tylko (do- 
póki go tvlko widać było)* Zb. 
XL 90. >Óna nie chciała jechać, 
ino powiada tak: 'ja nie pojadę, 
podwiyl tu moi rodzice nie przy- 
jadom* ib. 126. Por. Powiela. 

Podwiela p. Podwiel. 

Podwietrzać: >Pfzy końcu jeszcze 
podwietrza się zboże szuflą dla 
usunięcia reszty pliw (plew)* Kuj. 
I, 88. 

Pod wiga p. Podwika. 

Podwijałka: >Podwijałki: dawniej 
obuwah się górale inaczej, niż dzi- 
siaj: onuczki zakładali na wierzch 
spodni, krępując je rzemieniem, 
a nogę dla wyrównania obwijali 
od spodu szmatami, t. zw. pod- 
wijałka* Spr. IV, 310. Toż ib. V, 
396. 

Podwijka p. Podwika. 

Podwika: >F*uod\vika = bitiła per- 
kalowa cliuslka, dość wielka, uży- 
wana przv obchodzie weselnym* 
Rozpr. Viii, 176. .Podwijka = 
kawał płótna* Rozpr. XVII, 54. 
» Podwijka = chustka biała* Pr. 
fil. IV, 234. »Po objedzie starszy 
drużba weźmie podwikę i zawinie 
w nią oboje młodych, a swachna 
zdejmie ją z niogo, i tą podwika 
samej tylko młodej obwinie szyję 
i ^'łowę, w czem ona chodzi aż 
do oczepin* Maz. III, 160. »Pod- 
wiga = spódnica fałdowana nie- 



wieścia. Podobno dawniej ozna- 
czała i zawój niewieści na głowę, 
ale lud o lem nic nie wie, tylko 
starzy nazywają tak spódnicę czyli 
kieckę, przyjaciółkę* Pr. Gl. IV, 
859. >Kiecka = spódnica, pod- 
wiga* ib. 826 p. w. Kiecka. Por. 
P o d w i c z k a. Kiecka, Przy- 
jaciółka, Podwójka. 

Podwil p. Podwiel. 

Podwilczasta »owca = mająca 
białe lub czarne podgardle (u Gó- 
rali)* Enc. R. U, 818. 

Podwinąć: » Przede wroty, kamień 
złoty, biała lelija, Wijze mi biały 
wieniec panno Zofijo; Nie dajze 
go chłopu na wieś, bo go nic go- 
dzien, Połózze go, f)odwińze go 
na ogień* Kozł. 74. || .Podwinąć 
się = nasunąć się* Ust. z Litwy. 

Podwizark: .Pódwizńrk = szopa 
przy domu na wozy, pługi i inne 
narzędzia gospodarskie* Ram. 145. 

Pod wieczka: »Podwleczka = spó- 
dnica* Rozpr. XII, 99. 

Pod włóczka: » Pod włocka = spó- 
dnica .spodnia* Mil. 

Pod włos .przejechać = wybić: 
pod włos cię przejadę, szkolne* 
Pr. fil. V, 840. 

Podwoda? Podwód?: .A mój Ja- 
siniok z wojny jedzie, ma czlery 
konie na podwodzio* Pozn. IV, 
117. 

Pod wodo wy: »W tej stajence ja- 
borowy stoi koniś pod wodo wy, 
podwodowy, osiodłany, Jaś na nim 
porąbany* Święł. 81. 

Podwodzić »na kogo = jątrzyć, 
pod mawiać na kogo, stać na zdra- 
dzie, inslygować* Krak. IV, 317. 
.Podwodzić na ktgo = podma- 
wiać, .szczuć na kogo* Święt. 710. 
.Podwodzić = donosić, skarżyć: 
kobieta cięgiem na mnie podwo- 
dzi* Spr. V, 118. .Macocha nie 
lubiła tego pasierba i zryzała 
i podwodziła na niego przed królem, 



202 



Podwoje — Podwórze 



ale król ji nie wierzuJ* Święl. 
346. > Podwodzid = donosić, skar- 
żyć: kobieta cięgiem na mnie pod- 
wodzi* Spr. V, 1 18. » Siostra przy- 
rodna zaczęła podwodzić przed 
macocha, że pasierbica zawsze 
w polu próżnuje* Ivozł. 304. •Ma- 
tka królewicza okrutnie nie lubiła 
swojej synowej — ciągle na nią 
pod wodziła* ib. 320. 

Podwoje p. Podwój. 

P o d w o r y s z e k p. Podwórze. 

Podwórzec p. Podwórzec. 

Pod wózki = » żelazno obicie osi* 
Spr. IV, 333. Por. Pod osek. 

P o d w ó d : » Ponieważ na Ukrainie 
sosna i*zadko gdzie rośnie, więc 
jadący z podwodom na Polesie 
zewsze przywożą z sobą narąbane 
soscnki* Zb. III*, 122. Por. Pod- 
w o d a. 

Pudwój = »wierzoja, drzwi: juźci 
słoneczko u podwoja* Pr. fil. IV, 
S4(). > Dwa b(»czne słupy n drzwi 
sa. U) podwojł»« Lub. I, r)4. > Na- 
około drzwi szeroka oprawa drze- 
wna, czyli ramy, zwane podwój* 
Maz. III, 41. » Stanę sobie u pod- 
woja* Kozł. 36. * Stano ja so 
u pł»dwoja« ib. M. Kolb. 225, 
227. »l przyjochaf do podwoja* 
ib. 227. »I ustanę u podwoja* 
Zb. II. 76. > Stanę cicho u pod- 
woja* Pozn. IV. 116. > Jeden sloji 
u podwoja* Had. II, 21. »Stoi 
Jasio u podwoja* ł.ęcz. 67. » W sie- 
ni u podwoja tam lesl służba 
twoja* Zb.Vin. 272. || >\V prawy 
lM>k wojów [U ^ochy^l pr/y hibce 
wbity jest mały haczyk żelazny, 
zwany podwujc Chehn. I, U)6. 
• Podwój z powrózka l.u sochy"!* 
P oszcz. 24. 

Pod wt>j c i: » Wszelkie jjminne rol)o- 
ciziiy załatwiają w^^zyscy obywa- 
tele iTfniny prócz wójta, podwój- 
«*i«»^'o i przysię/nejjo* Swięl. 126. 

P o <1 w o j k a: > Płótna , które się na- 



zywa podwójka, bo jest tkane we 
dwie nitki i wz:łuż i wpoprzek, 
użvwa się na męskie ubranie* 
Zb. VIII, 261. II »Velamen capi- 
tis alias podwoyka. Z testamentu 
chłopki Anny z Ciechanowa r. 
1651* Wisła Vi, 850. Por. Pod- 
wika. 

Po dwór: » Pod wór. 'Leciało parę go- 
łąbki beze dwór. Uderzyli .skrzy- 
deleńkami o pod wór'* Pr. fil. IV, 
234. P. Podwórze. 

Podwórce p. Podwórze. 

Podwórcowy p. Podwórzowy. 

Podwóreczek p. Podwórze. 

Podwórek p. Podwórze. 

Pod worki: »Puodwuórki, jiśd do 
kiiogoś na piiodwtiórki, znaczy iść 
do kogoś w odwiedziny* Rozpr. 
VIII, 176. 

Pod worz p. Podwórze. 

Podwórze: >Podwyrze = podwó- 
rze* Kuj. II, 285, nO 69. Toż ib. 
n° 79. » Stanie sobie na podwy- 
rzu* Pozn. VI, 161. » Stanęła 
przed domem na podwyrzu* Kuj. 
I, 123. >l'sły>zała na podwyrzu 
hała*^* ib. 129. » Postawić na po- 
dwyrzu* ib. 175. »I)ial)eł przy- 
jeżdża na pod wyrze* ib. 183. 
» Wyjeżdżam, matulińku, z podwy- 
rzii twego* ib. 310. » Pójdź na 
pod wyrze* ib. 326 >A z obory, 
jak z obory, ale z podwyrza, 
z podwyi-za* ib. II. 143. »Kole 
twego podwyrza* Pozn. VI, 233. 
II » Pod worz = podwórze* Pr. fil. 
IV, 234. »Podwórz. -a (^rodzaj mę- 
skiV Jest to prowincyonahzm li- 
lew-iki, znaczący to samo, co 
w Królestwie podwórze. Ztąd też 
na Litwie mówią: podwórek, -rka, 
kiedy w Królestwie powiedzianoby: 
podwórko* Wal. 165. »()berżysta 
uuał na podwórze sześć ^^ażni drze- 
wa leżeć, a ni mi:U ani kawałka 
porąbanego* Pozn. VI, 53. »Na 
pwiwórz a. na pud worz* Ust. z Li- 



Podwórzec — Podyma 



203 



lwy. II » Podwórek*: > Wchodzą 
na podwórek, a óna widzi, że lam 
pełno ścierwa na podwórku leży« 
Pozn. VI, 261. II » Pod woreczek*: 
• Wyszła Kasieńka na podwóre- 
czek« Lub. I, 235. »Leci gołąbe- 
czek przez mój i)od woreczek * Zb. 
II 108. Toż Zb. X, 309. || >Po- 
d wyrek = podwórko: a poszedem 
w pod wy rek « Pr. fil. V, 840. || 
> Pod wyrko = podwórko* Pr. fil. 
V. 84-0. > A stawia me w podwyr- 
ko« Kuj. II, 44. II »Podwyreczko«: 
»l zajechał w podwyreczko« Kuj. 
II, 34. II » Podwórce = podwó- 
rze* Fed. II, 405. >Wsyćkieony 
(wozy) sie do moji matusie na 
podwórce zmieściły* Sand. 77. || 
» Podworyszek « : > Taki podwory- 
szek sobie zrobiłam* Pozn. I, 106. 
Por. Pod w orzec. 

Podwórzec = » podwói-zc, dziedzi- 
niec* Krak. IV, 317. »U nasego 
pana zielony podwórzec* Kici. I, 
57. Zb. III, 18. >Niechze mu wy- 
sławi na podwórcu chiewek* Zb. 
IV, 128. »Wyźroli niz wieczór na 
podwórzec* Zb. XI, 78 >Mój ko- 
niczek na podwórcu moknie w cie- 
mnej nocy* Wójc. II. 225. »Za- 
ziera óna na })odwórzec« Zb. XV, 
37. »Chodzid było po [)odwórcu* 
Święt. 223. || » Podwórzec*: 
»l) nasego pana zielony podwó- 
rzec* Zaw. Etn. 1 6. » U nasygo pana 
zi"luny podwórzec* Kozł. 228. 
» Wypuścić (jcdory) na podwórzec* 
Cisz. I, 268. »Słoi so<na śród 
podwórca* Święt. 77. »Puściuł... 
zająca na podwórzec* ib. 417. 
>(;^hodzi po podwórcu* Zb. II, 
158. »Któż to tam po podwórcu 
lepie?* Zb. X, 115. || »Podwy- 
rzec* : » A u na<zoj pani je.st wielki 
podwyrzec* Pozn. III, 46. Por. 
Podwórze. 

Podwórzowy: » Pycina była u niego 
za gospodyniom, a mąż był za 



gospodarza podwórzowego* Zb. IV, 
198. » Niech mi go.<*posia idzie po 
gospodarza podwórcowego* ib. 

Podwrotnica = » deska podkła- 
dająca się pod wrota, ażeby przez 
otwór pomiędzy krawędzią wrót 
i ziemią nie przechodziło ptastwo, 
prosięta i 1. d.« O. 

P o d w y r e c z k o p. Podwórze. 

Podwyrek p. Podwórze. 

Podwyrka: »Na podwyrkę = kar- 
tofle sadzą niekiedy tuż przy do- 
mu, pod ręką; takie kartofle łatwo 
i prędko, bez slraty czasu można 
podebrać i to się nazywa 'na 
podwyrkę': 'posadziłam 6 zago- 
nów w polu, a jeden na podwyr- 
kę'* Od prof. Kryń.skiego. 

P o d w y r k o p. P o d w ó r z e. 

Pod wyrze p. Podwórze. 

P o d w y s I a w a = » dach na słupach 
bez ścian do składania drzewa, 
narzędzi gospodarskich i t. p.« 
Pr. fil. V, 84U. »Podwvstawa = 
drwalnia* Pr. fil. IV, 234. || »Pod- 
wysławk (pod wy sta wek) = wy- 
stawa przed domem, daszek wy- 
sunięty* Pobł. 68. .P6dv^stawk 
= ganek przed domem; poddasze 
wystające* Ram. 145. 

P o b w y s t a w k p. P o d w y s t a w a. 

P o d w y z a r k : » (pod wiazarek) = sza- 
ruźnia* Pobł. 68. Por. Wiaza- 
rek. Podwizark. 

Podyma: »(z podójmM) = część 
wozu, służąca dla podniesienia dy- 
szla, aby nie f)adał na dół* Pr. 
fil. V, 8'^0. >P(Kiyfna = narząd 
u wozu do podtrzymywania dyszla 
poziomo* Swięl. 710. » Podyma 
łączy pod wozem rozwarł e końce 
śnie* .1. Łoś. » Podyma. oznacza 
kawałek drzewa znajdujący się 
pod rozworą, a podtrzymujący dy- 
szel ku górze: po złamaniu po- 
dymy dyszel opada: właściwie być 
powinno 'podejmą'* Spr. IV\ 367. 
>Oslatnia część przodka jest po- 



204 



Podyrdać — Podzielić 



dyma u dyszla* Lub. I, 87. >Śnice 
przechodzą pod na&adem osi poza 
przodek wozu, gdzie je spina po- 
dyma drewniana, by dyszel utrzy- 
mał się przy równowadze* Święt. 
10. »Przy przedniem półwoziu, na 
tylnej części skrętów czyli szni- 
ców jest przymocowana podyma, 
na której spoczywa rozwora* Pozn. 

III, 137. »Z tyłu są śnice i roz- 
wora z podymą, która trzyma 
śnice i dyszel, aby równolegle le- 
żał* Pozn. I, 110. »Podyma przy- 
biła do śnie* Zb. IV, 189. || 
»Poddyma«: »Do śnie z jednego 
końca przyprawiony dy.^^zel, z dru- 
giego zaś końca poddyma* Krak. 
I, 175. » Poddyma u wozu* ib. 

IV, 317 p. w. Podkulek. .W śni- 
cach obsadzony jest z przodu dy- 
szel, z tyłu zaś znajduje się okuty 
poprzeczny kawałek drążka, zwany 
poddyma* Zb. X, 207. || »Po- 
dema: » Kawałek drzewa pod roz- 
worą, podtrzymujący dy.^zel ku 
górze* Rozpr.'xXVI, 389. || > Po- 
dejmą * : > Podejmą = część wozu, 
łącząca śnice* Spr. IV, 310. Toż 
Spr. V, 394. II .Podyma* u so- 
chy: »Grądziel jest drewniana — 
podyma jost żelazna albo drew- 
niana (u sochy)* Zb. VIII, 260. 

Podyrdać = > pobiegnąć * Pr. iii. 
840. » Tobołek w rękę i szpadel 
i tak podyrdasz dyr! dyr! dyr!* 
Kaspr. 40. || » Wyńdź na mnie — 
podyrdaj mie. Jeno mnie nie uraź. 
To ci dam drugi raz. Jabłoń* Zb. 
VII, 82. 

Podyrgacz: » Ślyź z twardosa, wstąp 
w moje dojy, weź podyrgiica, a bij 
kosmacą, bo ci zje jrrzywjica = 
zlcź z zapi(.*cka, wdziej buty; weź 
pałkę, bij wilka, bo ci zje konia* 
Zb. X, 154. 

P o d y s z a r T= > pciłka w szałasie * 
Wrześ. 17. >Podysar = J, w .sza- 
łasie półka na sery 2, tapczan: 



na podysarku śpiom ludzie* Spr. 
V, 396. > Podysar = półka w stajni 
sporządzona z kilku desek razem 
ułożonych równolegle do podłogi* 
Spr. IV, 348. 

Podziać p. Podzleć. 

Podziadu = » doskonałe, ładne, 
np. dziewucha po dziadu, muzyka 
po dziadu* Mil. 

Podziadzie = » licho, niedbale; 
(wykrzyk) o podziadzie! (na znak 
zdziwienia)* Święt. 710. 

Podziałka: > Wleźli do kościoła 
i dzieło sie: kozdemu dostało sie 
po 20.000, ale został sie esce do 
podziałki tysiąc; nie wiedzo co 
z niem zrobić, chtórnemu go dać* 
Chełch. I, 65. »My mnielim przy 
podziałce po dwadzieścia tysięcy 
i esce sie ostało* ib. 66. 

P o d z i a w = > pójdź tutaj, skrócone 
pódź jaw* Spr. IV, 359. 

P o d z i e ć = położyć, schować: >Kajż 
to złoto podziejemy?* Rog. 242, 
n<> 493, zwr. 10. || »Podziećsię« 
= pójść, udać się: » Gdzież ja 
się nieboracek mum podzioć* Kozł. 
200. »Nie wiem kaj .się podzićć* 
Zb. IV, 90. » Gdzie się podzieje- 
wa?* Rud. 144. >Nie wiedziała, 
gdzie .się podziali* Pozn. VI, 19. 
II »Podzieć się gdzie = zagubić 
.się* Spr. IV, 348. »Pan ledwo 
sie kej nie podzińł, ale cóz mińł 
robić* Święt. 344. »Król ledwie 
sie k(^j nie podział, ze to jego 
córka za takiego niezgółecnego 
dziada musi iś* Święt. 356. »Na 
Litwie mówią: podzienę się, po- 
dzioniesz się i t. d. zam. podzieję 
się i t. d* list. z Litwy. 

Pod-zielenie: »Po podsienia, po 
podzieleniu ptaseńkowie śpiewają* 
Pr. fil. IV, 234. 

Podzielić: » Diim-ci ja wam obie- 
cnicę kartofli cnbalą donice; z wró- 
blą golenią, którą podzielę całką 
kompanijo* Kuj. 1, 263. »Wsz^ści 



Podziemek — Podziubany 



205 



drudzy muszą czekać, jaż jech on 
podzeli* Derd. 82. »Było lyk 
dziadków dwadzieścia; i jak ik 
wzią^ek dzielić, to jednego Świnę, 
drugiego minę, trzeciemu nic nie 
dam, a w końcu pomacam sie 
i mam jesce uosięmnaście grosy 
hociaz sytkich podzieli^ek* Zb. 
VII, 24. »Do izby cię wprowadzę 
i za stołem posadzę; ze wszyst- 
kiem się podzielę i łóżeczko po- 
ścielę* Wójc. II, 168. 

Podziemek: » Podziemek = nado- 
łek koszuli* Pr. fil. IV, 234. || 
> Podziemek* p. Podziomek. 

Podziemie c: » Aboś to ty młodzie- 
niec, tyl koś z piekła podziemiec* 
Rad. li, 85. Por. Podziomek. 

Podziemka p. Poziomka. 

Podziennik = » wyrobnik « Petr. 

Podzierać: » Podzierać = podej- 
rzy wae kogoś o co; np. ja was 
nie podzierała, nie podejrzy wałam 
was< Krak. IV, 317. 

Podziękować: »Tako 'ni mu 'celi 
[f± dac, a iión sa podzekuje, 
a rzek, Aón nie żądał nic< Hilf. 
96. »A wyńdzi-że panno-młoda — 
za stoła, podzięk u jże ojcu matce, 
wszystkim ludziom — z wesela* 
Łęcz. 73. »A wynidź-ze, pani 
młoda — z zastola, podziękuj-ze 
pani matce — z w^esela* Kai. I, 
142. »A wynijdze, pani młoda, 
z za stołu, podziękujze wszyćkim 
ludziom z wesela* Rud. 215. 

Podziękowanie: » Ten sam orator, 
który od pana młodego wieniec 
ofiarował, przechodzi na jej stronę 
i dziękuje mową zwaną ztąd po- 
dziękowaniem* Zb. I, 88 p. w. 
Oracyja. »Po prześpiewjiniu pie- 
śni wynoszą zwłoki z izby, ude- 
rzając głową Irumny o próg domu 
na podziękowanie* Święt. 132. 

P o d z i m i e c : »Na święty Wawrzy- 
niec, Pierwszy podzimiec* Star. 
przysł. 56. 



Podzimka p. Poziomka. 

Podziobany: »l'ón je pódzobany 
na gębie, iióni sę wsz^sc^ z niego 
śmieją* Nadm. 102. »A ta którna 
podziobana, to dziewczyna uko- 
chana* Maz. V, 248. Por. Po- 
dziubany. 

Podziomek = » istota mityczna 
przemieniająca dzieci: jak sie dzie- 
cko urodzi, trzeba kłaść w powi- 
jak abo koronkę abo skaplćrz, 
zęby podziemek nie przemićnił* 
Pr. fil. V, 840. » Krasnoludki są 
to małe, piękne, ludziom sprzyja- 
jące istoty, mieszkające pod zie- 
mią, dlatego je leż podziomkami 
niektórzy zowią * Bib. Warsz. 1 864, 
t. I, 269. 

Po dziś: » Jeszcze mogłam być Po 
dziś panienką* Rog. 73, n^ 131, 
zwr. 9. »U nas we wsi jeszcze 
i po dziś kużdemu chłopu gadką 
na wielki czud (na wielki dziw), 
co u Kulaszki jeno tyło poszło 
gorzałki na caluśkie krzciny* Kam. 
159. >Pódzisdzeń = do dzisiaj* 
Ram. 146. 

Podziśdzień p. Po dziś. 

Podziubany = >ospowaty* Wisła 
III. 88. »Chocias ci ja podziuba- 
na, Kosulecka na mnie lana* Kon. 
27. >Moja żonko podziubana. Będę 
cie bić każde rano. Każde rano, 
każdy wieczór, Aże z ciebiedziuby 
zlecą* Zb. IX, 240. »Nie podoba 
mi sie Tylko podziubana. Kaźcież 
jóm podziubać, Matecko kochana* 
Zb. IV, 247. » Chociaż ci ja po- 
dziubana, Kosulecka na mnie lnia- 
na* Krak. II, 494. »Wiktuś moja, 
Wiktuś, Wiktuś podziubana, Obudź- 
zo mnie obudź do koników rano* 
Zb. XIf, 141. »Choć ja podziu- 
bana, w każdy dziurce dukat; 
Pilnuj mnie kohanku, by mie kto 
nie ukrad* Zb. XII, 152. »Nie 
biła mie matka, ni kochany ociec. 
Teras mie będzie bił podziubany 



206 



Po dziwacku — Podźwignąć 



chłopiec* ib. 163. »Halanie, ha- 
ijinie Owiecki w polanie: A ty 
podziubana, Idź-ze wyźreć na nie « 
Zb. XII, 203. Por. Podziobany. 

P o d z i w a c k u : » My zaś nie tak 
po dziwacku, skorno nam skrzypki 
zajicrajji... wywijamy w koło, sko- 
cznie i wesoło < Kuj. II, 178. 

P o d z i w a ('^ się = » popatrzeć się, 
np. podziwej się na to« Pr. fil. 
V, 840. »Podziwać sie == popa- 
Irzoć, np. podziwaj sie< Ust. zJa- 
worza. >rodziwać sie = oglądać 
co.ś, np. chodźmy sie podziwać* 
Spr. IV, 28. .Ręce (se. Matuszko- 
wi) połamali. Głowę na szpic dali, 
(loby się rodzice I prziiciele wszyst- 
cy Temu podziwali* Hog. 65, n^ 
117, zwr. 20. » Jak mnie bodą do 
niszy oblekać. Przyjdź ty dziócho 
lam się podziwae* ib. 129, n^ 
2'i6, zwr. 2. »Muse se podziwać. 
Tak jesce zaglądać, Kaj mój Ja- 
sień pójdzie dziś? »Feci. I, 203. 
♦ Jeszcze se podziwam, jeszcze se 
zolilidam, Kan mój miły jędze 
dnes« l{ozpr. XII, 19. »Podziwam« 
ib. Por. Pod zi wić się. 

P o d z i w i c n e * byd lę « = pochwa- 
lone, gdy młode: oczarowane przez 
złe oczy< l'Sł. ze Swięcian. 

Podziwie się = popatrzeć : » Czy 
i grzeczną córeczkę masz, niech 
niecił ja podziwie się (popatrzę)* 
Maz. V, 251 . Por. Podziw a ć. 

Pod z i w o w a ć » co konm = po- 
czytać co komu za złe« Wisła III. 
88. »Podziwowiić = zgorszyć się 
czyją mową lui) postępkiem* Osip. 
»Nie podziwujcie, miii przyjaciele, 
i^-em do waszej izby wjechał tak 
śmiele. \Vi>ła IV, 800. 

P o d z u w k i := » kalesony « Hozpr. 
XII, 99. Toż ud Hy^tronia ze 
Szlą>ka. 

Pod z wolenie: » Za |)odzwoleniem < 
— : za pozwoleniem, za przepro- 
.szcnicm Zb. XI, 63. 



Pod-zwoleństwo = » pozwole- 
nie* Pr. fil.V, 840. 

Podzwolić = pozwolić : » Podzwo- 
lemy* Aten. r. 1877. II, 644. 
»PodzwoIół« Zb. V, 217. Toż ib. 
VIL 5: ib. 21. »Podzwolyla« ib. 
V, 253. >Zeby mu podzwolił ty 
swoji zony* Rad. II, 201. || 
• Podzwolić się* = oddać się: »0n 
ji prosił, zęby mu sie podzwoliła, 
a miała męża swojego, którego się 
bała* Rad. II, 201. 

Podzwonne: » Zaraz po śmierci 
czyjejkolwiek z domowych, idą do 
księdza i dają pieniądze na po- 
dzwonne, by dzwoniono trzy razy 
dniem t. j. rano, w południe i wie- 
czór, aż do trzeciego dnia* Lub. 
I, 132. >Dają na podzwonne i go- 
dzą księdza o wyprawienie expor- 
tacy i i pogrzebu* Maz. V, 121. 

P o d z y g o w a ć > i z niem. siiugen) ^ 
nakarmić dziecko: ledwiem zdoń- 
zyła podzygować dzieciaka, a tu 
juz wsyscy ido za dzień (do ro- 
boty W Spr. V, 118. 

Podźwigać się = > przerwać się, 
sforsować siły pod ciężarem* Was. 
245. > Podźwigać sie = zachoro- 
wać wskutek dźwigania ciężarów* 
Spr. IV, 28. »Podźwigałam się — 
śklannyn) dzbaneczkiem chodzący 
po wodę* Kai. I, 155. »Podźwi- 
gałam się śklanym dzbanuskiem, 
chodząc z nim po wodę* Kozł. 
86. »Ja robić nie mogę: podźwi- 
gałam się ze śk lanym dzbankiem 
po wodę* Was. 150. || > Podźwi- 
gać się* = wstać: » W noc| usły- 
se!i, ze wtosi ku nim idzie; po- 
dżwigali się więc warciućko, fios- 
palili barzej watrę etc* Zb. VII, 
72. Por. Podźwignąć. 

Podźwignąć: » Na krakowskim mo- 
ście konisie stanęły. Weź dziew- 
cyno drąga, podźwignij za niemi < 
Zb. XV, 74. » Podźwignąć = po- 
dźwignąć* Ram. 145. » W końcu 



Podżary — Poganek 



207 



choał jńsz pana Bartka podwi- 
gnąc na nodzie« Derd. 27. »Po- 
dźwignąć się« = wstać: »T^n 
pan sie znowu podźwignon i po- 
wiada: Nie przepiekora aie te ry- 
by?* Cisz. I 24-7. 

Podżary » znaczy barwę, maść psów 
gończych pod-żarych lub ogarych 
t. j. z czarnej w ciemno-ogorzałą 
żółtą przechodzącą na łapach, pod- 
piersiu i trąbie < Prz. ludu VIII, 
207. 

Podżoga: » Bez podzogi drzewka się 
nie palą* Pleszcz. 157. 

Pod żyć: »Jesce lakiygo mondrygo 
jageś ty, nie było, ale musis jesce 
wiency podżyć (przejść, doświad- 
czyć)* Zb. XI, 93. 

Pod żyły = > niezbyt tłusty* Krak. 
IV,' 327 p. w. Złiżyły. 

Po etapie: » Odesłano go po etapie, 
t. j. pod strażą jako aresztanta* 
O. p. w. Etap. 

Pofałdować: » Prosimy was, ol pa- 
robecki, o I dzićwecki. Żebyście se 
spódnicki, trzewieki pofałdowały. 
Zęby przed majestatem młodemu 
i młodćj pani sromoty nie zada- 
wały* Zb. IV, 251. »Tęn chłop 
był cćrwąniutki, capkę miał taką 
rogata, boty zbierane, pofałdzone* 
Zb. VII, 59. 

Pofałdzić p. Pofałdować. 

Pofarwować: » Pófarwftwac = po- 
farbować* Ram. 146. 

Pofassować: > Kasia woła: powyr- 
ka (drąga od wody), pofassuję (wy- 
thikę) tego worka* Rad. II, 40. 

P o f e j t a ć : » Pófejtac = pofajdać « 
Ram. 146. » Pófejtac sa = po- 
fajdać się* ib. 

Pofleńdrać się: »Pofleńdrać sie 
= iść powoli: posła krowa w pole 
z bvdłem ? A toć sie tam pofleń- 
draJa* Spr. V, 118. 

Pofolgować: »Do plebana obznaj- 
niiajcie, więcćj tego nie chowajcie. 



Pleban temu pofolgował, Panu 
Bogu podziękował* Rad. II, 90. 

Pofudrować p. Pofutrować. 

Pofutrować= » nakarmić (konia) « 
Derd. J. 28. »P6fudrowac = na- 
karmić* Ram. 146. 

Pogadać: »Zeby un num chciał 
ten nożyk przedać ! — Trzeba do 
nigo pogadać* Chełch. I, 80. 

Pogadka = » opowiadanie* Cer. 
>Pogadka = powiastka* Pr. fil. 
V, 840. 

Pogadnąć = rzec: >'Abo to war- 
tuje', pogadnie inszv chłop* Kam. 
189. 

Po gaju chodzić: »Na Zielone 
Świątki dziewczynki wiejskie cho- 
dzą po gaju, t. j. nałamawszy ga- 
łązek, chodzą z niemi po wsi bez 
śpiewu* Pozn. I, 141. 

Pogan: » Pogan = poganin, dość 
często o żydzie* Święt. 710. > Po- 
gan = żyd (z pogardą)* Rozpr. 
XX, 432. » Pogan = często o ży- 
dzie* Jastrz. » Pogan = poganin* 
Ram. 146. »Pogón = poganin* 
Bisk. 44. > Pogan = poganin, 
w 1. mn. pogany* Pr. fil. IV, 859. 
> Dopiero ten pogan, Szwed pono, 
każe tęgo strzelać* Beld. 113. 
•Mógeś powiedzić: djable poga- 
nie, pozyc my = mogłeś poprosić 
o pożyczkę* Mil. » Czarniecki stał 
we krwi po kolana, a przecie bił 
na pogana* Zb. IV, 84. >Trafilim 
na takiego pogana słarygo zbója* 
Chełch. I, 231. »Raz pogan (po- 
ganin) pojechał po patyki* Cisz. 
L 102. >Ty zbereźniku... poganie 
jakiś!* Kaspr. 32. » Nie z żydów, 
ani z poganów* Kętrz. 88. || 
• Pogan = każdy, kio nie kato- 
lik, a także katolik, który nie 
pości « U dz. Por. Poganin. 

Poganek: » Trzecią'm (chusteczkę) 
dała na ganku tobie Jasiu ko- 
chanku (lub: poganku)* Kuj. II, 
25. F^or. Pogan i ś. 



208 



Poganiacz — Pogardzenie 



Poganiacz: > Poganiać = woźnica, 
popędzający konie przy orce* 
Święl. 710. »Poganidc = poga- 
niający konie przy phiga« Spr. V, 
896. »Parobecek w poln, poga- 
niać pogania* Zb. XV, 58. || > Po- 
ganiacz* = zapewne róg: »Sztfrf 
chrtnj (cycki), st^rf patron^, dwa 
p^iganiacza, a jednego nadgania- 
cza, a co to jest? A to je kro- 
wa* Hilf. 134. II >Poganiacz = 
hatfV): »Na piecu ordł, słomiane 
kónio niiał, postronki z jęcmionki, 
poganiać z owsianki* Kieł. II, 

f ' o gani a czka = » kierat konny * 
|'r. ni.V, 840. 

|Ni g a ri I a r; = » popędzad konie przy 
orcłM ńwii»t. 710. II »Gdy się 
krowa lub jałówka kilka razy po- 
\it*t\'An (r/yii pogania lub latuje...* 
zii, V, 117. »(iospodyni udaje się 
z gałi^zką wierzbową z baziami 
do -łłajiii i krowy nią uderza, aby 
p/,j(;miały* Zb. VI, 288. 

I ' o (/ 'I f I i (i j <f ""= » «icci rybackie « 

|'«#ga n lań p. Poganii^. 
roganifii: -Kuku, kucbarzu, cy 

.ipi?., t'V tiio cujcs? cy j^pi poga- 

iitm mego koclianica?* Chełcb. 

II. 7« 
|'«#{/ a II I r ii a •pogardl. żydówka: 

•I'; *y poganicho, tyl' 'Loosia, 

ii liij/ił li* piiganirhe'* Pr. fil. IV, 

1'oganM^ zganili; »|{odzina im 

nil' rłiwaliła, )i*no j«»mco poganiła* 
had II. i) I II •Poganii^ co = 
l\t: MiłiK^, piirloli(\ psnr* O. 

I' f/|/ Hit 1 1' II Hi • psuciu czogo, złe 

i'»lil< niii, pailol(*lilt«« O. 

|'o|/iMi»ii ti^iiniiMlIaKi poganin (I. j. 
pi/t^i/i* hiiiiiiiii por. Pogan. 

p4#(/ .i o I • 1< o /u|iowiio polo pu 

poj/MOi i< IhImmc •Pa'*łii ki>ZY w«»- 
«lir )fi/ii/.>;, na pii^iiiiiiku* /b. IX, 
'J'\'-S Pui poganka. 



Poganiś = >żartobl. pieszczoŁl.: 
poganin t. j. bezbożnik, hultaj, 
nicpoń, niecnota, zbereźnik np. 
Jasiu, poganisiu, wziąłeś mi wia- 
neczek* Kolb. rękop. > Jasiu, mój 
Jasiu, da ma^y poganisiu* Kolb. 
435. Krak. II, 393. Rad. II, 106. 
•Poganiaś*: » Jasia, mały poga- 
niasiu* Kon. 22. Skrz. 83. Por. 
Poganek. 

Poganka = »tatarka« Zb. I, 28. 
Zb. II, 10. Rozpr. XII, 99. . Po- 
ganka = hreczka* Hue str. 133, 
708. >Nasiał ja poganki dla mo- 
jej kochanki* Rog. 160, n® 311, 
zwr. 3. »Kandy są ty woły? 
W pogance. Kandy je ta poganka? 
Gołębie ją wyłuskały* Zb. IX, 234. 
• Poganka w kupkach stoi* Wisła 
VI, 265. >Mamcić ja chodniczek 
między pogan eczką (= tatarka, 
gryka, po czesku pohanka, po 
niem. Heidekorn)* Rog. 104, n® 
193, zwr. 3. II » Poganka = czło- 
nek płciowy żeński; paskuda* 
Petr. 

Poganny: » Urodziła się im córka ; 
ale od dzieciństwa taka była po- 
ganna (zła, niegodziwa), że słów 
niema aby opowiedzieć co doka- 
zywała* Zb. XI, 257. 

Pogańbować: »Togańbował nim' 
= pogardził nim* Pr. fil. IV, 817 
p. w. Gańbować. 

Pogańska kasza: > Polewka sko- 
powa z pogańską kaszą (tatarka) 
Aten. 1877, II, 653. Por. Po- 
ganka. 

Pogarbacieć: »A cóż to się stało 
Tym co się wydały? Jeszcze rok 
nie minął. Już pogarbaciały* Rud. 
131. 

Pogardzenie: » Rzekli do niego, 
jako do młodego, kieby sie nie 
zagubił przed wszyćką swoją zie- 
mią świętą w pogardzenie* Kam. 
123. 



Pogarasić się — Pogodliwy 



209 



Pogarusid się = >niem. schramp- 
fen« Mrong. 670. 

Pogawęda = » pogawędka, rozmo- 
wa* Pr. fil. V, 840. » Pogawędka 
= rozmowa « ib. » Pogawędka = 
mowa, rozmowa, pogłoska* Doman. 

Pogawędka p. Pogawęda. 

Pogawędzić >sobie = porozma- 
wiać* Pr. fil. V, 840. 

Pogęgować: » Gęś pogęguje (o obja- 
wianiu się u niej popędu płcio- 
wego)* Święl. 23. 

Pogiąć: > Pledzie = pogiąć* Ram. 
146. 

Pogięcie = » ruch, wyjście; 'niema 
żadnego pogięcia', niema wyjścia* 
Rozpr. XVII, 54. 

Pogileć = »o nosie gdy z zimna 
poczerwienieje mówią, że pogilał* 
Kolb. rękop. 

Poglądać: »0 cóż płaczesz, lamen- 
lajesz, Żech ja na wojence? Bę- 
dziesz se ty pogiądała Po mojej 
sukience* Rog. 4, n<* 4, zwr. 1. 
> Ludzie za nią pogiądają Na jej 
liczka* ib. 140, n® 267, zwr. 3. 
»A do domu przyjechawszy, Po 
pokojach poglądawszy, Moja maluś 
ja cię proszę, Wydajże mi moją 
Zosię* Lip. 159. 

Pogłada: »Ten syn jedynak, taką 
miał pogładę od rodziców, taki 
był roz więzły, że gdyby dorós do 
lat swojich, to byłby własnego 
ojca i matkę zabił* Pozn. VI, 167. 

Pogłaszać = »gwizdać« Pr. fil. V, 
841. 

Pogłąbić p. Głąbić. 

Pogłębiać »a. zgłębiać = głębiej 
orać, kopać* Zb. I, 22. 

Pogłów niczek: >W Najśw. Panny 
pogłowniczek, w św. Józefa przy- 
paśniczek , w to powijała Pana 
Jezusa Panna Maryja* Lub. 1, 108. 

F^ogłówek = » część górna u łóżka * 
Krak. IV, 317. 

Pogłiiinić = » zepsuć* Petr. 

pognać: * Pozoiię, pozen ies. pognać 

Słownik T. IV. 



= pognać: nie wićm, ka me po- 
zenom* Spr.V, 399. Formy: 1 os. 
1. p. »Pozynę* Rud. 204. »Po- 
zenę* Święt. 385; ib. 165. Zb. 
IV, 154. >Pozćne* Zb. V, 230. 
>Pożenę* Rog. n« 75. Zb. IX, 
235; ib. 238; ib. X, 279.— 2 os. 
1. p. »Pozenies* Wisła II, 469. 

• Pozynies* Zb. IV, 220. — 3 os. 
1. p. » Pożenię* Kolb. 264. Święt. 
532. >Poząnie* Zb. VII, 74. — 
2 os. 1. mn. »Pozeniecie* Święt. 
156. >Pozćniecie* Zb. IV, 157. 
— 3 os. 1. mn. »Pożeną« Rog. 
no 33. Zejsz. 68; ib. 167. Rud. 
143. »Pozeną* Rozpr. X, 52. 

• Pozęną* Święt. 78. — 2 os. 1. 
p. rozkaz.: »Pożeń* Zb. IX, 195; 
ib. 235. »Kiej gnać, to gnać, to 
pozenę* Święt. 385. >Jak je 
(szczury) pożenię... i pognał* ib. 
532. II » Pognać się = coire 
(o krowach)* Pr. fil. V, 841. .Po- 
gnać sie = o zapłodnieniu kro- 
wy* Spr. V, 118. >Ona (sąsia- 
dowa córka) się pognała* Zb. II, 
41. Por. Pożenąć, Pożenić. 

Pognębiać z: »Socha o ostrzejszych 
narogach zowie się pognębiacz* 
Maz. III, 50. 

Po gnój = > ziemia ugnojona. Siać 
na pognoju* O. 

Pogoda: » Pogody czekają* Wójc. I, 
227. » Święty Medard w sobie mie- 
ści psot lub pogód dni śtćrdzieści* 
Święt. 573. || .Pogodę (przysłó- 
wek)* Rozpr. X, 201. .To bań 
jest Ciorśtyn, jak pogodę, to go 
uwidzę* ib. 202. .Jak pogodę, to 
go (Ciorśtyn) uwidzę (t. j. w czas 
pogodny, podczas pogodv)« ib. 
207. 

Po godach: .Następuje czas wiel- 
kiego postu 'po godach'* Gluz. 
439. 

Pogodliwy: .Gdy jesień ciepła 
i pogodliwa (pogodna), będzie wio- 
sna takaż* Zb. VI, 187. 

14 



210 



Pogodzić się — Pograbki 



Pogodzid się = może: zdarzyć 
się? K. >Ja rad wiedzieć, co sie 
choć kiej w świecie pogodzi « Spr. 
IV, 320 p. w. Choć. 

P o g o I a s : » Majdan rozgniewany, sie- 
pnjił po goleniach to widmo, które 
wykrzyknąwszy sJowa : 'trzask, 
prask, pogolas i nie masz\ znikło 
z przed oczów przestraszonego 
majstra* Zb. IX, 65. 

Pogomonić się = » pokłonić się< 
Wisła III, 88. (Niezawodnie omył- 
ka, zam. 'pokłócić się' por. Linde: 
gomonić się := swarzyć się. K.). 

Pogoń ki: »Pogónki = pogoń: leci 
w pogónki< Pr. fil. V, 840. Por. 
P o g o n y. 

Pogoni ez = » poganiacz wołów przy 
oraniu* Pr. fil. V, 841. »Pogo- 
niczc Pr. fil. IV, 290. »Pogoni- 
czów czyli pachołków (fornali)* 
Aten. 1877, II, 118. »Biczówka: 
pieniądze na piwo, jakie się daje 
'pogóniczom'* Rozpr. XII, 86 p. 
w. Biczówka. » Pastuch lub pogo- 
nicz (poganiacz)* Zb. VI, 288. 
»Pogoniez biczem puka* Zb. IX, 
221. 

Pogoń ka: »Polowaiiie z ogarami 
lub [)Ogonka< Tvg. ii. 1, XIII, 193 
(W. Pol). 

Pogoń y: »Koniuszy cichaczem wy- 
prowadziuł sobie swego nalepsze- 
go konia i w pogóny za królewi- 
czem Stanisławem pojachał za 
nim* Pozn. VI, 90. Por. Po- 
gonki. 

Pogoń: » Zbóje przychodzo z woja- 
ziu, i}^'o nima; dali za niem w [)o- 
guń, ale nie mogli ni<;dzij go zła- 
pać* CłH'łcli. I, 237. >Iloj! leciał 
Knik po Ijloniii Na cisawym ko- 
nin. Zając- za nim slnki(un, |)U- 
kicm, W -nrowyrn puj^^oniu* Wójc. 
II, 27 i. 

P ogo r c I) a = 'Zt^^or-zeiiio. Pijak 
dajo j)Oirorcłio c.ah-j wsi'. Pobl. 
68. »P(W>rcha = 1, z^or.^zenie 



2, gorszyciel, gorszycielka* Ram. 
146. 

Pogorzać się: » Pogorzac sie = 
pogarszać się* Święl. 710. Por. 
Pogorzyć się. 

Pogorzelisko: » Wygląda, jak po 
pogorzelisku* Święt. 684. 

Pogorzęta: » Żyd gore, żyd gore, 
żydówka go płace, a żydzięta po- 
gorzęta (pogorzelcy) jadłyby ko- 
łace ale niema za ce« Krak. I, 
204. 

Pogorzyć się: » Skoro sę le mje^ 
dzf sobą pftgórz^ce f rozdzelice, 
tej was b^le chto domoże* Cen. 
79. Por. Pogorzać się. 

Pogotowiu: » Fraucymer ten pogo- 
towiu, nie folguje swemu zdrowiu, 
w taneczek śmiele* Oles. 85. 

Pogotowość: »lTn krzyknoł na 
słuzbe. zęby natychmiast w po- 
gotowości byli wszyści* Chełch. 
I, 38. »Jak przyjechali z kościoła, 
stoły juz były zastawione, obiad 
w pogotowości* ib. 277. 

Pogotów >(adw.) = tem bardziej, 
tem więcej, tem prędzej* Kolb. 
rękop. 

Pogościć się: »Na wiecór, kawa- 
ler swoją drużynę do siebie zwoła, 
a panna swoją do siebie. Pogo- 
ściwszy się, zabierają się .spać* 
Pleszcz 55. 

Pogóściować = » pogościć* Was. 
245. » Otworzyłaś Ka.siu stajnię, 
ol\vórz-że mnie i sień, niech-że 
u <-i(^' pogo.ścinję choć bez jeden 
dziś dzioń* Maz. V, 218. 

Pogódka = > pogoda* Janota 5. 

Pogónki p. Pojionki. 

Pogóny p. Hugony. 

P o g ó r n y : > r. 1 528 ukazała się 
w bramie Floryańskiej cudowna 
Malka Boska pogórna (ob. Kalen- 
darz kr. na r. 1854)* Krak. I, 
1 4. 

Pograbki: > Resztki j)o zgrabieniu 
snopów pozo>lałe, zowia, się lusy 



Pograć — Pogrzeb 



211 



(das loose Stroh); zgrabiają je 
w kupy czyli zagrabki (na PaJu- 
kach: pograbki) Pozn. II, 179. 
• Resztki po zgrabieniu snopków 
pozostałe na polu zgrabiają w kupy 
czyli pograbki* Pozn. III, 134. 

Pograć »kogo lub grać na kim = 
ciągle się na kogo gniewać < Rozpr. 
X, 296. » Pograć kogo, pograć 
komu = ciągle się na kogo gnie- 
wać* Wrześ. 17. » Pograć kogo 
= wygrać proces od kogo< Spr. 
V, 39'6. 

Pogródka = >podsypane miejsce 
dokoła domu i niziutkim płotkiem 
ogrodzone, służące do siedzenia, 
suszenia drzewa i t. d.« Zb. I, 
48. »Pu6grótka = ziemia wysoko 
usypana około ścian domu* Rozpr. 
IX, 212. » Pogródka = ziemia 
usypana wyżej naokoło przycień 
{przycicsi? Ł.) domu* Rozpr. VIII, 
231. »Pogróika = okop naokoło 
domu z ziemi lub kamieni, po 
którym można chodzić* Wrześ. 
17. » Wzdłuż każdego domu od 
strony frontowej ciągnie się 'po- 
gródka'; jest to występ, zrobiony 
z gliny, otoczony deseczkami i koł- 
kami wbitymi w ziemię* Wisła V, 
912. » Pogródka — jest to rodzaj 
wysokiej przyzby drewnianej lub 
kamiennej, która od frontu idzie 
przez całą długość chałupy pod 
oknami* Wisła II, 100. •Wszyst- 
kie domy, zarówno jak i zabudo- 
wania gospodarskie okala pogród- 
ka. Jest to nasyp ziemi koło przy- 
ciesi, podtrzymywany okrajkami 
drzewa f Święt. 38. > Pogródka = 
przyzba* Roz|)r. XXVI, 389. •Po- 
gródka = nasyp koło ściany* 
Udz. » Pogródka = podsypane 
miejsce na froncie domu, służące 
do siedzenia* l'dz. » Pogródka = 
wał z ziemi w szczytach domu, 
przykrywający podwalin«} z kamie- 
ni. Czasem pogródkę dają ze 



wszystkich 4- ech stron domu* 
Spr. V, 389. » Pogródka = nasyp 
ziemi koło przyciesi budynków* 
Święt. 710. > Pogródka = przyzba, 
okop naokoło domu pod okapem 
ogrodzony deskami: 'pogródka kuli 
(= kwoli) przechodu** Pr. fil. IV, 
234. » Pogródka = ziemia pod- 
sypana naokoło domu i tworząca 
niejako kanapkę* Spr. IV, 359. 

• Pogródka a. bisiddka dokoła do- 
mów mieszkalnych* Hemp. »Po- 
gródki mało gdzie widziałem na- 
około chałup* Zb. XIV, 152. || 

• Pogródka = cembrowanie w stu- 
dni* Spr. V, 118. »Pogródki = 
ocembrowanie studni* Pr. fil. V, 
974. >Pogródki = deski, któremi 
obity jest otwór wewnątrz i ze- 
wnątrz studni* Mil. »Pogródki = 
deski służące do ocembrowania 
studni* Pr. fil. IV, 234. || >Pogród- 
ki = część młyna* List. od By- 
stronia. > Poszedł młynarz na po- 
gródki* Kieł. I, 187. > Leci woda 
z pod ogroda, na pogródkach su- 
cho, Młynareczkę boli główka, mły- 
narczyka ucho* Chełm. II, 70. 

Pogrupić się: »Ten kamiń się [)o- 
grupił, zrós(ł) do kupv* Pozn. 
VL 48. 

Pogruzdać: >Pogruzdac= na gruz 
zamienić, potłuc* Pobł. 68. 

Pogrzeb: »Fanulijant (krewny), któ- 
ry tego umarłego (zmarłego) chowa 
i pogrzeb mu sprawił, zaprasza 
tych co byli na pogrzebie do go- 
ścińca i tani ich częstuje gorzałką 
albo winem, i to się także na- 
zywa f)ogrzeb* Pozn. II, 79. •Wra- 
cające (sc. z cmentarza), wstępują do 
gościńca, gdzie gospodarz gościom 
znowu wyprawia tak zwany po- 
grzeb t. j. każe dać chleba, piwa 
i wódki* Pozn. II, 218. •Często- 
kroć już nazajutrz pu pogrzebie, 
sprasza wdowii nieboszczyka (zwła- 
szcza jeśli młoda) sa^siadów na 

14* 



212 



Pogrzebacz — Pobany 



ja(Uo (zwane takte: pogrzeb) do 
karczmy, gdzie też znajdzie się 
i skrzypek* Rad. I. 133. || »Po- 
grzeb = zwoływanie myśliwych 
po obicia zwierza* Pr. fil.V, 841. 
II » Pogrzeb = ogień palący się 
na środka koleby (górals.) Enc. R. 
II, 820. 

Pogrzebacz: >Pogrzebac żelazny 
do poprawiania ognia w cyganie 
i wygarlywania węgla* Święt. 42. 
» Pogrzebać = pręt żelazny do 
ognia* Święt. 710. || » Pogrze- 
bacz* = noga w zagadce: »Weś- 
ze pomywaca, omyj pogrzebaca, 
az się nagi skryje. Onuczka* Zb. 
VI, 8. 

Pogrzebiny = >rodzaj stypy* Cer. 
• Pogrzebiny: przyjęcie gości po 
pogrzebie* Wisła VII, 751. 

Pogrzebka= » pogrzebacz żelazny 
do pieca* Zb. I, 22. > Na ławeczce 
niedaleko od czeliiści ogniowych 
leżała żelazna pogrzebka z drew- 
nianą rękojeścią* Pozn. VI, 213. 
> Pomocnica kucharki niesie na 
pogrzebaczu opalonym (*na po- 
grzebce') przywiązany ręcznik do 
utarcia się* Pozn. II, 90. 

Pogrzebnik = » człowiek do po- 
grzebu należący* Wędr. XXVI, 
147. 

Pogrzebowisko p. Piekło. 

Pogrześć: » Ojcowie) już są precz, 
już straconi, W ziemi wiecznie 
pogrzebioni* Rog. 236, n^ 481. 

Pogrzywny = » dający dużo cie- 
pła (drzewo pogrzywne)* Mil. por. 
Z grze w, Z grzyw. 

Pogurboiić = » zniaclirać się, stać 
.się niogładkiem, 'sukno pogurbo- 
liło sni\ Spr. IV, 368. 

Pogwaru = » pogadanka* Wrześ. 
17. 

Pogwarka = » pogawędka, gawęd- 
ka. Krak. IV, 317. .Postawiła 
garki, Siadła do pogwarki* Krak. 
II, 105. »Baby... zaczęły pogwar kę 



(rozmowę)* Krak. III, 32. »Na- 
maniła mu sie pogwarka* Święt. 
704 pod wyr. 'namanid się'. » Po- 
gwarka = pogadanka, rozmowa* 
Święt. 710. 'Postawiał ji butlę 
wina... drugą piwa, a trzecią go- 
rzśłki do lepsy pogwśrkil* Święt 
79. »Przy żniwie zawsze prawie 
pogwarka, rzadko kiedy śpiewanie^ 
odchodzi* Święt 119. »Jd pijś- 
łem i gorzałkę, Tom jesce miśł* 
lepsą pogwśrkę* Święt. 172. >Tak 
ten poŁworók... wiecór cęsto cho- 
dziuł do kobył)' na pogwórkę i pa 
doradę* Święt 349. » Parobcy 
usłyseli pogwśrkę* Święt. 511. 

Pogwizd: » Każdy włos na głowie 
stanie ci prosto jak topól: a srogi 
pogwizd nie nachyli go nawet* 
Wójc. KI. I, 106. 

Pogwizdkowad = »pogwizdywać: 
idom do karczmiczki, to se po> 
gwizdkujom« Pr. fil. V, 841. 

Pogzić się: »A gdzie te koty ? 
W pszenicę się pogziły* Pozn. I, 
130. .Gdzie te koty? W taterkę 
się pogziły* Zb. VIII, 70. »Jak się 
chłopcy najedli, do olszyny po- 
biegli, — W olszynie się napili^ 
do domu się pogzili* Rad. II, 
118. 

Pohabość p. Po h aby. 

P oh aby = » prędki, nierozważny, 
lekkomyślny, pohabość, np.: przy- 
mowa: Starość nie radość, mło- 
dość pohabość* Spr. V, 396. »Po- 
haby = nagły* Spr. IV, 348. 

Pohaflany: » Stoi na ogrodzie po- 
haftana, połatana, nikaj igłą nie- 
tykand. Cebula* Cisz. I, 328. 

P o h a j d u k o w a ć » (u Podhalan) = 
potaiioować* O. 

P o h a in o w a ć = powstrzymać: » Sft- 
nia matka ni mogła go pochAmo- 
wać od łzów* Rozpr. Vin, 88. 

P o h a n y = >. szkaradny, obrzydliwy* 
lloczn. 225. Toż Zb. I, 73. »Po- 
hany = |)0gański« Pr. fil. IV, 



Pohaniec — Pojadaczka 



813 



^34. >Pohany = pogański, zły< 
Pleszcz. 40. »Pohanny=pohany€ 
z Litwy ustnie. 

Pohaniec: »Pohańcu (5 pp. 1. p. 
przekleństwo) c Pleszcz. 105. . 

Pohanny p. Pohany. 

Pohańbiony = zawstydzony « Wrześ. 
17. 

'Poharabudzić = » popsuć, poni- 
szczyć, pomieszać* Spr. IV, 310. 
Toż Spr. V, 396. 

Poharek = » kieliszek « Rozpr. XVII, 
12. 

iPoharnieć = »zdumnieć, stać się 
domnym* Wrześ. 17. »Poharnieć 
= stać się dumnym « Rozpr. X, 
296. Toż ib.XVII, 64. » Brodnickie 
parobki bardzo poharnieli« Pozn. 
IV, 19. Por. Pohernieć. 

TPohartować p. Hartować. 

Poheblować: » Pfthewlowac = po- 
hyblować« Ram. 147. 

Pohendryczyć = » pokfócić si^« 
Pr. fil. III, 496. Toż Rozpr. XVII, 
88. 

P o h i b i e 1 = » niepowodzenie, nie- 
szczęście* Osip. 

Pohiniać się: >Pohiniać sie = 
spieszyć się, np.: pohiniaj sie 
wartko! pohin łajcie sie chłopcy 
s robotom!* Spr. V, 396. 

Pohladować: »Jak ni mas dziew- 
cyny, to se jom pohladuj* Zb. 
XII, 164. 

Poh)umowisko = » zgiełk, wrza- 
wa, nieporządek* Kolb. rękop. 

Pohonny: » Wiatr pohonny znaczy 
po flisowsku (na Niemnie) wie- 
jący do morza* Syrokomla Niem. 
124. 

Pohvbać = »iść prędko* Rozpr. 
X, 296. 

Pohernieć: »Slradomscy młodzień- 
cy Bardzo pohernieli (= zhar- 
dzieii)* Wisia VII, 369. >Pohyr- 
nieć = zhardzieć, stać się dum- 
nym, np.: le ma na dwie bryje 



mąki więcy, to juz pohyrnUI« 
Spr.V, 396. Por. Poharnieó. 

Pohiejać p. Powiejać. 

Pohyrnied p. Pohernieć. 

Poiczka >a. Pojiczka = poży- 
czka* Rozpr. XII, 35. 

Poiga: »Pojiga = potucha. Ojc to 
niedobry, chtóry gfnowi daje za- 
wiele pojigi tj. zawiele wolności* 
Pobł. 68. >Pójiga = swoboda, 
zachęta* Ram. 147. 

Poiło: »Pojiło jest w ogóle miejsce 
gdzie poją bydło, konie, owce 
i t. d* Maz. V, 49. >Po^ = 
napój dla bydła* Pelr. »Pójłó, -a 
= miejsce gdzie poją bydło, ko- 
nie, owce i t. d.« Czark. 

P o i m a ć : » Pójimac = 1 , pojmować, 
łapać 2, pojmować, rozumieć* 
Ram. 147. »Czymż go (konia) 
poimała? Tą strzebną uzdeczką* 
Zb. IX, 27 r. Por. Pojąć, Poj- 
mać, Pojmować. 

Poimczyk: » Osoba prywatna, tru- 
dniąca się łapaniem przemyca- 
nych towarów ma nazwę pojim- 
czyk* Maz. V, 61. 

P o i m k a: > Kontrabanda w ręku straży 
celnej ma nazwę pojimka Inb za- 
jimka* Maz. V, 61. »Chroniącsię 
od poimki (t. j. od schwytania 
kontrabandy) musieli zapłacić 50 
rubli* Kraszewski. 

Poisować »a. Pojsować= po- 
wtórnie młócić jęczmień dla oczy- 
szczenia go z kolców, czyli wą- 
sów. Czynność ta nazywa się poi- 
.sowaniem a. pojsowaniem* Ust. 
z Nowogródzkiego. 

Poisowanie p. Poisować. 

Poiszczać p. Pożyczać. 

Poj = > pójdź: poj, ma miłd, poj 
kn mnie* Pr. fil. V, 841. 

Pojachać p. Pojechać. 

Pojadaczka = jadło (?). •Przy- 
chodzi kacka, Kady moja poją- 
dacka? Przychodzi gęś, Kady moja 
część?* Zb. IV, 136. 



214 



Pojadać — Pojąć 



Pojadać: ^Pojadajcie, popijajcie* 
Pozn. II, 301. »Jak sie wojsko 
dowiedziało, że óna żołnierzy ży- 
wo pojada, tak nie chciół żaden 
iść na warte* Pozn. VI, 73. •Ku- 
pię ja ci na Kujawach bułeczkę 
pszenną, będziesz sobie pojadała* 
Łęcz. 199. »W niedzielę, środę 
lub sobotę z wiosną nie wyganiają 
pierwszy raz bydła na pole, boby 
se nie pojadało* Święt. 561. 

Pojadliwy = chętnie jedzony* 
Rozpr. XI, 187. 

Pojadłobić się: »P6jadłobic sa 
= pomartwić się, poirytować się* 
Ram. 147. 

Pojadowić się: »P6jadowic sa = 
pogniewać się* Ram. 147. 

Pojamrotać: »P6jamrotac = po- 
szwargotać* Ram. 147. 

Pojarchać = » pomieszać, zmie- 
szać, pogmatwać* Pr. fil. IV, 841. 

Pojargolić się: >P6jarg61Ic sa = 
poirytować się* Ram. 147. 

Pojarzyć = >podochocić. podnie- 
cić, np.: pojarzyłek chłopów* Spr. 
V, 396. 

Pojauować: » Pójauftwac = po- 
.szczekać* Ram. 147. 

Pojazd »w niektórych stronach zna- 
czy orszak wesehiy w drodze* 
Zb. I, 89. II > Matka panny mło- 
dej zapytuje ojca pana młodego: 
'A jaka, Jędrzeju, wymowa bę- 
dzie?' Na to on odpowiada: *... Sześć 
gęsi tuczonych, w izdebce mie- 
szkanie i wolny pojazd na każde 
żądanie* Wisła VI, 919. Toż ib. 
ni, 373. II »Pojazdy = d*wie 
bolki, na których ślizga się wia- 
trak w czasie obracania go* Spr. 
IV, 368. 

Poją zda: » Długie okute wiosło zo- 
wie się pojazdą* Wisła VI, 507. 

Pojazd n y : »Moje nóżki da zieiazne, 
do taneczka są pojaziio (pojazd- 
ne?j* Zb.VIlI, 107. 

Poj azd y p. Pojazd. 



Pojazgotać: >Pójazg6tac = po- 

szwargotać* Ram. 147. 
Pojazny p. Pojazdny. 
Pojąć: Formy : bezokol. > Pojonć « 

Zb. IV, 228. .Pójic* Ram. 147; 

czas teraźn. 1 os. 1. p. »Pojmię« 

Święt. 273; 3 1. p. » Pojmie* Maa. 

III, 124; 3 1. mn. .Pojmią* Zb. 
V, 212; rozkaz. 2 1. p. >Pójm€ 
Cisz. I, 358. . Pojmij* Wisła VIII^ 
277. .Pojmnić* ib. IX, 246. •Po- 
mnij* Maz. V, 227; 2 1. mn. 
• Fómta* Cisz. 305; imiesł. przeszł. 
r. m. 1. p. »Pojąn* Kolb. 245. 
Rad. II, 81. Łęcz. 67; ib. 189. 
Zb. IV, 181; ib. VII, 5. .Pojon* 
Pozn. VI, 7. Kuj. I, 293. Cisz. 
54; ib. 239. Zb. IV, 112. .Po- 
jón* Zb IV, 259; 1. mn. »Pojęni* 
Krak. IV, 145. »Pojćni* Cisz. 315. 
Zb. V, 238; ib. 242; r. ż. 1. p. 
»Pojęna* Pozn. VI, 53. Łęcz. 80. 
Zb. VII, 6; ib. 20. .Pojena* Zb. 
XII, 219. »Pojćna* Krak. II, 55. 
Zb. V, 226; 1. mn. »Pojęny* KieL 
II, 93. »Pojeny* Cisz. 78. j| Zna- 
czenia: » Pojąć* = wziąć z sobą^ 
zaprowadzić: »Jam myślał, że ten 
Maciek... pojął cię gdzie na wódkę* 
Krak. I, 216. »Dopieroż pojąwszy 
go w dalszą drogę, powiada* ib. 

IV, 94. » Anioł... pojął go (grze- 
sznika) z sobą* ib. 99. »Pojąwszy 
jedną i drugą (dziewuchę) do la- 
su* ib. 155. >Żeby się zaraz po 
mnie wysłuchać mogła, bo bym 
ją odrazu pojął z sobą* ib. 183. 
»Ona mu tez za to wdzięcność 
ucyniła, do domecku, do swojego 
z sobą go pojęna* Łęcz 80. »Cy 
ja, dziewuchy nie was(z), da i cy 
ja to nie was, coście mnie nie 
pojęny, da ze sobą na kiermas* 
Kieł- II, 93. »Z pola do wsi wiatr 
wieje, kto ma żonkę, dobrze mu; 
kto bez żonki, to mu źle, pojmie 
(go) z karcmy do domu* ib. » Od- 
dali, ze gupiego (brata) nie poj- 



Pojąć 



215 



mią ze sobą« Zb. V, 212. •Po- 
jona kobyły do stajni* ib. 226. 
»I przywiód ty woły, a ci uoble- 
cieli... a potem wróciyli sie na 
jarmak, bo myśleli, ze je ludzie 
pojeni jak śli« ib. 238. »Tak ik 
prosi, zęby go pojćni, a kany ku 
jakiemu kościołowi zawiedli « ib. 
242. » Posła i pojęna ze sobom 
pokojówkę € Zb. VII, 6. >Tak una 
go pojęna i prowadzi za ręke< 
ib. 20 >Razu jednego kazała ma- 
cocha swoim córkom, żeby szły 
do lasu i żeby 'pojony' i sierotę* 
Cisz. 78. » Zaraz go pojon do tra- 
klyjernie wypić litkup« ib. 239. 

• Pośli w pole ząć; pójćni (= 
wzięli) mjt^^dćgo psa w pole* ib. 
315. » Pómtaz (= pojmijtaż, weź- 
cie) i mnie< ib. 305. »Pójm se 
pómielnika (= zabierz psa)< ib. 
358. > Starego dziada mam, poj- 
mę go na rynek, Dołoze gwa grose, 
kupie se pokrywek* Kun. 15. || 
» Pojąć* = wziąć za żonę, za 
męża, za zięcia: » Jeśli mnie nie 
pojmies (za żonę)* Kruk. II, 113. 
»Pojmijże mnie, pojmij, mój Ja- 
sieńku. pojmij, bo mnie wywia- 
nują pani matka końmi* ib. 435. 

• Marna ch(ł)opo>vina skoro mnie 
pojćna, zmian mi się warkocyk, 
kieby grochowina* ib. 55. »A jak 
ci mnie ta bidecka dojmie, źle 
mi będzie, bo mnie Jaś nie poj- 
mie. Pojmijze mnie, mój Jasieńku, 
pojmij, wywianuje mnie pan-ojciec 
końmi* Kieł. II, 126. » Jeden po- 
jąn, jeden pojąn, drugiemu ji zal, 
trzeciemu sie serce kraje: nie bę- 
dzie ji miał* Łęcz. 67. > Ożeni- 
łem się, to dzięka Bogn, pojonem 
sobie dobrego chowu * Kuj. I, 293. 
»Pan łorzeł jako król wyprawiał 
wesele. Pojął sobie panienki* Kuj. 
II, 66. »Ej pomnij, pomnij, śli- 
czna Krakowianko, mnio kata za 
męża* Maz. V, 227. >Król się 



o nij dowiedział, sześćma końmi 
przyjechał: — Oj pojmij, pojmij, 
śliczna Krakowiano, jako króla 
samego* Lub. 1,293. » Pojmie se 
dziewicę* Święt. 273. »Ożeniłsię 
Bałabaja, pojął żonę Łuppuc* Zb. 
II, 1 20. » Wyszła pluskwa ze ścia- 
ny; Pojmij mnie, Świerczu ko- 
chany* ib. 121. >Dlategom cię 
pojąn, mds dużo majątku* Zb. IV, 
181. > Pojmij mnie Jasiu, pojmij 
mnie, da ci mamunia pierzynę* 
ib. 253. » Ożeń ił się szara wiła, 
pojnł żonkę łup-cup* Zb. VI, 132. 
»A ón sobie teraz pojął za to 
królewnę córko, prencyziie, za 
zóne* Zb. XV, 25. »Nie pójmej, 
Józinek, Bogaty dziwecki. Ino so- 
bie pojmij Po swoi podobie* Wi- 
sła VIII, 277. »Pojmnić-ze (= poj- 
mijze) mnio, pojmnie, mój Franu- 
siu, pojmnie, bo mie wywianuje 
pani matka kójmy* ib. IX, 246. 
> Chciała sobie zićncia pojonć* 
Zb. IV, 228. II . Pojąć* = za- 
prosić (np. do tańca): >Jak się 
sowa dowiedziała, na wesołe przy- 
leciała. Pojąn ci ją w robo I w ta- 
niec* Rad. II, 81. » Pojon (pojął) 
ci ją do tonocku śmiele* Zb. IV, 
112. >Pojóneś nmie do tonecka 
śmielo* ib. 259. » Pojmij niio tań- 
cować, [)arobo(ku który* Zb. XII, 
163. >Pocoście tu przysły, tu 
przystanęłyście? Pojonaby jedna 
drugom, tańcowałybyście* ib. 219. 
»A pocoz przysliście i postano- 
liścio, [)ojęłoby jedno drugio, tań- 
cowalibyście* Olo-i. 172. »Jak 
pójdą chłopi do karczmy i kużdy 
za swoją pojmie, tu się zda wo- 
kiem, co i karczma z tobą kołuje, 
tak to wywijają^* Kam. 138. >Idzie 
się teraz do karczmy gwoli izby, 
bo choć się lam pojmie i w dzie- 
sięć zo swoją (= w dziesięć par), 
to ci składno na odsiobkę zawró- 
cić* ib. 140. II » Pojąć* = przy- 



216 



Pojcoski — Po jednej sprawie 



jąć: »Tak ten ogrodowy przyszed 
do niego i pojon (przyjął) służbę 
u niego < Pozn. VI, 7. »A lę małą 
cyrankę pojęli za szwaczkę* Kuj. 
Ih 66. >Sklepnik pojąn tego chło- 
pca* = przyjął (na służbę) Zb. 
VII, 5. > Gdyby nie to, że brat 
mnie poznał i pojął, byłbym jak 
ścierwo zginął* Krak. IV, 114. 
II » Pojąć* = schwytać, złapać: 
• pojąć kogo = schwytać, po- 
chwycić kogo* Wrześ. 17. •Po- 
jąć np. 'pojąć konia' zn. wdziać 
mu uździenicę* Rozpr. XVI, 389. 
»P6jic = pojąć, ująć: Ni mógle gó 
nijak pftjic* Ram. 147. » Janosik 
już zesłabł i pojęli go* = ujęli 
Wrześ. T. 50. »Jak sie zrobiaj 
tćn kóń ś niego, tak go zaraz 
święty Pielr pojon (wziął, chwy- 
cił)* Cisz. 54. II » Pojąć* ^= za.- 
brać. odebrać, porwać: ^-Na cóżeś 
nam siostrę pojąn* Kolb. 245. 
»A mam ci ja świnię burą, przy- 
sed wilczek Jarosiczek, co mi 
włazi w ogród dziurą ; pojąn 
świnkę za nosiczek* Łęcz. 189. 
»A ralnj mnie panie ojce, ratuj 
mnie, póki mnie ta bystra wódka 
nie pojmie* Maz. III, 124. »0j 
wzięto mil koniceńki, wzięto. Nie 
wiedomo, którędy pojęto* Maz. V, 
245. »Cwartego (wołka) mi pdn 
staroslM na wojnę pojuł* Swięt. 
212. II » Pojąć = zjeść coś nie- 
smacznego (Ni mógem tygo po- 
jąć)* Mil. II » Pojąć* = zrozu- 
mieć: »P6jic = pojąć, zrozumieć: 
>W6na to łśtwje p6ją. Tego się 
nie da pójic rozumę lódzcim* Ram. 
147. II » Pojąć się* =: połączyć 
się. » Patrzę, a to mój brat ow- 
czarz. Pojęli my się ze sobą jak 
brat z bratem i tak my są* Krak. 
IV, 114. »No, to pójdź kogucie... 
i razom się pojęli z sobą* ib. 
234. »My pojeni się* (młiż z żoną) 
ib. 145. 1 1 » Pojąć się* = wziąć 



się, zabrać się, przystąpić: >Ta 
królewiczówna nie leniwa była, 
pojęna sie zara do pracy* Pozn. 
VI, 53. Por. Poimać, Pojmać, 
Pojmować. 

Pojcoski = 'pończoszki* Pr. fil. 

V, 841. 
Pojczać p. Pożyczać. 

Pojechać: >Formy: »P6jachac = 
pojechać* Ram. 147. 3 os. 1. p. 
>Pojadzie* Maz. III, 271. 1 os. 
1. mn. »Pojadziemy* Wójc. I, 230. 

• Pojadziem* Chełch. I, 23. »Po- 
jademy* Zb. VIII, 114; ib. IX, 
184; ib. 229; ib. 267. >Pojadć- 
my* List od Bystronia. Cz. prze- 
szły: »Pojachałem* Zb. VIII, 68. 

• Pojachał* Wójc. II, 295. >Po- 
jechały* (o mężczyznach) Lis. || 

• Pojechać w co*: » Starałeś sie, 
Józiu, o bogatom żonę, starśjże 
sie terś, w co pojedziesz po niom* 
Wisła VIII, 696. || > Pojechać = 
pobiec, pogonić raptem za zwie- 
rzem lub ptakiem, o wvżle« Pr. 
fil. V, 841. 

Pojeden = » niejeden, niektóry, np. 
pojeden wódki się wyprzysięgnie, 
a barakiem się obżćra* Spr. IV, 
310 i 348. Toż ib. V, 396. »Po- 
jedni straśnie uwazujom, kany 
(krowa) się ulegnie* Wisła V, 922. 
»Pojedni = niektórzy* List. od 
Matlakowskiego. »Kie łaska cłeka 
aho bydle ofuknie, to hnet przyń- 
dzie do horości, spuchnie a po- 
jeden z tego i umrę* Spr. V, 385 
p. w. Ofuknie. 

Pojednać = zjednjić: »SzlachcIc 
zwinnie tej przfskoczfł, podał ji 
sucienkę. ('zym natfchmniast so 
pojednał urodna panienkę* Derd. 
83. 

Pojednako p. Jednak. 

Po jednej sprawie = razem: 
» Kochaj mię, ja ciebie. Nie żyjmy 
bez siebie, Czy na łożu, czy na 



Pojedynak — Pojeść 



217 



ławie, Wszystko to po jednej spra- 
wie* Rog. 166, no 330, zwr. 5. 

Pojedynak > czyli kawaler, jeszcze , 
nie żeniaty« Kuj. I, 58. ^ Pojedy- 
nak (pojedynczy, sam), parobek 
bezżenny< ib. II, 275. Bib. Warsz. 
1860, sir. 629. PoW. 138. Spr. 
V, 119. 

Pojedynek = •wóz jednokonny, 
bez dyszla, tylko z hołoblami 
i duhą. Pr. fil. IV, 859. || .Po- 
jedynek = dzik roczniak* Prz. 
lodu VI, 111. 

P o j e d y n k a : »Ołoble służą na po- 
jedynkę, a do pary koni jest dy- 
szel drewniany Zb.VIII, 260. 

Pojedynkował', się = >kłócić 
się: pojedynkowały się na głos 
przy studni* Pr. fil. V, 841. 

Pojedynkowy: > Pole to zwane po- 
jedynkowe gdy ma łokieć, stanowi 
szerokość wozu pojedynkowego* 
Chełm. I, 102. 

P o j e d y n n y, w przeciwstawieniu do 
'podwójny* Ust. z Njiłęczowa. 

Pojedynczy: » Ich rozum natural- 
ny, r(»zmowa acz pojedyncza (pro- 
stoty pełna) lecz przyjemna.., czy- 
nią icS nader towarzyskimi* Krak. 
I, 79. 

Pojedzenie: >Znaleźli na ty wy- 
spie tak: domek, do tego domku 
wstompieli i dziś na jutro mieli 
se zawdy zrychtowane pojedzenie* 
Cisz. I, 128. »Na Boże Narodze- 
nie Przybędzie dnia na pojedzenie* 
Święt. 576. 

Pojedzinka = » worek używany 
do noszenia trawy* Rozpr. X, 
296. » Pojedzinka = płachta do 
noszenia trawy* Wrześ. 17. > Po- 
jedzinka niewielka płachta do no- 
szenia na plecach trawy* Spr. V, 
396 » Pojedzinka = płachta o 4ch 
taśmach* Cer. 

Pojeść = zjeść trochę: »Plewąn 
dał chłopom w uodpust popić, 
pojeś dobrze* Zb. VII, 76. »Na 



mnie patsys, na mnie wlyź, ty se 
pois, mnie olzys. Śliwa « Zb. X, 
140. > Siostra mu dala pojeść 
i popić* Zb. XI, 120. > Wleźli do 
jednćgo żyda, kńzali sobie dać 
pojeś, popić« Cisz. I, 260. || •Po- 
jeść* = podjeść, nasycić głód: 
»Jak pojedli, tak sie spać pokła- 
dli* Krak. IV, 4. »Jak se gołąbek 
pojadł, jak zacznie gruchać* ib. 
34. 'Pojedli i potem pośli... spać* 
ib. 77. »Ej, bobyście dali pojeść, 
takem sie niirobił« ib. 170. >Jak 
głodny, to do niczego, a jak so- 
bie pojć, toby spał* ib. 254. 'Te- 
mu, kto wpadającą mu do ust 
ćmę połknie, wrótą, ze se nigdy 
nie pojć* Święt. 667. »Wół prę- 
dko se poje, a koń nigdy* ib. 
580. > Żebym se pojadła, Śpiewa- 
łabym jesce* Rud 130. > Pojedli, 
bierą, odmykają wszędzie* Cisz. 
I, 292. 'Dopiro wtedy jak poje- 
dzą, to sie *rękają'< Hśt. 10. 'Ni- 
gdy sobie nie pojćsz« Zb. V, 135. 
'Pojedli i tkodjechali* ib. VII, 9. 
'Pojśd, napił sie i myśli sobie* 
ib. XI, 102. 'Kieby ja se pojad* 
ib. XII, 208. » Zjedli swótkowie, 
zjedli, Jeszcae se nie pojedli* ib. 
XIII, 156. 'Jak pożrę na niego, 
jakbym se pojadta* ib. XV, 110. 
'Kiedy pojedli, spytał sie* Wisła 
I, 307. 'Pojedli se oba i pośli* 
ib. VI, 142. 'Nic z figli, jak se 
dobrze nie pojć« ib. VIII, 793. 
'Ptiojńd se dowflolna* Rozpr. VIII, 
160. 'Pojśd* ib. 192. 'A gdzie 
co znajdziemy bul To sobie po- 
jemy, hul* Rog. 58, n* 108, zwr. 
4. II 'Pojeść* = pożreć. 'Ju- 
trzejszego dnia bćdzie królewi- 
czówna pojedzona od smoka* Pozn. 
VI, 88. 'Dwie królewiczówny po 
jedzone przez smoka* ib. 48. 
Aby od wielgij zwierzyny i od 
robactwa nie bół w tym boru po- 
jedzony* ib. 106. 'Zęby mysy 



218 



Pojezdek — Pojrzeć 



nie pojedli na wesielu cego« Maz. 
IH, 306. »Zeby mysy nie pojadły 
na wesielu cego« Kozł. 153. || 
» Pojeść* = pochłonąć: »Żeby 
mię była ziemia pojadła, niż mnie 
matka na świat zrodziła* Pozn. 
IV, 143. II . Pojeść śmierć* = 
umrzeć, zginąć: »Nie waż mi się 
już więcej schodzić pod ziemię, 
gdyż śmierć pojesz* Zb. XI, 26. 
• Więcy mi nie rób, bo śmierć 
pojysz* ib. 28. » Jakby byj tćn 
zołmićrz usnuj, toby byli oba 
śmierci pojedli* Cisz. I, 294. 

Pojezdek: »Na siwym pojezdku... 
jechał wąsaty szlachcic* Wójc. 
Zar. I, 9. 

Pojezduch = » rodzaj siatki pły- 
wającej « Prac. 

Pojezierze = >kraj jezior od 
Dźwiny do Odry, tak zwany przez 
iMazura z pod Działdowa* Kłosy 
IX, 65 (W. Pol). 

Pojeżacz: » Patrzajno, głowa poje- 
zac, Język bełkot, coło łysa góra* 
Kon. 54. Toż Krak. II, 50. 

Pojeżdżać = jechać: •Przelęk- 
niony pleban poznał z kim roz- 
mawia i prędzej pojeżdżać kazał* 
Wójc. KI. II, 172. » Zajechał z pa- 
robkami, ci s^scf rąbiom, a un 
.se siedzi. Ci juz nakładli, a un 
nic. Ci poizdzają, a un wzion wy- 
rwał buka, włozół go na wóz ze 
s^ćkiem i jesce naprzód poje- 
chał* Zb. V, 249. » Król miał po- 
jeżdżać na łów* ib. VII, 17. 

Pojeżyć się: » Gospodarzowi stoi, 
parobkowi wisi, dziewce sie po- 
jezyło, gospodyni sio ospadło. (Go- 
spodarzowi konie stoją; parobko- 
wi bat wisi; dziewce pojożyła się 
kądziel: gospodyni się ciasto roz- 
padło)* Swięt. 653. 

Poję c ze ć: » F6j iczec = pojęczoć « 
Ham. 147. 

Pojiczka = >pożvczka« Rozpr. 
XII, 35. 



Pojło p. Poiło. 

Pojmą = »wić, którą się obwiązują 
zęby u brony* O. »Pójma a. wić, 
a. grądziołka = łańcuch, którym 
grządziel czyli dyszel pługa przy- 
wiązuje się do osi kółek* J. Łoś. 
II » Pójmy, ów 1, w karach a. ga- 
rach, dwa posironki służące do 
wodzenia dyszla 2, woda na lo- 
dzie lub na śniegu, która powstała 
np. z odwilży. Pojmą poszła po 
lodzie* O. 1 1 > Pojmą = siano, 
które przed ścięciem zalane była 
wodą* Petr. Por. Pój ma. 

Pojmać = brać: »Nie pojmajze 
dworskij dziwki, bo to zaraza* 
Łęcz. 196. »Nie pój mej* Wisła 
VIII, 277. II »Pojmać = pojmo- 
wać, np. nie może nijak pojmać 
liter* Was. 245. »Cego ty nie 
pojmas? Napomina (matka przy 
nauce) nieuważne dziecię* Wisła 
IV, 66. Por. Poi mać, Pojąć, 
Pojmować. 

Pojmka p. Poimka. 

Pojm o = » witka skręcona w obwa- 
rzanek do zaczepiania uprzęży 
u sochy lub brony, hib zabijania 
zębów drewnianych w bronę* Osip. 

Pojmować = brać: »Nie pojmuj 
w taniec = nie bierz do tańca* 
Jastrz. II » Pojmować się: o kro- 
wie, która ma być zaprowadzona 
do byka, mówią że się 'pojmuje** 
Rozpr. VIII, 176. » Pojmować sie 
^ krowa okazuje chęć do byka* 
ib. XX, 432. »Gospodyni... daje 
krowom wąchać święcenie, żeby 
się wnet pojmowały (zapładniały)* 
Mat. Zap. 20. »Po Wielkiej nocy 
krowy się pojmują* ib. 18. 

Pojrzeć = spojrzeć: > Popatrzyła 
po całej chałupie, pojrzała na 
mnie* Matusiak Kw. 18. >Jak wy 
pojrzycie na te kołecki* Zb. IV, 
125. II Formy: »Poźrzyć*: >Poź- 
rzyj na mnie* Zb. X, 83. » Poż- 
reć* Święt. 711. >Poźrą* ib. 174. 



Pojr-zyć — Pokarpać 



219 



» Pożreć* Zb. XV, IŁ »Poźryć« 
Udz. II .Pojzrzeć* Pr. fil. V, 841. 
»Pojźryj« (2 os. 1. p. rozkaz.) Kieł. 

II, 103. Krak. II, 41. Pauli 179. 
Kon. 67. II »Pojr-zyd, pojrzyć, 
rzadziej pojzryć< Sand. 264. || 
»Por-zić. Wis^aY, 868. Kie). II, 
234. .P"orzić« Arch. V, 643. 
»Por-zie, por-zi, porź, porziałem 
(r z wymawia się oddzielnie)* Pr. 
fil. IV, 235. .Por'zia?a« Kolb. 
268. »Puorziała (= por-ziała, por- 
stanowi zgłoskę)* Rozpr. VIII, 168. 
>Por-zi« (2 os. 1. p. rozkaz.) Zb. 

III, 18. »Por-zij (2 os. 1. p. roz- 
kaz.) Zb. IX, 29. »Porzicie« (2 os. 
1. mn. rozkaz.) Wisła IX, 237. || 
»Por-zyjze dzidwcyno* Zb. IV, 
171. »Por-ze (spojrzyj)* Rad. I, 
134. » Zamiast spojrzycie' mówi 
także lud tutejszy 'por-zycie'« Zb. 

IV, 125. II .Porży* (== spojrzy) 
Kolb. 68. II » Pożreć* Rozpr. X, 
219. Zejsz. 63. »Poźreć* Cisz. I, 
27. .Pożryć* Zb. 1,49. Kam. 32; 
3 os. 1. p. »Pożry* Rozpr. VIII, 
223. Kam. 8; ib. 128. Cisz. I, 
300. 3 os. 1. mn. » Pożrą* Krak. 

I, 19 5-. .Pożrom* Zb. XI, 88; 
rozkaz. »Poźryj* Zb. X, 237. Zb. 
XIV, 105. Rozpr. VIII, 221. Wisła 
VIII, 222. .Poźrej* Zb. XIII, 162. 

• Pożrej* Oles. 435. »Pożrejcie« 
Zb. X, 173; imiesłowy: »Poźrał« 
Zb XII, 189. »Pożrdł* Zb. XV, 
167. »Pożrói* Cisz. I, 286. »Po- 
żrała* Zaw. 89. »Poźrała* Zaw. 
86. »Poźreli* Rozpr. X, 179. 

• Pożrawsy* Zb. XII, 190. || ^Po- 
zdrę* (= spojrzę) Zb. IX, 186. 
> Niech se pozdrzy* Aten. 1877, 

II, 655. 
Pojr-zyć p. Pojrzeć. 
Pojsować p. Poisować. 
Pojsowanie p. Poisować. 
Pojslrzał p. Postrzał. 
Pojszczywać .się^ mokrzyć się, 

oddawać pod siebie urynę: »Aby 



sie nie pojscywał* Święt. 129. 
»A nie pojscywaj siei* Święt. 
618. 

Pojuszyć = » rozjątrzyć, rozgrze- 
bać* Pr. fil. IV, 234. 

Pojutru = » pojutrze* List By- 
stronia. 

Pojzrzeć p. Pojrzeć. 

Pojźreć p. Pojrzeć. 

Po kacie: >0j umar Maciek, umar, 
Juz sie nic nie rusa; Po kacie to 
taka sprawa. Wysła z Maćka dusa* 
Pauli 54. 

P okalać: >pokdlał = powalał* 
Rozpr. VIII, 85. 

Pokąpać: » Trzy zagłówki (poduszki) 
półjedbawne Łzami pokapane* Rog. 
227, nO 458. 

Pokaperować = >chorować przez 
dłuższy czas, biedo wać przez nie- 
jaki czas* Święt. 710. 

Po kap i ć = » zwiesić głowę, oso- 
wieć, stracić na humorze, być do 
niczego, zdumieć* Kuj. II, 275. 
>Pokapiliście parobcy, jeden zie- 
wa, drugi śpi* Łęcz. 228, por. 
P o k a p i e ć. 

Foka pięć: zmarnieć, zniszczeć: »Ha- 
rendarzeby pokapieli , jakbyśmy 
wódki nie pili* Krak. IV, 321. 
Por. P o k a p i ć. 

Pokarczeć >(o kilku lub wielu) = 
stać się twardymi jak karcz, sko- 
stnieć, np.: Ręce pokarezały od 
mrozu* O. 

Pokarkać: » Pókarkac = pogdakać, 
pokwokać* Ram. 147. 

P o k a r k u 1 o w a ć = pokalkulować, 
pomyślić: » Parobkowi daj dwa 
(trojaki) i zaraz se pokarkuluj* 
Kam. 70. 

Pokarpać: » Po(z)sy wane, pokdr- 
pane, Igłą nierusane. (Krowa kwia- 
ciasla)* Zb. VII, 84. » Połatane, 
pokarpane, a igła w lem nie po- 
stała. (Bydło krasę, pstre)* Fed. 
374. >Pokarpana, połatana, Ni- 
gdzie igłą nietykana. (Krowa pstro- 



S20 



Pokaz — Pokichać 



katej maści « Rod. 258. » Połata- 
ne, pokarpane, igió nikej nie ty- 
kane. (Krowa kraaa)« Wisfet VI, 
815. »Potńtanś, pokirpanś, Nikąj 
ig)om nietykani. Krowa krasa c 
Cisz. I, 339. 

Pokaz: > Pokńz •=: okaz< Święt. 710. 
» Program pokazów ogrodniczych, 
urządzanych w ciągu 1899 r. dla 
uczniów ogrodniczych... jest na- 
stępujący* Kurjer Warsz. z d. 15 
lutego 1899. 

Pokazać: »Ino ja tu sama jednń 
idę do domu, odprowadź mnie ty 
chłopaku, da pokaż komu* (= 
każ? K.) Zb. VIII, 89. 

Pokazić = rozbić, zepsuć: »Atakwf- 

drfikówawszf jedne ksążkę z nfch 

stdrfch szpargałów, zalepili iióni 

sobje tu tf mi podczas ne wjeldzie 

' zlmf^ pókażone iiókna* Cen. 83. 

Pokaz ja: >Siad i napisał pdre słów 
na pokaz (lub: na pokaz^jń)* Zb. 
VII, 11. Por. Pokazka. 

P o k a z k a : » Wydłubśł ty świni oczy 
i wzion ojcu na pokazkę* (= na 
znak) Pozn.VI, 186. »Napokazkę« 
Jastrz. Por. Pokazja, Poka- 
zunek. 

Pokazować p. Pokazywać. 

Pokazunek: »Na pokazunek :^ na 
znak, na dowód* Ust. z pow. Ja- 
nowskiego. »Djabli napisali list 
i dali Klimasowi na pokazunek 
synowi, ze ociec jego juz wyzwo- 
lony* Wisła V, 47. » Pokazunek 
= pokazanie: 'napisali list na 
pokazunek synowi* Pr. 01. V, 234. 
Por. Pokazka. 

Pokazywać: » Przychodzi do nićj 
dziki zwićrz, kładzie głowę na ko- 
lanach; pokazywało sie jakby co 
od ni potrzebował* Zb. IV, 196. 
• PtiókaziSówać* Rozpr. IX, 154. 
»Pokazowśł, -a* Opól. 5. ^Zbiuł 
ich i zapedziśł im, zęby mu sie 
tu juz nie pokazowali* Święt. 
855. > Chłopi powinni się zajedno 



kiela dwora pdkąmnć, jakby 
i psBOBoty węda xilm^ Ite. 21* 
»Gdek... nie wie ee mhió, j||( 
ma nowością oo padnie^ afte 9i| 
włoży, to potem lepny tych, co 
ma pokasowali* ib. 34. »Jął ma 
pokazować po wasyćkich papie- 
rach, co wojciec pański wybrał* 
ib. 77. 

Pokaźnik = > palec wskazujący* 
Osip. 

Pokazka = > pokaz, pokazanie* 
Zb. I, 22. Por. Pokazka. 

Pokącie = ^ miejsce poczesne za 
stołem w rogu izby, gdzie w wi- 
gilję Bożego Narodzenia stawiają 
na ławie potrawę kucie. Gościa 
sadzają starzy na pokąciu* Pr. 
fil. IV, 859. II .Pokącie* = zau- 
łek, partykularz (K.): >0d tego 
pokącia przenieśmy się tedy na 
Pokucie wschodnie* Kłosy VIII, 
106 (W. Pol). Por. Pokucie. 

Pokąd: >Pokond = dopóki* Spr. 
iV, 380. » Stali lak dugo, aż kó- 
kąt (pokąd) wszystkiego nie zjedli, 
kókąd im wicht (żywność) star- 
czył* Pozn. VI, 77. 

Pokąn p. Pokon 

Pokąszać: >Pókąszac = pokąsać* 
Ram. 148. 

Póki: »Poki (niem. Pocken) = 1, 
ospa 2, ślady szczepienia ospy* 
Rozpr. X, 296. YlTrześ. 17. .Poki 
= 1, ospa 2, ślady po ospie 3, 
ślady po szczepionej ospie* Spr. 
V, 396. Por. Pocarz. 

Póki: >Cegoz ja sie mam oglądać 
Juzcić ja nie twoja, Naoglądałam 
sie dosyć Pókim była twoja* 
Kętrz. 38. 

Pokicać się: > Jak sie to pokicajól 
(o dziecku, które się powalało je- 
dzeniem)* Rozpr. XXVI, 381 p. 
w. Kicać się. 

Pokichać się: >A nas tatuś nie 
taki kupił dzieciom tabaki; a dzieci 



Pokie — Pokiel2nąd 8ię 



221 



sie pokichały, posty za piec po- 
sulychaty* Maz. Ul 70. 

Pokie, Pokiej p. Pokiela. 

Pokiel p. Pokiela. 

Pokiela: > Pokiela = dokąd, do- 
póki* Krak. IV, 317. .Pokiela = 
pokąd* Sab. 134. » Pokiela = do- 
kąd, pokąd « Kud. >Pokićj, po- 
kiela = pokąd, dopokąd: nie dam 
tera nikomu, pokiej ohto nie oshi- 
bnie< Rozpr. X, 204. >Pokidj, po- 
kiela = póki, dopóki dokąd, po- 
kąd: dobrze mu pokiela młody; 
jiść, jiść pokiela hłodno; nie dam 
tera nikomu hleba, pokićj chto 
nie osłabnie* Rozpr. X, 219. •Po- 
kie*: »Tako długo, pokie...* Hilf. 
101. » Pokiej, pokiela r= dopóki* 
Wrześ. 17. >Pokiel, pokil, pokiela 
= dopóki, aż* Rozpr. X, 296. 
•Pokiel, pokiela = póki, dopóki * 
Rozpr III, 374. »Każdy rodzący 
się człowiek ma dla siebie osobną 
gwiazdę na niebie, która mu świeci, 
pokiela (dokąd) żyje* Krak. III, 
31. >He dobrze Janiczkowi po- 
kiela jest młody* Wrześ. I, 42. 
Toż Zejsz. 44 i 129. Podobnie 
Wisła Vni, 213. »Śpiewajże se 
śpiewaj, pokiela ci sładno< Zejsz. 
61. > Jeszcze będę pijał pokiela nie 
zginę* ib. 100. >Pokiela ja chodził, 
był chodniczek gładki* ib. 112. 
> Niech ja się uciese, pokiel ni 
mśm zony* Zb. XII, 128. •Ta- 
tusiu, matusiu, gołąbecki siwe, 
Połcia mi dobrze, pokielaśeie ży- 
we* ib. 144. »Był-ek chłopak 
chłopem, Pokiel-ek był mały* ib. 
134. »Ani ji (dziewcyny) uwie- 
zies... pokiel pani matce do nóg 
nie upadnies* ib. 142. »Pot^la 
mi dobrze, pokiel wy żyjecie* ib. 
144. >Kochałek Kasinkę pokielak 
był młodym* ib. 182. >Zal mi 
cie... drogi jaksamicie. Ja cie nie 
odzale, pokiel moje życie* ib. 
186. »Rybiarze, rybiarze z Car- 



nego Danaja, Chytajciez wiśnecek 
pokiel go u krają* ib. 191. »J^ 
se bede spała, Pokiel bede chcia- 
ła* Zb. XII, 208. »Nie zarzuoej 
starych slrzewików, pokiel ni mŚ8& 
nowych* Cinc. 26. >Nie ndów 
hop, pokiel nie przeskoczysz* ib.' 
27. >Nimś człowiek pokoje, po- 
kiel nosi kości swoje* ib. » Pokiel 
ociec bije, to dziura zatyje* Cine. 
32. >A jń bedem spała, Pokićl 
bedćm kciała* Zaw. 96. >Weź \» 
skałkie a gryź, pokiel nie ozgry- 
zies* Wisła VI, 141. »Pokielam 
se była po<!ciwą dziewecką. Wi- 
dzieli mnie chłopcy świdrową dzia- 
recką* Wisła VIII, 216. 'Mnie 
nie uwiedzies, Pokiel na konika 
po mnie nie przyjedzies* Wisła 
Viii, 223. »Tyk śmieci nie bę- 
dzies wyciskował, pokieli ji nie 
przyde* Zb. XV, 24. »N;e wyd^ 
— pEdń Bździanosek — 'pokielś 
mie do sieni nie zawiedzies'* Zb. 
XV, 99. »Pot^la bedzies jśd, po- 
kiela cie nogom nie rasę* ib. 36. 
. Pokiel = póki* Pr. fil. V, 841. 
• Pokiel ob. Pokiela* Rozpr. XJI, 
9. » Pokiel, pokiela = dopóki, 
np.: pokiel nie wrócis, nie ddm 
nic; Ożeń sie Janicku, pokieleś 
młodziudki* Spr.V, 396. . Pokie- 
la* Cer. II »Po kiela? = po 
czemu? po ile? (o cenie)* Pr. fil. 
IV, 234. Toż Kud. Por. Pokil. 

Pokiełbasić » (żartobliwie) = po- 
mieszać coś, pokręcić, tak i siak 
posplatać (jakoby pokręconą kieł- 
basę)* Krak. IV, 317. »Pokiełba- 
sić się = źle, nieporządnie się 
ułożyć, pomieszać się, pokręcić 
się: pokiełbasiło mu się we łbie* 
Pr. fil. V, 841. 

Pokiełznąć się = > pośliznąć sic? * 
Rozpr. X, 296. Wrześ. 17. .Cy- 
ganka prosi o drobeczkę słoniny, 
bo się jej dziecko 'pokiełzło* (po- 
ślizgnęło się) na nalodku, 'ozbiio 



Pokieni — Poklękać 



się' całe, Irza je posmarować* 
Wisła II, 112. 

Pokieni: » Pokuna (może od : po- 
kąd, pokieni), np. człowiek od po- 
kuny świata! ij. iadaco, nic nie 
w^arU Kuj. II, 275 p. w. Pokuna. 

Póki erą = kędy, którędy: »Nie 
bćdzie mnie gjowiczka bola)a. Że 
mie z sobą nie weźmiesz, Ale bych 
też bardzo rada wiedzieć, Pokierą 
też pojedziesz?* Aten. 1877, II, 
655. 

Pokiew == » zła droga i słota « Pr. 
fil. V, 841. 

Pokikłać: » Posed ozrucać gnój ; 
syscy robio, a ón leży, pokikłał 
se nogi i łezy« Wisła VI, 313. 

Pokil: »Pokil-potyl := dopóki -do- 
póty. Pr. fil. IV, 841. >Pokila 
= dokąd, dopóki* ib. » Dotąd cho- 
dził, pokil djebłów nie naseł* Zb. 
V, 189. »Nie będzie u nikogo 
zgody, pokil nie zajedzie... młody* 
Wisła VII, 120. » Teraz kowal 
piół, pokil jano miał piniądze* 
ib. 206. »Pokilem sie nie pozna- 
ła* Klecz. 31. Por. Pokiela. 

Pokila p. Pokil. 

Pokinąć = >1, a) co; porzucić, 
zostawić, opuścić b) czem; odrzu- 
cić, wzgardzić 2, zam. skinąć; ki- 
wnąć, np. ręką, głową; schylić, 
poruszyć* O. » Pokinąć = porzu- 
cić, odejść* Lub. II, 212. •Po- 
kinąć = porzucić: owca pokinęła 
jagniaka* Spr. V, 119. » Pokinąć 
= porzucić robotę, opuścić np. 
służbę, strony rodzinne lub t. p.* 
Osip. 

Pokinięcie = » porzucenie, odrzu- 
cenie: skinięcie* O. 

P o k i w o w a ć : > Ale Hallala, jeno se 
głową pokiwował, co słvszv* Kam. 
165. 

P o k 1 a jr a ć się = spłaszczyć się : 
»A lak ik (jaWok) było nabite, 
cóby ni miał ściebła ka między 
nie wrazić, az sie poklagały (spła- 



scyły), a tó tćlo dus było* Zb. 
V, 240. 

Poklat := » pawilon na statku piń- 
skim, zwanym 'dąb czarnobylski'* 
Kraszewski: Wspomnienia Wołynia 
I, 138. 

Poklękać: »Tćn, có mu ucićnoję- 
z^k, dostał na dostatku, bo ni móg 
uciekać, i wołśł 'poklękaj, poklę- 
kaj', a ci myśleli, ze wołś: ucie- 
kśj, uciekśj, i jesce hardzi ucie- 
kali* Zb. V, 227. 

P o k 1 e p: »Zeby najjaśniejsy król zro- 
biuł bal i wsystkich sprosiuł, mło- 
dych i starych, wsystkich na po- 
klep; niech sie ba wio i nocujo 
i niech bedo dla wsystkich łyżki 
i noże śrybne pod rachunkiem 
i do stołu, i od stołu; a chto nie 
porwie, to nie porwie, ale piękny 
Jan porwie* Chełch. I, 250. 

Poklepia, Poklepie p. Pakle- 
pie. 

Poklepacz = » rodzaj placka* Pr. 
fil. IV, 234. » Poklepacz = ser: 
flisy mówiom na sćr — poklepacz* 
ib V, 841. Por. Poklepak. 

Poklepać = » rozklepać, rozgadać, 
obmówić* Pr. fil. V, 841. 

Poklepak: » Poklepak = rodzaj 
placka* Pr. fil. V, 841. Por. Po- 
klepacz. 

Poklepiać = »obmawiać< Pr. fil. 
V, 841. 

Poklepić = »obmówić* Pr. fil. V, 
841. 

Poklepka = » obmowa, plotka* 
Pr. fil. V, 841. 

Poklepnica = > młotek bednarski « 
Pr. fil. IV, 234. 

Poklepywać: »Jak karabin wypu- 
cuje, To mnie wachlarz (= wach- 
mi-^trz) poklepuje* Zb. IV, 239. 

Poklękać: »Kuniki go jeść nie 
clu'iał\', u żłobu se pokląkałv* 
Wisła 'V1I, 185. »P6klekae= po- 
klękać. Wszetce póklekalć, jak do 
pacerza* Ram. 148. 



Poklicz 



Pokładka 



223 



Poklicz = » naganka, obława « Ust. 
z Lilwy. Por. Za puda. 

Poklinać: »Albo i ly młodzianko, 
żebyś nie narzekała, ojca i matki 
nie poklinała* Kuj. I, 286. »I ty 
będziesz narzekała, lata swoje po- 
klinała« ib. » Tylko ciebie psie- 
bultaju będę poklinała« ib. II, 28. 
• Pokiinaj ty jak chcesz* ib. 

Poklukać: »Póklukac= pogdakać. 
Póklukaj se dróbka« Ram. 148. 

P o k ł a d = podściół, podściółka: »Na- 
żąć zajdy trawy na pokład dla 
swoich krów* Kam. 53. || = pole 
przyorane: »()rka rozpoczyna się 
po żniwach... zwykle na żytnej 
lub jęczmiennej ścierzni. Rolę pług 
bierze wtedy bardzo płytko, brony 
ją w poprzek zawłócą, równają 
i z perzu czyszczą. W ten sposób 
obrobione pole nazywa się pokła- 
dem* Święt. 2. » Świnie (pasą się) 
na ścierzniach, pokładach i zie- 
mniacyskach* ib. 21. || »Pokład 
= pułap, sufit* Pr. fil. V, 841. 
Toż Parcz. || » Pokład = jaje 
położone w nasiadzie. Na pokład 
zostawia się jedno jaje w miejscu, 
kędy kury się niosą* Pobł. 138. 
II > Majętniejsi lub smakosze ra- 
czą się potrawa,, którą zowią: po- 
kłady t. j. jajecznicą usmażoną 
i mocno zarazem masłem jak 
i słoniną okraszoną* Lub. 1, 44. 

P o k ł a d a c z k a : » Pokładacka = pra- 
ca lub czas pokładania roli* Święt. 
710. Por. Pokład. 

Pokładać = » kłaść do odebrania 
plag, np. on jesce nie pokładany 
(nie bity)* Sand. 264. > Pokła- 
dać* = kłaść, rzucać: »()j cluuiolu, 
chmielu, ty ziolsko w płocie, nie- 
jeden wianecek ptjkładas w bło- 
cie* Rad. I, 238. || >Pokładać< 
= kłaść się: >Tu >e ligaj, łu po- 
kładaj, tylko do nmie nic nie ga- 
daj* Rad. 11, 76. l»okładać się 
= kłaść się: > Można toż zimnicę 



przepić, pijąc od chwili dreszczu, 
ale pokładać się przy tern nie 
należy, tylko chodzić* Krak. III, 
164. »Żeby... nikt się nie pokła- 
dał i zawczasu nie szedł spać* 
Fed. 281. II »Pokiadać= piytko 
a szeroko orać (pierwszy raz)* 
Rozpr. XXVI, 389. Toż Pr. fil. 
IV, 308. » Wyjeżdża gospodarz 
z pługiem i 'pokłada' pole* Zb. 
XIV, 149. II » Pokładać = kastro- 
wać* Ust. z Litwy. 

Pokładaj ęcy bić = »bić, poło- 
żywszy winnego; kłaść kogo dla 
bicia* Pr. fil. V, 841. 

Pokładane: > Pokładanego dostać 
= dostać w skórę, leżąc na ła- 
wie* Święt. 710. »Ciesy sie, jak 
pastćrz dostanie pokładanego* ib. 
423. »Lepij było wziąś f)okłada- 
nego* ib. 424. 

Pokładanie: »Pierwsze oranie na- 
zywa się pokładaniem* Rud. 17. 
• Pokładacka = praca Jub czas 
pokładania roli* Święt. 710. 

Pokładanka: >Na pokładankę bić 
= kłaść kogo dla obicia* Pr. fil. 
IV, 234. »Bić na pokładankę = 
za pańszczyzny jak się kazali po- 
łożyć na ziemi i bili* Zb. VIII, 
253. »Pan biuł na pokładankę* 
ib. 264. 

Pokładeczka p. P okładka. 

Pokładka: » Gdzie jeno co nady- 
bała w chałupie: zaściążkę, mici, 
garść lnu, abo i pokład kę pod 
kurą to hel kradła* Kam. 171. 
Kużda baba we wsi, co jeno se 
przyczyniła jaka^ garść lnu, ko- 
nopi abo i pokładek, i gdzie jaka 
co miała, to za pazuchę i do 
karczmy zajedno ciągła* ib. 81. 
»Moż(;hy imość użyczyli kawalątko 
sadła starego, i tu przyniosłem 
dla itności za to pukopv pokła- 
dek* ib. 104. II »Pokła«lka = 
zorane pod zimę pole* Hozpr. 
XX, 132. >Po skończonych żni- 



Pokieni — Poklękać 



się* całe, trza je posmarować* 
Wisła II, 112. 

Pokieni: >Pokuna (może od: po- 
kąd, pokieni), np. człowiek od po- 
kuny świata! tj. ladaco, nic nie 
wart« Kuj. II, 275 p. w. Pokuna. 

Póki erą = kędy, którędy: »Nie 
bćdzie mnie gjowiczka bolała. Że 
mie z sobą nie weźmiesz, Ale bych 
leż bardzo rada wiedzieć, Pokierą 
leż pojedziesz?* Aten. 1877, II, 
655. 

Pokiew = > zła droga i słota* Pr. 
fil. V, 841. 

Pokikłać: ^Posed ozrucać gnój; 
syscy robio, a ón leży, pokikłał 
se nogi i leży* Wisła VI, 313. 

Po kil: »Pokil-potyl = dopóki -do- 
póty* Pr. fil. IV, 841. »Pokila 
= dokąd, dopóki* ib. » Dotąd cho- 
dził, pokil djebłów nie naseł* Zb. 
V, 189. »Nie będzie u nikogo 
zgody, pokil nie zajedzie... młody* 
Wisła VII, 120. > Teraz kowal 
piół, pokil jano miał piniądze* 
ib. 206. »Pokilem sie nie pozna- 
ła* Klecz. 31. Por. Pokiela. 

Pokila p. Pokil. 

Pokinąć = »1, a) co; porzucić, 
zostawić, opuścić b) czem; odrzu- 
cić, wzgardzić 2, zam. skinąć; ki- 
wnąć, np. ręką, głową; schylić, 
poruszyć* O. » Pokinąć = porzu- 
cić, odejść* Lub. II, 212. » Po- 
kinąć = porzucić: owca pokinęła 
jagniaka* Spr. V, 119. »Pokinąć 
= porzucić robotę, opuścić np. 
służbę, strony rodzinne lub t. |).« 
Osip. 

Pokinięcie = » porzucenie, odrzu- 
cenie: skiniłM-io* O. 

Pok i wo w;i(-: *Alo Ilallala, jeno se 
głową puk iwo wał, co słvszv* Kani. 
165. 

P o k I a ^' a ć s i f^ = >|)hi<zfzy(! się: 
»A lak ik (jal)łrki hyło iiabile, 
cóby ni miał ściebła ka między 
nie wrazić, az sie poklajrały (spła- 



scyły), a tó tćlo dus było* Zb. 
V, 240. 

P ok lat = » pawilon na statku piń- 
skim, zwanym *dąb czarnobylski'* 
Kraszewski: Wspomnienia Wołynia 
I, 138. 

Poklękać: >Tćn, có mu ucićnoję- 
zf k, dostał na iiostatku, bo ni móg 
uciekać, i wołśł * poklękaj, poklę- 
kaj*, a ci myśleli, ze wołś: ucie- 
kśj, uciekśj, i jesce bardzi ucie- 
kali* Zb. V, 227. 

P o k 1 e p: »Zeby najjaśniejsy król zro- 
biuł bal i wsystkich sprosiuł, mło- 
dych i starych, wsystkich na po- 
klep; niech sie ba wio i nocujo 
i niech bedo dla wsystkich łyżki 
i noże śrybne pod rachunkiem 
i do stołu, i od stołu; a chto nie 
porwie, to nie porwie, ale piękny 
Jan porwie* Chełch. I, 250. 

Poklepia, Poklepie p. Pakle- 
pi e. 

Poklepacz = > rodzaj placka* Pr. 
fil. IV, 234. > Poklepacz = ser: 
fiisy niówiom na ser — poklepacz* 
ib V, 841. Por. Poklepak. 

Poklepać = » rozklepać, rozgadać, 
obmówić* Pr. fil. V, 841. 

Poklepak: > Poklepak = rodzaj 
placka* Pr. fil. V, 841. Por. Po- 
klepacz. 

Poklepiać = »obmawiać* Pr. fil. 
V, 841. 

Poklepić = » obmówić* Pr. fil. V, 
811. 

Poklopka = » obmowa, plotka* 
Pr. lii. V, 841. 

Poklopnica = » młotek bednarski « 
Pr. lii. IV, 23i. 

P o k I e p y w a ć: » Jak karabin wyjiu- 
cuje. To mnie wachlarz (= wach- 
mislrz) poklepuje* Zb. IV, 239. 

PokU^kać: »Kuniki go jość nie 
clu-iałv, u żłobu so pokląkałv* 
Wisła Vii, 185. >P6klokae= po- 
klękać. Wszelce poklękało, jak do 
pacerza* Ram. 148. 



Poklicz — Pok^adka 



223 



Poklicz = > naganka, oWawa « Ust. 
z Litwy. Por. Z a p u d a. 

Poklinać: »Albo i ty młodzianko, 
żebyś nic narzekała, ojca i matki 
nie poklinaJa* Kuj. I, 286. »I ty 
będziesz narzekała, lata swoje po- 
klinała* ib. » Tylko ciebie psie- 
hultaju będę poklinała« ib. II, 28. 
• Poklinaj ty jak chcesz* ib. 

Poklukać: »P6klukac= pogdakać. 
Póklukaj se dróbka« Ram. 148. 

P o k ł a d = podściół, podściółka : » Na- 
żąć zajdy trawy na pokład dla 
s>voich krów« Kam. 53. || = pole 
przyorane: >Orka rozpoczyna się 
po żniwach... zwykle na żytnej 
lub jęczmiennej ścierzni. Rolę pług 
bierze wtedy bardzo płytko, brony 
ją w poprzek zawłóca^, równają 
i z perzu czyszczą. W ten sposób 
obrobione pole nazywa się pokła- 
denw Święt. 2. > Świnie (pasą się) 
na ścierzniach, pokładach i zie- 
mnii><-vskach« ib. 21. || » Pokład 
= pułap, sufitc Pr. ni. V, 841. 
Toż Parcz. || » Pokład = jaje 
położone w nasiadzie. Na pokład 
zostawia .się jedno jaje w miejscu, 
kędy kury się niosą* Pobł. 138. 
II » Majętniejsi lub smakosze ra- 
czą sio potrawą, klórą zowią: po- 
kłady t. j. jajecznicą usmażoną 
i mocno zarazem masłem jak 
i słoniną okraszoną* Lub. I, 44. 

P o k ł a d a c z k a : » Pokładacka = pra- 
ca lub czas pokładania roli* Święt. 
71U. Por. Pokład. 

Pokładać = > kłaść do odebrania 
plag, np. on jesce nie pokładany 
(nie bity)* Sand. 264. > Pokła- 
dać* =^ kłaść, rzucać: »()j chmielu, 
chmielu, ty zicUko w płocie, nie- 
jeden wianecek pokładas w Wo- 
cie* IJad. I, 238. || .Pokładać^ 
= kłaść >ię: >Tu >o ligaj, lu po- 
kładaj, tvlko do nuiie nic nie ga- 
daj* Rad. II, 76. Pokładać się 
= kłaść się: > Można leż zimnicę 



przepić, pijąc od chwili dreszczu, 
ale pokładać się przy tern nie 
należy, tylko chodzić* Krak. III, 
164. >Żeby... nikt się nie pokła- 
dał i zawczasu nie szedł spać* 
Fed. 281. II » Pokładać = pjytko 
a szeroko orać (pierwszy raz)« 
Rozpr. XXVI, 389. Toż Pr. fil. 
IV, 308. » Wyjeżdża gospodarz 
z pługiem i ^pokłada' pole« Zb. 
XIV, 149. II . Pokładać = kastro- 
wać* Ust. z Litwy. 

Pokład aj ęcy bić = »bić, poło- 
żywszy winnego; kłaść kogo dla 
bicia* Pr. fil. V, 841. 

Pokładane: » Pokładanego dostać 
= dostać w skórę, leżąc na ła- 
wie* Święt. 710. »Ciesy sie, jak 
pastćrz dostanie pokładanego* ib. 
423. »Lepij było wziąś pokłada- 
nego* ib. 424. 

Pokładanie: »Pierwsze oranie na- 
zywa się pokładaniem* Rud. 17. 
• Pokładacka = praca lub czas 
pokładania roli* Swięt. 710. 

Pokłada nka: »Na pokładankę bić 
= kłaść kogo dla obicia* Pr. fil. 
IV, 234. .Bić na pokładankę = 
za pańszczyzny jak się kazali po- 
łożyć na ziemi i bili* Zb. VIII, 
253. »Pan biuł na pokładankę* 
ib. 264. 

Pokładeczka p. P okładka. 

P okładka: » Gdzie jeno co nady- 
bała w chałupie: zaściążkę, inici, 
garść lnu, abo i pokładkę pod 
kurą to het kradła* Kam. 171. 
Kużda baba we wsi, co jeno se 
przyczyniła jaką garść lnu, ko- 
nopi abo i pokładek. i gdzie jaka 
co miała, to za pazuchę i do 
karczmy zajedno ciągła* ib. 81. 
>Możcby imość użyczyli kawahitko 
sadła starego, i tu przyniosłem 
dla imości za to pukopv pokła- 
dek* ib. 104. II >Pokładka = 
zorane pod zimę pole* I\ozpr. 
XX, 432. >Po skończonych żni- 



22t, 



Pokórać — Pokronv 



rowane nazywa Ind : pokoji « Che^m. 

I, 08, >IJwidzi«flł w lf;Hie bardzo 
pi^kii^; \>oko'ys, k'4o tych pokojów 
fiiekrift, tylko rnałi; planty* Mat 
H7J^M\f. » Pojechali do pańskiego 
pokoju* Cisz. I, 76. || ^ Pokój* 
= spokój: *Nu'. ińwor/A^, Bo cię 
nil* łKij*;; Ho byś runie ty Całą 
ciemną nockę nie dał pokoja. Do- 
bry pokój, Ty kochanko, Dobry 
pokój masz* HofC. 134-, n^ 255. 
»Pokn« : »I)jisz \f pokii! krzyknie 
i mu z ręci drążk wfdzerfi* Derd. 
107. »Nie dale poku ani tam na 
chwilę* ib. 12. || »Potrzeba mocz, 
który zczarowana krowa podczas 
pokoju (omyłka zam. '|)odoju'V L.) 
oddaje, upu.4cić do flaszki* Święt. 
525. 

Pokor a ć : » Pokórać, pokurać = 
wskórać co, pozyskać* Sand. 264. 
»Z ledwością pokórasz coiek = 
ledwo wskórasz cośkolwiek* Kuj. 

II, 272 p. w. Ledwość. »A któż 
tam z nin pokora (wskóra)* Pozn. 
VI, 247. »Nic pokurać z nim nie 
moj^li* Hal. 64. 

Pokówki p. Pąk. 

P o k r a <• z n y : » Pokraczne jakieś dzie- 
cko powiadaj?! ludzie musi 
)(o w malo.ści kto na rozum urzekł* 
Peld. 6 

ł*okraczować = .kroki stawiać, 
krorzyć* Pr. lii. V, 841. 

Pok rad ejiMucy p. Pokrademcy. 

P o k r a d e m c y »a. pokradejemcy = 
ukradkiem, pokryjonui* Zb. I, 74. 

Pokraka r- »dziwolwór* O. .Po- 
kraka -- : niezdarna kobieta* Kuj. 
II. 1*75. » Pokraka -= coś nio- 
■/.♦rnihiio^ił. kulawejjo* Spr. V. 140. 
• Pokraka -■ - pol\Vł>r, uieziiraba* 
ł*r tii. IW S5t^ .Pokraka — dzi- 
\\oi:iij upośiod/ouY od natury, wv- 
lodok , iiuMi^trum* <l/.:»rk. .Po- 
kiaka - i\'.loNNit'k o kr/.v\vvch, 
s/eroKo roz^(;i\Monvoii noirarh* 
i>-i}ł. *0 ty pokrako ^niedoJęga, 



niezgrabjasz; jedea!* Wisła VIII, 
246. 9 Pokraka = nieprzyjemne 
lob straszne zjawisko, ztąd i o czło- 
wieku, którego się nie lubi* Wisła 
III, 88. »Tego pokrakę Józefka 
przyjęli do się za pana* Kam. 
170. » Księżna wąchała się długo 
powierzyć swe dziecię tej małej 
pokrace* Pozn. VI, 119. 

Pokrakować się >komu = na- 
przykrzać się komu* Wisła III, 
88. 

Pokrapować = » zacząć kropić 
np.: des pok rapuje* Święt. 710. 
• Leje deszcz, leje deszcz, Drobno 
pokrapuje* Zb. X, 299. > Idzie 
desc, idzie desc, drobno pokra- 
puje* Kieł. I, 138. » Idzie dyszcyk, 
idzie, idzie, pokrapuje* Zb. XV, 
89. »Nie idź, dy.szcu, nie idź, nie 
idź, nie pokrapuj* ib. 

Pokrawiony p. Pokrwawić. 

Pokręcać: » Tata gratek pobijali, 
Mama czć[)ek pokrącali* Zb. IX, 
241. .Chyba że ją pokrąciło (bo 
każda mądra jest nawiedzoną 
i cierpi rodzaj konwulsyj), to 
juźci-ć wtedy iść do kościoła nie 
mogła* Pozn. VII, 142. 

P o k r ę t e c z k a : » Do bata używa się 
trzech [)okręteczek , które kręcą 
się na trzech oddzielnych kulkach 
drewnianych* Zb. IX, 40. 

Pokrętnik: »AciHllea millefolium, 
krwawnik, kasz. pokręmik* Kk. 
12. .Pókrmnik = krwawnik, 
Achillea millefolium L.* Ram. 148. 
II »Pokręlnjik (Tanacelum vulga- 
re, dzika jarzę])ina)* Hdf. 76. jj 
.Pokrętnik = maruna wonna, 
pyrethruni i roślina i* Pobł. 68. 

P o k r o k = » koziel w wiązaniu da- 
chowyui ^ Pr. til. V, 1 55. 

Pok roni k a: .(iielnik = «na Szlą- 
sku) pokromka v. kromka chleba, 
skibka, porcyjka* O. p. w. Giel- 
nik. 

Pokrony »pokn>ś, skronv z 2 pp. 



Pokrop — Pokrzepcizna 



= dla, z powodu* Rozpr. X, 296. 
»Pokrony, pokroś, skrony, skroś 
= przez, z czyjej przyczyny: 
skroś niego, skrony tego* Wrześ. 
17. >Babe pokrony niego zabiół* 
Zb. V, 229. Por. Pokróś. 
Pokrop = » całun* Rozpr. XII, 99. 

• Pokropeni przykryty* Rog. n^ 
222. 

Pokróś »cego = z powodu czego* 
Spr. IV. 380. .Pokróś (z powodu, 
z przyczyny) niego wygnali je 
z domu « Wisła 11,20. >Puubocy 
chodził, dwie bocule wodził. Po- 
króś te bocule w domu nie no- 
cuje « Zb. XII, 223. »Pokróź cego 
= przez co* Rozpr. XVII, 64. 
Por. jeszcze: Wrześ. 17. Rozpr. 
X, 296, p. Pokrony. 

Pokrótce = » wkrótce, w krótkim 
czasie* Wilkoński: Ramoty V, 141. 

P o k r ó w : » Kto sieje po Pokrowie 
(święto unickie, 1 3 października), 
sprzedaje potem pokrowie* Chełm. 
II, 172. 

Pokróź p. Pokróś. 

Pokrupić się = » pokłócić się, 
np. pokrupiłem się z sąsiadem, bo 
mi wegiM-ł woły w zboże* Zb. II, 
251. » Pokrupić się = pokłócić 
sie, nie zgodzić sie* Pr. fil, V, 
81-2. 

Pokrwawić: »Ona trochę w stajni 
pokrwawiła (karcmłirka, zabiwszy 
męża)* Zb. XI, 123. » Chłop... był 
bardzo pokrawiony, bo go tam 
zl»ili« Święt. 584. 

Pokrycie = zapewne oczepiny K. 
» Przed pokryciem* (tvtuł piosnki) 
OJes. 9. 

Pokryj om u = pokryjomu: »Kró- 
lówna puk ry jemu włożyła pierscia- 
nck do piidefka* Kuj. I, 151. 

• Gospodyni nni zawsze przynosiła 
jeść pokyjemii, żeby ten chłop 
nie widziaU ih. 170. 

P o k r y m k a : » Stali tam w borze, 
stali tam w dolo — w papuciach. 



w pokrymkach, w śiochmycach, 
w berlicach, tak jak i w skoie* 
Maz. V, 314. 
Pokrytka = » dziewka uwiedziona, 
która matką została nie będąc mę- 
żatką, której nie wolno już, jak 
innym dziewkom z odkrytą głową 
chodzić* Roczn. 225. » Pokrytka 
(dziewka maj Jica dziecko)* Zb. III, 
132. » Pokrytka Marusia* Pada- 
lijca. Opowiadania i krajobrazy I, 
24. »Tym przesądem starają się 
niecne Hucułki, osobliwie młode 
wdowy i pokrylki, uniewinniać 
swą niemoralność* Witw. 114. 

Pokrvwać = » coire, o ogierze* 
Pr.^ fil. V, 842. 

Pokryweczka p. Pokrywka. 

Pokrywka: >Trzeba jej (pannie- 
młodej) dać na pokrywkę* Rad. 
1, 234. » Podziękuj se zielu, na- 
kryj sie pokrywką* Święt. 152. 
• Składajcie się baby, dziewki Pani 
młody na pokrywki! Cemze bę- 
dzie przykrywała. Jak będzie jeść 
gotowała?* ib. 159. » Przecie nie- 
raz już dałam czy to kaw&łek 
chleba czy to pokrywkę mąki* 
Kaspr. 52. » Pokryweczka mąki* 
ib. 53. » Musiała chodzić do cha- 
łup... po ogień z pokrywkami* 
Swięt. 479. » Kupie se pokrywek* 
Kon. 15. > Wiatr zapytał się jej: 
'a w co go (ogień) weźmiesz?' 
'A w pokrywki'* Zb. IX, 67. 
»()mian (oman pospolity, dziewo- 
sił, Inula Helenium) ma kwiat 
żółty, srogi jak kiebv pokrywecka* 
Kraic. III, 129. 

Pokrywnik p. Pokrzyw nik. 

P o k r z e ć: » Pokrzeć ^= wzmódz sie 
w siły, przychodzić do siebie, np.: 
> Jakże la wasii baba? Zjedyć po- 
krzała, tj. ma sie le|)iej« Spr. V, 
397. 

P o k r z e [> c i z n a = > mięso od krzy- 
ża, krzeplu* Pr. fil. V, 8i2. 

15» 



Pokrzepnąć — Pokundziowie 



Pokrzepnąó = > wyzdrowieć* Pr. 
fil. V, 974. 

Pokrzękać: »Na św. Józef, chłop 
wołami pochęka, A żoraw sobie 
pok rzeka « Siar. przysł. 41. 

Pokrzycie = »pokrycie« Pr. fil. 
V, 842. 

Pokrzyk = » przeraźliwie krzyczące 
dziecko* Święt. 710. 

Pokrzykacz: » Derkacz, u Mazurów 
tutejszych 'poksykac'« Zb. XIV, 
203. 

Pokrzykać, Pokrzykiwać p. 
Pokrzyków a ć. 

Pokrzykować: > Pokrzykać a. po- 
krzyk o wać na kogo = wyłajać, 
wykrzyczeć kogo« Wrześ. 17. »Po- 
ksykać, plastwo odzywa się« Rozpr. 
XX, 432. »Chop orze na ugorze 
da popłakujący, a ona idzie z mia- 
sta da pokrzykujący « Kieł. 1, 168. 
»Ona jedzie z miasta pokrzyki- 
wujący, a ón idzie z roli popła- 
kiwający* Maz. II, 101. 

Pokrzywa: > Koprzywa = pokrzy- 
wa, roślina, chwast ogrodowy 
i w lasach tu na dobrej ziemi 
rosnący* Pr. fil. IV, 831. tKoprzy- 
wa = pokrzywa* Czark. >Nie 
wezmę jś pokrzywecki, boję się 
nią sparzyć* Kozł. 81. || » Po- 
krzywa głucha = Lamium album* 
Pr. fil. V, 842. » Lamium album 
L. Jasnota biała, u ludu głucha 
poki-zywa, a. biała pokrzywa a. też 
martwa pokrzywa* Zb. VI, 267. 
II » Pokrzywa* = satyra?: > Gdy- 
bym był wzorowym powieściopi- 
sarzem, a nie piszczykiem ramot 
i pokrzyw* Wilkoński: Ramoty 
V, 1 96. » Kubuś się przeciera. 
Pokrzywa przez Au. Wi* (tytuł 
ramolki) ib. 181. 

P o k r z y w n i k = > znajda * Parcz. 
»Pukrvwnik = pokrzywnik, znaj- 
da* Pr. fil. IV, 234. 

Pok sykać p. Pokrzykować. 

Pokucie = >kął w chacie za sio- 



łem, miejsce poczestne dla gościa 
a zwłaszcza dla duchownego* 
Roczn. 225. ^ Pokucie od kut, pa 
r. kąt; po polsku byłoby: poką- 
cie* Zb. I, 74. »Jest łam (we 
wnętrzu chaty) i pokucie, miejsce 
honorowe przy zbieganiu się ław 
w rogu* Chełtn. I, 76. Por. Po- 
kącie. 

Pok u lać = potoczyć: >Pokulaj-że 
swój wianyszek po stole; niech 
upadnie twemu ojcu na łonie* 
Pozn. V, 204. Por. Pokulnąć. 

Pokulawić: » Pocoście wilcy po- 
psuU, gęsi pokulawili?* Krak. I^ 
318. Toż Kon. 65. 

Pokuldować = »kuleć na jedną 
nogę* Rozpr. X, 296. Toż Wrześ. 
17. 

Pokuleniec: » Pokuleiicu (przekleń- 
stwo)* Pleszcz. 105. 

P o k u 1 i ć: > TAjcować idziemy, nozki 
się nam pokuliły, prostować bę- 
dziemy* Wisła IX, 232. » Macica 
pokuliła ręce lub nogi* Pleszcz. 
122. 

Pokulnąć = potoczyć: »Pokulnijże 
swój wianyszek po stole, upadnie 
ón memu ojcu na łonie* Kuj. I, 
309. >Pokuinijcie mój wianyszek 
po stole* Pozn. V, 204. »Pokulnę 
ja mój wianyszek po stole* Pozn. 
II, 106. Por. Pok u lać. 

Pokumać się: »Pokumać sie = 
trzymać konm dziecko do chrztu, 
wejść z kim w zażyłość* Święt. 
710. Por. Pokumotrować się. 

P o k u m o t r o w a ć się: » On się 
chciał z Panem Bogiem pokumo- 
trować, a Pan B<')g go pokarał, 
masl* Wisła I, 146. Por. Poku- 
mać się. 

Pokun p. Pok on. 

Poknna = » (może od: pokąd, j)o- 
kieni), np. człowiek od pokuny 
świata! t. j. ladaco, nic nie wari* 
Kuj. II, 275. Por. Pok on. 

Pokundziowie: > W ziemi infiant- 



Pokąpać — Pokuśnica 



skiej rubieszowie i pokandziowie, 
co po naszemu włodarze* Linde 
p. w. Rubiesz. 

Pokupać p. Pokupić. 

P o k n p i ć : > Po naszym gaiczku sam^ 
zjold pasy, ('o je pokupijy w ty 
najdrosze czasy« Aten. 1877, II, 
630. » Wszystko pokupił* Krak. 
IV, 47. » Pojechał na drugi dzień 
do miasta, pokupił wszystko* ib. 
173. »Chodź Wojtusiu z nami 
do miasta, to ci pokupimy, co ci 
trzeba* Wisła VIII, 110. »Naku- 
pił wszystkiego co miał kupić 
i obydwom córkom także poku- 
pił* ib. 261. »Wzi^ni ji wypjta- 
cieli, przyodziewek ji pokupi^li* 
Cisz. I, 295. »Poprzedajże Jasiu 
te moje korale pokupże se pokup 
te konie cugowe* Kolb. 64. »Una 
se pokupiyła mundur* Zb.VII, 7. 
• Pokupmy se cepce* Zejsz. 80. 
> Wdowy nasze wdowy, Poprze- 
dajcie krowy, Pokupcie se n)łvnv* 
Zejsz. 98. Wisła VIII, 218. .'lak 
ci żydzi zaraz tak zrobićli; poku- 
pidli mu to wszystko* Pozii. VI, 
297. » Panowie, panowie, Poprze- 
dajciez role, Pokupcie se młyny* 
Zb. XII, 178. II >Pokupać*: •Kro- 
icie pylą sie sługów, co jem za 
prezent a pokupać* (Ihełch. I, 74. 
•Nowe buty... mu się zdaj{| jeno 
dlatego lepszo, że za nie zapłaci 
droży, i że je pokupa na Łukę* 
Kam! 20. II »Pokupować*: •Wdo- 
wo moja wdowo, a sprzedajze 
krowę, A pokupuj sobie, cepecek 
na głowę* Zb. IV, 159. 

Pokupiec = » kochanek, Liebha- 

ber* Mrong. 489. 
Pokupka = sprawunek: » Dzieci... 

chodzą za... pokiipkami* Bib. 

Warsz. 1873, U, 354 (Horain). 
Pokupować p. Pokupić. 
Pokurać p. Pokora ć. 
Pokurć = » gatunek psa, miesza- 



niec brytana i charta* Ust. z Li- 
twy (og. pois. Pokurcz O). 

Pokurzyć: »Kto pokurzy, potabacy, 
to mu zara inacy* Fed. II, 351. 

Pokusa: > Katarzyna córka Marcina 
Królika z Dąbrowy po wsiach 
y lasach z krzykiem od pokusy 
wodzona* Rad. II, 233. >Jakto 
jezdeś cło wiek, Wiatr mu mówi; 
gdybyś był cłowiek, tobyś used(ł) 
ndjwyzy 7 mil dziennie, aleś ty 
jes(t) pokusa widać* Wisła II, 
472. »Stój cłowieku, boś ty nie 
jest cłowiek, tylkoś jest pokusa I 
Bo żebyś prawy cłowiek był, to- 
byś used na dzićń najwiency sześć 
mil, a tyś used 300* Wisła VI, 
591. »Ni piskorz, ni węgorz na 
kształt do miętusa, ani rąk, ani 
nóg, czarne jak pokusa. Kiełbasa* 
Zb. VI, 19. >Ni piskorz, ni wę- 
gorz... nie ma nóg, nić ma rąk, 
pewnie to pokusa* ib. || » Po- 
kusa = wabik, osoba sympaty- 
czna, zbyt pociągająca ku sobie* 
Osip. 

Pokusicie I: »Tak wtem leci do 
niego ten pokusiciel* Pozn. VI, 
251. Por. Pokuśniak. Poku- 
śnik. 

Pokuszenie: » Dyabeł wodzi ludzi 
na pokuszenie* Święt. 453. 

Pokuśkać: » Pokuśkej babkę w garzć 
(pocałuj babkę w rękę)* Zb. XIV, 
34. 

Pokuśniak: tPokuśniak = kusi- 
ciel, dyabeł* Święt. 710. »Lud 
nadrabski wierzy w czary, stra- 
chy, topielców, pokuśniaków etc* 
ib. 58. > Niektórzy z nich (sc. złych 
aniołów) padli na ziemię i tu po- 
zostali na 'pokusę ludzi*. Sti|d leż 
ci dyabli nazywają się pokuśnia- 
kami* ib. 453. Por. Pokuśnik. 

Pokuśnica: » Bogienki są to, jak 
się lud wyraża: brzydźkie pałuby 
(niby baby pokuśnice), rodzaj dia- 
blic* Krak. III, 45. » Czosnek (Al- 



230 



PokaŚDik — Poiana 



liiirr ••atirrjni Len. od pokni^nic 
nazywany Lianem z^eiern. którego 
L.f :iiwa« ib. 129. *A ty Tatara 
•kuro. a poknśLico. fa>k»dn eo« 
Krak. IV. 229. For. Pukuśnik. 

Poku:tnik = •ku'<\f'ifr.. djabelc 
Hozf>r. X. 296. Toż Krak. IV. 
317. > PukiLŚnik = ku-icie. « Wrześ. 
17. >PokiJŚnik = kn-iciei. złe. 
irrzern* Spr. V. 397. >Pokni^n.k< 
Kuj. I, 119. »Ten tiniarty iimar- 
h' f.okiiśnik ro chwiiu ffo zar-ze- 
piał« ib. >>kowai i>oijowaJ' >ię 
[lokłi-^uik zkad \vyjaz< Krak. III, 
79. >Ori kogul, jak koko-ki od- 
<\H\iU. tak ona zderhhł. Bo ón by2 
takim pokiJśniki<?m« Krak. IV. 74. 
»Pokuśnik tak mu [^owiada* ib. 
146 Por. Poku^iciel. Poku- 
tni a k. 

Pokuta = »kara pieniężna* Hozpr. 
XII. 99. 

Pokutnik: »Kiej zaczęli jeść. po- 
kutnik odzywa się: z;ipro>ze ja 
cię na jutro (a to był z tamtego 
świata). Kuj. I, 149. Por. Po- 
kutujący. 

Pokutujący: » f^zed >obio chłop 
dro<?óm i nai)otkał drujriego czło- 
wieka zbiedzijufgo, pokutującego 
(z tamtego świalaj* Kuj. L 149. 
Por. Pokutnik. 

P o k w ji i a ć = » pochwalać « Pr. fil. 
V, 842. 

Pokwapić się = pośpieszyć się: 
»Trzjiby się pukwapić, kieby jak 
okrzcić. bo nni (dziecku) żyć nie 
padło* Kam. 100. 

P o k w a p n V = »po."^piesznv, [)rędki« 
Pr. lii. lV, H42. >Pan' Bug nie 
jol [^okwapny, ale polrafuy* Zb. 
Vin. 3l!l. »Bó<r nio j»okwapny, 
ale [M)lrariiy< Plc>zcz. 1 óB. 

Pi)kwasić = >poini»*>zać. pnpsuć* 
łJozpr. X, 29ł). >Pokwasić = po- 
psuć* Wrzos. 17. 

Pola p. Kielc. 

Polarli p. Polak. 



Polaczka: > Wygrywać od ucha 
^ki^-zne tańce, oberka zwanego 
t:i wiii'.rak!en:, inne znów taiice 
La dwa :empa zwa^.e polaczki • 
[••jik:.« Pozr:. V. XI. 

»K:ŁŻo:e :am dać tvni koni- 



■br«jk ;i'jianv woda « Lecz. 



Po.ać: 
kory. 
3^. 

Pol.k: >P.Vari. = P...iak« Ram. 
150. »Dzi-. jak się wyrażają, 
wrzy-ry w G'jrczynie >ą twarde 
Puiaki* P^zn. I. 46. »5tracił Po- 
iak portki, nie będzie wojował* 
\Va^. 21Ó. »Pu:r:k ci ja, Polak* 
Pi ud. 141. >Pu:ak wąsem rosnŁ 
Mif-ii;..-,- uciiTka!:* Świę?. 302. || 
» Pi j.jłcl: = witr:ki gwi.źdź do zbi- 
jania lieiŁ-k i de.sek« Kam. 150. 

Poiana >a. póiko = niieisce w lesie 
])*z drzew* Spr. V. 119. > Polana 
= ł.ika w górach albo wśród la- 
mowe ib. 397. » Polana = obszer- 
ne miejsce w lesie nie zarosłe drze- 
wami, łąkami wśród lata pokryte, 
-hiżace za o-adę dla pasterzy pod- 
czas iala* Spr. IV. 34«. » Polana 
= grunt om 7 w lesie* Del. 143. 
> Poiana = miejsce w lesie bez 
drzew* Zb. II, 10. » Polana a. Po- 
lan ina = pole czyste śród gór 
i lasów, gdzie się trzody wypa- 
sają, albo też urny grunt* O. •Po- 
lana = łsłka na górach wysokich 
w Tał rac! ł« >lęcz. Tatry 50. •Po- 
lana = łąka do pa.szenia owiec* 
ib. 1 r)2. » Polana = miejsce trawą 
zaro-łe... do skoszenia na siano < 
ib. »I\łiana = pole rzysle śród 
g»u- i larów, gdzie się trzody la- 
tłMU wy padają « Goszczyński, Tatry 
rJ9. > Polana = łąka (niekiedy 
ogrodzona) wśród gór lub lasów, 
przeznaczona na skoszenie i sia- 
no « łvjzpr. X, 219. >Ł:}kę gór- 
ska, na której można zbierać siano, 
na/.ywają ))olaną. Poiana zawsze 
Irży w krainie lasu« Wrześ. T. 
20. » Polana = Jąka w górach< 



Polaniarz — Pole 



231 



Wrześ. 17. >Johasi lub krowiarze 
ogradzają znaczniejsze równiny, 
na polanę czyli łąkę górską* Zejsz. 
14. ^ Polana = ^^ka ogrodzona 
dla robienia siana wśród wysokich 
gór« ib. 79. » Polana, polana Nie 
jednego pana, Polanę skosili, Pana 
obwiesili* ib. Toż ib. 129. »Jest 
polana przy Bieskidzie. co się z ni^j 
płaci na sławkę (czynszu) sześć 
złotych i talar « O. p. w. Polana. 
Toż Del. 123. »Jak jd sobie za- 
śpit5\van) na wirchn polany* Zb. 
Xn, 201. »Kieby nie te lasy, by- 
łaby polana, Nakosiliby my dla 
owiccek siana* ib. »Halanie, ha- 
Iłinie, cóz wam po polanie? Nie 
macie owiecek, ino po baranie* 
ib. 203. » Pasłaby ja owce, pa- 
słaby barany, Kiedyby był mój 
ojciec nie sprzedał polany* Zejsz. 
139. »Moja frajeret zka na pola- 
nie bywa* ib. 89. »Owiecki! owie- 
cl<i! wtorogoście pana? Syroko 
idziecie, nie wąsa polana* Wisła 
VII, 119. > dranice pomiędzy po- 
lanami tworzą drogi, pomiędzy po- 
lami sąsiednich wsi granice* Swięt. 
122. IJ Zdr. .Polanka* Zb. II, 10. 
• Polanka r= miejsce znacznie 
mniejszych rozmiarów, co polana, 
opuszczeniem przez ludzi i swą 
dziko.^^cią przypomina płaśnie* Spr. 
IV, 348. »Polaneczka«: »Idom se * 
owiecki koło polanecki* Rozpr. 
X, 264. 

Polaniarz: »Są jeszcze domy w od- 
ległości po wzgórzach wyższych 
i niższych, wieńcami, po kilka 
razem lub pojedynczo pobudo- 
wane, drzewami ocienione; tam 
zwykle lak zwani polaiiiarze, ża- 
ku j)ne grunta mający, mieszkają* 
Del. 83! 

P o 1 a n i n a [). Polana. 

Polano = » kawał drzewa na opał* 
Pleszcz. 40. > Polano drzewa = 
kawał drzewa rabanv< Sand. 264. 



» Widział pan nieraz, jak chłopak 
kładł polano (szczapę, kloc) pod 
łóżko* Zb. XI, 260. || .Polano 
= miara I-go łokcia długości* O. 
II .Głowa boli polanen) = głowa 
ciężko boli* Pleszcz. 49. 

P o 1 a r u s z p. Paraliż. 

Pol as z eć: »P6laszec = polszczyć 
się* Ram. 149. 

Polaszka p. Polka. 

Polaszyd: » Póiaszf c = 1, poIszrzvó, 
polonizować 2. zacinać z polska, 
mówić po polsku* Ram. 149. 
>Pola.szy. jak mówią Kaszubi, tj. 
mówi z polska* Nadm. 41. »Wf 
tak ładnie polaszfce mową barzo 
czf słą, Czf vff mace też Knszóbf 
za zemnię ojczfslą?* Derd. 105. 
• Polaszyć się*: .Pólaszfc sa = 
polszczyć się, polonizować się* 
Ram. 149. 

Polatanie: »0d psa salonego, od 
polatania jego, od pokąsania, od po- 
śłinięcia, od powąchania « Pleszcz. 
103. 

Po latoś i: »Juz ja u tatula polatosi 
rocek, polatosią zimę* Was. 218. 
Por. Pol a to siu. 

Polatosiu = »na przv.*<złY rok « 
Was. 242. 

Polatować: »Pólatovac = polaty- 
wać* Ram. 149. 

Polatować się = »o krowach, 
wyraża rezultat la to w anią .się, za- 
płodnienie* Pr. fil. V, 842. 

P o I a t u c li a = > kobieta . lubiąca 
często biegać, jeździć* O. 

Połcia, Polka = » zdrobn. Apo- 
lonja* Pr fil. V, 842. 

Pole: ^Póle = przy, obok, w po- 
bliżu, koło* Ram. 149 por. Koło, 
Podle. 

Polo: »Ch"opy z pola* (w przeciw- 
stawieniu do 'Lasowiaków' t. j. 
mieszkańców la.sów) Arch.V, 631. 
Zdr. »r'oleiiko*: »Na pólenkó* 
Nadm. 91. »A pójdę ja na po- 
leiiko* Maz. III, 297. > Odgania- 



232 



Polec — Polecie 



lam ja (woiki) Na półtora pola* 
Rog. 229, no 464. >0d pola« 
Syrokomla, Niemen 113. »Dopola« 
ib. 143. »Po]e dobre = pole psom 
nieszkodzące, miękkie do gonienia* 
Pr. fil. V, 842. II .Pole = lata 
psa* Prz. ludu VI, 110. »Za te 
dwa gońcaki (= psy gończe), 
choć im dopier pierwszem polem* 
Kam. 120. || >Pole = dwór, ze- 
wnątrz domu i wogóle zabudowa- 
nia: na polu, do pola, z pola = 
na dworze, na dwór, ze dworu* 
Wrześ. 17. »Pole = podwórze: 
'na polu' = na podwórzu* Hozpr. 
III, 374. >By Wojtka bic^ środ- 
kiem bata na polu (= za drzwia- 
mi)* Krak. IV, 192. >Na dworze... 
w Krakowskiem częściej wyrażają 
się: na polu; strona więc ze- 
wnętrzna jest tu: od pola* ib. 
306. »Pole, na -polu - znaczy 
także: na dworzu, za oknem 
i drzwiami, zewnątrz budynku* 
ib. 317. » Wtem go złapieł kościo- 
trup za rękę i porważ do pola* 
Zb. V, 194. » Zaraz ścianę wybiół 
do pola* ib. 221. »A do pola ha! 
(odpędzanie psów)* Wisła 111,220. 
»I wyseł Pan Jezus do pola* ib. 
VI, 142. >Pole = zewnątrz domu 
lub zabudowania, np. idź do pola! 
dziś na polu zimno* Spr. V, 397. 
»Nad jednemi drzwiami chałupy 
z zewnątrz, z pola, jak to i)0- 
wszechnie mówią wGalicyi* Wisła 
II, 99. »Jedna z dziewcząt idzie 
*na pole' i obchodzi chałupę do- 
koła* ib. 103. »Idze ty łam do 
chałupy... i bedzies nAm tu wy- 
nosiuj na pole* Cisz. 316. »Za- 
wojaj jom s pola i pyta< Zb. XV, 
8. » Stojący na polu za ścianą* 
Świot. 96. "Wszyscy, co byli 
w pokojach zamkowych i ci, co 
na polu* ib. 351. »Jak na pole 
(z chałupy) wy.sło paru (chłopów)* 
ib. 371. » Wyłaz nią (dziurą) na 



pole do lassa* ib. 378. » Był mróz 
na polu* ib. 416. > Mnie sie bar- 
dzo chce na pole i nie mogę tych 
drzwi znałaś* ib. 451. » Wysa- 
dziła go na pole* ib. 474. || » Ta- 
niec 'do pola'* Zb. IX, 239. || 
• Pole = na zewnątrz: miałek bo- 
lak pod pazuchom, ale mi sie gnój 
do pola w^yldł i hnet me popu- 
ściło* Spr. V, 397. » Mleko wylała 
matka do pola* (= precz) Wisła 
n, 18. » Zajechali bardzo daleko 
od swojego domu do póU ib. 27. 
II "W szerokim płaszczu i kape- 
luszu z ogromnemi polami (skrzy- 
dła, rond) Zb. Xli, 14. || .Bryty 
nazywają się 'pólka' lub 'pola'* 
Was. 52. »Pole = bryt w ubra- 
niu* ib. 245. II »Pole« = » gruby 
drąg ociosany czworobocznie, le- 
żący (na osi) w poprzek (wozu). 
Pole to, zwane pojedynkowe, gdy 
ma łokieć, stanowi .szerokość wozu 
pojedynkowego; gdy zaś ma to 
pole [)ółtora łokcia długości i jest 
półtoraczne, wtedy i wóz ma na- 
zwę póKoracznego* Chełm. 1, 102. 
Por. Poleczko. 

Polec: »Polegh w lesie, ale po je- 
dnemu za kolejom stali, cóby ik 
jaki dźwierz nie posarpał« Zb. V, 
257. >I potem polegli* (spać) 
Wisła I, 311. >Kazał jim wsyśt- 
kim polegnąć, zęby wsYścy spali* 
Zb. XV, 32. Por. Polegać. 

Polecać: » 'Polecam, polecam, Do 
inny sie zalecam*. 'Polecaj, pole- 
caj. Mnie chnstocki powracaj'* 
Kozł. 64. » Trzeba było odjechać, 
polecił ich Bogu* Pozn. VI, 266. 

Poleciało: » Gdy ktoś niedosłyszy 
czego i prosi o powtórzenie, 
a osoba opowiadająca nic* chce 
powtórzyć tego, odpowiada: 'po- 
leciało'* Ust. z Królestwa. 

Polecie = urodzaj: »A niechno 
Przenajświętszy wociec nasz nie- 
bieski pobłogosławi polecie, co to 



Polecieć — Polekować 



233 



chlebusia da w dwa razy« Kara. 
48. 

Polecieć = pobiec: »Za pierw- 
szym jarmarkiem poletę ja lamc 
Pozn. II, 332. »Do matuli polotę* 
Pozn. III, 197. »0j poletą za mną 
gr(z)ędą« Pozn. V, 139. »Źrebak 
zarżał i poleciał za swojo matko* 
Chełch. I, 59. 

Poleczko, Półeczko: » Wyjechał 
pan na poleczko* Rog. n^ 25. 
»W szczerem poleczka wykopany 
dół* ib. nO 29. Toż ib. n® 46. 

• Gdy ja pośle na poleczko* ib. 
n° 140. >Ach na polu, ach na 
polu, w pośród poleczka* ib. n® 
143. » Malowane, rysowane Da- 
nieckie poleczko* ib. n*^150. •Nie- 
daleczko bez poleczko Jak często 
ku mnie chodzował* ib. n® 197. 

• Tobyś mię odprowadziła Aby 
jeno bez poleczko* ib. n^ 269. 
»Jak ja pójdę bez te poleczka 
daleczko* ib. n^ 278. »Świeć mi 
jasno bez le poleczka* ib. n® 316. 
>Już nie pójdziem w te półeczko* 
Kuj. I, 234. » Wyjechałem na pó- 
łeczko* ib. 288. »0 jak wyńdę 
na poleczko. To mną wiatr po- 
wiewa* Lip. 162. 

Polednia: »Nad nalepą wznosi się 
niby baldachim, półka z żerdzi 
poziomo położonych do suszenia 
drzewa i odzieży, zwana polednia* 
Krak. I, 153. » Polednia = półka 
z żerdzi. Krak. IV, 317. ^Piio- 
ledniłi := belek pod drzwiami 
wchodowymi w izbie od ściany 
do ściany* Hozpr. VIII, 176. »Po- 
lidnia = szopa, przybudowana 
przy domu, służąca za wozownię 
i schowek dla drew, koniczyny 
i t. p.* Zb. X, 144. »Ponad pie- 
cem piekarskim umieszczone by- 
wają pod powałą drążki na koń- 
cach od tragarzów za pomocą wici 
przymocowane lub wpuszczone 
w przeciwległe ściany, na których 



kładzie się drzewo, aby wyschło, 
suszą też tam cebulę, len i t. p. 
Drążki te zowią się 'polidnia\ 
w Brzezinach 'paleń'. W ten spo- 
sób należy sprostować błędne łłó- 
maczenie poledni, podane w Zb. 
X, 144* Zb. XIV, 10. Por. Pa- 
leń. 

Polednie p. Południe. 

Poledniować p. Południowa ć. 

Polegać = ukłaść się, położyć się: 

• Syścy popili i ndgle polćgali jak 
kiby jik pozabijał* Zb. VII, 60. 
»Póty ciekają bez wieści, aże po- 
tem poligają same* Kam. 46. 

• Podjedli se do syta i potćm po- 
IćgaU pod słonko* ib. 51. »Nie 
imah się roboty, jeno se poligali 
kiela stodoły* ib. 52. »Ja póle- 
gaję = zwykłem się kłaść* Cen. 
55. Por. Polec. 

Polegnąć p. Polec. 

Polegutku p. Poleku. 

Polej = »gaŁunek mięty* Osip. 
»U mej matki na polu siedmioro 
staj poloju* Maz. III, 250. »Jest 
ziele polćj, które baby trzymają 
po ogródkach jako skuteczno w nie- 
których słabościach, mianowicie 
piersi i narządów oddechowych, 
np. na duchotę etc* Wisła VII, 
110 — 11. >Śtery wianki z macie- 
rzanki; piąty z poleju* Święt. 211. 
> Kolej = rodzaj zielska rosną- 
cego pomiędzy zbożem jarym. Wic^ 
(więcej) lu koleju niż owsa; pra- 
wdopodobnie to samo co polej* 
Pobł. 35. Por. Kai ej, Kolej, 
Kolejowy. 

Polej owy: >Wianecku polejowy* 
Krak. II, 54. »Widnku polejowy* 
Rud. 211. Por. Kolejowy. 

Po lekku p. Po leku. 

Po lekkuśku p. Po leku. 

Polekować: » Polekować (wyma- 
wiaj polikować) ^ ponaprawiać, 
poreparować np. wóz, płot, oborę 
i t. p.« Spr. V, 140. -Panie Woj- 



234 



Po Jęku — Poleteczek 



ciechu, co wam takiego? Mozeby 
włis posmarować, polikować?* Wi- 
sła VIII, 285. 
Po leku = » powoli, zwolna, po- 
mału, stopniowo* Spr. IV, 327. 

• Posed po leku (po cichu, ostro- 
żnie) i wzion to< Wisła VI, 591. 
»A tu chłop jodzie na babie, po 
leku zbliża sie« Wisła VI, 145. 
»Tak pomału, po leku* Mśt. Odb. 
5. > Poloku = powoli, zwolna 
nieznacznie* Cisz. I, 107. » Po- 
loku :=: pomału* Sab. 134. »Po 
lekku, po lopulku = po trochu, 
po mnł i np. po lekku może sie 
i zbieze na dysc* Fed. II, 405. 
» Połogu tku ^ po cichutku* Cisz. 
I, 81. » Przyszedł., po lekkuśku, 
cicho* Rog. 260, no 536, zwr. 3. 

• Uderz.-ijąc (siekiera) poletku (lek- 
ko* Krak. I, 194. ' 

P o 1 o 1 i j o t y = » wódka słaba albo 
licha kawa, np. Kloby pił takie 
polelijoly?* IJdz. 

P o 1 e 1 u m p. L e 1 u m. 

Polon p. Pełny. 

P o 1 e n i c a: » Paść na polenicy * (gó- 
ral.) Tyg. ii. 1, XII, 51. Por. Po- 
lana. 

Polonie = » polanie, 1. j. polowa- 
nie: 'po poloniu chodzić = cho- 
dzić po dyngusie, po śmigusie* 
Pr. til. IV,' 277. 

Poleń p. Paleń. 

P o 1 e ń k o p. Pole. 

Polep p. Polepa. 

P o 1 e |) a: »Nigdzio prawie niema po- 
dłóg w chałupach, lecz tylko sama 
polepa, to jest ziemia łub glina 
ubita* (iluz. 410. »Polepa t. j. 
glina urobiona ze słoma, ułożona 
na posowio (ł. j. na pułapie) dla 
ciepła, niekiedy pokład gliny na 
dragjich lub d(»skach budynków 
umieszczony* Kuj. 1, 78. » Strych 
miewa na [powale polepi/ z gliny 
do-^yć grubą* Krak. 1, 156. > Po- 
lepa = glina lepiona posadzka 



z desek, na strychu nad powałą* 
Krak. IV, 317. »Sień bywa za- 
wsze bez podłogi. Zastępuje ją 
ubita glina zwana polepą* Zb. X, 
201. »Na pułapie z wierzchu na- 
lepia się glinę i to nazywa się 
polepa* J. Łoś. »Na sufit kładą 
*polepę'* Wisła II, 125. »Na po- 
wale jest polepa z gliny* Hoff 
70. » Polepa = glina nalepiona 
z wierzchu na deskach sufitu* 
Rozpr. XI, 187. »W izbie i sieni 
ubijają tylko ziemię mocno, f)ole- 
wając ją woda, i taka podłoga 
nazywa się polepą* Wisła VI, 427. 

• Oblepienie chaty gliną zewnątrz 
ścian lub po wierzchu pułapu, 
nazywa się: polepa* Chełm. I, 73. 
II >PoIepe* = polepę (4 pp. 1. p.), 
kawałek gliny z polepy Wisła VII, 
143. » Polepa = glina, którą cha- 
łupa jest oblepiona* Spr. IV, 327. 
II > Polepa = lepienie* Udz. || 
> Polep = polepa* Ust. z Jawo- 
rza. > Połap... a na nim polep, 
zrobiony z glinv i słomv« Maz. 
V, 47. 

Polepsić się = polepszyć się: 

• Chłop sie ji pyta, cy sie ji co 
nie polepsiło, a óna stęka, ze je- 
sce bardzij chora* Święt. 442. 

Poleś p. Podlesie. 

Poleśnik: »Z mąki kartoflanej ro- 
bią tu sławne liśniki czyli poli- 
śniki. Są to placki smażone na 
maśle, a polem rwane w kawałki 
i w maśle rozlopionem z bryndzą 
podane* (górals.). Aten. 1877,11, 
108. »Ja mu wezmę faskę sera, 
Poleśników do papiera* Wi>łaVIII, 
67. P. jeszcze: Wędr. XXVI, 111 
(opis) Wisła (krakowska) 1889 
w artykule Swiderskiego (opis). 
Por. L i ś n i k. 

P o 1 e ś n y : » Służyła dziewka u po- 
leśnego... Panie poleśiiY, ja tu nie 
będę* Zb. IX, 263. 

Poleteczek p. Poletek. 



Poletek — Polica 



235 



Poletek = »gnint pojedynczego 
właściciela wpośród innych obok 
sznurem idących* Osip. » Poletek, 
-tka, m. = pólko • Czark. •Po- 
letko = pólko* Maz. V, 51. »Na 
pańskiem poletku* Wisła V, 491. 
»Na poletku dożniemy ostatka* 
S/owa(rki, Ballad. || »Poletek lub 
plecy = V3 pola w trójpolówce* 
Pleszcz. 41. II »Ctdry poletecki 
z niego (z wianka) wyleciały* (t. j. 
cztery cząstki) Maz. II, 69. Por. 
Polotki. 

Poletko p. Poletek. 

Po letku p. Po leku. 

Poletni, »-ia, -e = leciwy, w la- 
tach itylko o ludziach szanowa- 
nych)* Czark. 

Poletyka p. Polityka. 

Polewa: > Polewa = naczynia gli- 
niane polewane np. wóz z pole- 
wą (t. j. naładowany naczyniami 
poiewanemi)* Ust. z Lidy. >A by- 
łvć tu łalize, A wsvstko poliwa* 
kozł. 224. 

P o 1 e w a n : » Polowań a. Poliwan = 
nileczniak, hładysz a. ładysz* Ust. 
z Lidy. 

Polewanica = »naczynie do po- 
lewania w nim brudnej bielizny, 
zolnik, połaczka* Pr. fil. V, 842. 
> Polewanica = naczynie drew- 
niane, w którem robią ług do 
prania* Kozpr. XX, 432. >Do po- 
lewanicy = tryfusu* Zb. XIV, 
151. •Polewanica* Zb. XIV, 249. 
• Polewanica = 1, zolnik, po ta- 
czka 2, konewka do polewania 
kwiatów* Pr. fil. IV, 234. •Tryfus 
V. polewanica v. warznica = wy- 
soka dzieża na trzech krótkich 
noga<!h do parzenia w gorącym 
łngn brudnej bielizny: w dnie mały 
otwór, zatkany kołkiem* J. Łoś. 

Polewanka: » Polewanka = śmigus 
w dni«?ie święto Wielkiej nocy* 
Spr. IV, 310. » Polowanka* w tem- 
że znacz. Spr. V, 397. || . Poli- 



wan k a = cebrzyk wielki na trzech 
nogach, w dnie jego jest otwór* 
Pr. fil. IV, 308. Por. Polewa- 
nica. 

Polewany > poniedziałek « = po- 
niedziałek wielkanocny Wisła VIII, 
843. 

P o 1 e w i c a: » Drogo niebogo. Rzadko 
Dorotko, Bo ja tu pasom krowice. 
Żebym miał chlipać polewice« 
Z rękop. od Si radomia pod (Izę- 
stoehową. Por, P o 1 e w k a. 

Polewka = » każda zupa oprócz 
kapuśniaku* Osip. > Polewka = 
rosół* Rozpr. III, 374: ib. XII, 
101. Spr. IV, 310 i 348; ib. V, 
397. »Sosy wszelkie i zupę ka- 
żdą zowią polewką* Pozn. II, 43. 
• Ziemniaki pod polewką* Alen. 
1877, II, 651. .Poliwka z ma- 
ślanki zaklepana mąka* ib. 174. 
II >Nie chodź Maryś za dworaka, 
a bo dworak psia polewka* Rad. 
11,129. II > Czerwona polewka = 
(żartobl.) krew ludzka* Osip. 

Polezon: »W Pleszowskiem i Kmto- 
szyńskiem, wolny la liczony z przy- 
śpiewką podczas wesela lub przy 
innych zebraniach w gościńcu, 
nosi również pańską nazwę pole- 
zona lub polizona* Pozn. V, X. 
Por. Polonez. 

Poleźć: >A pachole wiele trzasku 
słyszał i konika wronego szyko- 
wał i polazło za panem* Kolb. 99. 
>Pietr świetv polazł do Pana Je- 
zusa* Zb. VII, 116. 

Po lęg wic a = > polędwica* Pr. fil. 
IV, 234. 

P o 1 ę k a ć się: > Polekał sie szwagier 
szwagra, Właz do pieca* Zb. IX, 
265. > Żebyście młodemu -panu 
w^ kościele wstydu nie zadawali, 
bo to niepięknie, bo weselisko .się 
polęknie* Kai. I, 162. 

Polibać się p. Li bać się. 

Polica, > policzka = półka w ku- 
chni* Wisła III, 88. .Polica, pó- 



236 



Policaj — Polizywać 



lica = półka, robiona dawniej 
z drzewa, na pół rozłupanego • 
Pr. fil. IV, 859. . Polica = pół- 
ka* Spr.V, 119. Pleszcz. 46. iMii. 

• Polica = duża półka w chacie 
do stawiania statków* Osip. » Szafa 
(polica) na kuchenne naczynia* 
Rad. I, 60. >Na policy (półce)* 
Maz. V, 116. Kuj. I, 202; ib. II, 
266. Zb. II, 185. Zb. XI[, 33. 
Juc. 32. » Police (półki)* Kuj. I, 
85. »Z policami (półkami)* Pozn. 
L 93; ib. III, 132. *W skrzynicy, 
w zielonej pólicy* Pozn. IV, 261. 
>Już Bóg zapłać i police (= półki 
z garnkami), ścierały je moje ręce* 
Łęcz. 78. »P61dca= półka* Ram. 
150. »Na palicy* Kętrz. 71. || 

• Polica = deska u sochy* Pleszcz. 
40. » Polica (u pługa) od prawej 
ręki służy do odwalania skiby* 
Lub. I, 83. 

Policaj, Policajt p. Policjant. 

Policjant: Formy: »PoIicyjęt* Bisk. 
54. .Póiicdjat* Ram. 150. »Po- 
licyjan* Spr. IV, 344. »Policyjan* 
Wisła VII, 305. » Miejskiego po- 
licyjana* Kozł. 227. »Zapłaciół 
policianowi* Zb. Vn, 6. •Poli- 
cajt* Aten. 1877, I, 393. •Poli- 
caj* Ust. z Galicji. 

Policzek: » Bakieska = owca bidła, 
policki ma cisawe* Rozpr. XVII, 
6, p. Po liczko. 

Policzka p. Polica. 

Po liczko: » Policko, niekiedy zam. 
policzek, lico, twarz* Rozpr. X, 
296. Toż Święt. 710, p. Poli- 
czek. 

Policz ko: »Policzko = zdr. pole* 
Pr. fil. IV, 234. »Cyjez to policko 
na zagonach stoi?* Zb, IX, 12. 
Por. Po liszko. 

Policzyć = wyliczyć: > Police ci 
sto talarków* Kętrz. 82. 

Polidnia p. Poiednia. 

Pol i ko = pólko: »Pele pola, pele 
polika* Doman. 



Polikować p. Polekowa ó. 

P o 1 i m i ć : » Pólemic = 1 , pokleió 
2, powykręcać piszczałki* Ram. 
150. 

Polinoz p. Polonez. 

Polisty: »Au wdowy chleb gotowy, 
.serce poliste* Nadm. 167. 

Po lis z ko = pólko: »Wyjńdę na 
poliszko, zaśpiwam se jeszcze* 
Kuj. I, 261. Por. Policzko. 

Poliśnik p. Poleśnik. 

Po li ta: >Kto miecz trzyma — po- 
lity (= politowania, przebaczenia) 
nićnia* Krak. IV, 258. 

Politeka p. Polityka. 

Politować się = ulitować się: 
• Boże się polituj Wianka zielo- 
nego* Rog. 122, no 232. 

Politura = kultura* Wisła I, 188. 

Polityczność = >grzeczność * 
Krak. IV, 317. 

Polityka = » grzeczność* Krak. 
IV, 317. » Pańska polityka* Wójc. 
I, 106. Zb. VI, 107. Zb. II, 35. 
Kieł. I, 72. » Dziękujemy... za po- 
litykę* Połuj. 211. >Prosiemy... 
o politykę* Maz. III, 88. Pleszcz. 
193. »Prosim państwa z polity- 
ką* Nadm. 93. » Poletyka = po- 
lityka* Spr. IV, 380. II »(:o mię 
będzie seść koni w karecie, ('o 
mię będzie kucer w polityce* 
Wisła III, 578. || > Politeka = 
wstążka we włosach* Ust. z Wo- 
łynia. II » 'Co robis politykę tako!' 
(na chłopca, który wypuścił gazy 
z siebie). 'Polityki, huncwoty te!' 
(wymyślanie)* Lis. 

Po li w... p- Polew... 

Polizina >a. polizinka = przepa- 
dający za przysmakami, łakotniś, 
smakosz* Święt. 710 p. w. Poli- 
zinki. 

Polizinki = » przysmaki, łakocie* 
Swięt. 710. 

Polizon p. Polezon. 

Polizywać: »(Djebół) zbliża .się do 



Polka — Połówka 



237 



czarownicy, zagląda do maślniczki, 
>olizuje'« Wis^a II, 112. 

Polka: .A tyś Polka i jd Polka, 
nie sięgaj mi do rozporka* Zb. 
XV, 84. .Pólaszka = Polka* 
Ram. 150. II » Polka = owca pro- 
sta, polska, krajowa, z grubą weł- 
ną, dwa razy do roku strzyżona* 
Pr. fil. IV, 859. >Polka = nazwa 
konia* Zb. XIV, 27. || .Włosy 
nam tu strzygo na polkę (podgo- 
lone). Pr. fil. V, 889 p. w. Sta- 
dzina. || » Polka* = Apolonja. 
Por. Podpolka, Połcia. 

Polna wdowa: » Na wsi jeźli dziew- 
czyna, która panieństwo utraci, 
ło nie chodzi więcej w wianku, 
tylko zazwyczaj w rąbku; zowią 
takową dziewczynę: polną wdową* 
Pauli 89—90. 

Polne piosnki: .(Piosnki) świe- 
ckie, zwane... w Radomskiem: świa- 
towe, polne, śpiwanki, piesnecki* 
Wisła VII, 386. 

P o 1 n i a k = » drzewo oddzielnie sto- 
jące, sosna. *Na polniakach sysek 
dużo'* Pr. fil. V, 156. 

Polnie p. Południe. 

Polnowalne: >Ł. Gołębiowski po- 
wiada, iż żydówki, gdy im się 
dziecko urodzi, kwestują len, 
a zwyczaj ów zowie się polno- 
walne* Zb. I, 86 p. w. Lnowalne. 
Por. Lnowanie. 

Polocliać się = > coire, o świ- 
niach* Pr. fil. V, 842. 

Polomez p. Polonez. 

Polonejz p. Polonez. 

Polonez: » Walc powolny, czyli wol- 
ny... nazywają z pańska *polonej- 
zem'* Pozn. V, IX. » Tańczą pol- 
skiego (polinoza)* Kieł. I, 107. 
• Taniec ten nazywają drobnym 
polinozem* ib. > Polomez = ga- 
lopada* Pr. fil. IV, 234. Por. Po- 
le z o n. 

Pol on i k = >mlosłka, garnek do 
mleka, dzieża* Pr. fil. V, 842. 



Polot: » Chata (materjał) utkana z bia- 
łego jedwabiu z lazurowym polo- 
tem* Hue 205. 

P o 1 o t a = » drobny śnieżek : 'trzęsie 
się, jak polota'* Pr. fil. IV, 277! 

Po lot ki: »Ma capeckę z poletka- 
mi* Kozł. 201. .Dostała, dostała, 
ale juz nie cały (wianek), trzy 
polotki z niego już-ci obleciały* 
Łęcz. 131. Por. Poletek. 

Poloty = .zaloty* Petr. 

Polować: .Aby krowy polowały* 
(= objawiały popęd płciowy) Zb. 
III, 126. .Polować się: gdy krowa 
pragnie zaspokoić swój popęd 
płciowy, mówią że 'krowa się po- 
luje'* Udz. Toż Święt. 22. .Po- 
lującej się krowy* ib. 560. .Kro- 
wa polowała się* Zb. I, 48. 

Polowanie: .Polowanie* Wisła VI, 
590. .Polowanie głośne t. j. z oga- 
rami czyli par force* Pr. fil. V, 
842. II .Polowanie = gra dzie- 
cinna* Zb. XIV, 220. II .Polo- 
wanie = stan bydlęcia (krowy) 
przed zaspokojeniem popędu płcio- 
wego* Zb. I, 48. 

Polów iec ^ .myśliwy* Pr. fil. V, 
842. 

Polowy = » dozorujący robót w po- 
lu* Krak. I, 180. .Pan dziedzic 
zrobieł go (parobka) połowem... 
Zęby... panu dziedzicowi przyzić- 
rał gruntu* Zaw. 67. .Karbowy 
lub polowy* Zb. 111, 25. .Polowy, 
najstarszy we wsi w znaczeniu, 
po którym dopiero idzie radny 
czyli wójt* Rad. I, 70. P. jeszcze: 
Pozn. I, 105. Kon. 9. Krak. II, 
95: ib. 441. Zb. III, 17. Rad. I, 
130. Spr. V, 119. Święt. 308; 
ib. 470. Aten. 1879, I, 501. || 
.Psy polowe* ^ do polowania 
służące: > Dubeltówka wisi na ścia- 
nie i psy polowe lezo* Chełch. 
II, 9. 

Połówka = polowanie: .Do ulu- 
bionych rozrywek tutejszego chłopa 



238 



Polska — Polusia 



zaliczyć można, podczas widnych 
nocy, połówkę na wyczekiwanego 
(z zasadzki pod skałą)* Fed. 1, 21. 
II > Połówki (gatunek gruszek) < 
Zb. XIV, 28. 
Polska: *Do Polski jechali* Kiol. 
II, 160. >Ja sie w Polsce rodziuj 
i za Polskę gine« Zb. XV, 137. 

• Żebym nie wojował, zginęłaby 
Polska* Święt. 240. > Będzie Pol- 
.ska nasa* Święl. 242. » Wolno 
w Polsce, jak kto chce* ib. 684. 

Polski: » Kędy zamek stary, polskie 
króle leżu* Was. 216. » Jedzie, 
jako polski żyd* Wisła Viii, 792. 

• Kocham poNką szable i polską 
rodzinę* Zb. XV, 137. »Tak się 
to świeci , jak Polska Ostrawa 
(wioska przy granicy morawskiej « 
Wisła II, 311. II • Polski* = ta- 
niec i jejjo melodja: » Rozpoczęli 
różne tany. Naprzód polskiego (po- 
lonez)* Wójc. I, 35. » Śpiewają... 
wolnego czyli polskiego* Kuj. 1, 

293. » Taniec ten zowie się: sta- 
roświecki chodzony (polski)* ib. 

294. » Rozpoczynają tu taniec: 
polskim (polonezem) czyli inaczej: 
chodzonym , wolnym , okrągłym 
(jak go w rozmaity mianują spo- 
.sób) ib. II, 199. » Tańca polskie- 
go, okrągłego, powolnego* ib. » cho- 
dzony (taniec) czyli polski* ib. 
204. >Tai)iec ów nosi w Kuja- 
wach zwykle nazwę chodzonego, 
a czasami okrągłego, gdy w Wielko- 
polsce mianują go już to polskim, 
już wolnym, już do-koła, wreszcie 
tańcem do przodka* Pozn. V, IV. 
» Polski taniec, tu po prostu pol- 
skim lub wolnym zwany* Krak. 
II, 380. > Tańczą polskiego* Rad. 
I, 207. >. Muzyka gra puNkicgo* 
ih H2. >Pol<ki wkoło* Krak. II, 
ń\ i. »Prz('lańczyć wolnogo czyli 
polskiego* Kiol. 1, 68. > Polski 
« taniec M ib U. 11 0. Lecz. 206. 
Maz. II, 24 i. »Polonez dawniej 



wielkim, pieszym, lub polskim 
zwany* ib. 284. » Tańczą tu pol- 
skiego* ib. III, 136. II » Polski* 
= polny: » Polska droga* = pol- 
na, nie szosa* Ust. z pod Kielc. 
> Polska droga = boczna: jechać 
polskiemi drogami a nie gościń- 
cem* Pr. Gl. V, 84r2. >Sła dru- 
chna polską drogą* Skrz. 73. 

Polstrować = niem. Polstern (wy- 
ścielać, wypychać) Mrong. 585. 

Polter ^ porter: »Jeno se zapijają 
polter, gierbatę z barakiem* Kam. 
85. 

Polubić: » Żebyś sie jako królownie 
przypodobał, zęby cie polubiała* 
Święt. 354. » Polubić się* = po- 
kochać się: »Com się nie mógł 
polubić w tej pięknej dziewczy- 
nie* Zb. II, 71. 

Polubienie a: > Praez trzecią swoją 
polubienicę (kochankę)* Pozn. VI, 
112. 

Polubię nieć: » Tego osła (bij), co 
to był poiubieńcem* Pozn. VI, 83. 
> Jednemu dała złoty pierścieniec, 
Abo to był jej polubieniec* Lip. 
20. Toż Pozn. IV, 7. Por. Polu- 
bien ica 

Polubować: » Jeżeli... mu (gośćco- 
wi) co nie polubuje, to on zaraz 
— niewyrozumialec — chce wy- 
wrzeć swą zemstę za to na śmier- 
telniku* Święt. 484. 

P o I u b y n y : » Uroczystość sobotnia 
(w sobotę przed ślubem) nazywa 
.się polubvnv, albozlubvnv* Uhołm. 
I, 257. 

Pol ud zk i = > należyty, poi7;ądny, 
dobry, taki, jaki być powinien 
u ludzi, np.: ubiór, dom, zaprząg 
poludzki* Pr. fil. IV, 859. 

Polu s p. Palu s. 

Polusia = Apolonja: >Ztamałasie 
nóżka Polusie u łóżka* Zb. XV, 
72. >Bo mi Polusieńka uobiecaja 
gęby* ib. 10.'). »Jak ci ja se 
krzyknę... To ci sie Polusiu do- 



Polulować — Połanik 



239 



razu "spodobam < ib. 107. »Poluś 
moja. Poliiśc Zb. XV, 107. »Po- 

* lusieiiko* ib. 119 (5 pp. 1. p.). 

Polulować: » O wej, jowej, chłop 
mie bije, Gdoż mic teraz polu- 
tuje?. Zb. IX, 264. 

Pol wy = » błonia i łąki nadrzeczne, 
latem suche, a wiosną ulegające 
zalewom, n«id Narwią w okolicy 
ł.omżYc Pr. fil. IV, 859. 

Poł p. Pół. 

Poła = » gatunek sidła* Enc. R. II, 
821. >Poły przesuwane czyli po- 
przeczne = poły służące do ob- 
stawienia kniei, urządzone tak, 
aby je można było rozsuwać « Pr. 
fil.V, 840. II »Z€ipaseczka we dwie 
pole« Krak. II, 494. »Ma zapaskę 
we dwie pole« Skrz. 74. || >Poła 
= połowa* Parcz. >Co komu je 
miłe, choćby było i na poły zgniłe, 
to d<»bre« Cinc. 7. > Spódnice 
u«?zyle są... w pięć pół* (= bry- 
tów) Święl. 47. II »Poznać-ci to, 
poznać, takiego synecka co się 
do dziewcyny odważy; odbiera jej 
cnotę, dodaje ochotę bez poły się 
przy niej położy* Kieł. I, 157. 
Por. Na poły. 

Połać hać = » podrzeć odzienie* 
Spr. IV, 368. » Sukmana poła- 
chana, pociapana* Kolb. 427. || 

• Świnia się połachała (o popędzie 
płciowym)* Kuj. II, 272 p. w. 
Łaehać się. 

Połać = » strona wsi. pola* Święt. 
710. » Połać = 1, część miasta, 
wsi 2, j<^dna strona ulicy w mie- 
ście; np. nn zamięsknje na ty 
połaci od ralusa* Mil. > Mietka na 
t&mty połaci (mieszka na tamtej 
połaci, ulicy)* Ilozpr. VIII, 87. 

• Kowal... zwykle na koiicu połaci 
mieszkający* Pozn. VI, 284. »Ej 
idzioz ón idzie po |)ołaci, Scekają 
na niego psi kudłaci* Alen. 1877, 
II, 626. »VV Słoniańskie połaci 



Są chłopcy bogaci* Zb. Xn, 122. 
• Połać = połowa* Mil. 

Połać = oczyszczać z plew, o po- 
łać: krupek- eśla nie połali, nie 
płókali* Pr. fil. V, 842. 

Poład = » porządek = 'niema ża- 
dnego poładu' przysł.: 'ni ładu ni 
poład u' = niema żadnego po- 
rządku'* Kolb. rękop. 

Poład o w ać = » naprawić, zrepa- 
rować* Pr. fil. IV, 235. || »Po- 
ładować się = ugodzić się z kim* 
P leszcz 40. 

Połagodzić »kogoś = ująć, zje- 
dnać sobie kogoś, uczynić go po- 
wolnym* Pr. fil. IV, 859. 

Połamać: >Ręce, nogi połomiecie* 
Pozn. II, 245. »Koło ci sie poło- 
mało* Zb. XII, 169. »Śwyce po- 
łamane, lichtarze poprzewalane* 
Chełch. I, 24. » Połamało go Uik 
na nogi i ręce* Swięt. 534. »Po- 
łómać* Jastrz. • Połamie = po- 
łamać* Ram. 149. »P6łan)jac^ 
połamywać, łamać. Tak mjłl w gna- 
tach po^amja* ib. 

Połamaniec = » człowiek ułomny, 
połamany: ty połamańcze* Pr. fil. 
V, 842. Toż Osip. || » Połamaniec 
= człowiek zmieniający religię* 
Parcz. 

Połamany = kaleka: >Zbój miał 
jedynego syna, ale był połamany* 
Kieł. II, 242. 

Poła miąć \>. Połamać. 

Połamie p. P o ł a m a ć. 

Połanek = »mały łanek np. po- 
łanek kartofii* Sand. 264. » Po- 
łanek = część gruntu od jednej 
miedzy do drugiej* Zb. II, 251. 
> Połanek = półłanek, półanek; 
dwie płósy pola nazywają połan- 
ki* Pr. fii. V, 842. » Połanek = 
ni(»wielki łan ornego gruntu* Fed. 
II, 105. 

P o ł a n i k = > włościanin mający 50 
julrzyn ziemi, półgbur* Pr. fil. V, 
842.' 



240 



Połanka — Połęgować 



Pojanka = Apolonja : »Połanka 
(lub: Anka)! trzymaj sie (d)zwon- 
ka!« Wisła VII, 105. Por. Apo- 
lonja. 

Połap p. Niełap. 

Połapnąd = złapać: >Co ji uka- 
pnie, to Jasiek połapnie* Swięt. 
686. 

Połapie: »Połapiii unych zbójów* 
Chełch. I, 250. » Panów połapiło 
śmiechem* Kam. 155 (= schwy- 
tał ich śmiech, śmiali się). 

Połatawszy »(adv.): Z tem byłoby 
połatawszy = pół biedy z tem, 
dałoby się temu zaradzić* Kolb. 
rękop. > Póki z reszty miał 
grosz, to połatawszy, ale jak tego 
zabrakło, to rób, co chcesz* Bal. 
96. >Jak się macie? — Ja to po- 
łatawszy (jako tako), jeno pan 
nam słabuje* Junosza, Wybór pism 
VI, 192. 

Poła tek: >Połatek = połoć słoni- 
ny* Święt. 710. » (Cyganka) do- 
magała się od niego 'połdtka' sło- 
niny* ib. 533. 

Połatka = » siedzenie między dwo- 
ma drzewami do strzelania niedź- 
wiedzi i dzików do zboża przy- 
chodzących* Pr. fil. V, 842. 

Połatki blp. = »łóżko* Pr. fil. IV, 
235. » Ryczy krówka od połatek* 
Pozn. I, ^156. 

Połaź p. Poło z. 

Połazić = » wejść: 'połaźcie do 
izby* Rozpr. III, 374. 

Połaźnica: » Dzień przed wilją Bo- 
żego Narodzenia wysyłają gospo- 
darze parobków do lasu 'na po- 
łażnice'. .Są to małe jodełki, w mia- 
stach na *boże drzćwka' używane, 
u ludu zwane również 'choinkami'* 
Zaw. Etn. 1. Por. Podłaźnica. 

P o ł c i n a = kłoda na pół przerżnię- 
ta* Rozpr. XVn, 54. Por. Poł- 
ci z n a. 

P o ł c i z n a : > Połcyzna = drzewo roz- 
tarte piłą wzdłuż kloca na dwie 



połowy* Pr. fil. IV, 860. .Belki 
te jest to drzewo albo ciosane 
w kwadrat, albo przepiłowane 
wzdłuż (a wtedy zowie się poł- 
cizną)* Krak. I, 150. Por. Pół- 
c z y z n a. 

Połcyzna p. Połcizna. 

Połdnie p. Południe. 

Połdniejszy= > południowy* Kuj. 
II, 275. 

Półeczka = półka: >A w tych 
kaplicach połecki, na tych połe- 
ckach garnecki* Zb. VII, 37. 

Połeć = > bok zwierzęcia* Prz. ludu 
VI, 111. > Poleć, połetek = kawał 
słoniny* Mil. > Połeć słoniny = 
słonina z połowy wieprza* ib. 
. Połeć (r. m.)« Rozpr. XII, 46. 
• Trzy połetki spćrek* Zb. III, 18. 
>Rozcina na połetki (marchew 
(czyli mniemaną świnię w zaba- 
wie) Zb. X, 81. >Połet słoniny* 
Zb. IX, 17. II . Poletek a. Łach- 
mytek = rzemieślnik miejski* 
Piąlk. II » Połeć: 1, na połeć pf.da 
= bez życia, bez duszy 2, 01 już 
połciem leży (o bardzo chorym)* 
Pr. fil. IV, 235. .Kobita... na po- 
łeć leży = bez żadnej władzy, 
bez sił* Kam. 100. 

Połednie p. Południe. 

Połednina = .obiad* Spr. IV, 
310. Toż Spr. V, 397. .Połednina 
gotowa* Wisła VI, 142. 

Połedniować p. Południowa ć. 

Półek = połowa: .Jeden półek = 
jedna połowa* Ust. z Jaworza. 
Por. Półka. 

Połen p. Pełny. 

Połesrać p. Poosrać. 

Połędzie = .drążki lub żerdzie, 
ułożone na belkach w stodole lub 
innym budynku do układania na 
nich (na wyżkach) snopów zboża, 
słomy i zbioru siana* Osip. 

Połęgować: . Półagowac = pogiąć, 
pokrzywić* Ram. 149. .Półagó- 



Połęka — PoJowica 



241 



wac sS = pogiąć się, pokrzywić 
się, spaczyć się< ib. 

Połęka = » miejsce, gdzie rzeka 
ścieśnionrm korytem pJynie mię- 
dzy wysokiemi urwistemi brzega- 
mi* Ust. z Litwy (od Wilna). 

Półka: > Polka drzewa = łupka 
, drzewac Zb. II, 251. || .Połki = 
powłoczki na poduszki (bez pie- 
rza). Kuj. II, 275. II .Połka* = 
połówka: »Mniał ciełbasf^, gęse 
połci i trz^ grube szynel* Derd. 5. 

Połknąć: »R yba zobaczyła i połkła 
go (pierścioneczek)* Kuj. I, 138. 
II Śmierć połknąć = być zabi- 
tym. »Ja was nie puszczę, bo ja- 
bym śmierć połknęła od mego 
męża* Kieł. II, 242. 

Połn p. Pełny. 

Połn ia p. Pełnia. 

Połnie p. Południe. 

Połno p. f^ełno. 

Połny p. Pełny. 

P o ł o c h a p. A p o 1 o n j a. 

Połochać = » straszyć, przestra- 
szać* O. 1113. » Połochać się == 
lękać się, płoszyć się* ib. 

Połogi: » Powogo (właściwie : Po^ 
łoga Ł.) = o górze, której boki 
są lekko pochylone, niespadziste* 
Spr. IV, 380. 

Połohy = »łąki nad rzeką ciągnące 
siec Roczn. 226. 

Połom a ć p. Połamać. 

Połonica = » truskawka* Roczn. 
226. 

P o ł o n i k : • Dał połonikiem (= wa- 
rząchew) żonie do kosztowania* 
Zb. XII, 8. » Żydówka wyrwała 
mu z rąk połonik* ib. » Większa 
łyżka, warzjichew nazywa się po- 
łonók* Chełm. I, 64, por.: ».ser- 
bajle ne łyżkamy. A połónnyka- 
myl (po^ounyk. na Ukrainie opo- 
łonnyk = warzecha, wielka łyżka 
drewniana)* Zb. X. 22, 

P o ło n i n a = »łąka, pastwisko w gó- 
rach karpackich* O. » Posiadają 

:8łownit T. IV. 



(huculi) osobne obszerne pastwi- 
ska, te się zowią połoniny* Witw. 
42. Toż ib. 46. Por. Płonina. 

Połonka p. Apolonja. 

Połoska = »zdr. Apolonja* Pr. fil. 
V, 842. 

Połostać p. Poostać. 

Połotrować = zmiąć, zniszczyć: 
>Za mnie Jasiu kochany, za mój 
wianek ruciany, coś go tak poło- 
irował* Maz. III, 137. 

Połowa: >Jak juże (koń) był poło- 
wą do stajni od wody (= pół 
drogi pomiędzy stajnią a studnią)* 
Kam. 165. » Ożeniłem się połowę 
z płacem* Pauli 180 (= w po- 
łowie). » Sadzili une kartofle do 
wpołowy pola* Chełch. II, 107. 
»Ci go wzieni, na stery połowy 
oscićni* Cisz. 99. > Choćby nawet 
była (klacz) w połowie* Święt. 
641 (t. j. w połowie czasu ciąży). 
Zdr. Połoweczka: » Dałabym ci Ja- 
siu pierścionecek złoty, żebyś 
mi powrócił z połoweckę cnoty* 
Krak. II, 404. 

Połoweczka p. Połowa. 

Połowiczki = uczta, biesiada, 
niem. >Gelag* Mrong. 330. 

Połowica = połowa: » Zabijemy 
jałowice, damy księdzu połowice* 
Kuj. II, 63. » Gromnica — zimy 
połowica* Star. przysł. 36. »Na 
Gromnicę — masz zimy połowicę* 
Zb. VI, 164. »Te pojowice* Rozpr. 
IX, 347. »Wzioneś se nmo roli 
połowice* Pozn. II, 108. »Wróć 
mi dziewucho choć połowice* Zb. 
IX, 265. » Zabij nam panie jało- 
wicę, damy karbowemu połowicę* 
Rad. I, 130. »0j zabijcie nam 
jałowicę, damy scernice (= przo- 
downicy) połowicę* Lub. I, 128. 
» Mu siei im (strzelbę) krakowskim 
targiem zbyć za połowicę* t. j. 
z?i połowę wartości Rad. II, 144. 
II » Połowica = środek: »liwiód 
ci ją w połowice la^^u* Zb. XV, 

16 



242 



Pofowinia — Położyć 



177. II >Jłiż riia k»żdy dość na 
fWowicy Ct. j. biłrdv, prary i t. p.)€ 
r:inr. 18. 

P o Jo w i fi i a = połowa, czf,'-e: »Moje 
-<;nr(; rozerwaiift na cztery polo- 
wirii*- Maz. V, 223. 

Poło w i I y = » powolny, nif; prf»dki« 
lloff ii. 

P o ł o w i z n a = połowa : > Jak \)0- 
lowy dwor>ki złapi fbydlo w .-zko- 
dzi*') na p(>łowiźni»% co przodkiem 
było już na ))aii.>kieni poln, a zwi- 
dem j<'^z(:z r na chłop>ki(Tn« Katn. 

r,2. 

Połów niak = >jr;czniień i owies, 
w-ipólnie rosnąre na za<?onie« 
Świf;ł. 710. Toż Enc. U. II 816. 
Por. J*ołownik. 

P o ł o w n i k = » zasiew owsa poniię- 
szarM'j(o z jł/ezniienicfn* Wrześ. 
17. Toż Cer. Toż Jiozpr. III, 374. 
»l*ołownik = rychlik z jarcem 
na poły zjisialy< Spr. V, 397. || 
>Połownik = owies na le})szem 
poln zasiany « Hozpr. X, 290. || 
»J*(»[ownik = niic^szanina dzief(ciu 
ze >rnoła do smarowania osi drew- 
nianvrli wozów* list. z Litwy. || 
^Połowni(•y zrr-. j^uspodaize, pół 
włóki majjicy* Pozn. III, 32. || 
• Połownik -- człowi(»k, obrabia- 
jący pole z warunkiem oddania 
właścirielowi onejro połowy plonu « 
l*elr. "Połownik = t(»n, który na 
wsp«')Jk<; dzierżawi* Ust. z Litwy. 

Połowy -I łów, łup, zdobycz: >Że- 
by.ś się innenni W sidła nie do- 
stała, łio jak się inneniu l)osta- 
nie-z w poło\vy, Ach jianno, panno, 
Dla nnne jcrób jrotowy« jloj;. 120, 
no 22.S, zwr. 1« -1*7. 

Poło w y p. Pło w y. 

Poło z: » Dalej mówi tenż(» llaur: Na 
likrainie w j\u--i, znjiyduja się 
takż«' sro;;ie węże, których tame- 
czni obywatele zowi:i połozami* 
Krak. III, lii. >Lud utrzymuje, 
że ka/.dy w:|ż posjiolily, jeżeli nań 



przez siedem lat człowiek nie spoj- 
rzy, zamienia się w połoza« Zb. 
IIL 100. » Według opowiadań ludu 
położy sa to ogromne, nadzwy- 
czajne węże« Zb. IIL 94. >Połos, 
Połoś« O. >\Vieikie węże, które 
tam połuzami nazywają. Może to 
były węże płu>y, które na Ukrainie 
także połozami zowią« GJuz. 535. 
»Klo sie wpatruje w oczy węża 
płusa dostaje jakiegoś czarującego 
omamienia* ib. >Połoz = wąż 
większych od zwykłego rozmiarów 
na ukraiń-ihich stepach* Hoczn. 
226. > Silnego węża. kl<'>rego zo- 
wią powoź lub połaź* Zb. V, 172. 
II »Połoz = 1, część spodnia sani, 
od przodu .•^ztuiznie wygięta 2, 
kopań i ca* Roczn. 226. 

Położna = zapewne kobieta cię- 
żarna: » Poczciwa pi;łożna i matkę 
robi ucze-tniczką tych uroczysłvch 
zwyczajów* Krak. III, 148. > Pra- 
wie wszystkie położne \vysoko 
siebie ceniąc, nikomu \v zdania 
swem nie ustępują,* ib. 149. •Po- 
łożna* Swięt. 522. 

P o ł o ż n i a n k a : » Pewnego razu zła- 
pały boginki wieczorem położnicę 
i |)rowadziły ją z sobą. Jedna 
z boginiek była kulawą, a p»;nie- 
waż inne ją odchodziły, zawołała: 
Tołożniiinka, trzymaj się dzwon- 
ka!'* Zb. VI, 265. 

Położnik = chory: » Czy położnik 
wyzdrowieje, czy nie* Krak. IV, 
137. 

Poło żonek = > położenie się do 
snu: przy.sł. od ustanku do poło- 
żonku* Pr. fil. V, 84 2. 

Położyć: » Chłop... zaprzągłszy, za- 
nim z miejsca ruszy, położy krzyż 
biczem na ziemi t. j. zrobi biizy- 
skiem znak krzyża św. przed koń- 
mi* Krak. 1, 176. || ^Chałupę 
położyć ikła.ść) zam. postawić* 
Zb. L 6i p. w. Chałupa. || >Kro- 
wiezka się ocieliła. Parę woJków 



Położysty — Południe 



243 



[)oJożyJa« Rog. 242, n^ 493, zwr. 
4. Toż Krak. I, 237. Zb. IX, 11. 
II » Położyć pole a. ro!ę«: »0j 
rola moja rola, kto cię będzie orał, 
oj połoza^ cię chłopcy* Kieł. II, 
121. > Kurkowe (pole)... położyć... 
ugór położyć* Krak. I, 356. || 
»Kieby było w jego możności, 
łiioby go był zaraz śmierciom po- 
łozół< Zb. V[I, 11. » Twoje życie 
lu położone będzie* Kuj. I, 156. 
»Nie\viima na śmierć idę, lak przy- 
najmnij w czystości położona bę- 
dę* Pozn. VI,' 186. II .Połóżmy 
zam. przypuśćmy* (rusycyzm) Wal. 
168. II » Możesz się pan na mnie 
położyć zam. polegać* (rusvcvzm) 
Wal. ib. 

Połóż ysty: > Wzgórza położyste « 
Goszcz. Tatry. 

Poło mać p. Połamać. 

Połówka: >Pułowka, -i = połowa, 
gdy mowa o małych przedmio- 
tach* Czark. || »PoJtówka = p. 
pola: pewna przestrzeń gruntu 
uprawnego, obejmująca zwykle 
jedne pia^lą lub jedne czw^artą 
morga* Hozpr. XXVI, 389. > Po- 
łówka = połowa stajania: 10 za- 
gonów* Święt. 710. II » Krowom 
cielnym przed połówką (20 tygo- 
dni) dają marchew* Zb. V, 117; 
ib. VI, 248. 

Połudenek = * podwieczorek dla 
ludzi i dla bydła roboczego mię- 
dzy 2-gą a 4-tą z południa* Roczn. 
226. »Pułudenek* Zb. I, 74: ib. 
III, 92. Wisła VIII, 594. » Połu- 
denek = sucha przekąska wło- 
ścian (na Czerwonej Rusi)* Tyg. 
ii. 1, IX, 63. »Połudenko = po- 
siłek południowy* Ust. z Galicji 
w^schodniej. »Połudeii* Przegląd 
krytyczny 1877, n^ 3, sir. 98. 

Połudenko p. Połudenek. 

Połudeii p. Połudenek. 

P o ł u d n i a ć : » Ani objadują, ani wie- 



czerzają, ani południaja* Zb. III, 
111. 

Południca = » południe « Kuj. II, 
275. II > Południca t. j. sroka lub 
wrona* Zb. V, 158. || » Ducha 
(w postaci kobiety w białą płachtę 
przybranej) nazywają południcą 
albo przypołudnicą* Zb. II, 128. 
>Są u nas lakie małe baby co 
sie nazywają południce i siedzą 
po polach w dziurach* Matus. Kw. 
20. Toż Arch; V, 643. » Boginki, 
klóre mają się pokazyw^ać na osa- 
motnionych miejscach, zwą się 
południce* Rozpr. VIII, 1 70. Toż 
Pozn. VII, 37. Por. Połu dnió- 
wka. 

Południczko = południe: » Da- 
leko południczko?* Zb. VII, 117. 

Południe: Formy: » Południe* Pr. 
fil. IV, 234. Święt. 52. Kam. 69. 
» Południa* (2 pp. 1. p.) Czark. 
Jastrz. Święt. 365. » Południami* 
(6 pp. 1. mn.) Matus. Kw. 20. Arch. 
V, 643. II >Połudzieii* Pr. fil. IV, 
860. Wisła IX, 93. Osip. Ust. 
z Litwy. II »Połednie< Fed. II, 
405. Pr. łil. V, 842. Rozpr. X, 
228: ib. XII, 11. Krak. I, 192; 
ib. IV, 298; ib. 317. Rog. 173, 
no 346. Zb. XL 5; ib. 76; ib. 
118. »Połednia* (2 pp. l.p.) Rog. 
46, no 82. Krak. U, 46: ib. IV, 
77; ib. 298; ib. 491. Z1).V, 218; 
ib. IX, 176. Ust. z Jaworza. »Po- 
łedniu* (3 pp. 1. p.) Zb. V, 197. 
>Połedni* (6 pp. 1. p.) Rozpr. IX, 
301. »Połedniu* (7 pp. 1. p.) 
Pozn. U, 97. Zb. VII, 46 i 71. 
II >Połednie* Opól. 3. >Do po- 
Jtednia* Alen. 1877, IL 6S8. >Po 
pojedniu* Cisz. 1, 284. || »Po- 
wednie* Spr. IV, 28. Rozpr. IX, 
152. .Po powedniu* ib. 323. || 
>Na poledni* Kon. 53. Krak. II. 
49. II •Pojt^^dnie* Udz. || »Poł- 
dnie* Wisła' I, 318: ib. VII, 143. 
Krak. IV, 145. Zb. II, 10. || 

16- 



244 



Poładniejszy — Poładnik 



»PoJnie« Pobł. 69. Bib. Warsz. 
1875, II, 146. CheJch. I, 87; ib. 
214; ib. II, 108. Kam. 69. Spr. 
V, 140. »Pohiia« (2 pp. 1. p.) 
Kam. 8: ib. 28; ib. 80. Derd. 18. 
Chełch. 11,103. .Połniem« (6 pp. 
1. p.) Kam. 69. Chełch. I, 56. 
>Po}nia« (7 pp. 1. p.) Kam. 69; 
ib. 157. II .Napółni* Nadm. 108. 

11 »Pohiie« Hilf. 105 i 117. 
>Polnja« (2 pp. 1. p.) ib. 96. || 
•Pełnie* Ram. 134; Hilf. 175. 

• PeJnjowj* (3 pp. 1. p.) Cen. 87. 
.Na pełniąc Hilf. 117. || .Pe- 
wnia* (2 pp. 1. p.) Hilf. 190. || 
»Pawnie< Hilf. 175. || Znaczenia: 

• Południe = pora południowa* 
Święl. 52. »Połudzień = godzina 

12 w południe* Pr. fil. IV, 860. 
Toż Tsł. z Litwy. »Polidnie, wła- 
ściwie południe* IJdz. »Połednie* 
Fed. II, 405. Rozpr. XII, 11. 
Krak. IV, 317. >Poiednie* Opól. 
3. »Fowednie* Rozpr. IX, 152. 

• Połdnie* Wisła I, 318; ib. VII, 
143. Zb. n, 10. >Połnie* Bib. 
Warsz. 1875, II, 146. Spr. V, 
140. » Teraz biizko połnia* Kam. 
8. »Pełnie* Ram. 134. Hilf. 175. 

• Pawnie* ib.» Bez południe* Kam. 
69. >Ona (południca) nie da żąć 
bez połetlnie* Zb. XI, 5. .Jak 
mnie zastanom doma bez połednie, 
to mni(» zabijom* Zb. XI, 76. »Do 
pohidtiia = cza*; pi*zed obiadem* 
Czurk. »Do połednia* Krak. II, 
46. Zb. V, 218. .Do po|i*dnia pili* 
Aten 1877, II, 638. » Do połnia* 
Chołoh. II, 103. Kam. 28. .Do 
»polnja« Hilf. 96. >Kiela pohiia* 
Kam. 80. »Kole pułodnia* Ust. 
z Ja worzą. .Kole połnia* Derd. 
18. »Ku poK'dniu* Zb. V, 197. 
>Na [)olo(inie ubia<iuwania niema, 
tvlk(i .śniadanie* Krak. I, 192. 
.Na poło<ini<^* Zb. XI, 76: ib. 
118. »Napi>ł(inie* Krak. IV, 145. 
.Napołnie* Chełch. II, 108. Kam. 



69. .Na pełniu... sedzele* Hilf. 
117. .Na poledni* Kon. 53. Krak. 
II, 49. .0 jedny popowedniu* 
Rozpr. IX, 323. »0d samego po- 
łednia* Rog. 46, n^ 82. .Po po- 
łedniu* Pr. fil. V, 842. Rozpr. X, 
228. .Po połedniu* Cisz. I, 284. 
.Po połniu* Kam. 69. .Juże na 
po połniu przekłada = już zbliża 
się wieczór* Kam. 157. .Przed 
połedni = przed południem* 
Rozpr. IX, 301. .Przed połniem* 
Chełch. I, 56. Kam. 69. .W po- 
łednie* Rog. 173, nO 346. .W po- 
łudnie* Kam. 69. .W połnie* 
Chełch. I, 87. .Z południa = po 
po obiedzie do podwieczorku* 
Jaslrz. .A juz z połednia, a tyś 
jesce nie ugotował* Krak. IV, 77. 
.Trza takim matkom wychodzić 
południami w pola* (jak: ranka- 
mi, wieczorami) Matus. Kw. 20. Toż 
Arch. V, 643. .Dobre połednie* 
Rozpr. X, 228. .Dobre połnie* 
Chełch. 1, 214. . Dobrego połednia* 
Ust. z Ja worzą. || .Południe zja- 
dać = jeść obiad* Pr. fil. IV, 
234. .Ani południa ani wieczerzy 
nie prosiuł* Swięt. 365. Toż Jastrz. 
.Połudzień = obiad* Wisła IX, 
93. Toż Osip. .Połnie = obiad, 
czas obiadowy* Pobł. 69. .Na 
obiad, czyli na półni* Nadm. 108. 
.Szed na polnie* (= na obiad) 
Hilf. 105. .Pełnie = obiad* Ram. 
134. .Prze pełnie oni sedzele* 
Hilf. 117. II .Pełnie = strona 
południowa* Pobł. 69. .Wiatr 
z pewnia* Ililf. 190 p. w. Zawi- 
tra. »Przf bramie ku pełnjowj* 
Cen. 87. .Nasa karcma z połe- 
dnia* fsloi) Krak. II, 491. .Wy- 
szło słuńce z połednia* Zb. IX, 
176. Por. Dobre południe. 

Południej^zy = .południowy* 
Kuj. II, 275. Toż Zb. I, 74. Toż 
Pr. Iii. IV, 235; ib. 860. 

Południk: .Połednik = ten co 



Pohidniować — Pomagier 



246 



w południe robotników z pola 
zwołuje* Rozpr. XII, 11. 

PoJudniować = odpoczywać w po- 
łudnie: > Długo południojewa = 
południujemyc Lis. »Połedniować 
= wypoczywać w południe* Rozpr. 
XII, 11. II »Południować = obia- 
dować* Maz. V, 44. Toż Osip. 

Południowy: >Zorzycki, trzy was 
je: jedna porankowa, druga połu- 
dniowa, trzecia wieeorowa* Was. 
228. 

P o ł u d n i ó w k a: » Bo się zrywa wte- 
dy i dusi człowieka taka mara 
polna, co ją połn dniówka nazy- 
wają* Pozn. VII, 38. Por. Połu- 
dnica. 

Połudzienek = południe: »0d 
pohidzienka do pół słonka na 
zmrok* Kam. 28. || »Pół połu- 
dzienka przesiedzieli = jedną go- 
dzinę, gdyż chłopi mają dwie 
wolne w południe do wypoczyn- 
ku* Kam. 155. 

Połudzien p. Południe. 

Połuja = »daii miodowa, t. j. po- 
łowa zebranego miodu z podbioru 
dla dziedzica* O. 

Poły p. Poła, Na poły. 

Połydnie p Południe. 

Połykać: » Połykał zam. połknął: 
'wilk przyszed i połykał łe kości* « 
Kopem. 

Połyki = » haftowane kolorowo rę- 
kawy u koszul chłopek* Roczn. 
226. > Połyki = wyszywania na 
koszulach poniżej ramion* l-st. 
z Ukrainy. 

Połyskować się = połyskiwać 
się: »Trzewicek się połyskuje* 
Kuj. II, 236. > Miała ja warko- 
cyk — połvskował mi sic* Krak. 
II, 55. 

Pomacać: > Pomaklac (pomaklać) 
= pomacać* Po bł. 69. » Pomacać 
= pomacać, dotknąć* Ram. 150. 
• Pomakał się po kieszeni* Lip. 
64. 



Pomacku = >omackiem, macając 
w ciemnicy* Pr. fil. IV, 860. Por. 
Pomocki. 

Po maczać: > Djebał posed, siednoł, 
a igła wtedy wbićła mu sie do 
ciała: djebał leci do wody, zęby 
pomacać* Wisła II, 22. »Co 
chwilę (kucharka) palec pomaca 
i próbuje, jak smakuje* Rog. 37, 
n® 68. 

Pomadować = madą t. j. mułem 
rzecznym zanieść, pokryć Pobł. 
135 p. w. Mada. Por. Madować. 

Pomaga Bóg, powitanie: » Pomaga 
Bóg. malusieńko I* W^ójc. I, 239. 
>0j, pomaga- bóg, panie gospoda- 
rzu* ib. II. 45. »Pomaga Bóg, 
panie bracie* Wójc. KI. I, 76. 
^Pomaga Bóg* Kuj I, 211. Bar. 
191. Pauli 13; ib. 149. Zb. IX, 
13. Maz. III, 138; ib. 218. Chełm. 
I, 117. Przem. 200. || »Pomagaj 
Bóg* Lub. I, 273. > Wrona: po- 
magaj Bóg. — Kruk: Bodaj zdrów* 
Wisła III, 61. » Narzeczeni... przed 
każdym... przystawają, mówiąc, 
Trosze o błogosławieństwo* i otrzy- 
mują odpowiedź: *Bóg pomagaj'* 
Lub. 1, 199. »Bóg pomóż, skowro- 
ncczku* Rog. 201, n® 414. || 
>Panugabóg* : »Pomagabog = 
zwyczajne pozdrowienie wiejskie, 
zam. pomagaj bóg; w niektórych 
stronach niówią także Ta nngabóg** 
Pauli 47. »Panagabog izaliś przy- 
szet witać pana* Kon. 72 (z ręko- 
pisu XVII wieku). 

Pomagać z = pomocnik. Formy: 
• Pomagać* W-rze.4. 17. Fed. II, 
406. » Pomagać* Rozpr. X, 297. 
» Pomagać* Spr. V, 397. 

Pomagaj Bóg p. Pomaga Bóg, 

Pomagała = » pomocnik* Pr. fil. 
V, 843. 

Pomagier = » pomocnik * Mil. 
(Ihełch. I, 145. »Pomogier* Pr. 
fil. V, 843. .Pomodzicr* Derd. 16. 



246 



Pomagiwad — Pomącić 



»Krzvkn(^*ła na swoich pomagrów* 
Cliełćh. [, 145. 

P o m a g i w a ć = » pomagać komu 
w jakioj pracy w pewnych odstę- 
pach czisn* Pr. fil. I\^ 860. 

Pomakać p. Pomacać. 

P o m a k I a ć p. Pomacać. 

P o m a I o, P o m a 1 e c z k u, P o ni a 1 i, 
P o m a I i n k u , Pomału, P o- 
nialu^łzku, Pomaluśku, Po 
mało p. Pomału. 

Pomału: Formy: »Tak ta, pomału 
:= średnio dobrze* Wisła III, 72. 
»Pu mało« Kam. 35. »Pomahi = 
powoli* Zb. Vni, 253; ib. 264, 
300 i 316. Pr. fil. IV, 235. Wisła 
V, 40; ib. IX, 349. Maz. V, 271. 
Lub. I, 222. »Pomali* Kieł. II, 
181. Kad. I, 224. »Czy więcej 
lub mni(;j 'dusi', czy 'bardzij' lub 
'pomalij krzy[)ie'» Święt. 612. >Po- 
male« Kad. I, 170. »Pón)alinku« 
Kam. 150. »Pomaleczku« Cen. 70. 
Ram. 150. »Pomalutku, pom-.ilu- 
zft< Zb. IV, 231. »Pomaluśku« 
Kog. 199, no 411. Was. 245. 
Kam. 35. »Pomaluszku« Kolb. 
215. .P.)malućku« I^ozpr. X, 198. 
Wi.sła II, 26; ib. VIII. 216. 

P o m a n a = >dary rozdawane przez 
krewnyc-h nieboszczyka |)odczas 
mowy pogrzebowej księdza nad 
ciałem zmarłego* (huculs.) Kalen- 
darz Jawor. 1867 str. 54. Kłosy 
XVII, 184. •Poman.i = 1, szka- 
rada. okara 2, zabufko, bez pa- 
mięci* Kolb. (nie oznaczono, gdzie 

*'■'■ . , . 

P o m a n i ć: »P6mani(r = potnmanić, 

pozwodzić* Kam. J 50. 
P o m a r a chować: » P6marachóvac 

= poMirczyć, pomordować pracą* 

Kam. I;i0. >P6inarach6vac są = 

pomęczyć się* ib. 
Pomarać: »A bodaj cię pomarało« 

list. z W'arszawy. 
Pomarańcza: >Pomarjmiec* Pr. 

fil. III, 502. Toż ib.V, 843. Kozpr. 



XVII, 88. Mil. »Podmaraniec, pod- 
murajec, podmuraniec = poma- 
rańcza* Pr. fil. V, 838. •Podmu- 
raniec = pomarańcza* Spr. IV, 
28. II »Pomeraniec* = drzewo 
pomarańczowe: > Pochowajcież me 
w zie'onem ogrodzie pod pome- 
rańcem* Kozł. 120. 

P o m a r a ń c z ó w k i = > rodzaj gru- 
szek* Zb. VIII, 257. 

Pomarasić sie = » powalać się* 
Pr. fiLV, 843. 

Pomarenk p. Pomorzan. 

P o m a r 1 i ć = poniarszczyć: » Pó- 
mOrlec = zmarszczyć* lian). 151. 
• Pomarlony == pomarszczony* 
Pobł. 70. Por. Marlić się. 

Pomaska p. Pomazka. 

P o ni Ji ś c i ć = |)osmarować : » Marek 
odłaniał sztukę chleba i poma- 
ściwszy go jajecznicą, dał... Szy- 
monowi* Kalendarz Jawor. 1867, 
sir. 93 (Zacharjasiewicz). 

P o m a w i a ć = » oskarżać, szkalo- 
wać* Krak. IV, 317. 

Pomazać: >Ten ciemny łazi na ba- 
tyku. suka ty wody jeziorowy, kaj 
jeno jaka ka}iizka. ręce maca, po- 
maza (pomazuje) le ocv* Cisz. I, 
134. 

P o m a z a n k a = » chleb z ma4em « 
Mil. Toż Wi<Ja I, 318. Por. je- 
.szcze Alen. 1879, II, 105. 

Pomazka: »Żeby było rhleba na- • 
szegu powsz(*dniego a pięknego, 
a z pomaska, a z przygryzką, 
a z okraską* Pozn. I. 275. » Po- 
maska r^ 1, kronika chleba z ma- 
.słem 2, poczesne, poczęstunek 
w ognie ^ Ram. 151. 

P o m a^ c i ć : » Ni(^ pij konin wody... 
bo ją pomąi-iła ta panienka* Panii 
222. »Pomacić się*: > Prędzej się 
p')mącą drobne rybki z wod;j, ni- 
żeli się mam rozłączyć* Kieł. I, 
198. »Pomącone w głowic*, zawrót 
w głowie: macie pomącone w gło- 



Pomechacić — Pomiatać się 



247 



wio, macie zawrót w głowie* 
Wiześ. 17. 

Pomechacić = »poczochrać; po- 
niechrać == porozrzucać; pomie- 
chrocie = pognieść* Pr. fil. IV, 
235. Por. Poinerchać. 

Pomechrać p. Pomechacić. 

Pomojsk: »Pomejsk, piimejsk = 
małv pla-zek, riiom. F^ifiłz* Hilf. 
176. 

P t) m e k > a. Pomyk = sieć do ło- 
wienia ptaków, sidło « Krak. IV, 
279. »Łapaj Tomkn! — póki na 
pomku = póki nadorędzin, póki 
s[)osobność; żelazo knć, póki roz- 
palone ; łyka drzeć, kiedy się 
drą* ib. 

Pomemlać: »Krowa ino potuchliła 
fljomemlała i popsuła chleb) i nie 
zjadła go* Pozn. VI, 303. 

Po mer: >Pómer = Niemiec z Po- 
morza albo F\)morzanin zniem- 
czały* Ram. 151. 

Po mera nieć p. Pomarańcza. 

Ponierchać: »Pomerchać = po- 
mieszać ułożoną bieliznę w skrzy- 
ni* Święl. 710. >Pomerchany^ 
maja^cy włosy nieuczesane, roz- 
czaclirany* Zb. I, 49. >Pomyr- 
chany* : »Po dukacie, chtóra (weł- 
na) nielykand. po grajf-aru, chtóra 
pomyrhana* Zb. XH, 113. Toż 
Rozpr. VIII, 225. »Pomyrchać się 
= f)Opśnić się, ze[)suć sie* Spr. 
V, 397; ib. 398. F^or. Pome- 
chacić. 

Pomerdać: > F^ożyczże mi mćrdawy 
(przetaka) ino chwilę pomdrdiim* 
Zb. I, 12i. Por. xMerdać. 

Po morka: » Pómerka = Niemka 
z Pomorza a. Pomorzanka zniem- 
czona* Ram. 151. 

P o m ę c i ć p. P o m ą c i ć. 

Pomętłać = »popląlać, powikłać* 
Pr. fil. V, 843. 

Pomgleć = omdleć, z sił opaść: 
> Kunie jem az pyski pootwarzały, 
lak pomglały; pić jem sie chce, 



a tu nigdzie kropli wody nima; 
uni lakze samo pomgloli* Chełch. 

1, 284. 

Pomiana ^ »któlnia wielka, pu- 
blika, rzecz nie.słyehana. Pomiany 
.się dzieją w pijackim domu; po- 
miana będzie, skoro wrócę do 
siebie* Pobł. 138. » Pomiana: lak 
uciekał, że aż pomiana się robiła* 
Parcz. »Gudy pomiany! = dziwne 
rzeczy* Kuj I, 269 p. w. Cudy. 
• Pomiany blp. dziwy, cuda, nie- 
stworzone rzeczy, np. pomiany 
wyrabiał ^ dokazywał; pomiany 
z nim porobię = zgniotę, potur- 
buję go* Kuj. II, 275. > Pomiany 
= różno rzeczy* l^ozn. IV, 331. 
»Beły tam pomiany (różne rze- 
czy)* ib. VI, 96. 

Po mianować = nazwać : » Gdy- 
bym ja to ziele Pomianowała, 
Wszyslkimbym młodzieńcom Po- 
czarowała* Rog. 151, n® 293, 
zwr. 5. Por Mianować. 

Pomiany p. Pomiana. 

Pomiar = >200 prętów* (ziemi) 
Kam 15; ib. 57. > Stery pomiary 
= 2-/3 morga* ib. 128. > Pomiar 
= mórg ziemi* Lub. II, 212. 

P o m i a r e k : » Nie warta plew po- 
miarka* Pozn. IV, 35. 

P o m i a r k o w a ć = » 1 , zauważyć 

2, zrozuniieć* Mil. >Pomiarkować 
= domy.ślić się czej^ po nieja- 
kiem zastanowieniu się, dorozu- 
mieć się czego, brać na rozum* 
Osip. 

Pomiarkunek = »pomiarkowa- 
nie, uwaga, zastanowienie: trzeba 
mieć |)on)iarkunek we wszYstkiem* 
Pr. fii.V, 813. 

Pomiarznąć: >P6mjafnąc = po- 
marznąć* Ram. 151. 

Pomiatać się = poronić: >Aby 
się (krowa) nie pomiatała, 1. j. 
aby nie porzuciła, nie poroniła* 
Zb. V, 123. 



248 



Pomiąć — Pomiotło 



Pomiąć: »Pflmjic = pomiąć* Ram. 

151. 
Pomiaścić = >pomieścić« Zb. V, 

212. 
Pomiechrocić p. Pomechacić. 
Pomieć = > pokos* Zb. U, 10. 

• Pomieć, żąć na pomieć, znaczy, 
rozciąjcnąwszy przygotowane po- 
wrósło na ziemi, składać na niem 
tyle zżętego zbo^.a, ile potrzeba 
na snop, a po wyschnięciu onego 
zboża dopiero wiązać* Roczn.226. 

• Swiduwale zboże niech nie leży 
na pomięci* Kam. 65. » Ziemio- 
płody tak na źdźble, jakoteż na 
pomięci* Statut Tow. wzajemn. 
ubezpieczeń, Kraków 1877, str. 
25. 

P o m i e 1 11 i k = pies (w zagadce): 
»Pójm se pómielnika = zabierz 
psa* Cisz. T, 358. 

P o m i e n i a ć : » Oj miałem dobre woły, 
na kiopskiem pomieniał* Kolb. 
258. »Pomieniać się = zamienić 
wzajemnie: »Pomioniały się ko- 
biety* (torebkami) Kozł. 335. »Óni 
sie pon)ijali oboje: ten pustelnik 
wzion serwetkę, a królewicz wzion 
kij* Pozn. VI, 108. »Bo sie po- 
mijali z przyodziewkami* ib. 188. 

• Pomieniaj wąsie* Ci.sz. 208. »Po- 
mićnińjt sie« ib. 

Pomierca = » mierniczy (gieome- 

traj* Fed. 406. 
Pomicrnik = »gioonietra« Cer. 
P o m i e r n y = umiarkowany: » Dejże 

mie, Panie Jezu, we wszystkiem 

pomi<Mna,« Lip. 177. 
Po mierząc = pomierzyć: » Trzeba 

pomierzać tatusia, jak wielkich 

trzeba l)edzie desek na trumnę* 

Zb. X, 186. 
Pom iorzo u i e = zamierzenie: »Gor- 

se, du>(), pomierzenie, ojca, matki 

uderzenie* Zb. IV, 90. 
P o m i e r z w i ć : » Włosy się pomierz- 

wiłv* (= rozczochrały, i)otargały) 

KłosY XVI, 93. 



Pomierzyć się = > zamierzyć się, 
podnieść na kogo rekę« Święt. 
710. >Ja ich. panie, nie zabiela, 
tvlom-ci sie pomierzyła* Zb. IV, 
90. 

Pomielać = »o krowach : poro- 
nić* Rozpr. XTL 99. Toż Pr. fil. 
IV, 285. »Pomiętać (o krowie, 
klaczy) = poronić* Święt. 710. 

Pomietełek, Pomietełko, Po- 
mięli e, Pom i e tła, Pom i e tło 
p. Pomiotło. 

Pomiędlenie: »\V sieni leżała kn- 
pa paździerzy z pomiędlenia ko- 
nopi* Krak. IV, 237. 

Pomieszkanie = »mieszkanie« 
Mil. 

Pom ię lać p. Pomielać. 

Pomijać = mijać: »Już trzy lata 
pomijają* Hog. 25, n® 47. Toż 
Zb. IV, 205. .Kiedym ja tam 
wrót pomijał, Zawoniał mi kara- 
fioł* Zb. IX, 192. 

Pomijać się p. Pomieniać. 

P o m i ł o w a ć : » Pomijują « 1 os. 1. p. 
Roz[)r. IX, 285. Pomiłować się = 
zlitować się: >Ady >ie łez pomi- 
łujcie, jaki taki (czepiec) poda- 
rujcie* Rud. 213. »Pomiłowany 
= ulubiony* Pr. fil. V, 843. 

Pominął się = » umarł: 'tatuś sie 
łon i pominoł'* Rozpr. XVII, 89. 

P o m i n e w s z y = mniejsza o to: 
»Nu, to pominewsy, ja wam za 
kro\yę dam dwa złote* Zb. VIII, 
300. >Nu, to pominewsy, kupię 
i kurę* ib. 

Pom ink i » czyli obiady = nabo- 
żeństwa za dusze zmarłych* Chełm. 
I, 157 (opis). 

Pominoł p. Pominął. 

P o mi o ł a, P o m i o ł o, P o m i o t e ł, 
PomioteJko, Pomiot ko p. 
Pomiotło. 

Pomiotło »do wvmialania pieca« 
Pozn. I, 97. Zb.' IV, 249. .Po- 
miotła = wiecha z gałęzi sosno- 
wych osadzona na drążku, do wy- 



Pomirwić — Pomogiel 



249 



miatania popiorą z pieca napalo- 
nego do upieczenia chhba* Osip. 
>PomioUa lub pomiotło = mio- 
tła na długim kiju do wymiatania 
piekarnika tj. pieca chlebowego* 
Pr. fil. IV, 860. > Przed każdą 
(czarownicą) stoi kosiór i pomio- 
tła* Kozł. 378. »Pomioteł= po- 
miotło* Pr. fil. IV, 235. .Do wy- 
miatania (pieca) słomiane pomie- 
tłoc Maz. III, 35. Toż Krak. I, 
134. Święt. 115. » Dziewki prze- 
piły kierraas za pomietło* Święt. 
115. > Przed wsadzeniem chleba 
do pieca robią 'pomiotłem' znak 
krzyża nad piecem* Wisła VI, 
203. »PomiełJio* Rozpr. IX, 153. 
Cisz. 328. »PomietJto = kilka ga- 
łązek choinowych związanych ra- 
zem, służących do zamiatania* 
Spr. IV, 28. »Pomietła = gałgan 
na kiju do wymiatania węgli z pie- 
ca, w którym chleb pieką* Rozpr. 
XI, 187. » Posmarowała jego po- 
mietle i swoją miolłę* Wisła VI, 
925. »Pomiotełko = do wymia- 
tania ognia z pieca* Zb. VI, 8. 
> Młody pan ma rózgę brzozową, 
a raczej pomielełek z 3 — 4 ró- 
szczek złożony* Pozn. II, 325. 
•Jest na boru wić, nancy robić, 
a na brzozie pomielełka, co rano 
budzić* Maz. II, 8. »I brzozowy 
pomietełek rano obudzić* Maz. III, 
119. »Pomiotko = miotełka z ga- 
łęzi jodłowych albo słomy na 
drążka drewnianym do wymiata- 
nia popioła z pieca piekarskiego* 
Udz Por. Półmiotełek. 

Pomirwić: »Pomirwiony, tj. poplą- 
tany, np. *u nich tam w chałupie 
pomirwiono', powiada góral o ro- 
dzinie, w której są dzieci z dwóch 
albo z trzech małżeństw* Spr. IV, 
307 p. w. Mirwić. 

Pomjic p. Pomiąć. 

Pomlawdzeć: »Pomlawdzćć = 
zgnieść, zmiąć, np.: niedźwićdź 



het mu flintę pomlawdzeł na zu- 
kwach* Spr.V, 397. 

Pomieć: »To ja jem jako pflmloti 
w żarnkach* (= jestem jak zmie- 
lony w żarnach)* Hilf. 108. 

Pomłodszy •a. najpomłodszy = 
najmłodszy* Kow. »Pomłodsy = 
młodszy* Mil. 

Pomłoze = » przysmaki, delikate- 
sy* Święt. 710. 

Pomnąc: » Pomnąc = pomnąc, przy- 
pomnieć sobie* Ram. 151. 

Pomoc: » Matuchno z Częstochow 
Bądź w pomocy* Rog. 25, n® 48, 
zwr. 2. 9 Bądź mi Boże na po- 
mocy* Zb. IV, 239. »Wtencas, 
wziąłsy Pana Boga na pomoc... 
ubrał sie* Chełch. I, 41. »Weź 
Boga na pomoc* Kieł. II, 51. »Wy 
dobrzy ludzie bądźcie na pomocy, 
temu weselowi we dnie i w nocy* 
Lub. I, 224. »Że mu może *być 
na pomocy' (= pomocna)* Wisła 
VII, 154. 

P o m o c k i > na pomocki = wśród 
ciemności* Święt. 710. Por. Po- 
macku. 

Pomoc niczka: »Poraocniczka ziele 
dobre na oberwanie (listeczki ob- 
dłużnie na dużym badelaku, kwi- 
tnie modro)* Krak. IH, 130. 

Pomocnik = koń (w zagadce): 
^ Siadaj na pomocnika = siadaj 
na konia* Cisz. I, 357. || •Po- 
mocnik = minerał powszechnie 
używany w proszku do każdych 
prawie leków babskich, szczegól- 
nie na choroby kobiece (lapis hae- 
maticus)* Osip. 

Pomocnikowy kamień »a. ka- 
mień od poruchy = lapis hae- 
matidis* Pr. fil. IV, 235. Por. 
Pomocnik. 

Pomocny: » Czarownica pomocna 
u Mazurów)* Chełm. I, 210. 

Pomogiel: »Puomuogiel = pomo- 
cnik leśniczego* Rozpr. VIII, 176; 
ib. 123 i 133. 



250 



Pomogier — Pomożenie 



Pomogier p. Pomagier. 

Pomordać = pomordować: >Te 
jabka bfli janielowie, dusze, co 
uón miał pomordane ten mordarz* 
Hilf. 91. 

Pomordowanie = jakaś choroba 
czy Jrhbuść: »Kainieii na pomor- 
dowanie = Lapis baemalitis« 
Ciesz. 37 (por. Pomocnik, Pomo- 
cni kowy kamień). 

Po morek = » pomór epidemiczny, 
zwłaszcza na bydłu* Pr. fil. IV, 
860. » Pomorek = 1 , mór 2, czło- 
wiek nieznośny* Spr. V, 119. 
»W uniesieniu wołają... pomorku 
(przekleństwo)* Pleszcz. 105. 

P o m o r k a :=: » północ, strona świa- 
ta)* Zb. II, 10. II >Pomorka = 
mgła, dżdżyste powietrze* Pr. fil. 
IV, 2:)5. Vor. Morka, Pomor- 
s z c z y z n a. 

Po m orkowa krosta = »karbnn- 
kuł, rzarna krosta* Pr. fil. IV, 
860. 

P o m o r k o w y : » We wsi Złotorji 
drotra w polu na stary grzebalnik 
z czasów powietrza zowie się do- 
tąd 'pornorkową drozk«ą'« Pr. fil. 
IV, 860 p. w. Pomorek. 

P om o rok a = > prawie toż samo 
co liłiizdv* (= rozum") Roczn. 
226. P. Hłnzdy. 

P o m o r o w y p. K o m a r o w y. 

P o m o r s z c z y z n a : » Pomorscyzna 
= \ivrhi nizka nad ziemią, która 
w mniemaniu hidu od morza przy- 
chodzi* Pr. fil. IV, 860. »Morka 
a. pomoscyzna = j)o wietrze drze- 
śle, dżdży.-^te* Zb. II, 249 p. w. 
Morka. Por. Morka, Pomór ka. 

P o m o r u s a ć : > Pan zaraz wynosi 
po kawałku mydła... i daje pomo- 
rusanym (dziewkum) z przygadką: 
we/że s(* jagodo i umyj się abo 
się ()pierz< Kam. 58. »Mać... 
z prędkości plunęła jej na gębę, 
kieby pomoru.sane, jak zuiywała 



garki, zetrzeć* ib. 132. Por. Ża- 
rn o r u s a ć. 

Pomorzan: »P6m6rzdn = Pomo- 
rzanin* Ram. 152. »Pómarenk = 
Pomorzanin, mieszkaniec dzisiej- 
szej prowincji pomorskiej* ib. 150. 

Pomórz a nk a: » Pomorza nka = Po- 
morzanka* Ram. 152. »P6ma- 
renka = Pomorzanka, mieszkanka 
dzisiejszej prowincji pomorskiej* 
ib. 151. 

Pomorze: »Górf, puszcze I pomo- 
rza Dzenj cńdowni iióswjeceł* 
Cen. 96. 

P o m o r z k a : > Pómóf kji = Pomo- 
rze, prowincya pomorska* Ram. 
152. 

Pomoscyzna p. Pomorszczy- 
z n a. 

Pomost = » podłoga drewniana; 
w pieśniach starych ludu chata 
'na pomoście' jest oznaką zamo- 
żności domu* Pr. fil. IV, 860. 
» Pomost = podłoga* Petr. 

Pomosty »a. latry, a. gnojownice 
= deski kładzione na wóz przy 
wożeniu nawozu* Hemp. » Pomo- 
sty* w temże znacz. Was. 61. 
Pr. fil. IV, 235. J. Łoś (z Lubel- 
skiego). Por. G n o j n i c a, Latry. 

P o m o ś c i n a p. M o s t o w i n a. 

Pomotad = » pokręcić* Pr. fil. IV, 
496. > Cztery konie rysie pomo- 
taly mi się* Pauli 233. »W ogró- 
decku na polu, nie dał mi Jaś 
spokoju — zęby się był nie po- 
niotiił, tobv mię bvł wychrobotal* 
Kieł. II, l'72. 

P o m o w a : > Wdowa, ludzka pomo- 
wa* Cinc. 38. Pór. Pomowisko. 

P o m o w a c z = > pomawiacz, obma- 
wiacz* Pr. fil. V, 974. 

Pomowisko = » posądzenie zwykle 
niesłuszne* Pr. fil. 'lV, 860. 

Porno w n V = »obmownv* Krak. IV, 
317. 

Pomożenie: » To idze też wiele do 
pomożeni* Nadm. 54. 



Pomóc — Pomstować 



261 



Pomóc: »Jużci ona jnżci — swoij 
miłyj matce nie pomoże kądzieli* 
Kad. I, 197. »I óni mi pomogom 
biódy* Cisz. 64. »HanuIińko je- 
dyna Pomóżże mi z więzienia. 
Z więzienia ci pomogę, Ale z woj- 
ny nie mogę* Rog. 231, n0 467. 
Toż Kolb. 269. 1 os. 1. poj.: »Po- 
możą, pomożam, pomożam* Rozpr. 
IX, 305. »P6mo = pomoże* Hilf. 
89. »Jino pomoc co mie pómo 
= pomoże* Hilf. 100. 

Pomówić: » Pomówić kogo o co = 
posądzić, że coś popełnił* Pr. fil. 
IV, 860. II » Pomówić = zmówić: 
>P«a(*ierz pomówió = zmówią* 
Wisła IX, 242. • 

P o m ó w k a = posądzenie: » Niesłu- 
szne pomówki* Swięt. 160. 

Pompa: » Plum pa = pum pa* Rozpr. 
IX, 137. Toż Pr. fil. V, 835. 
• Piompa = pompa* Pr. fil. IV, 
Toż Pr. fil. V, 835. || >P(>mpa 
= fuzja kapiszonówka* Myśl. Ust. 
z Rawskiego. 

Pompować: »Plumpować = pum- 
pować* Rozpr. IX, 137. >PIom- 
pować = pompować* Pr. fil. IV, 
277. »Plompać = pompować* 
Pr. fil. V, 835. 

P o m p r y (• a = » popryca, żelazo pio- 
nowe w żarnach* Osip. P. Pa- 
prz y ca. 

Pomroka = » dzień niepogodny, po- 
wietrze dżdżyste* Pr. fil. IV,' 235. 

Pomruków a ć = pomrukiwać : 
> Chłopi se na tę gadkę dziadusia 
jeno pomrukowali* Kam. 27. 

Pomry: »Brandebury przyszli czy 
Pomry, budują fabryki* Kaspr. 61. 
łPómrł = dzisiejsza prowincya 
pomorska* Ram. 152. 

Pomryki = »małe pieski do po- 
lowania, taksY, jamniki* Spr. V, 
397. 

Pomrzeć = »umrzeć: 'Tatuś mi 
łouskiego roku pomarli** Zb. I, 49. 
Toż: Rozpr. VIII, 231. Rozpr. IX, 



212. Pr. fil. IV, 235. Spr.V, 327- 
Gzark. Udz. >Dziaduś niieli po- 
mrzeć* Kam. 45. » Rodzic pana 
pomarli* ib. 11. » Wałkowa ko- 
bićta pomarła* ib. 103. » Pomarł* 
Kieł. II, 243. Formy: »Pomar* 
Kam. 108. Kam. 173. Bisk. 46. 
Rozpr. VIII, 85 Rozpr. VIII. 99. 
Krak. IV, 62. .Pomer* Wisła I, 
154. Wisła III. 324. >Pomer, po- 
merła* Czark. »Pomerł* Maz. II, 
112. .Pomiarło* Hilf. 127. »Pa- 
mrze* Hilf. 133. »Pumzemv* W^as. 
202. .Pnmrą* Hilf. 133. •Po- 
mrą* Kam. 211. »Pomrzą* Lub. 
II, 12. »Pomarci« = umnrli, nie- 
żywi Zb. VII, 15. »Pomrzyć = 
umrzeć* Ruzpr. Xl, 187. 

P o m r z y ć p. Pomrzeć. 

Pomsta = » złorzeczenie* Kuj. II, 
275. » Pomsta = przekleństwo* 
Mil. II > Pomsta nie ma znaczenia 
zemsty, ale oznacza zniszczenie 
czegoś, zburzenie* Pr. fil. IV, 860. 
II »Nie miej na [)omście tych pie- 
niędzy = nie rachuj na mnie, 
bom już zapłacił* l'st. zeŚwięcian. 

P o m s t u w a ć = » złorze( zy < * Kuj . 
II. 275. » Pomstować = [)rzekli- 
nać. wzywać [K>msly« Pr. fil. IV, 
860. Toż Mil. Sand. 264. Pobł. 
70. Chełm. II, 242. [>r. fil. IV, 
235. Spr. V. 119. Rozpr. XX, 
432; ib. XXVI, 389. Fed. 406. 
» Pomstować = użalać się głośno, 
lżyć, wygadywać* Krak. IV, 317. 
> Pomstować = źle komu życzyć 
za wyrządzoną sobie krzywdę* 
Rozpr. IX, 212. » Pomstować = 
wzywać zemsty* Rozpr. VIII, 231. 
»Zona mnie pomstuje* Krak. II, 
507. »Ale nie klon, nie pomsto- 
wał* Zb. XI, 77. » Zaczęła wy- 
myślać, pomstować i wyklinać* 
Lub. n, 207. II » Pomstować = 
pomścić, zemścić się* Rozpr. XX, 
432. »Ty śmiesz pomstować je- 
szcze, jakobyś nie wiedział o tern. 



252 



Pomstowanie — Pomyślenie 



że zemsta zabija duszę człowieka* 
Krak. IV, 94. || > Pomstować = 
znęcać się nad kim, pastwić się« 
Osip. II > Pomstować = hałaso- 
wać, wyprawiać burdy* Krasn. 
307. 

Pomstowanie = » złorzeczenia, 
z namysłem wymawiane* Rud. 
102. 

Pomsto w nica r= >złośnica, zło- 
rzeczjicn w gniewie* Mil. Toż Spr. 
V, 119. 

Pomstownik = » złośnik, złorze- 
czący w gniewie* Mil. > Pomsto- 
wnik = człowiek, który często 
przeklina* Spr. V, 119. 

Pomsuć się = wypsnąć się? wy- 
mknąć się? »Pytajo go sie: 'Cy 
już po msy?' A un mówi, ze sie 
nie pomsuł, tyło sie nrwał* (igra- 
szka słów) Chełch. I, 269. 

P o m u cha: »Taka latoś pomucha 
przysła, ze syłka we wsi przeni- 
magajom; albo: — co owce na 
halach ohorujom. Taka przysła po- 
mucha na Jaśka, co sie przecie 
latoś ożenił* Spr. V, 397. 

P o m u c h e 1 p. P o m u c h 1 a. 

P o m u o h 1 a = »ryba dorsz* O. Toż 
Hilf. 176. Mrong. p. sł. 'Dorsch* 
Pobł. 70. Ham. 152. Pomuehel 
= toż .^anio: Pobł. 70. Hilf. 123. 

Pomurcać = >pobrul\ać« Wrześ. 
17. Toż Rozpr. X, 297. Por. Po- 
m u r z y ć. 

P o m u r n e ziele: » Pomurno ziele 
- liście uwalniają flegmę z piersi, 
pomagają na kaszel i katar* Wisła 
VIII. 142. 

P o m u r z y ć = powalać: >Całą twara 
'pornurzv' on mu najprzód węglom 
lub .sadzą* Kai. 119. Por. Po- 
m u r c a ć. 

P o m u ż d ż y ć : » Póułużdżoc = po- 
miażdżyć* Ram. 152. 

P o m y c z n y = > pory wczy * Mil. 

P o m y i n y : » 1 , pomyje 2, rzadki, 



lichy barsz i w ogóle rzadkie i złe 
jadło* Pr. fil. V, 843. 

Pomyjak = » ceber na pnmyje« 
Cisz. 306. Por. Pomyj orz. 

Pomyj nik = »niechluj, kapcan, 
pijak* O. 

Pomyjorz= » cebrzyk na pomyje* 
Udz. Por. Pomyj ak. 

Pomyk p. Pomek. 

Pomykać = umykać, uciekać : » Bę- 
dzie grał, tvrlikał. Do snica po- 
mykał* Zb.'XII, 169. >Pomykaó 
się = .spieszyć: *Dejcie ndm już 
dójcie, co nam macie daci. Bo sie 
nim już dali trzeba pomykacie 
Rozpr. XII, 63. »Ku dworowi się 
pomykaj* Rad. II, 27. »Pomykaó 
się = posuwać się naprzód* Krak. 
IV, 317. II >Pomykać .się = da- 
rzyć się: »Bo nm wszystko rosło^ 
pomykało się w rękach* Krak. IV» 
167. II » Pomykać = podsuwać: 

• Wiktor mu pomyka słowo, aby 
ją wykraść* Pozn. VI, 262. Por. 
P o m y k n ą ć się. 

Po myknąć się = usunąć się: 
>Kazała mu jesce pomyknąć sią 
do siani* Zb. V, 203. Por. Po- 
m y k a ć. 

Pomylać się = pomylić się: »Ju- 
ścić mieli racyją dawać heduka- 
cyją, lec ze żonkę dali, to się 
pomylali* Krak. II, 506. 

Pomyrchać p. Pomorchać. 

P o m y r d a 11 i e c = » roztrzepany, nie- 
uważny* lldz. 

Pomysł = zamysł, zamiar: »Bedzie 
to drzewo świadcyć o złym po- 
myśle Heroda ku dziociątkowi bo- 
żemu* Zb. II, 242. 

Pomyśleć = wymyślić: » Cóż ty 
pomyślała, iże sie ty łączyć (roz- 
stawać) chcesz* Rog. 202, n^ 416. 

Pomyślenie = » myśl, nabicie so- 
bie czcniś głowy € Krak. IV, 317. 

• Bodaj eie Bóg skarał z pomy- 
ślenia mego* Rad. II, 113. |[ 
»Mieć w pomyśleniu = pomyśleć* 



Pomyślunek — Ponastrajać 



253 



przypominać sobie* Sand. 268. 
»Co tylko sobie zamyślis, co ino 
bedzies miał w pomyśleniu, lo 
tobie sie sianie* ib. 275. •Mia- 
łem właśnie w pomyśleniu = my- 
ślałem* Krak. IV, 301. »Anim 
w pomyśleniu nie miała == ani 
mi to w jrłowie nic postało* ib. 
317. »Kochałek sie w tobie, jak 
rybka w kamieniu, a leniz cie ni 
mam w żadnym pomyśleniu* Wi- 
sła VII, 146 »Nie mam pomy- 
ślenia o tem = nie myślę nawet 
o lem* Parcz. || » Pomyślenie = 
podejrzenie* Pr. fil. IV, 235. •Po- 
myślenie = podejrzenie: mieć na 
kogo pomyślenie — podejrzewać 
o co* ib. 860. »Mnioł on zaro 
pomeszienie na czopnika Szmula* 
Derd. 62. Por. Pomyślunek. 

Pomyślunek = » podejrzenie* Pr. 
fil.' V, 843. Toż Pobł. 138. For. 
Pomyślenie. 

P o m y w a c z : » Weś ze pomywaca, 
omyj pogrzebaca, az sie nagi 
skryje (zagadka: odp. onuczka)* 
Zb.'vi, 8. 

P o m y w a c z k a = »duży statek dre- 
wniany do umywania innych na- 
czyń i statków (w Kujawach kon- 
wasem zwany) Pozn. I, 96. || 
• Pomywaczka = służebna ku- 
chenna, do pomywania naczyń* 
Osip. Toż O. II »Pomywaczka = 
praczka* Tyg. ii. I, X, 456. 

Pon-pon = odgłos sztuku : > Jak 
(Noe) pobij ał arkę, to aż pod obło- 
kami słychać było odgłos sztuku: 
pon, pon* Zb. Vii, 110. 

Ponacirzkać = ponaczerpywać: 
»We flaski ponacirzkał(nacirzknj|ć 
= naczerpnać) z obuch rzycek 
wody* Chełcii. I, 109. 

Ponad = nad: » Ponad nik leci go- 
łąb* Zb. V, 242. > Gołąb latał po- 
nad nik* ib. 259. »Najbarzi ja- 
skółecki locom ponad wodę* Zb. 
XII, 196. >Leciały gąski ponad 



wodę* ib. 214. jj >Po nad = 
przed: »Po nad rankiem przyle- 
ciało dwóch kruków* Bal. 128. 
> Królewn a... nie mogła spać po 
nad rankiem* ib. 

Pon ad a: » Krowom na ponętę do 
podoju daje się także ponada, tra- 
wa* Chełm. I, 94. 

Ponaganiać = spędzić, napędzić * 

• Ponaganiali źrebców do stajni* 
Chełch. I, 288. 

Ponaglać = » spieszyć* Spr. V, 
397. » Ponaglać sie = spieszyć 
się* ib. » Ponaglaj sie s robotom* 
ib. »Na wirszku (= skalistym 
szczycie) orali, Na turnia wołali: 
Ponaglaj sie turniu. Przody pój- 
dziesz domu* Zejsz. 96. 

Ponahajbo = »w szopce: pona- 
hajbo, mój gospodarzycku, zam. 
rus. pomagaj Boh* Pr. fil. V, 843. 

Ponaposprowadzać= » naspro- 
wadzać* Arch. III, 163. 

Ponapować = ponapajać: » Trzeba 
wódki nie żałować ino celadź po- 
napować* Sand. 147. 

Ponarad = » wóz, używany w go- 
spodarstwie na Litwie do wywo- 
żenia gnoju i zboża w ziarnie* 
Ust. z Litwy. 

Po narowić = ^ dogodzić czyjemu 
narow^owi « O. 

Pon ar w a = > pędrak. Z ponarew 
tworaą się chrząszcze* Pobł. 70. 

• Pónarwa a. pónera = pędrak* 
Ram. 152. 

Ponasadzić = przyprawić . na- 
dziać: »Prosiemy... na zająca na- 
szpikowanego, różnemi korzenia- 
mi ponasadzonego* Kuj. I. 282. 

Pon a spraszać = sprosić : » Gości 
ponasprasał* Zb. VIII, 319. 

P o n a s t a ć = nastać, stać sfę: »Nie 
mjis tam nic pobożnego: Chytrzy 
ludzie poniHtali , Drugim miedze 
poorali* Ś\\ict. 258. 

Ponastrajać = prayrządzić, przy- 
gotować (?): »I było ponasirajane, 



■N»~ 



?:^ł PonatrŁić — Poniewieranie 

•.,.k ^'r..■» i.:: ri.4:o:.'W;j?:'j< Zb. V, » W-zy- ki-go i OTjJHfLuŻ. z dziew- 
ic >> cz)'r.\ ij;C'.hJ« KnaK I, 2o2. 
pł : .. :r::iv = » ; ^ •^\::.^2riv; w gnie- A.v o., n:: z >.:*.*. k ł--:y rle jio- 
rt :. i::^.".^ i.j:- r. :..<' v^'i.;i\rzń\ :.•>:■: .-.r:;< ZL. VII. 62. »«idy go 
:t -.. -..: ■ r':.vj.* >; • V. 3v7. •::...; rzr^ >;;. riij rło:;iv: a = po- 
F . : :. ■■ ■«:■:/ > . •.; = w-,.^-.^- >->: rz .o * P..z:.. III. 169. 'Azemcie, 
■ . »" >:. '.»:,. ^..^K.. : ^':..i\v:...^-« :."..:..■:. r-:T..^.-:. c ::.-j-'ała« Zb. 
; ;> .>0. :.' ?inv Xli. j4> »A ::.:.:e ;u:.iechaj< 
r. : .. ■» : y K .. . = : :: ;.-iz.r-.v..* : Ki-... I!, r ń »r'.!-.^:.;.-: ; e w kyr- 
•\::-- ::^.^y ..r". :. :.;i k:-.ry!:: :e. k. ^ :• ..k p r.:ec:.u;f« Zaw. 
».-:..:•. >.. ; •::.:v.-Ji:* K::'. >-« |j ^r : .v i.-O = z^jKiir.iiieć. 
' z :-r .: ei.v ^* ^« - • X.297. 
: .^v .. . = T)..z:: ::■.\.^:: ■?.: rż ..j = z::]:z-r<:.\l\ zaiiie- 
:.:..:.■ ..■■«:.? vv^.i::c;:* ■•■ >r » >yv^^ i t^jo :••-•:: ;eiham« 
i?:. ,.::'»\. v*A.-. : c-./ K-..k .1]. >0. 
= S~:..i.k....:-::-^i>.-. Fv :..•.:.. -^ ^ . ^ ł\:.:ohić. 
: z > .V ". "1 i-.:.,. . 0: P ■-:..-: . .. ■ v k : ' ?ri-:z::.irK« Fiozr»r. 
:tp..: o -..;.:..,,...:* X::. :?: :: 2?. :f. j 2^7. ::• 526. 
[ V . ^ : > 7 ; ": . . r . ■ XV li. I. . - : 1" .>.•:. i » :\ r. .: i:.-. ek « / d. 
V N::.. :X. i- .::- Pr: :z:air^2^k. 
: .: ..--.. 'A\; - .\XV;. :";>. i iu. C.nc 
•X-, :. : .: ; :•._.•:■ .:: / ^. : >"\' || - : o: :v:z:..jek ob- 
:.. : >.:_ ;..?:• ;■:.."... :r.> : * = ^ :r k-i • :.y K?osy 
". : -5 XV.". i.' :.- r\ . r •■•• j r; y. 
.. > ^ vr .. ..> -z^- Po .: ■: ' •: ts- ;. :. : r = ' j':;.i:yka 
-. : ... : ;. : ..-it: >> *..-:■ ^^ ::..->: c: :. -zt-w- 
r> ' ^ * - i ^ W:>ii IV. 



\ . i- 



N. - : ~ .V -; > : 7 • I ;:a^..> k.-jry 

: - • - = -— . ii-,' kt^.ry • 

"^ • V. 5* "sr Tt T.-i>k:Ł. 

- : > ■ : • .. . .r r<vl..:r = 

-: . . .. j^..;- . rr.t.. IV, 

-. s .-:.-'*.: :•-- W.k. ku- 

: ^* - - . "I- M : . t« G.:ii. 

.. : .. : :. ł . .• . Tvii: = :x'r. e- 
V ; : ■ T.r^ir.M -. . P.bł. 



Poniewierka — Ponocnik 



255 



za mąż), boś mnie dała, moja 
matko, na poniewieranie* KieJ. 
11 59. 

Poniewierka = »bi^da, tułaciwo; 
toż samo i poteraczka* K»ak. IV, 
317. >Moja panno, nie umieraj, 
Kaz się będę poniew^ierał. Nie- 
dobra to poniewidrka, na każdą 
noc sukać wyrka* Krak. II, 494. 
»VVeźże mię z irobą chłopczyno, 
Weżże mię z sobą. — Kiedy tru- 
dna poniewierka U ludzi z toba< 
Wcgc. I, 280. 

Poniewitrze: »Wilro nie przyńdę, 
ale poniewitrze* PoW. 111 p. w. 
Witro. 

Poniewoii: »Na wysokiej górze 
kaplica slojała, I w iń4] poniewoii 
Kasieńka ślub brała< Wójc. I, 123. 
♦ Poniewoii musiał owczarz iśd, 
a ona z nim« Nadm. 72. »0j 
wił'mek'em dała, wsyćko poniewoii, 
bom się wymawiała, ze mnie głó- 
wka boli« Kieł. I, 113. 

Po niewól nie p. Poniemusem. 

Ponik p. Ponikły stok. 

Ponikły stok = » nazwa pewnego 
źródła o 3 mile od Tykocina. 
W okolicach Krakowa każde źró- 
dło iiazYwa lud ponikiem* Pr. fil. 
IV, 86Ó. 

P o n i k n a ć = »znikną(?, skrvd się* 
Pr. fil.' IV, 860. 

Ponimo = pomimo: »Pónjmo = 
unjjreachlet dass* Cen. 72. 

P o n i s z c z e ć : » Kościółek poniscał 
do scęlu, zakil o nim tko móg 
spomnić* Rad. II, 142. 

Ponit = część warszlatu tkackiego: 
> Koniec przędzy rozslrzyże się 
i nabiera go się czyli wciąga w po- 
nity po 2 nitki (płocha wsadzona 
w ladę)* Pozn. I, 109. 

P o n i t e r k i : » żartobliwie o nogach 
cienkich* (nie podano, zkąd wzię- 
te Ł.). 

Poniupid się = > zerkać ukrad- 
kiem spuściwszy głowę; — po- 



niupił się jak ten, co siedem wsiów 
spalił, a o ósmej mvśli* Maz. V, 
35. 

Poniżyć (?): >Leć głosie po rosie. 
Poniż kierz leszczynie, Idź powiedz 
odemnie Dobrą noc dziewczynie* 
Lip. 98. 

Poniżyć się = zniżyć się : > Góro, 
góro, poniżże się* Rog. 96, n* 
173, zwr. 1. >Już się góra poni- 
żyła* ib. zwr. 2. 

Ponknąć się = > posunąć się* 
Spr. iv, 28. 

Pono = » podobno* Sand. 264. Fed. 
II, 406. Wi.sła III, 324. Rozi)r. 
VIII, 231; ib. XX, 433. »Pono, 
ponoć-to (skróć.) = podobno, zdaje 
mi się, że* Krak. IV, 317. W teniże 
znaczeniu: Rog. 184, n^ 373. Del. 
123. Łvs. 17. Sand. 56. Kuj. I, 
163. Oies. 128; ib. Zb. Vn, 274; 
ib. XII. 133; ib. 178. Cisz. I, 
132. » Ponoś ma chciłiła młody gu 
utopić* Zb. VIII, 284. >Ponoś ty 
mnie matko w lesie wychowała* 
Zejsz, 51. »Fonojś tu, moja zono, 
krowę sprzedała* Fed. I, 206. 
• Widziałeś mie widział, poności 
nie ślepy* Zb. XII, 151. »Pono 
wy mnie pono córusi nie dacie* 
Sand. 192. Toż Oles. 132. » Po- 
noć* Oles. 174. Maz. III, 315. 
Wisła VII, 109. »Pono* Mil. Rozpr. 
XI, 187. »Puno* Rozpr. IX, 154. 
»Punok* ib. »Pu6no* ib. 212. 
»Puonok* ib. VIII, 166. Arcli. V, 
642. .Pąno* Rozpr. III, 355. 
»Podno* Wisła VI, 874. »Ponuj* 
ib. VIIL 279. Ust. od Grójca. .Po- 
ny* Zb. I, 22. >Piiny* ib. 31. 
Por. Podobno, Ponoś. 

Pono cek p. Pół nocek. 

Ponoitku = »w nocy, po ciem- 
ku* O. 

P o n o c n i c t w o = > kolej odbywa- 
nia straży nocnej na wsi* O. 

Ponocnik p. P o n o c n y. 



256 



Ponocny — Poodsiekać 



Ponocny a. Ponocnik = » stróż 
nocny na wsi« O. 

P o n o ć . p. Pono. 

Ponojsić p. Ponosić. 

Ponoj ś p. Pono. 

Ponok p. Pono. 

Ponor: »P6nor = czerw, robak < 
Hilf. 176. 

Po nora = »miejsco, kędy woda 
przepływu przy upustach « Prac. 

Ponosić = » zanosić się, zabierać 
się; np. jakosi ponosi do wiatru, 
jakosi ponosi do wojny« Spr. V, 
397. II » Ponosić* = czynić: •Że- 
byś więcy ani ponosiuł tego, co 
nie ujdzie = żebyś tego więcej 
nie czynił, co nie wypada* Lub. 
II, 216. II > Ponosić* = zno.sić: 
» Wtedy będę ponojsić niezniesione 
męki* Pozn. III, 31. 

Po nosie = miło, przyjemnie: >AIe 
jemu było straśnie nie po nosie, 
że to takie oćwiarv lezom na dwo- 
rze* Zb. XI, 120. 

Ponoś = podobno: » Ponoś nie chce 
moją być* Pauli 133. » Kupić po- 
noś nie ma za co* ib. 200. » Po- 
noś a. pono = zdaje się* Kud. 
II 'Jakby dziecku Róg zezwolił 
żyć, ale bodaj ponosi* = ale 
gdzież lam! (pewno umrze) Kam. 
10 i. Por. Pono. 

P o n o z y = » części krosien domo- 
wych: dwie ponozv są w każdych 
krosnach* Pr. fil. 'lV, 860. Por. 
P o n o ż e. 

Po noże = część krosien: > Wkła- 
dają czołiiek i depta.c w war.-zlacie 
nogami ponożc, rozbierają z kupy 
przędzę* Pozn. I, 109. Por. Po- 
no z y. 

P o n o ż y ć = > wyostrzyć żelaza płu- 
żno/ Spr. IV, 308. ' 

Ponńż<'k = > część dolna łóżka* 
Krak. IV, 317 pod w. 'Pogłówek'. 

P o n s o w y : » Pąksowy a. pęksowy 
= pon^Dwy* Święl. 709. 

Po n s ó w k a = »duża cliustka pon- 



sowa perkalowa w kwiaty zielone 
i błękitne* Pr. fil. V, 843. 

Ponlować p. Patowa ć. 

Ponuj p. Pono. 

Ponukać: »Ponftkać = pognać« 
Derd. J. 38. 

Ponura = » ściana szpuntpalowa 
pod podłogą pochyłą na spadzie 
upustu* Prac. 

Ponurzać się p. Ponurzy ć. 

Ponurzyć = pomurzyć, poczernić: 
•Ponurzeni sadzami* Pozn. 1, 198. 
• Ponurzać się = pobrudzić się« 
Mil. 

Pony p. Porwany. 

P o n y t a : • Zora = wół z karkiem 
wyniosłym, okiem bystrem, weso- 
łem. Ponyta = przeciwny pod 
wszystkiemi względami poprzedza- 
jącemu; lak też nazywają i ludzi 
ponurych, z podełba patrzących* 
Roczn'. 246. 

Pończochy: Formy: >Pońcochów« 
Chełch. I, 212. • Pońcioch « Wrześ. 
16 pod w. Pleść. 

Pończoszyna = » nędzna pończo- 
cha* Pr. fil. V, 843. 

Poobiadować = spożyć obiad: 
•Jak pouobiadowali, tak pośli na 
ten pojedynek* Zb. V, 241. 

Poobłóczyć = poubierać, poodzie- 
wać: »Poobłóc dzieci i siebie* 
Chełch. I, 162. 

Poobuwać = obuć kolejno: »Po- 
obuwał une kopyta* Chełch. II, 26. 

Poodcykać = pobudzić się, zbu- 
dzić się: »Baba tak krzycała, że 
sie poodcykali (= pobudzili) co 
icli chciano okraść* Kuj. I, 172. 
^ Wszyscy poodcykali* Chełch. I, 
204. 

P o o d 1 a t o w a ć = odlecieć kolejno: 
»()gonv im poodlatowały* Swięt. 
417. 

Poodsiekać = posiec: »Łąka za 
Brzeziom, gdy poodsiek.ają, wiel- 
kioj pilności i starania wymaga* 
Krak. I, 357. 



Pooglądać — Popakować 



267 



Pooglądać = obejrzeć: »Jak tak 
już wsedzie pooglądał lo prosie, 
tak sie spytał tego pana« Święt. 
406. 

Po okręcać: Fonny : » Kobieta z dzić- 
wką powokrącane derkami* Kam. 
79. »Pookrącanp< ib. 80. 

Po omacku = »po ciemku « Fed. 
106. P. O macek. 

Poomykać si(^» = poobsuwać się: 
» Podpórki babie pod nogamy po- 
omykfiły s^ie ((>myka(- = obsu- 
wać)* (?.liełcli. I, 61. 

P o o p o j d a ć = poopowiadać: » Jam 
teraz w>zyslko poo|)ejdaJ, jak sie 
dziejało* Chełch. I, 138. 

Poo p ro wjidzać = oprowadzić: 
»Oii ją pooprowadzaJ po lym uo- 
kręcio« Pozn. VI, HO. 

Poo-obku = »o<obiio« Pr. til. V, 
813. 

P o o s o b 1 i w i e = » oddzielnie, osobno 
np. nakryć do stołu (nie razem) « 
\'<i. z Litwy. 

i^oo>obno = »o<ol)nv). oddzielnie* 
Pelr. 

I*oosr;i('- = [)opji<kudzić: »Jak se 
hedło rozjuł-biiłł), wszelkie li Niem- 
ców p^łesrało* Nadm. 151. (Do- 
pełnienie kropek z listu hęirow- 
<kie«o). 

P o o s t a ('• :m pozostać : » Wszysko 
musiało tam tak połoslać. jak 
wprzódv bóło< Pozn. VI. 8. >Jako 
nieżywy poosłał w lym sklepie* 
ib. 79. »Pro>zemy, żebyś po!z)o- 
słoł< ib. 84. >0n u na< cliciał 
połosłać* ib. 189. 

P o o s t a w i ć = pozostawić: »Poosła- 
wił te córkę... i tego błazna w «Jo- 
mu* Pozn. VI. 269. 

Pootwarzać = pootwierać: » Ku- 
nie jem az pv<ki pootwarzaJy. tak 
[)omg]ały« <lhe]cb. I, 2h4. 

Pooz .. p. Por oz... 

P o o z b i (' r a ć s i e = rozebrać- się ; 
>Zrób mu kumpisl i on sie po- 
ozbiyra< Zb. XI, 120. 

Równik T. IV. 



P O z <I r a w i a ć = [)Ouzdrawiać : 
»Wszysłkicb |>oozdrawiała< Koj. 
I, 148. 

Po o z n aj m o w a ć: » Poiioznajmować 
= powynajmować* Hozpr. XXVI, 
389. 

Pop = ksiądz: » Ty popie sie wróć* 
Zb. V, 218. 'Dwunastu popów 
(mówią te* tam: księży) « Zb. IV 
199. »Niż być złym po[)em, lepij 
być dobrym chłoiiem* Cinc. 28. 
»('o to .sie znacy, ze pani ze nmo 
kolący i nie chce jeść. a z takiem 
sielmo popem to zawdy jada?* 
Ciiełcb. II. 66. »('.hoćby.ś poszedł 
i do popa, ja nie kocham \u) dwa 
chłopa: C.łioćbyś poszedł i do 
księży, ja nie kocham po dwa 
męży< Lub. I, 272. >Choćbyśpo- 
>zedł i do popów, ja nie kocham 
po dwóch chło[»ów> ib. 273. »Mź 
ty Stasiu do popow, ja nie ko- 
cham pó dwu chłopów* Zb. XIV, 
232. II « Pop a. Mnich r= <ietrzew 
<amiec w czasie wvpierzania się« 
myśl. Pr. fil. V. 843. || Po|) = 
trr/yb muchomor. »W Lubelskiem 
(nuichomor zowia) popem- Lud. 
I. 197. II Pop w grze: ^ Dla ka- 
żdego uczestnika powinno hyć 9 
biczek. I -ak i 1 pop. Pop - - 
to klocek z pręcika uciętv i nieco 
o>krobany* Wisła III. 606. ^Birki 
dzielą su* na kurv i popa* Swięt. 
643.' 

P o [) a r h a ć = powąchać (w ffjilicji) 
• Cygarnice pacłuui jui-htem jak 
fiołki. Niech |ian hrabia popacha!* 
Śnieżko-Zap<»lska. Por. P a^ c h a ć. 
Po p u c ha ć. 

P o p a ć k a ć = j)owalać (farba) Tvg. 
ii. I. X. 462. 

Po pad jak: ^Popadyjcńk = poryw- 
czy, krewki, sangwinik. unoszący 
<ię pnMJko gniewem* Swięt. 710. 

Pop a k o w a ć = popłakiwać: > Dziew- 
cvno ie<ivna. cemu pop"akujes« 
Zb. XV, 120. 

17 



258 



Popaliny — Popić 



Popaliny = ^ plewa spalona, od- 
chodząca od kaszy reczanej przy 
płóciuc Pr. fil. V, 843. 

Popanachać = » podrzeć « Kolb. 
rękop. »Popanachany = podar- 
ty ib. 

Poj)aniaty = »z pretensjami pań- 
skiemi np. 'popaniato sie nosi\ 
*u nik ta w chałupie popaniato'« 
Spr. V, 397. »Popamaty = wy- 
glądający z pańska* Rozpr. III, 
S?^. Toż Rozpr. X, 297. Wrześ. 
17. 

Popaprotać: »P6paprotac = po- 
paplać, pobzdurzyć* Ram. 152. 

Pop ar = >siew żyta na pszeniczy- 
skii* Krak. IV, 317. »Na grun- 
tach bliższych sieją w tak zwany 
popar, to jest, że nawóz idzie nie 
pod ozime, ale na wiosnę pod 
jarzynę* Chełm. I, 89. » Popar = 
ziemia, którą przygotowuje się pod 
zasiew oziminy* Petr. Por. Par, 
P a r z e n i n a. 

Poparszeć = sparszy wiec : > O wce 
poparszeją* Pozn. IV, 289. »1 po- 
wióz ich (dziwki) do Warsawy, 
da ino mu poparsały* Maz. II, 
237. 

Poparzać = oparzyć: » Piekło zgo- 
rzało, Najstarsego djebła w jajka 
poparzało* Zb. Xn, 176. »Kłaj()- 
wianie niewiernicy... Poparzali so- 
bie pyski* Święt. 301. Por. Pa- 
rząc. 

Po pasek = »pa>«za leśna* O. 

P o p a s k a: »Na popaskę (przekąskę)* 
Maz. V, 204. 

Popaść = > trafić, np. w łaskę po- 
padł u pana, u dworu* Koczn. 
226. »i\ł|)aść« = \vpaś('^: »r*a- 
kują na wóz, co tylko... popadnie 
w ich rone* Zb. X, 38. » Popaść 
co = ukraść chyłkiem: popjul mi 
ło (= porwałj; doj se pozór, aby 
ci Icjro {jdo nil' [K>[);id* i^r. lii. IV, 
285. » Popaść :=: złaj)ać ro a. ko- 
go* Mil. II »P()i)aść tralić, zna- 



leźć: wzion co popad* Spr. V, 
119. » Popaść = dostać w udziale, 
zyskać: dopiru los popadła « Mil. 
II > Gdzie popadnie a. gdzie po- 
padło, rusycyzm np. Bij, gdzie 
popadnie = gdzie możesz, gdzie 
się da, gdzie trafisz* Ust. z Litwy. 

Popaść = paść przez pewien czas: 
>Ty tu zostuń sie i popas owiec* 
Chełch. II, 15. || . Popaść* = 
napaść, nasycić: »W izbie nic nie 
było drogigo, na cęmbv sie po- 
paśli* Zb. VII, 47. 

Popąd: »Popąd jest mój taki = 
jestem prędki, gwałtowny* Doman. 

Popądzaćsię p. Popędzać się. 

Popeckać = powalać : » Dziewczyn- 
ka... popeckała (pomazała) sobie 
twarz* Zb. XII, 47. 

Popek = »krasiak (groch pstrego 
koloru)* Zb. 1,49. || .Popek = 
mały ptaszek jakiś* Święt. 588. 

Popełnić > coś = dopełnić, napeł- 
nić (rusycyzm)* Ust. z Litwy. 

Popełnię p. Popołudnie. 

Poper p. Poprzeć, 

Poperda = » kartofle z polewką 
na kwaśno zaklepaną* Pobł. 156. 

Popęcać: »Pópacac = potrzaskać, 
popukać. >P6p3caj so jesz dróbkS 
robaszku* Ram. 152. 

Popękać: » Napazem (= napasłem) 
ta, jaze krowy popękamy* Cisz. I, 
206. 

Popędzać się = » biegać się, go- 
nić się« lidz. »Gdy się krowa lub 
jałówka kilka razy popędza, czyli 
pogania lub latuje, należy ją za- 
prowadzić na granicę do byka* 
Zb. V, 117. > Jałówka -- krowa, 
która się jeszcze nie popądzajta* 
Hoz|)r. IX, 207 p. w. Jałówka. 

P o p ę z 1 (» ć: » l^ópit/Jer =r poniszczoć, 
s<'łindnąć , znodznieć. Wszf tcie 
uówco nama pópitzlałf* Kam. 152. 

Popić = wypić trochę: »Piiopić: 
puopiółso* llozpr. Vin, 160. >Dała 
nui poje.ść, popić» Zb. XI, 120. 



Popie sad^o — Popierdeczka 



259 



» Kazali sobie dać pojeś, popić* 
Cisz. I, 260. ^Dał... popić, pojeś 
dobrze* Zb. VII, 76. » Ej, wypij- 
my chłopcy... tak syścy popili* 
ib. 60. »Z chłodnej krynicy na 
zgodę popili* Wójc. II, 347. Por. 
Popijać. 

Popie sadło = ^ rozchodnikowa 
maść* Pr. fil. IV, 235. 

popiec: »Mówią... popiukł = zam. 
popiekł* Rud. 128. 

Popiel: > Stare wino, które myszką 
trąciło, było zwykle od przodków 
naszych przezwane popielom < Pozn. 
IV, 328. 

Popielarczyk: »0j utonął popie- 
larczyk utonął, tylko jego kape- 
lusik wypłynął* Kolb. 416. Toż 
Maz. II, 221. Kozł. 265. Zb. IV, 
230. 

Popielarz: » Służbę dworską opę- 
dzają prócz domowników... popie- 
larz (przy hucie szklanej)* Pozn. 
I, 105. 

Popielatka = » gatunek gleby, to 
samo co popielica* Spr. IV, 368. 
» Ziemia tłusta... zwana popielatka, 
złożona po większej ezęś<*i z lek- 
kiej próchnicy* Sand. 17. || •Po- 
pielatka* = kura popielata: >Sie- 
micniatka, popielatka* (kokoszka) 
Sand. 148. 

Popielec = popiół: »Posyp-żemu 
oacholiku popielec pod próg* Kuj. 
i, 278. 

Popielica »jest to lekka, z pia- 
skiem lotnym (glarea) pomieszana 
ziemia' pospolita (humus), nie zaś 
glinka popielałii* Lub. I, 71. •Po- 
pielica = czarne piaski* Rozpr. 
XX, 433. »W czarnych piaskach, 
zwanvch popielicami* Zb. XIV, 
149. ' Por. Popielatka, Po- 
pi o 1 u c h a. 

P o p i e 1 i n k i p. P o p i e I i n y. 

P o p i o I i n y = » przyjmowanie i czę- 
stowanie odwiedzających położnicę 
po urodzeniu się dziecka* Kuj. I, 



275. Toż ib. 247. Bib. Warsz 
LXXX, 1860 r., str. 629. Kai. I, 
121. Pobł. 56 pod w. *Nóżka\ 
Popielinki (w temże znaczenia) 
Pozn. III, 51. 

Popielisz y: > Czópkę liszą, popie- 
liszą* Zb. IX, 264. 

Popielnice = » czernice, ostrężni- 
ce* Zb. I, 49, Toż Zb. VI, 287. 
II » Kropielniczka , popielniczka 
wieleż gódzyn do wieczera?* (do 
biedronki) Nadm. 87. Łęgowski 
(w liście) myśli, że 'popielniczka' 
jest wyrazem improwizowanym. 
Por. Oslrężyny. 

Popielnik = część pieca: »Pićk 
kartofle w popielniku* Święt. 385. 
>Jagem .. pieś(ń) zaśpi wó{, to sie 
kaminica tiozwaluja w Krakowie; 
taka była, jak popielnik* Zb. XIV, 
47. II » Popielnik = miejsce w la- 
sach, gdzie drzewo na popiół i po- 
taż wypalano* Pr. fil. IV, 860. 

Popiel u cha = kopciuszek: »Zeby 
ją (królównę) przyjął za popielu- 
chę (do wynoszenia popiołu)* Zb. 
II, 149. > Zgodziła się za popie 
luchę* Cisz. I, 144. || ^Popiela- 
cha = rodzaj ziemi, popielica* 
Pr. fil. V, 843. Por. Popielica. 

Popiordacz: »r*opierdac = cym- 
bał, człowiek bez woli, bez cha- 
rakteru* Spr. V, 398. Por. Po- 
pi erd as 

Popierdać p. Popierdeczka. 

Popierdas = » człowiek bez cha- 
rakteru* Rozpr. X, 297. Toż 
Wrześ. 17. II > Ptaszek, popierda- 
szek* (wyraz improwizowany) Zb. 
XIV, 247. »Ftasek, popierdasek* 
Święt. 655. Por. Popierdacz, 
I^rzep i crdacek. 

Popierdaszek p. Popierdas. 

Popierdoczka= » ma.ślnioa (w za- 
gadce): Przysła kuma do kumecki, 
pozycnła popierdecki; popidrdam, 
popierdam, zaraz wam tu oddyr- 
dam* Zb. X, 142. 

17* 



2f?} P'>p:ef>Z4rk — Po^awek 

F o p . •: f - z e k |> P •/ p . : - z rr k. P o p . a j . V. ii ir = . p*>=iażyć- np. nie 

Po p . «:f w - z<r : >K.ąkf a '-Jo Trał :»j:.»łz^v.-ł1.j = nie [.o^^aiyło. nie 

f/# :łj«:rA--z*r L"-';ł rc»: :c<:« Boę. p-.-zŻo ■:vil»^r« i'-:, z L:dy. Por. 

P o p ! ^ o z . e = > ^>-ć z/»jżor,^ -'Ot'- P o p . a : a = » i.ihL zap!e-.-iona w p^o- 

ii:a« L..'/ 212 p a. P.*t.iż i-.»^* S-:*^:. 7lM. > Popłata = ogro- 

Po p ^ • :. y : »P;»-"^f- = pi-:.iadz -iz^:..-. W.-.-. •.hJopow w Kraków- 

;yro-z popi':':iy « S*!*;' "**^ !•■ ^- ?k:»^r;. r.o-. :.-:Z*.v>ka P>piat« MsŁ 

Pi«r*ak. II 'Pup.ata = *.-zęść sznnrka: 

Pop.ać: .J^- '»- -<f .OJ::'lz. p.>{ ijaN *zr.!ir*-k *:-7L-.'i.Ł -■> z dwtk-h po- 

Zit. \'l\. *2 »l'az /»•'.• z^-ed ->> ; Is'. La- z ■.'zei-i. ;op!at« F*r. fil. 

z i:t'AT(:t'M'. w karr-rj.:^. 'ak Z;-<?n: V. ^43. 

-<r fiuoiij-i':* łiozf'-. Vin. 163. Pup . Ii. zsro *. a^-: »Pupl:iztfulac= po- 

• Popiwfsi: = :or».;;i'- Wr/.*-:^ 17. [i..i«:- f.-. por« zbiiLrywiić* Barn. 153. 

Por. P 'i p <: P o li . •• <■ •? k : » ?«*•:.>. k = i-zęść górna 

Po pijar. i'i = » : «» p ja:.*-ri.'i c Pr. kurz..!^ rJa:t, lóó opis. Toż 

fii. IV. 235 P.>>:. 7t.» 'Płjp.*>i:k = w.erzchnia 

Popijka: »J»dz;i/:y [-if-r -j ; ;».- kar- k'i-z::.:i r.r.-ka« H:i:". .')4. 

♦oflff. ^for:ł«;:i wo'l;i -łj.:...: woi;! Pup.iwii.-; >Ży.j, uby uruki zupe^- 

ła zv <• ->; p''p:.;ra'' Wu-. i2. r.i'.- «.i ^-.r- iiIli "loditiie. popliiwa 

p4i|ii.;ił; = »-p;*-zyf.-. I.:-.: ;.i- ;.«>- J'j : 5".» -.rzyknA: ociera >Nva bro- 

pi a riłi. r..»-k«yr;.f-rzri." ri .-. "^i-r V. 'Ja» Sv.i^;. Vł2. »lup.uwac = po- 

3*J>i. pjji.-. haiji. ló:-ł. 

V o p i o f f k : » '-p;:. i' u'* » r-.. ; i. •.».■> imij- P o p ł m k . ć - .;■ : » Mi m iiajmiisy pu- 

/iiił.a; : r. . /.o-ifr • i* kouoMii: pu- : Lik;r' -:♦;= Wi-ła IH. óyO. 

-f:a'':. z<'b. :.opi'łN-k ':ik! {."i-iiWk;. P o p i a k : w a i- = pfakać: « Ja pop^a- 

ii.fMJo;:'»;].ol« \V:-!.j VI. ó*.'2. *Po- l^''.'iV* Ku.. I. 117. > On idzie z roli 

pii/ki ;i-;;«j r;!''*j:":z;i -:uźi do pu| hiki\viij::oy« M:tz. II. 101. »Albo 

czarowiin a j;ir*, p ♦rkrił-j K «-.. II. \\ y nijujo liMlzit-nry paiiowuć. Albo 

201. II •I'f»i.;«l«k -- cr.fMpiłM- <)byij'.vł)jf na -:v [»opłuki»\vitć« Zejsz. 

z |^l»:<-ia'Mi:i V. fii-ariii : Pi. !ii. V. ł)3. ■• Hed»; pop/akuWiiN Swięt. 

hi:i 24:;. 

P»ł|) Miłka = niałv jnha- liariił'!- Pojihikłiwar p. Popłakiwać. 

. nik wi«;k-."« iluzjn-. XVII. Tm. Po pław: - Pópłiiw = łuka mokra, 

Popii';łi;k p. Popi<i}«k. iiatrn.-ta* Hani. 153. »Popławy = 

Pojiisaf- - . n.ipi-Ji'-: >^iijyiniż ona niziny roz;<'jile. nłOCzaro\vale< Tyg. 

-i«; o N-rii dow.ł-dzia^a. du rodziny ii. I. 223, ^Ir. 0. >Francuzżwa- 

li-l*'k |i'łpi~ała* Koii* W. »iN>daj- wy od Wai^zawy Bij«« pędzi Mo- 

laz rui j.ióni i kałaiiMiz. <-o po- >ka.i I wnet -zlnrnitMn przez po- 

[>i-z«; do r'>dz:n.- zar-iz- \h. lOl. plawv Xa drnjri --ię brzeg walie 

Pop.t* I:. .Ż«U. i»y!o r.u\*\}\\ na- /b. IV. 20.S. || - Popław, popia-^ 

-Zł''/o p(i'.v-/idni" "j'>.. z jfO[)ilkiern« wne >iano t. j. *«ianu z łak pol- 

lN»/fi. I. 275. nycli a nn' nadrzecznych i błui- 

I' n p i w a i- [r P it p i j a «;. nyt-li. inaczł'j -iano .irro<iziowe czyli 

Popka Maika -zrna«-iana ' Spi. IV, iadnwc a iiii» bii*lno t. j. błotnec 

;;27. Toż .\l:ił. :;[». 7. VVi-!a VII. IV. lii. IV, 8(H. 

li;i. Pojdcni za parwhka. !a<iny po p I a w c k : -Popławek (u wędki) 

j»' jak popka* Wi-ła Viii, 22n. roblij z [liórka, zalknii^»tego z obu 



Popłbd — P'>pod 



261 



końców koreczkumi* Wisła IX, 
94. » Haczykami i popławkami fa- 
brycznemi rybacy pogardzają* ib. 
93. »Popla\vki a. pławuki = pła- 
wy, kawałki draewa lub kory 
u górnej części sieci* Osip. 

Popłoć = » łozina do płolów* O. 
Por. P o p ł o i a. 

Pop łom yk p. Podpłomyk. 

Popłonok, Popłonik p. Pod- 
p ł o m y k. 

Po płonka: »Póplonka = febra, go- 
rąrzka* Hilf. 176 ' 

Po płot a = » wiklina w pło(ńe« 
Krak. IV, 317. Por. Popłoć. 

Popł oczka: » Pópłóczka = 1 , płó- 
kanka 2, napój np. 'To je taka 
popłóozka na b51enie gardła'. 'Na 
pópłóczka dale nania statuśk pi- 
wa'* Ram. 153. *\VrPszce beło 
na popłoczkę jałowcowe piwo* 

• Derd. 23. 

P o p ł ó c z y n y : » Popłiicy n y = po- 
myje, brudna woda* Świel. 710. 
^Ano dali i (jej) tam pupłóczyn* 
Zb. V, 165. II » Pospólstwo, od- 
prawia tak zwane poplóczyny, 
czyli pije po szynkowniaoli, jakby 
na ostalerzne spłukanie zbytków ' 
zapustnych* Lub. I. 115. 

Popłuczyny p. P o p ł ó c z y n y. 

Pophinik p. Podpłomyk. 

Popochodzić = pójść kolejno : 
> Ściemniło sił^ i popochodzili so- 
bie spać* Kuj. I, 125. 

Popod = pod; >Póp6d« Hani. 153. 
Z 4- pp.: » Przechodzone popod 
ziem* Rozpr. X, 188. »Weź lam 
popod ucho u wiąz* ib. 207. »Przy- 
niós ty kwiaty, pi-zejecliał ji nimi 
popod nos i una wstała* Zb. VII, 
6. >Ki juz dziurę popod lunda- 
męnł wykopali **ib. -i7. >Leci pta- 
sek popod lasek* ih 81. Toż Zaw. 
Etn. 19. Zb. XII, 176 »Lata pta- 
szek popod daszek* Zb. XIV, 248. 
>Poza las dróżeczka, popod las 
chodniczek* Zejsz. 55. *Wirszki 



są popod wirszki. Boczki są popod 
buczki* ib. 96. » Jechaliśmy po- 
pod gaje... jechaliśmy popod młyn* 
ib. 118. »Leci cnota popod wrota* 
ib. 122. »Czy się popod Regle 
buczki rozwijają* ib. 156. >ldziem 
popod koło* 157. » Krzywy dzia- 
dek Ijita popod zadek< Zb. X, 138. 
»Ja ze swoją kądzieliną popod 
stoły* Pozn. IV, 181. »Popod 
główki kapusty* Udz. P. » Popod 
okienecka< Zb. XII, 154. »Popod 
hale chodził* ib. 165. » Nie chodź 
łysy fopod okna* ib. 167. » Po- 
noś popod hale owiecek nawra- 
cał* ib. 186. » Popod las siwe-k 
wołki gnała* ib. 201. » Leciały 
' ga.ski ponad wodę* ih. 214. »Tocy. 
sie, oj toiiy popod niebo koło* ib. 
215. »I)ziwecki majom popod syie. 
jedwabne stązecki* ib. 221. »Dje-' 
boł chodzi popod trześnie^ Zaw. 
64. »Moja kura... popod sad clio- 
dzi* ib. 96. >A midł obdolno od, 
chałupy, popod brzyzok, stajane- 
cko pola* Wi.sła Vi, 144. i^ To- 
pielec prowadzinł ją popod wodę* 
ib. VII. 104. »Śmierć niignęła sie 
popod okna* ib. VIII. 102. >Pła- 
kała żałośnie, ze i popod okna 
chodni<-ekzarośnie* ib. 215. -Cho- 
dzę popod ś<-iany« ih. 216. »Ni€\ 
chodź popod okna* ib. 222. »Nie 
Irzeba ci będzie z precka (prec 
= daleko) wody n«>sić, bo jej 
bedzies miała popod okna dosyć*' 
ib. > Przysed pies do izby i ho-, 
dził popod sl(')ł« Zb. XV, 36. » Je- 
dzie popod las* ib. 14 i 16. 

• Trawkę przewiedła popod nos 
pie-^kowi* ib. 17. || »Z 6 'pp.: 

• idzie dróżka popod stogiem* Zb, 

VI, 114. >Inne pary przechodzą 
popod wzniesionemi rękoma* Zb. 
II, 34. »Siwe, nieżywe popod zie-, 
mia^ łazi. (Lemiesz u pługa)* ^b. 

VII. 85. » Czarna krowa popod 
niebem lata. (Chmura)* ib. IX, 



862 



Popodawać — Popohidniejszy 



300. >Rybeczka popod mostem 
przeszła* Zejsz. 58. >Dziwecki 
majom popod syjom cerwone stą- 
zecki« Zb. XII, 135. » Popod sa- 
deńkiem, popod wiśniowym, jara 
ruteńka rosła < Wisła VI, 854. 
> Maluśkie, cerniuśkie, popod zie- 
mią biegó. (KretJ« Święt. 655. || 
7 pp.: >Mojsie popod ławie sn- 
kdł« Zb. VIII, 286 (zapewne prze- 
drzeźnianie żydowskiego żargonu 
polskiego). II > Zamiast: popod pło- 
tem, popod stodołą i t. d. mówią: 
*po podpłociu\ 'po podstodolu', 'po 
podoknm' itd. itd. np. 'rośnie po 
podpłocio* i t. p.« Gzark. 

Popodawad = podać: >Lipieński 
popodawał obiad < Chełch. I, 134. 

Popodlas = > Posiew pod lasem 
górach* Rozpr. III, 374. 

Popodlatać: » Wylazłem na górę, 
gwizdnąłem na kurę. Wszystko 
się zwierze popod latało; kury do 
dziury pouciekały* Krak. I, 276. 

Popodlądziu = » przy brzegu, np. 
pł\'nąć 'popodlądziu' czyli blizko 
brzegu* Pr. fil. IV, 861. Por. Po- 
pod. 

Popod nosić = podnieść: »Ej lez 
— pada — jucho dziadu, bo ja 
ci ta popod nose tego łba* Cisz. 
247. 

Popodokna: >Bodej się zapadły 
w Sącu popodokna* Wisła VIII, 
213. 

Popodpłociu = »w pobliżu płotu * 
Czark. Por. Popod. 

Po podrywać = szarpać, wycią- 
gać: »[In chłop próbuje, ale ni 
nioze zliść, bo mu (babka) lak 
popodrywała (sznurkiem członek), 
lak tnu popufthło* Chełch II, 144. 

P o [) o d s i o II i (' : » Bodcj się zapadło 
w Sącłi p(>[»odsienie« Wisła VI II, 
213.' 

Po pod s ł rzęs ze : »Puwała wysla- 
ją<'a na zewnątrz domu ua dłu- 
jrość całyrh st rajtarzy popodst rze- 



sza nazywa się cbyzem* Święt. 
35. 

Popodzieć się = podzieć się: 
>Kaj się popodzieli moji zalotni- 
cy?* Zb. XV, 94. Toż Krak. U, 
120. > Gdzie sie popodziaty co 
pięknie śpiwa^y?* ib. 102. >6dzie 
się popodziały nase dawne casy« 
ib. XII, 121. Toż ib. 165. >Te 
nase dziewcątka gdzie sie popo- 
dziejom?* ib. 205. > Gdzież się 
ci popodziewali, co te progi po- 
postawiali?* Pozn. II, 305. > Gdzie 
te się cieśle popodziwaH?* Kuj. 
I, 289. 

Popodziewać się p. Popodzieć 
się. 

Popoganiać = poganiać: >Cy jd 
nie parobek, cy nie umie robić^ 
Umie popoganiać i (za) ptogiem 
chodzić* Zb. XV, 57. .Śtyry lata 
chłopcu, popagania ojcu* ib. 60 
(t. j. pogania woły lub konie w płu- 
gu, gdy ojciec orze Ł.). 

Popojeżdżać = pojechać kolejno: 
• Pojechał do boru... Jensi parobcy 
tyż popojeżdżali < Kuj. I, 182. 

Po polatać = po biedź, rozbiedz sięi 
^Popolatowali (polecieli), nazbie- 
rali skał* Krak. III, 8. »A tu źre- 
baków ani oko ujrzy, popolatały 
j?dziś* Chełch. I, 287. 

Po po la to w ać p. Popolatać. 

Po polować się: »Do czasu, aż się- 
krowy 'popolują' (t. j. pobiorą, zo- 
staną cielne « Lub. I, 45. Por. 
Polować. 

Po polsku: »Po łacinie wyzeń świ- 
nie, a po polsku, hula! hąu! Święt. 
680. 

P o p o ł e <1 n i e j s z y p. P o p o ł u- 
d n i e j s z y. 

Popołudnie: » Popełnię* Ram. 153. 
» Dobro popołudnie, człowieku!* 
Cisz. 277. P. Południe. 

Popołudniejszy =» popołudnio- 
wy* Pr. fil. V, 844. » Popełedniej- 



Popo-po — Poprawiny 



263 



sy = popołudniowy* Rozpr. XXVI, 
389. 

Popo-po = » 'proszę', w języku 
dzieci* Pr. fll. V, 844. 

Popoprzątać = posprzątać: »Mó- 
wi (gospodyni z dziećmi) pacierz, 
popoprząta* Pozn. I, 106. 

Po porybusie: »Był to chJop, co 
nic nie umiał wrązyć (wróżyć) 
jeno mu sią nie kciało robić, wiąc 
puściół sią po porybusie* Zb. V, 
209. 

Poposadzać = powsadzać , wsa- 
dzić: 'Pomocników połapali także 
i poposadzali do więzienia* Zb. 
II 163. 

Popostawiać = postawić: »Gdzież 
się ci popodziewali , co te progi 
popostawiali?* Pozn. II, 305. 

Popośeielać = posłać kolejno: 
»PopościćIała łóżka* Zb. VII, 14. 

Popowe nudy: » Trzmiel inę (evo- 
nymus yerrucosus) zowie lud po- 
powemi nudami* Zb. VI, 252 
(ukraiii. może raczej popowe mu- 
dy = mada? Ł.). 

Popowiadać = powtarzać: »0 co 
s ty jedny wybada, przed tą drugą 
popowiada* Zb. VIII, 87. 

Po powieszać = powiesić kolejno: 
» Dobry nas pan. dobry, mógłby 
fi>o kołysać, Ale jego sługi prawie 
popowisać* Zb. II, 227. Toż ib. 
iv, 144. » Złodziejów połapali, 
y na szubinicy popowieszali* Pozn. 
VI, 141. > Kazał ich połapać i na 
szubnicy popowićszać* ib. 355. 
>0j i popowiesali capec-ki na ścia- 
nie* Maz. III, 326. 

Po pozostaw i ać = zostii\vić: »Trza 
ludziom popozostawiać pamiątkę 
po sobie* Zb. VII, 115. 

Popóźniej: » Popóźni = później < 
Mil. »Bo 011 jom po|)óźni wyjon* 
Zb. XI, 7H. » Popóźniej to i ja 
sie z wami ożynie* ib. 78. > Po- 
później przychodzi do niego cłek 
stra.snv* Fed. 296. 



Popraw = nazywał się pies, co się 
nie unosił, lecz choć zwierz... sklu- 
czył, on poprawiał inne... to był 
pospolicie pies najstarszy i naj- 
wolniejszy* Prz. ludu VIII, 208. 

Poprawa: roślina: » Poprawa leczy 
sucboly dzieci* Wisła 137. 

Poprawdzie = » naprawdę, rze- 
czywiście* Kaspr. 8. || »Miescanie 
nie kcieli zapłacić majstrom tela, 
kiela se wymówili. Majstrowie po- 
prawdzie odeśli: ale wieża sie zwa- 
liła* Zb. VII, 41. II Poprawdzie t 
= okrzyk zdziwienia. > Poprą w- 
dzć!* Cen. 76. P. Po. 

Poprawić z 2 pp.: •No, ale po- 
prawićjt sjuzby psu* Cisz. 315. 
>Będą mi poprawiać na głowie 
wianeczka* Rud. 133. » Poduszek 
popraw* Zb. VIII, 112. || Popra- 
wić =r znaleźć: »Póde z lobom, 
to ja ci poprawie suzbe* Zb V, 
259. II > Sumieniem poprawić = 
przysiądz* Sand. 265. »LImyśnie 
powiadam, a jakby padło na to, 
tobym i sumieniem poprawił* Kam. 
59. II » Poprawić są = przyjść 
do lepszego zdrowia* Krak. IV, 
317. » Poprawić są = nabrać tu- 
szy, ciała* Zb. I, 74. Toż Spr. 
V,'ll9. 

Poprawiny = >o-talnia biesiada 
weselna w kilka dni po ślubie, 
zwana niekiedy polarzynami* Zb. 
1,89. » Poprawiny = zakończenie 
wesela lub chrzcin* Hozpr. XX, 
433. » Poprawiny = zabawa w ty- 
dzień po weselu w domu rodzi- 
ców pana młodeg* lub panny mło- 
dej* Pr. fil. V, 844. ^Poprawiny* 
w temże znaczeniu: Fauli 34. Fed. 
I, 131. Pozn. II, 268.,Kal. 1,143. 
Maz. III, 139: ib. 169. Rad. I, 
144. Chełm. I, 290. Zb. II, 30; 
ib. X, 241; ib. XIL 197; ib. XIII, 
159: ib. XIV, 114; ib. 119; 178; 
182; ib. XV, 123 Wisła 111,513; 
ib. IV, 854: ib. VI, 200; ib. VII, 



2B4 



Poprawka — Po próżnie 



3H7; ib. IX, 277. »Dnia następ- 
nego (albo toż po kilku dopiero 
dniach wesela) odbywa się u jdj 
(panny młodej) rodziców !. zw. 
oofon t. j. jakoby mniejsze wesele, 
czy poprawiny* Pozn. I, 198. 
»Na poprawinach, inaczej przeba- 
binami hil) przeiiosinanii zwanych* 
Krak. II, HI. || »Poprawiny« po 
chrzcinacłi Pozn. II, 215. Pozn. 
111, 170. Zb. X, 227. Fed. I, 81. 
Chehn. I. 176. || » Poprawiny* 
po wyżyn ku czyli okrężnem Zaw. 
Kin. 16 II »Poprawiny« po so- 
bótce (opis) ]lad. I. 115. 

P o p r a w k a = » zabawa w tydzień 
po weselu w domu rodziców [)ana 
młodego hib punnv młodej* Pr. 
fil. V 844. Toż Mnz! V, 120. Alen. 
1877, II, r>5r). 

P o p r a w u n (* k = naprawa : »Na 
poprawiinck jakiego burdehi (sta- 
rego budynku 1* Kam. 16. »Na 
popraw unek sumienia* ib. 21. 

P o p r a ż e n = * dzicii cz(,»slo świę- 
cony nazajutrz po 'prażniku'* (na 
Czerwonej Kusi) Tyg. ii. 1, IX, 78. 

P o p r ;i ż n i c z e : » Większa część wło- 
.ścian idzie po lo na prażniki, aby 
^ię przypałrzyj- ucztom, jakie pod- 
ówczas trwać zwykły w poblizkich 
karczinacli pu dwa i po trzy dni, 
które nazywają: 'poprażniczami* 
(iluż. 431. 

Po f) r ę g a: »Łęk«')W, podus/.«k. popręgc 
(Z Lit wy I Tvg. ii. 2. VIII, 209. 

Poprężony = » mający na sobie 
pręgi: ściany poprężone* Pr. fil. 
V, 844. 

Po proch = »f>onowa. Jak śnieg 
popruszy ziemi*,', mówi sie. że jest 
poprocli* Pohl 70. »iV)pro<h = 
ponowa; czas. gily pierwszy śtiieg 
spadnie* Ham. 15M. 

Po prosiętach - rhodzić = «-ho- 
dzid po proszeniu* fna rzerz panny 
młodej) Had. I, 160. 

Po prostemu = >[)oprostu* Parcz. 



Poproszonym chlebie a. Po 

proszone m p. Proszony. 
Po prośbie p. Prośba. ' 

Poproście = poprostu : •Rzekli 
sobie, i-zekli dwa słowa poproście^ 
Kolb. 64. Najczęściej rym do *mo- 
ście': » Potkali się na moście. Mó- 
wili się poproście* Rog. n^ lOo; 
ib. n° 106. »Powiedziała popro- 
ście* ib. n*^ 457. » Mówią sobie 
poproście* Łęcz. 16. Lip. 108. 
Zb. II, 62. Święt. 210. »Mówi mu 
poproście* Pauli 164. » Mówiła 
nni poproście* Maz. II, 86. •Pę- 
dzili (powiedzieli) se poproście* 
Kieł. 1, 161. Por. Proście. 
Po próg p. Po. ' 

Po próżnicy =: » napróżno, nada- 
remnie, bez zajęcia, próżniacko* 
Sand. 264. Toż Kuj. II, 275. SpK 
IV, H27. Pr. lii. V, 844. Kud. 
Krak. IV. 318. •Po próżnicy, po 
próżnie, po próźnin = napróżno, 
nadaremnie* Wrześ. 17. »Niebyło 
co siedzieć po próżnicy ini gołyj 
roli* Sand. 271. » Molestowałem 
i \ysyćko po próżnicy* ib. 272. 
» Kiedy zagra (skrzypek) dremy 
buty po próżnicy* Kon. 6. n^21. 
Toż Zb. XII. 2\2. >Niek po pró- 
żnicy nie ihodzom* Zb. VII, 72. 
>Po próżnicy* w temże znacze- 
niu: Roz|)r. VIII. 210 i 232; ib. 

IX, 177 i 213; ib. XI. 187: ib. 
XXVI. 390. Wisła III, 23. Kai. I, 
HO. II »Po próżnicy = szkoda że 
np. po próżnicy nie posod = 
szkoda że nie poszedł* Pr. fi i. V, 
8 1-4. Por. P o p r ó ź n i e. 

Po p r <) ż n u : * Po próznu = napró- 
żno* IJozpr. XVII, 5i >Po próznu 
siedzieć- ^^ siedzieć- próżnujące* 
Spr. IV, 3H1. Por. Po próżnicy. 

P o p r ó ź n i e » P o p r ó ź n i u = na- 
[)różno* Spr. V, 393. Wrześ. 17. 
>Po próżnie, po j)róźnićy, po pró- 
źnin = napróżn(». daremnie* Rozpr. 

X, 295. Por. Po próżnn. 



Popryca — Poprzedzi 



2©a 



Popryca p. P o m p r y c a , P a- 
p r z y c a. 

Poprzątać p. Posprzątać. 

Poprze bijać: • Kiedy nie zacnie 
sukę lać (bić), una suka jak nie 
zacnie uciekać bez pola, bez płoty, 
a un za suko leci, kunie poprze- 
bijał« Ghełcli. I, 48. 

Poprzeciw == naprzeciwko: » Za- 
raz poprze<-iw jego d(3mu< Hozpr. 
X, 207. 219. 

Poprze czak p. Poprzeczniak. 

Poprzeczka: » I^oprzecka = droga 
poza wsią w poprzek pól idąca* 
Pr. fil. V,* 844. To* Pr. fil.* IV, 

230. » Poprzeczka* w teniże zna- 
czeniu, Henipel z Janowa. 

Poprzeczniak: »Poprzecniak =: 
zagon poprzeczny* Pr. fil. V. 844. 
>Poprzćczniak = zagon poprze- 
czny na końcu slaj:i« Heinpel 
z Janowa. Toż Spr. IV, 8()7. •Za- 
gon łączący wszystkie inne zowiji 
poprzoczakicm* Zb. XIII, 153. 
II » Stodoła ma ściany, 'grodzone 
wikleni w 4upy' z poprzeczniji- 
kioni pośrodku* Wisła VI, 187. 

Po [)rzoczn i ca : »ł^oprzecnica = 
pole po|)rzeczne« Pr. fil. V, 844. 

Poprzeć: »Tobyni sie dopiero w in- 
teresach |)opar(ł)< Pozn. VI, 295 
= poprawił si^. || » Koper nic 
nie pofier* Pleszcz. 2ń (przysło- 
wie). 

Poprzcd = przed, ku: »liedzic!ny 
sie poprzed piec wozić* Zb. V, 

231. >Sed |)0|)r/ed uokno« ib. 
243. »Góni poprzed uokna* ib. 
25'). »ón (szedł) popraed sklef)* 
Zb. VII, 5. »Poprzod ocy< ib. XII. 
195. II Z 6pp.: » Poprzed i nne- 
nii* Lubowski, Przywary 9. 

P o p r z e d a ć = sprzedać , po^prze- 
dawać : »Poprzedajże. Ja-^iu, le 
moje korale. Poku[)że <c pokuj) 
te konie cugowe* Kolb. 64. >Po- 
przedali sobie cisa we konisle* Zb. 
X, 264. »Konicków |)oprzedam. 



kasztanków nabędę* ib. XII, 138. 
» Pop rzedajciez role* ib. 178. »Po- 
przedał ty końska* ib. IX, 232. 
» Koniki poprzedał* ib. XV, 88. 
>Ce|)ce poprzedaniy* Zejsz. 80. 
»Popi*zedajcie krowv, pokupcie se 
młyny* ib. 98. Toż Wisła VIII, 
218. » Wszelko mnie sę nie udało 
— lak poprzedac nniszę* Hilf.' 
1H9. 

Pop rzed n y: »P6przedny = p()|)rze- 
dni* Ram. 153. 

Pop rzed niejszy = przedniejszy: 
»Pan dał jćm wyspanie jak na- 
lepsze w pokoju, nawe! w poprze- 
dniejszćm (bawialnem)* Kuj. I, 
154. 

Po przędz k^» (właściwie: po prze- 
czke por. P r z c c z k a Ł.) [). P o. 

Poprzek: » Poprzek, wpoprzyk na 
po|)rzYcke = wszerz* Mil. •Po- 
przek* jak(j przysłówek i przyimek: 
Hani. 154 

P o p r z e p a d a ć sie: * Żebyście sie 
poprzepadały!* (kią Iwa) Doman. 

Poprzestać = |)rzeslać: > Kocha- 
łam cie Jasiu, juz cie poprzesta- 
nę* Święt. 274. 

P o p r z e w y r t a ć = poprzewracać : 
>Ja lecidł, co sie az sm recki po- 
przewyrtały< Zb. XV, 22. 

Poprzęgi: » Jeżeli wieśniakowi, ja- 
dącemu w pole orać, albo wiozą- 
cemu nawóz do pola, przelezie 
drogę kol. spotka go nieszczęście: 
albo złamie oś, koło, albo przerwą 
się poprzęgi* Zb V, 137. 

P o p r z ó d y = > naprzód * Pr. fil. V, 
H44. Por. Po przód z i. 

[*oprzódzi = »|)rzedtem, poprze- 
dnio* Pr. fil. V, 844. »Nie od 
lego \]v/d u nas poczynać z chło- 
|)ami naszymi, jakby ich uczyć 
na książkach, ale poprzódzii jak 
się panu zgodą ułożyć z chłopem* 
Kam. 47. || »Poprzódzi* = na- 
przód, z przodu: »A baba abo 
i dzićwka, co się |)<hają poprzudzi 



266 



Poprzyc — Poputiiy 



chłopów < Kain. 58. » Góral stanąć 
poprzódzi, a nasi po zadziu niego < 
ib. 64. >Jedne .se nogę wystopdr- 
czył poprzódzi a drugą w zad< 
ib. 121. 

Poprzyc: •Na poprzyc = na po- 
przek • Rozpr. XXVI. 389. 

Poprzyca p. Paprz y ca. 

Poprzyjmać = poprzyj mowad, przy- 
jąć: » Płyńcie wioń eczk i do młyna, 
Tam was Jasieńko poprzyjma* 
Wisła VI, 859. 

Poprzysięga('; się = zaprzysiądz: 
»Popsisięgali sie« Zb. VII, 63. 

• Kiedy sie popsisięgali« ib. 64. 
>Masis mi poprzysiądz* ib. XV, 
12. 

Poprzy stawać = »^odzić się « 
Mil. 

Po p s i a r s k u : >Po psiarsku = głu- 
pio, źle« Rpr. V, 393 p. w. Po. 
»Po psiarsku = po głupiemu, źip« 
Rozpr. X, 295. 

Popsocić się: » Pópsocec są = 
psotę wyrządzić* Ram. 154. 

Popsować p. Popsuć. 

Popsuć: » Popsować = popsuć « 
Ram. 154. »0j miałem kochane- 
czkę, da pan mi ją popsował* 
Kolb. 414. > Krowy ^popsute' t. j. 
te, którym przez czary odebrano 
mleko. Wisła VI, 202! » Pies po- 
psuty* =: wściekły Bib. Warsz. 
187Ó, 1, zesz. 1. 

Popsuj ko = »tak nazywają kraw- 
ców wiejskich, żvdów« Pr. fil. IV, 
861. 

P o p ś n i ć sie = » popsuć się , nie 
udać siec Święl. 711. »Boby sie 
mlćko krowie popśniło* ib. 561. 

• Popśnić sie = zepsuć się* Rozpr. 
XXVI. 389. »Popśnić sie = nie- 
szczęścić się, iiiewieść się* Sab. 
1 34. » l*opśnić, popśnić sie = ze- 
psuć się, najczęściej n)ówią, jako 
o następstwie uroku « Spr. V, 398. 
Toż Spr. IV, 310. »Pupsnić sie 
= zepsuć się« Pr. fil. III, 496. 



• Okadza bydło, aby się nie po- 
pśniło< Zb.' V, 109. •Bydło sie 
popśni* ib. 116. n^ 76. >Ziele 
to, jak powiadają, *popśnió się' 
t. j. wyginie, nie urośnie* ib. VI, 
201. II > Popśnić* = poślizgnąć: 

• Popśnino mu sie i spad* Pr. 
fil. V, 156. 

Poptaszyć = »coire, np.: cbciół 
se popta.szyć i cały gieltak po- 
szed* Pr. fil. III, 496. 

Popuchać = » powąchać* Pr. fil. 
IV, 235. »Por. Pąchać, Popa- 
c h a ć. 

Popu da, Popudka = »1, zapę- 
dzanie wołaniem zwierza podczas 
obławy na strzelców 2, ludzie, co 
do tego należą* O. 

Popnst = »sznur przy sieci, uży- 
wany podczas połowu ryb* Prac. 

Popuszczać: >Nic (w chorobie) nie 
popuszczało* = nie było lepiej 
Kam. 87. || >Kejbe óna tewo nie 
popuszcza* = gdyby tego nie 
zaprzestała Hilf. 123. || >Koza az 
popusca ze strachu* = puszcza 
mocz lub kał Ghełch. I, 176. Por. 
Popuścić. 

Popuszczanie: » Wystrzegają się. 
aby nie pu*<zczać wiatrów w tem 
przesądnem mniemaniu, że takie 
'popuscanio' sprowadza na plony 
'chrobacliwoś'* Swięt. 559. 

Popuścić = » ulżyć w <*horobie 
(nieosobowo) np popuściło rai na 
wnukach = ulżyło mi w brzu- 
chu* Wrześ. 18. Toż Spr.V, 398. 
II Popuścić = puścić, oswobo- 
dzić: »Ki€»byś mie frajerko by ty- 
leż wspomogła. Kie mię okują po- 
puścićbyś mogła* Zejsz. 156. »Gdy 
kto skonać nie może, podkładają 
grochowiankę pod głowę, wtedy 
go popuści* Święt. 279. || >Baba 
nie popuściła* = nie ustąpiła 
Wisła VI. 145. 

P o p u t n y = poniyślny : • Wiatr po- 



Popychacz — Porad 



267 



pulny dzielnie nam służy* Syro- 
komla, Niem. 128. 

Popychacz = > płaska deszczołka, 
służąca do posuwania naprzód 
słomy w 'skrzynce rzezalny'* Spr. 
IV, 333. II »Dwa popychace* = 
rogi (w zagadce) Zb. I, 133. || 
Popychacz = popychadło, mize- 
rak: > Jakiś fabryczny popychacz* 
Kaspr. 65. Por. Popychadło. 

Popychać = posługiwać się: »Na- 
stkę ostawił do zmywania w kre- 
densie i nią popychali • Kam. 173. 

Popychadło: » Pop ychadjo = czło- 
wiek, który zamiast pomagać plą- 
cze się« Rozpr. XX, 433. Por. 
Popychacz, Popychaj. 

Popychaj = » popychadło, sługa 
do niczego* Pr. fil. V, 844. Por. 
Popychadło, Popychał. 

Popychał •a. Popychel = łaj- 
dak, włóczęga* Wisła III, 89. » Po- 
pychel =*Schubiak'« Mrong. »Po- 
pychel = posługacz* Ust. z Kra- 
kowa. » Popychel = popychadło, 
ktoś używany do wszelkich po- 
sług* Mil. 

Popychel p. Popychał. 

Popyrciany = » zawsze prędki * 
Udz. 

Popyrczok »a. Popićrszek = 
mały śnieg* Rozpr. XVn, 54. 

Popyrszyć = » [)oprószyć śnie- 
giem* Rozpr. XVI, 54. 

P o p y s k a ć : » Pópeskac = zryć py- 
skiem* Ram. 153. 

Popysznieć = unieść się pychą: 
»0j ci górscy towarzysze bardzo 
popysznieli* Rog. 261, n® 543. 
»0 druchny, dnichny, cemu nie 
śpiewacie. Cyście popysnieli, cy 
gębów nie macie?* Pleszcz. 73. 

Po pytaniu chodzić = » żebrać « 
Spr. IV, 28. 

Popytywać: »Popytują* (nieobja- 
śnione) Rozpr. IX, 313. 

Por »a. Głownica żytnia, a. Sporysz 



= secale cornuturo* Pleszcz. 116. 
128. 

Pora = czas: >Nie mam pory = 
nie mam czasu* Doman. »0d pory 
do pory* = od czasu do czasu, 
czasami Krak. IV, 171. Toż Chełm. 
I, 110. » Która porał Już która 
pora != jak już późno!* Ust. z Li- 
twy. II >Pora = doba* O. •Od 
pory do pory* = całą dobę Wisła 
VIII, 583. »Pora = doba, czas* 
Czark. || »Pora« = dobra, równa 
miara: »Na porze = na równi 
np. *Co ja miałem ich rozbraniaó 
kiedy oni obydwa na porze* = 
mają równe siły. Te obydwie wsie 
od nas na porze* = w równej 
odległości* Czark. »Być w porę* 
(o sukniach, butach) = przypa- 
dać, być prawie, dobrze leżeć* 
Ust. z Litwy. »A byłem ja u do- 
ktora, Tam kilnsek sama pora* 
Kozł. 148. 

Porachunek: »Jak juz (parobek) 
powymłacał wszystko do cysta 
u tygo pana, idzie do porachun- 
ku* Chełch. II, 116. 

Poraczyć = uraczyć, ugościć, uczę- 
stować: »Pordcenyś omascenó ka- 
pustom i ceguóz chces wiecy?* 
Rozpr. VIII, 120. > Poi aczył chło- 
pa dobrze za tę wiadomość* Beld. 
80. » Uczciwe a sławetne goście, 
Poraczajcie się śmiele* Wisła VII, 
94. » Żebyście się państwo pora- 
czali* ib. >I wama się tak godzi 
Panny druchny poraczać* ib. 95. 
> Panno brutko, po troszce, poracz 
panno miłe goście* ib. 96. 

Porać się: » Porać się (ros. p\rat' 
sia), starop. parać się = krzątać, 
ruszać się, rzucać się np. 'porasz 
się jak Marek po piekle'* Zb. I, 
74. [| » Porać, uporać, uporać sie 
z czem = być zatrudnionym, skoń- 
czyć* Rozpr. IX, 139. II » Porać 
się* = spieszyć się: »Porej się 
= spiesz się* Zb. IV, 192. 



268 



Porad — Poraska 



Porad = rada, narada : » Woła Jasio 
Kasiuleiiki sobie do poradn* Maz. 
V, 215, 

Porada = moc, siła: >I)o niedź- 
wiedzia nie porada biegunkami 
strzelać* Spr. V, 356. 

Poradka = narada: »Nie knżdemu 
dał Pan lióg takiego dziad usia do 
poradki* Kam. 50. »Pan go za- 
brał do dwora na poradkę w ku- 

* żdej nieświadomości* ib. 87.^ 

Poradni p. Poradn y. 

Porad ny = » mądry, rządny, po- 
radzić sobie umieja^cy, zaradny* 
Krak. IV, 317. || '»Poradny, = 
możliwy ^do spełnienia: >Nie po- 
racine rzeczy, zebyk was wziął 
obie« Zojsz. 47. || » Poradn y = 
zamożny* Fed. 406. *U pora- 
dniejszycb* ib, 157. »Poradni*: 
> W |)oradnin) domu = zamożniej- 
szym* ib. 145. II »Poradna lub 
nieporadna godzina = zła, nie- 
stosowna, feralna, lub przeciwnie, 
kłopol; np. nieporadna godzina 
z tym człowiekiem, kłopol z nim* 
Koczn. 220. 

P OT a d z i ć = zdołać, |)odołać: » Już 
poradzi wodzie* = zdoła ją z je- 
ziora wydmuchać Kuj. I, 178. 
»'reli poradzisz (zdołasz) barować 
sie z moim bratem* il>. » Niepo- 
dobna, żeby on ł(»j zaporze pora- 
dził* ib. >Ty pół lego drzewa nie 
poradzisz, co lv całe szykujesz* 
ib. 182. . Wziął pałkę, kiórą le- 
dwo mógł poradzić* Zl). II. 168. 
»To nic nie poradzi* = na lo 
niema rady i.iiełch. I, 235. »P()- 
radza^ wykonać* = zdołają Opól. 
31. > Poradzić komu = podołać 
komu. pokonać kogo* Spr. IV, 
28. II » Poradzić = umieć, po- 
tralićc Pr. fil. V, 814. » On (ksiądz 
dawniej sparaliżowany) biegać po- 
radzi* /b. IV, 198. -Poradzę czy- 
tać = umiem czvtać* Parcz. 



Poraj i ć = •poradzić, nastręczyć* 
Święt. 710. »Porajnł« ib. 489. 

Poranek: > Porftnk (poranek) = 1 ^ 
poranek, rano 2, strona wscho- 
dnia* Pobł. 70. > Poranki :f= w-y* 
pędzanie bydła na poranki, t. j. 
na pastwisko, jeszcze przed wscho- 
dem słońca* Osip. 

P o r a n i a ć = pjidać, ronić (o de- 
szczu tylko w wyrażeniu: 'deszczyk 
porania' może raczej: 'z porania'? 
K.): »Rano r.iniuśieńko deszcyk 
porania* Kuj. 11, 10. Rad. II, 14. 
Maz. II, 8. Pozn. IV, 15. Lub. I^ 
221. Lub. I, 255. >De.scyk poro- 
nio* Zb. IV, 243. Por. Uikże » De- 
sę yk roni* Maz. II, 59. — Por. 
Poranie. 

Poranić się = » |)0<j)ieszyć się, 
wcześnie coś dokonać, uprzedzić* 
Pr. fil. IV, 861. >I ja sie leż po^ 
ranie, Wezmę konewecki na ra- 
ni ie< Sand. 90. || > Poranić się 
= (iron.) napracować się, wybrać 
się zapóźno do roboty, niewiele 
zrobić* Święt. 710. 

Poranie = »jułrziiia, ranna msza« 
Święt. 710. »Sła dziewcyna z po- 
rania, Sła dzicjwcyna z kazania* 
ib. 172. Toż Wójr. I, 101. Maz. 
II, 160. *A w niedzielę bardzo 
rano desc^yk z |)orania* Maz. II, 
6. »A z porania w niedzielę Po- 
.szła Kasia po ziele* Wójc. 11,301. 
»(.)) w niedziele raniusieńko, rano 
z porania. Oj juz i»ia najmilejsa 
wołki pogania* Pleszcz. 203. Por. 
Porani ać. Po ran n o. 

Porankowa * gwiazda , juti^zenką 
zwana* Krak. III, 32. »Zorzycki, 
zorzycki , trzy was jes(t): jedna 
porankowa, druga południowa, 
trzecia wiecorowa« Was. 228. 

Po ranno = nmo,wcze.śnie: »Awni^ 
dzielę z poranna Po-^zła na ziele 
panna < Kuj. li, 52. Por. Pora- 
nie. 

Poraska p. Porażka. 



Porastanie — Porcelanowy. 



269 



Porastanie: » Prayszedł do niej, 
spojrzał po niej, jak dał jej chla- 
stanie po porastaniu, to aż się 
kiidłf zatrzęsły. Śliwka* Zb. VI, 
17. >Jak ci dam chlastanie, bez 
porśstanie, to jaz ci sie kudjy 
zatrzęsą* Cisz. 1, 338. 

Poratować: » Poratować = f>ora- 
tować. Pr. fil. V, 844. .Oni jak 
powslali wsyścy, i się poretowali, 
więc go wzięli (Wojtku)... na wóz 
i wieźli j?o do wody do głębokiej, 
utopić < Krak. III 196. 

Poratować p. Poratować. 

Poratunek = » ratunek, pomoc* 
Sand. 2H4. »Poreln!iek = ratu- 
nek* Krak. IV, 317. >Sły.<zy głos 
o porałunek* Woje. KI. II, 21. 

P o r a z i ć: » Przerazić a. porazić = 
uszkodzić, poniszczyć, chybić np. 
latoś pszenica była przerażona* 
Krak. IV, 319. || '.Porazić = pa- 
raliżom dotknąć- « Wrześ. 17. .Po- 
razić, porażony, porażenie — o ata- 
ku apoploklycznym* Spr. V, 398. 
II .Porazić = uderzyć* Tdz. 
.Porażać = rzucać kamieniami 
lui ko*,'o* Święl. 710. »\Vyeił|irnął 
kiełbasę z kieszeni i 'poraziul' nia 
za psem* Święt. 438. -Jasiek... 
zdjąn trzewik i zarań poniżać 
i chleb sruciuł* (umiesz<:z<)ny wy- 
soko na półce) ib. 411. .Porażać 
na .scury kamieniami, ib. 032. 

Porażka =^ > zaraza, n p. porażka 
(le^o roku) padła na drzewinę* 
Zb. II, 2ól. .Poraska (przekleń- 
stwo)* ib. 257. 

Po razu = > zaraz, odrazu* Itozpr. 
X, 295. 

Porażać p. Porazić. 

Porażenie = . paraliż « Wrze.ś. 1 8. 
Toż S\n\ V, 398 .Odwar z by- 
licy pija^ na porażenie* Zb VI. 227. 

Porażony = ^paraliżem dotknięty* 
Wrześ. 17. Toż ^^pr. V. 398. 

Porąbać: .Albo mnie zabiją W sztu- 
ki |)orąbają« Lip. 105. .Porąmma 



=: porąbnia* Rozpr. IX, 287- 
.Pórabic = porąbać* Ram. 154. 

Porąbić p. Porąbać. 

P o r ą c z a ć p. P o r ą c z y ć. 

Porączyć: .Porączać, porączyć = 
poruczać, pornczyć, polecać, po- 
lecić: porączam tobie rodziców; 
duszę Bogu porączyła: porącono 
Panu Bogu niech bandzie. Porą- 
czyć się == poruczyć się, polecić 
się* Pr. lii. V, 844. W temże 
znaczeniu: .Poracyć* Rozpr. IX, 
331. .Duszę Maryi pora.czę* Kai. 
238. .Porączma się Panu Bogu* 
ib. 239. .Porączmy się, porącz 
Bogu wszechmocnemu* Rog. 231, 
n^ 466. zwr. 9. .Porączyć a. po- 
ruczyć = polecić* Opól. 24. || 
.Porancz<'ć = polecić. n»zkazać* 
Rozpr. Xli, 99: ib. 22. .Mateczka 
nic nie porączyła* IJozpr. IX, 320. 
.PoręczyJa< ib. 316. || .Porę- 
czono Bogu* = jak Bog da: 
.Przyślubił mi (Bóg) dobre, chwała 
Panu Bogu a przyślubił mi złe, 
poręczono Bogu* Zb. IX, 175. 
.Porącyć* : » Porącono to Panu Bo- 
gu* Spr. IV, 28. II .Poręczyć się 
= wieść się, np. bydło sie po- 
ręcyło< Mil. »Nie poręczyło się 
=^ nie poszło szczęśliwie kupno, 
np. gdv kupione by<llę nie je* 
Top. 98. 

Po r<' elan a: Formy: .Porcylan* 
Rozpr. Xli, 46. .Porcvnela* Spr. 
V, 119. Piątk. Hsl. z Lilwy. Pr. 
lił. V, 844. .F^iionenela^ Rozpr. 
IX. 139. >Kupie ci porcenelów, 
będziesz handlowana porcenelami* 
Pozn. VI, 271. .Porcenal* Krasn. 
307. .Porcyjana* Rozpr. XVII, 92. 
Święt. 71 o'. 

P o r c e i a n k a = fajka porcelanowa : 
. Porcelanka na krótkim cybuszku « 
Krak. 1. IU2. .Porcynelka* w tem- 
że znacz. Pr. fil. V, 844. 

Porcelanowy: . Porcyneiowy * I <l. 
z Litwy. .Z imbryczkiem porce- 



270 



Porcenal — Poręcz 



neiow7m« Pozn. L 200. »PorcT- 
oalowy« Śnieżkr>-Zapoi3ka. 

Porcenal p. Porcelana. 

Porcenela p. Porcelana. 

Porceneiowy p. Porcelanowy. 

Po r c h a w k a: » Ropachami zowie lad 
powszechnie wszelkie żaby. W Dzie- 
więtnikach zowią je porchawka- 
mi< Zb. V. 160. 

Po rc i ak i = portki , spodnie : 
>W pierwszym razie obtarcie się 
porciakarni. a w dnigim kiecką 
doradzanym bywa« Fed. 259. 

P o r c i ę t a = portki, spodnie : » Wróć- 
cics ta dziewcęta Zawadzie (imię 
wł.) porcięta< Zb. Xn. 167. 

Porciska = porlki, spcxlnie: •Mia- 
łeś porciska Same łaciska« Zb. X, 
300. 

Porcja: » Percyja « : > Wiązkę grocho- 
win i percyję (porcję > siana* Rad. 
II, 5. II »Porcyja« = kieliszek: 
• Wypiłbym z porcyją* Pauli 8. 
II »Porcyja = wódka« Ust. z Po- 
lesia. Por. jeszcze: Niwa VI, 697. 
Gaz. Pols. 1874, n« 266 i 273. 
Zdr. Porcyjka: »A tu kuźdemu 
porcyjka (kieliszek) zgorzałki| hys, 
hys z garśri naziomie* Kam. 150. 

Porcyjana p. Porcelana. 

Porcyjka p. Porcja. 

Porcylan p. Porcelana. 

Po r c y n a I o w y p. Po r c c I a n o w y. 

P o r c y n e 1 a p. Porcelana. 

Porcynkuł = >portinarMila« Ust. 
z Miri-ikiogo. 

Po ruchów a ć : » P6r«r-li6waf = po- 
rachować- « Ram. 15k 

PorfMJ = »f)0 kol«'i« Hilf. 176. 

P o r o d a <r = * f)0(lof)tać (poru dać) < 
PoW. 70. »|Vjr(?(lac = porlepłać, 
Z(h'pła(-« Ram. 15i. 

F* o r (• (i u s z e k i ? inożo podaruszok 
K.j: »IY)n'du>zk rrr jjościriioc, po- 
(laru!H>k« lliir. 177. 

P o r o t o w a r. s i p p. I Nj r a I o w a ć. 

Porcl II II ek p. Porał u n ck. 

Poręb' :.::-: »nji(»js(M» niedbało o;;ro- 



dzone w leeie dla otr zymy wania 
w niem pasieki « Roczn. 227. 
Poręba = zagajnik: >. Siedział oai 
porębie* Zb. XV. 88. >Bez las, 
bez porębę siwą krówkę gnają « 
ib. 144. »Zoby nie chodziłia... Ści- 
skom do poręby « Wisła IX, 347. 

• Przez las, przez porębę kocha- 
łem i będę< Zb. X. 318. Wisła 
Vni, 222. .Nie tędy, nie tędy 
dróżka do poręby «Zb. i 322. •Któ- 
rędy, którędy droga do poręby « 
Rud. 140. »W Konopkowe po- 
rembe< Wisła L 283. »Na porę- 
bach proso < Lob. II, 50. 

Porębianin= mieszkaniec Poręby: 
> Żebym nie dawała Porębianom 
gęby* Wisła IX, 347. 

Porębianka = mieszkanka Po- 
ręby: 'Obiecała mi dać Porębianka 
gęby« Rud. 140. •Jest ta (tam) 
Porębianka. rada daje gębv« Święt. 
272. 

Porębid = »rąbać las« Pr. fil. V, 
156. 

Porębina =: »w narządzie młynar- 
skim ściany, któremi są otoczone 
oba kamienie* Roczn. 224 p. w. 
Podek. 

Poręcz = oparcie dla rąk: »P"o- 
rec a. P"oreca« Rozpr. YIII, 122. 
>P"oręca« ib. IX, 177. .Poręcz, 
r. m. Orzeszkowa. Australczyk. 

• Parccz* Wal. 156. •Porącze = 
oparoie u schod<')W« Hilf. 177. 

• Poręr (u sochy) -- miejsce do 
trzymania* Wa-^. 58. || » Poręcz 
= poprzeczna środkowa heleczka, 
idąca przez cala, .szerokość wrót 
u stodoły, przybiła do jednej ich 
połowy a przykrywająca drugą, 
gdy wrola są zamknięte* J. Łoś. 

• Poręcze = drągi, zamykające 
wierzeje* Ust. z Mazowsza. »Spągi 
(u wrói) wzmacniają podwójne po- 
ręcze, w ich środku po przeciw- 
nycii stronach osadzone i krzy- 
żowo w 'biegun' wpadające* Święt. 



Poręczeń stwi — Porosić się 



271 



40. II »Poręcz = uzda« Hilf. 177. 
II »Poręc(z) = przyczyna, wina. 
np.: 'Powiadają ludzie, ze z niat- 
cynej poręcv umarła « Pr. fil. IV, 
235. 

Poręczeństwi = » testament* 
Rozpr. XII, 26, ib. 48; ib. 99. 
Ust. z Jaworza 

Poręcznie: •Poręcnie = na rękę, 
w stosownej chwili, odpowiednio* 
Święt. 710. »Porencnie« Rozpr. 
XX, 433. 

Poręcznik = »opiekun< Rozpr. 
XII, 26; ib. 99. 

Poręczny: »Porę"cny = dogodny* 
Rozpr. XXVI, 389. || .Poręcny 
= człowiek, mający szczęśliwą 
rękę do sprzedaży* Pr. fil. IV, 
861. 

Poręczyć p. Porączyć. 

Po ręka = • staranie, np. 'Z moi 
poręki dostałeś sie tu'« Mil. » Uczyła 
je szyć i ze swojej poręki każdą 
wyuczyła... robotów* Pozn.VI, 54. 
»Paręka* Wal. 157. 

Porękować się = > podać sobie 
ręce* Rozpr. XXVI, 389. 

Porka = » zupa z owoców i jagód* 
Pr. fil. IV, 235. 

Porna p. Po my, Porwany. 

Pornąć = źgnąć: » Chłopiec... wy- 
jął scvzorvk, pornął wilka* filiń. 
3. 170. 

Por ni k p. Pa mik. 

Porno p. Porwany. 

Porny = »mofny, lęgi np. wódka 
porna, pieprz porny* Spr. IV, 310. 
Toż Spr. V, 398. '» Tomy' — mó- 
wi;i o sile chrzanu* Spr. IV, 348. 
» Porny (o chrzanie) := silnie na 
ztnysł powonienia działający, ostry, 
odurzający* Święt. 711. Toż Rozpr. 
XVII, 12 i 92. 

Porób a p. Po robę k. 

Porobek »a. Poro ha = przy tka- 
niu płótna nici poprzeczne, prze- 
tykane za |)OŚrednictwem przesu- 
wania 'cółnaka' po przez rozsta- 



wioną za pomocą 'nicielnic osno- 
wę'* Spr. V, 398. II '^Cztery trzy- 
dziestaki (t. j. trzydziestki pasm 
nici) stanowią 'porobek' « Pozn. I, 
109. Por. Porób. 
Porobić = nieco popracować, tro- 
chę się zająć: •Porobieł raoze 
z tem ze dwie godziny* Zb. V, 
196. II » Porobić* = narobić: 

• Porobiuł krzyki* Zb. V, 229. || 
» Porobić* = zrobić, uczynić: »Có- 
ześ ty porobiółl* ib. VII, 76. »Miły 
mocny Boże, co ja porobiła?* ib. 
XII, 161. »Co ona porobinła z kro- 
wą i kurą?* ib. VIII, 300. .Coś 
porobił krowie* Wisła IX, 124. 
II » Porobić a. pocynić = czaro- 
wać, urok rzucić* Spr. V, 398 
p. w. Tocynić*. 

Porobiska = •urok, czary* Spr. 
V. 394 p w. 'Pocynić'. 

Porobny ^ zap. łatwy do roboty: 
>Łąka za Brzeziem... wielkiej pil- 
ności i starania wymaga... Inne 
łąki są porobniejsze* Krak. I, 367. 

P o r o d ti : • Porodą « (nieobjaśniono) 
Rozpr. IX, 284. »Na porodzie = 
nigdy jako żywo, nigdy w życiu 
np. 'nie bvłem pijany na poro- 
dzie'* Pr. fil. IV, 861. 

Po rodackn p. Po cyguńsku. 

Poroniak == •dziecko poronione* 
Rad. I, 262. 

Poronić: > Dzieci poronięte* Krak. 
III, 60. » Kości mamuta są to ko- 
ści z 'poronięłego wrelgoluda* Zb. 
XI, 3. 

Poronieniec = » dziecko poronio- 
ne* Krak. III, 60. 

Porończę: » Poroiicę = dziecko po- 
ronione* Spr. IV, 327. •Lata- 
wiec... powstaje z 'porońcęcia*, 
jest to więc 'duch poronionego 
dziecka'* Mat. śp. 13. Toż Wisła 
Vn, 114. 

Porosić się = zamoczyć się rosą: 

• Nie pogonię jii, bo się porosę* 



272 



Porospyrciować — : Porób 



Zb. IV, 133. >Porosieli koniczeń- 
ki, stoji|C nji polu* Maz. V, 239. 

Porospyrciować p. Po ro z s p yr- 
c i o w a ć. 

Poroszą = ponowa, śnieg nowy: 
> Ujrzał jadącego po pięknej po- 
ruszy myśliwego < Glin. IV, 192. 
Wal. 160. Por. nkr. 'i)orószeńka' 
Zb. XII, 104. 

Porośó: »I)lacego, dlacejro r.iipli- 
nianio mali? Na wysoka, jjórf^ ka- 
mienie dźwigali, — Dlacego, dla- 
cego w Czaplinku porośli? Chuć 
jem nakazali, to nni nie [)ośIi« 
Kozł. 282. 

P o r o ś I a k = » zajjajnik sosnowy * 
Isł. z WoJynia. Por. P o r o ś I a k. 

P o r o w a r z y ('• > ny. » l*óro\varzec są 
= poknMić >ię In i owdzie- Ham. 

P o r o z b y e = » rozproszyć: 'l'oroz- 
bnł liel' = poiracił w>zvslko* 
Lnb. II. 2IL\ 

Poroże Ii la [) y w ać: >(!lilil» z dzizy 
po śeianach porozc]il:ipvwanv« 
Chełeh. If, r)8. 

Poro z c h y h a ć = porozrzucać : 
»A ty (kawjtłki) puuuz<-liybali (po- 
rozrzucali) po Ic-ie* Zl). VII, ól. 
Por. P o c ii y h a ć. 

P o r o z c i e p y w a r = » [)orozrzuca('' < 
Fed. łOl).' 

P o r o z <• i < k o w a ('• = porozrzucać: 
»Rkul)i(» lo ^iano i suka te igU*. 
Ten sie uoheźry, a tu łelo siana 
pouozci<kowanego« Zb. V, 2'M. 

P o r o z g a d o w a ć = rozgadać, mz- 
glosić: » Sen karz zara o lem j)o- 
rozgadowaJ po całem mieście* 
r.helr-l,. I, li)8. 

I * o r o z k a z o w a ć = wydać rozkazy: 
» i r/cha hrulkana. co do mej woli, 
Nie pójdzie u nmie nigdy do roli, 
Tviko celadzi ponjzkazuje -. Wishi 
IV. 810. 

F* o r o z kida <• :r3: > porozrzucał- - 1 *r. 
Iii. V. 81 i. 

Poro z I a I a ć -* i c = rozlecieć ^'uy. 



»Owce porozlataJy się gdzieś« 
Kozł. 305. »To wszystko lak sie 
porozlatowajo* Cisz. 318. 

Porozlatować się p. Porozia- 
t a ć się. 

Porozmawiać się = pomówić: 
»Nie dają mi jej przyjaciele bnić 
I ani z nią się porozmawiać* Rog. 
108, no 200. « 

Por o zmierzać się = podzielić 
się według miary: » Porozmierzaii 
>ię cza[>kand« Zb. II, 164 (1. j. 
czapka .4użyła im za miarę przy 
dzieleniu się pieniędzmi). 

Porozpara('' się = rozpróć się: 
>nuły run się porozporoly i wio- 
clicie wyjozły* Kozł. 222. 

Poroz pisać p. Po ro zp i so w a ć. 

F^orozp i > o w ać = poroz[)isywać: 
» Pornzpi.sował li<ły< Ci>z. I, 95. 
-Potem porozpisMuo po syćkik 
króiak* Y.nw. 54. 

P o r o z () I- a w i a ć » i ę = rozm<')wić 
się: >Nie dają mi cię przyjaciela 
brać I ani z tobą się ponizpra- 
wi;.ć< P.og. 108, n» 2U0. 

P o r o z p r o s z a ć = rozj)roszyć: > Mu- 
siałbym <ie za nią rusiić, Kości 
^wnje [)orozpiu>ać'' Zb. VIII, 'J89. 

Po r o z r y w ać — ~ rozszarpać: > Wsyć- 
kicli zbójów [)oozrvwałv< Swięt. 
:M5. 

P t) r o z s p y r c i o w a <'r: >o przedmio- 
lacłi okrą-iłycli. które z głównej 
kupy zo>tały pt)rozrzucane np.: 
"jak t(»^ le zimniaki póro>|)yrcio- 
wan(?"< liOZ[)r. IX, 2 1 ;5. 

Poro z u m i e ('• się = sposl r/odz się, 
dowiedzieć- się: >VVyjeeliał [)on 
z cbartanii na pol(»... Poni się 
-^koro porozumiała i czemprędzej 
po krawczyka sł:iła* Kolb. 93. 

P o r u z w i a ć = rozw iać : Wiatry 
już powonie (woli 1 z ni<^go jioroz- 
wiały* Zb. VI, 101. 

Por«»b: *Za|)aski są wyrobione w do- 
mu na zwyczaju ycb krosnacb o je- 
dnej 'j)łusze* i dwócb 'nioielni- 



Porów 



Porucaó 



273 



cach\ biorąc na 'postaw' przędzę 

lnianą, a na 'porób' wełnę « Zb. 

U, 214. Por. Porób ek. 
Porów p. Parów. 
Porówniać = zrównać: > Oj zęby 

to Pan Bóg daJ, zęby góry poró- 

wniał* Maz. II, 208. 
Poro w nie = zarówno, narówni: 

> Tamci nie wierzyliby mnie, po- 

równie jak tamtemu • Kuj. I, 117. 

• Zohiirz z panem porównie do 
stołu siadał* ib. 118. 

Porów no = » razem* Zb. I, 35. 
Toż Pozn. III, 173. Pozn. VII, 
142. 

Porple p. Parpie. 

Porponetka = » portmonetka* Pr. 
fil. V, 844. 

Porscak >a. Proscak = prosiak, 
wie[)rzek« Fed. 406. 

Por szu k = » wieprz spasiony, do- 
rosły* Osip. 

Port = »nici lniane; płótno spalone 
na węgiel, używane do zatamo- 
wania cieczenia krwi* Petr. 

P o r t = » przystań, przytulisko w ogól- 
nym znaczeniu np. złodzieje mają 
w tej karczmie 'dobry port'* Pr. 
fil. IV, 861. II »0n jest w do- 
brym porcie = dobrej tuszy* Zb. 
VIII, 253. 

P o r t a s a : » Biberasa portasa, bibe- 
rynki portynki* Łęcz 154. 

Port asy = > portki, spodnie* Kolb. 
»(!erwone portasy od karmazynu* 
Maz. II, 130. » Miałem portasy od 
karmazynu* ib. V, 311. »I por- 
tasy z karmazynu* Łęcz. 151. 
>Cerwone portasy* Zb. III, 18. 
» Portki a. Portasy = spodnie 
męzkie* Krak. IV, 317. 

Portasz = » żandarm pograniczny* 
Rozpr. XVII, 24. 

Portczyny = portki , spodnie : 

• Rozwiesił portcyny po płocie* 
Maz. I, 206. 

Portczyska = portki, spodnie: 
»A ón ni miał i porlczysków, da 

Słownik T. IV. 



ino same rząski* Pozn. V, 99. 
»Masz portczyska połatane* ib. 
205. »Jeno portczyska same ła- 
ciska* ib. II, 107. »Masz port- 
czyska w same łaty* Zb. II, 69. 

• Portczyska bez nogawiców, i to 
nie jego* ib. VI, 104. >Ma port- 
cyska roztargane* Wisła VII, 303. 

• Zgrzebne portcyska* Cisz. 238. 
P o r t e ń k i : » Postroiła kużdą pałubę 

z pokrajanej chustki w porteńki* 
Kam. 172. 

Portka = nogawica: » Jedna por tka 
cerwona, druga portka zielona! < 
Święt. 460. •Jedna portka druga 
gać, musi gawron djabłom grać« 
Zb. VI, 20. II •Portka = wore- 
czek długi a wazki na podobień- 
stwo nogawicy: 'portka mąki, port- 
ka kaszy i połed słoniny — na 
cały rok leguminy'* Pr. fil. V, 
844. 

Portki = spodnie z białego domo- 
wego płótna konopnego* Kłosy 
XIII, 44. •Portki = spodnie* Mil. 
Udz. » Portki a. Portasy = spo- 
dnie męzkie* Krak. IV, 317. 

• Portki ci sie odpieny* Lis. || 

• Portki komu skroid = wybić 
kogo* Spr. IV, 28. jj •Portki = 
dwa pnie drzewa, wyrastające 
z jednego korzenia* Pr. fil. V, 

■ 845. 

Portmonka = » portmonetka* Pr. 
fil. V, 845. 

Portmónówka == •portmonetka* 
Krasn. 307. 

Portugał = moneta wartości 10 
dukatów: »Dwa portugały... dwa- 
dzieścia dukatów w złocie* Bar. 
200. 

Porty = portki, spodnie: •Podar'ci 
mi sznurówusię... ja tobie porty 
podrę* Pozn. IV, 154. •A ten 
czwarty Ma złe portki* (zapewne 
zam. 'porty') Rog. 176, no 356. 

Portynki p. Portasa. 

P o r u c a ć p. P o r u c i ć. 

18 



274 



Porucha — Porwany 



Por u cha = » poroszenie macicy « 
Pr. fil. IV, 235. II .Siepa kużdym, 
kiedy sie w nim poracha ozwie 
= początek słabości z niewiado- 
mej przyczyny, niesmak* Kam. 
121. >ChJopi kupowali od misia- 
rzy kamień czerwony od poruchy, 
z przerwania* ib. 152. 

Poruchać się = ruszyć się: »Po- 
ruchaj sie, poruchaj* Maz. III, 143. 
Toż ib. 190. Rad. I, 228 i 231. 

Poruchliw^y = »len co porusza, 
kradnie* PoW. 138. Toż Mil. 

Poru ci ć = rzucić: »Pan sięgnon 
do kiesonki... nabrał piniendzy do 
garzci, porucił im* Wisła VI, 144. 
II »Porucać = pomiatać, porzu- 
cać* Pr. fil. IV, 297. .Ten głupi 
nie kciał nic robić, syćka tyz ta 
nim tak porucali* Zb. VII, 70. 
II »Porucić = poronić (o kobyle)* 
Spr. V, 398. Por. Porzucić. 

Porucka = » rzucenie podejrzenia 
na kogoś* Spr. V, 398. Por. Pod- 
r u c a ć. 

Porunić się = gęsto zarosnąć: 

• Poruniło się — mówią o pierw- 
szej trawie wiosną albo o odroście 
wełny po ostrzyżeniu owcv< Spr. 
V, 398. 

Po ruska = » poruszenie, powsta- 
nie 'Zrobili poruskę' (o r. 1846)* 
Spr. iV, 327. 

Poruszać = » kraść * Pobł. 1 38. 

Poruszenie = choroba kobieca: 

• Kamień od poruszenia = Lapis 
haeniatiles* Wisła III, 90. •Kro- 
ple od wielkiego poruszenia = 
Tiiictura Valerianae« ib. 

P o r u s z e n i k rośI. : » Cały szereg po- 
rnszoników, roślin używanych prze- 
ważnie w chorobach kobiecych... 
Pornszonik jc>t niejako nazwą le- 
karska, posłii^nijącą <ałej grupie 
roślin, używanych od pewnych 
chorób< Wisła II, \). >,Ie(leri z \)0- 
ruszeników... zdejniiijt' z kobiet 



urok, który niepłodnemi je uczy- 
nił* ib. 7Ó2. 

Poruszeństwo: »Poruseństwo a. 
zeberyja = bunt, np.: *bćło go- 
dne poruseństwo w Chochołowie'* 
Spr. V, 398. 

Poruszować = •ruszać* Wrześ. 
18. •Poru80wać = poruszać* Spr. 
IV, 380. Toż Spr. V, 398. •Chy- 
ciła sie celadka grule porusować* 
ib. 348 p. w. Chycić. •Zbójni- 
kiem (wiszącym) na boku wiater 
poruszuje* Zejsz. 170. 

Poruszyć = wzruszyć: » Perswa- 
dowała mu matka, ale on nic 
a nic nie poruszył się i poszedł 
od niej* Zb. Xni, 106. 

Poruśny = •lubiący coś ukraść, 
na małą skale złodziej domowy* 
Pr. fil. IV, 861. 

Porwać = schwytać , chwycić : 

• Jak porwie spady* Zb. XI, 87. 
II •Porwać = ukraść* Pr. fil. III, 
496. II •Porwał, Porwali p. Po- 
rwany. II •Formy: •Porwią* 
Krak. I, 318. Kon. 64. •Porwią 
się* Matusiak Kw. 13. 

Porwą k: •Porwak = doręczę, do- 
rędzie. Mieć co na porwaku = 
pod ręką, na pogotowiu « Pobł. 70. 

• Pórwak* toż znaczenie* Ram. 
155. 

Porwań p. Porwany. 

Porwany = porywczy: <Jak mię 
tko nie chce .słuchać, ło jestem 
porwany = raptowny, raplus* Zb. 
II, 236. » Porwana jestem do grze- 
chu = mam skłonność do grze- 
chu* ib. II Porwany a. Porwań 
Bogu, szalanu, katu, chorobie i t. p. 
= niech go (ją) licho weźmie I 
1) Stosuje się do rodzaju rzeczo- 
wnika: »Porwanać tam Bogu żo- 
na < Kolb. 414. •Porwanaś ta 
Bogu 1 z tym twoim wieńreni* 
Kuj. I, 304. •ł^orwany tani Panu 
Bogn T(Mi wianecek twój- Maz. 
11,38. »Porwana tam wilkom kro- 



Porwaśny — Porykiwać 



275 



-wa... Porwane tam lisom kury« 
ib. 79. » Porwań tam katu i mak... 
Porwaneś katu i z żytem... Po- 
rwaneś katu i z ousem... Porwa- 
neś tam katu z sianem... Porwana 
tam katu owca« i t. p. Maz. II, 
-80 i 81. »Porwanaś chorobie, 
myśl sama o sobie« ib. 82. •Po- 
rwane katu szewiectwo* ib. III, 
72. •Porwaneś katu* ib. 258. 
•Katu porwaneś z owsem* Rad. 
II, 33. 2) Nie stosuje się do ro- 
dzaju rzeczownika: •Porwań Bogu 
swoja manna* Wójc. ll, 12. > Po- 
rwań Bogu swoja owca* Wójc. II, 
13. Toż Wisła IX, 350 (zamiast 
^porwań' położono tam kropki). 

• Porwań cartu twoja krowa... 
-owca... świnie* Kon. 110. •Po- 
rwań szalanu zalety długi* (t. j. 
długie zaloty) Zb. IX, 265. •Po- 
rwań psu trawa, kiedy zdechła 
krowa* Cinc. 32. 3) Bez rzeczo- 
wnika: » Porwana ta Bogu I* Kuj. 
I, 52. » Porwana ta kału* ib. 

• W^ysoko, wysoko porwano Bogu 
Ojcu, nie wyspała ja sie* ib. 261. 

• Porwań Wdlantemu* Wi««ła VI, 
875. 4) Zamiast celownika mia- 
nownik: » Porwań tam licho mak* 
Rad. II, 74. » Porwana licho owca* 
ib. 5) Inne zwroty: » Porwał tam 
Bogu manna, już ci ja nie jest 
panna* Rad. II, 75. •Poi^wał ła 
Bogu krowa, dziecięciu boli gło- 
wa* ib. > Porwał tam Bogu świ- 
nię, zrobiłam ja wstyd rodzinie* 
ib. >Porł\'ali kąty moje siewiectwo. 
Wolę jii z Bogiem w niebie kró- 
lestwo* Zb. IV, 99. » Porwana cię 
Bogu Ojcu z wiańcem* Maz. III, 
204. B) Inne formy: Pony: •Czło- 
wieku pony'ś ty jest* (njoże to 
samo. co porwany t. j. zgubiony K.) 
Pozn. VI, 233. Porno = porwano, 
Pornota = porwano tam: •Por- 
nos katu* Kieł. I, 160. » Pornota 
Bogu = co mi lani I* Piatk. Toż 



Zb. IV, 192. Porna = porwana: 

• Porna Bogu twoje świnię... Porna 
Bogu twoje owcę* Rog. 251, n® 
512. •Pornaś katu, odproś Panu 
Bogu I* ib. 84, n^ 145. Arwan = 
porwań: •Arwanaś katu swoja 
szkoła* Kon. 72. Por. Porno, 
Poręczyć. 

Porwaśny »a. Porwisty = 
skłonny do kradzieży* Spr. V, 
398. 

Porwiósło p. Powrósło. 

Porwipołeć := urwisz: •Porwij- 
połciu przeklęty!* Krak. I, 119. 

• Porwipołeć a. Urwipołeć = ur- 
wisz, szkodnik* ib. IV, 324. 

Porwisty p. Porwaśny. 

Porwisz = » złodziej* Kłosy XIII, 
43. •Porwiś := złodziej* Święt. 
711. » Człowieka, który wyprowa- 
dzi ze stajni krowę lub konia, 
mianują 'złodziejem'. Tego zaś, 
który z pola lub gumna wyniesie 
zboże, koniczynę, ziemniaki i t. d. 
zowią zwykle tylko 'porwiszem', 
^szkodnikiem', *spędziszem'* Krak. 
I, 118. 

Porwitaniec = • Chaber frygij- 
ski, Centaurea phrygica* Krak. III, 
131. 

Porwoźnik = •powroźnik* Ust. 
z Jaworza. 

Porwósło p. Powrósło. 

Por wóz p. Powróz. 

Porwózeczek p. Powróz. 

P o r w ó z e k p. P o w r ó z. 

Pory = zgr. portki?: •I młynarz 
sie bierze zwykle kojo pytla, Jaże 
na niłynarzu popękała kitla. Wzion 
ci ją za rącki, wzion ją między 
worv, Jaże na młynarzu popękały 
pory^ Zb. XV, 166. 

Poryje: •Świnia ryje bez poryje, 
a kiski sie za nio wieko (Igła 
z nitką)* Wisła VI, 316. 

Porvk = »głos, ryk niedźwiedzia < 
Pr. fil. V, 845. 

Porykiwać = •!, ryczeć często 

18* 



276 



Porypaó se — Porządkowy 



2, przenośnie: krzyczeć na kogo: 
ciągle na nią porykują* Pr. fil. 
V, 845. 

Pory pad se = » pojeść sobie* 
Rozpr. X, 297. 

Porywacz = >zło(iziej« Pr. fil. III, 
496. II »Ręce porywace, nogi 
uciekace* Kon. 54. Toż Krak. II, 
50. 

Porywać = chwytać niewielkie rze- 
czy ukradkiem, kraść drobiazgi: 
bicze, worki* Wisiał, 319. »Chłop- 
cysko buty porywał = obuwał, 
chodził w butach dzijidka swoje- 
go* Kam. 111. II Porywać = 
pojmować, naśladować: >Wow- 
carcyk... juże dobrze porywa Jant- 
kowe (granie) = pojmuje, naśla- 
duje swojego nauczyciela* Kam. 
140. Toż Zb. I, 22. 

Porywny = > porywający np. kra- 
kowiak, taniec porywny i niepo- 
rywny* Pr. fil. V, 845. 

Poryzać = > przedrzeźniać, drwić 
sobie z kogo* Kuj. II, 275. || 

• Poryzać = gderać* Spr. V, 140. 
Por zad := » raz po raz* Spr. IV, 

28. » Porzad = ciągle < Rozpr. XII, 
26. Tuż: ib. 99. » Porzad = za- 
wsze* Parcz. >Mam na szpatnym 
koniu jechać do piekła, to leż po- 
rzad wolę na pięknym* Ginc. 23. 

• Porzad a. Porzad = ciągle, raz 
po raz* Pr. fil. V, 845. *» Porzad 
mi djiwają, co mi się nie lubi, 
porzad mi dawaja, co ja nie clicę* 
F^og. 28, n0 55. Toż ib. 189, nO 
380. 

Porzad p. Porzad. 

Porządek = ład, kolejność: »Za 
porza/lkiem = w porządku c Was. 
249. >Za jiorziMlkicm w^^zyskie 
musi wyłajfować* Wisła IX, 235. 
»(izylać za porzą(iki(Mn* == ko- 
lejno, nie na wyrywki* Mat. P. 
16. II Porządek = odiędósłwo: 
»Żt? nio trzymał porządku koło 
siebie, pomiatano nim zwykle* 



Święt. 513. II » Porządek = nie- 
porządek: >Tak sie zgnićwali na 
niego, ze mu wsyscy chodzili na 
próg porządki rołjić* Święt. 440. 
II > Porządek, porządeczek = to 
co służy jako środek do uporząd- 
kowania czegoś: >Boli mnie żo- 
łądek, bo w moim żołądku wielki 
nieporządek. Do mego żołądka po- 
rządecku trzeba: ćwierci cielęciny 
i piecywo chleba* Krak. II, 67. 
II Porządek a. Porządki = na- 
czynia, statki gospodarskie i t. d.: 
» Parobek... do wyrabiania porząd- 
ków* Kuj. I, 58. > Drzewo na po- 
rządek* ib. 78. » Drzewo na po- 
rządki* Pozn. I, 86. » Naczynia 
i sprzęty domowe nie bywają już 
porządkami, U'cz (osobliwie be- 
dnarskie) statkami nazywane* ib.. 
87. »Cały do gospodarstwa po- 
trzebny porządek* ib. III, 197. 

• Porządki = narzędzia rzemieśl- 
nicze* Krasn. 307. || Porządek 
= otoczenie, świta: >Dojechał 
w takiem porządku do ty króló- 
wny* Cisz. 191. •A teraz taki 
porzćidok ma< ib. P. jeszcze Aten. 
1879, I, 225 passim. 

P o r z ą d e li k o = porządnie (niewła- 
ściwie napisane przez ż. K.): 

• Przyjedź, przyjedź matuleńko, 
Oglądaj się porządeńko* Pauli 138. 
(VV dal.^zych strofkach: tatunień- 
ku, starszy bracie, siostruneńko, 
młodszy bracie). 

P o r z ą (i k a r n i a a. S z a r u ź n i a := 

• miejsce (szopa duża lub plac), 
gdzie obrabiają draewo porządko- 
we* Pozn. Iłl.' 131. 

Porządkowy = przeznaczony na 
porządki, na wyrób narzędzi: 

• Drzewo |)orządkowe* lV)zn. I, 86. 
Toż ib. III, 131. II •Porządkowy 
= stelmach służący we dworze* 
Spr. V, 119. Toż Pozn. I, 87. 

• Stelmachów i ludzi porządko- 
wych (d(» wyrabiania koryt, uli». 



Porządnie — Posad 



277 



kopanek)* Pozn. I, 111. » Starszy 
parobczak, czyli porządkowy = 
do wyrabiania porządków (narzę- 
dzi, piuga)€ Kuj. I, 58. 

Porządnie: »Porząmnie« Święt. 
359; ib. 373; ib. 374; ib. 426. 
Zb. VII, 11; ib. 34. Rozpr. VIII, 
195. »Porzomnie« Cisz. 90. Rozpr. 
Vin, 206: ib. IX, 172. Zb. VII, 
42. Wisła I, 246. Pr. fil. IV, 235. 
»Nieporzomnie« Maz. V, 3. 

Porządny: » Porzómny = porządny 

I, przyzwoity 2, tęgi co się zo- 
wie « Krasn. 307. »Cy tam ni^ma 
kej jakiego porzamnego biicaka* 
Święt. 584. || ^ Porządny = ła- 
dny, przystojny € Sand. 264. Toż 
Fed. 406. || »Porządny = zdatny 
do robotyc Sand. 264. || Formy: 
»Porząmnyc Zaw. Etn. 3. Swięl. 
584. >Porząnny« Pr. fil. IV, 235. 
Święt. 124. »Porzomny« Wisła I, 
246; ib. VII, 361. Cisz. 66. Spr. 
IV, 327; ib. 380. ^Porzonny. 
Święt. 137. Pr. fil. IV, 861. Czark. 
» Porzómny* Krasn. 307. 

Porządzać: » Porządzą* ( nieobja- 
śnione) Rozpr. IX, 319. 

Porządziowy = zdatny na po- 
rządki, na wyrób narzędzi: > Drze- 
wo porządziowe* Kuj. I, 78. Toż 
ib. 11,269. Por. Porządkowy. 

Porząmnie, Porząmny p. Po- 
rządnie, Porządny, 

Porząnny p. Porządny. 

Porzecz = porzeczka: » Prosił ci 
j^j przy porzycy, niech mu nie 
da, choć pożycy* Rad. II, 44. 

Porzecze = nad rzeką: »Na po- 
rzeczu = ponad rzeką « Sand. 
269. 

Porzeczka: » Porzeczka czarna a. 
pękalka, w niektórych stronach 
nazywana smrodynią* Osip. || 
• Podrz<5czki = porzeczki* Pr. fil. 
IV, 233. »Por?^czkę urwać* Rad. 

II, 44. Por. Porzecz. 
Porzeczne = >osep< O. 



Porzecz ysko = obmowa: » Wziąć 
kogo na przetak, w obmowisko, 
w porzeczysko* Cinc. 40. 

Porzekadło: » Porzekadło = wyraz 
lub wyrażenie, którego ktoś wciąż 
używa, raczej z przyzwyczajenia, 
niżeli z potrzeby* Spr. V, 398. 

Porzeszyć: »P6rzeszec = powią- 
zać* Ram. 155. 

Porzez = »ośnik< Rozpr. XII, 99. 

• Porzyz = ośnik* ib. XVII, 55. 
Porzezać: » Miłości sie nie nabawi, 

A serduszko sie zakrwawi; Miło- 
ścią go porzeże, Złego sie nie 
ustrzeże* Zb. IX, 269. 

Porzęda: • Zrzęda a. porzęda wy- 
twarzać = niebywałe rzeczy ro- 
bić* Mil. 

Porzędzie = > szereg, rząd* Zb. 
II, 10. Toż Cer. 

Porzędziom r-=: z rzędu , po po- 
rządku: » Będzie 5 ty potem miał 
(cudowny grajcar) porzędziom dwa 
roki* Zb. VII, 27. •Zmieniają sie 
co rok porzędziom (po rzędzią, 
porządkiem)* W^isła IX, 76. 

Por- zić p. Pojrzeć. 

Porzomnie, Porzómny p. Po- 
rządnie, Porządny. 

Porzonny p. Porządny. 

Porzómny p. Porządny. 

Porzucić = rzucić: » Porzucili Iro- 
mnę na ziemie* Kuj. I, 164. » Po- 
rzućcie jej piątaka* Maz. III, 153. 
»Zeby sie pan młody nie smucił, 
sto złotych za wieniec porzucił* 
Fed. 54. II Porzucić = poronić: 

• Klacze... płód porzucą* Krak. IV, 
89. » Umarłego nie trzeba wieźć 
kobyłą, boby porzuciła* Zb. V, 
136. Por. Porucić. 

Pos = » pocałunek: 'daj mnie po.s'« 
Hilf. 177. 

Posad = » tyle zboża na klepisku, 
ile na jeden raz do młócenia po- 
łożą* O. Toż: Hemp. Kuj. 11,275. 
II > Kiedy się ptaki do zboża zbie- 
gną (co się zowie: 'gdy podlecą 



278 



Posada — Poseł 



na posad*), wówczas pociąga on 
(chłop) nagle za sznnrek, czyli 
*przyrywa' go, obłak nachyla i przy- 
myka się na posad, a kuropatwy 
są złapane« Krak. I, 185. || >Po- 
sad = miejsce nowożeńców przy 
uczcie weselnej « Zb. I, 90; ib. II, 
190; ib. II, 273; ib. VII, 253; 
ib. VIII, 131. II .Posdd = po- 
sagc Pr. fil. IV, 236. Por. P od- 
ce pie. Posag. 

Posada = > pólko ptasznicze ; myśl. « 
Pr. fil.V, 845. Por. Posad. 

Posadłowie = » podwórze wraz 
z miejscem, na klórem się sto- 
doła, szopa i dwór znajdując Pobł. 
70. 

Po sądny p. Posażni. 

Posadzić się := siąść : » Tak biał- 
ka sę posadzi* Hilf. 132. 

Posadzieć = odsadnić się (?): >Bo 
nam koniki posadzieli, śtyry mili 
przelecieli* Was. 127. 

Posadzka = > miejsce w szopie 
na boisku, na którem leżą dwa 
snopy zboża przy młóceniu, a pod 
nimi ziarno już wymłócone* Spr. 
V. 398. II > Mierzwę usuwają 
przed boisko, dopóki się jej wię- 
cej nie nagromadzi za drugą lub 
trzecią 'posadzką'* Święt.7. •Mierz- 
wę młócą zaraz przy pierwszej 
'posadzce'* ib. || »Posiacka = 
posadzka* Spr. IV, 380. 

Posag = > wyprawa t. j. skrzynia 
z przyodziewkiem, bielizną i po- 
ścielą* Spr. V, 398. >Panna do- 
staje posag i wiano. Nazwa wiana 
obejmuje tylko żywy inwentarz; 
do posa^ni należy: wyprawa, pie- 
niądze, ziemia i t. p.* Was. 69. 
II > Drużba... zabija w ścianę 'po- 
sag', czyli trzy kołeczki w równej 
linji, na których rozściełają ręcz- 
nik* Chełm. I 223. 

Posankować się = » pojeździć 
sankami* Pr. fil. V, 845. 

P o s a ż a ć = brać w posagu (?) : 



>A ten kufer srebra sami posa- 
żajcie, szkatułę pieniędzy na ubo- 
gich dajcie* Zb. II, 40. 

Posażni = posagowy, wzięty w po- 
sagu: >Wstańże synowa... są po- 
sażnie krowy, trzeba je wydoić < 
Kuj. I, 306. »Są po>adne (zam. 
posażnie K.) krowy, trzeba je wy- 
doić* Pozn. IV, 76. 

Posażnica = » kobieta, która od- 
biera i odwozi w końcu wesela 
posag dla panny młodej* Pr. fil. 
V, 845. 

Posadek = » posadzenie, podejrze- 
nie* Krak. IV, 317. Toż Krak. III, 
88; Rozpr. VIII, 196; Beld. 77. 

Posądzić na kogo = posądzić 
kogo: >Na mnie nie posądź* Pozn. 
V, 163. »Na grajczyka posądziłyc 
Łęcz. 191. 

Posadzka = > posądzenie* Pr. fil. 
V, 845. 

Poschnąć = zeschnąć się: >Djebli 
poschły na scypy* Zb. XV, 21. 

Poschodzić = wzejść: > Przed 
Św. Janem każda roślina 'poscho- 
dzić* musi* Święt. 594. 

Po schód słońca= » wschód słoń- 
ca* Cer. 

Posećer= » młot do rozbijania ka- 
mieni* Ram. 155 (posiekier). 

Poseliny =- > poselstwo, wysłanie 
starszego gospodarza z prośbą 
o rękę dziewczyny* Rozpr. XXVI, 
389. > Zaloty a. poseliny a. "oga- 
dzinv* w teniże znaczeniu: Zb. 
XIV,'82. Toż: Zb. XV, 121; Wisła 

111, 29. 

Poseł = poseł weselny, pośrednik 
przy umawianiu się o małżeństwo: 
»Svn ojców... pyta sie, kogo ma 
za posła wy.słać* Wisła IX, 226. 
• Baba, chtóra je w posłach* ib. 
228. »Baba, co je za posła* ib. 
II Formv: >Posieł* Kai. I, 100; 
Spr. IV,' 359: .Posoł* Rozpr. IX, 

112. Wisła VIII, 102. Por. Po- 
sły. 



Posyłać się — Posilad 



279 



Pos^ładsię a. Przysyłać się 
= słać posłów weselnych: •Od- 
rzucony parobek... posćła się wtedy 
bezzwłocznie do drugiej dziewki « 
Chełm. I, 239. » Jeżeli dziewka 
za przysełającego się pójśd ma 
ochotę* ib. 

Po senno = >posępnie, chmurno* 
Pr. fil. V, 845. 

Posesorowy: »Był ci to Derewic, 
posesorowy dziedzic* Was. 211. 

Posępnica = >melancholja< Ust 
z Kujaw. 

Po siad = » siedzenie, np. 'Leciały 
siwe gąski z posiadu'* Pr. fil. IV, 
236. » Powstańcie już z posiada* 
Rad. I, 201. »Za jednym posia- 
dem śniadanie z obiadem* Spr. 
V, 398. II »Posiad = sposob- 
ność* Święt. 711. 

Posiadka = posiedzenie, gościna: 
>Na długom zabawkę, na krotkom 
posiadkę* Kai. 1, 161. Toż Pleszcz. 
41 i 173. 

Posiadło = > siedlisko, zamieszka- 
nie z rodziną; nie oznacza prawa 
dziedzictwa, ale stałe użytkowanie 
z siedziby* Pr. fil. IV, 861. 

Po siady = » odwiedziny * Spr. IV» 
310. Toż Spr. V, 398; Rozpr- 
XVII, 55. 

Posiadzka p. Posadzka. 

Posiąść = zasiąść, pousiadać: > Po- 
siedli za krzasła* Zb. V, 201. 

• Posiedli koło stołu* ib. 232. >Po- 
siędą se* ib. XIV, 100 »Tu se 
posiędą* Rozpr. VIII, 224. •Po- 
siedli, jedzą* Pozn.VI, 97. •Wszy- 
scy sobie posiedli* ib. 190. •Po- 
siedli* Cisz. 157. •Posiądźcie* 
Święt. 156. 

P o s i c i e = • poszycie dachu * Pr. 

fil. V, 846. 
Posiec = pokosić: »By nui dała 

swoją łączkę posiec* Lip. 89. 

• Posiekę ją sama* Łęcz. 92. •Jak 
zaś go (groch) parobek posik (po- 



siekł)* Pozn. VI, 162. •ł.ąka nie- 
posieczona* Zb. IV, 182. 

Po siecz = » poręb* Roczn. 227. 

Posieczysko: > Posićczysko = 
ścięte pole po żniwie* Kuj. I, 
318. 

Posiedlisko= » mieszkanie w cha- 
łupie* Krak. IV, 318. 

Posiedzenie=> mieszkanie * Czark. 
II Posiedzenie = miejsce, zajęcie, 
posada: » Który chce, niech bę- 
dzie we młynie po mnie, a dru- 
dzy to sobie posiedzenia szukaj- 
cie* Krak. IV, 108. 

Posiedzialność = •miejsce za- 
budowane i zamieszkane* Pr. fil. 
V, 845. II »Posiedzialność = wła- 
sność* Pr. fil. IV, 236. 

Posiedziciel = » posiadacz, oby- 
watel, właściciel posiadłości grun- 
towej* Zb. I, 22. Toż ib. 35. Pr. 
fil. V, 846. Pozn. III, 130. 

Posiedzieć = •być spokojnym 
np. 'posiedzi' = nie .swawol, uspo- 
kój się!* Zb. I, 49. 

Posieje = >wysiewki od krup, 
mąki* Petr. 

Posiekier p. Posećer. 

Posielać = » posyłać « Wisła IX, 
76. Por. Posilać, Posłać. 

Posieł p. Poseł. 

Posiepać się = » popadać się, 
o skórze na rękach i nog<ich od 
zimna i wilgoci* Spr. V, 140. |j 
• Posiepać* = potargać: >Za to, 
ześ mu (żydowi) brodę posiepał, 
mars do kryminału I* Wisła VII, 
306. 

Posierocieć: » Posierocieć , gdy 
wskutek zimna wyjdą na ciało 
pryszczyki, gruczołki, które nazy- 
wają 'sierotami', mówią, że czło- 
wiek ten posierociał* Kolb. 

Posierznąć = mieć sierść zjeżo- 
ną: >A tyn kóń tak posiyrz (sierść 
mu się pojeżyła)* Zb. XI, 97. 

Posilać = » posyłać* Spr. IV, 359. 



280 



Posiłkować — Poskata 



Posiłkować = >jeśd, odżywiad 

siec Pieszcz. 41. 
Posinić = >posiniaczyć, siniaki 

porobić* Ust. z Litwy. 

Posiostra: »A wsakeś mi to nie 
sama, bo z tatusiem i matusią... 
i braciskiem i siostrzycką i po- 
bratkiem i posiostrą... to obieca- 
ła« Rad. II, 100. .Pósiostra (pół- 
siostra) = siostra stryjeczna, sio- 
stra cioteczna, kuzynka* PoW. 69. 
>Półsiostra«: >Półsostra = ku- 
zynka, krewna, zwłaszcza siostra 
stryjeczna lub cioteczna* Ram. 
139. Por. Pobrat, Półbrat. 

P os i pak a = > pogardliwa nfizwa 
niższego urzędnika rosyjskiego* 
Roczn. 227. 

Posiwawy = > szpakowaty* Ust. 
z Łodzi. 

P o s i w i ć : » Puse'wic = siwizną po- 
kryć* Ram. 155. 

Poskaczkować = »poskakiwać* 
Pr. fil. V, 846. 

Poskakiwać = poskoczyć kolej- 
no: >To óni poskakują mu do po- 
mocy* (poskoczą) Święt. 441. || 
• Poskakiwać = podskakiwać, ska- 
kać: >Kej idzie do karczmy to se 
poskakuje* Aten. 1877, VI, 663. 
Toż Wędr. XXVI, 172. 

Poskarpny = » mało jedzący* 
Rozi)r. XVII, 55. Toż Spr. IV, 
348; ib. V, 399. 

Posklepać = poklepać klepaczką 
czyli kijanką: »Pospierają kobiety 
bielizna, wypłóczą w stawie, po- 
skb/pają na stołkach* Pozn. I, 
107. 

P o s k 1 u d z a ć = » pozbierać , po- 
sprzątać « Pr. fil. V, 846. 

Poskoczyć = skoczyć: >Na go- 
łych kolanach do ni poskocuł* 
(ihełch. I, 143. II Poskoczyć = 
podsko(!zyć, wzrosiuić, zwiększyć 
si(j' (o cenio): » Takiej drożyzny 
na zboże nie będzie u nas zaje- 



dno, a choć i poskoczy kiedy, to 
przeć nie na długo* Kam. 48. 
Poskrobek=: » niewielka ilość roz- 
czyny, zeskrobana nożem z we- 
wnętrznych ścian dzieży i pozo- 
stawiona na krawędzi wewnętrz- 
nej dna jej, jako ferment, mający 
służyć do zarobienia rozczyny na 
pieczywo następne* Osip. || »Po- 
skrobek* = bułeczka z zeskro- 
banego ze ścian dzieży ciasta: 

• Wyskrobała dzieżkę i wsadziła 
do pieca mały poskrobek dla 
dziadka* Zb. X,'l03. .Poskrobek 
= chleb z resztek ciasta* Świcl. 
711. II »Poskrobki = z obór, sla- 
jen podwórza cząstki wyskrobane 
jeszcze gnoju, błota* Żb. I, 22. 
II » Poskrobek = dziecko naj- 
młodsze w rodzinie* Parcz. Por. 
Pod skro bek. 

Poskromić się = » uporać się 
z robotą, skończyć pracę* Pobł. 
1 38. » Poskromi się = uwolni się, 
ukończy robotę* Pozn. I, 10&. || 

• Poskromić się = zjeść z mię- 
sem w poście* Pr. 111. IV, 236. 

Poskromność = > uległość * Fed. 
400. »Z najwiekso poskromnościo 
i wesoło.ścio* ib. 72. 

Poskrobek p. Poskrobek. 

Poskucić = >. sprzątnąć* Rozpr. 
XVII, ó5. II »P()skucić= dopo- 
magać* Spr. IV, 338. Toż Wisła 
II, 774. II > Poskucić sie = po- 
służyć się* Kozpr. XX, 433. Por. 
P o s k u t a ć. 

P o s k u c o w a ć = » nudzić się, kwa- 
sić się* Wrze.ś. 18. 

Poskurać = wskórać : » Nic nie 
poskiirali* Kam. 10. Por. Po- 
s k u z y ć. 

P o s k u r a n i e = korzyść , zy.sk : 
»Trza (chłopu) bez poskurania 
odejść* Kam. 174. 

P o s k u I a = » posługa np. musę iść 
domu i zrobić poskulę* Zb. II, 
251. 



Poskulać — Poslychnąć 



281 



Poskutać = > robić posługę* Zb. 
II, 251. Por. Poskucić. 

Poskuzyć = > zyskać, odnieść sku- 
tek* Rozpr. XX, 433. Por. Po- 
skur ać. 

Posłać: »Poślę« 1 os. I. p. Rog. 
98, no 178, zwr. 3. Toż ib. 105, 
n®196, zwr. 2. »Poślijcie mi po 
malerzac ib. 106, n® 197. »Po 
księdza posłojcie* Lub. I, 260. 
Por. Posielać, Posilać. 

Posłaniec = »swal« Spr. IV, 327. 
II » Posłaniec zły = djabeł: >Bo 
to óna o tem nie wić co mówi, 
tćlko jej to musi za wolą boską 
dyktować ten to posłaniec zły, 
co w niej siedzi* Pozn. VII, 114. 

Posłanko = kołyska, kolebka: » Je- 
szcześ-ci była w powiciu, matka 
mówiła: mój zięciu , Jeszcześ-ci 
była w posłanku, matka mówiła: 
kochanku* Pozn. V, 92. » Matka 
płacze bez ustanku, te spij sobie 
na posłanku* Derd. 34. 

Posłeszny p. Posłuszny. 

Posłonck = >złotojeść, helianthe- 
mum Yulgare* Petr. 

Po słonku p. Po. 

P o s ł o n n y > a. słonny = ku słońcu 
obrócony, np. posłonne miejsce* 
Zb. II, 253. 

Po słoń: »'Buk na posłoń kręty' — 
jest drewnem dobrem na sprzęt, 
ale *na opak kręty' nie dobrze się 
szczypie* Spr. IV, 307. Por. Po 
słonku. 

Posłuch = > posłuszeństwo * Pleszcz. 
41. 

Posłuch acz = słuchający: > Po- 
słuchajcie posłuchace, co powie- 
dzą powiedace* Maz. III, 77. 

Posłuchać = » zgodzić się, czyli 
przystać na jaką propozycję, do- 
konać czynności, żądanej przez 
kogo* Osip. II » (Dziadek) siad 
u iiorgan i posuchd (słucha)* Zb. 
VII, 28. »Tąn sie budzi i posu- 



cha (= posłucha) co sie dzieje* 
ib. 75. 

Posłuchmienny = » posłuszny, 
uległy* Pr. fil. IV, 861. 

Posłuchnąć: >Posłuchnę* Rozpr. 
IX, 348. .Posjuchnył* ib. 349. 
Por. Posłychnąć. 

Posługaczka: » Oni weśli do dwo- 
ru, w niem wszystko gotowe: dla 
ni posługacki, dla nigo dubeltówka 
wisi na ścianie* Chełch. II, 9. 

Posługować= posługiwać : » (Wdo- 
wa) zaraz zacęna placek piec i po- 
sługować Panu Bogu* Zb. VII, 41. 

Posłuszność: » Pósłósznosc = po- 
słuszeństwo* Ram. 155. 

Posłuszny: » Posłószny a. posłe- 
szny* Rozpr. XII, 12. > Posłuszny 
ku niemu* Ust. z Jaworza. || •Po- 
słuszny = służący; być posłu- 
sznym = służyć* Pr. fil. V, 846. 
>Szynkarz spełnia funkcyje t. zw. 
posłusznego* Zb. XIII, 55. 

Posłużeczki : > Żebyście nam po- 
moji^li zjeść, spić, z nami się u we- 
selić, do góry podskocyć i iiod 
druzecki na po.-^łuzecki * Zb. XIV, 
85. 

Posłużny ^ zapewne u.^-łużny: 
> Udała się rozkochana dziewka 
do owej baby, a wszystko onej 
opowiedziawszy, o radę prosiła. 
Posłużna babina dała dziewce garść 
wyczesanego lnu jak na kądziel* 
etc. Bal. 83. 

Posłużyć: >Aby czarownica kro- 
wom nie posłużyła, aby te mlćka 
nie postradały, przybijają do progu 
stajni podkowę* Zb. V, 121. 

Posły = >te pszczoły, które w cza- 
sie wy rojenia lecą szukać nowego 
siedliska dla młodego roju* Pr. 
fil. IV, 861. 

Posłychnąć: >A Maryja ze swym 
synaczkiem, gdy posły chnęła, Oj 
do Egiptu, do Jeruzalem tam ucie- 
kała* Zb. III, 23. Por. Posłu- 
ch n ą ć. 



282 



Posmarzczać się — Posowa 



Posmarzczad się: > Piiósinarzcać 
sie =:: poskurczać się, o skórze 
na ciele ludzkim« Rozpr. IX, 213. 

Pos niecić = »posmucić< Wis^a 
III, 88. >Posmęci się trochę, po- 
smęci i przesłanie* Orzeszkowa, 
Bene nati 100. 

Posmętkowad = »pomvśleć< Pr. 
fil. V, 846. 

Posniiatać = »poziniatać* Pr. fil. 
V, 846. 

Posmolić = » powalać* Czark. 

Posmucidsię: » Spadł ci wianu- 
.sck, pokrusył się, A mój najmilsy 
po.sniucił się€ Wisła III, 590. 

Posniuknąć: >Pos?nukna.c = po- 
wieść dłonią po czemś, pogładzić* 
Hilf. 181. Por. Posmukować. 

P o s m u k o w a ć > kłosy = przecią- 
gać i wyciskać dłonią kłosy, by 
wypadło ziarno* Krak. IV, 321 
p. w. Smyk. » Garścią posmykuje 
kłódki* Kam. 72. 

Po smyczki: »Posmycki = drobna 
kradzież, porywanie cudzej wła- 
sności* Spr. V, 399. 

Posmygacz = »smyk, wyrostek, 
młody człowiek a także młode 
zwierzę* Rocź-n. 227. 

P o s m y k : » Zbierać siano posmykiem 
a. posmykami = sunąć kopkę 
na powrozach tam gdzie wozem 
trudno* Ust. z Królestwa. || »Po- 
smyk = część składowa skrzynki 
do sieczki* Udz. || » Brona (bo- 
rona) składa się z pięciu drewnia- 
nych czworobocznych słupków 
(w Krakows. półbronki), dwóch 
wprawionych w nie poprzecznie 
cieńszych nieco listewek zwanych 
snózy. jednej cienkiej listewki łą- 
czącej dwa skrajne słupki z sobą 
zwanej posmyk (w Krakows. pa- 
lyk). Chełm.' I, 105. 

P o s m V k a c z = » złodziej « Spr. IV, 
338. 

P o s m y k o w a ć p. P o s m u k o w a ć. 

P o s m y r k a = » mowa między ludź- 



mi w gminie o czemś ważniej- 
szem * Udz. 

Posny p. Postny. 

Posoba p. Posowa. 

Posobica: » Posobicą = osobno, 
z osobna, pojedynczo* Zb. I, 27. 
• Posobicą = po osobie, po je-' 
dnemu* Pozn. II, 122. »Chciśł 
iść... posobicą (== osobno, sam 
jeden)* ib. VI, 45. » Posobicą (= 
osobno) każdy* ib. 90. > Każdy 
posobicą (osobno) ib. 103. •Po- 
sobicą* w temże znacz. Poin.VI, 
3; ib. 221: ib. 354. »W posobicy 
(= z osobna)* ib. 77. >Z poso- 
bicy*: > Wojska takipgo, jak sie 
zndjduje rozmajite w kraju, co 
królowie mają — bo już posobicy 
nie bćde powiadał* ib. 112. 

Posocać p. Posocić. 

Posocić »a. Posocać = pchać, 
popychać* Rozpr. XVII, 62 p. w. 
Socić. » Posocić = popychać* 
Spr. IV, 28. 

Posoka =» krew, a zwła.szcza krew 
zwierząt* Udz. > Ludzie mają krew, 
domowe zwierzęta — juchę, dzi- 
kie zaś — posokę lub farbę* 
Pleszcz. 49. II » Posoka* = zupa 
z krwi: »Jeść posokę gotowaną < 
• Krak. III, 71. Toż ib. 73. .Spiift- 
rządziuła te kref, narobiu^a zaś 
te puósoki, dawała jim jeś* Rozpr. 
IX, 198. II .Posoka I = przekleń- 
stwo* Dyg. 

Posoł p. Poseł. 

Posonlorzyć się = » powadzić 
się, posprzeczać się* Pr. fil. V, 
8.16. 

Posowa = » pułap* Kuj. 1,78. Toż 
Kuj. II, 275. Zb. I 35. Pozn. III, 
131. Mil. W temże znaczeniu: 
Pozn. I, 191; ib. II, 76. Nadm. 
80. »Balka... podtrzymuje posowę, 
czyli słup z desek* Pozn. II, 176. 
» Posoba a. posowa = pułap* 
Pozn. 1,88. » Posoba = posowa c 
Wisła III, 726. .Posoba = po- 



Posowied — Pospół 



sowa, sofitc Piątk. Parcz. »Puo- 
suoba< Rozpr. IX, 132. >Posoba« 
w lemże znacz. Pozn. VI, 333. 

Posowieć = > zdziczeć jak sowa 
lub ptak drapieżny* Maz. III, 120. 
>Nase druchny poso wiały « ib. 

Pospać się = usnąć: >Dopiro jak 
oni sie pospali, tak on posed< 
Kozł. 354. » Pospać się« = za- 
spać: »A]e ci bracia nic (nie przy- 
chodzą z pomocą). Bo óni sie bez 
ten cas pospali* Zb. XI, 88. Por. 
Pośpić się. 

Pospadać = » wymrzeć — o pszczo- 
łach: pszczoły pospadały* Pr. fil. 
V, 846. 

Pospadować = pospadać, spaść: 
• S^ćkim łby pospadowały* Zb. V, 
241. »Z twoji główki pospaduje 
ziele* ib.VI, 108. Por. Po spaść. 

Pospaść = spaść: »Żeb^ wama^ 
chaje, łb^ pospadł^ z karku* Derd. 
53. Por. Pospadować. 

Pospiać p. Pośpiać. 

Po spierać: »W poniedziałek zwykle 
pospierają fpo-piorą) kobiety bie- 
liznę* Pozn. I, 107. 

Pospieszać: »Pilić = nękać, do- 
kuczać, pospieszać kogoś* Krak. 
IV, 316 p. w. Pilić. 

Pospodawać: » Wsyścy se ręce 
pospodawali i pośłi* Zb.VII, 51. 

Pospol = >raz poraź np. był po- 
spol* Ust. z Litwy. >Pospol(e)* 
Arch. IX, 371 (białoruskie). 

Pospolitość = » pospólstwo, szary 
koniec publiczności* Krak. IV, 
318. 

Pospolitować się= » zadawać 
się z tłuszczą, nie szanować się* 
Krak. IV, 318 p. w. Pospoli- 
tość. 

Pospolity: > Warsawa , Warsa wa, 
któregoś ty pana? Całej pospoli- 
tej i całego świata* Rud. 207. 

Pospołecznie: »Tam-ci (w domu 
weselnym) będziewa pospołecnie 



pozywać. Co nam Bóg racy dać* 
Wójc. II, 111. Toż Kai. I, 176. 

Pospołu = » łącznie, wspólnie, ra- 
zem* Osip. »Choc swą siłę bje- 
dak całą bjerze do pospołu, Wstać 
nie może* Derd. 108. Por. Po- 
spół. 

Po s pominąć se= -przypominać 
sobie: ja se pospominam* Pr. fil. 
V, 846. 

Pospomitować p. Pospono- 
wać. 

Posponować >a. pospomitować 
(pospolitować) = ubliżać, zbe- 
szcześcić, znieważać, zwyzywać, 
np. za cóz-to ja sposponowany?* 
Krak. IV, 318. » Posponować = 
skompromitować kogo umyślnie, 
pomiatać kim publicznie* Osip. 
»Tyś mnie zawse tak posponował 
(ubliżał mi)* Rad. II, 19. •Pospo- 
nować = wstydzić kugo* Sand. 
264. > Posponować = przeklinać* 
Udz. 

Pos po n o wan ie = ubliżenie: »Któ- 
rej nie oblano, uważała to sobie 
za wielki despekt i posponowanie* 
Wisła V, 754. 

Posporny = »spory: trześnie ma- 
my posporne* Pr. fil. V, 846. 

Posporzyć = > pośpieszyć * Pr. fil. 
V, 846. 

P o s p ó 1 n i e : » Póspólnie = wspól- 
nie, łącznie* Ram. 156. >Idom do 
tego prawa póspólnie: naprzód 
idzie pies, potym idzie kurńs, 
a potym kot* Zb. XV, 43. Por. 
Pospol. 

Pospólność: »P6spólnosc = wspól- 
ność, łączność* Ram. 156. 

Po spoiny: » Póspólny = wspólny, 
łączny* Ram. 156. || » Póspólny 
chleb* = pytlowy* Pr. fil. V, 
846. 

Pospólstwo = » pospolite ruszenie 
na wojnę* Pr. fil. IV, 861. 

Pospół: »Atej zrobili taką kura- 



284 



PospóJka — Postać 



racka, co chodzili póspoJ wszilcf 
trze/ Hilf. 131. 

Pospółka= » mięso poprzerasiane, 
słonina* Zb. XI, 75. || »200 wa- 
gonów posp(')łki, węgiel, koks na 
wagon y sprzedani « Ogłoszenie w je- 
dnym z dzienników warszawskich. 

P o s p r a w i ć : » Mój Jasieiiku młody! 
Ty mi dusz wygody: Sukienki po- 
sprawisz* Wójc. II, 245. 

Posprzątad= » zebrać niepotrzebne 
lub rozrzucone rzeczy, wyczyścić 
mie>zkanie« Święl. 711. >Jak ta 
już poprząlali, tak ociec z maco- 
chą pośli spać* Krak. IV, 162. 

Posprzedać: » Po.s[)rzedała krowy, 
posprzedała woły< Kozł. 289. Maz. 
II, 253. » Pojechał na jarmak, 
ażeby to posprzedać* Zb.V, 206. 
>Jak te mietły pos[)rzedał, po- 
szed* Pozn. VI, 167. »Posprze- 
dajcie owce« Zb. X, 288. > Jedna 
drugiej szepce: kupmy sobie cze- 
pce, jak się źle wydamy, to je 
pospi-zedamy* Kieł. II, 9. •Wie- 
cheć słomy posprzedaj* ib. 14. 
>Posprzedajła krowy < ib. 59. 
»Koniki'ni posprzedał« ib. 165. 
» Stery konie posprzedał* Rad. II, 
69. > Kurcąłecka posprzedam* 
Łęcz. 125. > Złodzieje posprzedali 
psenice* Clisz. I, 299. »Posprze- 
dejze, co ly mas: Posprzedej ka- 
mienice* Święt. 227. 

Posrebrzać: » Póstrzcbrzac = po- 
srebrzać* Ram. 156. 

Posrebrzany: »Postrzebniane« Ust. 
z Jaworza 1891. »Pośreblany (po- 
srebrzany)* Cisz. I, 239. »To je 
le póslrzcbrzane* Kam. 156 p. w. 
Posłrzebrzac. 

P o s r u c a «; = pozrzucać : » Posru- 
cjlł* Cisz. I, 292. 

Posl = »po-*terunok straży pogra- 
nicznej* Cisz. I, 297. » Wjechał 
w pi«Twsze po^^ty (= warty)* 
Kęłrz. 86. »Pyta sie znów na po- 



ście ten żołmierz« Zb. IV, 199. 
Por. Pusta. 

Post: »Póst = post* Spr. V, 399. 
Toż Wisła VII, 306. » Całował ją 
w mięsopust, całował i w posty« 
Kiei. II, 52. » Daliście kapusty, 
dali, aleście nam nie siekali, ani- 
ście nam okrasili, postem-eście 
postawili* Lub. I, 163. 

Postać = »niiej.sce u żniwa gdzie 
staje najlepszy żniwak, zwykle 
z lewej strony* Pr. fil. V, 846. 
> Postać = podczas żniwa przodo- 
wanie najlepszej żniwiarki wszyst- 
kim innym. Mówią: *być na po- 
staci, stać na postaci' czyli przo- 
dować, przewodniczyć żniwiarzom 
na zagonie przez całe żniwa* Pr. 
fil. IV, 861. .Postać = zagon « 
Ust. z Litwy. II >Nie pójdę ja za 
mąż, bo (o smutna postać, dla 
jednego chłopca niewolnicą zo- 
stać* Krak. II, 489. 

Postać = stanąć: » Postój kaczko, 
dam ci cacko. Nie postoję, bo się 
boję* Maz. III, 336. Toż Nadm. 
89. »Nie postoje, bo sie boje* 
Pieszcz. 224. > 'Stańcie do pracy'... 
I postali... i dziękowali Rogu* Zb. 
XV, 33. »'Stójże jeno dziócho'... 
'A ja nie postoję'* Rog. 101, n* 
184. II » Postać = być obecnym* 
Mil. >Już łam (w karczmie) nie 
postoję, jaż se ją (skórę) wygoję* 
Wójc. II, 195. Toż Oles.' 170. 
>Igła na tem nie postoi* Zb. X, 
144. »Albo jedź, albo stój, albo 
tu nie postój* ib. 279. » Nie po- 
stój tu córecko* Kai. I, 189. •By- 
wali tam chłopcy... teraz nie po- 
stoją z torbami dziadowie* Sand. 
228. »Rodaj było nie postało na- 
sze kochanie* Kuj. 11,35. II •Po- 
stać myślą* = przyjść na myśl: 
• Ani myślą ])Ostało chłopu lylo 
brać* Kam. 110. j| »Postać = 
postawić: >Za dużą góreczką wy- 
pad szy i do góry uszy postawszy: 



Postajać — Postaw 



28a 



Otóż teraz wy myśliwcy całujcie 
mnie w skoki* Łęcz. 142. || Por. 
Post aj ad, Postanąd, Posto- 
je ć, Powstać. 

Post aj ad = wstad, stanąd: >No, 
tera stańcie w koło, żebyście wi- 
dzieli jak bcde pił. Óni posta- 
jali* Zb. XI, 122. || »Postajad« 
= nastawać, grozić: >Óna cie 
będzie broni];a, zęby nabardzi na 
ciebie postajali* Zb. XV, 3. 

Postanąd: >Puosl^nąd = stanąd: 
piiostanij bratku* Rozpr. VIII, 160. 
»Postanón* Rozpr. IX, 331. »Po- 
stanynyście = poslanęłyście < 
Rozpr. X, 235. Toż ib. 264. »Po- 
coście tu przysły i postanęłyście, 
pojenaby jedna drugom, tańcowa- 
łybyścioc Zb. XII, 219. »Apocóz 
przysliścic i posłaneliście* Oles. 
172. II > Postanąd* = zatrzymać 
się: >U drzwi poslanoły* Fed. I, 
220. >Znowa postanęni, iiodniielli 
te raki* Zb. VII, 8. »Żydowie se 
postanęli, radę sobie uczynili* Zb. 
IX, 14. »Jendory postanęły, za- 
darły ogony* Kuj. II, 67. >0 ty 
matko z córkami da postań za 
oknami* Kieł. II, 159. || »Posta- 
nąd* = ustać: »Czy ci konie 
postanęły, czy sam nie możesz* 
Pozn. V, 132. >Czy ci wołki po- 
stanęły* Zb. VIII, 110. » Czy wam 
wołki postanęły* ib. 111. || »Po- 
stanąć* = wstać: >Postańcie, po- 
stańcie muzyki na nogi* Zb. XII, 
196. II »Postanąć* = ustawić się: 
• Panowie ojcowie i wy panie 
matki postaiicie po prawicy* Pozn. 
II, 226. > Postanęli wszyscy w pa- 
radzie* Rog. 38, no 69, zwr. 20. 
»Kazałok im (dziadkom) postanąć 
rzędem* Zb. VII, 24. » Wszystkie 
panny postanęły w wianeczku* 
Pozn. II, 235. >Druzyno moja, 
postańze w rzędzie* Rad. I, 230. 
II »Postaną('*« = pokazać się: 
>Noga moja tam nie postanie* iMil. 



Postanowić = stworzyć: > Pobło- 
gosław Boże Ojcze te dary, coś 
nam je postanowił* Pozn. I, 213. 
>Jest to syn Boży... Co postano- 
wił niebo i ziemię. Na ziemi 
wszyćko stworzenie* Zb. IX, 18. 
II >Postanowid się* = zostad, 
stad się: »Ci czarci widzą, że ón 
wcale ani giidad nie chce, i gru- 
bijanem wielgim sie kole czńrtów 
postanowiuł* Pozn. VI, 85. |j 
>Pan Jezus sie melduje za do- 
ktora u tego króla, i że ón tak 
te królowe postanowi (postawi na 
nogi), że óna zmartwychwstanie* 
Pozn. VI, 168. 

Postań cv ^ > powstańcy « Święt. 
319. 

Postarzejszy: > Pan młody obiera 
sobie dwu drużbów i starostę, 
który tu zwykle nazywa się sta- 
rzejsy albo postarzejsy* Aten. 
1877, II, 642. 

Po s tata p. Postawa. 

Postatkować: > (Matka syna) błaga, 
hf lepij postatkował sobie* Derd. 
J. 24. 

Postatkowanie= przodownictwo 
przy żniwie: »Postatnica dostanie 
nagrodę za postatkowanie* Maz. 
V, 101. 

Postatnica = > żniwiarka, żnąca 
na przedzie przez całe żniwa* 
Czark. » Postatnica = przodowni- 
ca, dziewucłia, która żnie zboże 
najlepiej, zajmuje pierwszy zagon 
z prawej strony w szeregu żni- 
wiarzy i przez całe żniwa im 
przewodniczy, czyli jost na po- 
staci, a w dożynki niesie wieniec 
gospodarzowi i otrzymuje nagro- 
dę* Pr. fil. IV, 862. W temże 
znaczeniu: Maz. V, 101. Fed. I, 
168. Por. Post ad. 

Postaw = 60 pa*<m przędzy lnia- 
nej: »3 parniki (stanowią) po- 
staw* Pozn. I, 109. II » Po- 
staw w tkactwie wiejskim znaczy 



286 



Postawa — Postnikować 



osnowę, czyli w płótnie przędzę 
podłużną w przeciwstawieniu do 
poprzecznej, zwanej wątkiem. Po- 
staw więc krzyżuje się z wątkiem. 
Te nici i przędziwo podłużne zo- 
wią zwykle przed utkaniem osno- 
wą, a dopiero po wy tkaniu po- 
stawem « Pr. fil. IV, 862. > Biorąc 
na postaw przędzę lnianą, a na 
porób wełnę c Zb. II, 214. >Było 
z tego dwa postawie, było z tego 
dwa rękawie* Maz. II, 222. » Przez 
płochę i nicielnice przeciągnięty 
jest postaw* Was. 57. » Między 
temi szczebelkami (płochy) prze- 
chodzą nici postawu* Wisła VII, 
291. > Nabiera postaw nici z kilku 
falf naraz* Swięt. 31. 
Postawa: > Postawa = postać, po- 
stawa* Ram. 156. Toż Hilf. 177. 

• Postała = postawa* Pr. fil. V, 
846. II » Postawa = stan* Ram. 
156. II » Postawka = krosna tka- 
ckie* Hilf. 177. II .Postawa* = 
osnowa w płótnie: >P6stawa jidze 
wzdłuż płótna a wątk wszerz* 
Cen. 66. Por. Postaw. 

Po s t a w ać == > stawać często* Rozpr. 
VIII, 281. »P6slawać = stawać 
często* Rozpr. IX, 212. .Bydło 
co chwilo ])Ostawa* Zb. VI, 188. 
II »Poslawa(:« = znajdować się: 

• Do świętego Mikołajka paciorek 
mawiać. Nie będzie dnsycka jego 
w piekle postawać* Święt. 254. 
.Tko do świętego Mikołajka pa- 
ciorek gada, nikiej jego dusa 
w piokle nio postawa* Zb. III, 
29. Por. Postać. 

Postawiać: .A gdzież jo (wołki) 
posławiamyc Rog. 242. n" 493, 
zwr. 5. .Choćby strzegła i nad- 
slrzogłn i .stróża mi postawiała, 
lo óiia iniii*.* ni(* nsłrzcżo* Pozn. 

IV, no. 

P (► s ł a w i ('• : .Chłop j)ostawił woczy 
na jłoco-^sora* Kafn. 1 ().'). >Po- 
slawU o<*y zi* złości* Zb. II, 2H6. 



> Mówią, że np. ten a ten gospo- 
darz lub kmieć postawił się, gdy 
zbudował sobie mieszkanie* Krak. 
I, 148. .Postawić kogo na nogi 
= 1, rozgniewać kogo 2, pomóc 
komu z biedy* Cinc. 32. .Po- 
stawić sie na nogi = 1, oburzyć 
się 2, wyjść z biedy* Cinc. 32. 
.Postawić się = wystąpić wspa- 
niale, popisać się wystawnością* 
Konkurs Gazety Świątecznej r. 
1893. 

Postawny = .człowiek okazały* 
Osip. .Postawni = piękny* Hilf. 
177. 

Postąpek p. Postępek. 

Postępek = postęp: .(lociec jego 
widzącf postępki w nauce, pil- 
ności i posłuszeństwie* Zb. V, 
191. .Postąpek = krok, *co po- 
stąpek' = co krok* Pr. fil. IV, 
236. 

Postępować się: > Nie postępuj 
się za mna, bo se zgubis onuce* 
Was. 215.' 

Postnik = . wieczerza wigilijna* 
Hemp. W temże znaczeniu: Maz. 
III, 53; ib.V, 64. Wisła VII, 76; 
ib. 415. Pr. fil. V, 846. .Pośnik* 
w temże znaczeniu: Was. 102. 
Pr. fil. V, 847. Zb.VIII, 253: ib. 
263; ib. 265; ib. XIV, 24; ib. 
38; ib. 161. Udz. Jastrz. .Sta- 
wiają miskę z potrawą przy po- 
śniku (wieczerzy)* Zb. X, 87. 
.Gierbować na pośnik = werbo- 
wać na postnik, postną wiecze- 
rzę* Lub. I, 322. .Pośnyk = 
postnik* Chełm. I, 64. || .Postnik 
wigilja Bożego Narodzenia* Pr. fil. 
V, 846. II .Pośnik* = post: 
.Chto te inodlitewke będzie mó- 
wiuj w piątek do pośniku* Wisła 
III, 599. >W piątek do posniku 
([K»lii)< Zb. IX, 51. 

P o s t II i k o w a ('• = jeść wieczeraę 
wigilijną: .Iważają, aby liczba 



Postny — Postronek 



287 



osób pośnikujących była parzysta* 
Zb. XIV, 39. 

Postny: »Posny = postny; posny 
Wojtek — chłopak nie jadający 
wieprzowiny taką nazwę otrzy- 
mał* Pr. fil. V, 846. > Do wiecze- 
rzy (wigilijnej) u ludu posny obiad 
czyli postnik zwanej* Maz. III, 
53. »Pośny (postny)* Ust. z Li- 
twy. 

Postojalec: » Zapewne przechodzi 
przez Szcgiedyn wojsko i przysy- 
łają nam postojalców na kwatery* 
Jeż. » Stara Agafja miała zwyczaj 
siadywać godzinami u swoich po- 
stojalców* Kraszewski. 

Postojały dwór = austerja (ru- 
siiis.): > Wtedy w postojałych dwo- 
rach, czyli austerjach, zebrani po- 
dróżni oczekują często o głodzie* 
Korzeniowski. 

P o s t o j e ć : > Póstojec = postać : Cz^ 
tf abj^ chwilci nie póstojisz?* 
Ram. 156. >Nic tam nie robiłem, 
tylko trocha postojałem* Zb. II, 
99. » Kółka (u pługa) mu się po- 
łamały i koniki postojały* Pozn. 
V, ll'8. Por. Postać. 

P o s t o 1 i c a : » Ach wstaj Adamie, 
wstaj! masz przyjaciela swego; 
będziecie w raju na postolicy mie- 
szkali, abyście jabłko z drzewa 
nie zerwali* Pozn. II, 297. 

Postoi nik = > Rusin -w postołach 
chodzący. Od post ołów Ru sini po- 
stolnikami nazwani* O. » Wie- 
śniacy i wieśniaczki noszji po- 
stoły, czyli obuwie z kory lipowej, 
a czasem ze skóry plecione, a ztąd 
postolnikami zwani* (Ihełm. I, 44. 
>Poslolnik == nazwa ludu nad 
Bufriem* Knc. W. XVI. 198. 

Poslolski p. Apostolski. 

P o s t o ł y = » chodaki, łapcie, obu- 
wia' proste z łyka lub ze skóry* 
Ro<-zn. 188 p. w. Chodak. Toż ib. 
227. Zb. I, 74. »Postoły = obu- 
wie z kory li|)owej, a czasem ze 



skóry plecione* Chełm. I, 44. 
>Postoł, postoły = rodzaj pro- 
stego n ludu obuwia: owija się 
nogę suknem lub szmatą, a czwo- 
rograniasty kawał skóry z dziur- 
kami po brzegach służy za po- 
deszwę; rodzaj łapcia, kurpia* O. 
W temże znacz. Bar. 144. Wit w. 
89. Tyg. ii. 2, V, no 110 (Ku- 
nicki). 

Postom k p. Postronek. 

Postół p. Apostoł. Postoły. 

Postrach: » Trzebać jeszcze jechać 
do ojców (rodziców) swoich i po- 
strach ićm zrobić, za te wycho- 
wanie niedobre, co óni go ponie- 
wierali za piecem* Kuj. I, 128. 

Postrach ać = spłoszyć: » Urwał 
sie konicek... co go postrachały 
te Rabcańskie lury* Zb. XII, 126. 
>Postrachać się* = spłoszyć się: 
»Te cielanta jak ją zobacuły, tak 
się postrachały* Zb. VIII, 300. 
• Wszystko ptastwo odleciało, bo 
się sowy postrachało* Pozn. IV, 
298. 

Postrachany = » narwany, roz- 
targniony, np.: Maciek chłop nie 
prawie głupi, ino taki postracha- 
ny* Spr. V, 399. » Postrachany 
= narwany, roztrzepany, roztar- 
gniony* Wrześ. 18. 

Postradać = pozbyć się : > I wia- 
necka postradała i mężatką nie 
została* Rad. I, 202. »Za cer- 
wony złoty, postradałam cnoty 
Franusieńkowi* Lub. I, 278. 

Postraszać: » Opieprzone, posolo- 
ne. Bardzo dobrze sporządzone, 
Prosę poslrasać, Bandziemy wian- 
cyj przynasać* Zb. VIII, 275. 

Postrącać: »Skńco młodzi i sta- 
rzy... Rychło pięty postrącajo* 
Kęlrz. 61. 

P o s t r o ni c k \). Postronek. 

Postronek = » sznur, lina* Rozpr. 
XI, 187. W temże znaczeniu: »Na 
postromku* llilf. 151. »Póstronk* 



288 



Postrożność — Postrzygnąć sobie 



ib. 85. »Pośtrzónek« Zb. I, 29 
p. w. Zaćpić. 

Postrożność: >Posłroznoś = ostro- 
żność* Święt. 711. »I)o chłopa 
niech powie: zęby sie miał na 
postrozności, jak do chałupy przy- 
jedzie, bo gó jejjo baba zabije* 
Świ(»t. 366. » Zalecają... wieśniacy 
nadrabscy mieć się na postrozno- 
ści przy braniu pioni(j»dzy od im- 
dzi nieznajomych* ib. 4-91. 

Postrożny: » [^ostrożny = ostro- 
żny* Święt. 711. Toż Mil. 

P o s t r u d n i e n i e m p. P o d s t r u- 
dno. 

Postrudno p. Podst rudno. 

Postrzał = » wewnętrzny ból 
w członkach, zwany także suchym 
bólem dlatego, że nie widać ża- 
dnej rany, ani nabrzmienia* Zb. 
I, 49. » Postrzał = reumatyczny 
ból w kościach* Spr. V, 399. 
>0d uroku łapi sie postrzał* ib. 
358 p. w. Oościec. » Postrzał = 
zastrzał* Fed. II, 267; ib. 406. 
• Postrzał (paraliż)* Święt. 621. 
>Postrzdł = darcie w jakiej części 
ciała ludzkiego* Spr. IV, 380. 
» Cioty... swym złym wzrokiem za- 
dają ludziom uroki, postrzały i koł- 
tuny* Pozn. III, 118. > Dostanie 
li (chłop) tak nazwanego (w wiej- 
ski(ij terminologii chorób) postrzału, 
udaje się natychmiast do Mądrej* 
Pozn. VII, 160. » Zaczęły drobne 
ko-it«*czki z rany wychodzić, co 
wtedy postrzałem nazywano* ib. 
253. » Postrzał leczi| strzehuiiem 
koło chor(»j ręki hib nogi* Zb. IX, 
57. »\V (Inieźiiieńskiem lud wie- 
rzy je>zczo w czary, przyroki, po- 
strzały* Pozn. Vii, 116. > Idzie 
postrzał zo swoimi posirzalętami 
elc.< Zh. 111,55. II »|Njstrzał = 
1, szał 2, człowiek zajiominający 
się aż do szału, człowiek narwa- 
ny •- Osip. II ». Moczą (chore człon- 
ki; w odwarze rośliny, która się 



także postrzałem zowie* Święt 
621. >Zioła pojstrzałowe są: ży- 
wokosl, pojstrzał (kosmaty, liście 
jak psie języki, kwiat niebieski)* 
Pozn. II, 67. 

Postrzałowy: » Podstrzałowe a. po- 
strzałowe ziele = Bidens tripar- 
tita* Spr. IV, 310. Toż ib. V, 395. 
>W odwai-ze z postrzałowej tra- 
wy* Fed. II, 268. 

Postrzebniany p. Posreb- 
r z a n y. 

Postrzebrzać p. Posrebrzać. 

Postrze brzany p. Posreb- 
rz a n y. 

Postrzod... p. Pośred... 

Postrzeloc: » Na zagojenie zastrza- 
łu. 'Sła Najświętsa Panienka z Pa- 
nem Jezusem drogo, napadła strzel- 
ca-postrzelca. Kaj ty idzies, strzel- 
cu-postrzelcu? etc.'* Fed. II, 248. 

Postrzelić: » Wszystkim (kobietom) 
zarzucano, że panią postrzeliły, 
mianowicie Dobrą posądzono, ja- 
koby ona zamiast gruszek, myszy 
pani i)rzedawała, i tak zadała j^j 
kołtuna* Pozn. VII, 254. Por. 
Postrzał. 

Postrzodek p. Pośrodek. 

Postrzod = >pośród* Pr. fd. V, 
SHy. »Póstrzód = pośród* Ram. 
156. » Płynął post i-zód morza* Zb. 
IX, 179. »'ry n)i łóżko uścielesz 
Na postrzod Dnnaja* Zb. IX, 254. 
»Jak wyjechał w postrzod pola, 
obrócił riiz do kota* Zb. IX, 273. 

Post rzyć: »Postrzygli go = wzięli 
go do wojska* Spr. IV, 310. Toż 
ib. V, 399. Por. Ostrzyc. 

Post rzygał ni a = » warsztat do 
po^trzygania sukien* O. »(W Gnie- 
źnie) z budowli dawnych trzy są 
znakomitsze: ...Postrzygalnia ma- 
jąca przvwilej z r. 1463* Pozn. 
III. 3. 

Postrzygnąć sobie = »zjeśd, 
ura<'zyć się: postrzygnę sobie ko- 
łacza z kawą* Pr. lii. V, 847. 



Postrzyknięcie — Poszecialy 



289 



Postrzyknięcie: »Bylica jest przy- 
tomna (pomocna) na wszelkie bóle 
w krzyżach, posirzyknięcia, darcia 
w członkach* Krak. III, 128. 

Postulać = > złączyć szlacznie« 
Święt. 711. 

Postu rzyć = >popchnąć< Rozpr. 
X, 297. Toż Wrześ. 18. 

Postyjmać p. Pozdejmować. 

Posuć = posypać: >Gdy pies umrze, 
trzeba wziąć z pod niego gliny 
i posuć nią kochanków i powie- 
dzieć: etc.< Zb. V, 154. >Posuł 
na stole samego złota* Zb. X, 
232. >Posuł talarecków na stół« 
Zaw. 86. »0n ci jej posuł talary 
na siole c Zb. XII, 190. »Po3ul 
ci ji Jasio tysiączek na stole* 
Łęcz. 63. >Posuł ci je, posuł sto 
złotych na stole* Kai. I, 166. 
•Posułam se jabka* (= rozsypa- 
łam) Fed. I, 223. »Tako 'na se 
mfsii, to je parch (proch), a ga 
'na to posfije, to b^le czfste pią- 
dze« Hilf. 102. 

^osukać: » Pósńkac = pokręcić, 
skręcić, zwić. Wóna mja ju cile 
mótków pósńkanf^ch (skręciła już 
kilka motków* Ram. 155. 

Posusz = > uschłe drzewo w lesie* 
Osip. » Posusz = uschłe gałęzie, 
zbierane na opał* Spr. V, 141. 

Posuszą: »W kwietniu posuszą, — 
nic z ziemi się nie rusza* Zb.VI, 
168. 

Posuszny: »Posuszna wiosna* = 
sucha, bezdeszczowa Tyg. ii. 1, 
IX, 89 (z Czerwonej Rusi). 

Poswarka = >swarv, kłótnia* 
Krak. IV, 318. 

Poswarować się: >Onaby (druga 
żona) se chciała często pożarto- 
wać, a z mojemi dziećmi trza się 
poswarować* Kolb. 253. 

Poswarzyć = zrobić wymówkę: 
• Clioćby dziaduś poswarzyli kiedy 
na pana, to nasz panek kochany... 
tak zrobi, jak dziaduś doradzą* 

Słownik T. IV. 



Kam. 90. || »Poszwarzyć się* = 
kłócić się w żartach, przekoma- 
rzać się: » Poszwarzy wszy się do- 
woli, biorą się kobiety w koło* 
Pozn. II, 288. 

Poswaszka: >Z druchną starszą, 
zwaną tu także poswaską* Maz. 
III, 194. 

Poswędrować = >poszukać< Cer. 

Posyjmować p. Pozdejmować. 

Posyłać się p. Posełać się. 

Posynąć: » posyneno me w krzy- 
żach albo posyneno me bez poły 
tj. wpół, mięśniowy ból grzbietu 
albo krzyża* Spr. V, 399. Toż 
Spr. IV, 310. 

Posypka = > rodzaj zaciereczki do 
posypywania placka* Pr. fil. V, 
847. 

Posypować: » Pós^pówac = posy- 
pywać* Ram. 155. 

Poszadzić: » PószadzIc = poczo- 
chrać (o włosach)* Ram. 156. 

P o s z a 1 i ć : » Pószdilc = zwieść, 
uwieść, oszukać* Ram. 157. 

Poszanować: > Juz ja was posa- 
nuje = już ja wam dogodzę* 
Wisła I, 155 p. w. Sanować. 

Poszanówek = » poszanowanie 
czegoś; mieć odzienie w posza- 
nówku = szanować, uważać na 
nie* Kolb. 

Poszarpywać: > Jak mie uopasuje, 
to mie piiosarpuje* Rozpr. VIII, 
167. 

Poszastać: >Bo i jakże go (wie- 
prza) całygo zastać, kiedy ku- 
charki musiały go do kapusty po- 
szastać?* Wisła VI, 81. 

Poszczęścić się: > Poszczęścić s3 
poszczęścić się* Ram. 157. 

Poszczypać: »Już go bacy po- 
szczypali, już sie zegził (mówią 
o człowieku, który z lenistwa wcze- 
śniej od innych odchodzi od ro- 
boty)* Cinc.'l8. 

Poszeciały = » szalony, dziki* 
Rozpr. XVII, 56. 

19 



290 



Poszedło — Poszwa 



Poszedło: » Poszf dło a. poszodło 
= choroba zaraźliwa, choróbsko. 
PoszCdło chodzi lora po lódzach* 
Pobł. 71. » Pószedło = epidemia, 
choroba nagminna « Błam. 157. 
Por. Posześd. 

Poszedni p. Powszedni. 

Poszeł »zam.: poszedł* Parcz. 

Posześć = » usposobienie nagminne 
do choroby, np. w całej wsi cho- 
rują na katar: widać, że już taka 
teraz posześć* Roczn. 227. Zb. I, 
74. Por. Poszedł o. 

Poszew p. Poszwa. 

Poszewka = »powłoczka na po- 
duszkę* Pobł. 71. >Pos\va, po- 
śewka= pokrycie pierzyny* Święt. 
711. II » Poszewka = poszycie 
strzechy* Krak. I, 150. W temże 
znaczeniu: >Poszewka* Pr. fil. V, 
847. >Poszewka* Zb. 1, 49. Udz. 
>Poszvwka« Krak. I, 195. Spr. 
IV, 367. 

P OSZ k laby >a. poszkJabki = plo- 
tki, w^vmvsły; zbierać poszklaby* 
Rozpr.' X"VI1, 5(). 

P o s z k r o b o w a ć = [)0>kr()bywać: 
»Poszkrobuje* Wedr. .\XV[,^173. 

Poszladek p. Po.śladek. 

Poszlagować: > Poszlajrmyała lu- 
dzi* (galicyjskie) Śnieżko -Zapol- 
ska. 

Poszlaka: >(Jasienio) ucieka, kryje 
się w krzaki, a daje za sobą ró- 
żne |)oślaki< Rad. II. 76. 

Posz łapać: »P6szlapac = zaszar- 
gać* Ram. 157. >l'6szlapac sa = 
zaszargać się* ib. 

Poszlochać się: >/ wruszeniń 
chłop już sę poszloclijił" l)vn\. 113. 
P o s z n u p a ć -- zjiżyć : > ( ido zje 
dwa raki, posznupic lahaki, ten 
mii brzuch jednaki* (linc 12. 
Poszodło [). PosziHJło. 
Poszor = * budowa wodna do wy- 
puszczania drzewa, lub do odbijania 
na rzekach (nicni. Sciuisblenne)* 
l-*rac. (ze Wschodrnej (laiicjij. 



Poszornia = » skład na karm dla 
bydła* Ust. z Wiłkomierskiego. 

Poszorować: »A moja matulu, 
jadą do nas goście, a przecie też 
stoły, ławy, posórować kaźcie « 
Maz. III, 235. 

Poszportać: >Kopicy siana nikto 
nie przerzuca do spodka, jeno po 
wierzchu poszporcze* Kam. 180. 

Poszpotać sio = » zawadzić, 
utknąć o coś na ziemi leżącego, 
np. poszpotać się o kamień* Zb. 

1, 74. 

Po szturchnąć: » Choć go czasem 
eh to poszturnie, abo łokcem trący, 
Ón wf^boczy* Derd. 82. »Zaczćni 
ja poszturować (szturchać)* Pozn. 
VI, 294. 

Poszturna^ć p. Poszturchnąć. 

Poszturować p. Poszturchnąć. 

Posztykutać się: » Kalasanty po- 
sztykutał się po wódkę* Pozn. I, 
274. 

Poszukować = poszuk i wać : » Ja 
bede posukował swoi zony* Wisła 
II, 471. »Pu6sukuówać, piiósu- 
kiiówał* Rozpr. IX, 154. »F6szó- 
kówac = poszukiwać* Ram. 157. 

Poszwa: >Poswa, posewka = po- 
krycie pierzyny* Święt. 711. •Po- 
szew a. })ószwa = powłoka na 
pierzynę > Pobł. 71. »Poswa = 
wsypka na pierzynę* Spr. IV, 
380. Poszwa = 1, duża poszewka 

2, przezwisko na tłustą babę* 
Spr. V, 141. >Póswa = wiei"zch- 
nia powłoka na pierzynę < Mil. 
> Pierzyny i poduski obleczone 
w [loswy i posewki płócienkowe 
różnokolorowe lub białe w pasy 
niebieskie* Święt. 51. > Poszwa 
= |)Oszewka na pierzynę lub pier- 
nat* l^iam. 157. łZajrłówk i w po- 
szwach z s/e rokiem i, szydełkiem 
robionerni wstawkami* Zb. XIV, 
11. > Pierzyna... slrząśniętą, że 
można u niej widzieć w tyle zu- 
pełnie próżną puszwę* Pozn. I, 



Poszwarzyd się — Pościan 



291 



93. » Poszwa t. j. jakby kapa (na 
łóżko), w kraiki kolorowe lub 
w paski wyrabiana < Pleszcz. 21. 
Por. Poszewka. 

Poszwarzyd się p. Poswarzyd 
się. 

Poszwirgolid: » PószwirgóHc = 
porzępolid, zagrać ladajjiko, w ogóle 
zagrać* Ram. 157. 

Peszy bać = »w wyrażeniu: Czy 
ja (ci, mu, im etc.) progi poszy- 
bam? = czy włażę w drogę, czy 
zawadzam?* Kolb. rękop. 

Poszycie: > Pokrycie dachu... skła- 
da się najczęściej z łatów (łat, 
tyk, tyczek) przybitych drzewia- 
neini gwoździami do kozłów, i z po- 
szycia słomianego, z pęków i sno- 
pów słomy... wykonanego* Pozn. 
I, 90. »Do łat przymocowywują 
powrósłami kicoki, t. j. niewielkie 
snopeczki słomy, które składają 
poszycie czyli strzechę* Zb. X, 
204. >Do krokiew przybijają po- 
przeczne 'łaty', na których trzyma 
się słomiane 'poszycie'* Was. 33. 
>Posycie = strzecha* Swięt. 710. 
Toż ib. 35 (opis). || » Poszycie* 
może w znaczeniu włosów na gło- 
wie: » Wypił, wypił należycie, re- 
śię wylał na posyeio* Was. 129. 
»Pije, pijo całe życie, Nie wylewa 
za posycie* Ploszcz. 73. 

Poszyć: » Posyć , posy wać — p. 
chaupę: dawać strzechę* Rozpr. 
XXVI, 389. 

Posz<'den = » codzienny (a raczej, 
zdaje się, codziennie)* Hilf. 177. 

Poszydło p. I^oszedło. 

P o s z y j k o w a ć = > bid po szyi : 
pięściami poszvjkowali* Pr. fil. V, 
847. 

Poszyk: »Na poszyku = na pogo- 
towiu, w jrotowiu* List od Der- 
dowskicgo. »Jri cy dąm tu zard 
jabci. if piocielny łfkn! — Rzek 
Cziirlińsci jn kapnzę mając na 
posztku...* Derd. 131. 



Poszykowad: » Rozbójnicy weszli; 
widzieli poszykowaną wieczerzę, 
najedli się, napili i poszli* Kuj. 

I. 129. >Sami posykowali do ja- 
dła i siedli jeść* Chełch. 1, 18. |[ 
• Gdziz ty idzies, chłopecku? Ide 
tak sobie na swat, gdzie my sie 
posykuje* ib. 123. 

Poszyty: >Całe staranie robotnika 
zależy na tem, aby półkopek do- 
brze był poszyty, t. j. pokryty 
w kształcie dachu snopami, któ- 
rych kłosie obróconem bywa na 
dół dla spływu deszczu* Krak. 

II. 94. 
Poszywać p. Poszyć. 
Poszywarka: » Pósz^warka = po- 

szywaczka* Ram. 157. 

P o s z y w a r s k i : » Pósz^warzci = 
dotyczący poszywacza* Ram. 157. 

P o s z y w a r s t w o : > Pósz^warztwft 
= zajęcie poszywacza* Ram. 157. 

P o s z y w a r z : » Poszf warz = wyra- 
biający rogoże* Hilf. 177. >P6- 
sz^warz = poszywacz* Ram. 157. 

P o s z y w k a p. Poszewka. 

Pościałka =: » pościel. Kurpie na 
Mazowszu pościalką nazywają pła- 
chtę wełnianji domowej roboty 
(w kolorowe kraty lub pasy), słu- 
żąca^ do nakrywania łóżek, lub 
noszoną jako rańtu(!h w porze zi- 
mowej i jesiennej przez kobiety* 
Pr. fil. IV, 861. Toż W. Pol: Półn. 
wsch. Eur. III, 437, p. Płachta. 

Pościan = »cic'ń osób lub przed- 
miotów, okazujący się w nocy na 
ścianach izby oświetlonej, dla od- 
różnienia od nazwy: cień, dawa- 
nej przez lud cieniowi, rzucanemu 
na ziemię przez przedmioly, znaj- 
dujące się na otwarłem powietrzu: 
1 isy, drzewa, góry, domy i t. p.* 
Osip. »Pnścian (pościan, pościan) 
= cień* Pr. fil. IV. 240. »Pu- 
ścian = cień* Wisła IR, 89. Toż 
Ust. od .TiiI. Mn^zyńskie^'<>. 

lii- 



292 



Pościągnąć — Poślad 



Pościągnąd = zdjąć: » I wziął ci 
ją i wziąJ za jej białe rączki, po- 
zdejmał, pościągł le srebrne obrą- 
czki « Kolb. 58. 

P o ś c i b i d : > (Prepinalor) panów po- 
zagubiał w całdj okoliczności, bo 
tam mało -wiele któremu ślachci- 
cowi pości bił jakiego grosza, a za 
to jeno brał w prewizyj: prepi- 
nacyje, drwa na opał etc* Kam. 
77. 

Pościć: >Ghciejze mnie dziewcyno 
bede do cie pościół« Kon. 9. >Po- 
sce (poszczę) na te panny, co 
w wianeckach chodzą* Zb. IV, 156. 

• Paszczać = często pościć: >za 
duszyczkami, co nie paszczały 
piątków, sobotów* Pr. fil. V, 826. 

Pościel: W ogólno- polskiem zna- 
czeniu, ale r. m.: » Dostał ja z nią 
dwa pęczy slomj^, to bj^l ten p6- 
scel dle moje nenczy* Nadm. 152. 
II » Pościel = łóżko: stolarz robi 
pościel* Wrześ. 18. » Pościel = 
dobre łóżko; prycie = liche łóż- 
ko* Udz. > Pościel = u górali 
także łóżko* Sab. 135. || •Po- 
ściel = długa i szeroka chusta 
wełniana, rodzaj szalu, którym 
kobiety okręcają się w zimie, wła- 
snej zwykle roboty* Wisła I, 154. 
Por. Pościółka. 

Pościelać = słać, robić posłanie, 
posłać: »Pościelali se niechu pod 
głowyc Rozpr. X, 227. »Óna mi 
dobrze pościylała* Zb. XI, 121. 

• Swoim dziateckom (macocha) ło- 
zecko ścielą, A mnie sirotce pod 
ławko pościelą* Fed. I, 198. || 
»Tam cię dawno czekają, W kubki 
nalewają, i stoliki pościelają* Maz. 
V, 223. 

Pościelenie = » pościel, po.słanie « 
Pr. fil. V, 847. 

Pościelić = » posłać, zrobić po- 
słanie* Pr. fil, V, 847. »PósceHc 
= posłać* Ram. 155. •Pościeli- 
łem ... garść siana* Kam. 101. 



•Pościeliła* Zb. VII, 55. •Niech 
sę wj^spią, jak so poscelllf* Derd. 
28. •Łózecko pościeluła* Zb. VIII, 
286. >Pościeliła łóżko* ib. XII, 
219. »Pościeluł pod paproć chu- 
steczkę* ib. XIII, 76. »A cóz se 
tam pościelewa* Wisła VI, 199. 
Por. Pościelać. 

Pościełeczka p. Pościółka. 

Pościernik = październik: >Po 
wielu okolicach lud nasz miesiąc 
ten (październik) nazywa pościer- 
nik z tego powodu, że po niwach 
rzadko nawet gdzie ściernie po... 
zbożach zebranych , gdyż wiele 
jest pól zoranych* Kłosy VII. 227 
(Wójcicki). 

Pościółecka p. Pościółka. 

Pościółka zdr. od pościel: Zasta- 
niesz u mnie białe posłanie. Moja 
pościółka z ptasiego piórka* Wójc. 

II, 175. •Swoje dziatecki w po- 
ściółkę układa* Kozł. 260. •Po- 
ściółecka zdr. od pościel: wynie- 
ścież mi moją pościołeckę* Pr. fil. 
V, 847. •Biała pościełecka* Wójc. 
I, 97. II •Pościółka = przeście- 
radło* Pr. fil. V, 847. 

Pośćknąć sie = •posłużyć się: 
ni móm kiem pośćknąć* Spr. V, 
119. 

Poślą tego = » później* Pr. fil.V, 
847. Por. Pośle. 

Poślad = •ziarno poślednie w prze- 
ciwieństwie do 'celnego', otrzymy- 
wanego przy młynkowaniu zboża* 
Ust. z Królestwa. •Piióślad, 2 pp. 
puóśladu* Rozpr. IX, 159. •Na- 
sypię im (kurom) pośladu* Maz. 

III, 267. » Leciały siwe gąseńki 
z pośladu* Lub. I, 204. || •Po- 
ślad* = coś pośledniejszego: >Co 
ładna kromusia (chleba), to moja 
gębusia, A co od pośladu, neści 
stary dziaduc Zb. IV, 179. 

Poślad przysłówek : » Pósliid. posią- 
dę = z lyłu* Hilf. 177. •Póslade 
= z tyłu* Cen. 70. •P6sladt = 



Pośladek — Pośmieciaszek 



298 



z tyłu , w lyle: wójc sądną) so 
póslddf< Ram. 155. || 'Pósladf, 
przyimek = z tyJu, w tyle: p6- 
sladf wóza< Ram. 156. »Póslade 
w6za« Cen. 66. 

Pośladek = »zadek« Pr. fil. IV, 
86 1 . » Zajedno pośladkiem do nie- 
go stojała« Kam. 174. »Znajduch 
(Maluskowi) lepi, jak dwie kopie 
pręlów nałożył w pośladek* ib. 
77. »Pośladki=nda« Ś\vięt.711. 
II > Pośladek — półwozio tvlne* 
Zb. IV, 189. >Wóz składa się 
z dwóch części: z przodka i po- 
śladka. Zb. X, 207. .Pośladek 
tylna część wozu: *w pośladku' = 
z tyłu« Pr. fil. V, 847. >Wóz: 
przodek i pośladek* Was. 60. 
>Jediiygo (konia) nwionżcie na po- 
śladku* Zb. XI, 75. »Poszladek«: 
>Do poszladka (u wozu) należą 
sinice* Lub. 1, 87. || » Pośladki 
= pJachlY wiatraczno dużo* Spr. 
IV, 368. ' 

P o ś 1 a g: *Do chwytania ptaków uży- 
wają nadto klatok przymykanych 
wrotkami czyli potrzaskiem, jak 
na myszy (zowie się to: chytać 
na poślag. na poślak)* Krak. I, 
186. 

Poślak j). Poślag. 

P o ś 1 a k a p. Poszlaka. 

Pośle := »po, później, polem* Pr. 
fil. IV, 861. Por. Poślą. 

Pośledni = tylny (np. w wozie): 
• Poślednie koła* (u wozu) Zb. II, 
176. Toż ib. VII, 104. ^Poślednie 
śnice* = tylne u wozu ib. X, 
207. »0ś przednia i poślednia 
u wozu* J. Łoś. II » Pośledni = 
1, chleb razowy 2, młody, o je- 
leniu, myśl.* Pr. fil. V, 847. || 
» Poślednie rzeczy = łożysko* 
(położnicy) Wisła' VII, 165.' 

Pośledniejszy: »A jak sie mas 
mozu pirsy I Pośledniejsy sukaj 
insy* Kozł. 37. 

Poślednik p. Półślednik. 



Pośledzić = 'Wyśledzić, znaleźć: 
tam ślachty nie posiedzi* Pr. fil. 
V, 847. 

Poślepnąć >cze^o = prześlepić 
co: *Czy oni poślepli na główce 
wianeczka * Pr. fil. IV, 236. 

Pośliń i ecie: »0d psa salonego, od 
polatania jego, od pokąsania, od 
poślinięcia, od powąchania* (za- 
mowa od wścieklizny) Pleszcz. 
103. 

Pośliszczki: » Poślijże mi pośli- 
szczki. To moje miłe druchniczki, 
Oni mi będą śpiewać. Ja' będę 
młoda płakać* Wisła VII, 696. 

Poślub: 'Starsza siostra wielka pani 
chodziła w szubie, u naszego do- 
brodzieja była w poślubię* Pozn. 
IV, 267. 

Poślubić się: 'Cichutki miesią- 
(•zek Występował blado. Gdym się 
jej poślubił* Rog. n^ 273. 

Poślubięta: 'I wdowy leż nie 
chcę... Jak mi zacznie głowę su- 
.^zyć, nieboszczyka z grobu ruszyć; 
a te poślubięta, gor.*<ze niż diablę- 
ta* Pozn. IV, 42. 

P o ś 1 u z i s t y = ' poch vłv « Pr. fil. 
IV, 236. 

Pośmiać się p. Poś miewać 
się. 

Pośmiadanek [>. Pośn iad anek. 

Poś miech: -^Co prawda, to nie 
grzech, nie starej s'e o pośmiech* 
Cinc. 8. 'Komu .szkodii . temu 
grzech; niestarej .--ie o pośmiech* 
ib. 20. 'Nie rob zo mnie pośmie- 
chów> Lip. 138. 'A moje dziew- 
cyny nie róbta pizycyny, nie rób- 
ta pośmiochów* Kiol. II, 66. Por. 
Pośmieszki. 

Pośmiec ho wisk o = 'lośmiewi- 
sko* Rozpr. III, 374. »Pi-ZHskocz- 
ce jedynie towarzyszy teraz j)0- 
śmiechowisko ludzi* Świeł. 122. 

Pośmiec i uch = 'rodzaj kaganka* 
Pr. fil. IV, 236. 

Pośm iociu szok: 'Skowronek prze- 



294 



Pośmiertny — Pośratać 



mienia się w pośmieciuszka* Zb. 
V, 163. 

Pośmiertny: > Pósmirtny = po- 
śmiertny* Ram. 156. 

Pośmieszki: »Nie kupuj my orze- 
szków, nie rób ze mnie pośmie- 
szków* Kuj. II, 42. Toż Zb. IV, 
216. Por. Pośmiecłi. 

Pośmiewuczny = » wyśmiewa- 
jący się* Pr. fil. V, 974. 

Pośmiewa(5 się: >Mój miły tań- 
cuje... A ze mule sie pośmiewa« 
Rog. 109, n^ 202, zwr. 2. >Gdym 
ja się na ciebie obejrzaJ, Toś się 
ze mnie pośmiała< ib. 260, n^ 
o o 8, zwr. 1. 

Po ś m i ew n i k: »Puośmiewnik zawdy 
bodzie jiuo wyśmiewał* Rozpr. 
VIII, 123. 

P o ś m i g i w a ć: * Stary cygan pośmi- 
gujc. Złotem biczem pobiczuje* 
Pauli 62. 

P o ś m i o t k i = zmiotki : > Puośmio- 
tki (to co pozostaje po zmieceniu, 
np. żyta, maki)« Rozpr. IX, 119. 

P o ś n i a d a ć : » Jam już wstała, po- 
śniadała, A ty jeszcze śpisz* Rog. 
232. no 470, zwr. 1. 

Po. śniadanek: » Pośmiadanek = 
drugie śniadanie* Zb. V(II, 253. 

Pośnik p. Postnik. 

Pośnikować p. Posłnikować. 

P o ś n y p. Post u y. 

P o ś p i a ć »niepośpiać = poda^żyć, 
niepodążyć, zdążyć, niezdążyć np.: 
jeszcze pośpiojemy ^=: jeszcze zdą- 
żymy* Pr. ni. IV, 861. W temże 
znaczeniu: Pleszcz. 41. (Izark. 
0>\\). Ust. z Litwy. »P(>śpieć« 
Wal. 1*31. >Lc(iwie pospiał czapkę 
schwycić z głowy < (Jliii. IR, 70. 

• Puośpiać su(jbio = dobrze sobie 
naprzód zaradzić* Uozpr. III, 176. 

P o ś ]M ć s i ę :^ usmić: > Pocoście się 
pośpili (pospali)* Krak. I, 211. 

• Wszyscy sic twardo pośpili* Zb. 
II. 160. »Jak się jK).ś[)iuły* ib. 
VIII, 313. »Pośpieii sie* Gisz. I, 



252. Toż ib. 258. Por. Pospać 
się. 

Pośpiechać = > śpieszyć, pośpie- 
szać* Pr. fil. V, 847. '»Ach, nie 
bawcie nas... Trzeba nam się po- 
śpiechać* Rog. 210, n^ 426, zwr. 
4. »A ty, Marysiu, pośpiechaj* 
Rud. 212. Por. Pośpiewać się. 

Pośpiechy = gatunek kartofli: 
» Ziemniaki: pośpiechy czarne, żół- 
te* Zb. XIII, 153. W temże zna- 
czeniu: Zb. XIV, 26. Wisła VIII, 
812. Zb. III, 22. 

Pośpieć p. Pośpiać. 

P o ś p i e p a ć (zapewne zam. pośpie- 
wać K.) := »todtsingen* Top. 40, 
6—41. 

Pośpiewać się = »zdążyć« Ust. 
z Litwy » Pośpiewać se = spie- 
szyć się* Hilf. 177. Por. Po- 
śpiechać. 

Pośrata = > pożegnanie* Pr. fil. V, 
877. 

Pośratać = > spotkać* Roz[)r. XVII, 
55. II > Pośratać = pożegnać* 
Pr. fil. V, 847. II » Pośratać* = 
przeżegnać, pobłogosławić: »Po- 
śrataj Boże goście nasze, pośra- 
tajże ich Panie Jezusie. Tatusio 
wyszedł i pośratał i pośratawszy 
rzywnie zapłakał* Lub. I, 188. 
»Pośrataj Boże te goście na.sze, 
Pośratała ich matuleńka ich* ib. 
201. II > Pośratać się*: »Pośra- 
tam Sie* Rozpr. XV1L 60 p. w. 
Siaralam sie. >Puośrałać sie* 
Rozpr. VIII, 176. » Pośratać się 
= zejść się, porozumieć się. zwą- 
chać się, o n)łodzieży płci obojej 
kib o zwierzętach: oho już sie 
pośratali* Rozpr. VIII, 231. Toż 
ib. XVII, 55. II » Pośratać się = 
pogodzić się* lldz. » Pośratać się 
= pojednać się, pogodzić się* 
Zb. I, 49. > Pośratać sie = zbra- 
tać się z kim, zaprzyjaźnić, po- 
kunuić* Sand. 265. || * Pośratać 
się = przywitać się* Pr. fil. V, 



Pośreblany — Poświelnik 



296 



847. Rozpr. XVII, 55; ib. XX, 
433. Sand. 265. || .Pośratad się 
= pożegnać siec Pr. fil. V, 847. 
Rozpr. Vin, 160 i 176: ib. XVII, 
55; ib. XX,. 433. Sand. 265. 
W tomżo znaczeniu: Sand. 29. 
Lub. I 199. Zb. XIV, 240. 

Pośreblany p. Posrebrzany. 

Pośredni: > Postrzodni = pośredni < 
Rozpr. XII, 40. Pr. fil. V, 846. 
List od Bystronia. Opól. 37. >P6- 
strzcdny = pośredni, w środku 
będący* Ram. 156. >Wieś 'po- 
strzednia Sucha' w powiecie Fry- 
sztackim* Rozpr. XII, 23. > Zbój- 
ników wieszano na żelaznym haku 
za pośrednie ziobro* Wrześ. T. 
45. > Obwieszą cię, Janku, za po- 
średnie Ziobro* ib. 46. 

Pośrednictwo: » Póstrzednictwó 
= pośrednictwu* Ram. 156. 

Pośredniczka: » Póstrzedniczka = 
pośredniczka* Ram. 156. 

Pośredniczyć: » Póslrzedniczf c = 
pośredniczyć* Ram. 156. 

Pośrednik: »P6strzednik = po- 
średnik* Ram. 156. || > Pośrednik 
== nazwa ziela, zwykle na mie- 
dzach rosnące<(0, które mają cza- 
rownice dawać krowom dla ode- 
brania im mleka* Pr. fil. IV, 861. 

Pośrednio = » pośrodku: zielony 
staw jpst pośrednio* Rozpr. X, 
219. Toż ib. 202. 

Pośrenieć: » Jedźmy do domu, ko- 
niki nam pośreniaJy, stoją na Wo- 
niu* Pozn. IV, 140. 

Pośrodok = środek : > Zaniesę kosę 
na łąkę. Na sam zaniesę pośro- 
dek* Pozn. V, 95. » Cisnę go na 
pośrodek morza* Rozpr. IX, 189. 
• (Narzeczona)... w nasz pośrodek 
wystąpiła- Wisła VII, 92. »Rzuce 
jajo na pośtrodok morza* Krak. 
IL 179. »Postrzodek* Rozpr. XII, 
40. Pr. fil. V, 846. »Sloi lompola 
na postrzodku pola* Zb. VII, 89. 
*W żelaza mie spięli i do Rab- 



śtyna oddali. Jak ci mnie oddali 
na pośtrzódek Rabśtyna; przypi- 
nają mi grywy do prawego ra- 
mienia* Kieł. I, 179. 

Pośród p. Po s trzód. 

Pośtorbnać się =» potknąć się* 
Pr. fil IV, 236. 

Pośtrodek, Pośtrzódek, Po- 
śtrzódek p. Pośrodek. 

P o ś t r z ó n e k \). Postronek. 

Poświata: » Ciepjto, piekjo. poświata 
(sic). Jadą ludzie z tamtego świata* 
Cisz. I. 171. 

Poświącanie = święcenie: Jużby 
ja byjt księdzem, brajtem poświą- 
canie* Zb. XV, 79. 

Poświat: » Prepinator spyta zaraz 
chłopa: a cóż to u was padło, 
poświat, wesele, kraciny, al)o może 
i pogrzeb* Kam. 107. 

P o ś w i ą t n e » a. poświętne = obej- 
ście kościelne, miejscowość ple- 
banji, probostwa i ko.^cioła* Pr. 
fil. IV, 862. 

Poświecił ta ć = > poplamić odzie- 
nie tłustością* Spr. IV, 368. 

Poświecić: w wyrażeniach : 'nie 
poświeć*, 'ani poświeć', 'ani po- 
świeci' = niema ani śladu: >Ku- 
żdy chłop ze swoi wsi, bo z in- 
kszy ani ^'o łam poświeć, idzie 
se do dwura* Kam. 127. »A i to 
teraz nasz pan naprawił, co dwor- 
skiego ani poświć w karczmie* 
ib. 140. »To ją jiociągało do cu- 
dzych chałup... bo jćj nie poświeć 
we swojej chałupie, lylo po in- 
kszych wsiach* ib. 171. » W gmi- 
nie ani |)OŚ\viefi włościanina* Bib. 
Warsz. 1892, III, 531 (Krzywicki). 
Por. Poś w i 1. 

P o ś w i e r k a : » Stvrnal (po.-^wierka, 
trznadel)* Zb. VI, 192. 

Poświelnik = > włóczęga, kosmo- 
polita* Zb. II, 10. .Poświetnik = 
bywalec, co po .świecie dużo cho- 
dził* Koj)ern. »Szastu. szastu, po- 
świetniki* Zb. XII, 169. 



296 



Poświęcać — Potarasić 



Poświęcać: > Póswicac = poświę- 
cać « Ram. 156. » Póswicic = po- 
święcić* Ram. 156. 

Poświęcić p. Poświęcać. 

Poświętne p. Poświąlne. 

Poświętny: » Póswjatny = odświę- 
tny, świąteczny* Ram. 156. 

PośwM stacz = »bat, bicz: flisy 
mówiom na bat poświstacz« Pr. 
fil. V, 847. »Z wierzchu poświ- 
stacem zawiązaną* Bar. 145. 

Poświstum p. Świstu m. 

Poświt: > Łowić, albo raczej zabijać 
ryby oszczepem lub ością na po- 
świt, tj. przy świetle latarni, za- 
palonej słomy lub łuczywa* Roczn. 
227. Toż Tyg. ii. 2, V, n^ 110 
(Kunicki). || »Ani poświt* = ani 
śladu: »Na drugą niedzielę, ani 
poświt Kapolita w naszej wsi* 
Kam. 89. Por. Poświecić. 

Pot: .Pót = garnek* Hiif. 177. 
> Garnki (po kaszubsku poty)* ib. 
132. 

Potabaczyć: »Potabac(z)yć = za- 
żyć tabaki: przysł. Kto pokurzy, 
potabacy, to zaraz inacej* Pr. fil. 
V, 847. >Kto pokurzy, potabacy, 
to mu zara inacy* Fed. II, 351. 

Potaczać = >łiiżyć a. ługować 
chusty, żlukcić* O. »Połac-(z)ać 
= bieliznę w potaczce oblewać 
ługiem* Pr. fil. V, 847. »Potacać 
płótno, chusty, czyli zolie t. j. na- 
lewać brudną bieliznę w^ trynogu 
ukroi)em przed wypraniem* Pr. 
fil. IV, 862. > Potaczać a. żlukcić 
= moczyć w ługu w jiotaczce 
bieliznę lub tkaniny nie bielone 
jeszcze* Osij). W temże znaczeniu: 
P.)zn. IV, 233. Maz. II, 103. || 
• l^rzed (.•zei)inami, gdy wianek po- 
laczają* Kieł. I, 76. || >Potacza- 
ny groch = wyrwany i we wał- 
kach na polu nłożony< Zb. 1,31. 
> Wałek... brał i)olaczany groch za 
pogody* Pozn. II, 179. 

Potaczka »a. trynog = naczynie 



duże, drewniane z klepek na trzech 
nogach, z dziurą i szpuntem we 
dnie, do zaparzania czyli 'potaca- 
nia chust' podczas prania, co do- 
pełnia się przez zalewanie ukro- 
pem* Pr. fil. IV, 862. W temże 
znaczeniu: » Potaczka a. zolnik* 
Osip. > Potaczka, Potok a. Żłukto* 
O. »Potdczka. Pr. fil. V, 848. || 
> Potaczka = rodzaj cebrzyka na 
wysokich nogach do zmywania 
naczyń. Wodę z niej można wy- 
puszczać za pomocą otworu* za- 
tykanego kołkiem * Was. 57. 
W temże znaczeniu ib. 36 i 222. 
II » Potaczka a. trynóg* = na- 
czynie do robienia piwa Pr. fil. 
IV, 862. 

Potaczkowy: » Potaczkowe piwa 
= piwo domowej roboty, nazy- 
wane tak od naczynia, zwanego 
trynogiem lub potaczka, w którym 
robiono to piwo* Pr. fil. IV, 862. 

Potajkiem = » potajemnie, cicha- 
czem, skrycie* Pr. fil. IV, 862. 

P o t a j n i k : »0d chaty na futorze 
prowadził potajnik czyli loch pod- 
ziemny aż do wsi* Zb. III, 85. 

Po tak: >Połak = skrzynka prze- 
nośna do narzędzi kowalskich* 
Spr. V, 399. II »Potaki = stare 
naczynia, stare sprzęty* Swięt. 
711.' 

Potaknąć = pot wiordzić : » Pies, 
nie chcąc mu .się sprzeciwić, po- 
taknął* Przern. 228. >Pan >e ocho- 
tnie potakneN Kau). 92. Por. Po- 
takowa ć. 

Potakuwać = potakiwać, potwier- 
dzać: » Polowy dworaki... wsyćko 
im potakował* Kam. 03. Por. Po- 
t a k n a ć. 

P o t a r a c h a ć = > potargać * Pr. fil. 
IV, 236. Por. Potarasić. 

Potarasić > łarasić = zmarnować « 
Spr. IV, 314. >Koza abo owca 
pódzie w zboże i potarasi (= po- 
depcze), a gęś pódzie, pojć se 



Potaraska — Polela 



297 



i nie potarasi< Cisz. I, 209. »Nie 
chodź do mnie tędy, bo mi po- 
tarasis w ogródecku grzędy* Kon. 
4. Por. Po tar achać. 

Potaraska = » porzeczka, sraro- 
dyniac Pr. fil. V, 848. 

Potargać = » podrzeć : potargał 
karłe papićru; potargał dzićwcynie 
fartiisek* Pr. fil. V, 848. » Potar- 
gać* = rozerwać na części: »Nie- 
tylko zabijemy ale i potargamy 
potomstwo* Krak. IV, 35. »Jak 
sie jesce c warty raz wrócis, to 
cie juz polargdm* Zb. V, 225. 
>Klo poscd ku ni, to go zardz 
potargała* Zaw. 52. » Bramę po- 
targał* Zb. V, 249. II •Potarga- 
ny* = podzielony: » Grunt po- 
tarjzany, t. j. podzielony* Spr. IV, 
314 p. w. Targać. || » Potargany* 
= lichy: > Potargany koczar = 
lichy w^olant* Ust. z Jaworza. 
* Choćbyś miała... trzf dwory, a ja 
ani potargane stodoły, nie będziesz 
ma* Roz|)r. Xn, 80. || » Potar- 
gane gacie a. potarganiec = prze- 
zwisko* Rozpr. X, 297. 

Potarganiec p. Potargać. 

Potargnąć się = > (Wdowa) te- 
raz miała mało-wiele do czego się 
potargnąć (pokrzątać)* Kuj. 1, 156. 

Potarzyna = > dzień po targu, 
po-jarmarczny* Zb. I, 31. Toż ib. 
89. Pozn. IV,'269. »Potarzyna = 
drugi dzień jarmarku* Kai. h 36. 
>Na jarmark jechał, z którego do- 
piero w potarzynę wrócił* Pozn. 
II, 179. » Jechał Marok na jarma- 
rek, na potarzynę* ih. IV, 269. 
» Janek... na potazvne kupił ji 
(Baśce) kabat* Kai. I, 256. || 
»Polarzyna* = obiad poweselny: 
»W niedzielę nastopną po wese- 
lu... idą do domu państwa -mło- 
dego i tam uraczeni bawią się 
późno w wieczór, zowiąc to po- 
tarzyna* Pozn. II, 90. » Poprawi- 
ny, ostatnia biesiada we.selna w kil- 



ka dni po ślubie, zwana niekiedy 
potarzynami* Zb. I, 89. »Pota- 
rzyny* w temże znacz. Wilkoński, 
Ramoty III, 64. 

Potasznia = * miejsce, na którem 
niegdyś potaż wyrabiano* Osip. 
»Smolarnie i potaźnie* Pozn. I, 
299. 

Potat »a. zwijadło, przyrząd z kół- 
kiem, obsadzonym na pręcie, za 
pomocą którego przędza z kłęb- 
ków zwija się na cewki* Pleszcz. 
27. » Potat lub zwijadło lub toczak, 
przyrząd z kółkiem, za którego 
pomocą przędza z kłębka zwija 
się na cewki* Wisła VII, 292. 
Por. Zwijadło, Toczak. 

Potaż nia p. Potasznia. 

P o t ą d: > Potąd was nie puscem, póki 
mie nie zaniesiecie do Rz^u* 
Zb. V, 199. »Puotunt (= dotąd)* 
Rozpr. IX, 126. >A rzeku je.^z, 
cze jima nie bu' ten gospodarz 
dobry, chtóremu óne potąd dobry 
dobftk łrzymałf etc* Hilf. 125. 

P o t c h n ą ć p. Potknąć. 

Po te p. Potem. 

Potek p. Patek. 

Potel p. Potela. 

Potela = »potąd* Sab 134. •Po- 
tela = dopóty* Rozpr. III, 374. 
• Potelaz = potąd, dotąd* Sab. 
134. »F^tel a. potela (potyle) = 
potąd* Rozpr. XII, 9. » Potela go 
polewał... jaz sie taki stał, jak 
pierwy był* Zb. VII, 6. » Potela 
mi dobrze, pokiclaście żywe* Zb. 
XII, 144. Toż Tyg. ii. 1, XII, 71 
(górals.). » Potel żban chodzi po 
wodę, aż sie rozbije* Cinc. 32. 
» Potela bedzies jad, pokiela cie 
nogom nie ruse* Zb. XV, 36. »No, 
matko, doś potela, ja terdz pódem 
iiojca .sobie sukać* Wisła II. 26. 
»Po!e potela je dobre, powiela 
kohóta usłyszeć można* Cinc. 32. 
» Kieł i nóz wzdłuść beł, potel wbił* 
Spr. V, 366 p. w. Kieli. 



298 



Polelentać się — Poterucha 



Potelentać się = » pójść chwiej- 
nym, niepewnym krokiem* Swięt. 
TH. 

Potem: »Pole= potem « S«ib. 134. 
»Baba... potemś wróciła do młyna* 
Zb. VI, 299. » Potom* = potym, 
nastę|)nie: » Potom bflo dwadze- 
sce... potom iVem, polom czwioro, 
potom zós bflo dwoje* Hilf. 23. 

• Potem = dlatego* Cisz. I, 11. 

• Nic potym*: >Gdyby swachna 
dobra była, toby nic nie mówiła. 
Ale swachna nic ci potym, sceka 
jak suka za płotym* Zb. VIII, 
276. Por. Potem u. 

Potem ne p. Potomne. 

Potemś p. Potem. 

Potem 11 : »Pótomu = potem* Ram. 
157. > Piorun pali, ale kej połemu 
zaraz «(rom wuderzf, ten wfgasi* 
Hilf. 175 p. w. Piorun. >P6tema 
jak 6n b^ł zachowany, prz^szed 
ten zamiarły* ib. 115. >As p6- 
temu te- to dzewcza mięło wielgi 
strach* ib. 124. *TS. mdzome pili 
i jedli, A te pótemu mdzeme tań- 
cowali* ib. 125. •P(Memu popro- 
wadzi m sę do kancellar^ji* ib. 
142. >Ale zara sa żebfsta mnie 
piniadze dal!. Bo je^zbfsta mnie 
połenui, bjesf^, oszukali* Derd. 13. 
»Njech rosłą jasz do żnjwa, a pó- 
temu jich spalę* (len. 94. •Gdyś- 
my |>arę tygodni potomu prowa- 
dzili* Nadm. 129. >Parę dni po- 
łemu przyszła do mnio jedna nie- 
wiasta* ib. »Rok potenm chytali 
ryby w Morskim Oku* Zb. XIII, 
36. »Tymcza>:em weselni goście 
jedli wieczerzę. Potomu znowu za- 
częły się łańco* Lub. I, 206. 
»Chł«)p umar hnet |)otymu* Zb. 
V, 199. II »Po łomu* = 1)0 tyle 
(o cenie): •Zoli (jożelii hiahi (t. j. 
wełrui) będzie po złotemu, zoli 
siwa nie będzio po tomu* Zb. IV, 
135. II •Nie po tonui* = na nic, 
do niczego: •Kochaneczka zdra- 



dna, bracia nie po temu* Sand. 
139. •Nimas mego pana, i ten 
nie po temu* Kozł. 289. Por. 
Potem. 

Petent: »Jam król monarcha po- 
tentu ludzkiego* Zb. X, 217. 

Poteraczka: »Poteraczka = bieda, 
tułactwo* Krak. IV, 317 p. w. 
Poniewierka. » Dziesiątemu (dała): 
owsianego placka. Jęła go się cztery 
lata poleracka* Kon. 105. 

Poterać = •sponiewierać* Pr. fil. 
IV, 862. •Potyraó = poniewie- 
rać* Spr. V, 141. •Potyrać = 
znieważyć, zni>zczyć* Rozpr. XVII, 
56. •Potyrać kiuiś = poniewie- 
rać kogoś* Mil. »Ja sierot ecka 
poterać się musę* Rad. II, 89. 

• Co ty będziesz ludzi poterywał 
w mojej chałupie* Pozn.VII, 279. 

• Koniki poteram, a i ciebie dziew- 
cyno w niwec cię sponiewieram* 
Krak. II, 474. •Tam się potyrają 
śwarnych chłopców kostki* Wrześ. 
T. 46. •Potyrować*: •Tam się 
potyrują swornych chłopców ko- 
stki* Zejsz 170. Por. Pałerać. 

Poterak: • Poterak = marnotrawca, 
człek niegospodarny, niewyracho- 
wany* Krak. IV, 323 p. w. Terak. 
Por.Patarak. 

P o t e r c z e p. P a t a r o c z a. 

Po terę pić: •Poterdmpić = potrą- 
cić* Kopern. rękop. 

Poterkać: »Połerkać i polerkiwać 
się kim = pouiiatać kim, używać 
do podłych ordynarnych robót, za 
nic mieć* Kolb. 

P o t e r k i w a ć p. Poterkać. 

P o t o r p a ć = • poszarpać , np. po- 
terpałem go trocha* Zb. II, 251. 

• Potyrpać = 1, pobić kogo, 2, 
poruszać co* Spr. IV, 380. » Po- 
ty rpować r= poniewierać, szarpać, 
targać* Pr. łil. V, 849. 

P o t e r p o 1 i ć = » poozochrać * Pr. 

fil. IV, 236. 
Poterucha = • podły gatunek ly- 



Potdrachy — Potoczka 



299 



toniu, tytoń, źle zebrany i nie- 
dbale wysuszony* Roczn. 227. 
Por. P a t r u c h a. 

Poteruchy = » pierze starte « Pr. 
fil. V, 848. Por. Patrucha. 

Poterywać p. Poterae. 

Potęchnąć = > strawić , przegnić, 
ulżyć się, zmniejszyć się; potęchło 
mi w brzuchu = jestem nieco 
głodny* Święt. 711. 

Potępielec: > PótSpjelc = potę- 
pieniec* Ram. 157. 

Potępieniec: » Potępieniec jest to 
duch, który różni się lem od in- 
nych, iż postać jego jest czarna 
i z pyska mu ziora ogień* Zb. 
IX, 61. 

Potępieńczuk = > potępieniec* 
Pr. fil. IV. 236. 

Potępnik = » zbrodniarz, złoczyń- 
ca* Kopern. rękop. » Napadli ich 
rozbójnicy. Matki Roski putemp- 
niey. Wisła III, 251. 

Potęp ny = » stojący na zdradzie, 
chcący drugiego potępić* Zb. I, 
49.' 

Potępować »a. potupować; przed 
zaczęciem tańca, zwyczajnie pa- 
robcy potupują, jakby trzeźwiąc 
nogi do hulanki; oznaka wesoło- 
ści* Pozn. V, 185. 

Potężnia: »Za siedem lat przyje- 
cliał (król): 'O słudzy moi słudzy, 
Otwórzcie mi do więźni, Cyli żyje 
Dorota w potężni?'* Kozł. 255. 

Potka = .vulva< Pr. fil. V, 848. 
II > Potka* p. Patka. 

Potkać = spotkać: > Puotkałem = 
spotkałem* Rozpr. VIII, 100. » Po- 
tkali* Rozpr. IX, 315. .Puotkali* 
ib. VIII, 160. II » Potkać się = 
zetknąć się* Pleszcz. 41. » Po- 
tkali się na mo.ście* Rog. 56, n® 
106. Toż ib. nO 105. »Gdy się 
ona z nim (z szelmą) potkać ma, 
jak najdalej go omija* Rog. 118, 
n« 224. 

Potkiiać = tracić: >Te szklónke 



potknoł nogą, a ta szkiónka sie 
zabłysła* Pozn. VI, 43. || » Po- 
tknąć się*: » Kobyła sie potchła, 
sewcy pospadali* Kon. 160. »Osie- 
łek sie potchnun* Wisła IV, 882. 

• Jeżelim sie potkła w jakiem sło- 
wie* Fed. I, 56. »Pótnąć sie = 
potknąć się* Rozpr. IX, 169. 

Potlebiać p. Podchlebiać. 

Potłomień p. Podpłomyk. 

Potłuc = zabić, pozabijać: >Mąz... 
wzion reśte (kurczaków), potłuk 
i zabrał sie przycvniać do unygo 
chleba* Chełch. II, 57. || .Po- 
tłuc się = stłuc się: »Choć sie 
wywruce, to sie nie potłuce (= 
potłukę)* Zb. X, 246. || »Potłuc 
się z= odbyć bójkę z kim .szcze- 
gólniej na kułaki* O. 

Potłumek = »gnębiciel* Pleszcz. 
41. >W uniesieniu wołają: '...po- 
tłumku wiary chrześcjańskiej...'* 
ib. 105. 

P o 1 1 u m i ć: » A wy panie zakonnice! 
zdrajcę potłumili, ten Przenaj- 
świętszy Sakrament pod nogi rzu- 
cili* Krak. II, 234. 

P o t n ą ć się p. Potknąć. 

Potny = wilgotny: > Jeśli w kilku 
skorupkach pokaże się potną (sól), 
To ta pora roku mokrą, niepogo- 
dną* Zb. VI, 183. 

Poto = > dlatego* Mil. 

Potocki: » Wydaje .sie córka hrabi 
Potockiego* Rud. 137. 

Po to czaszek p. Potok. 

Potoczek: »Dana jeno, dana. Ja 
jeszcze dziewczyna. Bo mi się zie- 
leni Na głowie leszczyna. Zieleńże 
się zieleń, Zielony potoczku. Bo 
ja u matusi Jeno tego roczku* 
Zb. X, 321. Por. Potok. 

Potoczka = » wielkie naczynie do 
moczenia bielizny, do krochmalu, 
do wyrabiania mączek (po dwo- 
rach)* Kuj. 1, 86. » Potoczka (na- 
czynie do prania)* Pozn. I, 93. 

• Potoczka, mały statek do wody. 



300 



Potoczyć się — Potrafić 



do opłukania naczyń* Pozn. I, 96. 
»Sloi wójt w potocce, W d.... mu 
sie klekoce, Z garjfa mu sie kida, 
Każdemu sie przyda. Żarna « (^isz. 
I, 356. II »Poloczka a. podołek 
= niższa poczynająca się od pasa 
część koszuli kobiecej, z płótna 
nierównie grubszego niż część gór- 
na, po pas tylko sięgająca* Osip. 
Por. Potok.' 

Potoczyć się: »Poiocyć sie na co 
= podjąć się czego < Święt. 711. 
>Nie każdy się na to potocy, zęby 
ze złym trzymać* Wisła VI, 203. 

Potografja = > fotografia « Mil. 
»Potografija = fotografia* IJdz. 

Potok :=: > potok, struinicń* Wrześ. 
18. >Ino sie (serce) trzepoce, jak 
rybka w potoce* Wisła VII, 146. 
Toż Święt. 273. .Potoczek*: »Ci- 
sio ją do potocka* Zb. VII, 79. 
»Potoczaszek« : » Idzie W' ojtiiś idzie 
bez te potociiski* Zb. XII, 141. 
II » Potok = dolina porośnięta 
drzewami* Wrzos. 18. > Potok = 
dolina obrośnięta drzewami* Rozpr. 
X, 297. » Sroka żegoce w carnym 
poloce* Pauli 177. »Potoka*: 
>W czarnćj potoce sroka grzego- 
ce* Kon. 156. || .Polok* = 
upływ: .Odwar ziela od potoku 
krwic Ploszcz. 119. || .Potok = 
bagno* łlilf. 177. || .Potok = 
naczynie do prania chust, złukto* 
O. Por. Pot oczka. 

Potok a p. Potok. 

P o t o k n ą ć : » WStoknąć = wy|)łu- 
kać naczynie, wyczyścić je wodą; 
np. wytukni(\j lam śklankę: — po- 
tok niej tćz to dónicko* Krak. IV, 
82() p. w. Wytoknąć. »Potoknąć 
= popliikać naczynie jakie* Zb. 
VIII, 253. 

Potom p. Potem. 

Potomne czasy: .Zostań z Bo- 
giem, ma kochanko, na połonme 
czasy* Hog. 1(5, ii° 31, zwr. 3. 
.Zostań z Bogiem, ma kochanko, 



Na potemne czasy* ib. 17, n^ 33^ 
zwr. 3. 

Potomstwo: »Na potomstwoc = 
dziedzicznie: » Dziedzic Wielebna 
uczynili to mojemu tatusiowi, co 
ich na potomstw^o uwolnili od 
pańszczyzny* Kam. 192. 

P o t o p a : » Potopa świata w r. żeń- 
skim* Zb. I, 74. .Śniejo mi sie, 
powiada, ze w jedny wsi strasne 
potopy, bagna, nie może nik lego 
tego ustanowić* Cisz. I, 148. 

Potoplać = .zawalać, zmaczać* 
Pr. fil III, 496. 

Potorocza, Potorocze p. Pa- 
ta r o c z a. 

Potorok: »W uniesieniu wołają : 
...potoroku...!* Pleszcz. 105. Por. 
Patarocza. 

Potornieć = .zdrętwieć: rance 
mi potorniały jak patvki* Zb. VIII, 
253. 

Po torować = .wyśledzić, za śla- 
dem, torem dojść do szukanego 
przedmiotu* Święt. 711. >Żeby 
tam uciekała, to już jej baba nie 
połoruje tak łatwo* Krak. IV, 21. 

Potracić: * Ci insi tak sie potra- 
cili, ze nik uo nik nic nie wie- 
dział* Zb. VII, 45. .Niekiedy na 
bokach gór stoją pojedyncze dom- 
ki... (akie domy nazywają polra- 
conemi, do których, jak mówią^ 
rzadko zajrzy wojak i ksiądz* 
Zojsz. 2. 

Potraf: .do potrafu = do pora- 
dzenia* Wisła I, 154. .Cyby nie 
było cogo do potrafu wedle tego 
zła* ib. 152. 

Potrafiąc = > umieć, podołać, do- 
godzić komu* Kuj. 11,275. || .Po- 
trafiąc = 1, naśladować 2, pró- 
bować * Mil. Por. Potrafić. 

P o t r a f i a k = . człowiek potrafiący 
wszystko zrobić, sprytny, majster 
do wszystkiego* Pr. fil. IV, 277. 

Potrafić = trafić, natrafić: »Ja 
tam potrafię, gdzie Długa ulica « 



PoIraGsz — Potrójniak 



301 



Kam. 8. » Pomieszaj (grabie) w ku- 
pie, coby potem kużdy do swoich 
potrafiJ* ib. 67. »Moja fajt w ko- 
pań kę i widno potrafiła na ostre 
kopańki* ib. 102. » Chart potrafił 
na zbanek za płotem « ib. 149. 
» Potrafiłem na takiego (człowie- 
ka), ib. 185. II Potrafić = wpaść, 
zgadnąć: » Zadam trzy sztuki, je- 
żeli na to potrafisz, to...« Kolb. 
Przem. 2 1 5. || » Potrafić = umieć « 
Mii. »Potrefiół pisać* Zb.VII, 11. 

• Potrefić = umieć « Pr. fil. V, 
848. Por. Potrafiąc. 

Potrafisz »a. Lepka = lichy mu- 
larz « Zb. I, 20 p. wyr. Lepka. 

Potrafny = »łatwy do zrobienia* 
Kuj. II, 277 p. wyr. Trafny. || 

• Potrefny:^ taki co potrafi, mo- 
żny, potężny (o Bogu)« Spr. V, 
399. »Bóg nie pokwapny ale po- 
trafny c Pleszcz. 158. Toż Zb. VIII, 
321. Pr. fil. V, 842 p. wyr. Po- 
kwapny. » Potrafny = trafny, tra- 
fiający* ib. 848. 

Potrata = » strata, szkoda, ubytek* 
Wal. 169. .Pójść w potratę = 
zmarnować się* ib. 170. 

Potraw = »otawa, drugie siano* 
Rozpr. XXVI, 389. Toż Krak. IV, 
314 p. wyr. Obojętka. W temże 
zna<zeniu: Kolb. 56: Pozn. II, 
210: Maz. III, 312: Rozpr. VIII, 
190; Rozpr. IX, 156; Zb. VIII, 
112. »Pótrow = otawa, drugi 
zbiór siana* Ram. 157. Toż Hilf. 
177; Bisk. 45. Formy: » potra- 
wu* Święt. 3; Święt. 507; » po- 
trawem* Krak. I, 150; » potrawy* 
1 lub 4 pp. 1. mn. Pozn. II, 2lb; 
ib. 211; ib. III. 226. Zdr. .Po- 
trawicek* Zb. IV, 224. || » Po- 
trawy = skoszone zboże lub ro- 
śliny pastewne* Wrześ. 18. » Po- 
trawy == siano lub rośliny paste- 
wne* Spr. V, 399. 

Potrawiczek p. Potraw. 

Potrawnica: > Pótrawnica = po- 



ziomka*. Zdr. »P6trawniczka« 
Ram. 157. Toż: Hilf. 177: Pobł. 
71; Pamiętnik fizjograficzny t. V, 
dział IV, str. 13. 

Potrawniczy: »P6trdwniczy= po- 
ziomkowy* Ram. 157. 

Potrącać p. Potrącić. 

Potrącić = zabić: » Wieprza mie- 
tłom potrąconego* (zabitego) Wi- 
sła VI, 81. » Zaczął potrącać owce... 
a potrącone znosił na kupę* Pozn. 
VI, 300. 

Potrebacek p. Potrębacz. 

Potreferny = ^szczególny, tru- 
dny* Spr. IV, 327. 

Potrefić p. Potrafić. 

Potrefny p. Potrafny. 

Potret = » portret* Sand. 276. Toż: 
Pr. fil. V, 848; Cisz. 286. »Po- 
treta* 1 pp.l.mn. Pozn.VI,53. »Pó- 
treta* 4pp. l.mn. ib. 56. »P"otryt« 
Rozpr. IX, 138. »Potręd. Udz. || 
» Ty potrecie złodziejski! * = ty zło- 
dzieju, łotrze: Kuj. I, 52. Toż: 
Pozn. III, 120; Jastrz. 

Potretować = » potratować, po- 
deptać* Pr. fil. IV, 236. .Potre- 
tować = potratować* ib. V, 848. 

Potretwas p. Patrontasz. 

Potrębacz = trębacz: .Jeden po- 
trębacz, drugi brat jego, a ten 
trzeci potrębaczek stał wedle nie- 
go* Zb. IX, 218. .Mały potręba- 
cyk* Maz. II, 27. » Po trębaczy k « 
Maz. III, 224. . Potrebacek* Rad. 
II, 11. .Potrebacek = trębacz* 
Pr. fil. V, 848. 

Potrębaczek, Potrębacz yk p. 
Potrębacz. 

Potręd p. Potret. 

Potretować p. Potretować. 

Potrochamy = po trochu, czą- 
stkami: »Ale sprzykrzyło mu sie 
tak potrochamy brać* Chełch. I, 
183. 

Potrójniak = .gatunek sita w Bił- 
goraju* Kai. Jaworsk. r. 1867, 
str. 45. 



302 



Polrucha — Potrzeba 



Potrucha p. Patrucha. 

Polruchleć: » Gdyby rodzice wie- 
dzieli, od żaluby potruchleli« Kuj. 
II, 60. 

Polrudiio, z [)otrudna = » tru- 
dno* Kuj. II, 275. Por. Pod- 
s i r u d ri o. 

Potrwać = >ezas jakiś przebyć, 
zaczekać* Czark. >PotrwaJo = 
przeszło kilka chwil, np. 'nie po- 
trwało i godziny, az widzę wra- 
ca'* Czark. 

Potrybnik = > narzf,'dzie bednar- 
skie do nabijania obręczy* Pr. fil. 
V, 848. 

Potryndać: » Przyszła kuma do ku- 
nieczki: Pożyczta nam tryndawe- 
czki; Potryndam, potryndam, Ob- 
myje taj oddam. (Maślnica)* Zb. 
xiv, 248. 

Potryt p. Potret. 

Potrza p. Potrzeba. 

Potrzask = »zawadjaka, rębacz 
skory do bójki* Tyg. ii. 2, XIV, 
18f). 

Potrzaskać = potłuc: > Potrza- 
skali flaszki, szklanki, beczki* 
Pozn. VI, 271. > Potrzaskać* = 
porąbać: > Drzewo tak wnet po- 
trzaskał* (= porąbał siekierą) 
Pozn. VI, 54. » Potrzaskać* = 
podrzeć : >Bot^ żem so potrza- 
skała* (w tańcu) Nadm. 159. || 
• Potrzaskać* = pęknąć: » Krowy 
sie najadjy, jaze potrzaskały* Cisz. 

I, 2m. 

P o t r z {| c h a ć = potrząsać : > Chło- 
|)i... głowami potrzącłiali. co na to 
iiikiedy nie |)rzystaną< Kam. 27. 

P o t r z a .s : * Na potrzas r=r mierzwie- 
nie pola po zasianiu przcrz po- 
trzaśnięcie nawozem « Pr. fil. IV, 
862. 

Potrza sącz: >\Ve młynie, a raczej 
we młynicy bywa połrząsacz, który 
trzęsąc się porusza spodnią część 
kosza..., przez co zboże sypie się 



do śeodka kamienia* Krak. I, 148 
(ods.). 
Potrząsany (taniec): »Raźniejszy 
taniec: do-koła, potrząsany, smy- 
kany (bywa nim mazur, walc cza- 
sem polka* Pozn. II, 282. 

P o t r z ą ś ć : » Pótrzisc = potrząść « 

Rani. 158. 
Potrzeb p. Potrzeba. 

Potrzeba: »Jak jest w pszenicy 
kostrzewa, to jest chleba, co po- 
trzeba; a jeżeli jest mietła, to 
tylko do Piotra* Kuj. I, 202. 
» Panna odesła za kierzek za swojo 
potrzebo* Chełch. I, 207. || »Po- 
trzewa*: »W potrzewie (potrze- 
bie)* Pozn. VI, 107. II »Potse- 
ba«: »Ja jestem sobie sierota, to- 
bie potseba nie taki* Was. 197. 
»Juz mi nie potseba* Was. 212. 
II »Potrzeb*: »P6trzeb r. ż. = 
potrzeba. Rzeezownik ten ma tylko 
1 i 4 pp.* Ram. 157. » Potrzeb 
r. ż. = potrzeba* Krak. IV, 318. 
» Potrzeb, swoja potrzeb = po- 
trzeba domowa, np. okrasa na 
swoją potrzeb* Pr. fil. IV, 862. 
>Na piersą potrzeb wystarcza* 
Maz. 111, 355. >Potrzeb= potrze- 
ba: na swoje potrzeb* Pr. fil. IV, 
236. >l*otrzeb = potrzeba np. 
mała potrzeb* Kuj. II, 275. > Po- 
trzeb* Roz|)r. Vin, 184; ib. XII, 
9. Zb. I, 22. »iMam ich (pienię- 
dzy) dosyć na moją podróż i po- 
trzeb* Pozn. \^I, 47. »Potrzeb ma- 
tką wynalazku* W^itw. 47. •Po- 
trzeb w wyrażeniu: mieć do kogo 
potrzeb = mieć do kogo interes* 
Spr. IV, 327. II »Potrza = trze- 
ba, potrzeba* Parcz. Czark. Kam. 
74. Zb. IX, 8. Zb. XV, 134. Wi- 
sła I, 319: ib. VII, 726. Plo.szcz. 
41. »Nie potrza*: » Nie potrza go 
tam rachować* Lub. I, 301. »Nie 
potrza = nie potrzeba* Fed. 403. 
»Nie [)otrza (nie potrzeba)* Łęcz. 



Potrzebać — Poturad 



3oa 



159. »Nie potrza pieprzu c Kieł. 
I, 84. 

Potrzebać = potrzebować : » Cego 
ja potrzebam* Rad. II, 19. 

Potrzebna p. Potrzebno. 

Potrzebno: »Juz mam io, co mi 
potrzebno* Wisła II, 471. »Po- 
ti-zebno = potrzeba np. na co 
im potrzebno ćwierci?* Pr. fil. V, 
848. >Jagodów potrzebno?* Ust. 
z Nałęczowa. > Wszystko co po- 
trzebno w gospodarstwie* Lub. II, 
183. >Potrzobna*: > Właśnie mi 
polrzebna ogrodnika* Wisła VI, 
592. Por. Potrzebny. 

Potrzebność = potrzeba: »Mamy 
niejedno słowo rzec do was po 
naszy połrzebności* Pozn. 11,238. 

Potrzebny: » Potrzewny = po- 
ti-zebnv* Kuj. II, 275 p. w. Po- 
trzeb; ib. 283, n0 41; ib. I, 185; 
ib. 200. Pozn. VI, 189. ^To i to 
w Kospodarslwio potrzewne* Kuj. 
I, 183. II » Potrzebny = potrze- 
bujący* Czark. Toż Rozpr. VIII, 
210 i 231; ib. IX, 212. »Wes- 
przee potrzebnego* Gliri. III, 150. 
>PoU-zebncgo w niedoli ratował* 
ib. IV, 30. >Abo ja ta twoich za- 
ielów ])olrzebna?* Kuj. I, 50. 

Po t r z e bo w a n y = ])olrzebny: •Stu- 
dnia, klórna do niczego nie była 
połrzebowana* Kuj. I, 154. 

Potrzebowski żarlobl. = » potrze- 
bujący, będący w potrzebie. Myś- 
my wszyscy potrzebowscy* Krasn. 
3Ó7. 

Po trze bil jący = potizebny: »Kwia- 
tki i zioła różno [)otrzobująoe (= 
potrzebne do leków)* Pozn. I, 
14J. 

Potrzeć = » wyczyścić (o bulach): 
Możebyś te buty poler* Wisła I, 
319. II >rotrzeć się = powinąć 
się gdzie, pobywać, dotknąć się 
czego: Gdzie się tylko potrze, 
wszędzie narobi szkody* O. 

Potrze szczony = » postrzelony, 



porywczy, nagły* List od Cinciały. 
• Goni potrzeszczony (postrzelony, 
śpieszący się), jakby mu terpen- 
ciny do rzyci nalał* Wisła II, 307. 
»Fik z łasa, fik do łasa I (o czło- 
wieku potrzeszczonym, niestałego 
charakteru i niepewnego zdania)* 
Cinc. 12. 

Polrzewa p. Potrzeba. 

Potrzeźwiu = »potrzeźwemu* Pr. 
fil. IV, 236. 

Potrzodnik = » pomocnik paste- 
rza* Pr. fil. V, 848. 

Potrzódka = » pomocnik paste- 
rza* Pr. fil. V, 848. » Potrzódka 
= chłopiec dodawany pastuchowi 
do pomocy* Pleszcz. 41. » Któ- 
remu (pasterzowi) gospodarze od- 
dają potrzódkę 1. j. pomoc ze 
swych dzieci lub służących* ib. 
96. II » Potrzódka = kolejne pa- 
sanie bydła lub owiec* O. 

Pot uch a = > otucha, zachęta* 
Pleszcz. 41. »Potucha = otucha, 
odwaga, namowa, zachęta, inicya- 
tywa* Święt. 711. >Potucha: Nie 
dawać komu potuchy = trzymać 
w karbach* Zb. Viii', 253. '»Po- 
tucha = współczucie: ni mum od 
nikogo potucliy; dawać komu po- 
tuchę = uzueh walać kogoś: ja 
nie poradzę, kiedy mu sum ojciec 
potuche daje* Mil. Por. Poiga. 

Po tu lać się = sterać się tułaniem 
(K.): >Potuła<-zu ludzki, potulasz 
siedycki* Zb. LX, 222. Por. Po- 
tu ł a ć się. 

Potulno = » potulnieć Sand. 269. 

Po tułać się = tułać się: » Niechże 
ja sio nie potułam kole ludzkich 
ścian* Wi>ła VIII, 485. 

Po tułacz = »tułacz*. P. Potu- 
1 a ć s i ę. 

P o t u p o w a ć p. P o t ę p o w a ć. 

Potu r a = »[)oniewierka, człowiek 
skazany na poniewierkę* Was. 
245. 

Poturać = » poniewierać, potrącać 



304 



Polurak — Potyla 



z kąta w kąt, niszczyd np. potu- 
rać sierotą, obawiem* Udz. »Po- 
turać, spotu rać = sponiewierać: 
sponiewierałeś mie, i ja cie spo- 
turam* Rozpr. X, 297. »Poturad 
= poniewierać kogo« Wrześ. 18. 
• Poturać kogo = poturbować, 
pokonać* Osip. »Poturać kim = 
lekceważyć sobie kogo, pogardzać 
nim* Święt. 711. » Chociaż nim 
potu rano, uchodził przecież za wy- 
rocznię* Święt. 513. »Poturać 
komu (z litews.) = sprostać ko- 
mu w czem, przemódz kogo ro- 
zumem lub siłą* Osip. || » Potu- 
pać się = chodzić bez przytułku* 
Cer. »Poturać sie = poniewierać 
się* Spr. V, 399. » Niechże ja się 
nie poturam (= potyram) kole 
ludzkich ścion* Kuj. II, 232. 

Poturak = » pogardzany, lekcewa- 
żony, nicpoń* Święt. 711. »Nie 
przyjmuję takiego poturśka* ib. 
160. Por. Poturnak. 

Poturbować= » pobić kogo, skrzy- 
wdzić na ciele* Sand. 264. » Po- 
turbować = pobić* Fed. 406. 

Poturnak = » człowiek głupowaty, 
niezgrabny* Roczn. 227. 

P o t u s / a ć : » Potusać komu = do- 
dawać odwagi, zachęcać, podbu- 
rzać* Święt. 711. 

Potwa p. Płatwa. 

Potwierdzać: >Pócwirdzac = po- 
twierdzać* Ram. 141. >Pócwir- 
dzac sa = potwierdzać się* ib. 
»Pócwirdzćc = 1, potwierdzić 2, 
wzmocnić, umocnić: Tó lekarztwo 
jemu zdrowja nie pócwirdz^* ib. 
»P6cwirdzćc sa = potwierdzić 
się* ib. 

Potwierdzić p. Potwierdzać. 

Potwora = » potwór* Wrześ. 18. 
Toż Święt. 711. Rozpr. XII, 47. 
» Potwora = potwór, używane czę- 
sto w złości o ludziach: e, to po- 
twora!* Spr. V, 399. »Potwora 
= przezwisko często używane* 



ib. IV, 359. » Patrzy (mąż) jako 
leśna potwora* Rog. 189, n® 386. 

Potworacznie = »dziwnie: zrazu 
mi sie to potworacnie widziało, 
jak na mie wołali, Jaśkowa* Pr. 
fil. V, 848. 

Potworak: » Potworśk = potworek, 
człowiek fizycznie upośledzony 
przez naturę* Święt. 711. » Na- 
zwały go (ogrodnika) potwordkiem* 
ib. 348. » Leżał jakisik potworAk 
z wielgą głową i okropnćmi ocy- 
skami* ib. 474. 

Potworniak: >Potworni4k = po- 
twór, o człowieku: my tyk potwor- 
niaków stą°d wyzenema* Rozpr. 
XXVI, 389. 

Potwornik = »okrutnik* Pr. fil. 
IV, 236. 

Poty: .Póti = póki* Hilf. 138. 

Potyczki: »Nie kupuj my orze- 
szków, nie rób ze mnie pośmie- 
szków... Nie kupuj my nożyczków, 
nie rób ze mną potyczków* Kuj. 

II, 42. 
Potyk p. Poty. 

Potykać = spotykać: » Idzie i pa- 
trzy i potyka chłopa* Spr. V, 
218. 

Potvkanka :^ » spódnica* Wisła 

III, 89. 

P o t y k i e 1 = spódnica « Ust. z Łom- 
żyńskiego od Kurpiów. »Potykiel 
= spódnica, kiecka, podwika, 
przyjaciółka* Pr. fil. IV, 862. 

Potyl p. Potyla. 

Potyla = »potąd* Rozpr. VIII, 231. 
» Potyla = dotąd (o miejscu)* 
Święt. 711. > Potyla grasował, aze 
znalaz jamę* Spr. VII, 49. »Obok 
potyla słychać potyl = ogólno 
polskie dotąd* Rozpr. Vin, 184. 
• Potyl = dopóty: pokil (dopóki) 
ta j)alica rodzić nie bedzić, musi 
potyl pokutować* Pr. fil. V, 848. 
»Taiicy jaz do nocy potyl, póki 
pó garca nie wytańcą* Rozpr. 
Vin, 223 a. »Nie ustanie potyl 



Potylica — Pootykad 



30d 



pieca rombać, jaz mu nie przy- 
niesą kwarle wódki < Mdt. 13. 
» Potyl — pokil i potyla — powiela 
= po tyle — po ile, potąd — po- 
kąd, lak długo — dopóki; często 
słychać także: potyl — jaz (aż)€ 
Spr. IV, 327. »Pókileś bogaty, 
potyl cie wszyscy widzą* Święt. 
668. » Potyl dolyl = potąd do- 
kąd; także w znaczeniu: jeszcze 
np. o chorym: 'jesce sie ta trzy- 
ma potyl dotvr< Rozpr. XXVI, 
389. 

Potylica = »tył głowy, zatyłek 
(oceiput), tyłogłowie« Roczn. 228. 
Toż Zb. I, 74. »Palelica< wtemże 
znaczeniu Ust. z Litwy. Toż Osip. 

Potym p. Potem. 

Poty mu p. Potem u. 

Potyntak = potentat: >Nasz ce- 
sarz austryjacki... jest potyntak 
(potentat) wielki* Krak. III, 38. 

Po tyra: »Iść w potyrę = zmarno- 
wać się* Mil. 

Potyrać p. Poterać. 

Potyrajko = » len lub ta, którym 
poniewierają , którym wycierają 
kąty* Zb. I, 74. 

Potyrcze p. Palarocza. 

Potyrka = > tyranie się: na po- 
lyrce a. na potyrkach w świecie 
zeszło mi życie* Pobł. 138. »Na 
potyrkę = na poniewierkę* Mil. 

Polyrować p. Poterać. 

Potyrpać p. Poterpać. 

Polyrpować p. Poterpać. 

Polyrlać: »Posed pdn do pani po- 
zycyć tyrtani: polyrtam, polyrtam, 
zaraz pani oddam. Masielnica* 
Wisła VI, 316. 

Polytłać = » nurzać w czemś rząd- 
kiem np. w błocie* Spr. IV, 368. 
Por. Polylrać. 

Potvtolić = » powalać* Wrześ. 
18. Toż Hozpr. X, 297. 

Polylrać = » powalać* Pr. fil. V, 
849. Por. Polytłać. 

Słownik T. IV. 



P O U c i e c : » Poucekll z wrzaściem * 
Derd. 133. 

Pouczelec: » Pouczcie = ten, który 
poucza. Lutrzy, mówiący po ka- 
szubsku nazywają swych pasto- 
rów pouczelcami; predykant* Pobł. 
71. 

Poufale c: »Są czarci poufalcy (tak 
zwane matołki), którzy domowe 
posługi człowieka naj pilniej odby- 
wają* Krak. I, 310. 

Poufalny = poufały: »Przeprasa- 
jąc króla za lak poufalne obcho- 
dzenie sie* Chełeh. I, 267. 

Po u ginąć się = zakasać się : 
» Chłopi pozdejmowali spodnie, ko- 
biety się pouginały* Klei. II, 231. 
»Tym ludziom pouginanym do 
wpoły kazali tańcować* ib. 

Po u k a: » Pówuka = pouczanie, nau- 
ka* Ram. 158. 

Poukazać = pokazać: > One (kró- 
lewny) znaki pou kazały i te trzy 
listy* Pozn. VI, 111. 

Pou kraść = ukraść: > Trzose na- 
ma pon kradli* (zbójcy) Derd. 92. 

Pou mknąć się = uciec, poucie- 
kać: »Nim on się z tym upora, 
to już krewni tymczasem po- 
umkną* Nadm. 69. 

Poiioz... p. Poroz... 

Pourabiać = zniszczyć w robocie, 
w pracy: > Żebyś ręce nogi se 
pourabiał... nicego sie nie dorobis* 
Święt. 669. 

Pouslać = > ustać powoli * Pr. fil. 
V, 849. »Wody panie, wody, abo 
gorzałecki, bo nam pon stano u żni- 
wa dzieusecki* Fed. 168. »Niech 
sie nagadają, przecie im kiejkol- 
wiek pyski pouslają* Kieł II, 127. 
• Przecież im tam kiedy gęby po- 
uslają* Zb. X, 307. »Jak Maćka 
nie stało, wszyćko poustało* Kon. 
151. 

Poutykać = pokłaść , powrzucać: 
»Zaniós je (łby wołów)... i pou ty- 
kał w parowy* Chełeh. I, 114. 

20 



306 



Pouważać — Po wazka 



Pouważać czego = uważać na co: 
• Lecia" Maciek prosto drogą, Ka- 
śka za nim... Maciek na lo nic 
nie zważa" tylko drogi pouwaza"< 
Zb. X, 129. 

Powab p. Powab a. 

Powaba: » Chłopi w epoce pańszczy- 
zny, prócz zwykłych jej dni, od- 
rabiali nadto w czasie żniw i parę 
dodatkowych jeszcze... które zwano 
powabą. Chodzili więc na powa- 
by, powab czyli pobab, pobaw (na 
tłokę, odróbkę) do pszenicy i ży- 
ta* Krak. II, 101 ods. Por. Po- 
baba. 

Po w ab ni k: >Powabnicy« Krak. II, 
520 (Hanr 1757 r.). Por. Po- 
waba. 

Powadzić się »z kim = pokłócić 
się, poróżnić się z kim* Osip. 

Pował = » drzewo wywrócone przez 
burzę lub ze starości na ziemię* 
Osip. II » Pował p. Powała. 

Powała - .sufit* Spr. IV, 348. 
W temże znaczeniu: Krak. I, 150; 
ib. IV, 318. Zb. X, 200. Lub. I, 
56. >Puowałom« 6 pp. 1. p. Rozpr. 

VIII, 104. >Do powały* Kon. 57. 
Rozpr. VIII, 225. Zb. X, 237; ib. 
Xn, 189; ib. 213. Cisz. I, 246. .Do 
powaby* Zb. XV, 120. >Do po- 
wałć* ib. 37. »U powajy* Cisz. 
I, 174. .Na powałę* Zb. VI, 301. 
Krak. IV, 153. .Pod powałę* Zb. 
XII, 171. .W powale* Cisz. I, 
295. II .Pował = powała* Pr. 
fil. V, 849. .Pował = powała* 
Rozpr. XII, 46. Toż Ust. z Jawo 
rza. .Wyskoczy do powału* Zb. 

IX, 265.^ II .Pował = strych* 
Rozpr. XI[, 99. 

Powałka = .rodzaj placka* Pr. 

fil. V, 849. .Powałki lub bała- 

bucki a. pompucki = ciasto pszen- 

. ne zapustne* (opis) Pr. fil. IV, 862. 

Powałki p. Powałka. 

Po war = .chłopiec, gotujący jadło 
pasterzom tatrzańskim* O. .Po- 



war = najmłodszy juhas u gó- 
rali* Enc. R. II, 820. 

Powarka: >P6warka= nerka* Hiif. 
177. 

Powar-z p. Powróz. 

Poważna = .brzemienna* Rad. II, 
182. 

Poważować: .Powazować = po- 
ważać* Spr. IV, 380. 

Poważyć się = . pochwiać się na 
szalach lub czemś podobnem* O. 
II .Poważyć się* = zamierzyć 
się: .Poważył się na starsego rę- 
ka = zamierzył się na starszego « 
Zb. II, 236. 

Powąchać: . Koniom nozdrza ob- 
cićrają, aby żadnej choroby nie 
powąchały* Zb. VI, 288. 

Powąz p. Pawąz. 

Powązka ::= .kawałek płótna wiel- 
kości serwetki, służący do cedze- 
nia mleka świeżo wydojonego* 
Zaw. Etn. 4. W temże znaczeniu: 
. Powązka* Rozpr. III, 374; ib. 
VIII, 231. Kud. Cisz. I, 342. Kozł. 
378. Gluz. 461. Krak. III, 89; ib. 
90; ib. 92; ib. IV, 318. Fed. 
262; ib. 406. Rud. 25. Zb. II, 
10; ib. III, 33; ib. XIV, 151. 
Wisła VII, 143. Spr.V, 399. Pr. 
fil. III, 306. .Powązka a. cedził- 
ka* O. p. w. Cedziłka. Toż Aten. 
VI, 656. .Powązka a. cedziłek* 
Was. 50; ib. 245. .Powązka a. 
cedziłko a. cadzka* Pr. fil. IV, 
804 p. w. Cedziłko. .Pową°zka« 
Rozpr. XII, 99. .Powonzka* ib. 
XX, 433. .Piiówąska. ib. IX, 
212. .Powęzka* Maz. III, 44. 
Rozpr. XI, 187. — 4 pp. 1. p. 
. Powązka* Rozpr. IX, 284. .Po- 
wązka zam. Powiązką* (? K.) ib. 
286. .Pawązka a. cedzidło* Krak. 
1, 350. II .Powązka = mała to- 
rebka, przez którą się mleko ce- 
dzi* Spr. IV, 29. II . Powązka = 
naczynie blaszane z dziurkowa- 
łem dnem, przez które cedzi się 



Poważ 



Powialówka 



307 



mleko do garnka* Święt. 43. Toż 
ib. 711. > Sitko z po wazką (na 
Kujawach cadźka)* Pozn. I, 97. 

Poważ = »pawęż, drag przytrzy- 
mujący z wierzchu nakład (np. 
zboże) na wozie « Zb. IV, 10 p. 
P a w ą z. 

Powbudka: »Przelazłam do ogródka, 
wzięna mnie ^powbudka na ten 
znak tego wesela* (? K.) Kieł. I, 
95. 

Powednie p. Południe. 

Powerek = > drążek, kij do prze- 
sadzania przez ucłia w cebrze 
i noszenia wody, mleka i t. p.« 
Pr. fil. IV, 862. W temże znacze- 
niu: » Powerek* J. Łoś. Maz. V, 
287. »Powyrek« Rozpr. XVII, 56. 
Wisła I, 319. (Tu napisano oczy- 
wiście błędnie »Porayrek« Ł.). 
Spr. V, 119: ib. 141. Maz. II, 
91; ib. III, 43. Rad. II, 40 Pr. 
fil. V, 849. »Powyrko* ib. »Po- 
wyrka* r. ż. Zb. VIII, 253. 

Powerkać się p. Powyrkad 
się. 

Powertepany: » Połatana, power- 
tepana, igła w tern nie postoi. 
Bydlę* Zb. I, 130. Toż ib. VI, 27. 

Powęz = część warsztatu tkackie- 
go: » Okręcone nici: jedne przy 
ladzie a drugie wyżej w powęzie 
nicianym* Lub. I, 90. || » Powęz* 
p. Pawąz. 

Powęzka p. Powązka. 

Po w i. Po w i! = głos sowy: » Kiedy 
się (sowa) odzywa głosem: *powi, 
powir to się ktoś urodzi* Gluz. 
316 (Głos ten tłumaczony jako 
'powij\ więc jako wróżba uro- 
dzin K.). 

Powiadać: » Powiada* w znacze- 
niu: powiadają: »Ci obstąpićli 
i nic. Powiada (t. j. powiadają): 
trza go juz puścić* Cisz. I, 210. 
• Pojada* = powiada Wisła VI, 
141. >Poadać* = powiadać Zejsz. 
67. Rozpr. VIII, 199. ^PÓadaJ* 



= powiadał Opól. 30. »P5adała* 
= powiadała ib. »P5adacie* = 
powiadacie ib. »Pojdać = powia- 
dać; pojdum ci* Pr. fil. IV, 284. 
> Padać* Rozpr. VIII, 199. .Pa- 
da* = powiada Zb. XV, 20. .Pa- 
dajom* == powiadają ib. »P'ada« 
powiada Rog. 233, n<> 473. .Pa- 
dać* = powiadać Sab. 134. Arch. 

VIII, 472. Zb. XI, 10. .Pada* 
== powiada Zb. I, 122. .Pada* 
= powiadała Opól. 30. .Pada* = 
powiada Cisz. I, 122. Rozpr. IX, 
168. .Padacie* = powiadacie 
Rozpr. VIII, 199. .Padaj* = po- 
wiadaj Rog. 35, n® 63. . Padaj* 
= powiadał Opól. 30. Cisz. I, 236. 
Rozpr. VIII, 199. .Padają = po- 
wiadała Opól. 30. .Padaa* = po- 
wiadała Rozpr. VIII, 199. II .Pa- 
da* jako wtrącony wyraz w zda- 
niu bez znaczenia: .Osądzieli: 
wziąść na drogi krzyżowe wypro- 
wadzić i zaprząc, pada, konie 
i potargać* Cisz. I, 122. Por. Po- 
wiadować, Powiedać, Po- 
wiedywać, Powiedzieć. 

Powiadować: .Powiaduje jej* = 
rzecze, powiada Kieł. II, 232. Zb. 

IX, 70. Por. Powiadać, Po- 
wiedy wać. 

Po w i arka = .zabobon* Aten. 187 7, 
II, 117; ib. 118. W powiarki... nie 
wierzyła* Świd. 25. .Wierzy w po- 
wiarki* Wisła VIII, 792, n^ 1201. 
. Powiarki = zabobony, przesą- 
dy* Pr. fil. V, 849. 

Powiastka = .przysłowie* Zb. 
VIII, 253. 

Powiat = miasto powiatowe (K.): 
>Aże do powiatu chodziła po wy- 
czylunek* (pisania t. j. listu) Kam. 
47. 

Powiatówka = .czapka zwana 
inaczej: *na cztery powiaty'* (opis. 
Pr. fil. IV, 277. II .Powiatówka* 
= grunta nadane przez królów- 
na ogólne władanie szlachty; po- 

20* 



308 



Powiązać — Powiedzieć 



wiatówka Wilkijska , Ejragolska 
i in. 'Karolgiris' = powialówka 
na Żmudzi « List od M. D. Syi- 
westrowicza 1884 r. » Powialó- 
wka* w temże znaczeniu Wisła II, 
156. 

Powiązać = związać: » Janiczek... 
chusteczką powiązany « Rog. 86, 
n^ 151. » Trzewiki . . . powiózał 
w białóm chustkę* Pozn.VI, 106. 
» Kazał ci mie okuć, do tego po- 
wiązać* Kieł. II, 159. 

Powiązanie = » związanie powró- 
słem tych, którzy przychodzą 
pierwszy raz przypatrywać się ro- 
bocie w polu« Pozn. II, 382. 

Powicher = » wicher silny* Spr. 

IV, 348. » Powicher = trąba po- 
wietrzna* Wrześ. 18. »Powiher, 
powikrzyca = trąba powietrzna* 
Spr. V, 399. »Powiher = gwał- 
towny wiatr* Rozpr. X, 297. || 

• Powicher = roztrzepany czło- 
wiek, lozlargniony* Krak. IV, 318. 

* Powiclier = prędki, najzły, gwał- 
towny, szaleniec* Swięt. 711. 

♦ Powicher = pory wczy* ib. 683. 
Powicher = włóczęga* Krak. IV, 
307. » Powicher = człowiek, który 
nie może usiedzieć długo na je- 
dnem miejscu* Rozpr. X, 297. 

Powichlać »a. zwiclilać = star- 
gać np. włókna* Czark. »Pówi- 
chłac = powikłać* Ram. 158. 

• Powichłać = po wichrzyć: zboże 
było powichłane* Pr. fil. V, 849. 

P o w i c h ł a ć p. Powichlać. 
Powichrzyca: » Powikrzyca a. po- 
wiher = trąba powietrzna* Zb. 

V, 399. »Powikrzica = wicher, 
burza* ib. 190. 

P o w i c h s o w a ć — poczernić, oczy- 
ścić: » Abyście trzewiczki powich- 
sowały* Pozn. I, 229. 

Powić: > Ciebie Jasiu zabiję, a me 
serce powiję* Zb. II, 94. 

Powidła: » Pierogi... z powidłem* 
Zb. XIV, 24. II .Powidła Tera- 



kowskiego a. powidła teriaca = 
Electuarium Theriaca* Ciesz. 80. 

Powieczka p. Powieka. 

Powiedacz = ten, który mówi: 
» Posłuchajcie posłuchace, co po- 
wiedzą powiedace* Maz. III, 77. 

Powiedać = » powiadać* Czark. 
»Powiedum* = powiadam Chetch. 
I, 75. .Powieda* Kuj. I, 119. 
Zb. I, 74. Bisk. 29. »Powiedają« 
Kuj. I, 325. »Powiedał* Sand. 
143. »Pejda* = powieda Chełch. 
I, 18. »Pedas* = powiedaszKal. 
I, 145. »Peda* = powieda Wisła 
VI, 315. Zb. I, 11. .Peda* = 
powieda Cisz. I, 146; ib 225. 
»Pedajo* = powiedają Wisła VI, 
666. II > Powiedać* = mówić, 
wsfkazywać: >Powiedała (suczka), 
którą drogą (dziewczyna) miała 
jechać* Zb. VIII, 303. || .Powie- 
dać* = mówić, odmawiać: »Po- 
wiedaj te modiilewke* Wisła VI^ 
666. II » Powiedać = swarzyć 
się, kłócić siec Zb. I, 74. Por. 
Powiadać, Powiedzieć. 

Powiędnąć: > Pednąć = powie- 
dzicć* Spr. IV, 28. Por. Powia- 
dać. 

Powiedywać: » Powiedywają lu- 
dzie* = powiadają Zb. VIII, 303. 
»Powicdywał* = powiadał Zb. 
VIII, 253; ib. 302. 

Powiedzą = » powiedzenie* Zb. 
I, 49. 

Po wiedząc p. Pobiedzać. 

Powiedzieć: » Powiem przed tatu- 
siem* Zb. II, 235. »Pewiem« 
(myłka? K.) Zb. VII, 27. .Piio- 
wiedzony = powiedziany* Rozpr. 
VIII, 159. »Co ci jest powiedzo- 
ne« = powiedziane Pozn. VI, 83. 
• Kucharz ma powiedzone* ib. 272. 
»Powią = powiedzą* Rozpr. IX, 
289. »PoedziaJ* = powiedział 
Rozpr. VIII, 199. .Pejdziała* == 
powiedziała Wisła II, 132. »Pej- 
dzić* = powiedzieć Chełch. I, 



Powiejać — Powieść 



dod 



17. .Pejdzidłc Wisła V, 746. 
» Pędzić € = posiedzieć Maz. III, 
218. »Pedzili = powiedzieli* Kieł. 

I, 161. >Pedzieć« = powiedzieć 
Opól. 30. Sab. 134. Święt. 354; 
ib. 396. Spr. IV, 28; ib. 359. 
Zaw. 69. Pr. fil. III, 306. Zb. X, 
189. Rozpr. IX, 168. Zb.VIl, 27. 
»Pedzidt« = powiedział Opól. 30. 
Rozpr VIII, 199. .Pedziśłc Rog. 
16, nO 31. Zb.VII, 27. .Pedzia- 
łac Opól. 30. Zb XV, 20. >Pe- 
działa« Rog. 35, n<>63. »Pedziaa« 
= powiedziała Rozpr. VIII, 199. 
»Pedzieli« Święt. 368. || »Nie po- 
wiem = nie wiem« Was. 77. 
Por. Powiadać, Powiedać, 
Pedzieć. 

Powiejać: »Pohiejaj, pohiejaj, hie- 
trze południowy*. Właściwością 
gwary tamlejszej (w Seroczynie 
w pow. Sokołowskim) jest wyma- 
wianie h' zam. w' przed samo- 
głoską Pr. fil. V, 746 p. w. Hiater. 
Por. Powijać. 

Powieka: » Powiek «(?):» Spojrzała 
z powieka (= z pod oka, bo- 
kiem)* Wójc. I, 101. Toż Maz. 

II, 160. »Powiecki = powieki* 
Spr. V, 399. »Pawieka = powie- 
ka* Pr. fil. V, 828. 

Powiel p. Powiela. 

Powiela = póki: »0 tyla mi do- 
brze, powielaś mi żywa* Kieł. I, 
121. » Dobrze nam tu buło, po- 
wielaście żyli* Wisła VII, 147. 
»Po wiele*: »Miłowałach go ser- 
decznie... po wielech się nie do- 
znała, że ta miłość fałszywa* Rog. 
110, no 201'. »Powiel*: »Zalecśł 
sie... powiel były szpćrki* Zb. IX, 
241. »Róża-ech ja, róża, powiel 
ni mam m«iża« Rozpr. XII, 27. 
II » Powiela* = o ile: »PoIe po 
tela je dobre, po wiela kohóta 
usłyszeć można (niezbyt oddalone 
od budynków gospodarskich) * Ginc. 
32. II »Po wiele* = po czemu: 



•Pytali się, po wiele tu wełna* 
Zb. IV, 135. Por. Podwiel. 

Po wiele p. Powiela. 

Powieńczyć: »Nadobna Kasieńka 
juz nie dziewecka... nadobna Ka- 
sieńka juz powieńcona* (w pieśni 
weselnej) Maz. III, 161. 

Po wiercić: »P6wircec = powier- 
cić* Ram. 168. 

Powierzchni p. Powierzchny. 

Powierzchnie: » Pówjerzchnie = 
zewnętrznie, po wierzchu* Ram. 
158. 

Powierzchny: »P6wjerzchny = ze- 
wnętrzny, górny, zwierzchni* Ram. 
158. » Powierzchni = wierzchni* 
Petr. 

Powierzyć = » uwierzyć* (litews.) 
Wal. 170. 

Powiesić: » Powiesiony = powie- 
szony* Rozpr. Xn, 33. 

Powiestka=» zawiadomienie urzę- 
dowe (litews.)* Wal. 171. 

Powieszać = zawieszać: »Żoł- 
mierz... kołki bijoncy we ściśne, 
swoje surduty powiesa* Zb. IV, 
196. 

Powieszadłko: » P"owieszo"tk"o * 
Rozpr. IX, 141. 

Powieść: » Spytajcie go matuleńku, 
czyli ma nóż swój, a jak nić rna 
swego noża, połóżcie mu mój. 
Dziękuję ci Anuleńku za twoją 
powieść* Lub. I, 255. »A jedz- 
ze mi, jedz-ze mi kochanku mój, 
jeźli ni mas swego noża, dajcie 
mu n)ój. Dziękuję ci moja Ma ryś 
za taką powieść* Łęcz. 87. » Po- 
ścielcież mu moja matko kobielec 
przez próg, niechże sobie nie po- 
wala złocistych ostróg. Dziękuję 
ci moja matko za taką powieść* 
Kad. II, 3. » Powiadaj prędko... 
bo mój mnie nadjeżdża, to mu 
muszę z powieścią doskoczyć* 
Pozn. VI, 88. »Ordynans powra- 
ca... z powieścią* ib. 176. »Pod- 
mówiła wsys.tkich panów... zyby 



BIQ 



Powieść 



Powiskać 



gu upoić. Wiać us^ysawsy pano- 
wie od nij tę powieść, przystąpili 
do panac Zb. VIII, 320. 

Powieść: » Bo ma sie tam eosik 
nie powiędło przy robocie* Swięt. 
380. II » Powieść znamię*: •Po- 
wiedźcie znamię* = zanieście 
znamię t. j. znak zwołania gospo- 
darzy na naradę Wisła V, 426 
(opis). 

Po wie tka = »mała szopa* Ust. 
z Litwy. »Powielka = nakrycie, 
pokrywa* Petr. P. jeszcze: Kłosy 
V, 39 (Chłopicki). 

Powielnik: »Biacia szlachta po- 
wietnicy* W. Pol 23. 

Powietrze: »Wpowietrzy« = w po- 
wietrzu Beld. 75. II » Powietrze = 
wiatr* Pr. fil. V, 849. 

Powietrzniak: List Byslronia, wy- 
raz nieobjaśniony. 

Powietrzny = » zapowietrzony; 
małe przekleństwo* Rozpr. XI, 
187. »A to powietrzny! a to od 
morowego powietrza!* Kuj. I, 52. 
Toż Doman. || » Powietrzne du- 
chy* Ust. z Jaworza (znaczenie 
nieobjaśnione). 

Powiewać: »Wialer me powiewa. 
Powiwaj, powiwjij wietrze połu- 
dniowy* Was. 172. »Wiatrekmną 
powiej wa. Oj powiuwaj, powiuwaj* 
Rad. 11, 60. Por. Po wiej ać. 

Powiewny = » przewiewny* Petr. 

Powieźć: > Powiężą* 3 os. 1. p. 
Krak. II, 114. Toż Rog. n^ 214. 
» Powiężą « : » A jak ci mnie z tego 
miasta powiężą, wszystkie panny 
i panicze pobiiża* ib. n^ 18. 

Powiększać: * Pówikszac = po- 
więk.<zać* I{am. 158. 

Powiększyć: »P6wikszec = po- 
większyć* Ram. 158. 

Powij acz = * powój « Kk. 1 3 p. 
w. CouYolYuhis. » (Północno- ka- 
szubski) powijacz, w Kartuskim 
powijccz = powój* Wisła VI, 219. 
>Powijacz = powój polny* Pobł. 



71. »Pówiwiacz = jakaś trawa^ 
rosnąca w kartoflach* Hilf. 177. 
II »W czem go (dziecko) będę po- 
wijała? Ty masz fartuch, ja na- 
wijacz... będziem mieli i powijacz* 
Maz. II, 83. 

Powijać =spowijać(dziecko): »Ma- 
mulko, pomóżcie powijać* Rog. 
no 10. Toż ib. n® 11. 

Powijać: » Wiaterek mną powijać 
Łęcz. 97. » Wiatr mną powija* 
Wójc. II, 213. Toż Kuj. I, 317. 
• Wiatrek mną powija* Kuj. I^ 
261. » Wiatr mną gnie i powija* 
ib. II, 35. II »Jasieńko (niemowlę)... 
krzyka, powija swój głosik* (? K.) 
Kozł. 84. Por. Powiejać. 

Powijka == » roślina wijąca się* 
Bib. Warsz. 1866, str. 48. 

Powikrzyca p. Powichrzyca. 

P o w i 1 a ć = » pokarmić małe jakie 
stworzenie, popieścić* Ust. z Lidy 
(zapewne z litews. willóju (Nes- 
selm.) = 1. oszukać 2, przynę- 
cić K). 

Powinąć: » Matka... wziena te dzieci, 
powinęła w poduszeczkę* Kuj. I, 
125. »Powinoł je (języki smocze) 
sobie w chustkę* Pozn. VI, 89. 
II » Powinąć* = urodzić: »Wdo- 
weńka powinęła syna* Was. 212. 

Powinno = » należycie, koniecznie: 
ma być powinno = tak być po- 
winno, ma tak być* Zb. I, 27. 
Toż Ust. z Litwy. 

Powinność = » obowiązek * Lud. 
I, 204. 

Powinowaty = » obowiązany* Spr. 
V, 399. 

Powinszować = życzyć : > Po- 
wionsował zdrowia* Cłiełch. I, 38. 
»Za to ci powinszujemy, cobyś 
ty rada* (= czogobyś pragnęła) 
Rog. no 4:il. 

Powiskać = poszukać pasorzytów 
we wło.sach na głowie: »Moja pa- 
nienko, powiskaj mnie leż trochę* 



Powismo — Powódek 



311 



Kozł. 299. >Ona cię powiska* ib. 

• Kiedy go trochę powiskała« ib. 
Powismo: » Przędziwo w powi- 

sraach< Tyg. ii. 1, IX, 76 (Ruś 
, Czerwona). 
Powitać się = przywitać się z kim: 

>Powitajom sie« Wisła VI, 695. 

» Powitać się z matką* Kam. 11. 

• Mile się z nim powitała* Rog. 
no 26. 

Powitka= » mniejsza wiec « Swięt. 
711. 

Powitucha = » akuszerka wiej- 
ska* list. z Litwy. II » Powitucha 
= chwast w zbożu (np. jęczmie- 
niu) rosnący* Ust. z Lidy. 

Powity: » Weźmie dzieciąt eczko po- 
wite* Rog. no 368. 

Powiuwać p. Powiewać. 

Powiwać p. Powiewać. 

Powlakać p. Powlekać. 

Powlekać: * Pówiakac = powle- 
kać* Ram. 159. 

Powłocek = » kilka zagonów pola 
( pół włóki ? półwłóczek ?) * Czark. 

Powłócz = » zaprawą posmarowa- 
na kłódka, którą ciągają, kładąc 
przynętę (na lisa, wilka)* Ust. 
z Lidy. 

Powłoczka p. Powłóczka. 

Powłok: »Łowca nie trąbił powło- 
kiem, lecz pojezdnego* Prz. ludu 
VIII, 208. 

Powłoka = »kot ubity, upieczony 
lub kawał ścierwa, uwiązany na 
sznurze i wleczony przez myśli- 
wca, jadącego konno aż do miej- 
sca, gdzie sporządzona jest za- 
sadzka na zwierza drapieżnego 
lub postawione żelaza, myśl.* Pr. 
fil. V, 849. II .Powłoka, powsi- 
noga = włóczęga < Krak. IV, 318. 
> Powłoka = przekleństwo: ech, 
ty powłoko!* Pr. fil. V, 849. || 

• Powłoka =: zap. włóczęga* (K.): 

• Przesiadywanie w karczmie abo 
i na jakiej powłoce* Kam. 26. 
II » Ciebie opadły kurpie, a mnie 



powłoki* Zb. IV, 99. Por. Po- 
włóczka. 

Powłóczek = półwłóczek (? K.) : 
• Powłócek = kilka zagonów pola* 
Maz. V, 51. »Powłocek* = nazwa 
miejscowości Wisła IV, 452. 

Powłóczka: » Powłocka, przewło- 
cka = włóczenie się, włóczęga, 
przeprowadzenie się* Sand. 264. 
»Powłóczki przeróżne =: prze- 
włóczki, włóczęgostwa* Lub. II, 
212. »Było... turbacyi i f)owłóczki 
niemało = przejazdów po (dro- 
gach, podróży* Kam. 76. 

Powłóczyć: » Powłóczyła zwolna 
nogami* Pozn. I, 213. » Nogami 
powłóczy, jak gęsię* Kam. 170. 
»Żeby... 'powłócyła' nogami t. j. 
żeby posuwisto szła* Wisła VIII, 
501. II » Powłóczyć* = zabrono- 
wać pole: » Poorali... powłóczyli* 
Zb. X, 288. 

Powłóczysty: »Na Luptowie to 
ludzie majom takom po włócy stora 
gwarę, t. j. że przeciągają* Spr. 
V, 399. Toż ib. IV, 310.^ 

Powłoka p. Powłoka. 

Pownocek = >północek* Pr. fil. 
V, 849. 

Powód = > postronek do prowadze- 
nia konia* Osip. >Powód = lcjc* 
Mst. II » Tam len to nie ma po- 
wodu w głowie = tamten — to 
warjat* Pleszcz. 48. »Boś ty mó- 
wił jak z miodem, a to było z po- 
wodem* Hog. n^ 265. || »Nie 
uczyniłabycłi z powodu twego* 
Hog. n^ 492. >A kupze mi Jasia 
w rynku kamienicę. A w tej ka- 
mienicy niema i [)owodn (?)« Łęcz. 
131. 

Powódek = » krótki lejc z po- 
stronka lub rzemienny do prowa- 
dzenia czyli powodowania konia* 
Pr. fil. IV, 849. > Sposób jeżdże- 
nia o jednym powodku (lejcu)* 
Wisła II, 177. > Powódki = lejce* 
Wrześ. 18. Toż pod Olkuszem 



812 



Powodny — Po woli 



ust. od S. Ciszewskiego. Zb. VIII, 
260; ib. 302. Was. 60. Spr. V, 
399. » Powódek = sznur długi 
konopny, zwłaszcza zam. lejca 
rzemiennego używany* Święt. 711. 
• Powódek = lejc* Spr. V, 399. 
» Używają często powódka (= lejca 
z prawej ręki)« Zb. XIV, 74. »Bez 
krzyżowych powódek* Wrześ. T. 
18. 

Powodny » rok = zalewny, w któ- 
rym woda na Narwi zalewa łąki 
nadrzeczne podczas lata* Pr. fil. 
IV, 904. 

Powodowy: »W ty stajence jawo- 
rowy stoi koniś powodowy, po- 
wodowy "osiodłany* Zb. XV, 128. 
Toż ib. XrV, 44. 

Powodować = kierować, powo- 
zić : »Lewą ręką powoduje ko- 
niem* Sand. 30. 

Powód yrować kim = » powodo- 
wać, rządzić, kierować kim* Kolb. 
rękop. 

Powodzianin = » ten, kto poniósł 
szkodę wskutek powodzi*. Wyraz 
utworzony w r. 1867. K. 

Powodzie = pociągnąć, pomalo- 
wać: » Skrzynki... czerwoną farbą 
powodzone* Pozn. I, 92 (cytat 
z Łukaszewicza). 

Powodzie = » lejce* Msł. 

Powo^o p. Połogi. 

Powojka = » powój* Czark. 

Powój niczek = pas do |)Owija- 
nia dziocka: >Powojniczka nima... 
Idź do łasa, urwij łyka, powij 
chłopca* Zb. IX, 184. >Powoj- 
nicokzłycek* ib. XV, 168. »Nę- 
ści (jbrąhecck . bedzios rni;iła po- 
wojnicek* Święt, 202. »Nioscę- 
śliwe i I o będzie. Jak dzieciątko 
na .świat przyjdzie. A mam ci ja 
pas jedwabny, Będzie powój nicek 
ładny* Kon. 137. >W co go bę- 
dziesz powijjłła? A ma Jasio pas 



jedwabny, będzie powójniczek ła- 
dny* Pozn. IV, 189. Por. Po- 
wojnik. 
Powojnik = »powijak« Spr. V, 
399. » Powojnik = sznurek do 
powijania dziecka w pieluchach* 
Święt. 711. » Czterdzieści kolebek, 
kopę powojników* Rud. 149. »Pię- 
dziesiąt kolibek, dwieście powoj- 
ników* Zb XV, 166. >Jesce tra- 
wka na pokosie juz dziewcyna 
dziecię niesie... juz dziewcyna w po- 
wojniku... juz dziewcyna o chrzest 
bieży* Wisła III, 591. 
Powokręcać p. Pookręcać. 
Powoli w różnych znaczeniach: do- 
browolnie, pomyślnie, dobrze, we- 
dług chęci i t. p. »Kogo nie boli, 
to mu po woli (== ten kontent)* 
Kuj. I, 199. »Gdy nam Bóg wiele 
pozwoli, toć ón będzie dla nas 
i po woli (= łaskawy)* ib. 286. 
»Jabym tak nabrała (złota), zęby 
lak po woli. Oj wziena matla kluce 
od nowy kumory* Kozł. 33. » Je- 
śli tylko zechcesz, mićć będziesz 
powoli, I malka od skarbca klu- 
czów ci pozwoli* Wójc. I, 82. 
» Jeszcze cięższej miłować, Gdy co 
nie po woli* Rog. 139, n« 266, 
zwr. 2. »Gzy ci nie po woli?* ib. 
no 375, zwr. 2. Wisła VII, 137. 
»Czy ci co nie po woli?* Rog. 
139, nO 377, zwr. 1. >Wy my- 
ślicie ze po woli a Marysie główka 
boli* Sand. 67. »Kiedy ja zrobię 
robole po woli, Poprose Jasieńka, 
to ón mnie pozwoli* Kozł. 123. 
• Miałaś czasu dowoli, B\ło gadać 
po woli* Pauli 77. »Nie chciś- 
łem być niebozycce Maci po woli< 
Pauli 195. »Śpij-ze Kasińku po 
woli, niech cię głowecka nieboli« 
Maz. I, 290. » Tobie sie widzi, 
moja Marysiu, po woli, a jd se 
stoję pod iiokineckiem w niewoli* 
Zb. XIV, 43. II »Dziś na świecie 
po woli (t. j. ani wiatru, ani de- 



Powolno — Powrócić 



313 



szczu, ani mroza)« Lub. II, 214. 
Por. Wola. 

Powolno = wolno, zwolna: >P"o- 
w"olno cy prędko* Rozpr. VIII, 
134. 

Powolny = » łagodny* Mil. »Zo'niz 
ci ja, zo''niz, Tylko nie do wojny. 
Tylko do dziewcyny, I to do po- 
wolny* Zb. XIV, 233. II »Woły 
(zgubione) sie wrócą powolnym 
casem« Święt. 412. || > Powolny* 
= taniec: » Powolnego (= polo- 
neza)* Fed. 104. » Chodzony czyli 
polski... chodzonego (łażonego, po- 
wolnego)* Kuj. II, 204. > Tańczą 
powulnego (od przodka)* Pozn. I, 
196. » Kroczyli po izbie powol- 
nego* Kai. I, 135. » Powolny* 
(nuty) Kieł. II, 45. 

Powolutku: » Przyńdźze... powo- 
lutku (łub: pocichutku), nie tą- 
pajze* Fed. 113. 

Powołanki = » wymyślanie* Spr. 
IV, 338. >Powołonki gada = wy- 
gaduje* Zb. II, 251. 

Powołonki p. Powołanki. 

Powoniać = powąchać : » Kwiecid 
powoniać* Zb. IX, 182. 

Po woń = woń: » Wiatry już po- 
wonie (woń) z niego (z wianka) 
porozwiały* Zb VL 101. 

Powor-z p. Powróz. 

Powoź p. Pawąz, Poło z. 

Powozić = zawieźć : » Piniędze wy- 
brał, powoziuł do dumu* Chełch. 
II, 55. 

Powód p. Powód. 

Powódek p. Powódek. 

Powój = »dwa kółka wiciowe, słu- 
żące do połączenia jarzma z so- 
chą* Pleszcz. 24. 

Powózek = wóz, wózek: » Panna 
młoda jedzie czlerema końmi, re- 
szta zaś [)0wózków zaprzężona 
jest w parę koni* Pozn. I, 247. 

Powracać się = wrócić: » Ludzie 
sie powracali, a ón jedzie do sa- 
mego końca* Zb. XV, 11. »Jak 



sie juz powracał król* Zb. XI, 
92. Por. Powrócić. 

Powracić się p. Powrócić. 

Powrąsełko p. Powrósło. 

Powrotnie = znowu: »Zdjęni jej 
powrotnie oną bransoletę, i ona 
znowuk ożyła* Kuj. I, 130. 

Powrotnik = recydywista (gw. ga- 
licyjska): »Miał do czynienia z po- 
wrołnikiem* Śnieżko Zapolska. 

Powroza p. Powróz 

Powrozina p. Powróz. 

Powrozowe = formalności przy 
kupnie, dodatek za powróz, na któ^ 
rym bydlę jest uwiązane (K.): 
»Nim powrozowego wyciągną* 
Myszk. 17. 

Powroźniczek: »Powroźniczka ja 
córeczka* Łęcz. 223. 

Powroźnik = »na ostatku idący 
do wielkanocnej spowiedzi, niby 
na powrozie prowadzony* Derd. 
J. 36, 37. II »Powroźnik* = za- 
sługujący na skrępowanie powro- 
zami: »To je.st łotr, wisielec, po- 
wroźnik, łańcusznik* Orzeszkowa, 
Bene nałi. 

Powrócić = wrócić: »Poki nie 
powrócćmy* Cisz. 56. » Powrócić 
się* = wrócić: »Ona tamtego po- 
rzuci, a do niego sie powróci* 
Kuj. I, 147. » Powróć sie nazad* 
ib. 156. » Powrócili sie do niego* 
ib. 191. »Jak powrócili sie, uto- 
pili go* ib. »Jak się też powrócę, 
niech się (dziewczę) za piec scho- 
wa* Wójc. II, 56. » Powrócić się* 
Rog. no 21, 49, 156. .Da jak 
my sie powrócima, gorzałeczkę... 
zapłacima* Kuj. II, 61. »Jesce się 
powrócę* Kozł. 113. »Jak ja się 
powrócę. Będziemy się cieszyć* 
Lip. 16. Jak my się powrócemy* 
ib. 170. »Nie powrócił się przez 
półczwarła roku* ib. 174. » Po- 
wróci się za trzy lata* Kolb. 225. 
• Powróćze sie do mnie pierwsy 
zalotniku* Krak. II, 120. » Jeszcze 



314 



Powrósło — Powsinoga 



się powrócę* Zb. II, 55. »Po- 
wróćże się, powróć, pierwszy za- 
lotniku* ib. 56. »Już się nie po- 
wrócę* Zb. II, 68 >Gdysięzlam- 
tąd powrócidmy* Pozn. II, 270. 
» Rychło się nazad powrócę* ib. 
IV, 143. »Do domu powrócić się* 
ib. VI, 189. »Powróciuł sie na- 
zad* ib. 336. »Z wieścią mi się 
powróć* Krak. II, 488. >Jak się 
z wojny powróciemy* Maz. II, 
123. »Wnet się powróci (matka)* 
Kai. I, 191. »Powróćze sie, po- 
wróć, kochanecku do mnie* Kieł. 
II, 45. » Powróć mi się. powróć, 
pićrwsy kochanecku* Rad. II, 114. 
»Mozes powrócić sie do ojca swo- 
jigu* Zb. VIII, 320. » Powrócił 
się... na kopalnią* ib. XI, 27. 
»Tak sie powróciył nazad* ib. 
119. » Powrócił sie nazad * ib. XV, 
16. »CaJtki świat "objadę, do cie 
sie powrócę* ib. 73. »Jak mi się 
powróci (żyd), dam mu sto ba- 
tów* Wisła VI, 565. »Powród-ze 
sie, powróć, pirsy zalotnicku* ib. 
VII, 147. » Zaraz sie dusa powró- 
ciejta do cia{a* Ci.sz. 250. »Po- 
wróćze sie do mnie, pierwsy za- 
lotniku* Ploszcz. 217. »Nazaddo 
dónm sa powróci* Hilf. 120. » Li- 
stek wpadnie, powróci się, moja 
<*nota nie wróci się* Kon. 119. 
II »Powrocić się*: »Powrocę sę 
za trzj latka* Hilf. 148. Por. Po- 
wracać się. 
Powrósło = » pas ze słomy skrę- 
cony* Pr. fil. IV, 863. . Rozkłada 
się sno|>ki na powrósłach* Swięt. 
3. » Powrósło* Rozpr. XX, 433. 
»Powru-ło« ib. XI, 187. »Por\vó- 
sło* Zb. V, 222. .Porwósło* Ust. 
z Jaworza. >Porwiósło« List By- 
stronia. łProwion.-^ło* Mil. >Pro- 
wiasJo* Zb. VIII, 253. Toż ib. 
311. »'Powrii-ło' = powrza.^o* 
Rozpr. IX. 133. »Z samych po- 
wrziiscł* Pozn. III, 95 » Wiążą 



się powrząsłem* Pozn. I, 101. 
> Pończoszki choć powrąsełkami 
związujcie* Pozn. III, 88. »Prze^ 
wiąslo = powrósło* Osip. Tot 
Fed. 406. » Prze wiosło: »Z ciasta 
zrobić przewiosła i poobwiązywa^ 
każde drzewo* Zb. III, 124. 

Powrót »a. Powrótka = zała- 
manie się, zakręt (drogi)* O. 

Powrótkap. Powrót. 

Powróz: » Powor-z, powar-z * Hilf. 
177. »Powor-zami* 6 pp. 1. mn. 
ib. 123. II .Porwóz* Pr. fil. V, 
845. Toż Ust. z Jaworza. Kam. 
102. Zb. V, 211. >Z porwozem* 
ib. 254. >Na porwózecku* ib. 237. 
• Porwóz* Zaw. 69. >Na >porwó- 
zku* ib. 86. »Porwóz« Rozpr. 
XVII, 55. » Porwozem* 6 pp. 1. p. 
Wi.<ła II, 101. II .Prowóz* Pr. 
fil. IV, 237; ib. V. 853. Mil. Kolb. 
236 Chełch. I, 217. Wisła III, 83. 
.Prowoz* Pr. fil. IV, 864. Mrong. 
688. >Prowozy* 1 pp. 1. mn. ib. 
129. II » Po w roza * : » Wziął se 
kozę na powróżę* Maz. III, 63. 
II »Zdr. .Powrózek* Kuj. I, 162. 
»Powrozina«: »Wezine powrozi- 
ne* Zb. XII, 130. Toż ib. 164. 

Powrózek p. Powróz. 

Powrząsło p. Powrósło. 

Powrzeczy >na powrzeczy = wrzko- 
mo« Krasn. 307. 

Powrzeć się == pożywić się: »Bo 
sie u Kasinki kochania nie po- 
wrze (= nie pożywi)* Kon. 54. 
II .Powrzeć się = nieco się go- 
tować, w rżeć przez krótki czas* 
Ust. z Litwy. 

Po w siąść = » napaść, nawymy- 
ślać: jakem powsiadła na nigu* 
Zb. VIII, 253. » Ostro powsiad na 
ba hę* Swięt. 401. 

P o w s i k i j = » włóczęga, latawiec, 
pow.sinojra* Pr. fil. V, 849. Tot 
Parcz. 

Powsinoga = » włóczęga « Spr. V, 
119. Toż Pr. fil. V, 849 p. w. 



Powskakować — Powyćpowae 



315 



. Powsikij. Parcz. Święt. 711. Zb. 
L 22. »U Mazurów i Krakowia- 
ków mówi się... tłucze się po-wsi- 
noga jak stępor« Chełm. I, 82. 
• Powsinoga na Kociewiu i w Mal- 
borskiem = obleciświat* Z listu 
Łęgowskiego. 

Powskakować = powskakiwad: 
» Powskakowali do torbv« Zb. XI, 
111. 

Powspasać się = wypaść się, 
utuczyć się: » Czeladź mu się 
powspasała (opasła) c Pozn. II, 208. 

Powspominać: » Tyle mojej weso- 
łości, Kiedy se zaśpiewam. Bo gdy 
mi się powspomina (zdaje się, 
nieosobiście K.) Łzami się oble- 
wam* Rog. no 302. 

Powstać = wstać : 2 os. rozk. : 
»Powstaj« Swięt. 78. »Powsluń* 
Chełch. I, 169. • Powstań* Zb. 
XV, 175—2 os. 1. mn. .Po- 
wstajcie (ze snu)* Kozł. 180. — 
Cz. przeszły: » Ciało wstało, po- 
wstajało* Kai. I, 124. > Wojska 
tysiące powstajajo* Cisz. 41. »Po- 
wstajali* ib. Toż ib. 114. »Po- 
wstajale* Derd. 68. Kopern. rę- 
kop. II »Ksądz na niewo powsteł 
(= obruszył się)* Hilf. 140. || 
> Powstać* = stać się: »Chlust- 
noł... trzeci niż, już powstały do- 
bre "ocy* Wisła II, 20. » Postał 
wielki sum* Święt. 366. 

Powstając p. Powstać. 

Po wstępować = poustawiać się: 
kazała wsystkiem powstępować 
w rzędy* Chełch. I, 213. 

Powstydnąć: >Po weselu jednak 
tego pana powstydnie, że on to 
ma świniarka za zięcia* Pozn. VI, 
316. 

Powszodek: »Pow^edek = dzień 
powsz€»dni, roboczy* Mii. 

Powszedni: » Pówszedny = po- 
wszedni* Ram. 159. »Cliieba na- 
szego powszednego* Ust. z Litwy. 
»VV domu 'chaby na posednie 



krochmólą' żytnim krochmalem, 
niedzielne chusty pszenicznym* 
Święt. 20. > Kościelne spódnice... 
spódnice posednie* ib. 47. »Na 
powsednie noszą zapaski* ib. 

Pówszedny p. Powszedni. 

Powściekać = zaprzepaścić: » Or- 
ganista jy mięso z tych wieprzów 
i pewnie t^ wieprze chyba un som 
na urząd (== umyślnie) powście- 
kał* Chełch. I, 55. 

Powtarzała: » krowa powtarzała = 
techniczne wyrażenie na powtórne 
dopuszczanie buhaja* Spr. V, 399. 

Powtór: »Gdy kloc czyli kłoda 
drzewa przepiłuje się poprzecznie 
na dwie połowy, to 'młodszy ko- 
niec' czyli od wierzchołka zowie 
się powtórem a 'starszy' odzio- 
mem* Pr. fil. IV, 863. |j »Po. 
wtór, na powtór = napowrót* 
Kuj. II, 275. » Powtór, powtórka 
== powtarzanie; na powtór = 
powtórnie* Zb. I, 22. Por. Po- 
wtórki, Powlórkiem. 

Powtórka p. Powtór. 

Powtórki: >Po trzech zapowie- 
dziach... obchodzi powtórnie on 
(pan młody) już sam lub drużba 
gospodarzy i swachny, by ich za- 
prosić po raz drugi, co się po- 
wtórki nazywa* Pozn. II, 97. »Za- 
prosiny drużby po wsi na powtór- 
kacli * ib. Por. Powtór. 

Powtórkiem = powtórnie: »Pon 
powtórkiem spytał* Kam. 133. 

Powtórni: » Zastępcą przewodni- 
czącego (w stowarzyszeniu szew- 
ców w Żołyni) jest tak zwany po- 
\vtórni* Zb. XIII, 54. 

Powycinać: » Bandę ja jeździł we 
dnie i w nocy, choć powycinam 
koniowi ocy, a ty moją musis 
być* Maz. III, 247. 

Powyciskować = powyrzucać: 
»A reśte mićsa wzión i powyci- 
skowdł na gałęzie* Zb. V, 222. 

Powyćpować = powyrzucać : 



316 



Powydad się — Powywtóczyć 



>Wsyslkie krzesła powydpuję (= 
powyrzucam; dpad = rzucad)< 
Lip. 96. 

Powydad się = powychodzid za 
mąż: » Gospodynie, które się juz 
powydały, a na mnie cekad nie 
chciały* Kon. 42. »Te się po wy- 
dały (= wyszły za mąż)« Zb. X, 
288. Por. P o w y (i a w a d się. 

Powydajad = >powvdawad< Pr. 
fil. IV, 277. 

Powydawad się = powychodzid 
za mąż : »Już się powydawały 
Lubszeekie dzieweczki* Rog. n® 
335. Por. Powydad się, Po- 
wydajad. 

Powy frn ki wad =wyfrunąd: •Pta- 
ki powvfrukiwałv do góry* Zb. 
IX, 71.' 

Powygarnywad: »Weźze kosiora, 
powygarnnj Mozolskie swachny 
z za stoła* Rad. I. 216. 

Powygartad = powygarniad : » Trza 
było... od karmników powygartad 
gnój* Kam. 80. 

Powyginywad = wyginąć: »Po- 
wiginywało = wyginęło* Zb.YIII, 
249 

Powygniwad = wygnie: »Powy- 
gniwało = powygnijało* Zb. I, 7. 

Powyjmad = powyjmować: »Bom 
ja ciskał w nie ślipiamy com po- 
wyjmał owcom* (Ihełch. II, 12. 

Powykolad = * powy kalać : Jeździ- 
łem we dnie i w nocv, |)owyko- 
Ińłeni konikom ocy* Pr. fil. IV, 
236. >Mianso nam w zariibach 
powięzło, powvkolajcie!* Maz. III, 
148. 

Po w y k o p a ć = powykopy wać : » Pó- 
wykopano* (z akcentem na po) 
Bisk. 36. 

P o w y k r ą r a ć = powykręcać : » Po- 
wy kr;icał wróble* (z gniazd) Maz. 
III. 355. » Przyjechał (komisarz), 
powykrącał. Mnie siroci<^ powy- 
trącjił* Wisła VIII, 506 

Powy lalo wać = powylatywać, po- 



wybiegad: » Pouciekali (ludzie), po- 
wylalowali* Cisz. I, 281. 

Powyorad = powyorywad: •Pó- 
wyorane, póweorane* (z akcentem 
na po) Bisk. 36. 

Powyrek p. Rowerek. 

Powyrka p. Rowerek. 

Powyrkad się »czy: powdrkad się 
= pokłócid się* Pr. fil. V, 849. 

Powyrko p. Rowerek. 

Powyrywad z 2 pp.: » Powyrywali 
pałasów* (= powyjmowali pała- 
sze) Cisz. I, 38. 

Powyskakowad = powyskaki- 
wad: » Święci z nieba powvskako- 
wah* Zb. XII, 197. 

Powyskrzyczad: » Powyskrzycało 
= wykrzywiło* Zb. Vin, 253. 
Por. Wyskrzyczad się. 

Po wy sypiać = dać się wyspać: 
»A wy, dnichny, fałduj ta sobie 
spódniczki .. oczki powysypiiijta, 
żebyśta nie spały* (podczas ślubu) 
Wisła VI, 80. 

Powysypowad = powysypywad: 
»Piniędze powysypował z kiese- 
niów* Chełch. I/9I. 

P o w y s z e = powyżej : » Rowyse ko- 
ścioła bewujemy* Rozpr. X, 203. 
»Rowysy kolan nogi zdar* Zb. V, 
240. »Paweszi* Ram. 158. Por. 
Powyżej. 

R o w y ś c i g o w a d = powypędzad: 
*Tii będzie .stawiał kościoły, a ik 
z tamtela powvściguje« Zb. V, 
249. 

Rowytłukać: » Powybijam (zęby) 
powylłukam* Zb. X, 324. 

Powywarzać: » Woda powy warzała 
drogi = porobiła drogi na dro- 
dze* (może raczej 'powyważała' 
od 'wywozić'? Ł.) Zb. II, 236. 

P o w y w ł ó (• z y ć : » Jak ich juz po- 
mordowali, powywłócyli, dopiero 
sie tdn zaniż bierze do jńd{a< 
(= wywlekli trupy) Cisz. I, 292. 
• Powywłucuł dzieci z błota* Kozł. 



Powyzdychad — Pozapierać 



317 



162. > Dzieci z błota powywtócył* 
Rad. II, 51. 

Powyzdychad = powymierać : 
• Starzi powfzdfchalic Hilf. 23. 

Powyzuwać się = zdjąć obuwie: 
»Ótop sie powyzawajt, do kosale 
sie pozdymówśł* Cisz. I, 206. 

Powyżasnąć się = poprzelękać 
się: »Tak sę jego powfrzasłe juń- 
ce, woJf, krowf € Derd. 75. 

Powyżej: »Zaśpiewaj słowiku po- 
wyzy kosara* Zb. XII, 201. Por. 
Powysze. 

Powyżyrać = pożreć : » Ciężko 
jem (iisora) wszystkich (zajęcy) 
wyłapać i powyzvrać« Chełch. I, 
69. 

Powziąć = zmusić: »0n sie ogro- 
mnie bał, ale go głód do tego 
powziął. Chełch. I, 260. || »Po- 
wziąś sie = przychodzić do zdro- 
wia, coraz to lepiej wyglądać po 
chorobie* Spr. IV, 29. 

Powziątek = »chęć« Sand. 264. 
»Jak przyjdzie niedziołecka, albo 
jaki świątek, oj zawsze mnie wy- 
gania da do ludzi powziątek* ib. 
202. 

Poza = za: » Obejdź poza górki* 
Zb. XII, 200. .Za las chłopcy za 
las, ale nie poza nas (ł. j. nasz), 
ino poza księży, znajdziecie pi- 
niędzy* ib. 210. » Którędy Jasiu 
pojedziesz, czy poza stodół, czy 
przez wieś. Po zastodolu pojadę* 
Kolb. 173. 

Pozabaczować = pozapominać: 
>Ka sie ty podziały, co pięknie 
śpićwały? Powydjlwały sie, poza- 
bacowały* Rozpr. X, 261. »Po- 
zdbacowały* Swięt. 274. >Poza- 
bdeywałyc Zb. XII, 161. 

Pozabaczywać p. Pozabaczo- 
wać. 

Pozachorować: » Pozachorowały 
wszystkie dzieci* Nadm. 67. 

Pozaciekać: »Gdy na św. Jana 
deszcz pada, orzechy laskowe po- 



zaciekają = zepsują się, zgniją < 
Zb. VI, 246. 

Pozadek = » gorsze zboże < Rozpr. 
XII, 99. » Pozadek od bobu* Zb. 
IX, 258. 

Pozadku = »z tyłu* Krak. I, 327. 

Po zadziu = »w tyle, na ostatku* 
Kam. 46. W lemże znacz. ib. 64, 
72, 127, 136. 

Pozadzwaniać: » Same i dzwonki 
pozadzwaniały * Lub. 1. 1 08. » Dzwo- 
ny pozadz woniały* Zb. IX, 16. 
»Same sie zwony pozazwaniały < 
Chełm. I, 118. 

Pozadzwoniać p. Pozadzwa- 
niać. 

Pozagaszać się: > Same sie świce 
pozagaszały* Chełm. I, 118. 

Pozagrywać się ^i^ zacząć grać : 
»Same .sie organy pozagrywały* 
Chełm. I, 118. 

Pozagubiać = zgubić : » Tyło pa- 
nów pozagubiał* Kam. 77. 

Pozajutru = » pojutrze* Czark. 

Pozakrącać: » Moje (świnie) będą 
miały ogónv pozakrącane* Kuj. I, 
186.' 

Pożalić: » Pożalić, świniom a. ku- 
rom 'pożalić' żarcie = omaścić* 
Spr. V, 399. 

P o z a ł o ń s k i = pozaprzeszły : » Po- 
załońskiego roku * Tyg. ii. 1 , X, 294. 

Pozamawiać = zaprosić : » Po* 
leciała zwoływać czarownice. Po- 
zamawiała je z dziś na jutro* 
Zb. II, 153. 

Pozaniewczora: » Pózaniewczera 
= dzień przedonegdajszy; przed- 
przedwczoraj, pozaonegdaj* Ram. 
159. 

Pozaniewitro: » Pfizaniewitro = 
dzień popojutrzejszy* Ram. 159. 
» Pozaniewitro = popojutrze* ib. 
Toż Cen. 69. 

Pozapierać = pozamykać: »Jesce 
u żydów nie pozapierane, więc 
i u tego żyda nie byjy zaparte 
dźwi... Jak żydzi juz pozapićrali* 



318 



Pozapomniwać — Pozbyć 



Cisz. I, 279. »A olwórzże, otwórz, 
albo nie otwieraj, albo się dziew- 
czyno lepiej pozapieraj* Rud. 148. 

Pozapomniwać: » Pozapomniwali 
= pozapominali* Kuj. II, 279 
p. w. Zaponiniwad. 

Pozaprzągać = pozaprzęgać: » Ko- 
niki pozaprzągane* Zb. YIII, 270. 

Poza się = poza siebie: » Wysma- 
gaj (= wyrzucaj) poza sie ziarko 
po ziarku* Kam. 52. 

Pozastrzelać: »Zabićli obuch, po- 
zastrzćlali« Cisz. 1, 317. 

Pozaściągad: »To niepozaściągane 
= niepozapinane* Lub. II, 213 
p. w. Zaściążka. 

Pozawale = miejsce za watami: 
» Zaczął nią (kieską) trząść na po- 
zawale* Gl. II, 155. »Popodbie- 
rał pieniądze na pozawalu* ib. 
156. 

Pozawczoraj: » Poza wcoraj = 
przedwczoraj* Czark. 

Pozawczorzu = » pozawczoraj * 
Pr. fil. V, 849. 

Pozawierać = zamknąć: » Zagnali 
(trzodę) do karcmy... pozawiyrali* 
Zb. V, 254. 

Pozawić = owinąć: »Wianeczek... 
złotem pozawijesz* Rog. n^ 252. 

Pozazwaniać p. Pozadzwa- 
niać. 

Pozbadnąć= >wymiarkować« Wi- 
sła III, 89. »Pozbaść = pojąć, 
zrozumieć* Zb.YIII, 253. Toż Mil. 
»Óny do dziewczęcia dróżkę po- 
zbadły (= zbadały, wynalazły)* 
Pozn.y, 93. II »'Pozbadnąć = 
za nic kogo mieć (z Kujaw)* Sand. 
I, 302. >Pozbadnąć, pozbaść = 
wziąć przewagę nad kim, przy- 
wyknąć do brania góry nad kim, 
lekceważyć lub prześladować kogo 
np. pozbadli tego człowieka = za 
nic go mieli; dzieci ojca pozba- 
dły = straciły uszanowanie dla 
ojca, zbytniej nabrawszy śmiałości; 
onć go pozbadły = przywykły 



słabości jego wyśmiewać, żarto- 
wać sobie z niego* Kuj. II, 275. 

• Pozbaść, pozbadnąć = poznać 
się na czyim niedołęstwie i sku- 
tkiem tego brać go na fundusz: 
'Biada człowiekowi, którego ludzie 
pozbadną'* Pobł. 138. » Pozbaść 
= lekceważyć* Mil 

PozbadliwY = »pojętnv do nauki* 
Mil. 

Pozbaść p. Pozbadnąć. 

Pozbawić = zap. puścić od siebie: 
» Przed ksadza przinc... a ksodz 
wszy.^kich nas obaczy... a nas na- 
zad zas pozbawi. Stary z młodym 
sa nawróci, nazdd do domu sS 
powróci* Hiłf. 120. 

Pozbierać się = wstać: » Skó- 
rom się rozleżał, widziało mi się, 
że się nie pozbieram* Wrześ. T. 
18. 

Pozbijać = potłuc: » Drużba z pół- 
miskamy chodzi, paluszki sobie po- 
zbijoł* Kuj. I, 269. »Żeby sobie 
ten kuniczek nie pozbijał nóg* ib. 
278. >Druchniczki paluszki sobie 
pozbijały (o progi)* ib 317. » Ko- 
nia pozbijanćgo (== z obitemi bo- 
kami)* Cisz. I, 182 

Pozbyć = » stracić* Ust. z Jawo- 
rza. »Jak nabyte, tak pozbyte« 
Cinc. 16. Z 2 pp.: »Juz nmie 
matusia pozbywa* Kieł. I, 88. 
>Pozbyła swej cnoty* ib. 155. 

• Trzydzieści i trzy grzechów po- 
zbywa* ib. II, 184. »Com ci rze- 
kła, to dotrzymam, ino się dziada 
pozbywam* (= pozbędę) ib. 100. 
»Siekierecki pozbędę* Rad. II, 
100. »Wiankam pozbyła* Łęcz. 
113. » Pozbędziesz chłopotu* Kuj. 
II, 37. » Pozbędziesz z brata du- 
sze* Pozn. IV, 210. »Synogdrlica 
swy pary pozbędzie* ib. 217. 

• Matka nie chciała syna z domu 
pozbyć* ib. VI, 187. » Nie pozbył 
zapory* ib. 248. > Pozbędziesz 
wianka* ib. II, 307. »Pozbatidę 



Pozdać się — Pozdymany 



319 



korapiimenta jego* Maz. III, 232. 
»Do śmierci jej (bidy) nie pozbę- 
dę* Pozn. I, 241. »Pozbyłain 
wianka rucianego, a nabyłam ży- 
jącego* Wójc. I, 65. Toż Lip. 189. 
»Malnchiia syneczka pozbędzie* 
Rog. n^ 1. Toż ib. no 42; 54. 
• Swego dziecięcia... pozbyli* ib. 
n^ 117. »Koniczków pozbyła* ib. 
n® 457. » Pozbyłaś swy cnoty* 
Kozł. 89. » Służby pozbę zies* ib. 
165. »Dziaiek pozbędę* Kolb. 24. 
» Bralom oznajmiono, żem dla sie- 
bie bralki pozbył* ib. 255. »Koń 
u swego pana pozbvł swojego su- 
kmana* Wisła 111,^563. || Z 4 
pp.: »Pozbędzieta mię* Nadm. 
106. » Matka pozbyła córkę* Święt. 
339. »Cielicki (1. mn.) pozbył za 
psy* ib. 345. * Kiedy mię pozbę- 
dą* Kolb. 241. >Taką hałaśnicę 
pozbyli* Krak. IV, 230. || • Go- 
łębica, gdy z pary pozbędzie* 
Kozł 113. » Gołębica gdy pary 
pozbędzie* Oies. 292. •Synogar- 
lica tej pory pozbędzie* Zb. II, 
72. II » Pozbyć* = pozbawić: >Go 
go chciała pozbyć zunv« Chełch. 
I, 166. 

Pozdać się = poddać się (na woj- 
nie): »Król... pozdał (= poddał) 
się* Pozn. VI, 114. 

Pozdajać = » poskładać razem czę- 
ści należące do siebie (do jakiejś 
całości)* Rozpr. X, 297. Toż 
Wrześ. 18. > Pozdajać = poskła- 
dać, ułożyć, złożyć np. ozebrałeś 
wóz, bićda mi go pozdajać* Spr. 
V, 399. »Pozdajał go (człowieka 
na kawałki posiekanego) całego* 
Zb. VII, 72. 

Pozdawać się= »spodziewać się* 
FIofT 41. 

Pozdejniać p. Pozdejmować. 

Pozdejmować: »Posyjmowdł* Zb. 
VIL 76. »Pozdejmać*: •Ogrodo- 
wy... pozdejma wszystkim rogi* 
Kuj. 1, 147. iPozdyjmił* Zb.VIII, 



300. »Pozdyj«iali* Chełch. I, 91. 

• Pozdyjmajo* ib. 153. >Po8tyj- 
mali* ib. 284. »Pozdjąć*: »Po- 
zdjęno kapuzę* (= pozdejmowało) 
Derd. 23. || » Pozdejmować się* 
= rozeb ać się: »ChJ;op sie po- 
wyzuwał, do kosule sie pozdymó- 
waj* Cisz. I, 206. 

Pozdjąć p. Pozdejmować. 

P oz dno: »P6zdno = późno* Ram. 

159. 
Pozdny: »P6zdny = późny* Ram. 

159. »Pózdny = późny np.: Ale 

gdyż to posdne owce płód miały 

poczynać* Pobł. 71. 
Pozdobywać = zdobyć, nabyć: 

• Panowie drużbowie strzelbisków 
pozdobywajcie* Łęcz 60. 

Pozdrowiać p. Pozdrowić. 

Pozdrowić: » Zafce sie cłekowi... 
to gościec sie ułoży i pozdrowi 
z tego, — a nie, to sie ozniemoze 
ze dwa... tyźnie* Spr. V, 358. || 

• Pozdrowić* = powitać: »Król 
pozdrowił po Bosku* Fed. 335. 
II » Pozdrowić* = pokłonić się: 

• Pozdrowiej wsześeiech doma* 
Derd. 33. || » Pozdrowiać* = ży- 
czyć pomyślności: »Gdy dziecko 
kichnie 'żebyś go nie pozdrowią^* 
Zb. V, 233, II •Pozdrowił się = 
potłukł się* LJdz. 

Pozdrowieć = » wyzdrowieć * 
Rozpr. XXVI, 389. 

Pozdrówkać = » pozdrowić, po- 
witać* Wrześ. rękop. Toż Pr. Gl. 
V, 849. Spr. V, 399. »Jak sie 
tćmu dziecku kichło, tak uni mu 
pozdrówkah* Zb. V, 239. »Po- 
zdrówkali tćmu dziecku* ib. 

Pozdusić: » Pospierają kobiety bie- 
liznę... pozduszą rękami we wo- 
dzie* Pozn. I, 107. 

Pozdybować = »poznajdować* 
Pr. fił. V, 849. 

Pozdyjmać p. Pozdejmować. 

Pozdymany: •Prepinatorka z córką 



320 



Pozdymować — Pozłamować 



jadą niby kopice siana, tak po- 
zdymane* Kam. 83. 

Pozdymować p. Pozdejmować. 

Pozdze p. Poździe. 

Pozeblekać = >pozwtóczyć, po- 
zdejmować* Pr. fil. V, 84r9. 

Pozewka = » wezwanie do sądu, 
awizacja sądowa* Pr. 61. IV, 236. 

Pozewłóczyć = rozebrać: »Po- 
zewłóceli jo ze sukien* Wisła I, 
311. »Pozewłóczyć* = pozdej- 
mować: »Pozewłócznia nasze kam- 
zele i nakryjma te woły* Pozn. 
VI, 336. 

Pozgromieć = rozgromić, poskro- 
mić: »Pozgromiej tych wrogów* 
Lub. II, 33. 

Poziartować = » pożartować « Spr. 
IV, 380. 

Pozierać = » poglądać * Rozpr. III, 
374. » Pozierać, spozierać = pa- 
trzeć, przyglądać się; czasem = 
wyglądać*' Spr. V, 399. »Aleś 
hardy, pysny, poziras po sobie* 
Zb. XII, 155. »Sivve ocka mamy, 
na się pozieramy* Za w. 83. » Po- 
zierało dziewczę za chłopcem do 
dwom, teraz-że poziera za wil- 
kiem do boru* Zejsz. 63. > Ubitą 
żmiję należy zagrzebać, aby słońce 
nie świćciło (pozierało) na nię* 
Zb. V, 181. II .Pozierać* = wy- 
glądać, oczekiwać: »WysJtanagó- 
recke, pozira tatusia* Zb. X, 130. 
II » Pozierać* = pilnować: » Po- 
zierajcież na mnie bych sie nie 
ocielił* Zb. XII, 199." .Za stzy- 
zkami pozierają* Goszcz. Tatry 
149. » Dziadek... poziera po juha- 
sów* Ogończ. 7. 

Pozimek = » wiosna ; z pozimku 
= z wiosny* Zb. I, 22. » To tak 
było z pozimku, tak z wiosnę* 
I^ozn. VI, 293. »Pozymk = czas 
po zimie, po wiośnie* Pobł. 71. 
»P6zimk = koniec wiosny, druga 
połowa wiosny* Hani. 159. »Po- 
zymek* Derd. J. 24. »Na pozim- 



ku* Bisk. 17. II »Pozimek = ba- 
ranek, przechowany przez zimę« 
Zb. II, 10. 

P Ozimka = » owieczka, przecho- 
wana przez zimę* Zb. II, 10.- 

Poziomka: Formy: >Poziómka< 
Ust. z Litwy. > Poziomek* 2 pp. 
1. mn. Rozpr. X, 176. » Podziomki 
czyli poziomki* Zb. X, 197. »Pod- 
ziemka* Pr. fil. V, 840. »Pod- 
zimka* Rozpr. XVII, 54. »Ko- 
ziombki a. koziomki* Lub. II» 
212. .Koziemki« Cisz. I, 138. 
»Kożompka* Spr. IV, 378. »Ko- 
ziómbka* ib. V, 370. 

Poziomie »a. Poziomo = mó- 
wią górale o miejscu, zkad widok 
rozległy i gdzie słońca dużo* Spr. 
IV, 311. Toż Spr. V, 399. Por. 
Pozór n o. 

Poziomo p. Poziomie. 

Poziór = baczno.ść, uwaga* Święt. 
711. » Poziór = baczność, nad- 
zór, a także s[)ojrzenie, np. *dajze 
poziór na hałupe'* Spr. V, 399. 
Toż Spr. IV, 311. >Juhas... da- 
wał pilno poziór na dziadka* 
Ogończ. 7. » Poziór = uwaga; dać 
poziór na co = baczyć na co« 
Rozpr. X, 297. »Dej... poziór na 
syćko* Zb. VII, 14. »I)aj poziór 
na szałas* Zejsz. 169. Por. Po- 
zór. 

Pozjeżdżać się: » Goście pozjy- 
zdzaii sie* Chełch. I. 38. 

Pozlatować się = zejść się szyb- 
ko: » Żydzi sio pozlalowali* Cisz. 
I, 275. 

Pozlegać = pokłaść się spać: »Do- 
pierośmy pozlegali, a już wołasz, 
byśmy wsiali* Wi.sła VIII, 65. 

P o z 1 e w k i = resztki jedzenia : 
>Clioć ta pozlewki jakie, to dała « 
Konopnicka, Na drodze. 

Pozlozować: » Mocno pięscą... wszj- 
ście pozlozował zębf* Derd. 30. 

Pozłamować: »Nie chódźze mi 



Pozlociany — Pozolić 



321 



tędy, bo mi pozłamajes u lawendy 
grzędy* Kosił. 93. 

Pozłociany: » Góry pozłociane, góry 

pozłociste « Kolb. 61. 
Pozłocie p. Pozłotko. 
PozłoŁka p^ Pozłotko. 

Pozłotko = świecidełko: > Kwiat 
robiony, suto upstrzony żółtą bla- 
szką zwaną pozłotko< Pozn. II, 
85. »Swachny postrojone obfito 
w pozłotka na głowie* ib. I, 181. 
• Wieńce ze wstążek, robionych 
kwiatów, po-złotka (pazutka)* ib. 
II, 225. 'Młodzianie i drużba mają 
po snopyszku rozmarynu z po- 
złotkiem« ib. III, 56 » Barwinek, 
na którym przyczepione trzęsie się 
pozłotko* Lub. I, 160. || » Po- 
złotka*: 'Czapkę upiętą... pozło- 
tka (pozłotki są to złocone i po- 
cięte w podłuż papierki błyszczą- 
ce)* Pozn. 1, 187. 'Wieńce... choj- 
niane z pozłotka lub trzęsiące, 
złożone ze złoconych papierków, 
bajorku, paciorków szklanych ko- 
lorowych, blaszek okrągłych i świe- 
cideł* Krak. 1129. || 'Pozłocie*: 
'Wianeczek z pierza i pozłocia* 
Pozn. II, 255. II 'Pazłotko*: 'Ka- 
pelusz... w pazłotko strojny* ib. 
I, 69. 'Pazłotkiem = delikatną 
blaszką świecącą* ib. 71. 'Jabł- 
kami, oblepionemi świetnem pa- 
złotkiem* ib. 158. 'Wieńce z roz- 
marynu... i pazłotka. czyli trzęsą- 
cego się złoconego papieru* ib. 
207. 'Świecidła czyH pazłotka 
różne* ib. II, 98. 'Czapkę świe- 
cącą, przerabianą pazłotkiem* ib. 
107. 'Zdobne wstążkami, pazło- 
tkiem* ib. 291. II 'Pazłotka*: 
'Ustrojone jest w rozmaryn, w pa- 
złotkę, czyli nędzę* ib. 244. || 
'Pazłótek = galon srebrny lub 
złotym Pr. fil. V, 828. jj „Paszłó- 
tko«: 'Złoty pasek nazywają *pa- 
szłótko', na srebrny mówią: 'sre- 

fiłownik T. IV. 



brny paszłótko'* Wisła YIII, 491. 
Por. Pa złocie. 

Pozłożyć: 'Jak się mu po talara 
kńidy pozłożyta, to on z wama 
rad pojedze* Derd. 12. 

Pozmagać = zmęczyć: »My ręce 
pozmagali* Zb.YIII, 72. Toż Wisła 
III, 518. II 'Pozmagać* = zmę- 
czyć się: 'Boć nam ręce pozma- 
gały* Pozn. II, 210. || 'Pozmo- 
gać się* = zmęczyć się: »Ręce 
nam się pozmogały* Łęcz. 37. 

Pozmierać = pomrzeć: » Dzieci 
od głodu pozmierały* Sand. 151. 

Pozmierzchnąćsię = 'zmierzch- 
nąć się: pozmierzchło sie* Cer. 

Pozmogać się p. Pozmagać. 

Pozmykać = pozsuwać: 'Pozmy- 
kał... z paluszków pierścieńce* 
Kolb. 29. 

Poznachodzić = znaleźć: »Pre- 
pinator poznachodził tyło pisania* 
(kwitów) Kam. 76. 

Poznać: ' Ale wy mi ją (córkę) da- 
cie, jeno po niej coś poznacie* 
Rog. no 337. 

Poznając = 'poznawać* Spr. V, 
399. 'On ich tylko poznajał po 
sukniach* Wisła VIII, 796. 'Un 
go poznajdł* = poznawał, zda- 
wało mu się, źe go poznał Zb. 
VIL 20. 'Poznajali* = poznawali 
Ogończ. 7. 

Poznaka = znak: ^Poznaki cho- 
roby upatrują na języku* Zb. II, 
137. 'Dla poznaki... wyrżnęli no- 
żem krzyż* Zb. III, 97. 

Poznanie: 'Przycyń a. ubier deski 
o poznanie = troszeczkę, bardzo 
niewiele, odrobinę* Spr. V, 400. 

Poznań: » Najechali swateńkowie 
z Poznania* Wisła VII, 696. 

Poznański: 'Bułka poznańska, po- 
długowata, z dwóch wałeczków 
ciasta bokami złączonych z sobą 
złożona* Pozn. I, 81. 

Pozolić = 'poługować bieliznę* 
Pr. fil. V, 849. 

21 



PozoJdy — Pozwolą 



PozoMy = >prezenta« Udz. 

Pozór a = » pozór: pozorę na sobie 
akazował* Pr. fil. V, 849. 

Pozornośd = » baczność < Ust. z Ja- 
worza. 

Pozorny = • okazały, dzielny, zda- 
tny na oko* Krak. IV, 318. .Po- 
zorny = przystojny* Zb. Xin, 
105. 

Pozorzysty = » okazały, tęgi « Pr. 
fil. IV, 863. 

Pozostać się = zostać: » Wjechał 
i tam się pozostał* Kuj. I, 128. 
• Młodsza pozostała się* (w domu) 
ib. 325. » Ten powóz pozostał się 
i pojechali nićm do boru* ib. 328. 
II » Pozostać* = stać się: »Pódź- 
my ztąd dalij, bob'my tu wszyscy 
nieszczęśliwi pozostali* Pozn. VI, 
91. 

Pozostając = pozostawać: »Po- 
zostajali* Kopem, rękop. »Pozo- 
stajali* Zb. XV, 14. 

Pozować: » Pauzować: on pauzuje 
panu Witkiewiczowi. W ten spo- 
sób zmieniono w Zakopanem słowo 
pozować z fr. poser, a to pod 
wpływem wyrazów pauza, pauzo- 
wać* Rozpr. XVII, 96. 

Pozór = » nadzór, baczenie* Rozpr. 
X. 219. » Pozór* baczność, uwa- 
ga* ib. Xn, 99. » Pozór = bacze- 
nie; dawać pozór = uważać* ib. 
XXVI, 389. .Pozór=: baczność, 
uwaga; pozór dawać = dawać 
baczność, uważać; wziąć pozór = 
zauważyć* Pr. fil. V, 849. »Dać 
pozór = dać baczenie, pilnować* 
Krak. IV, 318. Toż Ust. z Jawo- 
rza. > Dawać pozór = dawać ba- 
czność* Wrześ. 6. Toż Goszczyń- 
ski, Tatry 133. »Daj pozór na 
siebie* = miej się na baczności 
ib. 282. Wrześ. T. 46. .Mas fra- 
irkę ładna, dajze pozór na nią, 
bo ci ją ukradną* Goszcz. Tatry 
273. »Na mą rzecz (mowę) pozór 
dajcie (po czesku 'pozór' baczność) 



Rog. n®407. » Słuchajcie, a pozór 
dajcie* ib. n® 425. >Daj pozór 
na te słowa* ib. n® 431. >Dej 
pozór* Cinc. 10. »Dśł p"6zór« 
Rozpr. IX, 197. >Dajże pozór na 
nią* Zejsz. 169. >Dać se pozór « 
= spostrzec: »Ksionc nie dał ee 
pozoru, cy ta jest kóri uwionza- 
ny* Zb. XI, 75. »Nie dali se po- 
zoru, ze nim a tego wisielaka* ib. 
79. »Daje se pozór na wszyćko« 
ib. 123. » Dawać pozór a. poziór 
(Strzyżowice) = pilnować, strzec 
się: dajno poziór na moje konie < 
Pr. fil. III, 309. »Dać pozór (po- 
ziór) uważać, spostrzegać* ib. 491. 
Por. Poziór. 

Pozórno=» wszędzie widno * Wrześ. 
18. Por. Poziomie. 

P oz uchwały = »zuchwały« Pr. 
fil. V, 850. 

P o z u c i e: » Wciąć czyli osadzić spry- 
chy w piaście koła od wozu przed 
pozuciem* Pr. fil. IV, 844 p. w. 
Napierzyć. Por. P o z u ć. 

Pozuć »a. Pozuwać = nasadzać, 
nabijać dzwona na *śprychy\ któ- 
remi 'piasta' już została *napie- 
rzona'* Pr. fil. IV, 863. 

Pozuwać p. Pozuć. 

Pozwać, »Pozywać = wezwać, 
zawołać np. pozywali wds do wój- 
ta; ociec cie pozywajom, cobyś do 
niego seł* Spr. V, 400. > Pozwać 
= zawołać, przywołać* Wrześ. 
18. Toż Rozpr. X, 219. 

Pozwalać = zwalić: >Pozwalśł na 
boisko żyła, prosa* Wisła VI, 313. 

Pozwalać = przyzwalać: »Jd po- 
zwalaję na to* Cen. 83. 

Pozwiesić = pozwieszać : » Słu- 
dzie... głowę (4 pp. 1. mn.) po- 
zwiesele* Derd. 33. 

Pozwłóczyć = pościągać, pozno- 
sić: >Pozwłóczyli świnie do chle- 
wa* Zb. V, 227. 

Pozwolą: >Mąż... bijałby mę bez 
najmićjszćj pozwoli* Kuj. I, 208. 



;wo — Pożąó 



323 



Pozwól ej siwo p. Pozwolę ń- 
stwo. 

Pozwoleństwo = > pozwolenie* 
Czark. Toż Rozpr. VIII, 209; ib. 
231. Was. 245. Pr. fil. IV, 236. 
Rozpr. XXVI, 390; ib. XI, 187. 
» P'6zw"()leństw"() = pozwolenie* 
ib. IX, 213. > Pozwól eństwo, po- 
zwolenstwo = pozwolenie* Pr. 
fil. IV, 863. >Pasujeta... z łaska- 
wości i pozwoleństwa dziedzica* 
Kam. 24. >Mawa pozwoleństwo 
na branie opłaty* ib. 186. >Z wolą 
pozwoleństwem, i tatulowem bło- 
gosławieństwem* Was. 128. »Dej 
mi pozwoleństwo* Zb. Vn, 107. 
> Jakie pan ma pozwoleństwo?* 
Przem. 123. »Poz wolej stwo* Mdt. 
Zapust 12. Por. Podzwoleń- 
stwo. 

Pozwolić: »Moi kochani... pozwól- 
taz my jesce« Chełch. I, 86. > Bę- 
dę pozwolić* Was. 239. •Pozwól- 
cie cółenka... Pozwolemy, abyś tyło 
chciała* Kozł. 29. Por. Pod- 
zwolić. 

Pozwydać sie ^ » powychodzić 
za mąż* Rozpr. X, 223. >Kie se 
pozwydamy, cepce poprzedamy* 
Zejsz. 80. 

Pozyna p. Pożyna. 

Pozyskać = dostać, otrzymać: 
• Wdowa pozyskała kruszynę mlika 
od krowy* Kuj. I, 155. > Poszła 
do krowy, chcący pozyskać kapkę 
mlika* ib. 

Pozyskować »a. Zyskować = 
zyski, korzyści z kogo ściągnąć* 
Krak. IV, 328 p. w. Zyskować. 

Pozytura = » postawa człowieka, 
jaką kto z natury posiada lub 
przybrał* Osip. 

Pozywać = wzywać, wołać: •Po- 
zywa mie Kuba do Kasprowy na 
kozy; rśd byk iść, ino rai leśnyk 
bojno* Spr. V, 344 p. w. Bojno. 
II •Pozywać się = nazywać się 
np. 'pozywa się Jan'* Parcz. 



Pozywioł p. Pożywioł. 

Poździe = •późno, zapóźno, już 
czas minął* List od Cinciały. 
•Poździe zbićrać gwoździe* Cinc. 
32. •Pózdze = późno* Ram. 151. 
Hilf. 124. •Pozdze, pozdzi = pó- 
źno* Hilf. 177. •Pózdze* Cen. 
73 i 92. 

Poździeć się = zapodzieć się: 

• Gdzieś sie poździał* (= podział) 
Krak. IV, 297. 

Później = •później* Pr. fil. V, 
850. 

Pożreć p. Pojrzeć. 

Poźrzeć p. Pojrzeć. 

Pożaleństwo = skarga: •Przy- 
szedł na pożaleństwo do Chry- 
stusa* Zb. VU, 109. 

Pożalić: » Da pożal też mocny Boże 
niebogi* Wójc. I, 228. || •Pożal 
się Boże* = szkoda: •Pożalby 
się Boże było twej ślicznej urody 
(gdyby cię chłopiec opuścił)* ib. 
152. 

Pożałować się = ulitować się 
nad: •Boże się pożałuj kochania 
mojego* Rog. n° 227. »Boze sie 
pożałuj ta raojego stryka (= stryj- 
ka)* Zb. XII, 175. »Bóg sie po- 
żałuj moji gorzaliny* ib. 189- || 

• Pożałować się* = pocieszyć: 

• Takeś my sie pożałował!* Chełch. 
I, 294. 

Pożałowanie = pocieszenie: » Przy- 
chodzi do nigo na pożałowanie* 
Chełch. I, 294. Por. Pożału- 
nek. 

Pożałunek = » pożałowanie* Pr. 
fil. V, 850. » Pożałunek = pocie- 
szenie, użalanie się* Święt. 711. 

Pożar: »Pózar = żar* Mil. 

Po żąć: »Ty pożąn i powiązał* (ży- 
tko) Lip. 66. » Porzniemy ci matko 
pszenicy stajanie* Maz. III, 205. 

• Pozyniemy* Zb. IX, 12. »Póżic 
= pożąć* Ram. 160. •Pozęty = 
zżęty, wyżęty: zagon 'pozęty* = 

21» 



824 



Pożąd — Pożyczać 



na którym zboże już zżęto « Pr. 
iii. IV, 863. 

Pożąd: »Urziała ludzki płoc, ludzki 
poząd« (= ludzki płacz, ludzkie 
pożądania? K.) Kozł. 256. 

Pożądać: »Nie pożądam od cudze- 
go* Rog. n» 364. || » Pożądać* 
= zażądać: >A jak pożądacie ka- 
wdłka chleba, tak on wam znowu 
zamaluje gębę« Kaspr. 8. 

Pożądanie: » Kieby kto był w ta- 
kiem pożądaniu* = jeżeliby kto 
życzył sobie (K.) Kam. 73. 

Pożczać = » pożyczać* Pr. fil. V, 
850. 

Pożdać: »P6żdac = zaczekać, po- 
czekać* Ram. 160. »Póżdże-że 
= poczekaj* Hilf. 191 p. w. Żdac. 
• Pożdac = poczekać* Po W. 71. 

Pożdanie: »Na pożdaniu = na 
poczekaniu* PoW. 71 p. w. Po- 
żdać. 

Pożegnać: » Pożegnać = pobłogo- 
sławić w znaczeniu obdarzenia 
czemś np. Pan Bóg nam pozegndł, 
co sie uchowały trzy cielicki Pdn 
Bóg ndm pożegnał ćwioro dzieci* 
Spr.V, 400. II » Pożegnać* w tem- 
żc znacz, z 4 pp.: »Nie każdego 
Bóg nim (skarbem) pożegna* Zejsz. 
31. »Boze na.s, rac ze nas poże- 
gnać* Zb. XII, 196. >Żeby was 
Bog opatrował... pożegnał, obda- 
rował* Rog. n'* 428. »Gzem nas 
Bóg pożegnał w chacie* Wisła 
Vni, 67. 

Pożegnanie = » błogosławieństwo* 
Rog. n0 425 ods.: Toż Wędr. XXVI, 
159. » Pożegnania żądam* Rog. 
n^ 21. »Nie dałby nam Pan Bóg 
żadneg' pożegnania* ib. n® 40. 
»Nie będziesz miał pożegnania* 
(= błogosławieństwa) ib. 425. 

Pożenąć: »Pozenąć = pognać, po- 
pędzić* Fed. 406. »Pozenąć = 
pożonąć, pogonić, pognać: Kiedy 
mnie pozeną do białego Sąca* 
Rozpr. X, 219. Por. Pognać. 



Pożenić = » poprowadzić, popę- 
dzić* Wrześ. 18. Por. Pognać. 

Pożenić się = pobrać się, pośla- 
bić się: »Był jeden wdowiec i je- 
dna wdowa... i ze sobą się poże- 
nili* Kozł. 295. > Pożenili sie "oba 
(t. j. oboje)* Wisła II, 27. 

Pożera: »Pożćra = przynęta* Pr. 
fil. V, 850. 

Pożerny p. Pazerny. 

Po ż gać = pokłóć: >Poszed ci ja... 
w oset, o i nogim sobie pożga2< 
Zb. VIII, 109. »Przeszed ci ja... 
bez kolący oset, oj rączki, nóżki 
pożgał* Pozn. V, 148. >Poźgli do 
śmierci... widłami* ib. VI, 79. 
'Dusiłam ciernie i tak'em sie po- 
żgała« ib. VII, 41. 

Pożnia = » miejsce gdzie żną, ko- 
szą* Petr. »W żółtej pożni* (= 
na rżysku) Orzeszkowa, Austral- 
czyk 338. 

Pożniwne = » dożynki « Pr. fil. 
V, 850. 

Pożoch = »kij od pomiotła* Ust. 
z Lidy. 

P o ż o n : > Marszałek (weselny) wy- 
prowadza każdego w taniec, który 
od najmłodszego do najstarszego 
z obecnych tańczyć musi; zowie 
się on pożonem (po-żon od żenie- 
nia się)« Lub I, 158. 

Pożółtawy = »żółty* Parcz. >Po- 
żółtawe własy* (włosy) Zejsz. 161. 

Pożreć: » Potłuk owce... a parę to 
nawet pozer* Ghełch. I, 78. >Psy... 
pozerły jo* ib. 116. || » Pożreć 
se* = najeść .się, podjeść sobie: 
>Bedzies ino jdd i jód... a nigdy 
se nie pozres* Święt. 580. 

P o ż u c h 1 i ć: » Krowa ino pożuchliła 
(= poinemlała i popsuła) chleb 
i nie zjadła go* Pozn. VI, 303. 

Pozwać: »P6żwa(^ = pożuć* Ram. 
160 

Pożyczać: » Porzycać a. pozycać « 
Opól. 33. » Pozycać* Cisz. I, 228. 
• Pojczać a. Poiczać* Rozpr. XII, 



Pożyczny — Pócy 



325 



35. »Poi8zczad się« : >Trzecij 
(kwany) sie poiscali (pożyczyli)* 
Zb. VII, 52. »Pojczejcie (= po- 
życzcie)* Aten. 1877, II, 114. 
»Pojczać« Wisła II, 308. || >Po- 
zycana kukiełka, mówi się z ro- 
dzajem pogróżki, która ma zna- 
czyć: oddam ci wet za wet np.: 
nie kciśleś (mię zratowaó), pookśj 
ino, pozycanó kukiełka! jesce na 
bidę przyńdzies, nie dam nic« 
Spr. V. 400. 

Pożyczny: > Pozycną (pożycaną) su- 
kn.ę mamy« Łęcz. 32. » Talarka- 
mi brziika, ale nie swojemi, tylko 
pożycznemi* Kuj. II, 14. >Za po- 
zycne kupione = za pożyczone* 
Zb. VIII, 253. 

Pożyczować = » pożyczać: jeden 
od drugiego pożyczuje gaci* Pr. 
ril.V, 850. 

Pożyć = zjeść: » Królewna... komu- 
nii nie pożyła... komuniję zjadła 
żabka* Zb. XI, 111. || »Pożyć* 
= użyć: »Co uzbija łakota, to 
pożyje lichota* ib. VII, 102. »Mu- 
siałby umrzeć i mąkiby nie po- 
żył* Święt. 447. »Tego nie po- 
zyjes* == niedhigo będziesz żył 
Święt. 470. 

Pożygać: » Pożygając (= machając 
łyskliwie)... ożegami* Pozn. I, 127. 

Pozy na = »plon* Rozpr. III, 374. 
»To sołtysie pole — to wielga 
dłuzyna. Długie do roboty, a mała 
pozyna* Zb. XII 240. 

Pożynać = żąć: »Pozynaj... małd 
zyndrecko, sierpik mas malutki* 
Zb. IV, 143, »Pozynaj... mała źni- 
wiarecko* Rad. I, 130. 

Pożynek = »plon« List od Ko- 
pernickiego. 

Pożyteczny: »Boć ta Panna (Ma- 
tka Boska Gidelska) jest pociesna 
i nam wsystkim pozytecna* Rad. 
II, 90. 

Pożytek: » Powagą pańską i sło- 
wem, kieby pożytkiem w niego 



(w chłopa) wlazł* Kam. 23. »Na 
tej sośnie trój -pożytek rośnie* 
Święt. 76. 

Poty tka = »9zczypiorek* HofT41. 
Por. Parzęć. 

P o ż y t n y : » Pozy tn y := pozy tcczn y « 
Pr. fil. IV, 236. » Wianeczek pszen- 
ny i żytny, będzie on pannie po- 
żytny* Kłosy VII, 297 (z Powiśla 
Mazurskiego). Toż Maz. I. 203. 
Wójc. I, 270. »Wianecek i pse- 
nicny i zytny a dla pana pozy- 
tny* Lub. I, 129. » Cudzo ręce 
letkie, ale nie pożytne* Wisła VII, 
278. 

Pożywić się: » Podróżni pożywili 
się mało wiele tego mlika* Kuj. 
I, 155. 

Pożywioł = » pożywienie* Pr. fil. 
V, 975. » Pożywioł = pokarm, 
żywność* Czark. Toż Cer. »Ztąd 
to ów ubogi przysed do takiego 
pozywiołu (= pożywienia, mie- 
nia)* Krak. IV, 92 »Pozywioł = 
żywność np. kaj idzieta kupić po- 
zywiołu* Zb. II, 251. »Ty sie idź 
pożyw, za jakiem pozywiojtern (= 
pożywieniem)* Cisz. I, 85. »Pro- 
siwa wśs o pożywioł* Święt. 138. 

Pó- w złożeniu = »pół (w Czer- 
skiem) np. pókwaterek, pómisek* 
Spr. V, 140. 

Pó-boię: »Gorzalina na stole, ja ją 
piję i pó-bolę (a bowle) hej to 
ja pan* Maz. II, 112. 

Póbrat = »półb rai, brat stryjeczny 
lub cioteczny* Pr. fil. V, 850. 
P. Pobr:it,'Półbr:it. 

Póchać p. Pacha ć. 

Póchy = »dopóki- dopóty: póchy 
moje, póchy twoje = dotąd moje. 
dotąd twoje; póchy ty będziesz 
spał = dopóki; póchy dzićc-ie tam 
siedziało, pokój słońce jasność 
miało* Pr. fil. V, 850. 

Pócil = .póki* Fed. 405. 

Pócy = »zanim*: » Piękne drzewo, 



Póczwartek — Pójśd 



pócy (zanim) z niego liść obleci* 
Maz. V, 263. 

Póczwartek p. Ćwiartka. 

Pód: > Siedział mynarcyk na pódzie« 
Krak. II, 171. P. Pod, Pójd. 

Podany = »podobny: podany na 
ojca a. wydał się na ojca = po- 
dobny do ojca* Mii. 

Pódróżek: »Cyżeś ty ranie Józiu 
na pódróżka znaMz, coześ ty mnie 
sponiewirał zardz* Wisła VIII, 705. 

Pódźka p. Pucka. 

Pójd: >We młynie, a raczej we mły- 
nicy bywa... pójd czyli rusztowa- 
nie pod kamieniem* Krak. I, 143 
ods. » Pójd = podstawa, na której 
są osadzone kamienie młyńskie* 
Rozpr. XVII, 64. »Pójd = wy- 
wyższona ponad kołami młyiiskie- 
mi podstawa, na której są osa- 
dzone kamienie młyńskie* Spr. 
IV, 310. 

Pójdżka p. Pucka. 

Pój ma p. G radzi el. Pojmą. 

Pójść: Formy: bezokolicznik: »Puśd* 
Krak. IV, 295. .Póść* Rozpr. X, 
219. »Puóść* ib. VIII, 115. 
.Puość* Arch. V, 653. »Pośd* 
Zb. V, 176. >Póś* Święt. 703. 
.Póńs* Aten. 1877, II, 656. 
»Pąńś* Rozpr. IX, 351. — 1 os. 
1. p. .Pódę* Rozpr. Vin, 199. 
Kuj. 1, 154. »Pndę* Kuj. II, 284. 
Was. 85; ib. 180. Pobł. 68. .P-ó- 
de* Rozpr. IX, 138: ib. 146. »Pu- 
de* ib. VIII, 115. Kon. 13. Kozł. 
37: ib. 73; ib. 108. »Pódem* 
Rozpr. X, 234. .Pudem* Zb. V, 
191. »Pódą* Rozpr. X, 219. Ram. 
178. Bisk. 22. >Piidąm* Zb. VII, 
77. .Pódię* Pozn. VI. 73; ib. 
232. »Pojdi(,^ a. Pójdzie* ib. 249. 
• Pójdzic a. Pójdię* ib. 251. »Pój- 
dię- ib. 84-. .Pójfidę* Kuj. 1,211; 
ib. II, 284. »Pójńdę* Pozn. VI, 
15. Knj 11. 258 ^Pondę* Aten. 
1877, 11, G4l). > Pondom* Hoff 
41. — 2 os. 1. p. »Pójndzies« 



Kuj. I, 258. Odpędzanie zwierząt 
ze znaczeniem trybu rozkazujące- 
go: >A pójdziesz* (na psa) Spr. 
IV, 372. >Pódziesz« (na zwierzęta) 
Wisła VII, 387. Toż (na konie) 
ib. 386. (Na psa): >A pódziSs* 
ib. III, 220. >A pódziesz* ib. 379. 

• Pójdziesz a Pudziesz* ib. 663. 
»A pódzież* ib. 664. — 3 os. 
1. p. >Pódzie< Cbełcb. I, 68. Kam. 
36. > Pudzie* Lip. 153. »0n pH 
zam. ptldze = pójdzie* Hilf. 89. 
•Nie ptl = nie pójdzie* ib. 101. 
— 1 os. 1. mn. »Pójdziewa* Rud. 
144. Lis. »Pojdziewa« Kieł. II, 
161. >Pódziemy* Kuj. 284. »Pu- 
dziemś* Aten. 1877, II, 630. 

• Pójdemy* Wisła VIII, 64. Krak. 
IV, 301. >Pójdśmy* Cisz. I, 135. 

• Pójdęmy* Zb. VII, 44. »Póde- 
my* Parcz. Krak. IV, 294. — 
Przeszł.: »Poszłem« Kolb. 418. 
Kuj. II, 270. Wisła VI, 572. .Po- 
słem* Pleszcz. 30. »Jo" p"oszet 
a. p"oszedem« Rozpr. IX, 146. 
.Posetem* Chełch. I, 53; ib. 284. 
>Ty p"oszet a. p"oszedeś* Rozpr. 

IX, 146. »Posed* Zb. V, 246; 
ib. VII, 28. Was. 176. > Poseł* 
Was. 93; ib. 97. Zb. VII, 70. 
Pleszcz. 30. »Poszeł* Kam. 14; 
ib. 31; ib. 38; ib. 188. >Poszoł* 
Rozpr. XII, 79. .Poszdł* Zb. V, 
154; ib.VI, 300. Odpędzanie zwie- 
rząt w znaczeniu rozkazującem : 

• Posed a. Posioł!* Maz. V, 56. — 
Rodź. żeńs. 1. p. » Posła* Święt 
388. »Pojszła« Roczn. 202. ~ 
Rodź. m. 1. mn. »Pośli« Chełch. 
I, 20; ib. 215. Zb. XV, 42. — 
Rodź. ż. i. mn. »Posły« Święt. 
388. » Poszli*: » Panny... za mąż 
poszli* Wisła VI, 855. Rozkaz. 
2 os. 1. p. »Pójdzi* Zb. II, 60. 
»Pudzi* Kozł. 108. »Pódź* Zb. I, 
122. Oles. 162. .Pudź* Sand. 
225. »Podż. Zb. V, 205. Rozpr. 

X, 233: ib. 237. Wisła II, 22. 



Pókil 



Póko 



327 



Święt. 654. »Puoć a. puód« Rozpr. 
VIII, 115. .PoócOpol.38. .Pódzc 
Bisk. 22. .Pój« Hoff 41. Nadm. 
99. >Poj« PoW. 68. »Poj, mA 
mitó, poj ku mnie* Pr. fil. V, 
841. »Pój« Ram. 147. Hilf. 176. 
.Poj It = pójdź ty* Hilf. 130. 
>Pó z narai« Pozn. VI, 95. •Pa- 
dzi moli = chodź prędzej* Lis. 
•Padzi no« Kozł. 108. >Pójno = 
pójdź jeno« Spr. IV, 359. »Pód- 
ze« = pójdź-że« Zb. VII, 34. 

• Pójdze, podź« = pójdźże, pójdź 
Rozpr. X, 233. >Pódze = pójdź- 
że* Zb. II, 12. >Poj-że« = pójdź- 
że Hilf. 130. »Pój ta« = pójdź 
ta Spr. IV, 359. »Pódź sa = 
chodź tutaj* Fed. 405. >Puc le« 
= pójdź no Derd. 123. »Pójle« 
= pójdź no Cen. 90. >Pajle« = 
pójdź no Derd. 68. »Po le sA* = 
pójdź no tu Hilf. 179 p. w. Sft. 
Przywoływanie zwierząt: na psa: 

• Pójdź ta« Roczn. 247. »Pódź 
tu« Maz. V, 56. Wisła VII, 386. 
»Pódź sam« ib. 749. Na krowę: 
.Pódź* ib. VI, 317. Na kota: .Pój, 
pój« Nadm. 148. »Puj, pujc Pobi. 
155. — 1 os. 1. mn. »Pódźmy« 
Krak. IV, 301. >Podźmy« Rozpr. 
X, 237. Cisz. I, 38. .Pucma« 
Derd. 56. » Pojmą* PoW. 68. 
»Pódźwa* Wisła VI, 314. — 2 os. 

I. mn. »Podźcie a. pocie* Rozpr. 
X, 237. *Poćcie* Zb. VII, 74. 
>P"óćcie« Rozpr. IX, 197. .Pój- 
cie* Hoff 41. • Pocie* Zb.VII, 54. 
.Pojta« Pobł. 68. II Wyrażenia: 

• WziąJ djabeł królewnę za rękę 
i poszli sobie w powietrzu* Bar. 
37. » Poszła na ziele panna* Kuj. 

II, 52. > Poszła panna na ziółko* 
ib. 53. »Posed uod wilka* (= po- 
rzucił służbę u wilka) Zb. V, 
246. »Pudę w drogę* Was. 85. 

• Wszystko poszło* (= wydane 
zostały pieniądze) Kozł. 333. » Mar- 
nie póś ze świata = z własnej 



winy śmierć sobie sprowadzić* 
Swięt. 703. >Na ósmy (rok) po- 
sło« Was. 168. > Pójdzie dobrze 
^jak z wody'« = będzie się szczę- 
ściło Zb. XIII, 68. » Panny... za 
mąż poszli* Wisła VI, 855. •Ra- 
jono mnie za rolnika... Nie pójdę 
za nim* = nie poślubię go Kuj. 
II, 30. »A ty moją bandzies być, 
Za mną ty pójdzies iść. Ja twoją 
być nie bandę, Za ciebie iść nie 
pójdę* Maz. III, 247. »Pójdziedo 
prawa* = wytoczy proces Lub. 
I, 22. >To pódzie przez prawo* 
= sąd to rozstrzygnie Chełch. I, 
68. 'Poszło z ręki do głowy = 
opił się* Udz. >Niescęśliwy cło- 
wiek, co na matkę posed = za- 
mieszkał w domu teściowej * Was. 
176. > Widział, ze tu nima co 
grać, ze tu *nie pódź'* (= że tu 
nie przelewki, nie żarty K.) Zb. 
VII, 59. 

Pókil = » dopóki* Spr. IV, 380. 
Toż Święt. 710. »Nie ślazę jd 
z koła, pókil tu nie wyjdzie ta 
kunioska* Święt. 128. >Nie pu- 
scę... pókil rai nie dacie « ib. 150. 
> Pókil mój pan na mnie siddał, 
hej tom se goły owies jadał* ib. 
180. >A ja będę spała, pókil będę 
chciała* ib. 196. »Pólyl bedzies 
tam słuzuł, pókil sie nie dorobią 
dużego majątku* ib. 341. >Póki- 
leś bogaty, potyl cie wszyscy wi- 
dzą* ib. 668. »Sznurujże się... 
pókil tu będę* Pauli 115. »Pó- 
kilem tu była, były stogi i brogi* 
Zb. X, 100. .Nie zabili, pókil 
wojna była* Zb. XV, 59. >PókiI 
bede żyła, do cie bede piuja* ib. 
93. » Pókil ja se była u matki... 
to ja przeskocuła* ib. 102. »Niech 
sie ja uciesze, pókil ni mam żo- 
ny* ib. 116. Por. Pokil, Pó- 
ki e 1 a. 

Póko »a. Pókoj = póki, dopóki: 
Tóty dziecię tam siedziało, pókoj 



328 



Pókoj — PółcWop 



sJoiice jasność miało* Pr. fil. IV, 
236. »Półko=póki« ib. Toż ib. 
863. .Pokój = póki< ib. V, 850. 
• Czemu Jantosiu nie wieczerzasz, 
pokoś o matuli* Wisła VII, 700. 
> Jużeś się narządziła, póko'ś u ma- 
tki była« Lub. I, 242. >Ty sie 
staraj jensy zony, puko mas lud 
zaprosonyc Kozł. 36. >Bedziessie 
śnurowad, puko ja tu będę* ib. 
85. »Będę cię kochała, puko (= 
póki) tylko żyję« Kuj. II, 21. || 
»Ceć puko = ongi, bardzo da- 
wno* Pr. fil. III, 304. Por. Po ko. 

Pókoj p. Póko. 

Pókoszek p. Półkoszek. 

Pókrzynek p. Półskrzynek. 

Pókwarcie p. Półkwarcie. 

Półeczko p. Poleczko, Pólko. 

Polic ek: »Lud w Czerskiem stale 
opuszcza ł w wymawianiu wyra- 
zów z pół: pókwaterek, pómisek, 
pólicek* Spr. V, 140. >Pólik: stale 
używane na Kujawach zam. poli- 
czek* ib. 141. 

Pólik p. Pólicek. 

Pólka »a. świniarka = rodzaj owcy« 
Wisła II, 124. II .Pólka* p. 
Półka. 

Pólko = » pole złożone z drobnych 
zagonów* Aten. 1870, I. 495. 
»Z tamty strony pólka zieleni sie 
chójkacc Kuj. I, 292. .Zieleni się 
w pólku* ib. II, 231. Toż Maz. 
II, 192. .Z tamty strony pólka 
zieleni sie trdwka* Kozł. 124. 
.Koniku... bez to pólko jadący* 
Pozn. IV, 241. .Wyjechał na pól- 
ko* Lub. 1,274. Zdr. .Półeczko* 
Kuj. I, 288. Toż Kolb. 340. .Pó- 
lecko* Łęcz. 66. || .Bryty (w ubra- 
niu) nazywają się 'pólka' lub 'po- 
la'* Was. 52. Por. Polana. 

Pół = połowa: .Najstarso było wi- 
dać pół na wieszu* (= pół na 
wierzchu) Rozpr. IX, 202. .Wię- 
ksze półkobjołci* Derd. 80. .Ogo- 
lił (Iwa) do pół* Pozn. VI, 316. 



Posyneno mnie bez poły = mię- 
śniowy ból grzbietu* Spr. IV, 310. 
.Ujął ją w poły* Zb. IX, 70. 
.Wpad w wodę wpół pas* Mil. 
II »Pół« = bryt: .Spódnica ka- 
ftana, zwana skrzele, zwykle z czte- 
rech dużych, zakładanych na sie- 
bie, złożona jest połów; poły te... 
zowią się kality* Krak. I, 126. || 
»Pół« = obywatel, półśladnik: 
.Siedzi gospodarz w końcu stołu, 
suknia na nim, jak na połu (oby- 
watelu, pół-śladniku)« Pozn. II, 
68. II .Pół-« przed spółgłoską = 
pó- a. pu-: Pupiąta* Bisk. 51. 
>Putrzecia, pu łasa (ujechali na 
pu lasa)« Opól. 38. .Pókwaterek, 
pómisek* Spr. V, 140. .Pugarca 
= pół garnca* Kuj. II, 284 .P6 
korca* Święt. 357. 

Półachtel p. Achtel. 

Półanek = półłanek, rola chłop- 
ska: .Nase kawałki ziemi to sie 
nazywają półanki« Pr. fil. IV, 236. 
> Miernik pułanki zmierzył* Bal. 
141. 

Połap p. Pułap. 

Półbeczek: »Dla się prosim o pół- 
becek, — beckę dla basisty* Krak. 

II, 100. .Miał półbeczek pienię- 
dzy złotych* ib. IV, 117. .Piwa 
półbeczek, wódki sądeczekc Pozn. 

III, 88. 

Pół bidy = .nieźle* Mil. 

Półbrat = > kuzyn, krewny, zwła- 
szcza brat stryjeczny lub ciote- 
czny* Ram. 139. Por. P ob rat, 
Póbrat. 

Półbronek: »Brona składa się 
z pięciu drewnianych czworobo- 
cznych słupków (w Krakowskiem 
półbronki') Chełm. I, 105. 

Półbutek: .Wysokie półbulki na 
nogach zawiązać* Pozn. VI, 272. 
.Siewiec zrobił półbutki* Zb. VII, 
60. 

Półchłop: . Małe gospodarstwa, 
utrzymujące zaprząg 20, 30 i 40 



Półciżemki — Półgarstek 



320 



morgów, tak zwani pół-cWopy, 
ćwierd- chłopy, zagrodnicy, chałup- 
nicy, komornicy* Pozn. III, 32. 

Półciżemki: »Półcizemki = obu- 
wie skórzane niewiast, pośredniej 
wysokości między ciżemkami czyli 
ciżmami (sznurowane z cholewka- 
mi), a trzewikami (obuwie pły- 
tkie bez cholewek)* Pr. fil. IV, 
863 

Półcy = . dopóki. Osip. To* Pr. 
fil. IV, 863. »A ja będę spała, 
półcy będę chciała* Maz. V, 280. 
»Pułcy = póki, dopóki np. Pałcy 
jon statkował, jemu we szytkiem 
szykowało = dopóki on dobrze 
sprawował się, powodziło mu się 
we wszysikiem* Osip. » Pułki = 
póki« Czark. 

Półczepek: »Półc(z)dpek = cze- 
pek, zakrywający tylko sam czu- 
bek głowy, związywany pod brodę 
za pomocą wstążek i noszony 
• przez zamożniejsze wieśniaczki* 
Pr. fil. V, 850. 

Półczepiec: » Półcepiec = półcze- 
pek* Pr. fil. V, 850. 

Półczwarta: »Półsztwarta = pół- 
czwarła* Rozpr. XII, 53. 

Pół czwartkowy: > Miech pół- 
czworlkowy (pół ćwierci)* Pozn. VI, 
138. Por. Półćwiartek. 

Półczyzna: » Ściany zbudowane są 
z drzewa t. zw. 'półczyzny' na 
tyble i na pierwotny zwyczajny 
węgieł polski* Wisła IV, 884. 
Por. Połci z na. 

Półćwiartek = »pół ćwierci kor- 
ca, t. j. 4 garnce* Pr. fil. IV, 836. 
»Piniędzy... mieli juz póćwiartek* 
Święt. 366. »Puczwartek*: >Jak 
go pęknie w łeb puczwartkiera (pół- 
ćwiercią)* Pozn. IV, 233. || .Pół- 
ćwiartek pola« Pr. fil. V, 850. 
• Pasy ziemi długie a wązkie; 
pas taki zowie się półćwiartek 
a. pućwiartek* Lub. I, 97. Por. 
Ćwiartka. 



Półćwiartówka: »f*ółćwiortówkę 
piwa* Święt. 480. Por. Pół- 
ćwiartek. 

Półdniowy == >półdziennv* Ram. 
139. 

Półdrabek: »Półdrtibek, półdrabfci 
= boczne drabiny w wozie* Pr. 
fil. V, 850. .Półdribki = małe 
drabiny używane do wożenia sło- 
my* Spr. IV, 367. • Półdrabek = 
drabina* Kuj. I, 84. >Półdrabek 
= drabka u wozu* ib. II, 275. 
Por. Półgrabki. 

Półdróżki: »Zawędrowali w pc^- 
d różki* Łęcz. 91. 

Półdruga = półtora: »Półdruga« 
Rozpr. XII, 53. >Półdrugś zśgo- 
na* Zb. IX, 251. 

Półdrużbi p. Półdrużbie. 

Półdrużbie: » Drużba... wraz z dru- 
gim, zwanym pół-drużbie (neutr.) 
lub pół-drużbi (rnasc.)* Pozn. III, 
169. > Drużba i pół-drużbie mają... 
pręciki* ib. 170. » Drużba z pół- 
drużbięciem * ib. » Półdrużbięcia 
pokłonów* ib. Por. Półd niżby. 

Półdrużbie p. Półdrużbie. 

Półdrużby: » Drużba, pół-drużby 
i chłopacy* Pozn. II, 223. > Pół- 
drużby ma tylko... chustkę czer- 
woną* ib. 225. Por. Półdruż- 
bie. 

Półdupki: »Połdiipki a. sladki = 
pośladki* Hilf. 180. 

Połdwusta =- >sto pięćdziesiąt* 
Ust. z Jaworza. 

Półdziewięta = 872* »?*ółdzie- 
więlej mili* Kolb. 39. 

Półen p. Pełny. 

Półgarncó wka: >Ze li nńni ta nie 
wyniesą z pół-garcówkę wódki* 
Łęcz. 83. »Pógarcówka* Spr. V, 
140. 

Półgarstek: »Dwa miądlaki lnu, 
czesanego jednocześnie na szczeci 
zrazu na 'zgrzebnej' a następnie 
na 'pocesnej' stanowią półgarstek, 
10 półgarstków stanowi kądziołkę, 



380 



Półgrabki — Półkowina 



a 10 kądziołek jeden klub« Spr. 
V, 397. Toż ib. IV, 310. ^12 pół- 
garstków Ina stanowi kądziołkę* 
ib. V, 364. >Półgarstek = wy- 
miądiona sztuka lnu« Wrześ. 17. 

Półgrabki = >drabiny wozu« J. 
Łoś. II »Półgrabki = drążki (wo- 
zu) po bokach, wybite deskami* 
Lub. I, 88. Por. Półdrabki. 

Półgranatny: >A kontusz masz 
półgranatny* Pauli 199. 

Półgrosz: > Dam ci gros i półgros* 
Pozn. V, 170. >Pugrosek = 72 
kopiejki, 1 grosz polski* Zb. VI, 
93. 

Półjedbawny p. Półjedwabny. 

Półjedwabny: > Zagłówki półjed- 
wabne* Rog. n® 64. > Zagłówki 
pc^jedbawne* ib. n® 458. 

Półk = .stado, myśl.* Pr. Gl. V, 
850. 

Półka »a. Póki = w izbie góral- 
skiej rodzaj kredensu* (opis) Spr. 
IV, 310. Toż ib. V, 397. .P<»ka 
= polica* Mil. || » Półka a. Pułka 
6 parników przędzy lnianej, czyli 
12 łokci* Pozn. 1, 108. . Pułka 
płótna* ib. 109. » Półka płótna 
= 14 łokci płótna* Mil. > Półka 
= sztuka płótna domowej roboty* 
Parcz. II » Półka = bryt sukni* 
Pr. ril.V, 850. > Półka = bryta, 
połowa spódnicy* Pr. fil. IV, 236. 

• Spódnice... w pięć do sześciu 
•pójek' vbrytów). Zb. XIV, 21. 

• Fartuszek... w półlory półki « Kozł. 
151. > Zapaska w półlory półki* 
Skrz. 73. » Pólka*: » Spódnice... 
zszyte z prostych brvtów (pólek)* 
Wisła VI, 189. || .'Półka = ka- 
wałek płótna wprawiony z przodu 
w spódnicę* Dyg. || » Półka = 
kawałek grubej wełnianej tkaniny, 
pół łokcia szerokości; półki te by- 
wają bardzo ładnych kolorów... 
Kobiety zwykle przypasują je so- 
bie z tyłu, a z przodu szeroki 
fartuch, przy którym półka ta wy- 



gląda niby spódnica* Zb. XII, 88. 
Por. Poła. 

P ó|ł k m i e ó : » Gospodarstwa większe 
(po 60 morgów), na których przed 
prawem o uwłaszczenia siedzieli 
kmiecie i gospodarstwa mniejsze 
(po 30 morgów) dawniej obsa- 
dzone t. zw. półkmieciami* Pozn. 
II, 345. 

Półko p. Póko. 

Półkopek = >półkopy czyli 30* 
Pr. fil. IV, 863. >Półkopek* = 
mendel, 30 snopków zboża, zło- 
żonych razem na polu* Tyg. ii. 
1, IX, 89. » Układać w polu pół- 
kopki* Wójc. II, 251. »Między 
półkopkami* Zb. IX, 12. » Pół- 
kopek a. półkopka* : > W półkopkę 
kładzie się ilość snopów nieozna- 
czona (zwykle ok. 30) i całe sta- 
ranie robotnika zależy na tern, 
aby półkopek dobrze był poszvty* 
Krak. II, 94. > Pod półkopka** Zb. 
V, 180. II 'Dałam do płucien- 
nika (przędzy) na pukopek t. j. 
na 30 łokci płótna* Kuj. II, 87. 

Półkorcze: »Półkorce = pół korca* 
Jastrz. 

Półkoruszek: > Pułkoruszek = pół 
korca; (ó w pół- brzmi u Kaszu- 
bów jak czyste u) List od Der- 
dowskiego. >Kupieł owsa pułko- 
ruszek* Derd. 57. 

Półkoszek: »P<^kosek = część 
kosza na wasągu* Rozpr. XI, 187. 

• Pókosek ^ półkosz na wozie* 
Święt. 710. »Dwa pókoski (pól- 
kosze) zachodzące jeden na drugi* 
ib. 11. » Półkoszek od wozu* Krak. 
IV, 317. 'Zakłada chłop na wóz 
półkoszki* ib. I, 176. >Półkoski 
na wóz włożył* Wisła IX, 349. 

• Zazdrzał do pułkoszków* Derd. 
10. 

Półkowina: » Grzmio wozy, grzmio 
po półkowinio* Wisła V, 38 (Ja- 
strzębowski ustnie wyjaśnił, że to 
wyraz niezrozumiały i stojący za- 



Półkwarcie — Północka 



331 



miast Bakowina w innych odmian- 
kach K.). 

Półkwarcie = >póJkwalerek« Fed. 
405. »Na mój rachunek postaw- 
cie... półk warcie* Kaspr. 29. »Pó- 
kwarcie = pói kwarty* Święt. 
710. »Pók warcie lub kwdrta do 
nabierania wody z beczki* ib. 43. 
• Półkwarcina* Rozpr. X, 232. 

Półkwarcina p. Półkwarcie. 

Półkwartek: >Dał mi pótkwartek 
wódki* Bar. 63. 

PóJkwaterek: » PóJk warci e =póJ- 
kwaterek* Fed. 405. »Posed do 
browaru choć na pou-kwaterek* 
Krak. II, 180. >Daje kilka pókwa- 
terki(?) wódki* Wisła IX, 226. 

Pól las: >Jużci zajączek w podlesie 
na myśliwców ogon podniesie* 
Rog. n^ 67. 

Półlecie = > póJ roku : a nie wy- 
szło jiiWóneczce półlecie, jużci 
moja jaWóneczka ma kwiście* 
Pr. fil. V. 850. 

Półlennik: » Robotnicy, używani 
do odwożenia... soli... zwą się cał- 
kowi lob wozacy; im do pomocy 
słażą chłopcy zwani pół-lennika- 
mi« Krak. I, 66. 

Półłepek= »półgłówek« Fed. 405. 

Półłokciówka = >mot przędzy 
niekręconej, do krosien, zawie- 
rający 30 do 50 pasem, każde 
po 20 do 40 nici. Półłokciówkę 
zowlą także przędzionem* Pr. GL 
IV, 863. > Lubią się rozgadywad... 
o ilości naprzędzionych pół-łokció- 
wek. Zamiast bowiem na talki 
motają tu przędziona na t. zw. 
pół-łokciówki« (rysunek) Maz. V, 
59. »0 ilości naprzędzionych pół- 
łokciówek* ib. 120. 

Półmacek = » naczynie , miara, 
4 garnce* Udz. 

Półmiotełek: »Jest na boru wić, 
nauczy robid, I brzozy półmiote- 
łek rano obudzić* Zb. II, 43. 
Por. Pomiotło. 



Półmisek = > talerz* Spr.V, 397. 
Toż ib. IV, 310 i 306 p w. Li- 
stwa. 

Półmistrz: > Pójtmistrz = bur- 
mistrz* Rozpr. XVII, 54. >Pów- 
mistrz = burmistrz* Spr. IV, 
381. 

Pół na pół = po połowie: >Pi^ 
niędzmi pół na pół się podzielili* 
Kuj. I, 325. 

Półnie p. Południe. 

Półno p. Pełno. 

Północ p. Północe k. Północy. 

Północek = » północ * Jastrz. >0j 
dobra nocka kole północka* Rad. 
I, 146. Toż Sand. 85. >0j dobra 
nocka wele północka* ib. 76. »Koło 
północka* ib 89. Toż Matusiak 
Kw. 17. »Około północka* Kuj. 

I, 176. » Części doby: 17, przed 
północkiem 18, z północka 19, 
po północku * (por. B y d ł o ż e- 
nie) Krak. IV, 299. .Do półno- 
cka* Krak. II, 65. Toż Łęcz. 100. 
.Od północka* Zb. IX, 51. .0 pół- 
nocku* Chełch. I, 186. Toż ib. 

II, 111. Kolb. 393. .Z północka 
= po północy* Jastrz. .Półno- 
cek* Cisz. I, 146. II »Pónoc, pó- 
nocek r^ północ* Święt. 710. 
»Wela pónocka* ib. 407. »Do 
pónocka* Zb. XV, 104. || »Pu. 
nocek* Rozpr. VIII, 89. .Wedle 
punocka* Sand. 55. .Opunocku* 
ib. 274. .Do punocka* ib. Rad. 
I, 216. .Skoro po punocku* Zb. 

IV, 208 »Kole punocka* Pozn. 
Vr, 294. .K^oło pun"ocka* Arch. 

V, 655. II »Ponocek«: »Kole pó- 
nocka* Wisła IX, 228. || •Pół- 
nocek* = strona północna: »Hej 
z północka wiaterek powiwa* Lub. 
I, 209. » Droga buła na północykc 
Zb. VIir, 307. ))Za moskalem je- 
szcze na północek jest król* Krak. 

III, 37. 

Północka: » Północka błyskanie bę- 
dzie* Zb. VI, 198.' 



332 



Północkowy — Półrzyl 



Północkowy = » północny: wiatr 
póhfiockowy* Pr. fil. V, 860. •Gwia- 
zda północkowa, co zawdziusieńko 
w jednem miejscu stój i, nigdy nie 
zachodzi* Krak. ITI, 32. 

Północnik = > chaber łąkowy, cen- 
taurea« Petr. 

Północy = północ: »A jak przy- 
sło północy, Jdnek z łozka wy- 
skocy« Kętrz 63. »Jak przyjdzie 
północy, to go budzi* Rog. n* 
390. »I nie wyszło północy* Pozn. 
IV, 216. »0 wpc^oćy siadam, 
o wpółnocy jadę* ib. 

Półnoża: »Dwie półnoże (w war- 
sztacie tkackim) służą do umoco- 
wania nicielnic. Półnoże poruszają 
się nogami, aby się nicielnice mi- 
jały. Zb. II, 220. 

Półny p. Pełny. 

Półodwieczerz: »W półodwiecerz 
= przed wieczorem* (mylnie wy- 
drukowane: półdwiecerżłj.) Rozpr. 
XI, 187. > Półodwiecerz, na od- 
wiecorku = nad wieczorem, t. j. 
w połowie czasu między połu- 
dniem a zachodem słońca* Pr. fil. 
IV, 863. 

Półokolisty: » Rozmieszczenie sta- 
jen i chlewów obok domu jest 
trojakie: okoliste, półokoliste i po- 
jedyncze* Święt. 38. Por. Okół. 

P ó ł o r I ę » tylko w 1 pp. = człowiek 
dziwacznie n brany, zachowujący 
się dziwacznie* Krasn. 307. 

Półosiek » leży (w wozie) poniżej 
śnie i zakrywa właściwą oś z ku- 
tego żelaza do synklów t. j. jej 
końców, na których obracają się 
koła* Święt. 10.' 

Półośmina: »Role, t. j. specjalnie 
nadziały kmiece, niwy kmiece 
dzielą się na czwarcizny, ośminy 
i półośniiny* Enc. R. II, 815. 

Półpanek =» posiadacz kilku włók 
ziemi, człowiek pośredniej zamo- 
żności między zagrodowcem a pa- 
nem folwarcznym* Pr. fil. IV, 863. 



•Półpańk = półpanek; niby szla- 
chcic, niby gbur; szlachcic zubo- 
żały* Ram. 139. 

Półpański: » Półpansci = półpań- 
ski, niby chłopski* Ram. 139. 

Półpaństwo: »Półpanstwó = niby 
państwo, pozorne państwo* Rara. 
139. 

Półpasek: » Młody (nowożeniec)... 
opasany paskiem hib półpaskiem « 
Wisła VII, 365. 

Połpięta: » Pu pięta tygodnia* Pozn. 
VI, 91. >Co dzień po połpięta za- 
gona* Kozł. 342. » Ćtyry (świece) 
pojtpięty* Zb. XII, 226. >Pupięty 
godziny* Kam. 70. >Dużoś tam 
tego żyta już użęła? A jnż pół- 
pięty* Kozł. 342. 

Półplacek = > połowa placu* Pr. 
fil. V, 850. 

Półpłósek = >pół płósy, 6 mor- 
gów ziemi* Pr. fil. V. 850. 

Półpostna środa = »środopost< 
Zb.Vm, 253. 

Półpoście: >0d środopościa CpÓt- 
pościa> Wisła II, 127. »W środę 
przed niedzielą środopostną wy- 
pada półpoście. Zwyczaj chce, aby 
w ten dzień odbywało się wybi- 
janie półpościa* (opis) Maz. I» 
124. »W półpościu zaś wybijają 
półpoście t. j. biorąc garnek po- 
piołu, rzucają go (rozbijając) do 
sieni lub mieszkania, około któ- 
rego przechodzą* Maz. V, 80. 

Półroczek: » Nie wyjdzie rocek ani 
półrocek* Lub. II, 10. 

Półrolek: » Nie pozostawało bez 
wynagrodzenia go (kmiotka) za- 
grodą lub pułrolkiem* Kai. I. 32. 
Por. Półrolka. 

Półrolka: » Jakem posed na pół- 
rolki... byłem bogaty... Jakem se- 
szed z ty półrolki zaro'm zubo- 
żał* Łęcz. 208. Por. Półrolek. 

Półrzyt: »U dworaka wielka mina, 
a w kieszeni grosza nićma, na 
pośladku dwa rozpory, a w po- 



Pótrzyta — Półslajek 



833 



środku półrzyt goJy« Pozn. III, 
26. >PóJrzyla«: >Obie purzyty 
(półrzyci)« ib. VI, 223. »Pórzyt 
= półrzyt* Pr. fil. V, 861. »Pó- 
rzytek =rz półrzylek* ib. >Pół- 
zylek = półdupek* Pr. fil. IV, 
863. »PQrzyce = uda« Wisła I, 
154. 

Półrzyta, Półrzytek p. Pół- 
rzyt. 

Półsetek = » miara płótna u gó- 
rali* Enc. R. II, 821. »Dwa pół- 
5=etki płótna* Bar. 78. »Pus€tek«: 
»Baby ucinały po kilka miar płó- 
tna z pusetka* Kam. 82. 

Półsiążek = >pół sągl drzewa* 
Udz. » Półsiążek = pół siągi drze- 
wa* Zb. I, 49. » Pusiążek = pół 
sążnia drzewa* Krak. IV, 320 
p. w. Siąg. 

Półsiedlak = » mający o połowę 
mniej gruntu niż siedlak* Pr. fil. 
V, 850. 

Półsiostra p. Posiostra. 

Półskórznia: »Półskórznia = pół- 
bucik, trzewik z cholewką* Ram. 
1 39. >Póskorznia = bucik* Pobł. 
69. 

Półskrzyneczek p. Półskrzy- 
nek. 

Półskrzynek »a. Póskrzynek 
= przegródka wewnątrz skrzynki 
z boku przytwierdzona do cho- 
wania drobniejszych rzeczy* Pr. 
fil. V, 850. »Przy jednym z bo- 
ków skrzynki znajduje się t. zw. 
półskrzynek (skrytka)* Fed. 9. 
Półskrzynek = wazka przegródka 
wewnątrz do boku skrzynki przy- 
twierdzona* Fed. 405. » Każda 
porządniejsza skrzynia wiejska jest 
opatrzona półskrzynkiem. Jest to 
maleńka skrzyneczka, umieszczona 
wewnątrz skrzyni, zawsze tuż przy 
samym wierzchu a zwykle po 
lewej ręce i stanowiąca z nią 
jedne nierozdzielną całość* Zb. L 
49. » Półskrzynek = w skrzyni 



mała skrzyneczka z boku u góry« 
Rozpr. XXVI, 389. »Pókrzynek = 
skrzyneczka wewnątrz na boku 
skrzyni* Rozpr. XI, 187. || »Pół- 
skrzynek = mała spodnia szu- 
flada w skrzyni* Spr. IV, 310. 
Toż ib. V, 397. » Klucz od skrzynki 
lub półskrzynka* Krak. I, 132. 
• Skrzynia albo półskrzynek do 
bielizny* ib. 155. >W półskrzyn- 
ku* Kolb. 289. » Skrzynia z pół- 
skrzynkiem* Zb. X, 202. »Położę 
ja cię (wianek) na skrzyni na 
półskrzynku* Lub. I, 225. >Pó- 
krzynek* Rozpr. IX, 171. Toż ib. 
213. »Pówskrzynek = mała skrzy- 
neczka* Spr. IV, 28. Zdr. .Pół- 
skrzyneczek* Wisła VI, 199. Rad. 
I, 152. Lub. I, 242. »Puskrzyne- 
czek* Lub. I, 165. Sand. 49. 
>W półskrzyneńku* Wisła IV, 97. 
TożLub.1,222. Por. Półskrzyn- 
ka, Półskrzynówek. 

Półskrzyneniek p. Półskrzy- 
nek. 

Półskrzynka: »Cistula alias pul- 
skrzynka (z dokumentu XVI w.)... 
Pułskrzynką dziś jeszcze nazy- 
wają kobiety wiejskie rodzaj szu- 
flady w skrzynce, służącej na prze- 
chowanie różnych drobiazgów nie- 
wieścich* Wisła VI, 851. Por. 
Półskrzynek. 

Półskrzynówek = »mała prze- 
gródka w sąsieku skrzyni, umie- 
szczona przy wierzchu* Udz. 

Pół-słonka: »0d połudzienka do 
półsłonka* Kam. 28. 

Półsolarek = półbeczek na sól: 
.Pó(ł).solorek* Zb. X, 211. Por. 
Solarek. 

Półstaja = miara długości 10 prę- 
tów. »Ćtery skiby bez półstajac 
Rad. II, 48. > Ujechał pu-staja« 
Lub. II, 46. Por. Staje. 

Półstajek: »Półstajek, 'półstajka 
roli'* Pr. fil. V, 851. Por. Pół- 
staja. 



834 



Pc^stoże — Póhoracznik 



PóJstoże = > mały stóg siana* Ko- 
nopnicka, Na drodze. 

Półsutannik = >rodzaj sutanny 
niezupełnej bez rękawów, mającej 
przód jedwabny, tył zaś z pod- 
szewki* Pr. fil. V, 851. 

Półszczyt: »W dawniejszym (kształ- 
cie chat żmujdzkich) widzimy tak 
zwane 'półszczyty'* (rysunek) Wi- 
sła II, 841. 

Półsz o rek = rodzaj uprzęży: > Ubie- 
ra się w półszorek (czy w chó- 
mont)* Pozn. VI, 60. »W Kuja- 
wach pruskich uprzęż wołów skła- 
da się z półszorków, podobnych 
do końskich, gdzie wół piersiami 
ciągnie, albo też z półszorków, 
szczególnym odznaczających się 
krojem, gdzie wół łysiną ciągnie... 
Uprząż na konie fornalskie sta- 
nowi pu-szorek (półszorek) z łań- 
cuszkami zamiast postronkowe 
Kuj. I, 88. »Jak się chce konia 
ubrać ładnie, to mu się daje 'pón- 
sorki' (znaczy: półszorki)* Zb.YIII, 
260. 

Półsztwarta p. Półczwarta. 

Półszubek: » Półsubek a. półsalo- 
pek = zarzucony ubiór mieszcza- 
nek, okrycie futererkiem podbite 
i obramowane, bez rękawów, lub 
ze *ślepemi' rękawami* Pr. fil. IV, 
860. » Półszubek = 'tołub' mniej- 
szy bez kołnierza* Ust. od Ko- 
werskiej. 

Półśladnik p. Półślednik. 

Półślednik: » Kmiecie, półślednicy 
i chałupnicy odbywali pańszczy- 
znę* Pozn. 299. >Półkmieć, czyli 
półśladnik , t. j. uprawiający pół 
śladu, łanu, roli* ib. 92. »Hu- 
biarz lub poślednik (póJ śladu roli 
posiadający gospodarz) ib. 98. 
» Poślednicy, puślednicy (pół śladu) 
t. j. gospodarze całkowici, mający 
całą hubę* ib. II, 51. » Poślednicy 
t. j. tacy, co mieli tylko pół śladu 
(ślad = około 4 hub magdebur- 



skich, czyli 100 do 160 morgów)* 
ib. 178. > Półślednik, gospodar- 
stwo 40 do 60 morgów obejmu- 
jące* ib. 339. 

Półtalar = »45 groszy polskich « 
Roczn. 226. 

Półtołubek: >Kupowanie tołubów 
i półtołubków, sprowadzanych 
z Rosyi* Lub. I, 41. 

Półtora: » Nie upłynął rok, półtory, 
juz żołnierze jadą z wojny* Rud. 
166. »Półtoranoga (przezwisko 
chodzącego o kuli)* ib. 126. »Dwie 
niedziele żena (= żęła) a półtory 
prała* Wójc. II, 262. >Z pułtorę 
wucha* Hilf. 138. >Putora = 
półtora* Rozpr. VIII, 89. »Puf6ra 
= półtora* ib. IX, 171. » Pu torą 
garca* Kam. 38. >Putory godzi- 
ny* ib. 69. 

Półtoraczek: » Pieniążki półtora- 
cki* Kon. 29. »Piniondze półto- 
racki* Zb. IV, 234. || >Tobym ira 
ddł półtoracek żelazny* Zb. IV, 
177. » Pótordcek zeldzny * Kieł. II, 
57. »Ej leci mi, leci, półtoracek 
trzeci; nie trza mi na zonę. nie 
trza mi na dzieci* Zb. XII, 212. 

Półtoraczny: »Wóz półtoraczny 
= półtora razy szerszy od zwy- 
czajnego* Kuj. II, 270. Toż Pozn. 
I, 109. » Przyprowadził trzy wozy 
półtoraozne* ib. I, 193. »Pole 
t. j. gruby drąg ociosany czworo- 
bocznie, leżący poziomo (na osi) 
w poprzek (wozu), zwane poje- 
dynkowe, gdy ma łokieó, stanowi 
szerokość wozu pojedynkowego; 
gdy zaś ma to pole półtora łokcia 
długości i jest półtoraczne, wtedy 
i wóz ma nazwę p()łloracznego« 
Chełm. 1, 102. II .Drobna albo pół- 
toraczna szlachta, tak zwana dla- 
tego, że nieraz cały majątek pana 
brata wynosi półtora zagona* Maz. 
III, 34. 

Półtoracznik: » Półtoracznik ^ 
wóz szeroki « Hilf. 176. 



Półtorak — Poty 



336 



Półtorak := »wóz szeroki, silny* 
Spr. IV, 367. II » Półtorak = 
duży garnek gliniany* Rozpr. X, 
297. II » Półtorak = kilkanasto- 
skibowy zagon u drobnej szlachty* 
Pr. fil. IV, 863. P. jeszcze Derd. 
J. 24. 

Półtrojniak = > gatunek sita* 
Lub. I, 93. 

Półtruteii: > Pszczoła zwyczajna, 
awansowana na matkę, czyli i zw. 
tru ławka, rodzi półtrutnie; pszczół 
zaś i trutni nie rodzi* Ust. ze 
Żmujdzi. P. Trutawka. 

Półtrzecia: »Pótrzecia* Rozpr. IX, 
171. >Z pótrzecij stówki* Święt. 
408. >Na putrzeci furze przyje- 
chał* Kam. 79. 

P ó ł u j k i » kapusty = połówki głów 
kapuścianych do kwaszenia* (Nie 
podano zkąd wzięte Ł.). 

Półwłóczek p. Powłóczę k. 

Półwozie = > przodek wozu « Ust. 
z Litwy. »Przy przedniem półwo- 
ziu* Pozn. III, 137. » Biorą pół- 
wozie* ib. II, 194. » Wsadzą w pół- 
wozie* ib. 203. » Wsadzili mnie 
na pu wozie* ib. VI, 297. •Cią- 
gnęli na półwoziu* ib. » Obwożą 
ją po wsi na półwoziu* Kai. I, 
74. »Baby biorą wóz (zwykle pół- 
wozie* ib. P. także Kłosy II, 333. 

Półwstężnik = » opaska z grubej 
tektury, kilkocalowej wysokości, 
na którą nawijają różnokolorowe 
wstążki* Pr. fil. IV, 236. 

Półwysep: » Póńisep = półwysep * 
Rozpr. XX, 432. 

Półzarębek= »poIe 12-morgowe* 
Enc. R. II, 823. 

Półzłotek = > piętnaście groszy 
polskich* Wójc. II, 196. »Paro- 
beczek jeden miał półzłotków sie- 
dem * ib. 

Półzytek p. Półrzyt. 

Pómiana »częściej w 1. mn. pó- 
miany (od słowa mienić) = roz- 
maite awantury, dziwy, cudy, nie- 



widy, hałasy, burdy* Krasn. 307. 

• Rumiana = coś niesłychanego, 
niebywałego: Tumiana, co sie tam 
dzieje'. Tumiany, co on opowia- 
dał'* Spr. V, 141. 

Pómianować = > wyrabiać figle, 
hałasy* Krasn. 307. 

Pó miastu = >ku miastu* Parcz. 
P. Pu. 

Pómielnik p. Pomielnik. 

Póraieniec = » figlarz, awantur- 
nik, zawalidroga* Krasn. 307. 

Pómieniste » rzeczy = dziwactwa, 
niesłychane awantury* Krasn. 307. 

Pomstować p. Pomstować. 

Pónewka = »panewka* Spr. IV, 
28. 

Pónieważyć się= >odważyćsię, 
śmieć, np. ón sie nie pónieważy 
tu przyjść* Krasn. 307. 

Pono p. Pono. 

Pónoc, Pónocek p. Północetk. 

Pónsorki p. Półszorek. 

Pony p. Pono. 

Pór p. Pur. 

Porno: » Twoja śmierć będzie pómo 
(niezawodnie, pewno)* Pozn. VI, 
236. »Pórno= pewnie, wspólnie 
(porówno)* Pozn. IV, 331. Por. 
Porwany. 

Pórzyt, Pórzytek p. Półrzyt. 

Posila = >dopóki* Cisz. I, 223. 

• Siedźcie poty, posila wasd ko- 
bićta nie przydzie* ib. 

Pósiostra p. Posiostra. 

Post p. Post. 

Poszwa p. Poszwa. 

Pótąd = » dotąd* Parcz. 

Pótoraczek p. Półtoraczek. 

Pótret p. Potret. 

Pótrzecia p. Półtrzecia. 

Poty, » potyk, potyla = dotąd * Rozpr. 
XI, 187. » Robocizna, co to poty 
nazywali pańszczyzną* Kam. 18. 
»Pótyl = poty, dopóty* Święt. 
711. »Pótyl bedzies tam słuzuł, 
pókil sie nie dorobią* ib. 341. 

• Putynasty, pótynasty, pótyk = 



336 



Pótyk — Prać 



poty, dopóty Kuj. II, 276. >Półty 
= dotąd* Osip. »Współty = do- 
póty, dotąd np. wpółty juz zaora- 
ne « Mil. » Wpółty sie wodzili 
i wpółty biuł piesek unygo carno- 
księznika, az... wyłaz* Chełch. I, 
31. » Wpółty biuł, póki go... nie 
zamęcyli* ib. 183. > Wpółty sed... 
az dosed« ib. II, 131. » Wpółty k, 
az go ta godzina nadesła* ib. I, 
22. >A wpółlyz una nosiła, jaz 
go z wodeńko puściła* Wisła II, 
138. »Półty = dopóty* ib. || 
>Póty = póki* Hilf. 138. 

Pótyk, Pótyl, Pótynasty p. 
Poty. 

Pówmistrz p. Półmistrz. 

Pówskrzynek p. Półskrzynek. 

Pózar p. Pożar. 

Pózdny p. Pozdny. 

Pózdze p. Poździe. 

P-ó z i a t y = » z obwiśniętemi szczę- 
kami* Mil. Por. Pyzaty. 

Późniak >a. wrześniak = zając we 
wrześniu okocony myśl.* Pr. Gl. 
V, 851. II .Późniak = młody 
cietrzew, nie mający piór zupeł- 
nych, będący jeszcze farbowni- 
kiem, myśl.* ib. 

Późniejszą porą = > potem, pó- 
źniej* Ust. z Litwy. 

Prac p. Praca. 

Praca: »Z rąk swojich pracami sy- 
naczka żywili* Kieł. II, 136. 
»Prac = praca np. *duża prac'* 
Pr. fil. IV, 277. 

Prach: »Na prach = całkiem, zu- 
pełnie* Kolb. rękop. »Bić... na 
prach* Zb. I, 64. 

Pracharka: >Pracharka = 1, że- 
braczka 2, żebry np. Chodzą po 
pracharce. Pudze na pracharka* 
Ram. 160. 

Pracharska = » oberża dla żebra- 
ków* Mrong. 587. 

Pracharski: » Prach arzci = żebra- 
czy* Ram. 160. 



Pracharstwo = >żebractwo, że- 
branina* Mrong. 587. 

Pracharz: >Prachdrz = żebrak < 
Ram. 160. Toż Mrong. 587. 

Prachtyka p. Praktyka. 

Pracny = wymagający duto pracy: 
»Pracny: t'6 jes bardzo prdcne 
= wymaga dużo pracy* Rozpr. 
IX, 213. »Pracne = pracowite* 
Fed. 406. 

Pracować: » Słoneczko, aby świe- 
ciło... brzegami morzów pracuje* 
Krak. III, 28. » On już pracuje 
ku śmierci = dogorywa* Cinc. 
29. II » Pracować = pilnie i chę- 
tnie gonić za zwierzem, mówiąc 
o psie* Ust. od W. Kozłowskiego 
z Ostrowca. W temże znaczeniu 
Przyj, ludu VI, 110. 

Pracowity = > wyrobnik, robotnik. 
Bractwo pracowite t. j. pracowi- 
tych, do którego robotnicy należą. 
Por. chory domek, pościel śmier- 
telna, łoże śmiertelne, ślepe okno, 
ścięta śmierć* Pobł. 138. 

Pracowany = » pracowity* Was. 
246. 

Pracz = » kijanka do prania* Chełm. 
II, 161. 

Praczka: » kijanka do prania bie- 
lizny, 'pracka'* Pr. fil. IV, 236. 
II »Pracka = deska położona 
w rzece do prania* Rozpr. VIII, 
231. Toż ib. XX, 433. 

Praczko w ać p. Pryczkować. 

Prać = »bić* Pr. fil. III, 307. 
• Prać = bić; wyprać = wybić « 
Udz. » Marzec zacąn śnićgiąm prać, 
kidać* Zb. VII, 77. >Jak jom (cza- 
rownicę) zacon prać* (= bić) Zb. 
XV, 17. »Prać, piorę, pierzesz = 
bić* Rozpr. XVII, 56. >Prać, 
pierę, pierzesz = bić* Rozpr. 
XXVI, 390. »Prać, pierę, pierzes 
bić, walić* Spr. IV, 328. »Prać 
= bić: perem, peresz, perom, 
prał* Rozpr. XII, 68. »Prac, pie- 
. rzę = bić* Hilf. 177. »Gdo md, 



Prać — Pragnąć 



337 



Ło ma bierą a gdo ni ma, to go 
pierą« Cinc. 14. > Biczem skórę 
prają* Zb. VI, 140. (Koń wierz- 
gał), » pierząc ż}^dow« Derd. 65. 
»Pier, piercie« (rozkazuj.) Rozpr. 
Xn, 62. »Prał bicześciem szkap- 
ska« Derd. 14. »Grad prał« Zb. 
Xril, 78. » Kijem prał« Rog. n® 
101. *Prał (batem)* Cisz. I, 174. 

• Pałką prał* ib. 307. » Jd ce mdę 
pra, a na psa zdrza = będę cię 
bił a na psa patrzył* Cen. 72. 
> Kijem ją prała* Łęcz. 128. 
» Choćby strzały z nieba prały, 
maszerować musi* Rog. n® 31. 
Toż ib. no 33. || »Prać = prać 
bieliznę: pieręm, pierora, prdł, 
prała « Rozpr. XII, 68. »Prac, pie- 
rzę = prać bieliznę* Hilf. 177. 
II »Prać = rzucać; ozeprać = 
rozrzucić* Spr. V, 400. »Prać = 
rzucać* Rozpr. XVII, 56. Toż ib. 
XXVI, 390. »Prać, pierę = rzu- 
cać: prali skałami* Cer. »Prać 
czem = rzucać czem; prać sobą 
= rzucać się* Wrześ. 18. »Gdy 
bydłem 'piere' (= rzuca) po zie- 
mi* Zb. V, 124. Toż ib. VI, 280. 
» Jedną konwią wodę brała, a tą 
drugą o ziem prała* Zb. IX, 210. 
II »Prać rękami = rzucać, wy- 
machiwać rękami* Rozpr. 111,375. 

• Gęś pierze na jeziorze = trze- 
poce skrzydłami* Maz. II, 101. || 
» Prać się = cisnąć się, spieszyć, 
biec prędko: I prać sie naprzód 
z państwę; preją = lecą prędko* 
Rozpr. X, 220. »Prać sie = mćr- 
dać się* Rozpr. X, 297. || »Prać 
sie = hałasić, tłuc się* Spr. IV, 
29. II »Prać się = menstruari: 
kobieta pierze się * Pr. fil. V, 
851. 

Prać = przecie: a prać dobrze zro- 
biłem, chociaześ przyganiał, a prać- 
em ci gadał* Spr. V, 400. »Prać 
= tak? prawdaż, że tak? ib. IV, 
348. 

Słownik T. IV. 



Pradło »a. smaty, łahy = bielizna « 
Spr. V, 400. » Świeżo uprana (bie- 
lizna) zowie się pradło* Krak. I, 
133. » Oblókł się w czyste pra- 
dło* ib. > Pradło = bielizna upra- 
na lub do prania* ib. IV, 318. 
II » Pradło = stołek, na którym 
kobiety przy rzece piorą* Pr. fil. 
V, 156. » Nazwa drogi: 'w pra- 
dła'* Wisła I, 283. 

Pradziadkowie = przodkowie: 
>Nasi pradziadkowiezawdy w wstę- 
pną środę pili, hulali* Zb. IX, 22. 

Praftyka p. Praktyka. 

Praga = »1, upał 2, pragnienie* 
Rozpr. XXVI, 390. || » Praga = 
potrzeba: 'praga mi tego bywo?' 
= potrzeba mi tego bvło? Spr. 
IV, 381. 

P r a g 1 i w i e: > 5000 zbrukanych byli, 
ci najpragliwiej pieniądze w port- 
kach nosili* Wisła VI, 265. 

Pragnąć: » Nie pragnij Jasieńku, 
nie pragnij... pojmij se sirotę, ogar- 
nij* Kozł. 124. »Pragniący* Sand. 
227. Toż ib. 270. »Nie pragnią- 
cy-m mięsa* ib. 227. »Pragniący 
chleba* ib. 271. »Pragniąca* Ust. 
z Jaworza. || » Pragnąć na co*: 
> Pragnu ocy... na bogatu, ładnu* 
Pr. fil. IV, 237. »Panna młoda 
na pieniądze pragnie* ib. V, 851. 
» Pragną ocka... na dziewcynę ła- 
dną* Święt. 215. »Nie pragnij na 
wiano* Kieł. II, 64. Toż. Skrz. 
61. Zb. IV, 181. .Pragnąłeś na 
latorość* Kieł. II, 100. »Na żonkę 
ładną kawalerzy pragną* Wisła 
VII, 147. »Na mój wianek pra- 
gniesz* Wójc. II, 184 (ale zaraz: 
• pragniesz ci go, pragniesz* ib.). 
»Ja na buzię pragnę* Maz. II, 
88. » Na takiego pragnie* ib. 240. 
Toż Zb. VIII, 82. .Nic nie porwał, 
ani na nicyje pragnół* Krak. IV, 
173. .Pragnęłaś... na kawałek 
sieci* ib. II, 23. Toż ib. 50. »Pra- 
gnęłaś na niego* ib. 41. »Ja to, 

22 



338 



Pragniączka — Praskać 



chłopaku, na ciebie pragnęła* Zb. 

IV, 150. II » Pragnąć za czem*: 
>Za którom frajirkom moje oko 
pragnie* Zb. XII, 181. || »Pra- 
gnący rok*: »Jak we Wielki Pią- 
tek pada, to będzie pragnący rok* 
Star. przysł. 45. 

Pragniączka = » pragnienie* Ram. 
160. >D]a wagaszenja pragnją- 
czki* Cen. 89. »Pragniącka = 
pragnienie do picia* Udz. »Pra- 
gniącka a. zakcenie = pragnienie 
czegoś* Spr. V, 400. 

Prag n ość ^ » pragnienie * Czark. 

Pragonek = > pragnienie* Pr. fil. 

V, 851. 
Prah p. Proch. 

Prajs, »1. mn. prajzy = prusak* 
Spr. IV, 29. 

Praktyk = » człowiek doświadczo- 
ny* Czark. Toż Fed. 415. .Pra- 
ktyk a. praktykant == doświad- 
czony, niepraktykant = niedo- 
świadczony* Sand. 269. 

Praktyka = » doświadczenie* Fed. 
415. (Dziewka ze wsi jest) » przez 
żadnej praktyki, nie zna polityki* 
Sand. 141. .Prachtyka*: »Takiej 
prac^htyki to jeszcze nie było na 
świecie* Junosza. »Praftyka = 
praktyka* Pr. fil. V, 851. »Pran- 
lyka* = przymiot, właściwość: 
»Ja mam taką"* prantykę, ze jak 
mi sie kce w dzień spać, to po- 
tem dys* (= deszcz pada) Rozpr. 
XXVI, 390. 

Praktykalny = » praktyczny: o, to 
baba praktykalna* Pr. fil. V, 851. 

Praktykant = » doświadczony* 
Sand. 269. >Prachtykant= pra- 
ktykant* Rozpr. XII, 31. 

Praktykować=zajmowaćsię: »Pra- 
ktykowałem zbójectwem* Chełch. 
I, 230. II » Praktykować = roz- 
mawiać, gawędzić* Rozpr. XX, 
433. 

Pralń ik = » kijanka do prania* 



Petr. Toż Zb. II, 10. Toż Ust 
z Litwy. Por. Prannik. 

Prałata = » *pałata'. Izba skarbowa 
i obrachunkowa* Pr. fil. IV, 237. 
Toż Rozpr. XVII, 83 (z rosyjs. 
pałata). 

Pram = » prawie por. pram na Mor. 
i Słowak.* Rozpr. XVII, 89. •Bę- 
dzie mu (chłopcu) pram pięć re- 
ków na kiermas* Del. 124. 

Pram = »prom: pram z drugij 
strony rzyki nadpływał* Krak. IV, 
318. »Pram po wodzie unosić 
mnie będzie* Pozn. V, 37. »Pram 
po falach oddalać mnie będzie* 
Rog. no 417. 

Prandyczyć: » Braciszek prandy- 
czy siostrzyczce koszałki opałki 
a potem drukiem ogłasza* Prze- 
gląd Tygodniowy 1875 n^l, str. 5. 

Prannik = kijanka do prania: » Pio- 
rąca bieliznę kobieta... leci z pran- 
nikiem, nuż tedy okładać dziew- 
czynę i piekarza prannikiem* Bar. 
192. Por. Pralnik. 

Prantyka p. Praktyka. 

Praporzec »a. proparzec wybijać 
= dzwonić na Anioł Pański... 
uderzając sercem w jedne stronę 
dziewięć razy... za poległych w bo- 
ju... Inni chcą mieć, że to na pa- 
miątkę odniesionej pod Warną 
klęski » Pobł. 139. 

Prasa = » żelazko do prasowania* 
Rozpr. III, 375. 

Prask = » wziętość : dziewczyna ma 
wielki prask* Wisła III, 89. 

Prask: » Pan Bóg, niewielo myślęcy, 
prask śmierzć w pysk* Wisła VI, 
141. . Trzask, prask!* Zb. IX, 65. 

Praska = » żelazko do prasowania 
bielizny* Pr. fil. IV, 237. Toż 
Mrong. p. w. Bolzen. || >Do wy- 
ciskania serów służy drewniana 
praska* Zb. X, 203. 

Praskać = > rzucać* Wrześ. 18. 
• Praskać = bić, rzucać* Spr. V, 
400. » Praskać zadke = wierzgać 



Prask Dąć — Prawda 



339 



tylnemi nogami (o koniu)* Sab. 
135. Por. Prasnąć. 

Prasknąć p. Prasnąó. 

Praskolę »a. Praskolę, 1. mn. 
praskolęla, praskulęta, zdr. pra- 
skuląiko, 1. mn. praskuląlka = 
(pra)prawnuk« Pr. Gl. V, 851. 
•Praskorzęta = prawnoczęta« ib. 
» Praszczurzęta = prawnoczęta* 
ib. »Prasko^y, praskulęta = lekce- 
ważąca i ironiczna nazwa, nada- 
wana prawnukom. (Nazwy te wiążą 
się oczywiście z wyrazami pols. 
praszczur = 1, praprawnuk 2, 
prapradziad , starosłowiańs. pra- 
sztur = praprawnuk , ukraińs. 
praszczur = praprawnuk, Wielko- 
rus, praszczur = prapradziad, 
litews. prakurśjis = przodek). 
Z Warsz.c Wisła II, 830. .Pra- 
zgulę = praprawnuk* Pr. fil. 
V, 851. »Prazguł = praszczur* 
ib. 852. 

Praskulątko p. Praskolę. 

Praskulę p. Praskolę. 

Praskuły p. Praskolę. 

Praskurzęta p. Praskolę. 

Prasnąć = » upaść a. rzucić na- 
gle* Spr. IV, 348. »Prasną"ć = 
uderzyć, rzucić* Rozpr. XXVI, 
390. Toż Sab. 135. »Prasnąć = 
rzucić, uderzyć, cisnąć czem* 
Wrześ. 1 8. » Prasnąć = uderzyć, 
cisnąć, np. prasnon go w pysk, 
prasnon go o ziem* Spr. V, 400. 
> Prasnon o ziem* Zb. VII, 72. 

• Prasnon = prasnął* Rozpr. X, 
233. » Prasnon... górę* ib. 260. 

• Prasnon 'o ziem* Wisła II, 26. 
» Prasknąć* : >Prasknaw* = pra- 
snąwszy Rozpr. IX, 288. » Pra- 
snąć kogo*: »Prasnął zbójnika 
bez łeb* Wrześ. T. 45. »Mnie 
o ziem praśnie* Spr. IV, 313 
p. w. Sosyć się. » Prasnął go (to- 
pielca) nim (drągiem)* Wisła VII, 
103. » Prasnąć kim*: » Prasnon 



nim o ziem = rzucił nim o zie- 
mię* Rozpr. X, 235. 

Prasny: »Miód (wrześniowy)... pra- 
snym zwany bywa* Kłosy VII, 
157 (Wójc). »Miód praśny* Kam. 
108. Toż Wisła VI, 664. Krak. 
III, 28; ib. 157. ^ Praśny, prza- 
śny miód = miód niesycony, 
w plastrach lub patoka t. j. su- 
rowy, niegotowany* Pr. fil. IV, 
863. II »Przesny = świeży* Hilf. 
177. >Hertofel starych... a prze- 
snich = kartofli starych... a mło- 
dych, świeżych* ib. 121. || »Prza- 
śny = bez żadnego oddzielnego 
smaku, jak np. woda czysta. Ja- 
dło przaśne = ani słodkie, ani 
kwaśne, ani gorzkie* Osip. || 
»Przaśna dusza = żywy czło- 
wiek* Wisła Vni, 149. Toż ib. 
148. Pr. fil. IV, 237; ib. V, 853. 
Zb. II, 128. Por. Pitny miód. 

Prasowaczka = » kobieta zajmu- 
jąca się zawodowo prasowaniem 
bielizny* Ust. z Warszawy. 

Prasport = »pasport* Pr. fil. V, 
851. Por. Paszport. 

Praszać = prosić, upraszać: •Te- 
raz my was praszamy na dwa pie- 
czywa chleba* Pozn. II, 239. 

Praszczurzęta p. Praskolę. 

Prasport = »paszport€ Pr. fil. IV, 
863. Toż Kud. Por. Paszport, 
Prasport. 

Prawak p. Prawią k. 

Prawda: » Prawda prawdom* = co 
prawda, istotnie: »zeby cłek beł 
tak majętny, jak nie je, foby 
k"ościuół wystawieł; prawda prd- 
wdom, wyście majetni« Rozpr. 
VIII, 95. »Po prawdzie = pra- 
wdziwie* Sand. 268. »Opowie- 
dział, jak było po prawdzie* Kozł. 
329. »Jest moja prawda« = mó- 
wię prawdę Krak. IV, 298. »Juz 
to jedna prawda = nieprawda* 
Mil. » Prawda* z 3 pp. » Niepra- 
wda temu zam. nieprawda to* 

22 • 



340 



Prawdować się — Prawie 



Pieszoz. 3U. >Mieć prawdę « p. 
Mieć. II ^ Prawda« = obietnica: 

• Swojemom Wojtusiowi prawdy 
dotrzymała* Zb. IV, 158. || > Pra- 
wda = dobry obrok: jak pan da 
koniom prawdę, to dojdą do La- 
bina« Pr. fil. V. 851. ^Kii^zc2a- 
nie i Rabczanie... t\'wią się rę- 
czną pracą, szukając *jd miejsca 
do miej^ca 'prawdy' L j. obfitego 
a coraz lepszego jedzenia o "La- 
chów\ Enc. R. D. 826. || •Pra- 
wda* w jarzmie: » Jarzmo... składa 
się z drążka... w którym są 4 
dziory na zanoże i kale: pośrodka 
ma wklęsłość, zwaną 'prawdą', 
aby dogodnie mógł się otrzymać 
powój, 1. j. dwa kółka wiciowe, 
smażące do połączenia jarzma z so- 
chą* Pieszcz. 24. II »Prtiwda« 
w maśinicy: >Tocko = małe wy- 
pukłowkięsłe naczyiik*.*. wkłada- 
jące się podczas robienia masła 
na maśini«:-ę. aby -ię śmietana nie 
rozpryskiwała t w gwarze jurkows. 

prawda''* Rozpr. X. 304. || » Pra- 
wda = beret żydowski « Rozpr. 
Yin, 176- Toż ib. XX. 433. .Śtyry 
prawdy* = rogatywka, tak z '^łrze- 
kasem przez n.łod-zvoh zwana* 
Wisła IL 128. 

Prawdować '<ię=> prawdy sobie 
dowodzić* Zb. I. 74. 

Prawdziepodobnie= » prawdo- 
podobnie* Mii. 

Prawdzik »lab borowik = grzyb 
prawdziwy, boletos edulis* Wisła 
VL 678. 

Prawdziwość: »Po prawdziw»>ści 
= prawdziwie* Sand. 26S 

Prawdziwy = > sprawiedliwy, mó- 
wiący prawdę* Pr. fil. V. 851. 

• Prawdziwy = aczciwy. rzetel- 
ny* Parcz. 

Prawi = » powiada: atywa się cią- 
gle, jako wtracone słowo, w opo- 
wiadania* Lst. z Jaworza. Por. 
Prawić. 



Prawią k = >grzyb prawy, boro- 
wik* Osip. >Prawak< Zb. Ł 196. 
>Prawiak = grzvb kozak, siniak « 
Hoff 41. 

Prawica: >Jeieli bił się z nim po 
cbłopska, 'od prawice', stncygoń 
wytrzymywał bójkę... jeieii zaś 
bił strzygonia 'od lewice', ten.- 
mosiał astąpić* Swięt 494. || 
» Prawicka, prawica = dziewczyna 
niepokalana* Rozpr. XX, 433. || 
• Prawica = ten co prawi bajki* 
ib. VIIL 231. Toż ib. 210. 

Prawiczka p. Prawica. 

Prawić = » mówić, powiedzieć* 
Rozpr. XII, 100. Toż Hoff 41. 
» Prawić = mówić. opowiad:ić« 
SwięL 711. >Wszakżeś mL nie- 
cnoto, nic nie prawił o toc Wójc. 
n. 264. »Mszę prawili, ind aczylL 
iub śpiewali w chórach* Stara 
piosnka. » Gadką prawią = obma- 
wiają* Kam. 139. || > Bierze kie- 
lysek w prawo, a tlaske w lewo 
reke. prawi wódkę do kiełTska 
1 pije* Wisła IX, 229. >Złdnek 
piwa daje Starostowi , starosta 
prawi do śklanki i pije* ib. 235. 
Por. Prawi. 

Prawidło = » przyrząd, słoiący 
szewcowi do wyprostowania cho- 
lew* Rozpr. XII. 100. >Prawidla« 
w temźe znacz. Swięt. 711. || 
> Prawidło = 1. trójkąt z żerdek 
d«j su>zeRia >kór zwierząt dzikiclu 
mvśi. 2. dażo prawiący, gadola« 
Pr. ti. V. 851. 

Prawie: >Prazie = prawie* PobL 
71 *z Warmii'. Toż Gazeta Ol- 
^ztyń^. 1886, n* 29. || >Prawie« 
= prawdziwie, istotnie, neczy- 
wiście: » Chcesz mię dziewczę pra- 
wie miłować* Rog. n^ 254. •Pra- 
wice mu (Jaroszowi, fortona słd- 
ży* Oles. 86. » Czterech braci 
było. kochali sie prawie* Zb. X, 
321. » Płaczą matki prawie ser- 
decznie* ib. 217. >Ani data, ani 



Prawie 



341 



mała, prawie mi się podobała* 
ib. 329. »Są twoje oczy prawie 
jaszczoreze* Wisła III, 568. »To 
ja sobie żonę od Boga zarobił 
prawie, a wyście mi ją pościli 
we świat « Pozn. VI, 14. || » Pra- 
wie* = tak jakby: » Rachel, pani 
także cudna, pociechy nie ma, 
prawie umiera* Zb. X, 217. »Ze 
sią uo nie prawie nik (= nikt) 
nie pytał* Zb. IV, 211. || .Pra- 
wie = zupełnie. Prawie tak = 
całkiem tak; prawie wsz^tc^ są 
= zgoła wszyscy* Pobł. 71. » Pra- 
wie = zupełnie, akurat* Fed. 
406. » Prawie = całkowicie, w zu- 
pełności* Wrześ. 18. » Miałem ja 
kochankę... do której ja chodził 
prawie po nic; bo mi ją ci wzięH, 
co do niej chodzili; Rog. n^ 222. 
II » Prawie = dostatecznie, ile 
potrzeba, w samej rzeczy* Krak. 
IV, 318. » Prawie = dokładnie, 
należycie* Pr. fil. V, 851. »Pra- 
wje = zupełnie* Ram. 160. » Pra- 
wie = zupełnie, odpowiednio, cał- 
kiem* Rozpr. X, 202. > Prawie 
= zupełnie, stosownie, odpowie- 
dnio, w sam raz: buciki mam pra- 
wie do tych skśł* ib. 219. >To 
prawie dla mnie taki [głaszcz dziu- 
rawy* Wisła VIII, 436. » Buciki 
prawie na nio* Chełch. I, 212. 
»Ten wał to tera prawie, bom go 
naciągu oł. Młynarz do wała mni- 
rzać, a wał prawie* Chełch. II, 
100. » Każda kobieta przymierza 
jej (pannie młodej)... kapki (rodzaj 
czepka); która z tych kapek jej 
prawie (przystaje), ta na jej gło- 
wie przez ten wieczór zostaje* 
Pozn. III, 66. » Prawie = dość, 
w sam raz* Mil. » Będzie prawie 
= będzie dość, dostatecznie np. 
'Czyś się najadł?' — Trawie' = 
dość* Chądz. H. St. Op. I, 119. 
Toż Kłosy VII, 79. Toż Rad. I, 
301. »Tyle co prawie = dosyć* 



Rozpr. XI, 187. » Prawie, co pra- 
wie = dosyć, dostatecznie* Rozpr. 
VIII, 231. »Co prawie == co do- 
syć* ib. IX, 213. » Prawie mi bę- 
dzie 10 lat = dość mi będzie* 
Zb. IX, 70. » Prawie: móm siana 
prawie na zimę* Spr. V, 119. 
>Moja matko, dćj mi córkę, dam 
ci piwa półgarcówkę. — A mój 
zięciu prawie kwarta, moja córka 
nic nie warta* Kieł. II, 178. »'Dwa 
jćno'. — 'Będzie prawie'* Cisz. I, 
138. II > Prawie* = tylko, dosyć, 
warto, trzeba: > Dobry nas pdn, 
dobry, mógłby go kołysać, ale jego 
sługi prawie popowisać* Zb. II, 
227. Toż ib. IV, 144. || .Prawie 
= właśnie* Pr. fil. V, 851. Ram. 
160. »Prazie (prawie) w tej chwili 
przyszedł = właśnie...* (na War- 
mii) Pobł. 71. »Prazie* = pra- 
wie Gazeta Olsztyńska 1886, n« 
29. »Kacmarz miał prawie chorą 
zóne* = właśnie wtedy miał 
chorą żonę Zb. V, 216. » Jeden, 
co prawie jad, wystawiół język* 
ib. 227. » Wstąpili do karcmy, kie 
prawie muzyka taniecnikom... rzną- 
ła* ib. VII, 45. »Cebrzyc nadje- 
chał, bo prawie jechii} z Krakowa 
do Ogrodzieńca* Cisz. I, 14. •Da- 
leko jest? Prawie przed dóm przy- 
chodziej* ib. 250. »Wzieni i wy- 
chodzą. A ón prawie odecnuj* ib. 
260. » Prawie* w temże znacze- 
niu: ib. 263; 291; 294. Zb. XV, 
22. Święt. 432. Zb. V, 189; ib. 
239; 242. Zb. VII, 28, 40, 75. 
Derd. 66. Krak. III, 62. Zaw. 60. 
II » Prawie* w znaczeniu mniej 
zwykłem lub niejasnem: >Jak ja 
raz chuchnę, to będzie prawie 
włazić* (= czas, pora odpowie- 
dnia) Krak. IV, 35. »Uozgierza 
sią na niego, prawie ma wyciąć 
go, a tąn wbiół do nie nóz* = 
już ma wyciąć Zb. V, 211 — 212. 
>Ta dziura do ty piwnice jćno 



342 



Pra wieńce — Prawo 



tyld była, co prawie cjek widz* 
Cisz. I, 293. >Moja panno, ma 
serdecna, daj mi gęby, boś ty 
grzecna. Nie lak grzecna, jako 
prawie. Są grzecniejse we War- 
sawie* Kieł. II, 96. Por. Pra- 
wiutko, Prawieńko. 

Prawieńce p. Prawieńko. 

Prawieńko = »bardzo prawie«. 
Zb. XIV, 33. W lemże znaczeniu : 
»Prawiusieńko«, » Prawieńce* ib. 
» Prawieńce a. prawiuteńce = bar- 
dzo prawie* Udz. >Prawućko, pra- 
wiusieńko = najzupełniej, nieo- 
mylnie, a. właśnie: prawućko wje- 
chał do obory = właśnie wje- 
chał na podwórze; my juz pra- 
wućko po wieśnie = najzupełniej 
skończyliśmy wiosenne zajęcia* 
Spr. V, 400. 

Prawiusieńko p. Prawieńko. 

Prawiuteńce p. Prawieńko. 

Prawiutko = właśnie : » Przysed 
do takiygo biydnygo cłowieka. 
A tymu biydnymu prawiutko sie 
urodził syn* Zb. XI, 92. >Dyć lo 
prawiutko będziemy mieć jak bli- 
źnienia (bo lez akurat miała przy 
piersi swoje)* Cisz. I, 64. || >Pra- 
wiulko* = natychmiast (?): »0n 
właz i prawiutko chycił pałasz* 
Zb. XI, 2. Por. Prawie. 

Prawni = » należący do 'prawa' 
1. j. towarzystwa pacholczego: pra- 
wnia muzyka, prawni bal* Pr. 
fil. V, 851. 

Prawniak = » mężczyzna , nale- 
żący do towarzystwa t. zw. 'prawa 
pacholczego' i sprawujący w nim 
urząd* Pr. fil. V, 851.' 

Prawnik = » radca wydziału gmin- 
nego* Rozpr. XII, 100. » Prawnik 
= człowiek prowadzący procesa* 
Udz. 

Prawo: » Prawo = 1, prawo 2, pro- 
ces* Ram. 160. Toż Pobł. 71. 
• Prawo = 1, prawo 2, proces: 
wydać komu prawo = wytoczyć 



komu proces* Wrześ. 18. » Prawo 
= sprawa sądowa* Mil. » Prawo 
= proces sądowy, sąd: pójść do 
prawa = pozwać kogo* Krak. IV, 
318. » Prawo = wszelka ustawa 
prawna, wyrok sądowy, a nawet 
sam proces, wszelkie rozstrzygnię- 
cie sporu, czy lo w drodze polu- 
bownej, czy też za pośrednictwem 
władz rządowych lub sądu: hań 
ci prawo zrobiom; po prawo pośli 
do wójta; iść do prawa; zróbcie 
prawo między nami; zgodzili sie 
w prawie; wziołek sie w prawo 
ze zoninym bratem. Bańskie pra- 
wo = ustawa górnicza; Kuba ru- 
sył prawo. Przysłowie: lepsa hudń 
zgoda, jako tłuste prawo. Ozłozyć 
prawo = rozpocząć proces* Spr, 

V, 400. Toż ib. 359 p. w. Grzy- 
wna. » Prawo wygram = sprawę 
wygram* Święt. 424. »Z prawa 
= wedle rozporządzenia rządo- 
wego* Pozn. II, 50. » Pokłóci się 
np. dwóch członków gminy: to 
pokrzywdzony niesie złotówkę do 
sołtysa 'na prawo'; sołtys przy- 
wołuje oskarżonego i sprawa ju* 
załatwiona* Pozn. I, 58. »Poszed 
z tym panem w prawo = pra- 
wował się z nim* ib. VI, 340. 
»Ten nie chce synkarz, jeno sie 
w prawo udaje* Cisz. I, 250. 
^ Staniemy do prawa* Kieł. II, 77. 
» Stawaj Jasieńku do prawa! A co 
mi-ci kaci po prawie* Lob. I, 
232. II ^Prawo« = pretensja: 
» W prawie s wojem przegrał* Pozn. 

VI, 340. II » Prawo = wydział 
gminny* Rozpr. XII, 99. » O uchwa- 
łach 'prawa' t. j. rady gminnej* 
ib. 93. II »Schowćj mi tam pra- 
wa* = dokumenty Zb. V, 177. 
II » Prawo = słuszność: nie twoje 
prawo, tylko moje = mam słu- 
szność* Mil. »Nie dojdzie prawa 
na niego* Lip. 39. »Nie znśjde 
prawa na niego... nie znajdę spra- 



Prawocenie się — Prawy 



343 



wiedliwości* Zb. IV, 211. »My 
se ta sami prawo zrobimy* = 
wymierzymy sprawiedliwość Zb. 
XV, 43. II » Prawo = obowiązek: 
twoje psie prawo robić, co ci 
kaze< Mil. > Jakem sie związali, 
tak prawa dotrzymam « WisJaVIII, 
700. II »Prawo< = sposób: •la- 
kiem prawem == takim sposobem 
Kaspr. 28. » Jakiem prawem = 
jakim sposobem* Rozpr. XI, 187. 
»Takićm prawćm jego zgubi « Wi- 
sła VI, 592. » Jakimci ty tu pra- 
wem się dostawiła* Zb. XI, 100. 

• Żebyśmy choć jakiem prawem 
mogli... dzieci uratować* Chełch. 
II, 7. » Kobita... takiem prawem 
uwolniła swoigo chłopa* ib. 30. 

• Zadnćm prawemem sie nić mo- 
gła dowiedzieć* Cisz. I, 46. »Ina- 
ksem prawem nić możecie mieć, 
tylko sobie kupcie kacych jaj* 
ib. 222. »Nie mogę nijakiem pra- 
wem wyjąć łba* ib. 245. »Ja- 
kićmeś ty prawem potrafićj ukraść* 
ib. 255. >Jakiemsik ta prawem 
uciekli* ib. 316. || » Prawo pa- 
ch olcze = rodzaj bractwa kościel- 
nego* Pr. fil. V, 851. II .Prawo* 
w znaczeniu wątpliwem lub nie- 
jasnem: »A gdzieżeś bywał, pa- 
nie Sewerysiu? W Warsawie na 
prawie, serdusko Marysiu* Rad. 
II, 80. »A wstajze Marysiu do 
prawa. Juz Marysia wstaje, ko- 
lende nam daje* Wisła II, 108. 

• Bez prawa po nocy biały dzień 
następuje* Rog. n^ 199. >0j roz- 
stańmy się — na prawie, jak dwie 
rybki we stawie* Kieł. I, 157. 
(Po usprawiedliwieniu się oskar- 
żonego królewna woła): » Prawo 
ma teraz wszystko darowane, jest 
mój* Cisz. I, 47. || » Prawo* = 
bat obrzędowy: »Dla marszałka 
(przy wyzwolinach kosiarza) robią 
ze słomy gruby, na 3 lub 4 łokcie 
długi, w troje spleciony warkocz 



czyli bat, zwany *prawo'« Kuj. I, 
237. »Fryc... ukarany 'prawem' 
t. j. batem słomianym , mocno 
skręconym* ib. 239. 

Prawocenie się = >pieniactwo* 
Wrześ. T. 23. 

Prawocić się= » procesować się* 
Spr. V, 400 p. w. Prawo. Toż 
Wrześ. 18. 

Prawonek: » Takiem prawonkiem 
= skoro tak, takim sposobem, 
wobec tego, wskutek tego* Rozpr. 
XXVI, 390. 

Praworny = » wygadany, cięty, 
przytomny, biegły w prawie* Pr. 
ei. 'iv, 863. 

Prawować= procesować się : > Sta- 
niemy do prawa, będziemy pra- 
wować* Kieł. II, 77. > Prawo wać 
kogo = pieniąc się* Krak. IV, 
318. II >Prawować się = proce- 
sować się* Mil. Toż Spr. IV, 328. 
Osip. Rozpr. XXVI, 390. Pobł. 
71. 

Prawućko p. Prawieńko. 

Prawy = » prawdziwy, rzeczywisty* 
Pr. fil. III, 496. Toż Mil. .Gospo- 
dyni kwali, że parobek żwawy, 
wymłóci, przewróci, jesce bijak 
prawy* Zb. XV, 60. » Prawe per- 
ły* Zmor. 20. » Prawo róże* ib. 
II » Drużba prawy < == starszy 
Pozn. 11,238. II .Narzeczona je- 
żeli była prawa (t. j. czysta), lo 
miała koronę* (na weselu) Kłij. I, 
314. »Ja nie ślepa, nie kulawa, 
ino se mnie panna prawa* Święt. 
160. » Panna prawii (nieskalana)* 
Zb.X, 267. »Mogłach ja jeszcze 
być prawą panienką* Rog. n®129. 
»Gdym ja była prawą panną* ib. 
n° 154. »Jam jest prawa panna* 
ib. n" 291. »Prawe panny* ib. 
n^ 298. »A kiedyć byś ty była 
prawa panienecka* Kieł. I, 153. 
[| » Prawe grzyby = borowiki* 
Zb. II, 14. » Grzyby... prawe a. pra- 
waki* Zb. X, 196. »Z grzybów 



344 



Prazgal — Prąd 



jadają prawy € Wi»la UL 725. || 
»Xa prawy czas* = właściwy 
Hiif. 122. II .Praw^- barsc = 
TfAlimu do leczenia kołtuna iity- 
wana« Pr. fil. IV. Id^i. \\ Inne 
<jdcienie znaczenia: >JaiD do cie- 
h;e chodził, jak prawy kochanek* 
H<ig. n** 167. > Chodził do mnie 
po wianeczffk. jak nie prawy ko- 
Cfianeczek* Zb. X, 275. » Tylko 
ci. co -rzczerze miłują, od prawej 
miłości poczują* Kog. n'' 254. 
> Jedne chu-ileczkę toćbych ci dała, 
^dybyni prawe słówko z ciebie 
wiedziała* Hog. n^ 291. >Com 
ma z prawej rączki wianeczek 
dała* Pt^ig. n^ 293. > Młodzieniec 
ten mie wyprowadzi na prawy 
gościniec: z pniwego gościńca na 
zielono łąkie* Kętrz. 54. 

P ra z ga 1 = > placek postnw 'co sie 
tak rozlezie'* Pr. fil. IV.' 237. 

Prazgule p. Praskolę. 

Prazguł p. Praskolę. 

Prażaki p. Prażucha. 

Prażnica = » jajecznica* Kam. 160. 
Toż Pobł. 71. Zdr. »Prażniczka* 
Ram. 160. 

Prażniczka jk Prażnica. 

P raźni k = »odpii»t. święto pa- 
trona cerkwi miejscowej* Tyg.il. 
1. IX, 78. W temże znaczeniu: 
.Prażriik* Gluz. 431. Witw. 64. 
Chełm. I. 36. Wisła VI, 278. 
»Praźnik« Bar. 147. Zb. XI, 135. 
.Prdznik* Kło.sy XV, 3t>0. 

P r a ż u c h p. Prażucha. 

Prażucha = » lemie>zka z palonej 
riiąkK Pr fil. IV, 237. ^Klaski 
prażone, zwane prażucha* Rud. 
42. > Kluski na gęsio z żytniej 
maki [> rażonej) zwane prażuchy* 
Krak. I, 136. >Prażucha a. pra- 
żncliy = kluski z palonej mąki* 
ih. IV, :il8. > Prażucha = lemie- 
szka z prażonej mąki , po kra- 
kowsku kluski palune* Roczn. 
228. >Nagotuję sałamachy (= le- 



mie^zka, prażocha) Maz. 11, 218. 
•Paparacha. pataracłuu a. tarty 
= lemięszka. gdzieindziej zwana 
także prażucha lob praiona mąka« 
ib. UL 36. >Praiuchy: mąkę palą 
w ryneczce na socho, polem za- 
lewają wrzącą wodą* Zb. IV, 24. 
>Prażucha = kasza z mąki gry- 
czanej* Ust z Litwy. >Pratacha 
= jadło z mąki gryczanej pra- 
żonej, toż samo co lemieszki* 
O^ip. > Jeden brzuch; na kapasię, 
drogi na prażuchy* Swięt 301. 
»Jak się obje 'parki* (praiachy)« 
Kołb. 142. > Dopiero se oprazyli 
prazochy* Cisz. I, 202. »Pra- 
żuch*: »Ja biere po jednym pra- 
zocho. a ty po dwa* ib. »Napra- 
zyła praznchów* ib. 295. »Pra- 
żaki lub prażuchy z jęczmiennej 
lub tatarczanej mąki, rozpraionej 
w rynce na ognio* Wisła VIL 76. 
'Prażaki = prażuchy* Parcz. 
Zdr. >Prażuszka*: »Żur z pra- 
żużką* Pozn. V, 7. 

Prażyć > mleko = gotować, wa- 
rzyć* Pr. fil. V. 852. »Prożyć«: 
»Naprożyła (= naprażyła) t. j. 
nagotowała w tyglu wódkę z mio- 
dem* Maz. V, 117. » Przy pija do 
nich prożoną wcklką* ib. 119. 
• Prażyć = prażyć* Pr. fil. IV. 
277. »Prużyć = prażyć, goto- 
wać* Parcz. >Prużyc= licho go- 
tować* Pobł. 72. »Prózyć, opró- 
zyć, na prózkę uwarzyć = ago- 
lować groch próżony, czyli do 
jedzenia na sucho. Prozyć go- 
rzałkę = ugotować wódkę z mio- 
dem na krupnik, czyli opratyć 
z niej napitek* Pr. fil. IV, 864. 

Prażyk p. Pruzyk. 

Pr3cej p. Prędko. 

Pradko p. Prędko. 

Pradziueko p. Prędko. 

Prąc i k p. Pręcik. 

Prąd: »Prędy: woda szybko bieżąca 
w potokach górskich kamienistych 



Prądnik — Precz 



345 



tworzy 'prędy'« Spr. IV, 311. Toż 
ib. V, 400. »Cemuś mnie, matu- 
sia, na wodę nie cisła, ka nd- 
więkse prędy« Wisia VIII, 215. 
•Woda... stanęła na prędzie< Pauli 
218. Toż Oles. 128. Zb. XII, 141. 
II »Prąd a. wilk = drzewo leśne, 
zatopione w korycie i groźne dla 
żeglarzy* Wisła VI, 507. 

Prądnik = » chleb od wsi, w której 
jest robiony* Krak. I, 136. 

Prag: » Jaśni prąg = droga mle- 
czna* Hilf. J66. 

Prągło(?K.): »Prąnguo = żóraw 
n studni a. wiadro* Aten. 1877, 

II, 626. 

Prągówka p. Prążatka. 

Prątek »a. śpingiel = pręcik drew- 
niany lab drucik około 5 cali 
długi w czółniku tkackim; na prą- 
tek ten nasadza się cewka z na- 
witą przędzą* Pr.' fil. IV, 863. 
Toż Pleszcz. 27. » Prątek a. szpio- 
nek = oś, na której cewka (w war- 
sztacie tkackim) się obraca* Wisła 
VII. 292. II .Prątek = drut do 
dziania pończoch* Osip. Toż Ust. 
z Litwy. II » Prątki* u kosy 
Ghełch. II, 22. \\ .Prętek* = 
pręt, rózga: > Trzeba jej na prę- 
tek, coby bijał co piątek* Maz. 

III, 103. II >Boży prątek = pio- 
runowy kamień* Pr. fil. V, 852. 

Prążatka »a. prożatka, prągówka, 
progówka = sieć złożona z trzech 
drążków, luźno do siebie przymo- 
cowanych w rodzaju czworoboku 
bez jednego boku* Pr. fil. IV, 
237. 

Prążczany: » Prązcany = w prążki, 
mający na sobie pręgi np. pas* 
Pr. fil. V, 852. 

Prążczasty = » mający na sobie 
pręgi* Pr. fil. V, 852 p. w. Prąz- 
cany. 

Prążczaty: » Spod nie prążczate = 
w pręgi i prążki szare z białem 



i czarnem* Pozn. [, 70. Por. Pre- 
cz a t y. 

Prążki: » Szkielet wasągu stanowią 
drążki wierzchne i spodne, które 
się łączą *proskami' (prążkami)* 
Was. 58. 

Pre p. Przeć. 

Prebaby= » uczta poweselna« Maz. 
in, 194 (z pod Sokołowa). Por. 
Przebaba, Przebabiny. 

Precent = procent: » Tysiąc pa- 
pierków miał na nrecęntak* Zb. 
V[I, 53. 

Preceptor p. Adjutant. 

Pre ces = » proces* Udz. Święt. 
711. Kuj. II, 285, nO 68. Rozpr. 
VII[, 183. P. Procesyja. 

Precesować = » procesować « 
Święt. 711. 

Precesyja p. Procesja. 

Precz = daleko: >Prec = daleko: 
od chałupy nie prec do potoku. 
I, tela juz nie prec* Spr. V, 400. 
»Prec = daleko* Rozpr. X, 297. 
»Jesce prec do rana* Święt. 278. 
>Prec (precz) = daleko: zobacył 
ze my nie prec; zara za tą kopą 
juz nie precz* Rozpr. X, 203. 
Toż ib. 219. »Kanyześ ty jes? — 
Ja jezdek prec* Zb. V, 243. >Po- 
sły dziewecki prec za górecki* 
Sand. 120. »Maszerować już precz 
mam* Wójc. I, 130. Toż Sand. 
145. » Pojedziemy precy (mylnie 
wydrukowano jak to widać z nut 
i z rozmiarów wiersza; po w. być: 
prec) Pozn. III, 210. > Pojedziemy 
prec* Zb. IV, 210. »Pojadziemy 
precz* Wójc. I, 230. » Precz po- 
wędrowała* ib. 234. » Teraz idziesz 
z miasta precz « Kuj. II, 38. •Po- 
szli precz* Bib. Warsz. 1864, I, 
270. » Precz uciekła* Bar. 89. 
Toż ib. 122. ^ Precz* w temże 
znacz. ib. 179; 209. »Precz iść« 
Rog. no 15. »Precz umyka* ib. 
n^ 26. » Precz wędrowała* ib. n^ 
133. » Precz powędrowała* ib. 



346 



Preczki — Predencyja 



n^ 170. »Precz pójdziesz* ib. 
> Precz pójdę « ib. n® 325. •Cie- 
mna nocka już jest precz* ib. n® 
265. » Ojcowie... już są precz, już 
straconi« ib. n® 481. »Być precz*: 
»Szt|nja b|la precz* = godzina 
upłynęła, przeszła Hiif. 103. > Cho- 
ra b|la precz = godzina upły- 
nęła* ib. 104. II >Na precz* = 
precz, daleko: » Dwoje dzieci... po- 
szli na precz w drogę; a pozo- 
stali brat i siostra postanowili ich 
szukać* Lub. II, 187. || »Pręc* 
= precz, daleko: » Jeden sokół 
pręc wylecidł* Święt. 77. >Musę 
masierować pręc od ciebie* ib. 
234. II » Prycz, pricz* = precz, 
daleko: »BJ1... pricz = był da- 
leko* Hilf. 91. »Te meły (= te 
małe dzieci) b^li dawno prycz* 
ib. 132. >Btła prtcz* ib. 134. 
II » Precz = ciągle, nieustannie, 
wciąż: »Prec = ciągle, nieustan- 
nie* Rozpr. XXVI, 390. Toż Mil. 
Spr. V, 119. » Wyszedł roczek 
i dwa, wojna precz się toczy* 
Łys. 45. »Un prec siedzi* Kozł. 
355. >A ten prec śpi* Krak. IV, 
80 »Po jednemu precz dusiła* 
Kolb. 1 30. * Baba prec tłuce w łyb « 
Zb. VIII, 301. >Ona prec płace* 
Maz. II, 9. »Prec siedzi i ceka* 
Chełch. I, 21. »Prec sie kłóco* 
ib. W temże znaczeniu ib. 178; 
258; II, 14; 15; 32; 36; 54; 
91. >Tam se ś nią przemieskał, 
tam ją chował prec* Cisz. I, 145. 
• Potem była dziewkom; była tam 
prec* ib. 282. •Rachował na 
głos... za to tyla, za to tyla — 
i tak prec* Święt. 401. || > Precz* 
= zupełnie, w zupełności: >Za- 
skodzi ci ostry mieć, zetnie cie 
prec* Kozł. 256. » Precz zhurko- 
tali (głowę maglami)* Bar. 191. 
» Herod., precz małe dziatki po- 
wycinać kazał* Zb. IX, 13. »Tak 
i panny zakonne prec pomordo- 



wali* Kieł. II, 132, »Niebyłogo 
juz po węsielu prec* Kozł. 362. 
Por. Preczki, Prek. 

Preczki = »precz* Zb. I, 8 p. w. 
Prek. Kuj. II, 275 p. w. Prek. 
Kolb. Słown. Wrześ. 18. ^Precki 
= precz* Kuj. II, 281. »Precki 
= daleko* Spr. V, 400 p. w. 
Prec. Rozpr. X, 297. »Precki = 
daleko, np. idę precki* Spr. IV, 
359. Toż ib. 381. » Pójść na 
preczki = pójść sobie precz, albo 
— jak często mówi Wielkopola- 
nin - prek* Lip. 104. » Precki 
odjechał* Zb. VII, 71. »Nie pójdę 
ja za mąż preczki* Lip. 104. 
» Leci het, het, tarnok precki w gó- 
rę. Zb. VII, 38. .Śli do światu 
precki (= daleko)* ib. 60. .Pre- 
cki odjechśł* ib. 71. .Preczki 
odjedzie* ib. VIII, 109. .Udali 
mnie ludzie... preczki* Zejsz. 91. 
.Pojadą precki* Rozpr. X, 262. 
»A córunia precki z Jasiem wę- 
drowała* Pauli 92. .Precki węn- 
drowała* Zb. IV, 214. .Kiej ple- 
ban w domu oświeci, złe preczki 
się ztąd wykręci* Kai. I, 81. .Idę 
od was precki {= precz), ib. 126. 
II »Na preczki* = precz: .Pójść 
na preczki = pójść sobie precz* 
Zb. I, 22. .Posew na precki := 
opuścił wieś* Rozpr. VIII, 210. 
Toż ib. 231. II .Preczka* = precz: 
.Poszeł preczka* Zb. IX, 202. || 
»Z preczka = z daleka* Rozpr. 
III, 375. Toż Wrześ. 18. .Nie 
trzeba ci będzie z precka wody 
nosić (proc = daleko)* Wisła 
VIII, 222. »Z precka idzies?* 
Spr. V, 400 p w. Prec. || .Pre- 
czki = wciąż* Zb. II, 10. .On 
preczki powiada* ib. 171. .Precki 
= ciągle* Spr. V, 119. Por. 
Precz, Prek. 

Preczkować p. Pryczkować. 

Predencyja = prowidencja, w ora- 



Prefatynek — Prese 



347 



cji: ^ Zesrani my ta ze predencyi 
Boga* Pr. fil. V, 852. 

Prefatynek= »prival-diener« Pr. 
fil. V, 852. W temże znaczeniu: 
.Pryfatyner* Rozpr. XXVI, 390. 
•Prywaty ner = słaga oficerski « 
Zb. I, 74. 

Prefekta= » perspektywa € Rozpr. 
XXVI, 390. 

Prefesor = » profesor* Krak. IV, 
296. Toż Zb. II, 230. .Prefes-ór« 
Rozpr. IX, 113. »Prefesór« ib. 
154, Toż ib.VIII, 80. Wisła VIII, 
107. »Prefesur« (nazwisko) Zb. 
XIV, 160. » Kiepskiego my mieli 
prefesora* Mdi 7. 

Prefesorzyna = żona profesora: 
przebrany za 'osła' mówi: > dajcie 
nam też i garnuszek masła, żeby 
mi się prefesorzyna upasła* Krak. 
I, 267. 

Prefesyjd = » profesja* Rozpr. 
VIII, 75. Toż ib. 80. >Prefesyjo* 
ib. IX, 113. »Prefesyja« ib. 151, 
154, 161. Święt. 711. »Macho- 
nik... zarzucił prefessyją« Kam. 
97. 

Prefikt p. Profit. 

Prefiktować p. Profitować. 

Prefit p. Profit. 

Preje p. Przeć. 

Prek = » precz* Kuj. II, 275. Toż 
Lip. 104. Zb. I, 8; ib. 22. »Pe- 
rek a. prek = precz* Bisk. 41. 
II >Prek« = daleko: »Idą od oł- 
tarza prek* Pozn. III, 194. » Wy- 
gnać prek« ib. VI, 53. •Wypę- 
dziła ze swego podwórza prek« 
ib. 80. »Poszed prek* ib. 96. 
»Z piekła pójdę prek* ib. 196. 
»Ućkli (= uciekli) prek* ib. 269. 
»Idź prek* Parcz. || >Prek* = 
ciągle: »A ty też prek nie ruszaj 
się* Pozn. VI, 74. »Leży prek* 
ib. II ^Prek* == zupełnie: » Żytko 
i owiesek, prek wsytko (się) zie- 
leni* Kai. I, 130, II »Prek«: 
• Usze prek trzymać = nastawić 



uszy (o psach lub koniach)* Hilf. 
177. 

Prekiel p. Prykiel. 

Prekurat = »piec* (w zagadce) 
Cisz. I, 357. 

Prekurator: » Prekurafór == pro- 
kurator* Rozpr. IX, 113. 

Prekuratum p. Proryjernum. 

Premaryjd= » prymarja, pierwsza 
msza w niedzielę* Spr. IV, 381. 

Premie yj a = 1, pierwsza msza, 
którą świeżo wyświęcony ksiądz 
odprawia w swojej parafii 2, uczta, 
którą wydaje przy tej sposobności 
swoim znajomym i krewnym * Spr. 
IV, 381. 

Premytka = »ubiór żeński* Ust. 
z Galicji. 

Prepinacyja= ^propinacja* Kuj. 
II, 285. »Prepinacyja = dzier- 
żawa karczmy* Krak. IV, 296. 
»0 prepinacyi* Kam. 73. 

Prepinat = * propinalor t. j. trzy- 
mający szynk od pana dzierżawą* 
Kuj. I, 83. 

Prepinator = » propinator * Zb. II, 
230. Toż Pr. fil. V, 852. Kam. 
74. »U prepinatora* Cisz. I, 238. 
Por. Prepinat, Pominator. 

Prepinatorka = >propinatorka, 
żona propinatora* Kam. 80. || 
'Prepinatorka = klacz, kupiona 
od propinatora* ib. 155. 

Preponować = ubliżać(?): »Król: 
Trza cię zbić, żebyś w tym domu 
nigdy nie postała. Śmierć: Jeszcze 
mi tu będziesz proponować!* Wi- 
sła VL 584. 

Pres p. Prys. 

Pres = »prasa* Rozpr. XII, 46. 

Prese = > ściśle, wyraźnie (wyraz 
łaciński, franc. wyszedł w podobny 
sposób jak: akurat, rarytas)* Kuj. 
II, 275. Toż ib. 279. ^Powiadd 
djśbeł: 'Jak ciebie niyść, cy nad 
konopiami, cy po konopiach?' 
'Nad konopiami, i żądam prese 
na stole'. Rychtujom stół* Zb. 



348 



Preska — Prędko 



XI, 60. »Jedyn król miał trzech 
synów: jedyn był od suki, drugi 
od kucharki, a trzeci prese cy- 
sarski« ib. 87. > Okropnie sie 
gdrki gotowały co aże prese piścele 
z nóg bydlencych było s nich 
widać < ib. 122. > Jadom dali, leży 
prese złote pióro* ib. 116. »Prese 
= prawdziwy* Fed. 415. 

Preska = »komoda« Spr. IV, 359. 

Presko p. Prusko. 

Presówka = »tyloń gnieciony do 
fajki a. tabaka do żucia « Pr. fil. 
V, 852. 

Prespekt = respekt: >Z prespe- 
ktem go słuchali « Szymański. 

Pretencyja = * pretensja « Pr. fil. 
V, 852. 

Prewdtny= »grymaśny, wybredny 
w jedzeniu, w ubraniu « Święt. 
711. 

Preweucyja = »prowincja: na 
prewencyji dawniej nie uczyli pi- 
sać* Pr. fil. V, 852. 

Prewent: » Pisarz prewent a. pre- 
wentowy pisarz = pisarz prowen- 
towy* Pr. fil. V, 852. »Prewent*: 
• Zasadzili nas za wysokie stoły 
w pre wencie* Pr. fil. IV, 237. 
Por. Prewot. 

Prewentowy pisarz a. pisarz pre- 
went = pisarz prowentowy, za- 
pisujący dochody, prowentny« Pr. 
fil. V, 852. 

P r e w e t = » miedza: .sosna siała na 
samym prewecie» Pr. fil. V, 852. 

Prewizyja p. Prowizyja. 

Prewot = • miejsce poczesne: po- 
sadziliście nds w prewocie, ani 
jeść ani pić nie dacie* Pr. fil. V, 
852. Por. Prewent. 

Prewota: » Ramionami rusza cyli 
z prewoty, cyh z ochoty, oj cyH 
go wes ka.sa* Lub. I, 223. 

Prewotny = * poczesny* Pr. fil. 
V, 852.^ 

Prezedent = prezydent: »Preze- 
denta wzięlo« Krak. II, 237. 



Prezćnt = »prezydent« Parcz. 

Prezentować się = pokazywać 
z zalotnością przed kawalerami: 
>*Chodziła po drobny lescynie, pre- 
zentowała sie przed mojemi syn- 
mi\ ^Bogdaj karki łumol, kto sie 
prezent owoł; sami przychodzili' c 
Kozł. 77. 

Pręc p. Prync. 

Pręcej p. Prędko. 

Pręciany: »Chustecka na syi z prę- 
cianego worka* Święt. 224. >Mdm 
ci ja chusteckę s pręcianego wor- 
ka* Wisła VII, 129. Por. Prę- 
czaty, Prążczaty. 

Pręciejszy p. Prędki. 

Pręcik = gałązka: »Wzion sobie 
proncik do garzci, jak tó ini bierą 
laski* Zb. V, 218. || »Pręcik* 
u kosy: »Płat (kosa właściwa) za- 
kłada się jednym końcem zagię- 
tym, 'pręcikiem' w pierścień* Was. 
57. 

Pręciusieneczko p. Prędko. 

Pręciuśko p. Prędko. 

Pręciutko p. Prędko. 

Pręcy p. Prędko. 

Pręczaty: » Chustecka na syji z prę- 
catego worka* Rozpr. IX, 185. 
Por. Pręciany, Prążczaty. 

Pręćko p. Prędko. 

Pręd p. Prąd. 

Prędki: st. wyższy : » Pręciejszy « 
Rozpr. IX, 142. » Prędki (biega- 
ny)* taniec Łęcz. 239. »Buly 
prędkie* = samoloty Pozn. VI, 
10. II Zdrobn. > Prędziutki, prę- 
dziućki, prędziuteriki* Zb. I, 13. 

Prędko: »Pradko* Bisk. 27. •Pręd- 
ko* Opól. 21. .Pręćko* Zb. VIII, 
81. » Prędko* ib. I, 10. >Spra"d. 
ka* Opól. 21. II Stopień wyższy: 
»Pracej a. pręcy* Pr. fil. V, 861. 
• Pręcy* ib. IV, 237. > Pręcej* ib. 
V, 852. .Przędzy* Chełch. I, 78. 
Toż ib. n, 102. II * Prędzej = 
dawniej* Wrześ. 18. .Pryndzej 
= przedtem* Sab. 185. »Przę- 



Prędziaćki — Proch 



349 



dzy* = dawniej Che^ch. I, 142. 
II Stopień najwyższy: >Nśprę- 
dzej< Zb. V, 198; ib. VII, 17. 
»Najpręeej« Kieł. II, 70. »Najprę- 
cój, najprędze* Pr. fil. V, 800. || 
Zdrobn. .Pradziudko* Pr. fil. V, 
861. »Prędziućko< Święl. 711. 
.Prędziuśko* Pr. fil. V, 852. Kolb. 
66. »Prędzioteczko« Rog. n«119. 
> Prędziosieńko * Zb. 11,84. »Prę- 
dziusińkoc Pr. fil. V, 852. Prę- 
ciośko« Kam. 91. »Pręciutko« 
Wis^aYI, 859. »Pręciui>ieneczko« 
Zb. VIII, 100. 

Prędziućki, Prędziutońki, Prę- 
dziutki p. Prędki. 

Prędziudko, Prędziusieńko, 
Prędziiisinko, Prędziute- 
czko p. Prędko. 

Pręga: » Cztery łokcie zJotdj wstan- 
gi, jadamaszkii w białe brangi (= 
pręgi)* Zb. VI, 111. 

Pręgnąe >pryngnąć: o uderzeniu na- 
piętej sprężyny, czasem o czło- 
wieku: » Wojtek pryngnał do pola; 
dziecko mi z ręki wypręgło t. j. 
wyskoczyło* Spr. V, 400. 

Prępel = » nabrzmienie powstałe 
na ciele wskutek ukłócia komara 
lub sparzenia się pokrzywa* Pobł. 
139. 

P r ę s k i e 1 = » pryszcz (bąbel od spa- 
rzenia się)* Kuj. II, 275. 

Pręt: »Fręt* Zb. I, 10. [| »Pręt 
u pługa* Pr. fil. V, 852. || »Pręt* 
u kosy : » Wierzchnie wygięcie 
wzdłuż kosy zowie sie pręt* Lub. 
I, 84. 

Prętować się = > wyprężać się* 
Czark. 

Priz = »cena* Ram. 161. 

Prizon p. Pryzon. 

Probant = doświadczony, który 
wypróbował wiele rzeczy* Pr. fil. 
IV, 864. »Probent r. m. probanta 
r. ż. z 2 pp. = z czyni obeznany, 
w czym doświadczony; ten, który 
czegoś doświadczył: jestem pro- 



bent takich rzeczy** Krasn. 307. 
» Probant = doświadczony* Kai. 

I, 227. Pr. fil. IV, 237. Rozpr. 
XXVI, 390. » Probant = wypró- 
bowany, doświadczony np. ho, hol 
to probant dziewka* Krak. IV, 
318. » Probanta męża* Maz. III, 
243. .Próbent* Pr. fil. rV, 237; 
ib.V, 853. »Prubant* Udz. »Pni- 
bent* Parcz. 

Probanta p. Probant. 

Probantny = » doświadczony* 
Rozpr. XX, 433. »Próbantnv* ib. 
VIII, 210 i 232. Pr. fil. IV,' 237. 
Jastrz. » Próbanty tego = doświad- 
czony* Mil. »Próbentny* Pr. fil. 
V, 853. 

Probent p. Probant. 

Prób oj = > skobel* (na Litwie z ros.) 
Wal. 68. 

Próbo s = » proboszcz * Święt. 503. 

Proc = >spinak, rzemień do spina- 
nia klamry u chomąt (tegoż po- 
chodzenia co proca)* Rozpr. XVII, 
83. Toż Pr. fil. IV, 237. || •Pro- 
ca* w temże znaczeniu Was. 59. 
Toż Maz. III, 50. 

Proca p. Proc. 

Procasyja p. Procesja. 

Procesja: » Procasyja* Spr. IV, 381. 
>Procesyj r. ż.* Rozpr. XII, 47. 
»Precesyja* Pr. fil. IV, 237. »Pro- 
secyjci* ib. V, 852. Rozpr. VIII, 
80; ib. IX, 154; ib. X, 242. 
>Prosaevja* Spr. IV, 29. Krak. 

II, 188. Wisła I, 188. || .Pro- 
cesyja = proces* Doman. >Pro- 
cesyja = procesy* Fed. 72 i 415. 

Procesyj p. Procesja. 

Proch = »kurz* Ust. z Krakowa. 
• Prochy = okruchy* Mil. »Z pro- 
chów lub paprochów z pod siana* 
Pleszcz. 125. > Wódka z procha- 
mi* Tyg. ii. 1, X, 378. ^Utłuc 
kosteczki na proch* ib. » Parch 
= proch, pył, kurz* Hilf. 174. 
Toż ib. 102.' »Prok a. prah = 
proch* Sab. 135. || > Proch* = 



350 



Procha — Prolejki 



choroba: » Bydło... dostanie proch 
czyli kataraktę* Kętrz. 25. > By- 
dło zachoruje na proch* ib. 24. 
» Proch = choroba oczów u krów* 
Was. 245. » Proch* choroba oczn 
a koni, toż co paskudnik u bydła 
(opis) Pozn. VII, 282. » Proch* 
= rozdęcie u krowy * Ust. z Ma- 
zowsza. 

Procha = > prośba, żebranina* Hilf. 
177. »Jic na procha = iść na 
żebraninę, prosić o jałmużnę* ib. 

Prochać = » niszczyć przyodziewę * 
Udz. 

Prochniak = » drzewo spróchnia- 
łe* Czark. 

Prochniaty = » spróchniały * Czark. 

Prochowe >-ego = nagroda pie- 
niężna, którą strzelec od ubitego 
zwierza dostaje, inaczej strzałowe, 
myśl.* Pr. Gl. V, 852. 

Prochownik = >kajdaniarz, wy- 
raz obelżywy* Bib. Warsz. 1874, 
I, 21. 

P r o e h ó w k a = > chustka perkalowa 
duża ciemna w deseń turecki* 
Pr. fil. V, 852. 

P r o c i = » przeciw : Zakopańscy 
chłopcy wszyscy kanalije, ino ten 
nalepsy proci (przeciw) plebanije* 
Wisła VIII, 219. »Prociw a. proci 
=^ naprzeciwko* Spr. V, 401. 
»Prociw = przeciw* Pr. fil. V, 
852. » Procom, procfmko, napro- 
c^m, naproc^mko, procmu = prze- 
ciw, naprzeciw, w porównaniu* 
Pobł. 72. »Procómko = w po- 
równaniu* Cen. 65. »Procimu = 
przeciw* Bisk. 26. Toż ib. 41. 
» Prociem* (zam. oczekiwanego 
'procenr): »To b^ło rychtyk pro- 
eiem sejmowego domu* Derd. 20. 
• Prociem niemu... kanąne śeiero- 
wać* ib. 75. Prociem = naprze- 
ciwko* ib. 137. » Procom a. pro- 
cem = naprzeciw: wobec, w po- 
równaniu* Ram. 161. »Procómk6 
a. procemkó* w temże znacz. ib. 



Prociem p. Proci. 

Procimu p. Proci. 

Prociw p. Proci. 

Proc iwa = » przekora, przechyra; 
*prociwieri'« Spr. V, 401. 

Proci wić = »sprzeciwiać« Spr. V, 
401. »Cy mi sie gościec nie pro- 
ciwi* ib. 358. 

Prociwień p. Prociw a. 

Procmu p. Proci. 

Procómko p. Proci. 

Procym p. Proci. 

Prócz, »wóprocz = prócz, oprócz* 
Hilf. 177. 

Proćpak = » przezwisko, pocho- 
dzące z przeszłego stulecia od 
słynnego w tej okolicy rabusia 
Proćpaka* Spr. IV, 359. 

Profit = » dochód, zarobek* Osip. 
• Profit = korzyść, zysk* Ram. 
161. »Co to jest za profit kochać 
się w dziewczynie* Zb. II, 52. 
Toż ib 71. * Prefit = profit, zysk* 
Rozpr. IX, 113. *Prefikt= pro- 
fit* ib. XVII, 56; ib. 92. Spr. IV, 
328. Święt. 711. Dyg. 

Pro fi to w ać = »korzystać« Osip. 
»Prefiktować = profitować; spo- 
trzebować* Święt. 711. 

Progi »(z r. porohy) = skały w po- 
przek rzeki, utrudniające żeglugę* 
Roczn. 228. 

Progówka p. Prążatka. 

Programa = » program (na Litwie)* 
Wal. 68. 

Projdyświt = > włóczęga, na któ- 
rego charakter liczyć nie można 
(rus.)« Roczn. 228. » Projdyświt* 
ib. p. w. Peredrantus. » Projdyświt 
(Pryjdyświt)* Zb. I, 74. 

Projścuk = »prosiak« Pr. fil. V, 
852. 

Prok p. Proch. 

Proktornum p. Proryjernum. 

Prolejki: »Kusy Węgier z olejka- 
mi, z prolejkami* Wisła VI, 668. 
Toż ib. VIII, 286. » Węgier kasy 



Proliszczk 



Prosić 



351 



z "olijkami z prolijkami« Zb. 
XIV, 49. 

Proliszczk =: »fiołek« PoW. 72. 

Promienieć: »Na świętego Wa- 
wrzyńca szukają kobiety we lnie 
promieńca« Star. przys^. 57. » Pro- 
mienieć znaczy tyle, co włókno* 
ib. 79. 

Promień: > Księżycu... odwróć swe 
promienia* Rog. n®191. »Zakryj 
swe promienia* ib. »Promiona, 
-on = promienie, -ni* Czark. || 
> Promień włosów = kosmyk wło- 
sów ludzkich, zestrzyżony zgłowy* 
Osip. > Podaj matulu grzebienia 
rozcesać promienia* Maz. III, 178. 
II » Promień* = łodyga, włókno 
(lniane): >Płoskonki.. układa się 
promieniami (łodygi) w snopki* 
Święt. 4. » Garście promieni (włó- 
kien) ib. 5. II > Promień* = stru- 
mień: »Ciece krewka promienia- 
mi* ib. 110. »Krew się leje pro- 
mieniami, promieniami i dziura- 
mi* Sand. 156. » Promieniem krew 
ciece* Zb. IV, 93. » Między dwo- 
ma domostworaa płynie woda pro- 
mienioma* Maz. II, 97. 

Prominator = propmator: »Upro- 
minatora* Kuj. 11,178. Por. Pre- 
p i n a t o r. 

Promny = > przedni, wyborny* 
Spr. IV, 381. 

Promowy = > przewoźnik na pro- 
mie* Pozn. VI, 192. 

Promuszczek = strumyk, pro- 
myk: >Między dwoma kamiuscka- 
mi płynie woda promusckami* 
Kozł. 82. Por. Promień. 

Promyk = strumyk: » Ciekła krew 
święta trzema promykami* Wójc. 
I, 266. II > Promyk* = war- 
kocz (?): »Masłowianki zjadły by- 
ka, nić mają cćpca ni promyka* 
Zb. IV, 125. Por. Promień. 

Pronoza= » człowiek chytry, wy- 
rachowany, przewidujący, zapobie- 
gliwy; lub też na przy rodzonym 



sposobem rzeczy widzący (co ma 
muchy w nosie), charakternik, nie- 
samowity* Roczn. 228. 

Propa = » korek* Mrong. p. w. 
Pfropfen. Por. Propek. 

Proparzec p. Praporzec. 

Propastnyk = »zły duch* Ust. 
z Galicji wschodniej. 

Propek = » korek* Wisła III, 85. 
Por. Propa. 

Proporcyja = ^obowiązek* Piątk. 

Proroctwi = » proroctwo* Rozpr. 
XII, 48. 

Prorocyja: >Anna święta staru- 
sieńka na prorocyi uwija się śpie- 
śniusiańko, jak gospodyni* Maz. 
III, 67. 

Prorok: »Nie wysło temu pół roka, 
niesie dziewcyna proroka* Maz. 
III, 299. Por. przysłowie: 'Go rok, 
to prorok*. 

Proryjernum: »Proryjernum pro- 
ktornum prekuratum doktornum* 
(przyśpiewek) Rad. II, 56. 

Prosacki: » Prosackie pieniądze (= 
dziadowskie, uproszone) Cisz. I, 
55. Por. Prosiacki. 

Prosacyja p. Procesja. 

Prosąk = » róg do prochu (?)< Hilf. 
177. 

Proscak p. Porscak. 

Proscki = » proszki* Pr. fil. V, 
852. 

Prosecyja p. Procesja. 

Prosiacki: > Tak chodziła babka 
prosiacka (= proszalna, po proś- 
bie) * Zb. XI, 99. Por. Prosacki. 

Prosianka =: > słoma prosiana po 
wymłóceniu* Spr. IV, 368. •Sia- 
no, zmieszane z prosianka, owsian- 
ką, jęczmienianką i żytnią mie- 
rzwą* Zb. XIV, 152. II .Pro- 
sianka = gąska (grzyb)* ib. II, 
10. 

Prosić: »Prosiemy* Wal. 69. »Pro- 
semy* Krak. II, 44. Zb. XV, 21. 
• Proszemy* Pozn. VI, 45. Toż 
ib. II, 239. » Prosiło nie będę* 



352 



Prosię — Prosto 



Wisła VII, 123. > Prosa'* = pro- 
siła Hilf. 135. > Prosić* z 3 pp.: 

• Prosi królewi* (= króla) Pozn. 
VI, 6. » Prosić z waszecia = pro- 
sić bardzo, uprzejmie* Pr. fil. V, 
852. II »Prosić* = pytać: »Wyjdź 
do ^ nich pani matko proszący: 
^czyście nie widziały mojej Marysi 
jadący?* Wójc. II. 42. || »Prosić 
się« = prosić, błagać: > Żołnie- 
rze... prosili się o nocleg* Łys. 
46. »Jak cię pochwycę, będziesz 
się prosić* Kuj. II, 54. »Ona bar- 
dzo się prosiła* Bar. 169. » Za- 
częła płakać i prosić się* ib. 171. 
»Co się prosisz o wieniec* Zb. 
II, 81. >0 drugą się prosi* ib. 
IV, 164. » Prosić się na noclig* 
Zb. VIII, 315. . Prosić się* z 2 
pp.: >Zbójnica prosi się go, żeby 
ij udarował życio* Kuj. I, 124. 
» Prosi się go* ib. 181. > Młodzie- 
niec prosił ij się o wieniec* ib. 

II, 52. » Prosi się Marychny o da- 
ry* Łęcz. 81. » Rybka tak gu się 
prosi* Zb. VIII, 308. » Prosić się* 
z 3 pp.: »Onać mu się pięknie 
prosi* Zb. n, 55. » Prosiła sie 
kumorowi mucha* ib. VI, 10. 
>Ten sie tej malce prosi* Pozn. 
VI, 5. » Prosi sie... swoji siejstrze* 
ib. 45. » Prosiły mu sie* ib. 85. 
>Prosieł mu sie* ^iisz. I, 236. 
»Bićdny mu sie prosiuj* ib. 136. 

• Musi mi się bardzo pięknie pro- 
sić* Lip. 89. II » Prosić .się*: 
» Prosi się* (zając, gdy w zimie 
pod wsie podchodzi) Prz. ludu VI, 

III. > Polowanie na proszonego* 
ib. Por. Proszony. 

Prosię: »PŁlrsą = prosię* Hilf. 174. 
Por. Po prosiętach. 

Prosiny: >Ślubiny i prosiny... zno- 
simy i uprzątamy* Pozn. I, 314. 
» Prosiny « = uroczyste zaprasza- 
nie gości na wesele Wisła VI, 193. 
»Po drugiej zapowiedzi panna 
młoda ze starszą druchną wybiera 



się na prośmy... prosi na we- 
sele* (opis) ib. VII, 364. 

Prosisko = » pole, gdzie było proso 
zasiane i zebrane* Spr. IV, 367. 
»Na... piaskach sieją czerwone 
proso, a na prosiska dwa razy 
żyto* Zb. XIV, 149. 

P r o s i u k, > parsiuk, parsznk = pro- 
siak* Ust. z Litwy. 

Proski p. Prążki. 

Proskurnia = > krzew leśny* Ust 
z Ukrainy. 

Proso dzkie, »proso tureckie = 
nazwa rośliny* Pr. fil. V, 852. jj 
» Proso* = gra (opis) Wisła V, 
23. 

Prost = wprost: » I prost zenie ku 
chałupie* Święt. 487. > Idzie se 
prost do drzwi* ib. 501. >Na ty 
skale, co prost taka końcystń* 
Rozpr. X, 202. »Nie prost gęby 
pańskiej* (= odwrócony tyłem) 
Kam. 95. 

Prostaki: » Iść na prostaki = na 
przełaj* Pobł. 139. 

Prostem = po prostu: (Pan ma 
tak trudne nazwisko), >co nie mói 
tak w gębie zakręcić, jakbyś go 
prostem chciał przezwać* Kam. 
163. 

Prostka = »spódnica* Wisła VI, 
491. 

Prosto -= wprost, naprost, naprze- 
ciwko: > Prosto mego okieneczka 
wyrosła mi jabłoneczka* Rog. n® 
190. » Prosto okienecka roztocył 
ogon* Krak. II, 113. > Prosto 
ogrodu... sie skręciuł* Święt. 487. 
» Idzie prosto siostry* Wisła IX, 
104. » Matka leży prosto w wielki 
ołtarz* Łęcz. 166. || » Prosto* = 
po prostu: »Ni to miętuz, ni som 
jaki, ale prosto rak nad raki* Gl. 
I[, 77. > Jadzie, a tak jaż jadzie, 
ze juz prosto powietrzem* Chełch. 
I, 26. II »Prosto = zwykle* Pr. 
fil. IV, 237. II »Tt mśsz prosto 
= masz rację* Hilf. 177. »Wa 



Prostopole — Proszenie 



353 



glupewo ntó cheela slftchac, a że 
ja głupi jem, a ja -ta mam pro- 
sto* ib. 137. II » Prosto* znacze- 
nie niejasne: »1 akięknął na gro- 
bie (żony) prosto serca wątrobie* 
Kętrz. 58. 

Prostopole: » Wielu gospodarzy... 
wynajmuje od dworu leśne po- 
lanki... Na tych t. zw. prostopo- 
lach urodzaje są bardzo dobre* 
Wisła V, 299. 

Prostowy: » Piwo prostowe = zwy- 
We* Was. 44. Toż ib. 198. •Pro- 
stowy chleb = razowy* Ram. 
162. Toż Derd. 137. >Prostowy 
= gruby, razowy; chleb prosto- 
wy: prostowa mąka = gruba wraz 
z utrębami* PoW. 72. »Prosto- 
wfch kołaczy* Derd. 78. 

Prostucha = » prosta wódka, pa- 
rucha* Krak. IV, 318. 

Prosty = > zwyczajny, ordynarny < 
Mil. 

Prosuk = » prosiak* Pr. fil. V, 853. 
» Troje prosuków* Kara. 111. 

Proszaczka: » Napotkał babę pro- 
sackę (= żebraczkę)« Krak. IV, 
145. II » Proszaczka* = mowa 
zapraszająca na wesele: » Mówić 
te prosacke* Mat. 8. 

Proszad: »Ja proszaję = zapra- 
szam* Bisk. 52. 

Proszą k, » prosak = w Sandomier- 
skiem drużba, który zaprasza na 
gody lub wzywa weselników o po- 
darki dla młoduchy* Mat. 8. »Pro- 
sok = proszący na wesele* Udz. 
♦ Zaprosiny na wesele przez t. zw. 
placmistrza lub proszaka, mło- 
dzieńca przybranego wstążkami* 
Wisła IV, 799. »Proszek« wtemże 
znacz. Top. 84. » Wpuszcza pro- 
szaków do izby« Zb. XIV, 83. jj 
»Proszaki* = prośba o dary lub 
zaprosiny na wesele, na chrzciny 
Sand. 248. »Iść na prosaki = 
mówią, gdy panna młoda obcho- 
dzi, prosząc o datki lub o przy- 

Slownlk T. IV. 



bycie na wesele, albo gdy matka 
zaprasza kogo na chrzciny, w ku- 
my, lub o datek « ib. »Gdy panna 
młoda zaprasza na wesele, mówią, 
że poszła ^'na proszaki** Mńt. 8. 

Proszalny = ten który prosi, że- 
brze: »D^ad proszalny « Beld. 53. 
•Dziadek proszalny* Zb. IX, 50. 
Wisła VII, 79. »Baba proszalna* 
ib. 22. Beld. 46. » Babka pro- 
szalna« Wisła III, 21. Toż ib. XI, 
69; 87. Kieł. II, 199. Rad. II, 
197. » Dziady i baby proszalne« 
Krak. III, 100. || » Proszalny = 
proszony, żebraczy: »0 proszal- 
nym chlebie* Zb. III, 21. »Pro- 
s^ny chl^b = żebraczy « Cisz. I, 
53. 

Proszce = » sztachety pionowe* 
we wstawniaku (płocie) do żerdzi 
przybite Lub. I, 57. 

Proszczak = » prosiak* Kuj. II, 
275. » Proszczak = prosię* Pr. 
fil. V, 853. »Pas(ł) cztyry pro- 
szczaki* Pozn. VI, 236. »Pro- 
szczaki schudły* Kuj. I, 48. »Dał 
ji proszczaka* ib. 162. »Dla świń 
i proszczaków* Pozn. I, 106. 
» Przyniesie gęś, kurę, proszczaka* 
ib. II, 63. Por. Prośczak. 

Proszczątko = prosiątko: »Dla 
proszcządków (= prosiąt)* Kuj. I, 
227. 

Prósz ej ść: »Płótno, będące w ro- 
bocie na krosnach nazywa się 
proszejść; mówią np. patrząc na 
krosna: jak szeroka (lub wazka) 
jest proszejść* Wisła VII, 292. 

Proszek: » Czarci proszek r= pulvis 
yaccarum* Ciesz. 17. » Proszek 
kapucyński* : » Maścią z kapucyń- 
skiego proszku* Swięt. 626. •Pro- 
szek koralowy = pul vis pecto- 
ralis Kurellae* Ciesz. 80. » Pro- 
szek Kureli* w temże znacze- 
niu ib. 

Proszek p. Proszą k. 

Proszenie: (Narzeczona) > chodzić 

23 



354 



Proszkowy — Prowader 



musi... po proszeniu, a jak prosty 
lud mówi: po prosiętach* Rad. 
I, 160. 

Proszkowy: »Zebyśmyse proszko- 
wej tabacki dostali < Rad. I, 171. 

Proszony = który prosi: * Prze- 
brana się za proszoną babkę (= 
żebraczkę)« Matusiak Kw. 21—22. 
» Babka pr^osona = żebraczka« 
Rozpr. VIII, 170. »Za proseno 
babkę « ib. 164. || » Proszony* :=: 
żebraczy: »Prosony chleb, chodzić 
po prosonym chlebie = po że- 
braninie* Pr. fil. IV, 864. »Po 
prosonem chlebie* Rozpr. VIII, 
121. Zb. II, 143. »Nie dajze mi 
Boże chleba... prosonego* Kieł. II, 
57. »Prosonygo chleba* Rud. 195. 
II » Proszone «= żebranina: >Idą 
ludy z proszonego* Kozł. 37. »Po 
proszonem chodzić = żebrać* 
Pr. fil. V, 853. » Idzie po proszo- 
nym* Wisła VII, 159. » Babka [)0 
prosonem = żebraczka* Zb. VIII, 
250. II >Gra w proszonego* (opis) 
Fed. 387. 

Proszowiak = »taniec* (opis) 
Kieł. II, I. 

Prośba: > Albo mnie zabiją, w sztuki 
porąbają, lecz prośbę uczynię, że 
ciebie kochałem* Rog. n^ 240. || 
» Prośba* = mowa zapraszająca: 
» Drużba... zacząn głośno mowie 
prośbę na wesele* Derd. 79. || 
»Po prośbie chodzić* = żebrać 
Sand. 273. Krak. IV. 117. Zb. 
Vni 298. Cisz. I, 301. 

Proście = »prosto* Krak. 111,251. 
» Jechał Pan Jezns proście po 
srebrnym moście* Pleszcz. 104. 
>Spotkali >ię proście na moście* 
Kon. 105. Por. Poproście. 

Pr ości u eh no r= wprosi: »Wzioni 
sirotkę prościnchno do nieba* 
Kozł. 260. 

Prości uć ko ^^ wprost: » Idzie pro- 
ściućko do izby< Zb. VII, 72. 
»Prościućko* Uozpr. X, 238. 



Prościusieńko: »Prosto, prosto, 
prościusieńko prayjdźże do nnriie* 
Rog. n» 500. 

Prościuśko: » Posedł prościaśko do 
nieba* Zb. IV, 126. 

Prościuteczko: »Prościatecko =^ 
prościusieńko* Czark. 

Prośczak = prosię : » Proścaka 
zmarnować « Zb. VI, 96. »Pro- 
ścok* Wisła V, 915. Por. P ro- 
szczą k. 

Prość p. Naprost. 

Prosną » świnia = świnia, która 
ma mieć prosięta* Rozpr. XX, 
433. >Prośna śwynia* w łemże 
znacz. ib. XI, 187. 

Prośnąć: » Prosnąc = poprosić, 
zaprosić* Hilf. 177. 

Prośniak = » placek z mąki, zinie- 
lonej z prosa* Wisła VII, 78. 

Proś niańka = >prośniana (słoma) 
mierzwa* Święt. 711. »Wymłó- 
cono prośnidnkę* ib. 5. •Rozpo- 
ścierają stosowną ilość prośnian- 
ki* ib. 66. || >Prośnianka lab 
bedłka świniarka = agaricus tri- 
vialis« Pleszcz. 140. 

P r o ś n i a n y = od prosa: » Plewy 
prośniane (= od prosa)* Pozn. 
1. 107. »Prośniana mierzwa* Święt. 
711 p. w. Prośnianka. 

Prośnisko = pole, z którego pro.so 
zebrano* Rozpr. XX, 433. Toż 
ib. VIII, 176. 

Proteksł == pretekst: »Pod pro- 
tekstem córki umizga się matka* 
Oles. 163. »Pod protekstem ka- 
racyi... wrócili* Witw. 46. 

Protektor = » proszek trujący « 
Kurjer Warsz. 1892, n^ 287. 

Protyczka = » przetyczka* Zb. I, 
74. 

P r o w ;i d o r = » p i-ze wodni k , p rze- 
l)rowadzający j)rzez granicę zna- 
iwuń sobie manowcami partję prze- 
mytników, niosących nocną porą 
kontrabandę* Osip. » Prowoder 



Prowadnik — Prógować 



355 



= przewodnik kontrabandzislów* 
Maz. V, 60. 

Prowadnik: »W drugie święto 
Wielkiej nocy ubierają parobcy 
chłopaka w grochowiny... prowa- 
dzą jako niedźwiedzia przy .. ga- 
wiedzi, która się za prowadnikiem 
niedźwiedzia snuje* Pozn. V, 198. 

Prowady = > ostatnie dni świąt 
Bożego Narodzenia i Wieikiejnocy 
t. j. dzień Trzech Królów i Nie- 
dziela przewodnia* O. 

Prowadzać: »Nie bydzies ranie da 
prowadzaj boś mi wódki nie ku- 
pował* Zb. IV, 231. 

Prowadzenie: > Zapytują ji sie: 
'jakiem my prowadzaniem może- 
my być wszyscy?' Ona jćm od- 
powiadd: *wszyscyście se panowie 
równi, boście wszyscy som jednym 
Bogiem* Cisz. I, 136. 

Prowadzić się = iść, przycho- 
dzić: » Cyście nam radzi, nie ra- 
dzi, niewiele nas się prowadzi* 
Lub. I, 206. 

Prowedencyja: » mówi się w zda- 
rzeniach, kiedy los niespodziewa- 
nie wpłynie na poprawienie spra- 
wy; np. przecie to doczekało się 
swojej prowedencyi* Roczn. 228. 

Prowiąsło p. Powrósło. 

Prowizyja = »procent« Sand. 
269. TożFed. 415. »Pr"ówizyja* 
Rozpr. IX, 1 14-. »Prewizyja* Krak. 

IV, 296. >Brał w prewizyi propi- 
nacje, drwa* Kam. 77. 

Prowoder p. Prowader. 
Proworny = » porządny* Pr. fil. 

V, 853. Por Prawom y. 
Pro w oz, Prowóz p. Powróz. 
Prożatka p. Prążatka. 
Prożek »u pługa* Kuj. II, 275. 

>Próg a. prożek = deska czy 
klapka na kołach , podpierająca 
grzjidziel* (pługa) ib. I, 87. » Pro- 
żek u ośki* (l>łnga jak u wozu 
t. j. oś drewniana na osi żelaznej) 
Zb. IV, 191. 



Prożyć p. Prażyć. 

Prożyszcze: » Proż|szcze = stary, 
popsuty próg« Ram. 162. 

Próba fraj: » Ludzie pejdajo, ze 
pirsa próba fraj, a tobie sie po- 
wiodła* Chełch. I, 262. 

Probant p. Probant. 

Próbantny p. Probantny. 

Probant y p. Probantny. 

Próbent p. Probant. 

Próbentka = » kobieta doświad- 
czona* Pr. riLV, 853. Por. Pro- 
banta. 

Próbentny p. Probantny. 

Próbka = > zabawa dziewcząt* 
(opis) Fed. 383. 

Próbny: »Prubny = zwyczajny, 
doświadczony* lldz. 

Próchnice = » rodzaj gruszek* Zb. 
XIV, 28. 

Próć = drzeć: »Baby prójom pie- 
rze = drą* Spr. V, 401. 

Próg: »Prog, porg = próg* Hilf. 
177. »Porch, 1. mn. pftrgi, parg 
= próg* Hilf. 176. »Parg = 
próg* Ram. 131. || > Próg a. pro- 
żek = deska czy klapka na ko- 
łach, pod[)ierająca grządziel (płu- 
ga) * Kuj L 87. » Próg = część płu- 
ga* Spr. IV, 367. Toż Święt. 8. || 
• Próg a. ławka = część osi że- 
laznej między kołami wozu* J.Łoś. 
» Drewno, w którem oś spoczywa 
(w wozie) zowie się próg* Pozn. 
III, 138. II »W traczu dwie belki 
spojone dwoma t. zw. progami na 
kółkach, na których kładzie się 
drzewo do piłowania* Spr. IV, 
316 p. w. Wóz. II .Próg = 
grzbiet grobli* Prac. 

Prógować = » próbować* Rozpr. 
X. 297. Toż Wrześ. 18. Sab. 135. 
»Prugować = próbować* Rozpr. 
Xn, 41. » Prógować, próguję = 
próbować* Spr. IV, 328. »Nie 
próguj iś do nieba* Zb. VII, 38. 
»Prógowali dokońcyć, ale ni mo- 

23» 



356 



Prógówać — Prrr 



glic ib. 41. »Prógował na różne 
sposoby* ib. 51. 

Prógówać p. Prógówać. 

Prószę p. Prósz o. 

Prósznica »a. p rośni ca = pró- 
chnica, czarnoziem« Krak. IV, 
318. 

Prószo »a. Prószę (I. poj.) = pro- 
chy, perzyna wylrzęsiona z siana, 
koniczyny, suchych roślin i t. d.« 
Zb. I, 22. 

Próśnica p. Prósznica. 

Prówaczka: » Prówacka = osku- 
bnj«ąca pierze* Cer. Por. Próć. 

Próżaneczka p. Próżanka. 

Próżanka = » pierwsze kłosy psze- 
nicy wykruszone i związane* Maz. 
V, 98. >Prażanka pszenna lub 
żytnia wykruszona ze słomy ży- 
tniej lub pszennej* ib. 52. » Przy- 
nieśliśmy... próżaneczkę* ib. 101. 

Próżne dni p. Próżny. 

Próżniaczyć: >Próźniacyć = pró- 
żnować* Spr. IV, 381. 

Próżniak = leniwy, także na r. 
żeński: >Miał okropnóm żonę pró- 
żniaka* Zb. IV, 197. .Jedna była- 
mys robotna, a drugd próżniak* 
ib. XI, 40. II » Próżniak, próźniśki 
= rzeczy bezużyteczne np. có- 
ześoie takich próźnidków ponaku- 
powali* Spr. V, 401. »Nie za- 
przątając głowy próżniakami* (t. j. 
próżnemi rzeeczami) Kłosy XIII, 
72. »Na co ty karmisz dziecko 
temi próżniakami* Tyg. ii. 1, XII, 
18. » Próżniaki = sprzęty bez- 
użyteczne; bzdurzycie lada pró- 
żniaki = bajecie głupstwa; pró- 
żniaki gadać = figlami, żartami 
mowę pstrzyć* Krak. IV, 318 p. 
w. Próżnica. || »Na próżniaki 
(przysłówkowo) = nadaremnie, 
na próżno np. ja tam nie będę na 
próżniaki chodził* Zb. I, 49. 

Próżnica = » próżnia, próżne miej- 
sce, świat szeroki* Krak. IV, 318. 



II » Próżnica = błahostka* Pleszcz. 
41. Por. Po próżnicy. 

Próżnie = napróżno: >Nie gada* 
libyście próżnie* Święt. 396. 

Próżnieć: »Prozniec, -eję ^ lenić 
się* Iliif. 177. 

Próżno = nadaremnie: »Lezywtrze- 
ciem pokoju, ale próżno, do nigo 
nie chodź* Chełch. I, 218. || 
> Próżno* = bez niczego: »My 
będziemy chodzić próżno, a ty 
bedzies torby nase nosiuł* Cisz. I, 
36. »Wzieni lecićć próżno* (bo 
łup im podstępem wzięto) ib. 260. 
Por. Popróżnu, Po próżnie. 

Próżny = pusty: »Prózny< Rozpr. 
XII,' 34. Ginc. 8 i 9. .Próżny* 
Pr. fil. IV, 237. Mil. »Prozny* 
Wisła II, 310. II .Próżny=bez 
niczego, z gołemi rękami: »Óny 
tez nie pojechajty próżne, jdno 
wzićny sobie wojsko* Cisz. I, 13^ 
>Todwież mie; — 'Widzisz, że 
jadę nie próżny'* Gliii. IV, 152. 
II > Próżne wiły = głupstwa* Zb. 
IV, 192. II »Dzieii próżny*: •Uwa- 
żać, jakie będą dnie od Bożego 
Narodzenia aż do Trzech Króli, 
czy pogodne, czy też psotne (sło- 
tne); wedle tego bowiem ułożą się 
następnie 1 2 miesięcy całego roku 
(trzynasty zaś jest dzień próżny) « 
Krak. III, 137 (= litewskie 'Uszni' 
np. trzynasty dzień w dwunastni- 
cy, trzydziesty pierwszy w mie- 
siącu K.). » Próżne dni = przed 
nowiem* Fed. 280. 

P r ó ż n y m a = próżno, bez ciężaru: 
»Próżnyma legczej* Ust. od Świę- 
cian. 

Pxóżyć p. Prażyć. 

Prrr = » nawoływanie na konie- 
żeby stanęły* Wisła VI, 227. 
W temże znaczeniu: >Prr! prrlc 
ib. VII, 386. »Czsza. prrri* ib. 
III, 378. »A prrl* ib. 665. »Prr€ 
ib. 739. »Prru, stój* ib. IV, 690. 
>Pruuu* ib.VI, 317. »Pruu, stójc 



Prss, prss — Prycie 



357 



Zb.XI, 126. .Ptru-u-u< ib. XIV, 
158. II »Prrr< = zatrzymanie 
wołów* Wisła III, 665. . Paste- 
rze, kiedy się bydło gzi, wołają: 
'Siedzi żaba na ogonie, pakośnika 
załapuje. Taraj, taraj, pru, gzil*< 
Zb. X, 253. II >Prr, prr = wa- 
bienie owiec* Pobł. 149. »PrrrI< 
= wołanie na owce, zachęta wyj- 
ścia z obory* Wisła III, 665. 
»Prruć, prru (r wargowe) = wo- 
łanie na owce* Rozpr. XVII, 56. 

Prss. prss = > przywoływanie koni c 
Wisła VL 227. 

Prś = > nawoływanie owiec* Rozpr. 
X, 267. »Prśś, prśś* w temże zna- 
czeniu Wisła VI, 227. 

Prtia = »woda w języku dzieci* 
Pr. fil. V, 853. 

Pru p. Prr. 

Prubant, Prubent p. Probant. 

P r u c h = » prosię nędzne, Staroniem, 
paruk* Pobł. 72. 

Pruć ha = »odrobina« Pleszcz. 41. 

Pruchawka p. Purchawka. 

Pruchwa p. Prukwa. 

P r u c k a = »znpa z mąki, rzuconej 
na gorącą wodę lub mleko* Parcz. 

Pruclik = » rodzaj kamizelki, włó- 
czką wyszywanej dla ozdoby* Spr. 
IV, 348. Toż Rozpr. XVII, 56. 
P. Brzu szlak. 

Prudło = » rękojeść od ręcznej si- 
kawki* Święt. 711. 

Prukwa = » kleszcz* Zb. II, 10. 
>Purchwa = wesz owiec* Pobł. 
80 p. w. Ropucha. » Pruchwa* 
w temże znacz. ih. 139. Por. 
Pejka. 

Pruńka = » wczesna dobra śliwe- 
czka (z franc.)* Roczn. 228. 

Prus = Prusak, Niemiec: » Do woj- 
ny przvbvła, trzysta Prusów za- 
biła* kieł. II, 160. 

Prusaczka = > śmierć* Wisła Vni, 
98. Por. Agnieszka. 

Pro sak = » karakon, persak* Mat. 
Zap. 18. P. Persak. 



Pruski mur: » Stodoły... budowane 
w pruski mur. U pruskiego muru 
pola między słupami ulepiają albo 
pacami, albo nakładą kołków i za- 
lepią takowe gliną, albo też i ce- 
głami wypełniają, zwyczajną su- 
rówką* Pozn. II, 50. Toż ib. I, 
86. Toż Ust. z Litwy. 

Prusko: »Presk6 = Prusy* Ram. 
161. 

Prusze, Pruszo p. Prósz o. 

Prutki = »tęgi, sprężysty (o wło- 
sach szczotki dla koni)* Ust. 
z Lidy. 

Prużyć p. Prażyć. 

Prużyk: » Dajcież im pruzyka (= 
prażyka, kołacza), napijem się 
piwka* Maz. III, 134. »Pruzyk = 
kołacz weselny* Zb. I, 90. 

Pry » przysłówek = podobno, mó- 
wią że...; jest to właściwie ścią- 
gnięta forma słowa: prawi* Rozpr. 
XII, 45. »Pry, używane w różnych 
zwrotach np. słorice straśnie pry 
dopieka; będzie nawałnica* Tdz. 

Prychać = » parskać , kichać « 
Czark. » Kot prycha* Wisła V, 
648. 

Prycha pcy: > Pryhapcy = doryw- 
czo, np. budę sklecić pryhapcy, 
ladajako, na krótki czas* Roczn. 
228. »Na perechapki: znaczy = 
dorywczo* Zb. I, 74 p. w. Pry- 
cha [>cy. 

Prychcić p. Prykeić. 

Prychna = »slrojnisia« O. 

P r V c h t a = > mysz* w zagadce Cisz. 
I, 357. 

Pry ciąć = » szukać* Pr. fil. V, 
853. II »Pryciać = drobić krok* 
Święt. 711.' 

Prycić = » gotować, smażyć, pra- 
żyć* Pr. ril.V, 853. Por. Pryk- 
eić. 

Prycie = »łóżko; w Olszynach = 
liche łóżko, dobre zaś nazywają 
'pościel'* Udz. >Pryć a. wyrek = 
tapczan, prycza* Spr. V, 401. 



358 



Pry^-z — Prymny 



>OstaJ sie ta Da pryciu* Wisła 
VII, 363. Por. Prycz. 

Prycz = > tapczan « Wrześ. 18. 
» Prycza «: »Ja sie w areście do 
prycy przewracam* Rud. 209. 

Prycza p. Prycz. 

Pry czka: » Praczka = szpicruta, 
batog, oścień, prus. niem. Pricke< 
Ram. 161. 

Pryczkować: » Pr|czkowac = bid, 
podcinać , uderzać , prus. niem. 
pricken* Ram. 161. Toż Pobł. 71. 

Pryczyć = » smażyć ladt«j;iko« PoW. 
7 p. w. Bryżdżyć. Por. P r y k c i ć. 

Pryć = » precz (rzadko)* Święl. 
711. 

Pryć p. Prycie. 

Pryć = » przeć : głowa ci opry, 
umrze* (?) Święt. 711. 

Pryfatyner p. Prefatynek. 

Pryhapcy p. Prychapcy. 

Pryjań p. Peristy. 

Pryjmak p. Prymak. 

Pryk: »Prfk = żywo, ruchliwie np. 
w6na ło tjik prjk robi: wusze 
pr|k trzfmac = strzvc uszami* 
Ram. 161. 

Pryka = » długi i mocny drążek 
zaostrzony w końcu dolnym do 
wbijania go w dno wód, celem 
przytwierdzenia (^czyli zaprykowa- 
riia) do tego drążka nad wodą 
czółna lub łodzi, gdy zachodzi 
potrzeba zatrzymania takowych 
w jakiem miejscu. Pryka więc 
pełni obowiązki kotwicy* Osip. 

P r y k c i ć = » prvczyć, gotować, sma- 
żyć* Pr. fil. V, 853. *Prychcić 
= byle jak uwarzyć, po partacku 
kucharzyć* Spr. V, 141. 

P r y k i e 1 : » Pf f ciel = źdźbło chwa- 
stu, chrósl, koniec czegoś ostry, 
prus. niem »PrickeI« Ram. 161. 
• Prokiel (prvkieli« w temże znacz. 
Pobł. 72. 

P r y k o w a ć > zaprykować = przy- 
twierdzić do pryki siatek wodny, 
jakby uk kotwicy* Osij). || »Pry- 



kować = kłaść przemocą, ści- 
skać, nieść, dźwigać np. prykuje 
kawał drzewa* Spr.V, 119. »Pry- 
kować = nieść ciężar* Zb. II, 
10. II »Prykować = nasypy wać 
do wózka węgle lub piasek* Pr. 
fil. III, 497. >Prykować = łado- 
wać ściśle, upniatać* ib. V, 853. 
»Prykować = silnie napychaó 
(worek)* Mil. »Prykować = pa- 
kować w siebie, jeść chciwie* Pr. 
fil. IV, 277. 

Prym »przysł. = 1, w istocie, w sa- 
mej rzeczy: Prym żeby tak było 
to... 2, w oczy, wbrew — Mówił 
mnie |>rym: w oczy* Kolb. rękop. 

Prymak »(przyjmak)= zięć w Miń- 
szczyznie) Tyg. ii. II, 84, 67. |( 
> Pryjmak zowie się parobek, za 
którego gospodarz wydał córkę 
i razem ich przy sobie trzyma* 
Kraszewski, Wspomnienia z Wo- 
łynia II, 113. IJ »Prymak= na- 
jemnik* Ust. z Polesia. 

Prym eh a = > durnowaty, któremu 
nie dostaje piątej klepki* Zb. I, 
74. 

Prymchowaty = »głupi* Zb. I, 
64 p. w. Bisnowaty. 

P r y m k o w a n i e = »żucie tytoniu « 
Wisła V, 737. 

P r y m n i c a = > kobieta, lubiąca się 
stroić, slrojnisia* Swięt. 711. 
» Przejmują się kobiety nowościa- 
mi odzienia... Takie kobiety na- 
zywają tu drwinkowato prymni- 
cami, wydernicami i wygwarni- 
cami* ib. 64 

P r y m n i e = » wyniośle, okazale, wy- 
stawnie, strojno, paradnie* Święt. 
711. 

Prymnik [). Prymny. 

Pryn>ny = »dumny* lidz. >Pry- 
rnny = dziarski, zucłiowaty * Rozpr. 
XXVI, 390. » Prymnik, prymny 
= wyniosły, zarozumiały o swojej 
powierzchowności, strojniś* Święt. 
71 1 . > Myślał, ze jaki ndprymniejsy 



Prymulorz — Pryszczeć 



359 



wyjedzie i ón będzie miał ładnego 
i krzepkiego zi<jcia« ib. 356. » Sa- 
me bogate, same prymne dziewki* 
Wisła II, 103. 

Prvmulorz = » preliminarz* Udz. 

Prymuśnica p. Frymuśnica. 

Pryinuta = » pycha, duma « Pobł. 
156. 

Prvmutny = » pyszny, zarozumia- 
ły* Pobł. 156. 

Prync »a. pręnc = książę* Rozpr. 
IX, 271. »Sam prync tam stał* 
Pozn. VI, 56. »Byii przy nim 
(królu) pryncami do niczego* ib. 
112. »Zosłał przy królu pryocem* 
ib. 171. » Zobaczyć... prynca* ib. 
172. »Nie wiemy o takim pryń- 
cie* ib. 

Pryncesa= » księżniczka*: »Prin- 
cesą* 4r pp. 1. poj. Rozpr. IX, 
266. »Pryncesa, 2 pp. pryncese* 
ib. 317. 

Prynceska = » księżniczka: 4 pp. 
1. p. prync^skem, 6 pp. 1. p. pryn- 
ceskóm, prynceskom* Kozpr. IX, 
341. 

Pryncezna = > księżniczka* Ust. 
z Jaworza. 4 pp. I. p. »Pryncez- 
nem* Rozpr. IX, 339. »Pryn- 
cezne* ib. 347. — 3 pp. 1. mn. 
» Pryncezna* ib. 353. || >Pryn- 
cyzna* Zb. V, 253. 

Pryncoski = książęcy : » Prynco- 
skie ubranie* Pozn. VL 271. 

Pryncuś = » panicz* Udz. 

Pryncypał = »1, człowiek dzi- 
waczny 2, człowiek nielada jaki, 
filut* Rozpr. X, 297. »Pryncypał 
= figlarz, człowiek przebiegły* 
ib. 230. »A ja sobie pryncypśł, 
co na piecu orywał* ib. 263. 

Pryncyzna p. Pryncezna. 

Pryndzej p. Prędko. 

Pryngnąó p. Pręgnąć. 

Prys: »Prfs, pr^s = ogier (słwii.)* 
Hilf. 177. »Prys = wieprz, knur 
(byt.)* ib. »Prys =: pies* Pobł. 
156. II »Prys = żeidź do odbi- 



jania statków* O. (Oryle) »mają 
od przypadku prysy, czyli kilko- 
sążniowe mocne tyki, zwane nad 
Narwią laskami, któremi na tej 
ostatniej rzece z przyczyny po- 
wolniejszego jej biegu muszą drze- 
wo popychać* Wisła II, 83. Por. 
Prys a. 

Prys p. Prysnąć. 

Prysa = > laska, długi drąg, uży- 
wany przez oryli* Pelr. »Czy wio- 
sło, czy prysa* Syrokomla Niem. 
9. Por.' Prys. 

Prysk = »żar, popiół gorący, w któ- 
rym przechowywanozarzewiezdnia 
na dzieli; także nazwa piasku syp- 
kiego na polu, który od promieni 
słonecznych latem rozgrzewa się 
do gorąca* Pr. fil. IV, 864. » Prysk 
= żar, popiół z ogniem* Pleszcz. 
41. Toż Osip. II > Prysk = gwałt, 
nawał* Kam. 21. »Koło św. Ma- 
gdaleny sam prysk na robotę 
w polu* ib. 

Pryskać = rzucać się, skakać: 
•Jeden pry.ska bez drudziego, jak 
ciej r^bf w secf* Derd. 16. || 
• Pryskać* o głosie wiewiórki Prz. 
ludu VI, 126. 

Prysnąć = zemknąć: » Powalił 
kilku pijanych parobczaków o zie- 
mię i prysnął* Choc. 107. || 
» Prysnąć* = skoczyć: » Z konika 
pryśnie* Zb. VI, 116. »Prysła 
z łóżka* Derd. 69. »Prys jak ko- 
zeł bez trz| slołcie* ib. 98. »Przy- 
sed do pałacu , prys do pokoju 
i siedzi* Cliełch. 11, 96 

Pryszcz = » ciasto, pieczone z mąki 
hreczanej. Wydobyty z pieca, ma- 
cza on się w świeżem rozlopio- 
nem maśle i póki jeszcze ciepły, 
pożywa* Lub. I, 46. 

Pryszczeć: > Pr^szczec = szumieć 
(o wodzie) np. morze wzburzone 
pryszczy* Pobł. 72. »Pry.szczec 
= pryskać < Hilf. 177. >Pryszczą 
wodę* (na żagiel) Derd. 115. 



360 



Pryszczek — Prze 



Pry szczek = pstryczek, przty- 
czek: >Jak panu dał pryscka, tak 
mu zaraz łob odleciał* Zb. V, 
205. 

Pry locha >a. syto, dziad, lemięska, 
pierdziocha = polrawa, gotowana 
z razowej maki z wodą* Zb. VIII, 
263. 

Prywata: » Tyści mi kawaler, cóż 
z twojej prywaty! Na nic cię nie 
UŻYĆ, do żadnej ochoty* Hog. n® 
347. 

Prywatny p. P r e w a I n y. 

P r y w a ł y n e r p. P r e f a t y n e k. 

Prywatyzować z niom. priratisie- 
ren Tyg. ii. 1, XIV. 174 (W. Pol). 

Pry za = » więzienie* Derd. 137. 
Por. Pry zon. 

P r y z g 1 o w y : » Ahiść pr\ zjrlowa = 
unguenluni Canlharidarum* Ciesz. 
58. 

P r y z o n : » Prizon = areszt, więzie- 
nie* Kam. 161. »Won prezóne 
njewujndze = on nie ujdzie wię- 
zienia* Cen. 75. Por. Pryza. 

Przacicl p. Przyjaciel. 

Przać ►koso a. komu = kochać 
kogo, sprzyjać koniu « Parcz. 
>Pszać. pszy = sprzyj:ić« O. 
» Przać = sprzv'|ać. być przyja- 
znym: wam sam w.-jZc^co prza- 
jom* Pr. fil. V, 853. >Prza"ć = 
sprzyjać' Opól. 13 Toż ib. 30 
i 38. » Przać = lubić: przajem, 
przajesz. przajom, przal, pr/.ała* 
Ruzpr .\ll, 68. »Prza(- konni* ib. 
\)\i • Pr zająć = sprzyjać. I u biec: 
jo ci przajam, jako siostra bratu* 
Pr łii. III. 307. >Clioć nam nic 
nic przają* Hojr. n*^ J08. »Ja 
prz łja Marynie* liozpr. IX. 275. 
'Ja' lobie przaję* ii). 2Só. "Dzie- 
wki ini tak przaj.i. j:»ko kocur 
r/('pic< Zb IX. '241. >Komu I^an 
H<')<i |irzaj('. Icnju ł<*ż Hajc* (linc. 
2(1. »Ja prz:it tohic* Kog. f|0 281. 
Toż ib. 11^' 282. .Miałam ci ja 
koelianeczka , tom mu bardzo 



przała* ib. n<^ 298. » Siostra brata 
nie przaje« ib. n® 524. » Przede 
= przać: >Bóg miłości rad przeje « 
Wędr XXVI, 159. || »Przaćc p. 

Przeć. 

Przajać p. Przać. 

Przaśniak p. Prześniak. 

P r z a ś n y p. P r a s n y. 

Prządać = prząść: » Uczyła... ką- 
dziołkę prządać* Pozn. II, 244. 
• Próżne miejsce, gdzie siedziała, 
na złotem wrzecionku prządała* 
ib. VI, 266. » Nocki nie spała, 
kłacki przudała* Maz. III, 160. 
>Rano wstała, kądziołkę cianko 
prządała* ib. 331. » Przychodziły... 
prządać kądziel* Święt. 371. 

Prządka: > P.sondka = niewiasta, 
która przędzie* Kozpr. XX, 433. 
»Prz«>dka = ta, co przędzie* ib. 
VIII, 176. II > Prządki* =. ko- 
lejne przędzenie w domach sąsia- 
dów (opis) Zb. II, 224. W temże 
znaczeniu: Bal. 108. Aten. 1877, 
II, 117 i 657. »Beł im na przod- 
kach* Kozpr. VIII, 107. » Prządki 
a. wieczory prządkowe* (opLs) 
Fed. 171. Toż ib. 310. >Psondki 
== wieczorne zebrania prządek c 
Kozpr. XX. 433. || »Przondki a. 
przodki = koniki polne, szai*ań- 
cza* Ilili. 178 

Przadkowy wieczór p. Prządka. 

Przą.ść: » »Przisc = |)rząść* Ham. 
177. >Przesc = prząść* Hilf. 
177. II »Przcsc = mruczeć: kot 
przędze (słowińs.). Kót prządze 
(ka-^znbs.) = kot mruczy* Hilf. 
177. 

P r z ą ś 1 i c a p. I * r z ę ś 1 i c a. 

P r z ą ś n i c z k a :^ przą.ś liczka : » Złota 
przą>niczka* Zb XI, 254. 

Pr za tany p. Iluźlanka. 

Prza t er p. Piętro. 

Przą t ro p Pię I ro. 

Prza t rz p. Piętro 

Prze := przez: »Przię = przez; 
przicto = przez to* Kai. I, 36. 



Przebaba — Przebieranie 



361 



II »Prze« = przez, z powodu: 
»Prze wasze spódniczki* Zejsz. 
47. »Prze = dla, przez np. prze 
Woj tkam han poseł « Spr.V, 401. 
»Pse zdradę* Goszcz. Tatry 274. 

Przebaba = » wkupienie się (nowo- 
zaślubionej) do grona kobiet, jako 
już prawdziwa mężatka ([)0 wy- 
wodzie)* Rad. I, 206. Por. Pre- 
baby, Przebabiny, Prze- 
w a b y. 

Przebabiny = » poprawiny a. prze- 
nosiny* (po weselu) Krak. II, 61. 
• Przebabiny* = uczla poweselna 
w domu rodziców nowożeńca (opis) 
ib 72. Toż Zb. I, 90. Kieł. I, 
106. Pr. fil. V, 853. Wisła YII, 
367. 

Przebaczować: »Przebacować = 
darowywać* Spr. IV, 381. 

Przebaczyć = zapomnieć: »Pan 
nakazował, kieby M.itusek nioprze- 
przebaczył* Kam. 178. •Nie prze- 
boczcie leż o raju (= nie zapo- 
mnijcie)* Kuj. I, 47. »Przebacyć 
= zaponmieć* Fed. 406. 

P r z e b a ł ę k a ć » a. przesforniać, prze- 
tonckać, przełandycyć = zmi- 
trężyć: on ta dzień przebałękał* 
Spr. V, 401. 

Przebatożyć: »Przebalozyć = obić« 
Rozpr. X, 297. Toż ib. 229. 

Przebicie; » Żeuawki używają na 
spuchnienie nopi, powstałe sku- 
tkiem przebicia* Zb.VI, 304. 

Przebić = zwyciężyć : > Kto kogo 
zmoże, kto kogo przebije, ten wy- 
gra* Wisła VI, 314. || .Przebić 
= przestać bić*: » Gadaj, gadaj, 
choć przegados, ja nie przebiję 
(t. j. nie przestanę l)ić)* Kuj. II, 
56. 

Przebidovvać = przebyć z biedą: 
»Jaś... jeden rok przebidował* Bar. 
106. 

Przebiegać = » uciekać z kniei, 
o jeleniu, gdy w czasie łowów 



przez psy jest goniony; niyśl.€ 
Pr. fil. V, 853. 

Przebieganiec = taniec w Kra- 
kowskiem: ^piękny taniec przebie- 
ganiec'* Pr. fil. V, 156. 

Przebiegany = » taniec, mający 
niejakie podobieństwo do kozaka, 
atoli spokojniejszy* (opis) Krak. 
II, 59. Toż (opis) ib. 378. Toż 
(nuty) ib. 460. Toż (nuty) ib. 495. 
Toż (opis) Rud. 70. Toż (nuty) 
Kieł. II, 34. » Taniec przebiegany 
a. ścigany* Kieł. II, II. 

Przebiegi: »Na przebiegi biegnąć, 
cwałowjić = usiłować krótszą 
drogą, z boku lub manowcami 
ukośnie przebiec komu drogę* Pr. 
GI. IV, 864. 

Przebiegiec = przebiegły, figlarz: 
łA przebiegiec nas druzbecka, 
przebiegiec* Maz. III, 121. 

Przebierać »w czem = mieć czego 
poddostatkiem, do wyboru; prze- 
bierać w rozumie = być mądrej 
głowy; przebierać w świadkach 
= mieć ich aż zanadto* Krak. 
IV, 318. » Żebym wybierała i pse- 
bierała* (w tysiącu zalotników) 
Was. 210. »Przebierować»: »Prze- 
bienije (uwodziciel) w mojej cno- 
cie* Kieł. II, 70 II »Przebierać« 
= przewyższać: » Wszystkich prze- 
bierał w mądrości* Krak. III, 12. 
»Zeby nie przebiyrała go (żona 
męża) w mądro.ści* Aten. liS77, 
II, 649. Toż Zb. XI, 67. Cisz I, 
244 II » Przebierać włosy = roz- 
dzielać na dwie połowy, robić 
t zw. rozdział* (na głowie) Pr. 
fil.V, 853. II » Przebierać p. Przy- 
bierać. Por. Przebrać. 

Przebiera j ka: » Zawołała na sukę 
najgor.-iza, co się przebierajką na- 
zywała* Zb. XIII, 110. 

Przebieranie: » Zbieli (chłopaprze- 
branego za świętego) i wygnali. 
Takie mu dali przebieranie* Ci.^z. 
I, 269. 



Przebierance — Przebudzować 



Przebierance: >Przebirańce = 
ludzie przebrani, maski* Kow. 
(z Łodzi). 

Przebieratka = » piszcznJka, zro- 
biona z rogii« Lip. 130. Por. 
Przebierka. 

Przebierka = » fujarka rogowa* 
Pr. Gl. V, 853. » Przebirka = róg 
stróża nocnego* Zb. I, 27. Por. 
Przebieratka. 

Przebierować p. Przebierać. 

Przebijacz = » narzędzie kowal- 
skie do przebijania dziur* Swięt. 
32. 

Przebijać: »Kaiina, malina, różą 
przebijand; powiadają Indzie, że 
ja malowana* Zb. XV, 81. || »Pół- 
poście przebijają t. j. gdy we środę, 
dzielącą post na dwie części... 
psotnicy opierzają o ściany lub 
o drzwi sąsiadów garnkami, często 
napełnionemi popiołem* Pleszcz. 
85. 

Przebiornv » a. przeklaśny = wy- 
bredny* Śpr. IV. 311. Toż ib.V, 
iOl. ' 

Przebi ra ń ce p. Przebierance. 

P r z e b i r k a p. Przebierka. 

Przebi as k: »Świćci sie w lesie; 
przeblask, łona taka jak od ognia* 
Wisła II, 47 J. 

Przebłjjdzenie = omyłka, ucliy- 
bienie: ^Hflmk chcśł za przebłą- 
dzenie burmistrza przeprosić* 
Dcrd. 1U7. 

P r z e 1) o r n y = » przebierający, wy- 
brcdny. np on straśnie przoborny 
w jedzeniu* Pr. fil. V, 8r)H. 

Przeborować = prześwidrować: 
»l'rzez oś jest |)rzeborowana dziu- 
ra- Zb. viii, 260. 

Prze I) <) (• p. P r z e b ó ś (•. 

Prze bóść = |)rzebić: »Dał so prze- 
bóc ręce i nogi* Pleszcz. 176. 
»\V bil wie przebodli Francuzi 
twogo (miłego)* Rog. n^ 20. 

Prze boże: »0j Boże przebożel* Zb. 
IX, 175. 



Przebóg: > Cyńcie za dusę, prze- 
bóg!* Kieł. II, 146. 

Przebój = » szydło, szwajca* Pr. 
fil. V, 853. Toż Wrześ. rękop. 

Przebrać »np. rów, studnię = prze- 
kopać* Ust. z Nałęczowa. || •Prze- 
brać* = ubrać, odziać na wzór 
kogoś: »Dejcie mi sutannę i prze- 
biercie mie* Cisz. I, 250. •Prze- 
brał sie na dziada« ib. 184. || 
• Przebrać kogo = przezwycię- 
żyć* Święt 711. » Przebrałeś Kie* 
Wisła VI, 145. » Józef, przebra- 
wszy króla w mądrości* Krak. 
III, 13. >Tak sie wyucyj, ze juz 
wszystkich przebrał* Ci.sz. I, 259. 
»0n nas lak przebrał* ib. •Prze- 
brać np. przebrał cie Kuba w ro- 
bocie a. z woze = wyprzedził, 
zrobił lepiej, a szybciej, ma lepszy 
wóz* Spr. V, 401. II » Przebrało 
się* = zabrakło: »0j miała ja, 
miała, rozumu nie mało, kiedy 
przysła la godzina, to mnie sie 
przebrało* (rozumu) Maz.V, 260. 
II » Przebrać rękę = sforsować 
pracą przy żniwie sierpem lub 
kosą tak, że przez kilka dni do 
pracy jest niezdatną* Pr. fil. IV, 
864. Por. Przebierać. 

Przebrany: > Przebranym nazywają 
tego, co zmienia chłopskie na pań- 
skie ubranie* Parcz. 

P r z e 1) r e d z a ć » a. p r z e w r e d z a ć 
np. na dzie« i = hałasować: także: 
wyśndewać* Doman. 

Przebrnąć: » Przebrynie = prze- 
brnie* Wisła II, 253. 

Przebród = » miejsce na wodach, 
które można przejść w bród pie- 
szo* Osif). > Spojrzy na rów, 
a obok [)rze brodu stoi czarny koń 
w rowie* Nadm. 124. 

P r z e 1) r y d n y » a. gardy = wybredny 
w jedzeniu* Kuj. II, 270 p. w. 
(lardy. 

Przebudzować = budzić: »Ze 
snu przebudzować* Rog. n* 260. 



Przebuksować — Przechódek 



363 



Przebuksować = » stracić, prze- 
hulać. Pr. fil. III, 311. 

Przebuwanie: * Buty do przebu- 
wania na obie nogi« Pozn. U, 
157. 

Przebyć: > Pies przebu^ u króla parę 
miesięcy* Ghełch. I, 32. 

Przebywek: » Przebfwk świata = 
zgrzybiały starzec* Hilf. 177. 

Przeć a p. Przecie. 

Przeca p. Przecie. 

Przeć e, Przecę p. Przecie. 

Przechcianka, Przechcijan- 
ka p. Przechrzcianka. 

Przechechłać: >Jużeś zaś ty ga- 
laty przechechłał = te spodnie 
przetarł* Pr. fil. IV, 280 p. w. 
Babrać. 

Przechera = > człowiek lubiący 
się sprzeczać, drażnić* Parcz. 
Przechera = stary skąpiec, nie- 
użyty* Udz. »Przechyra = py- 
szałek, co się za lepszego, jak 
jest, rad wyd«aje« Wrześ. 18. 
• Przechyra = przekora* Rozpr. 
VIII, 232. 

Przecherać = » spi-zeczać się* 
Mil. »Musiemy się z ludziskami 
i babami nasemi poswarzyć, prze- 
ciierać, ofuknąć* Łęcz. 9. 

Przechernik = » sporny, lubiący 
oponować* Mil. 

P r z e c h 1 a ć = » przepić * Zb. VIII, 
250. »Przochlać = przejeść* Udz. 

Przechlastać = » przeputać, stra- 
cić* Wędr. XXVI, 173. .Prze- 
chlastać = przepić, przebalować* 
Cinc. 38. 

Przechlastnąć: » Przecłilastnąc 
= 1, przerzucić 2, przepuścić, 
przeniarnotniwić* Ram. 164. Toż 
Pobł. 72. » Przechlastnąć sa = 
przerzucić się* Ram. 164. »Prze- 
(thlastnąc sę = przełamać się 
(o dzieciach niedobrze spowitych)* 
Pobł. 72. 

Przechlipka = .przepicie (żar- 



tobl.): jedząc ziemniaki mają mleko 
'na przechlipkę* Spr. IV, 328. 

Przechlusnąć: »Lada wietrzyk 
(na jeziorze) przechluśnie bałwa- 
nem na ziemię* Choć. 116. 

Przechodni » zwierz = zwierzyna 
przechodząca, która nie przebywa 
stale w danej miejscowości* Pr. 
fil. IV, 864. .Przechodni dziad* 
= wędrowny Zb. II, 151. 

Przechodzić: .Ma miła przecho- 
dzi se po rynku* Zejsz. 119. || 
.Przechodzić* = przekraczać: 
.Niech chłopu nie przechodzi za 
korczyk wysiewu* -- niech nie 
będzie więcej, jak korczyk Kam. 
47. II .Przechodzić się* = prze- 
chadzać się: .Przechodzą się po 
placu* Pozn. VI, 172. .Przecho- 
dzi się ślicna pani* Zb. IV, 102. 
.Ogląda się... gdzie się miły prze- 
chodzi. Przechodzi się po berliń- 
skim moście* Rog. n^ 260. .Po 
ogrodzieś sie przechodziła* ib. n^ 
398. II .Przechodzić się* = prze- 
chodzić: .Ale przechodzi sie ten 
król i powiada mu* Cisz. I, 37. 
.Raz ksiądz sie przechodzićł koło 
kościoła i uwidział dwók djebłów* 
Zb. V, 199. 

Przechodzować = . przecho- 
dzić* Pr. fil. V, 854. 

Przeć łiopać się = pomieniać się: 
.Przechopał sie chłop* (z djabłem 
na konie) Zb. XI, 9. Por. Cho- 
p a ć się. 

Przechoszczać: . Przechoszczac 
= przywabiać* Hilf. 178. 

Przechować ^schować: .Jeden 
nie tańcował, bo mu ktoś czapkę 
przechował* Zb. II, 62. 

Przechód: .Na przechód iść = 
iść za potrzebą* Pr. fil. IV, 864. 
Toż Krak. III, 74. Rozpr. XVII, 
56. .Siedział (chłop) na przechód* 
Pozn. VI, 304. .Wywiedła dzieci 
na przechód* Święt. 482. 

Przechódek = przejście: .Idzie 



364 



Przechówek — Przecielić 



się tam pod ściany bez przechó- 
dek na łącki « Ogończ. 5. 

Przechówek = przechowanie, prze- 
trzymanie: » Przepijają do matki, 
mówiąc: Tijcie, to gorzałka od 
Walka, boby się tam zmartwił, 
gdybyście nie napili za przechó- 
wek lej gąski « (narzeczonej) Łęcz. 
66 

Przechrzcianka: >Przechrzcianki 
nie chce z zydoskiego rodu « Święt. 
197. »Przechcidnki nie chce « Kon. 
20. »Nie chce przechcijanki* Pr. 
fil. V, 854. »Przechścianka« ib. 

Przechrzty »a. chrzęsty = prze- 
zwisko* Pobł. 139. 

Przeehścianka p. Prze- 
chrzcianka. 

Przechyba = » przełęcz, siodło 
w górach* Wrześ. 18. 

Przeć hvbować = » przerzucać* 
Pr. fil. V, 975. 

P r z e c h y 1 i n k a » a. [)rzeł:i(ika =: 
miej.sce w górach na pochyłości 
będące; czasem mówią: przogiba* 
Spr. V, 401. 

Przechylisko = » zagłębienie te- 
renu faliste* Pr. fil. V/l56. 

P r z e o, h y n ą ć = » złamać Uib nad- 
wyrężyć stos pacierzowy małemu 
dziecku, które się o swych siłach 
utrzymać nie zdoła. Mówią wledy: 
dziecko przechynięle. schynięte* 
Udz. Toż Zb. l', 19. II *Przechy- 
nąć się«: > Dzieci slrzedz trzeba, 
aby się nie przechyliły nadto w tył: 
aby się nie przechyneło* Rozpł. 
Viii, 229 p. w. Ghyn:|ć. 

P r z e c h y r a p. P r z p c h e r a. 

P r z e c i f>. Przecie. 

Prze ci p. P rzek i. 

Przeć i a p. Przecie. 

P rzec i a p. Przecie 

Przpciftńć f). Przecie 

Przeciąć: > Przecyc = przeciąć * : 
>Przeciąć = zlekka uderzyć*: 
> Świadkowi kupna każe (kupu- 
jący) przeciąć swą dłonią trzy- 



mane obojgu interesentów ręce< 
Krak. L 188. » Przeciąć targ = 
uskutecznić* Ust. z Krakowskiego. 

Przeciągać = »przelatywać na 
berło, o sokole puszczonym, myśl. « 
Pr. fil. V, 854. II .Przeciągać a. 
ciągać = mówić z litewska* po- 
wszechne. II » Przeciągać się do 
ostatniego = dokładać wszelkich 
starań, aby wybrnąć z trudnego 
położenia* Święt. 711. 

Przeciąganie= »lot (ptaka) słom- 
ki* Prz. ludu VI, 126. 

Przeciągnąć: » Przeć ygnąc= prze- 
ciągnąć* Ram. 163. || » Przecią- 
gnąć się*: * Uczta długo się prze- 
ciągła* Krak. IV, 153. 

Przeciążki= » podzelowanie, pod- 
zelówka butów, na Litwie* Wal. 
69. 

Przecidły p. Przekidły. 

Przecidnąć p. Przekidnąć. 

Przecie = » jednakże* Zb. I, 35. 
.Przeciek* ib. II, 171. Toż Ma- 
tusiak Kw. 11. Rozpr. VIII, 94; 
ib. 103. Arch. V, 655. Pr. fil. IV, 
237. Kud. »Przoca a. przecę = 
[)rzecie, przecież na Szląsku < Pr. 
fil. V, 853. >Przeca* Cinc. 32. 
Toż Rozpr. IX. 353. >Przoca, 
lirzece, przecy* Rozpr. Xn, 24. 
»Przeca, przeć v< ib. 43. .Przece* 
Wędr. XXVI, l'58. .PrzecS* Opol. 
23 i 36. Rozpr. IX, 264; ib. 282; 
ib 316; ib. 329. .PrzeciSńć* Zb. 
VIII. 303. .Przecach cie nie do- 
stają < Rozpr. IX, 264. .Przędcę* 
ib. 282. >Przeci* ib. »Przecyć« 
ib. »P'zedcę« ib. 295. »Przeciaś 
= przecie- ś* ib. 303. »Przed- 
cem = przocie-m* ib. »Przecia« 
ib. .Przecymeś = przecie-ś za- 
pewne z przecie-jesm-jeś« ib. Por. 
Przeć. 

Przecie p. Przeczka. 

Przeciek p. Przecie. 

Przecielić = » rzemiennym pasem 
chłosnąć* Święt. 711. »Jak ci na 



Przecielnica — Przeciwny 



365 



to Wojtek nie skoknie, jak nie 
zlupi lagi i jak ci nie przecięli 
Jaśka bez plecy kilka razy, tak 
oniało ón ze skóry nie wyskocul* 
Święt. 488. 

Przecielnica == »kobieta sprze- 
czna* Pr. fil. IV, 237. 

Przecier »a. przeciór = duża kadź 
do wody (przed zaprowadzeniem 
gorzelni 'przecierano' w takich ka- 
dziach sfód i żyto)< Krak. IV, 
318. 

Przecierać się: »Przecird sie = 
zapowiada się pogoda po deszczu* 
Dyg. » Przecierać* p. Przeciór. 

Przeciór p. Przecier. 

Przecisnąć = przerzucić: •Prze- 
cisnę chustecke przez Wisłę* Kozł. 
285. Toż Pauli 206. »Bryckeprze- 
cisnoj bez pajac* Zb. XV, 5. 
• Przeciść = przecisnąć* Pr. 
fil. V, 854. 

Przeciść p. Przecisnąć. 

Przeciudzieśny = > przecudny* 
Kuj. II, 275. 

Przeciw, Przeciwko: »NaLitwie 
używają tylko z 2 pp. W jęz. 
polskin) z 2 pp. tylko wtedy, kie- 
dy chcemy określić nieruchome 
stanowisko osoby lub rzeczy wzglę- 
dom innej osoby lub rzeczy. Skoro 
zaś tylko wyrażamy: czynność, 
działanie, ruch, dążenie, stosunek 
lub porównanie, natenczas zawsze 
z 3 pp. np. 'mieszkam przeciw 
kościoła', lecz: 'walczył przeciwko 
kościołowi'. Błędnie: 'Przeciw na- 
pastnika występowały' (u Pługa)* 
Wal. II wyd. 177. || >Niedź. 
wiedź zbliża się do stai przeciw 
wiatru* (= pod wiatr) Witw. 99. 
» Gdzie się bierzesz przeciw nocy* 
(== wybierasz się pod noc) Wisła 
VII, 691. Por. Przećko. 

Przeciwa = przeszkoda: » Żadnej 
przeciwy w niczem nie zrobi* Dy- 
gasiński. II » Przeciwa = sprzeci- 



wiający się, zbytnik, łobuz* Pr. 
fil. V, 854. 

Przeciwiać się: » Przecywiac sę 
= być przesadnym, udawać skro- 
mnego* Pobł. 72. 

Przeciwić się = » sprzeczać się, 
dokuczać* Kud. || » Przeciwić się 
= obrazić się* Pr. fil. V, 854. 
II » Przeciwić sie = starać się, 
aby dobrze zrobić* Święt. 711. 

Przeciwieństwo: » Nie daruję te- 
go, abym się przekonał przeci- 
wieństwa twego. Zdradniku, nie 
bądź mi katem* Lub. I, 305. 

Przeciwko p. Przeciw. 

Przeciwnica = » febra, zim nica* 
Pleszcz. 41. »Ziranica, przeciw- 
nica, ciotka lub frebra* ib. 138. 

Przeciwnik: » Pająka zabić dobrze 
jest, bo on przeciwnik. Gdy Matka 
Boska przędła, pająk chciał prząść 
cienićj, przeciwował jej* Krak. III, 
115. 

Przeciwno: »Przecywno = prze- 
ciwnie, inaczej; nie na rękę* Ram. 
163. 

Przeciwność: »Niek cie djabli 
weznom z twojom przeciwnościom, 
coześ mi dziewcyne siekiereckom 
"ościon* Rozpr. X, 235. »Prze- 
cywnosc = przeciwieństwo; sprze- 
ciwianie się* Ram. 163. 

Przeciwny: » Być przeciwny = nie 
podobać się, nie zadowalniać, być 
niegodnym, np. musiałem panu 
pisarzowi w czem być przeciwny, 
kiedy mi zaprzecył zarobku (od 
roboty oddalił)* Krak. IV, 318. 
» Przeciwny = sprzeciwiający się* 
Rozpr. XXVI, 390. || •Przeci- 
wny = niezgodny* ib. XI, 187. 
II » Przeciwny = uprzykrzający 
się, kapryśny* ib. XII, 100. •Prze- 
ciwny = łatwo obrażający się* 
ib. VIII, 211. » Przeciwny = gry- 
maśny, kapryśny* ib. 232. Toż 
ib. IX, 213. Święt. 711. Rozpr. 
XX, 433. 



366 



Przeciwować — Przecznica 



Przeciwować = » sprzeciwiać się< 
Krak. IV, 318. .GJy Matka Bo- 
ska przędła, pająk chciał prząść 
cienićj, przeciwował jej* Krak. 
III, 115. »Nie da nad sobą prze- 
ciwować* (zapewne: przewodzić) 
Święt. 678. 

Przecknąć= przebudzić się: » Ma- 
tka przeckneła i pyta sie* Chełch. 

II, 19. II »Przecknąć się := prze- 
budzić się* Pr. fil. V, 975. Por. 
Przecnąć, Przecykać, Prze- 
cyknąćsię, Przecynaćsię. 

Przecnąć = przebudzić się: •Go- 
spodarz przecnół* Krak. IV, 52. 
»Jak sie wyspśj, przecnuł* Cisz. 
I, 90. »Ón przecnuj* ib. 243. 

• Panna... jak Iroche przeciiena* 
Zb. XI, 117. II > Przecnąć sie = 
zbudzić się* Pr. fil. III, 497. Por. 
Przecknąć się. 

Przecucić = obudzić : » Przecucili 
go (= obudzili)* Pozn. VI, 9. || 

• Przecucić* = obudzić: » Dzie- 
wce przecuciło zwycaju swojego, 
widzi myśliwecka* Maz. III, 294. 

Przecudny: > Psiecudne = bardzo 
piękne, przecudne* Spr. IV, 359. 

Przecy p. Przecie. 

Przecyć p. Przecie. 

Przecykać = budzić się: »Pan 
na ten cas przecyka* Chełch. I, 
138. » Przecykać sie = budzić 
się* Gzark. 

Przecyknąć się = »ocknąć się, 
przecknąć się: 'przeć vknena się'* 
Pr. fil. IV, 237. 

Przecymeś p. Przecie. 

Przecynać się = budzić .się: 

• Spać nie może, ino sie przecyna 
{^r-i przecyka, budzi)* Krak. IV, 
36. 

Przecz: » Zagon poprzeczny, łączący 
wszystkie, zwą przeczern* Wisła 

III. 496. 

Przecz = » dlaczego?* Wisła HI, 

89. 
Przecz = przez: » Niczego mi nie 



żal, jeno okieneczka, com ja przecz 
nie wglądał, co robi dzieweczka* 
Rog. no 13. 

Przeczą = »działek poprzeczny 
pola* Pr. fil. V, 854. 

Przeczak = i^agon poprzeczny: 
>Przycak* Rozpr. VIII, 232: ib. 
X, 298. Wrześ. 18. .Przyczak* 
Rud. 17. »Przycdk* Rozpr. XXVI, 
390. .Psycak* Zb. XIV, 149. 

Przeczasieć = » spóźnić się, 
przejść swój czas: to jeszcze nie 
przeczasiało« Pr. fil. V, 854. »Prze- 
czasieć, -eje, -ało = minie czas. 
będzie zapóźno*Krasn. 307. •Prze- 
czasiało = zapóźno; nie przecza- 
siało = jeszcze czas* Ust. z Pod- 
lasia. »Przeczasieć (w Rzeszowie: 
przeczesieć) = przejść, minąć 
swój czas, zestarzeć się* Krak. 
IV, 318. » Przeczasieć komu = 
nie być starym: jeszcze jej nie 
przeczasiało, ma 20 lat* Kuj. II, 
275. 

Przeczka = » poprzecznie zorana 
część grunhi; orka w poprzek* 
Krak. IV, 318. >Przecka = pole 
na spadku góry zaorane w po- 
przek* Wisła V. 649. »Przecka 
= kawałek roli, na którym za- 
gony biegną w kierunku szero- 
kości gruntu, przeciwieństwo do 
stajania, gdzie zagony ciągną się 
w kierunku długości gruntu* Pr. 
fil. IV, 308. >Przyśnica ^ to co 
przćcka* ib. 309. || » Przeć (r. 
m.) a. Przecie (I. p. r. n.) a. Prze- 
czka = poprzecznica; na przeciu 
= na poprzek, t. j. gdzie zagon 
idzie na poprzek innych* Zb. I, 
22. II »Przecka* w uździe koń- 
skiej: »Uzda... ma dwie główne 
części: przeckę i wodze* Święt. 
11. II »Przecka = skrzyp (ro- 
ślina)* ib. 711. II »Poprzedzkę* 
p. Po. 

Przecznica = » rów poprzeczny 
przez zagony* Pr. fil. V, 854. 



Przecznik — Przed 



367 



•Prześnica = nazwa drogi, bo 
leci w poprzek* Lud. I, 180. 
Por. Przeczka. || » Przecznica 
= kobieta, lubiąca się sprzeci- 
wiać, przekorna* Kam. 163. 

Przecznik = >1, człowiek, który 
się lubi sprzeciwiać, przekorny 
2, belka poprzeczna* Ram. 163. 

Przeczno = » przeciwnie, przekor- 
nie np. VV6n... robi przeczno* 
Ram. 163. 

Przeczność: > Frzecznosc = sprze- 
ciwianie się, przekora* Ram. 163. 

Przeczny = 1, przeciwny, sprze- 
ciwiający się np. przeczna baba 

2, poprzeczny np. przecziid balka 

3, przeciwny, niepomyślny np. 
przeczny wjater* Ram. 163. •Prze- 
czny = przeciwny np. wialr* 
Pobł. 73. 

Przeczyć = »orać grunt w po- 
przek* Krak. IV, 318. »Aby... na 
skosę przerzono, nigdy zaś wprost* 
ib. I, 356. > Kosić, skosać = na 
ukos, na skosę orać (w Krakow- 
skiem: przeczyć)* Zb. I, 19. || 
• Przecyć = nie pozwalać, zabra- 
niać, np. ociec zaprzecył synowi 
zeniacki* Pr. fil. IV, 864. 

Przeczyszczać się: >Gdy gwia- 
zda latająca czy ognik przeleci 
po niebie, mówią, że gwiazda 
przeczyszcza się* Kuj. I, 91. 

Przeć p. Przeczka. 

Przeć = » przecież, jednakże* Lub. 
II, 212. » Przeć cię Boże slrzeż* 
Kam. 22. » Chociaż nieraz i pan 
ich mitygują, przeć dziaduś prze- 
mogą* ib. 19. »A przeć nie wszy- 
scy ladaco* ib. 35. »A przeć... 
nie kużdy jeszcze chlup musi 
umićć czytać* ib. 47. »Ghoć i po- 
skoczy kiedy (cena), to przeć nie 
na długo* ib. 48. » Choćbyś ujął 
jedno ziarenko, przeć nie stanie 
ci jednego* ib. 52. »Ładno to wy- 
gi j^da... ale przeć ładniej potem* 
ib. 72. 



Przeć = » uciskać, gnieść, uwierać: 
nogi harzćj bolą, jak sie idzie 
z góry, bo pre od palcy* Rozpr. 
X, 220. »Nogi barzćj bolą z góry, 
bo pre do palcy = przypiera, 
ciśnie* ib. 203. » Słowa: mrzeć, 
wrzeć, przeć, trzeć, drzeć mają 
w part. praet. act. wrzeł, Irzeł, 
przeł, w part. praet. pass. mrzety, 
trzety i t. d.« Rozpr. XII, 67. 
»Parć = przeć* O. |j »0d.. przćć 
w 3 os. 1. mn. słybzymy formę 
prają i preją = pchają, spieszą* 
Rozpr. X, 193. || . Przeć = za- 
pierać się* Spr. V, 401. »Przyć 
sie cego = zapierać się* Rozpr. 
X, 298. »Pietrzątko, niźli pirwy 
przał, to wzion sie hnet przyzna- 
jąc, ze to ón zjad* Wisła VI, 142. 

Przeć = palić, parzyć: »Pre: słonko 
pre, słonko sie zapiera = słońce 
dopieka* Spr. V, 400. »Pre a. 
prze = gorąco dopieka* Rozpr. 
X, 297. Toż Wrześ. 18. » Iskierki 
na nią padały, bez kosulinę ją 
przały* Kai. I, 156. »Przać (? ra- 
czej: przeć Ł.) = odparzać się 
z wilgoci: zboże nap rżało; nogi 
przeją = odparzają się od polu* 
Osip. »Preje* (?K): »0j wreje, 
wreje, trzy postronki preje, oj 
wszystko to się na Kasiunię zleje, 
będę Kasię w domu bić* Oles. 
508. 

Przećko >a. Naprzećko = prze- 
ciwko, naprzeciwko np. postaw 
stół przećko drzwi; Jan nic nie 
znacy naprzećko Piotra* Pr. fil. IV, 
864. 

Przećwiczyć się: »Po8eddosko- 
ły, ucył sie bardzo pićknie. Jak 
sie juz dobrze przećwiczył...* Wi- 
sła II, 469. 

Przed, Przede: > Wyrosła tara 
brzezinecka przed moje wroty* 
Kozł. 122. »Wysła Kasia przede 
wroty* Fed. 113. » Przede młyn* 
Lub. I, 284. » Przede >yrotv; przede 



368 



Przed — Przedeptać 



żniwy* Pr. fil. IV, 864. »Psede 
śmiercią* Was. 97. »Pered = 
przed* Bisk. 16. »Pered laty = 
przed laty* ib. 22. >Pered laty, 
ale: przede dworem* ib. 41. || 
» Przed* = o: » Ostrzegać przed 
kontrabandą * Zacharjasiewicz, Wi- 
ktorja Regina. 1 1 » Przed* = przy: 
»Wy sie łam tak sprawujecie, ize 
nawet spokojnie przed wami prze- 
spać sie nie mogę* Święt. 822. 
II > Przed* = od : > Dziękują 
wszyscy Maćkowi za takie wyba- 
wienie ich przed boćkiem* Święt. 
859. II > Przed* =dla, z powodu: 
»Bo mu nijak byJo opowiedzićć 
przed dziurgiem krwi i ciężkiej 
boleści* Kam. 166. || > Przed = 
dla: 'czy to przede mnie'* Wisła 
III, 83. » Przede mnie kaważek 
schowajcie = dla mnie* ib. VII, 
94. 

Przed p. Przód. 

Przedać = >sprzedać« Spr. V, 119. 
»Przedać (rósade) po kosykach* 
Ghełch. II, 109. » Przed aJa j i taki 
bucicek* Zb. V, 259. || »Przedać 
= sprzedać lub wystawić źle np. 
Paweł mnie przedał (doniósł) we 
dworze* Sand. 264. || »Przedać 
= zanadto dać* Petr. 

Przedaj = »przedaż, sprzedaż* Zb. 
I, 22. » Przedaj. Rozpr. XII, 46. 
> Przedaj mąki, krup; fabryka 
i przedaj... tronku* Pr. fii.V, 854. 
>Na przedaj* = na sprzedaż: 
Pozn. II, 243. Toż ib. 331. Rozpr. 
XI, 187. »Na przedśj* Pozn. VI, 
294. Toż ib. 841. Cisz. I, 222; 
ib. 285. Wisła II, 469; ib. IX, 
228. Pr. fil. IV, 291. Rozpr. VIII, 
210; ib. 232; ib. IX, 177; ib. 
213. .Napsedaj* Rozpr. XX, 433. 

Przedanka: »Przedąnka =: przo- 
downica* Derd. 137. 

Przedarmować = » przepróżno- 
wać np. *dzień przedarmować'* 
Kolb. rękop. 



Przedawać = >sprzedawać< Udz. 
»Przeddwa« (= sprzedaje) Zb. IX, 
271. Toż Cinc. 26. .Tam panienki 
przedawają* Lub. II, 29. 

Przedawatel = > sprzedający* Pr. 
fil. IV, 291. 

Przedawca = »kupiec* Zb. II, 
251. 

Przedce p. Przecie. 

Przed cę p. Przecie. 

Przedchodzić = » wychodzić na 
spotkanie np. gdy po długim cza- 
sie powraca, przedchodzi ma sy- 
neczek , siedem lat stary* Ust. 
z Jaworza. • 

Przede = przody, przedtem, da- 
wniej: » Drobne (kraśnięta) bywali 
na Babim Dole przede* Hilf. 124. 
II » Przede* p. Przed. 

Przedeczek: » Bodajże cię ty prze- 
decku (na przodzie) piorun trzas, 
co chodziłeś na poleczko bardzo 
wczas* Łęcz. 38. 

Przed ecznik: >Przedecnik= przo- 
dek, przedecnicy = przod- 
kowie* Pr. fil. V, 854. Toż Wisła 
VIII, 147. 

Przedednie ^ » najwcześniejsza 
część doby* Krak. IV, 298. •Ko- 
gut pieje na przedednie* Zb. XV, 
88. »Przededni*: »Kogut pieje 
na wczasne przededni* Kopem. 
P. Bydłożenie. 

Przedegradować: »Te oborę 
gdzieindziej przedegrdduję (== 
przestawię)* Pozn. VI, 221. 

Przedeńdać = przepiłować: » Ze- 
gnał chłopów z piłami i rzno: 
deńdu, deńdu; gdzie tam, ni mogo 
przedeńdać uny karpy* Chełch. 
II, 113. 

Przedepnąć = przedziurawić: •Je- 
ziorko zamarzło... o, jeszcze nie 
bardzo... siekierką nie przetnę... 
koryszkiem (obcasem a bata) prze- 
depnę* Pozn. V, 169. 

Przedeptać = wydeptać, zni- 
szczyć (?) : » Jesce moja cónisieńka 



Przedeptywać — Przedobiedzie 



369 



dróżek nie przedepce... piwka nie 
przepije* Maz. II, 16. >Jesceć mi 
to moja córka progów nie prze- 
depce... podwórka nie schodzi* 
ib. III, 254. II » Przedeptać = 
tupad: » Koniki przed sienią stoją, 
przedeptają i się oglądają* Wis^a 
VII, 91. 

Przedeptywać: »Konik... cugle 
przedeptaje* Kuj. II, 35. 

Przedewsie: > Przedewsia są od- 
rębne (od wsi) o tyle, że przy- 
bierają podłużny kierunek inny, 
niż we właściwej wsi, i ze względu 
na rozstawienie budynków jeden 
tylko hik zataczają* Święt. 40. 

> Rozeszła się wieść po wsi Tar- 
gowisku, że w jednym domu na 
przedewsiu Ostrś sie tłu kuje* ib. 
483. 

Przedeżniwek = » przednówek* 
Derd. J. 16. >W spiżarni na prze- 
deżniwku coraz większe pustki* 
Star. przysł. 76. » Przy brakło na 
przedeżniwku « Pozn. VI, 142. 

Przedgodna Matka Boska = 

> święto Niepokalanego Poczęcia 
N. M. Panny* Pr. fil. V, 845. 
>Przedgodnia = dzień Niepoka- 
lanego Poczęcia N. M. P. d. 8 gru- 
dnia* Kuj. II, 275. >Przedgodnia, 
M. Boska przedgodnia = 8 gru- 
dnia* Spr. V, 401. 

Przedgodnia p. Przedgodna. 

Przedgodowy cza8 = ^ adwent* 
Fed. 146. 

Przedgody »a. przedgodzie = czas 
przed Bożem Narodzeniem* Pr. 
fil. V, 854. > Przedgody = ad- 
went* Gluz. 439. > Przedgody = 
czas od Bożego Narodzenia do No- 
wego Roku* Mil. Toż Gzark. 

Przedgodzie p. Przedgody. 

Przedkiepnik = » fartuch « Pobł. 
139. 

Przedkrośnie = >osnowa, prze- 
niesiona na warsztat i gotowa do 
roboty* (tkackiej) Wisła VII, 292. 

Wownik T. IV. 



Przedmiejski: »Przedmjesci = 
przedmiejski* Ram. 164, 

Przed mieszczek: > Przedmjeszczk 
= poprzedni mieszkaniec, poprze- 
dnik, przodek* Ram. 164. Toż 
Pobł. 73. 

Przedmieścianki: » Wszystkie 
panny przed mieścionki w wione- 
cku, tyło jedna burmistrzówna 
w rąbecku* Maz. III, 123. 

Przednica = przodownica przy 
żniwach: >Idą dwie przednice, 
kłosami uwieńczone* Lub. I, 124. 
» Przednica bierze wieniec z kło- 
sów, kwiatów i płodów różnych 
uwity* Nadm. 93. 

Przedniczki: » Gzęści ży wotka 
(gorsetu) są: oplecek, ramiączka 
i przedniczki* Aten. 1877, II, 
111. 

Przednik = » przodownik przy 
sprzęcie zboża na kosy* Pozn. II, 
70. > Przednik = pierwszy ko- 
śnik * (przy sprzęcie zboża) Nadm. 
92. » Przednik = pierwszy ow- 
czarz* Hoff 41. Toż Aten. 1877, 
II, 116. >Przednikę* 6 pp. 1. p. 
Rozpr. IX, 358. || ^ Przednik = 
sznur, którym z przodu żerdź na 
wozie pełnym snopów a. siana do 
wozu się przytwierdza. Tylny taki 
sznur zowie się podwoje* Ust. od 
Święcian. 

Przednówek = > czas przed żni- 
wami* Rozpr. VIII, 232. Toż 
Święt. 711. » Przednio wek* Rozpr, 
IX, 213. .Przednówek* ib. IX, 
187. II »Obfitość grzybów zapo- 
wiada, że w roku następnym bę- 
dzie przednówek* Zb. III, 19. 

Przędny = » przedni, przodkowy * 
Ram. 164. > Przyjechał w przędne 
podwóreczko, zakołatał w tylne 
okieneczko* Kolb. 100. 

Przedobiedzie: »Na białym ko- 
niu święty Marcin jedzie; nie bój 
się gościa, ruszy w przedobiedzie* 
Star. przysł. 65. 

24 



370 



Przedobyć — Przedwieczny 



Przedobyć: »Przedobfc = prze- 
móc, przezwyciężyć* Ram. 164. 
To* Cen. 79. »Przedobtc sS = 
przemóc się, przezwyciężyć się* 
Ram. 164. 

Przedobywać: >Przedóbfwac = 
przemagać, przezwyciężać* Ram. 
164. » Przedobywać sa = prze- 
magać się, przezwyciężać się* ib. 

Przedoc(z)nie = » jawnie np. zro- 
biła lo przedocnie* Pr. fil. V, 854. 

Przedoc(z)ny = > jawny np. Bogu 
wsyćko przedoczne* Pr. fil. V, 
854. 

Przedodwieczerz: »W przedod- 
wieczćrz = w czasie przed wie- 
czorem* Pr. fil. V, 854. 

Przedojka = »krowa- jałowica, 
która jednakże doi się* Pelr. 

Przedoleć = » przemóc < Wisła VI, 
145. 

Przedpiecny: >Zapiecni, przed- 
piecni (= siedzący za piecem, 
przed piecem)* Zb. IV, 259. 

Przedpołudnie: >Przedpołednie« 
Krak. IV, 298. Por. Bydło że- 
nię. 

Przedroższy = najdroższy: » Prze- 
drozsy klenocie* Kozł. 244. 

Przedsienie p. Przedsień. 

Przedsień = » miejsce przed sie- 
nią* Święt. 711. Toż ib. 35. 
• Przedsienie*: »Na przedsieniu* 
Sand. 269. 

Przedsiębiorstwo »zam. przed- 
siębierstwo* Wal. 70. 

Przedsięwzięcia = » żartobl. 
piersi kobiece* Ust z Warszawy. 

Przedsobek = » przód ciała, gors 
koszuli, kamizelki, górnicy* Święt. 
711. » Przedsobek = 1, przód, 
przednia część ubrania 2, fartuch; 
na przedsobku = przed sobą np. 
nieść* Pr. fil. V, 854. » Nieść coś 
na przedsobku = przed sobą* 
Kozpr. XXVI, 390. » Przedsobek 
— zasobek = przód — tył* Zb. 
II, 251. > Przedsobek = kawałek 



materyi, wprawiony^ (wstawiony) 
z przodu do spódnicy w miejsca, 
gdzie jest zapaska dla zaoszczę- 
dzenia materyi, z której jest spó- 
dnica. Zwykle przedsobek bywa 
z grubego płótna* Spr. IV, 381. 
> Przedsobek = gors* Święt. 47. 
>Przedsobki* u sukmany ib. 45. 

Przed sobnik = >zapaska, niem. 
Schurzfell* Mrong. 673. 

Przedsobny = przedni: >Zamby 
przedsobne = przednie* Zb. VIII, 
255. 

Przedsoby = ^ biust, gors« Parcz. 
II > Jakie zasoby, takie przedsoby* 
Rad. II, 5. » Jakie przedsoby, ta- 
kie zasoby* Maz. III, 216. •Far- 
tuszek bielusieńki jak śnieg był 
przed soby* Kuj. I, 70. 

Przedstanowczy= nie ostate- 
czny: » Wydal wyrok przedsta- 
nowczy, że oskarżony... skazany 
być nie może, dopóki poszkodo- 
wany nie zapozwie wilka* Del. 
108. 

Przedstawiać »się przed kogo = 
starać się podobać komu* Mil. 

Przed s toiny: >Starsza druchna 
tak się odzywa: Tanowie zastolni, 
panowie przedstolni!'* Fed. 55. 
• Starszy drużba... odzywa się do 
starosty i towarzyszy: Tanowie 
zastolni i przedstolnil'* Kai. 131. 

Przedświątce = >cza8 od nie- 
dzieli przewodniej do Zielonych 
świątek* Mil. Toż Spr. V, 119. 

Przedświty: »W przedświty = 
o świcie* Lud. I, 198. 

Przedwcześnie ^ dawniej, po- 
przednio: >Oświadcyła rodzicom, 
że niesłuśnie postępowali z nio, 
ze za kogo jensygo chcieli jo wy- 
dać, ze una przed wceśnie tema 
poprzysięgła i ten jy mężem bę- 
dzie* Chełch. I, 44. 

Przedwczorem=» przedwczoraj « 
Rozpr. XII 46. Toż ib. 51. 

Przedwieczny: >Mój wianeczkO, 



Przedzapaście — Przegonicowy pJug 



371 



mój przedwiecny, spad-ześ ci my 
na wiek wiecny« Pozn. III, 198. 

Przedzapaście = »czas przed 
zapustami « Spr. V, 119. » Przed- 
zapuście = czas od Nowego Rokn 
do thislego czwartku* Mil. 

Przedziadek = »pradziadek« Pr. 
fil. V, 854. 

Przedział: » Przedzioł = przedział 
włosów na głowie* Rozpr. XVII, 
56. » Przydział* w lemże znacz. 
Wrześ. 18. » Przydział* Zaw. 78. 
Pr. fil. V, 857. II .Widzidłześ mie, 
widział, kiedym zena przedzidł* 
Zb. XII, 150. 

Przedzielić = »oddzielió, roz- 
dzielić* Zb. I, 22. 

Przedzierzgnąć się = przeci- 
snąć się: >Póki nie wyrobił dziury, 
przez którąby się mógł przedzierz- 
gnąć* Bar. 218. » Przedzierzgnąć 
się* = wydrzeć się, ujść: »Ciej 
Czorlińści mocno w ż^da ną ka- 
puzą szmergnąn. Tej sę zaro mul 
piecielny na wierzch z ni prze- 
dzierzgnąn* Derd. 133. || •Prze- 
dzierzgnąć się* = przemienić się; 
»Tak się to w byle co dzierz- 
gało... na ostatku przedzierzgło się 
w tę dziewcynę* Zb. VIII, 291. 

Przedzimek: »Przedzymk = czas 
przed zimkiem, przed wiosną; uży- 
wa się tego wyrazu zwykle w zna- 
czeniu: przednówek* Pobł. 73. 
• Przedzymek = wiosna* Derd. 
J. 24. 

Przedzionko p. Przędzionko. 

Przedziwiać = przekręcać, prze- 
inaczać: >Niejeden się domyślał, 
że jego wywołują, ale się nie sta- 
wił: 'co kto ma przedziwiać moje 
nazwisko*, mówił jaki taki* Dyg. 

Przedzka p. Przeczka. 

Przedźwignienie = >choroba* 
Pozn. I, 53. » Przedźwignienie = 
poderwanie się* Ust. z Litwy. 

Przedżniwna = » dzień Nawie- 



dzenia Matki Boskiej, 2 lipca* 
Kuj. II, 275. 

Przefertnąć się= >przewrócić 
się z jednego boku na drugi* 
Parcz. 

Przeformacyć = » przeszyć igłą* 
Pr. fil. IV, 237. 

Przefortasić = > stracić fortunę* 
Pr. fil. V, 854. 

Przefrunąć = >przelecieć (o pta- 
ku)* Wisła III, 89. 

Przefurtać ::= » strwonić* Spr. IV, 
22 p. w. Furtać. 

Przegadać = » przemówić « Kopem, 
rękop. >Ani przegadać nie mógł 
od strachu* Wrześ. T. 48. Toż 
Zb. XV, 4. > Przegadała woda, 
przegadała skała, moja kochane- 
czka przegadać nie chciała* Zejsz. 
104. » Kasia nie wstrzymała, słó- 
wko przegadała* Wisła II, 132. 

Przegadować p. Przegadywać. 

Przegad y wać=przemawiać: •By- 
dlęta... o samej północy 'prz^a- 
dują' ludzką mową* Wisła II, 102. 
II » Przegadywać* = przedrze- 
źniać: » Sikora zaczęła przegady- 
wać chłopa* Zb. VII, 113. || 

• Przegadować = rozpowiadać, ro- 
bić plotki* Cer. 

Przegalina = ^przejście w lesie 
na kształt drogie lecz powstałe 
naturalnym sposobem wskutek 
rzadszych w tem miejscu drzew" 
Czark. Toż Maz. V, 53. »Przeha- 
lina* : »Na polanach leśnych i prze- 
halinach stają myśliwi na słom- 
ki* Tyg. ii. XIII, 242 (W. Pol). 

• Przehalina = przesmyk w lesie 
niezarosły* Rocz. 199. > Wśród 
przehaliny* Fed. 325. 

Przeganiać = pędzić: »Pewnego 
razu 'przeganiał* tamtędy owczar- 
czyk owce* Cisz. I, 79. 

Przeganica = »w Krakows. prze- 
wodnia przegonowa na polu, wy- 
orana pługiem* Zb. I, 22. 

Przeganicowy pług = >płużek 

24* 



372 



Przegarlać — Przegniewać 



do wyorania przegonowej« Zb. I, 
22. Przeganica. 

Przegarlać = »przedrzeźniać« O. 

Przeg ar lanie = •przedrzeźnia- 
nie* O. 

Przegarna^ć = » przebrać ręką 
zboże* Święt. 711. || >Przegar- 
nąć« = przejść, przebyć: >M| 
przegarniem — przejedziemy przez 
rzekę* Hilf. 177, wywodząc to 
od: przegrabić. >Przegarnąć się 
= przejść, minąć* Święt. 711. 

Przegarzać się = >przekoma- 
rzać się np. przegdrzdł sie ze mnu" 
o to* Pr. fil. V, 864. Toż Spr. 

IV, 328. 
Przegawędzić = strawić na roz- 
mowie: >Noc caJą przegawędzi- 
liśmy z sobą« Bib. Warsz. 1873, 
II, 354. 

Przegiąć: > Przedzie = przegiąć* 

Ram. 164. 
Przegiba p. Przechylinka, 

Przegi by. 
Przegibać = »zginać, bujać* Spr. 

V, 1 41 . » Przedzibac = przeginać « 
Ram. 164. 

Przegiby = » skały, formą ze- 
wnętrzną przypominające siodła » 
Rozpr. X, 220. Toż Stęczyński 
Tatry 86, ods. 50. Por. Prze- 
chylinka. 

Przegichnąe = > przelać płynem 
naczynie* Parcz. 

Przegięcina = » wklęsła część 
stopy ludzkiej w połowie długości 
między piętą i palcami, gdzie się 
stopa ta pod spodem przegina* 
Pr. fil. IV, 864. 

Przeglądać = rozglądać się : » By- 
dło ino przeglądało (= rozglądy- 
wało się)* Kuj. I, 50. 

Przeglądy »a. oględziny, oględy, 
opałry = zwyczaj oglądania go- 
spodarki przez swatów* Zb. I, 88 
p. w. Oględziny. >Przeględy = 
przo.śpiegi, zwiady, szpiegowanie* 
Święt. 711. ^Młodzieniec, upa- 



trzywszy sobie dziewczynę, którą 
za żonę pojąć chce (są to *prze- 
ględy'), wysyła... swatów* Pozn. 
I, 179. 
Przeględować się= przeglądać 
się: »Bedem ja sie przeględować, 
cy mi licko zbladło* Zaw. 92. 

• Przeględuje się w przejźradle* 
Lip. 59. 

Przeględy p. Przeglądy. 

Przegnać = przepędzić: >Cisnon 
jedćn trzewik, ci przegnali (woły), 
nie wzićni tego trzewika* Cisz. I, 
256. »Przegnd,' zam. przegnała* 
Hilf. 89. II » Przegnać* = wy- 
pędzić: >FVzegnała koziołka do 
boru do wilka* Lub. I, 308. || 

• Przegnać* = przebić (? K.): 
»Tako 'na weznie drtigi gozdz, 
a wkinie zas w mur. Te wóna 
(mora) miała wu reminja prze- 
gnane* Hilf. 109. II » Przegnany 
= wytrawny, doświadczony* Pr. 
fil. IV, 237. II » Przegnany = 
spędzony, przeżyty: >Ta lipa ma 
przegnane osiemset roków* Mdi. 
Szczep. 5. 

Przegnanie = rozwolnienie żołądka: 
>Dać na przegnanie = dać na 
rozwolnienie* Rozpr. III, 375. 

Przegnany p. Przegnać. 

Przegnieść: Przegniesc = ugnieść, 
zgnieść: 'Przegniece sa chleba 
s masłę ć sS wurobi setme ku- 
lajk' = ugniecie się chleba z ma- 
słem i zrobi się siedm pigułek* 
Ram. 164. 

Przegniewać= rozgniewać : » Prze- 
proś Marysiu swoją mateńkę w cze- 
meś ją przegniewała* Wójc. II, 
71. >W czemeś ją przegniwała* 
Skrz. 34. » Przeproś... jeśliś ją 
przegniewała* Lub. I, 188. •Prze- 
proś matulę, a boś ją przegnie- 
wała* ib. 213. »Przeproś... latała 
jeśliś go przegniewała* ib. 221. 
II »Przegniewać* = pogniewać, 
kogo z kim: » Ludzie... wy źle 



Przegon — Przehodzić 



373 



radzicie, coście mnie z nim prze- 
gniwali« Kolb. 12. 

Przegon =- > droga, którą przega- 
niają bydło « Fed. 406. »Wilk na 
zagonie a kozuchna w gonie (= 
przegonie)* Zb. VI, 142. •Prze- 
goń = droga a. ścieżka między 
krzakami a. krzewami, przez którą 
przegania się bydło « ib. II, 251. 
II > Przegon = głęboka brózda 
poprzeczna, lub ukośna w kie- 
runku spadu dla ścieku wody< 
Pr. fil. IV, 864. >Damy przegu- 
ny, to sie obsusy ta parowa* 
Chełch. II, 110. »Przegóna a. wo- 
dnica, jak to wyorzą po siewach, 
co woda odlatuje* Pozn.VI, 336. 

Przego nisko = »droga polna mię- 
dzy gruntami, którędy się bydło 
przepędza* Rozpr. X, 297. Toż 
Wrześ. 18. Spr. V, 401. 

Przegorlać się = » przemawiać 
się* Spr. IV, 338. 

Przegorzać = > drażnić słowami, 
docinać. zuchwale odpowiadać* 
Święt. 711. » Przegorzać się = 
przemawiać się, swarzyć się, np. 
ociec z matka przegorzali się* 
Zb. II, 251. 

Przegorzeć = być przepalonym 
przez słońce: » Słoma przegorzała* 
(w żętem zbożu) Kam. 71. 

Prze gó na p. Przegon. 

Przegoń p. Przegon. 

Przegórować: »Nie góruj... nic 
nie przegórujesz* (mówi kochanek 
dziewczynie, która wbrew jego żą- 
daniu nie chce wrócić do rodzi- 
ców) Rog. no 142. 

Przegrabić p. Przegarnąć. 

Przegrać: »Ty przegrajesz sto ta- 
larów* Pozn. IV, 12. » Teraz twoja 
sprawa przegraj e« Cisz. I, 252. 

Przegryzka = » przekąska* Kłosy 
IV, 289. » Młoda pani, przyniósł- 
szy z domu chleba... przegryzkę 
im zastawia* Pozn. II, 253. > Po- 



daje na przegryzkę prostow^ch 
kołdczy* Derd. 78. 

Przegryźliwy = ^zarozumiały, 
niem. schnippisch* Mrong. 664. 

Przegrzać = przygrzać: >Kuchar- 
ka... jćm usmarzy jajeśnice, wódki 
przegrzeje z tłuslościom* Wisła 
JX, 242. » Wieczerzą przegrzać* 
Derd. J. 34. 

Przegrzecha = >człowiek, który 
grzechem swoim wywołuje coś 
złego* Ram. 164. » Przegrzecha 
= ten, który się przegrzesza, nie- 
godziwiec* Pobł. 73. 

Przegrzeszenie > czynność słowa: 
przegrzeszyć się* Pobł. 73. ** 

Przegrzeszyć się: > Przegrzeszec 
. sę = nie to samo, co grzeszyć, 
lecz czynić co takiego, czym się 
łatwo i prawdopodobnie zgrzeszy 
i na karę Boską zasłuży. O czło- 
wieku, który udawał z żartów nie- 
mowę, mówi się, że się przegrze- 
szył, gdy naprawdę mowę utracił. 
*Wfbrydzają w jedzeniu, jeszcze 
sę przegrzesza, że nie będą mieli 
co w gębę wząc'« Pobł. 73. > Prze- 
grzeszyć sa = grzechem coś spo- 
wodować np. 'S5 nie nasmjewaj 
z moje slepótf, jesz sa przegrze- 
szysz, f sam bądzesz ślepy'* Ram. 
164. » Przegrzeszyć się czym = 
zgrzeszyć* Pr fil. V, 854. 

Przegubie = >staw; przegubia = 
sławy członków. Na przegubiu = 
w samym stawie. Liszki (gąsie- 
nice) mają siłka (wiele) przegu- 
biów = z wielu stawów są zło- 
żone* Osip. 

Przegun p. Przegon. 

Przegwoździć = przebić gwoź- 
dziem: > Palce u rag i nóg były 
przegwożdżone * Zb V, 122 — 
123. 

Przehalina p. Przegalina. 

Przehodzić= » przerzucić * (z cze- 
skiego) Listy paedagogicke a filo- 
logicke XII, 470. 



374 



Przehalnąd — Przejmo 



Przehulnąć = »przeskoczyć« Pr. 
fil. V, 854. 

Przehycnąć = przeskoczyć: >Nie 
może przehycnąć* Pozn. I, 237. 

Przehysnąć p. Przehysywać. 

Przehysywać = przeskakiwać: 
> Cielęta przehysoją* (zagrodę) 
Kam. 38. > Panowie nauczyli... 
jangielskie konie przehysywać bez 
ptoly« ib. 63. » Przehysnąć*: > Ko- 
nie raz przehysły na ścigania bez 
płotek* ib. 181. 

Przeimać się = kończyć się: 
•Okrzyki się nieprzeimały* Rozpr. 
Xn, 100. Por. Przejąć się. 

Trzeinaczyć = »zmienić, prze- 
mienić* Parcz. Toż Krak. IV, 318. 
•Przejenacyć = zmienić* Mil. 

Przeiskać = skończyć i skać: » Bę- 
dzie go tam panna iskała... jak 
ona go przeiska* Krak. IV, 69. 

Prz ej achać: »Przejachac = prze- 
jechać* Ram. 165. 

Przejazdowy = >stróż na prze- 
jazdach przez szyny kolei żela- 
znej* Pr. fil. V, 855. 

Przejąć = » nauczyć się ze słu- 
chania melodji jakiej, pieśni lub 
roboty przypatrywaniem się np. 
przejął od niej tę nutę, od niego 
szewstwo przejął* Roczn. 228. || 
• Przejąć* = uwięzić: > Wsadzono 
go do wieży, na wieki przejęto* 
Maz. III, 275. || »Przejąć* = 
schwycić, ogarnąć: •Uciek, bo go 
taki strach przejon* Chełch. II, 
60. II » Przejąć* = sforsować: 
>Takem sie nazęna, rąckem sobie 
przejena* Kai. I, 116. || •Prze- 
jąć się* = przebrać się, skoń- 
czyć się: > Robota sie nigdy nie 
przejmie (= nie przebierze)* Cinc. 
33. Toż Rozpr. XII, 100. Por. 
Przeimać się, Przejęty. 

Przej dziś wiat >a. obieżyświat, 
pędziwiatr = włóczęga, latawiec, 
*talafus'« Pr. fil. IV, 864. 

Przejechać = wyprzedzić, wy- 



ścignąć: •Złe dźwićrzęta lecom 
za nimi; ale przecie ik przeje- 
chali* Zb. V, 253. II •Przeje- 
chać* = przesunąć: •Weź... kwia- 
ty... i przejedź ji (jej) popod nos, 
to wstanie* Zb. VII, 6. 

Przejemca • nazywał się pies, który 
ruszonego z miejsca zająca przej- 
mował, jako rączejszy od 'zna- 
lazcy'* Prz. ludu VIII, 215. 

Przejeść = przekąsić: •Dej mi có 
przejeś* Zb. V, 226. •Żeby mu 
dała choć kawałek przejeść* ib. 
XI, 122. •Trzeba każdemu dać 
co przejeść* Chełch. I, 228. »Po 
niem (po motaniu) przejedzono* 
Was. 94, II » Przejeść* = zjeść, 
spożyć do końca: •Potraw co nie 
miara, aż ich przejeść nie mogą* 
Zb. II, 164. •Tak wielką obfitość 
mleka, że go nie przejedzą* Krak. 
III, 127. •Tak wiele mają, że prze- 
jeść nie mogą* Wisła V, 756. || 
•Przejeść* = zwyciężyć jedze- 
niem: >Jak to zimno zacnie bić 
cłeka, to powinien tyla jeś; zęby 
miśł brzuch pęknąć, to niech jć, 
a przejć go* Święt. 632. || •Prze- 
jeść się* = wgryźć się: •Będzie 
kąsał i kąsał, a łacwo sie przejć 
do mózgu* Święt. 583. 

Przejęty = »na wskroś zły, nie- 
przyjazny, zawzięty np. babsko 
to przejęte* Krak. IV, 318. »Ty 
przejęty bębnie! € ib. I, 119. >Ty 
przejęty objesie! (obwiesie)* ib. 
»0 wionku mój, wionku, przejęto 
manijo! Straciła cię niejedna, to 
cię stracę i jo« Rud. 211. 

Przejma >a. przetok = wazki pas 
wody pomiędzy dwoma przeciw- 
ległemi brzegami położony, cie- 
śnina geograficzna* Osip. 

Przejmo = •znaleźne, gościniec 
za zwrócenie zgubionej rzeczy* 
Ust. z Litwy. II » Przejmo = pro- 
sto* Rozpr. XVII, 56. »Na przej- 
mo = na przełaj* ib. XII, 100. 



Przejrzadko — Przekazać 



376 



Przejrzadko = »przejrzadełko, 
zwierciadło ma}e< Kuj. II, 275. 
» Przejrzadko a. zwieściadko = 
zwierciadło* Pozn. I, 93. >Przej- 
rzadkoc Pr. fil. IV, 237. Toż 
Parcz. » Przejrzadko zdr. od przej- 
rzadło* Pr. fil. V, 855. »Przer- 
ziatko« Kieł. II, 235. »Przeź- 
drzo''dko« Rozpr. IX, 137. Przeź- 
rddko« Rud. 127. Rozpr. XXVI, 
390. 

Przejrzadło = ^zwierciadło, lu- 
stro* Pr. fil. V, 855. Toż ib. IV, 
237. »Do przejźradła* Sand. 141. 
»Przejrźiadło a. przejźradło* ib. 
264. »W przejźradle* Lip. 59. 
»Przejźradło« Zb. I, 28. »Prze- 
ziadło* Rozpr. VIII, 100. »Przer- 
ziadłoc Pr. fil. V, 856. Wisła VI, 
309. »Przeźradło« Święl. 41. 
»Wprzeźradle« Zb.X,273. »Pr2e- 
źradła* (1. ran.) Krak. IV, 196. 
• Przeźrddło* Święt. 712. Zdr. 
^Przeźradełko« : »Przeźradełek« 
2 pp. 1. ran.) Krak. IV, 196. Por. 
Przezieradło. 

Przejrzeć: Forray: »Przerzić« Lis. 
Kozł 268; ib. 281. »Przerziała« 
Sand. 51. »Przerźij« Kozł. 129. 
.Przeźryć* Udz. Święt. 277. Zb. 
XV, 112. »Przezdrzec« Ram. 170. 
Toż Pobł. 115 p. w. Zdrzec. 
»Przezdrzec sę = oglądać się« 
Hilf. 177. »Przeździeć«: Przeź- 
dzioł = przejrzał* Pr. fil. III, 
307. II »Przejrzeć< = wyjrzeć: 
»Przerźij, wyjrźij pani matko, cy 
nie jedzie chto do nas* Kozł. 129. 
»Ja z boku pod pierżiny przej- 
rzałem* (== wyjrzałem z pod pie- 
rzyny) Zb. IV, 200. II .Przej- 
rzeć* = odzyskać wzrok: » Po- 
lar sobie ocy tą rosą i zardz 
przeźrał* Zb. V, 212. >Wonj dze- 
sątego dnia przezdrzą* Cen. 82. 
II » Przejrzeć* = ?: » Ludzie pła- 
cą i modlą sie, ze na sumie przej- 
rzeli i zezgnoili sie (spocili się) 



świąci* (osoby żywe za świętych 
przebrane) Zb.VII, 76. || » Prze- 
drze Bog = pomagaj Bóg« Hilf. 
178. 

Przejrziadło p. Przejrzadło. 

Przejść: >Przenc, przendS^ prze- 
szed, przendzć = przejść* Ram. 
166. »Przinc = przejść* Hilf. 
118. .Przeńść* Pozn. VI, 84. 
»Przeride, przeńdziesz, przeńdymy 
(czas teraźn.); przeńdź, przeńdź- 
my, przeńdźcie (rozkaz.)* Rozpr. 
IX, 147. II .Przejść się* = pójść: 
>Ni może sie prze-iść od jtawy 
do Jawy* Zb. XV, 57. .Niechże 
ja się przejdę do rodzonych na 
poradę* Wójc. II, 71. || .Przejść* 
= przesiąknąć, nasycić się: .Pa- 
sza przeszła śryzogą == czuć ją 
stęchlizną* Hemp. || .Co to i (jej)... 
dragira przypominkiera przeszło 
= druga zapowiedź przedślubna* 
(wyszła) Kara. 136. .Co juże ni- 
czem przeszło* = na niczem się 
skończyło ib. 181. >Co przez 
dzień Drzesło, to dziesięć jdj znie- 
sła* Święt. 445. 

Przejźradło p. Przejrzadło. 

Przejźrzyty = .przejrzysty* Zb. 
I, 7. 

Przekabacać = .mówić na prze- 
kór* Wisła III, 746. .Przekabacać 
się = sprzeciwiać się* Piątk. 

Przekabacić := . skłonić na czyją 
stronę np. przekabaciółem ojca na 
swoje stróne* Spr. V, 119. Toż 
Mil. Pr. fil. III, 497. .Przekabdcić 
= przeciągnąć na swoją stronę* 
Święt. 711. » Przekabacić się = 
odstąpić od wiary i narodowości* 
Osip. 

Przekawęczać: . Przekawęcać = 
dokuczać, przeszkadzać* Fed.406. 

Przekaz: .Przekdz = przekaz, spu- 
ścizna, testament* Ram. 165. 

Przekazać = pokazać: .Goście 
wsyscy prosom, zęby im przeka- 
zał* (zwierzę bez języka) Zb. XV, 



376 



Przekazca — PrzeklęŁnik 



13. > Przekazać się< = pokazać 
się: >Tak mn sie przekazała ta 
bestyja: *ja jes, widzis, bestyja'* 
Wisła VII, 108. II > Przekazać się 
= okazać się : *gdyby się na 
stróża co przekazało'* Pr. fil. V, 
855. Por. Przekazowa ć. 

Przekazca = » wichrzyciel, niem. 
St6rer« Mrong. 735. 

Przekazić = przeszkodzić: »Bądź- 
my weseli... pan ojciec nam nie 
przekaz! < Oles. 85. 

Przekazów a ć: »Przekazówać, prze- 
kazuję = pokazywać: Vóżne rzecy 
przekazówały ji (jej) przed iiocy' 
(mamony)* Spr. IV, 328. || »Prze- 
kazować sie cćm = chełpić się 
z jakiego przedmiotu, ukazując go 
często* Święt 711. » Przekazuje 
się, ze md taką ładną suknię* ib. 
367. >Przekazować sie z cym = 
chwalić się* Spr. V, 401. »Prze- 
kazować sie = przechwalać się* 
Rozpr. XXVI, 390. Por. Prze- 
kazać. 

Przekąsowo = z przekąsem, iro- 
nicznie: » Przebrani nazywają prze- 
kąsów© obstających przy dawnych 
ubiorach kamzelokami* Pozn. II, 
334. 

Przekąsywać = » drwinkami prze- 
szkadzać mówiącemu* Czark. 

Przekąszać: »PrzekSszac, k§[szajS, 
-kąsz^ł, -kSszaj = przegryzać* 
Ram, 165. 

Prze ki: >Przeci = w poprzek, na 
poprzek* Ram. 163. W temże 
znacz.: »Przćki« Pobł. 73. >Prz6- 
ki* Hilf. 177. »Prz6kj a. poprzek* 
Cen. 65. 

Przekidać >a. przekinąć = prze- 
rzucić* Pr. fil. V, 855. Por. P rze- 
ki d n ą ć. 

Przekidły: » Przecidły = przeła- 
many* Ram. 163 p. w. Przeci- 
dnąc. 

Przekidnąć: »Przecidnąc = prze- 
łamać, przetrącić, przetłac* Ram. 



163. »Przecidnąc = gwałtownie 
przebić* Derd. 137. » Przekidnąć 
= przetłuc* Pobł. 73. 

Przekiepka = » przegryzka, kpie- 
nie* (kpiny) Pobł. 139. 

Przekinąć >a. przekidać = prze- 
rzucić*' Pr. fil. V, 855. II »Prze- 
kinąć się = przemienić się: 'prze- 
kinął się w wilka', 'przekinąć się 
na inną wiarę'* Pr. fil. IV, 237. 
Toż ib. 864. » Przeklnę ja się 
w siwą zyzulę* Skrz. 15. 

Przekińczyk p. Perekińczyk. 

Przekipiający: » Świadom swej 
siły w przekipiającej zuchwałości 
witał krzykiem wszystkich towa- 
rzyszów* Hue. 711. 

Przek lasować: »Ną cóz ja móm 
przeklasować (= przebierać) * Zb. 
V, 262. 

Przeklaśnica= > kobieta wybre- 
dna* Rozpr. X, 297. 

Przek^aśnik = » wywyższający 
się* Pr. fil. m, 497. 

Przeklaśny= » wybredny * Rozpr. 
X, 297. Toż Wrześ. 18. Spr. IV, 
311 p. w. Przebiorny; ib. V, 401. 
Sab. 135. > Przek laśny = wybre- 
dny w jedzeniu* Spr. IV, 349. 

Przekląć: >PrzekIic = przekląć* 
Ram. 165. 

Przeklęta panna = > roślina: 
Cichorium intybus a. Cichorium 
silveslre« Wisła III, 91. 

Przeklętnica: > Każda... pijaczka, 
przeklętnica... zostać może czaro- 
wnicą* Zb. XIV, 187. 

Przeklętnik = > potępieniec, dja- 
beł* Pr. fil. V, 855. »Idź prec 
przeklętnikul Djebał na to* (rzekł) 
Zb. V, 195. II »Przeklętnik* = 
przeklęty, potępiony: »Przeklętni- 
cy! idźcie... przeklętniki do pie- 
kła* Zb. IV, 88. >Przeklęlnicy! 
nie słuchali posłanego* Kieł. II, 
146. »PseklentnicyI idźta wy tam, 
kśj lichota* Zb. XIV, 224. || 
• Przeklętnik* « wymyślanie: »HaI 



Przeklęły — Przekosztować 



377 



przeklęŁnikaI«Zmor.ll6.|| >Prze- 
klętnik = taki co przeklina < Pr. 
fil. V, 855. »Przeklętnik = nało- 
gowo klnący* Święt. 711. > Na- 
łożyła na przeklętnika różaniec* 
ib. 549. >Zćmstowniki, przeklę- 
tniki* Cisz. 1, 285. 

Przeklęły = djabeł: » Kto Wojlko- 
wej kobiecie zadał przeklętego, co 
joże ją trzy dni dławi* Zmor. 32. 

Przeklinać z: »Tęn klan z pocą- 
tku, bo to był bezecnik, psiekli- 
nśc* Zb. VII, 59. 

Przeklinać »na kogo = przekli- 
nać kogo: »Jak ci jo wyzymd, 
to na nie przeklina* Rozpr.YIII, 
167. II » Przeklinać = zaklinać* 
Pr. fil. IV, 237. »Diak przeklina 
się, że nie było wątróbki* Bar. 
138. 

Przeklon = » przekleństwo* Pr. 
fil. V, 855. Toż Pleszcz. 41. 

Przekludzać się == przeprowa- 
dzać się: >Gdo sie dziewięć razy 
przekludzd, to tak jakby raz wy- 
gorzał* Cinc. 13. > Przekład zić się 
= przeprowadzić się* Tyg. ii. 2, 
XIV, 185. 

Przekladzić się p. Przeklu- 
dzać się. 

Przekludziny = >przenosiny po 
weselu* Wędr. XXVI, 135. 

Przekładać = » przechodzić z je- 
dnego miejsca na drugie, nie omi- 
jając żadnego, klóregoby myśliwy 
albo pies nie zwiedził; o wyżle* 
Pr. fil. V, 855, II »Juże na połniu 
przekłada* = nadchodzi popo- 
łudnie Kam. 157. || » Przekładać 
komu = tłumaczyć komu, poja- 
śniać kogo, przekonywać* Święt. 
711. 

Przekładaniec = placek, strucla 
z makiem lub serem* Pr. fil. IV, 
238. > Przekładance i mazurki* 
Krak. I, 282. 

Przekłapać: »Kłapie, zęby go ani 



miądlicą nie przekłapal (o gadati- 
wym)« Święt. 675. 

Przekobiały = »gdy bydlę ma 
w poprzek tułowia biały pas, a całe 
gniadej, karej lab płowej maści* 
Czark. Toż Osip. Maz. V, 55. 

Przekolćć = > zdechnąć* Petr. 

Przekomarny= »gniewliwy, obra- 
źliwy* Święt. (str. nie wskaza- 
na Ł.). 

Przekomary = »kłótnie« Spr. IV, 
338. 

Przekomarzać się = >kłócićsię* 
Spr. IV, 338. » Przekomarzać sie 
= sprzeciwiać się* Fed. 406. 

Przekomorzyć = » przemódz < 
Fed. 406. 

Przekonać się: > Ale mu ten prze- 
krada} biskup, ze to jes prdwda, 
i ón nie chciał sie przekonać na 
tem* Cisz. I, 35. || > Przekonać 
się* = dowiedzieć się: >Jd tam 
pojadę i przekonam sie, ca to jes 
za światło* Święt. 511. » Niech 
se tam świćci. a ty sie nie prze- 
konuj* ib. II >Nicegój sie za ży- 
wota nie przekonał, bo jemu 
wszendzie nie dobrze było* Zb. 
IV, 197. II » Przekonać się do 
kogo* = powziąć uczucie przy- 
jazne Wilkoński, Ramoty III, 178. 

Przekopyrtnąć == » przewrócić* 
Rozpr. X, 297. > Przekopyrtnąć 
się = przewrócić się* Spr. IV, 
29. Toż ib. V, 401. Rozpr. XXVI, 
390. » Przekopyrtnąć się = kozła 
wyminąć* Wrześ. 18. >Przeko- 
pyrtnon sie i spid* Zb. V, 237. 
>Az sie kowdl przekopyrlnół* ib. 
XV, 23. 

Przekosić == > oczarować? urzec? 
'jeno mie nie przekoś czernemi 
oczyma* Rozpr. III, 375. >Jeno 
mie nie przekoś carnemi ooyma* 
Zb. XII 185. 

Przekosztować = pożreć: » Prze- 
kostówane = niem. verzehrt* 
Opól. 16. 



378 



Przekować — Przeledwie 



Przekować: > Przekówac = 1 , czy- 
nić cośkolwiek na poprzek 2, bro- 
nować (hakować) na poprzek 3, 
czynić na przekór, sprzeciwiać 
się« Ram. 165. Toż w 2 i 3 zna- 
czeniu PoW. 73. 

Przekraczować = przestępować, 
przekraczać: > Wista koniu, wista, 
nie przekracuj dyśla* Za w. 78. 
>Gdo granice przekraczuje , ten 
se życia ukrócuje« Cinc. IŁ 

Przekrasny = piękny: »Przekra- 
snego syneczka nosiJa* Rog. n® 5. 
>To przekrasne dziewczątko« ib. 
n* 59. >Niesę wieniec przekra- 
snej dziewczynie* ib. n<* 280. 
>W daise królestwo, tam, gdzie 
je panna, przekrasna Helena* 
Chełch. I, 206. ^Przekrasny* 
Wędr. XXVI, 135. 

Przekropny = wilgotny, trochę 
dżdżysty : > Po śnieżnej zimie a prze- 
kropnym spozimku przepowiadali 
wszyscy rok mokry* Pozn. III, 227. 
• Powietrze przekropne... wp^ynęło 
na okopowe rośliny* Korespon- 
dent Handl. Roln. i Przemysł. 1872, 
n^ sierpniowy. 

Przekrócić = > przerwać, zatrzy- 
mać* Petr. 

Przekrzta = >żyd ochrzczony* 
Hempel. »Przeksta« wtemżeznacz. 
Ust. z Litwy. 

Przeksta p. Przekrzta. 

Przekściały p. Przekścieć. 

Przekścieć = przekwitnąć, okwi- 
tnąć : » Przekściały = przekwitły « 
Pr. fil. IV, 834 p. w. Kścieć. •Cze- 
remcha juże przekściała* Osip. 

Przekuczać: »Przekucać kogo = 
dokuczać komu* Wrześ. 18. Toż 
Rozpr. X, 297. 

Przekuda = » przekora* Pleszcz. 
41. 

Przekulić = przetoczyć, potoczyć, 
obrócić: » Wilk przekuli! się trzy- 
kroć w powietrzu i... o ziemię 
hrymnął* Gliii. III, 167. »Jak 



dam, to aż przekuliszsię*. >Kiedy 
kura zapieje, to ją przekolić kilka 
razy po podłodze; jeżeli przypa- 
dnie ogon na próg, to ocalona; 
jeżeli głowa, to ją uciąć*. »Aby 
dziecię nie płakaio, położyć gacie 
ojcowskie na progu i przekulić 
przez próg dziecię* (nie podano, 
zkąd te cytaty wzięto Ł.). »Prze- 
kulnąć* w temże znaczeniu. >Te 
kamienie były przekulnięte* Pozn. 
VI, 48. » Panny przekulnęły ten 
kamiń* ib. 105. 

Przekulnąć p. Przekulić. 

Przekumlać komu = »dokuczać 
komu* Parcz. 

Przekwaterować się = prze- 
nieść się na mieszkanie, zamie- 
szkać: » Biedny chłop... tam sie 
przekwaterował* Święt. 365. 

Przelać się: •Przeleje się* = do- 
stanie się: •Chwat jesteś... ale 
tera to i chwatom sie przeleje... 
młóćmy go* Chełch. I, 231. 

Przelamparcić •majątek = pu- 
ścić, stracić* Pr. fil. V, 855. 

Przelampkować »a. przelampo- 
wać = wydać na lampki, prze- 
pić* Wrześ. 18. Por. Przelom- 
po wać. 

Przelampować p. Przelampko- 
wać. 

Przelaszczkowy zając= »mar- 
czak, zając młody, tegoroczny, na 
którego w końcu wiosny charty 
wprawiają, myśl.* Pr. fil V, 855. 

Przelatać: »Przelata bez usy = 
przelatuje przez uszy* Zb. VIII, 
253. 

Przełażąc: •Ma trzewicki z żelaza, 
ledwie bez (przez) pr<^ przełażą* 
Sand. 115. 

Przeląbić: » Przeląbic = rozbić, 
rozwalić (np. drzwi)* Hilf. 177. 
Por. Przełąbka. 

Przeledwie = »zaledwie: i ocu- 
dziła swego Jasieńka przeledwie* 
Pr. fil. V, 855. 



Przelek — Przełęcz 



379 



Przelek = »przełyk,łyk« Hilf. 177. 

Przelewacz = »handlarz bydła« 
Aien. XLV, 227. .Przel^wdc = 
handlarz bydła, przekupień* Święt. 
711. »Przetówoc = przekupień* 
Udz. >Przeliwacz a. przelewacz 
= handlarz, prędko odprzedający 
rzecz kupioną; pośrednik kredy- 
tem zwykle, lub ^pyskowaniem' 
(gardłowaniem) kupno załatwia- 
jący « Krak. IV, 318. »Przeiiwacz 
= przekupień miejski, okpisz« 
ib. 310. Toż ib. 316. 

Przelewać się = zbywać : » Óne- 
mu sie także nie przelćwń (= nie 
obfituje w dostatki)* Święt. 679. 

Przelęknąć się: > Stanęli... prze- 
lęknioni* Cisz. I, 251. 

Przelina = >1, grunt, ziemia, co 
się pokazuje z pod topniejącego 
na wiosnę śniegu 2, golizna, miej- 
sce przetarte np. Mało nie szpe- 
tniejsze bywa srebro, kiedy się 
na niem przeliny z otartego po- 
złocenia ukażą* O. 

Przelompować = »zmarnić, stra- 
cić majątek* Święt. 711. Toż 
Rozpr. XVII, 92. .Miałeś tyla 
gruntu i bydła, toś przełom po wół* 
Święt. 440. 

Na przelot — na wylot: » Cierlicę 
stanowi deszczka bukowa z dwo- 
ma... rowkami, wyrzniętemi na 
przelot* Lub. I, 86. 

Przełaj: .Przechodnie drzwi na prze- 
łaj, t. j. na drugą stronę (domu) 
na podwórze* Krak. 1, 154. .Wpa- 
trywać się (w kogoś) z przełaju * 
(= na bakier, z pod oka) Kra- 
szewski, Kopciuszek II, 207. 

Przełamać . niedźwiedzia = zabić 
oszczepem, myśl.* Pr. fil. V, 855. 
Por. Przełamany. 

Przełamanie: .Tak zwane przez 
lud oberwanie lub przełamanie* 
(= choroba) Wisła V, 421. 

Przełamany .jastrząb = który 
się przyzwyczai być posłusznym 



na gwizdanie ptasznika i przyla- 
tywać przynajmniej z odległości 
stu kroków, myśl * Pr. fil. V, 855. 

Przełamiać: . Przełamjac = prze- 
łamywać* Ram. 165. 

Przełamić: .Przełamie = przeła- 
mać, złamać* Ram. 165. 

Przełandyczyć p. Przełandy- 
dży ć. 

Przełandydżyć a. Przełandy- 
czyć = przepróżniaczyć : . Prze- 
łandycyć a. przełandydżyć: Prze- 
łandydzyliście cały dzień i a ro- 
boty mało« Spr. V, 401. 

Przełasunić = .powydawać na 
łakotki, niem. vernaschen< Mrong. 
845. 

Przełaz = . miejsce w płocie prze- 
znaczone do przełażenia* Osip. 
.Przełaz = kołek, kamień, lub 
ławeczka pod płotem, ułatwiająca 
przełażenie na drugą stronę* Fed. 
406. .Przełaz = ławeczka po- 
przeczna w płocie do przełażenia* 
Pr. fil. IV, 865. Toż Tyg. ii. 1, 
IX, 228. Sand. 264. Roczn. 229. 
Zdr. .Przełazek* Święt. 711. .Wy- 
sokie przełazki mój ojciec pogro- 
dził* Pauli 206. .Przełazik* Sand. 
25. II .Przełaz* = przewóz?, 
most?: .Na onej rzece nie było 
przełazu, więc... zwróciła się z pro- 
śbą do konia, aby ją przeniósł 
na drogą stronę* Zb. VII, 108. 

Przełąbka = .przerębla* Zb. XII, 
8. .Przełomka = przerębla* O. 

Przełączka p. Przechylinka, 
Przełęcz. 

Przełęcz = .siodłowate przejście 
na grzbiecie góry lub pomiędzy 
szczytami* Wrześ. 18. .Przełęc 
= wazki pas ziemi lub skały, 
łączący dwie góry* Rozpr. X, 220. 
.Przełęcka, przełącka (= przełęcz, 
na grzbietowej linii góry albo 
pasma gór (tak zwanej grani) 
miejsce nieco spłaszczone (naj- 
częściej pomiędzy dwiema wysta- 



a80 



Prfrtyikm — Przemienie 



pteetni śdanami ^kai znajdojące 
śięju przez które motna przejść 
oa dn]|!ą stronę ^órr* Spr. V, 
401. 

Przelęczka p. Przełęcz. 

Przełęcz v»tv: » Przełęcy^^ty = wy- 
gięty, przegięty w grzbiecie np. 
koń przełęcystr. dach przetęcystT« 
Spr V. 401 ' 

Przelaroka p, Przeląbka. 

Przelotek p. Przełóg. 

Przełożyć: >Przei6żyć kijem* = 
obić: >Nie paskodojcie , bobym 
vas kijem przełożył* Krak, IV, 
77. II > Przełożyć sie = przel)rać 
miarę w jedzenia* ŚwięL 712. || 
> Przełożyło* : (Chłopakowi) » prze- 
łożyło na Gromnicę na trzeci po 
dwodziesto* = zaczął 23 rok 
tycia Kam. 10. Toż ib. 170. >Jaź 
mi po pięćdziesiąt przyłożyło* ib. 
135. 'Przełożyło się* w temże 
znaczenio: > Przełożyło mi sie na 
pietna.Hty = zacząłem 15-tv rok* 
Pr. fil. IV. 238. 

Przełóg: >Nacieli my grocha na 
przełfjga* Wisł^ Vin, 507. 'Za- 
sadziłem grocha tam przy prze- 
łogu^ przy dolinie* Łęcz. 50. Zdr. 
»Przełożek«: > Nasieję ja groszku 
tam, tam przy przełożko* Rad. I, 
186. 

Przełudzać (może przyłudzać): 
• Przełodzac = wabić* Hilf. 177. 

Przełyk o wać = wysmagać: »Wzioł 
postronka, bez tylec ją przełyko- 
wał* Maz. U, 148. >0n też jej 
podziękował, przez plecy ją prze- 
łykował* Lab. [, 299. 

Przemachlować = » zamienić 
z kimó jakąś rzecz na inną mniej- 
szej wartości, dać się oszukać* 
Świ(,4. 712. 

Przemacierzały = >zleżały« 
Rozpr. XVII, 56. 

Przomanikować = > przepuścić, 
np. pieniądze, ojcowiznę* PoW. 
139. 



Przemareować= > przemianę zro- 
bić: mój chłop przemarcował kolo 
a są«iada« Spr. IV, 338. Por. 
Przemarcyć. 

PrzemarcTĆ = >zamieDić się na 
cośkolwiek* Pr. fil. UL 497. > Prze- 
marcyć sie ^ zamienić się* święt 
712. » Przemarcyć sie izfrymar- 
czvć) = zamienić sie* Rozpr. 
XVIL 92. 

Przemarznąć: >Przemaihiąć* Rozpr. 
ŁX, 276. >PrzemjafDąć* Ram. 
166. II 'Przemarznąć = zaziębić 
siec Osip. 

Przemaszkiecić = >prxetrwonić 
pieniądze na łakocie* Pr fil. V. 
855. 

Przemawiać = przymawiać: "Za- 
częli mu zazdrościć i przemawiać, 
że co on ma być taki przemą- 
drzały* Zb. X1L 105. »Prxema- 
wiać sie = robić sobie wzajemnie 
wyrzuty* Święt. 712. 

Przemawianie = zamawianie: 
>Wróżbit t. j. szarlatan, trudniący 
się kuracją chłopów: przemawia- 
niem, wypędzaniem złego docba* 
Kam. 108. Raba znana z przema- 
wiania nad choremi* ib. 112. 

Przemazgować = łprzemaz^-wać* 
Święt. 712. 

Przemądrzały: >Jak... doskonale 
brał na rozum nauki, to ma za- 
częli zazdrościć i przemawiać, że 
co on ma być taki przemądrzały* 
Zb. XU, 105. 

Przemiarkować: »Ino ze go (dja- 
bła) ksiądz przemiarkował* (i nie 
dał mu iść tam. dokąd ten zamy- 
ślił) Wisła I, 103. 

Przemiarty = » przegłodzony * 
Pobł. 73. 

Przemiarznąć p. Przemarznąć. 

Przemiąć: »Ja se młócę, z jedny 
strony trochę przemnę, na drugą 
przewrócę* Święt. 198. 

Przemienić: >Toby sie byli prze- 
minyli w ludzi* Pozn. VI, 93. 



Przemierzać — Przemy knąć 



381 



• Przemienić się czem« = zamie- 
nić się w co: »Przemienię ja się 
ma^ą płociczką... Przemienię ja się 
siwym gołębiem... Przemienię się 
gwiazdeczką « Rog. n^ 285. 

Przemierzać: »Przemnirzać«CheJch. 
I, 183. Toż ib. II, 20. »Na prze- 
łamanie niemowlęcia przemierza 
się je. W tym celu należy wziąść 
chustkę i wznak dziecko rozło- 
żywszy, ręce mierzyć od łokcia 
do łokcia chustką* Kuj. I, 94. 

Przemierzły = >obmierzły« Fed. 
406. 

Przemileny = miły, drogi: »Mój 
brat przemileny* Zejsz. 68. > Ma- 
tko moja psemilena« Goszczyński, 
Tatry 278. 

Przemikicić= » przekabacić, zje- 
dnać dla siebie* Pr. fil. V, 855. 

Przemiknąć (?K.) = przemoknąć: 
♦Jeszcze dwie takie tęcze (ulewy), 
a ziemia przemiknie* Pobł. 101 
p. w. Tęcza. 

Przeminąć: » Przeminął go gniew « 
= ochłonął z gniewu Zb. II, 143. 

Przemiotniczek = »koszulka 
dziecinna krojem ornatu z otwo- 
rem na głowę* (Nie podano zkąd 
wzięte Ł.). 

Przemknąć: » Przemknąć = prze- 
mknąć, przejść szvbko* Ram. 
166. 

Przemnirzać p. Przemierzać. 

Przemocować się: >Przem6cowac 
sS. = przeforsować się, przemę- 
czyć się, przepracować się* Ram. 
166. 

Przemoezysty: » Przemocysty rok 
dżydżysty, mokry* Pr. fil. IV, 865. 

Przemorzyć się = strawić zje- 
dzone, poczuć głód: »Nićm ten 
ugotował, ten sie przemorzuł; jak 
wzion jeś, zjad* (= nim ugoto- 
wano drugie jadło, chłop po pierw- 
szem jadle głód poczuł) Cisz. I, 
263. 

Przemot = >gdy nitka na okrągłem 



motowidle opuści jeden z kołków, 
na okręgu koła umieszczonych* 
Ust. z Lidy. 

Przemowa = > mowa pogrzebowa « 
Mil. 

Przemożenie = » możność* Zb. I. 
28. 

Przemóc się = zerwać sobie siły 
np. potrzebne ci było dźwigać, 
ześ sie az przemogła* Krak. IV, 
318. 

Przemówić z 3pp. = przemówić 
do kogoś: > Karolince przemówił* 
Rog. n® 59. » Przemówiłabym sło- 
weczko, ale nie mam komu* ib. 
n^ 192 II » Przemówić kogoś* = 
namówić: > Stary nie móg sie od- 
ważyć, ale ze un go przemowiuł, 
wzieni i pośli* Chełch. I, 248. 
» Przemówił (namówił) jednego żoł- 
nićrza* Kieł. II, 230. || •Prze- 
mówić* = zamówić: »Ułanicha 
kila razy przemówiła* (chorobę) 
Kam. 158. 

Przemówka = » wymówka, wy- 
rzut* Święt. 712. 

Przemrzeć: » Człowiek głodu nie 
przemrze, wszycko ine przecićrpi* 
Cinc. 10. 

Przemsza = > ścieżka lub drożyna 
do przebywania przez mszary* 
(t. j. miejsca bagniste, mchem 
obrosłe) Osip. 

Przemycić = > popełnić coś złego, 
zbroić, zawinić* Święt. 712. || 
• Przemycić się* = przestać mieć 
rozwolnienie: » Prosięta przemy- 
ciły się* Maz.V, 56. Por. Mycka, 
My cić się. 

Przemykać: » Moja matusicko, daj 
mnie za muzykę, bo ja za mu- 
zykom dobrze nie przemykdm (= 
rada go widzę)* (właściwie: za 
muzykantem o mało nie latam Ł.) 
Wi^a VIII, 219. Por. Przeni- 
kać. 

Przemyknąć = » przelecieć war- 
tko* List St. Witkiewicza. 



382 



Przemylić się — Przenosić 



Przemylić się = omylić się: 
•Gdybym się w czem cokolwiek 
przemylił* Wisła IV, 801. » Juści 
to ja sie psiemyliN Del. 105. 

Przemysł: » Jak do organisty przy- 
sed, tak sie takim podńł, ze wsy- 
stkie przemysły wić, co tyn or- 
ganista robi* Zb. YIII, 316. 

Przemyśl: » Zajdę do Przemyśla* 
Rud. 147. 

Przemyślać: »Przemfszlac=prze- 
myśliwać* Ram. 166. || > Prze- 
myślać* : >A jd jezdem taki, który 
przemyśl d do tego młynarza* = 
zamierza młynarza okraść Wisła 
Vin, 811. 

Przemyślny: > Rzuca się myśliwy 
na przemyślne strony* Pozn. IV, 
265. Por. Przesmyczy. 

Przemyślować = rozmyślać: •Te- 
raz dopićro zacon nas Twardoski 
przemyślować nad tćm* Zb. V, 
192. » Okropnie sie Jaś zaturbo- 
wał i przemyśluje, jakby tu ucic* 
ib. XI, 81. »Wciągle przemyśluje, 
jakby go tu zgubić* ib. 94. 

Przenadobny: » Panienka wyszła 
przenadobnych obyczajów ; mu- 
siała bydź z cudzych krajów* 
Wójc. II, 241. 

Przenagabany = nadużywany (?): 
> Przenagabana cierpliwość obraca 
się w popędliwość* Star. przysł. 
24. 

Przenaglać się = spieszyć się: 
»Nie należy się przenaglać (spie- 
szyć), lecz trzeba czekać* Hue. 
599. 

Przenajszlachetniejszy: »Drze- 
wo przenajślachetniejse* (krzyża 
świętego) Rozpr. IX, 191. 

Przenamówić = » namówić kogo 
do zmiany powziętego zamiaru* 
Pr. fil. IV, 238. > Przenamówić 
= 1, odradzić 2, odmówić słu- 
żącego komu np. przenamówieł 
moje dziwkę do siebie* Mil. 



Przenaszać: > Przenaszac = prze- 
nosić często* Ram. 166. 

Przenąkać: » Przenakac = zbliżyć 
się* (? K.) HUf. 177. 

Przenc p. Przejść. 

Przenikać = dążyć, biec: » Prze- 
nika gwiazdeczka, przenika na 
niebie i ja też przenikam, chłop- 
czyno, do ciebie* Sand. 137. >Ja 
moja matusiu daj roie za muzykę, 
bo jń za muzykom dobrze nie 
przenikam* Zb. Xn, 160 (p. obja- 
śnienie do Przemykać Ł.). || 
> Przenikać* = przychodzić na 
myśl: >I oto przenika igo rodzi- 
ców i igo samygo... ze pewnie to 
wyrok boski* Chełch. I, 273. 

Przenizać = » przeciągnąć nitkę 
przez igłę, lub cokolwiek przez 
dziurkę jakąś* O. 

Przenocować = przyjąć na no- 
cleg: > Prosi, żeby ją... przenoco- 
wała* Kuj. I, 120. » Przyjemnie 
jćch przyjęna i przenocowała* ib. 
155. » Przenocuj mnie* Kolb. 315. 
Toż Maz. III, 309. »Przenocujże 
mię* Pozn. IV, 310. Tak samo 
z 4 pp. Pozn. VI, 19. Zb. IV, 
100. Zb. V, 264. Zb. VUI, 79. 
Zb. XII, 138. Chełch. I, 187. 
Zejsz. 83. Wisła II, 114; ib. VII, 
122. Fed. 124. »Aby go przeno- 
cowała* Cisz. I, 118. II » Prze- 
nocować się = spędzić noc: >Ni 
miał sie gdzie przenocować* Kuj. 
I, 119. »Chcę się przenocować* 
Krak. IV, 150. » Przenocował się* 
Pozn. VI, 18. Tak samo: Kieł. II, 
227. Lub. II, 185; ib. 205. Zb. 
IV, 196. Zb. VIII, 316; ib. 319. 
>Kcę sie u nik psienocować* Zb. 
VII, 61. »Sie przenocowali* Cisz. 
I, 90. >Tamok sie przenocować* 
ib. 152. 

Przenosić: » Mam cie o coś pro- 
sić: żebyś mnie nie chciała ocka- 
mi przenosić* Wisła IX, 348. 



Przenosie ^ — Przepalczysko 



383 



Przenosie r^ > przegródka pomię- 
dzy nozdrzami nosa< Osip. 

Przenosiny = » przeprowadzenie 
państwa młodych na miejsce ich 
zamieszkania* Zb. X, 235. Toi 
Zb. XIV, 114. Fed. 126. Kai. I, 
142. » Przenosiny = zabawa po- 
ślubna u państwa młodych * Wisła 
III, 513. Toż ib. VII, 731. Zb. I, 
90. II » Przenosiny = udręcze- 
nie, kłopot* Spr. IV, 338. Por. 
Przenoszenie. 

Przenoszenie = » przykre przej- 
ście, zatarg np. miałek ś niom 
Wielgie przenosenie* Spr.V, 401. 

Przenukad: »Przenftkac = prze- 
gnać, przepędzić* Ram. 166. 

Przeoblec — przebrać, przeodziać: 
»Przeoblecony = przebrany* Listy 
paedagogickć a filologickć XII, 
470. »Przeobluk sie zara i przy- 
chodzi do bidnego* Chełch. I, 200. 

Przeoczać = »o ptaku, gdy przez 
sieć ucieka* Prz. ludu VI, 126. 

Przeonaczyć = » przeinaczyć, 
zmienić* Wrześ. 18. •Przeona- 
czyć = przeistoczyć, przemienić* 
Udz. >Przeunacyć* Rozpr. X, 298. 
Toż Spr. V, 386 p. w. Onacyć. 
• Przeonaczyć się = przeinaczyć 
się, odmienić się, przebrać się* 
Zb. I, 31. »Przeonacyć (sie) = 
zepsuć (się), przemienić (się) na 
gorsze* Spr. IV, 359. 

Przeor: » Prze wuór= przeor* Rozpr. 
VIII, 89. 

Przeora: »S tej ta strony jeziora 
zielini się przeora. Jeno ja się 
rosśmielę, to przeorę zasieję* Lip. 
55. »S tej ta strony przeory stoi 
lipa zielona* ib. 120. 

Przeorać: » Będę orał i przeorał 
kochance odłóg* Pozn. V, 89. 

Przeoryna = > przegroda, klatka 
w stajni na konia* Zb. XI, 260. 
» Posadził (parobka) konno na 
przeorynie* ib. » Przeoryna = 



ścianka, oddzielająca konia od ko- 
nia w stajni, przegroda* ib. 264. 

Przepadać się = przepadać, za- 
chwycać się: 'Matka przepada się 
za kwiatami* Orzeszkowa. 

Przepadlisko= >bagno jgrzęskie, 
'no to jest mokradle'* Ust od 
Olkusza. 

Przepadlista: »Tylko przyszed 
ten przepadlista, ten czort* Pozn. 
VI, 44. 

Przepadlisty= »który dużo i czę- 
sto je, a mimo to jest chudym* 
Rozpr. IX, 213. Por. Przepa- 
d z i s t y. 

Przepadniony p. Przepaść. 

Przepadować = przepadywać: 
Desce przepadowały* Wisła VI, 
144. 

Przepadzisty = >dużo jedzący, 
a zawsze głodny i chudy; na Ma- 
zowszu 'przepadziwy'* Spr. IV, 
311. Toż ib. 348. Por. Prze- 
padlisty. || > Przepadzisty rok 
= nie wróżący dobrych urodza- 
jów* Osip. >Przepadzista zima = 
zmienna* Kłosy VII, 279. »Pora 
roku nieraz przepadzista z de- 
szczem i śniegiem* ib. 279. 

Przepadziwy p. Przepadzisty. 

Przepalać: » Djabeł przesusza tu 
skarby czyli przepala pieniądze* 
Krak. III, 62. > Pieniądze (zako- 
pane w ziemi) przepalają się* Zb. 
XIV, 135. »Skarby... przepalają 
się* Święt. 104. || » Przepalać 
wódkę*: »Jest gorzałka przepa- 
lana* Kieł. II, 100. 

Przepalanie = »środek przeciw 
przelęknieniu* (palenie lnu nad 
głową chorego) opis Święt. 622. 

Przepalanka = » wódka z mio- 
dem gotowana* Top. 104. » Ura- 
czyć się przepalanka* Kai. I, 74. 
• Przepalanka = krupnik* Ust. 
z Litwy. 

Przepalczysko = » kawałek grun- 
tu, na którym zwykle zboże wy- 



384 



Przepalić — Przepędzać 



sycha przedwcześnie € Od St. Mle- 
czki ze wschodniej części Pło- 
ckiego. 

Przepalić = »1, prędko przebiec 
np. zając przepalił przez pole 2, 
przejść kogo w czym« Pr. fil. IV, 
285. 

Przepałkonić sie = »przetrzeć 
się, wyjaśnieć (o chmurach i po- 
godzie)* Sand. 264. 

Przeparzeniec z^ »człowiek nie 
mający ukończonego wykształce- 
nia (coś wiedzący i lepiej ubie- 
rający się)« Udz. 

Przeparzyć = » uderzyć kogo np. 
dobrze chłopca wicią bez zadek 
przeparzył« Krak. IV, 318. •Prze- 
parzyć = uderzyć rózgą lub pa- 
tykiem* Udz. Toż Święt. 712. Zb. 
I, 63 p. w. Sparzyć. »Radaby je 
(dzieci) nieraz przeparzyć paty- 
kiem lub ręką« Mat. W. 5. »Zeby 
go kto kijosem przez bary dobrze 
przeparzyłc Wisła VIII, 283. 

Przepasanka = »tasiemka lub 
sznurek do przewiązywania ką- 
dzieli* Pr. fil. V, 865. 

Przepastliwy: »PrzepastlIwy ^ 
przepaścisty* Ram. 165. »Wprze- 
pastliwym dole« Derd. 116. 

Przepaścisty = zawzięty: »GłQ- 
piaś ty z takiem przepaścistem 
kochaniem I « Tyg. ii. 1, X, 378. 

Przepaść = » zgubić jakąś rzecz, 
stracić np. jużeś te pieniądze prze- 
pasł* Udz. » Przepaść co = zgu- 
bić, za bezcen sprzedać* Święt. 
712. » Przepaść = zgubie, stracić 
np. jużeście mi to przepaśli I* Zb. 
I, 49. >Miałak se kochanka, alek 
go przepasła* Zb. XII, 181. 

Przepaść = zginąć : » Przepadło 
ma(;ocho!« = już zapóźno Rozpr. 
VIII, 168. > Konie przepadszy się* 
= przepadły U.st. z Litwy. ^ Prze- 
padł kamień woda* = przepadł, 
jak kamień w wodzie Wisła VIII, 
106. »0 bodaj to bagno listeckiem 



przepadło* Kętrz. 61. »Przepa- 
dniony* = zgubiony, zabity: »Ten 
pon wstoł... bo i ón też był prze- 
padniony i zmartwychwstał* Pozn. 
VI, 44. 

Przepaść: »Maju, maju, dej ipi ma- 
ści, przepuscę cie bez przepaści « 
Święt. 593. || » Przepaść = wielka 
ilość np. przepaść jest grzybów* 
Mst. 

Przepaśny = przepastny, zawzię- 
ty: »E! to garlac przepaśny* Spr. 
V, 355 p. w. Garldc. 

Przepaśnica = » pasek św. Je- 
rzego* Maz. III, 344. || > Przepa- 
śnica = gdzieindziej 'nieszczęśni- 
ca*, wielka choroba, ciężka cho- 
roba (z Krakowskiego) * Bib. Warsz. 
LXXX, 629. 

Przepatrzeć: »Psiepatrzał« = 
przejrzał, przepatrzył Zb. VII, 66. 
II » Przepatrzeć się* = przywi- 
dzieć się: »Może ci się też prze- 
patrzało, że to klecha, może to 
chtó inny* Pozn. VI, 338. 

Przepatrzowiny = » pierwsze od- 
wiedziny u panny, po których do- 
piero mogą nastąpić ^ndmówiny'* 
Spr. V, 401. Toż ib. IV, 311. 

Przepedać p. Przepowiadać. 

Przepedzieć p. Przepowie- 
dzieć. 

Przepełszczyzna: » Przepełscy- 
zna = grunt, na którym rośnie 
bujnie słoma i nacina, ale nie 
ziarno* Pr. fil. IV, 865. 

Przepenetrować »a. spenetrować 
= przejrzeć* Wisła III, 746 p. 
w. Penetrować. » Trzeba przepe- 
netrować torbę... cy tez niema za- 
szytych talarków* Zb. X, 186. 

Przepęd = »1, pędzenie bydła 
2, zbytnie gnanie np. koni* Ust. 
z Litwy. 

Przepędzać: » Zapusty przepędzają 
(miotłą), ażeby Post święty już 
nadchodzący miał miejsce* Kieł. 
I, 50. 



Przepić — Przepiórka 



385 



Przepić: » Inne znowu zimna motna 
przepić* (pcMkwaterek wódki wy- 
pić, kieliszek do góry dnem po- 
stawić i wyjść szybko nie zapła- 
ciwszy, to febra przejdzie) Święt. 
632. II » Przepić się = chorować 
po opiciu się« ib. 712. 

Przepiecek: > Siadła sobie na prze- 
piecku* Wójc. II, 336. 

Przepieczny = » bezpieczny, za- 
bezpieczony, pewny* O. 

Przepiękny p. Przepiękny. 

Przepiełać = wyrywać zielsko co 
większe* Pr. fil. IV, 857 p. w. 
Pleć. 

Przepiełucha = » przepiórka (żar- 
tobl.) Osip. »Przepiełucha (prze- 
piórka) przyzywa: Tójdźcie pled, 
pójdźcie plećT* Wisła VII, 175. 

Przepierać się ^ spierać się, 
sprzeczać się: » Dzieci jak sie za- 
ceni nad jadłem przepirać i bić* 
Chełch. I, 55. »Jak sie tak za- 
ceni przepirać* ib. 264. 

Przepieraga: »Maga, maga, prze- 
pieraga* Łęcz. 35. 

Przepierdilsek: »Ptasek przepier- 
dasek* (wyraz improwizowany K.) 
Zb. X, 138. II .Przepierdoski = 
przysnmczki* Udz. 

Przepierdować: »Przepierdówać 
= grymasić, przebierać* Spr. IV, 
328 ' 

Przepierka: »Przepierka = małe 
pranie* Pr. fil. IV, 238. || •Prze- 
piórki = spory* Pozn. VI, 306. 

Przepierkować= »o głosie sko- 
wronka* Prz. ludu VI, 126. 

Przepierować »a. Przepióro- 
wać = wywodzić trele, śpiewać* 
O. >Plaszek... głosem przepieruje* 
Wójc. I, 227. 

Przepierzenie = > przegroda z de- 
śok Inb drzewa, dzieląca np. jedne 
izbę na dwie* Udz. •Przepierze- 
nie = przegródka z desek w izbie, 
przeforsztowanie* Osip. » Przepie- 
rzenie = przedział* Święt. 712. 

Słownik T. IV. 



Przepierzę = pisklę przepiórki: 
•Płoszą wszystkie dzikie przepie- 
rzęta* Pozn. IV, 100. Por. Prze- 
piórka. 

Przepierzica = »przepiórka* Hiif. 
175. 

Przepierzyć = » przedzielić pe- 
wną przestrzeń deszczkami* Święt. 
712. 

Przepiękny = bardzo piękny: 

• Przepiękne kwiaty* Wójc. II, 189. 

• Przepiękny* Udz. •Przepiękne 
saty « Łęcz. 1 50. » Przepiękną sza- 
teczke* Zb. IX, 272. »Wiedom 
przepieknom paniom* Wisła I, 
311. »Przepikny jarzec* ib. VI, 
145. • Przepiykne marmułowe s wo- 
dy (schody)* Zb. V, 218. 

Przepikny p. Przepiękny. 

Przepilnować = spędzić czas na 
pilnowaniu: »Bez te dwie noce 
przepilnował* Chełch. I, 21. 

Przepiór: » Młoda przepióreczka nie 
ma ogoneczka, bo jej stary prze- 
piór ogon eczek przebił* Rud. 137. 
Por. Przepiórka. 

Przepiórczę = pisklę przepiórki: 
•Młode przepiórcęta* Wójc. II, 
112. Toż Kai. 1, 177. Por. Prze- 
piórka. 

Przepióreczka p. Przepiórka. 

Przepióreńka p. Przepiórka. 

Przepiórka: »Formy: »Trzepiór- 
ka* Kuj. II, 285. Zdr. »Przepie- 
reczka* Lip. 67. •Trzepiereczka* 
Pozn. V, 105. » Przepióreńka* ib. 
11,315. •Trzepiereńka* ib.V,105. 

II • Przepiórka = taniec, czasami 
po oczepinach i po udawaniu ku- 
lawej* Pozn. II, 315. •Przepiór- 
ka = taniec* Pozn. III, 201; ib. 
V, 105. Zb. X, 74. Rad. 1,114. 
Was. 139. Juc. 198. •Przepióre- 
czka = taniec ludu sandomier- 
skiego pląsany w nocy po ocze- 
pinach* Zb. I, 90. Toż Sand. 45. 
•Przepióreczka = taniec* Pozn. 

III 187. Kieł. I, 74. Kai. I, 141. 

25 



386 



Przepiórować — Przepowiadać 



II > Przepiórka = gra « Rad. 137. 
Wisła II, 64. » Przepióreczka = 
^rd* Wisła V, 558. || 'Przepiórka 
= garstka niezżętego zboża zo- 
stawiona na polu po żniwach 
i spleciona w trzy warkocze* Maz. 
V, 100. » Przepiórka = kępka 
żyta. zostawiona przy dożynkach 
na poln dla przepiórki' gwoli sta- 
rożytnego zwyczaju « Pr. fil. IV, 
865. Toż łaósy VII, 106. Por. 
Przepierczę, Przepierz i- 
ca, Przepiórczę, Przepiór, 
P r z e p i ó r z y c a. 

Przepiórować p. Przepierować. 

Przepiórzyca: »A stanę ja sie 
dzikom przepiórzycom « Wisła VIII, 
702. » Dziką przepiórzyca « Zb. VI, 
112. »Przepierzica« Hilf. 175 p. w. 
Piepierzica. >PrzepjerzIca« Ram. 
167. Zdr. »Przepiórzyczka< Pozn. 
IV, 100. Por. Przepiórka. 

Przepiórzyczka p. Prze pi ó- 
r z y (• a. 

Przepisać = napi.sać: » Papier, na 
którym było przepisane, że ten, 
kto złapie tę skrzyneczkę, żebv 
wiedział* Zb. XIII, 104. 

Prze [) i tek = »1, niesmak po wy- 
Irzoźwicniu .się z pijanego stanu 
2. pijatyka* Święt. 712. »Poprze- 
pitkii ma być dobra kwaśnica* 
ib 6. » Zaprasza... drużba do prze- 
kąski i przepitku* Maz. I, 224. 

P r z e p 1 a m i t o w a ć = przepowie- 
dzieć: >Plamitarka przepiamito- 
wała. (.'0 będzie mniała dziecko* 
Ghełch. I, 139. 

Prze |) lenić = » stracić majątek* 
Pr. fil. V, 855. 

Przeplotać = » przeplatać* Pr. 
fil. IV, 238. 

Prze p lęgnąć się = »wvrodzić 
się* Pr. fil. V, 855. 

Przeplotą = » wicie lub prątki, 
k torem i wiąże się kołki w płocie: 
na nich opierają się oblaki lub 
żerdzie* Siir. IV, 367. 



Przepłacić = przypłacić: >Nie- 
jedna przepłaciła to zdrowiem* 
Zb. XIIL 78. 

Przepławka = » urządzenie, uła- 
twiające rybom przebywanie prze- 
szkód w ich wędrówkach. Niem. 
Fischweg, Fischtreppe* Prac. 

Przepłochy: »Żyto nie obiecuje 
świetnego omłotu skutkiem t. zw. 
przepłochów w kłosacłi * Czas 
1885, n* 178. 

Przepłot = > drabina na bierwio- 
nach wkopanych do ziemi na po- 
dwórzu, bardzo długie ma szcze- 
ble, pomiędzy które zasadza się 
zboże do suszenia* O. » Przepłot 
= miejsce do suszenia na słońcu 
przez długi czas snopów zbożo- 
wych* Petr. » Na przepłocie... wi- 
siała... skóra kusego wilka* Gliii. 
III, 178. 

Przepłynąć = przejść, upłynąć: 

• Przepłynęło już temu kilka lat* 
Zb. IV, 194. 

Przepojne pieniądze = •pie- 
niądze, składane przez gości we- 
selnych na korzyść państwa mło- 
dych przy piciu piwa* Pr. fil. IV, 
238. 

Przepołowić = >rozdzielić na po- 
łowę* Tyg. ii. 2, IV, 274. 

Przepomnieć = »zapomnieć* 
Święt. 712. Lis. W temże znacze- 
niu: >Psepomnieć* Rozpr. XX, 
433. » Przepomnieć* Mil. 

Przepomóc »kogo = przekonać* 
Święt. 7 1 2. II » Przepomóc = po- 
konać, zmóc: » W imię Boże, który 
którego przepomoze* (w bijatyce) 
Wisła VIII, 284. || .Przepomóc 
się = 1, zdobyć się na co 2. do- 
stać zapomogę* Pr. fil. IV, 238. 

• Przepomóc sie = poradzić .sobie* 
Święt. 712. 

Przepor uczyć = »poruczyć, od- 
dać* Petr. 

Przepowiadać =^ mówić, opo- 
wiadać: ».1ak se tam chłopi o nim 



Przepowiadka — Przeprosić 



387 



przepowiadają, to on z wokomona 
poszeł na prepinatora« Kam. 14. 
>W drukowanem pisaniu (w książ- 
kach) o gospodarstwie... przepo- 
wiadają* ib. 51. » Jegomość o nim 
przepowiadają, co uściwy* ib. 75. 
» Prze posiada? = opowiadał* ib. 
94. »0kolicne rzecy o ni przepo- 
wiadał* Zb. IV, 208. II »Przepo- 
wiedać = 1, wróżyć na przy- 
szłość 2, opowiadać opowieść, po- 
wtarzać to, co się od innych sły- 
szało* Pr. fil. IV, 865. II »Prze- 
pedać = podawać komu j-łowa 
do powtórzenia* Święt. 712. »Jak 
człowiek śpiewa, tak śpiewa, a jak 
ten... co przepowiada, to hoda się 
myli* Lub. I, 323. » Śpiewają na- 
bożne pieśni za przewodnikiem, 
który im je zwrotkami 'przepo- 
wiada'* Święt. 548. || •Przepo- 
wiadać = powiedzieć do kogo, 
przemówić np. dopiero św. Józef 
przepowiada do niego* Pr. fil. V, 
855. II » Przepowiadać* = pod- 
powiadać, wskazywać: »Dwa mie 
wiedą za ramiona, bych nie upad 
na kolana, a ten trzeci przepo- 
wiadać, kiera nogę naprzód sła- 
wiąc* Zb. IX, 260. 

Przepowiadka = > powiastka, baj- 
ka* Pr. fil. IV, 238. »Pr/epo- 
widdka = powiastka, gadka* 
Wisła V, 162. Toż Jastrz. »0 nie- 
bie są u nas także różne przepo- 
wiadki (opowiadania) i to wszystko 
jest prawda* Matusiak Kw. 15. 
Por. P r z e p o w i a s t k a. 

Przepowiastka= » powiastka, le- 
genda, anegdota* Pr. fil. IV, 865. 
Toż ib. V, 856. »Przepowiastka 
powiaslka, anegdota* Spr. IV, 
328. » Powieści... noszą w gwarze 
ludowej nazwy przepowiaslek, ba- 
jek i gadek* Chełch. I, 10. »0 pa- 
nie, co lubiał słuchać przepowia- 
stków* ib. 50. Por. Przepo- 
wiadka. 



Przepowiedzieć: » Przepedzieć = 
przepowiedzieć* Święt. 712. || 
»Wróz źle mu roki przepowie- 
dział* (= odgadł) Święt. 489. || 
• Przepowiedzieć* = przemówić: 
»Nic pan więcej do chłopów nie 
przepowiedział* Kam. 32. >Kużdy 
chłop Ciszkiem do się przepowie* 
ib. 193. >Ani słowa przepedzićć 
nie mogli* Święt. 472. >Nie do- 
brze o nim przepcdzieli* ib. 490. 
II > Przepowiedzieć* ^ zażarto- 
wać: >Pan zajedno cosik przepo- 
wiedział (opowiadał, żartował) chło- 
pom, a oni w lepsze robili* Kam. 
32. »Do niektórćj dzićwki... wo- 
grodnik co przepowie (zażartuje)* 
ib. 129. II 'Przepowiedzieć* = 
zmienić: »Czyby ni można prze- 
powiedzieć (z ambony) na Kaśkę?* 
(zapowiedzi przedślubnych zam. 
na Zofkę) Kuj. I, 50. || »Prze- 
powiedzieć= 1, powtórzyć (zadaną 
lekcję) 2, opowiedzieć coś nie- 
prawdziwego* Mil. 

Przepowijać p. Przepowinąć. 

Przepowinąć =r: > odmienić powi- 
cie* Pr. fil. V, 856. » Przepowi- 
jać* ^ toż ib. 

Przepój = » obrzęd przepijania 
wianka podczas wesela* Pr. fil. 
IV, 238. 

Przepómnieć p. Przepomnieć. 

P r z e p ó r = » przesmyk między ska- 
łami* Pr. fil. V, 156. 

Przepragnąć = »przeki-nać np. 
mleko się przepragnie* Spr. V, 
401. 

Przepraszać = mówić egzortę na 
pogrzebie: »Mówi jeden egzortę, 
*jes obrany, to przeprasa' na tym 
pogrzebie* Mat. 16.|| » Przepraszać 
= zamawiać* Pr. fil. V, 856. 

Przeprosić: » Przeproś Marysiu 
swoją Mateńkę, w czemeś ją po- 
gniewała* Wójc. II, 71. » Jasio 
(jadąc na wesele) ojca przeprosił* 
ib. 70. »Przeprojze go* = prze- 

25» 



388 



Przeprosiny — Przepuszczka 



prośże go Święt. 383. || » Prze- 
prosić siec = udobruchać się, 
dać się przeprosić: > Słoneczko 
wysoko, śniddania nie widać; cy 
sie pogniwali, cy ni mają co dać. 
Jak sie pogniwali, to niech sie 
przeproszą; niechże mi śnińdanie 
na pole wynoszą* Zb. XV, 60. 
. » Niech se tam gadają i krzycą; 
przeprosą sie óni, przeprosą, jak 
uźrą, ze jd jest królem* Święt. 
374. II > Przeprosić się na śmierć* 
= zginąć, umrzeć: »Tam się 
wszyscy wojaczkowie na śmierć 
przeprosili; jedno jeden nie prze- 
prosił... bo on pedział, iż nie zgi- 
nie, iż go kula minie* Rog. n°31. 
Toż ib. no 33. 

Przeprosiny = » część obrzędu 
weselnego* (opis) Pr. fil. V, 856. 
♦ Przeprosiny = gdy przy wyje- 
ździe do ślubu panna młoda prze- 
prasza rodziców swoich* Zb. I, 
90. W temże znaczeniu: »Psepro- 
siny* Zb. XIV, 173. •Przeprosi- 
ny* Maz. 1, 222. Lub. I, 199. 
Pleszcz. 63. II » Przeprosiny po- 
śmiertne* = mowa pogrzebowa 
przed wyniesieniem zwłok na cmen- 
tarz ze stodoły lub trupiarni pa- 
rafialnej Zb. XIV, 183. 

Przeproszka = »zaprosiny na 
wesele przez t. zw. placmislrza 
lub proszaka* Wisła IV, 799. 

Przeproś ba = » przepraszanie : 
prosi Marysia swoich rodziców do 
przeprośby do stołu (wesel.)* Pr. 
fil. V, 856. » Pojadę ja (Drewicz 
w nieN\oli) na przeprośbę pana 
Puławskiego* Maz. II, 127. 

Przeprowadzić = spędzić, prze- 
być: > Przeprowadziłam tyla lat 
w bidzie = spędziłam* Zb. II, 
236. 

Przeprowadzin y = >gdy pan 
młody zabiera żonę do swego do- 
nui* (opis) Święt. 162. 

Przeprowadzka = > przeprowa- 



dzanie się* Pr. fil. IV, 238. Toż 
Tyg. ii. 2, V, 176. Kłosy XIII, 
48 

Przeprząc: » Przeprzidz = prze- 
prząc* Ram. 167. 

Przeprzeczyć = » przejść przed 
kim drogę na poprzek np. zając 
przeprzeczył mi drogę* Spr. V, 
141. 

Przeprzęgać: »Przeprzegac = prze- 
przęgać* Ram. 167. 

Przeprzeć = przekonać : » Rodzice 
mu nie chco dozwalać, ale nie 
mogli go przeprzyć* Chełch. I, 
139. > Kiedy cie przeprzyć nie 
mogę, to mozes jechać* ib. 225. 

Prze puknąć się = pęknąć: »Gdy 
obrane (gdzie się zbierze materja) 
miejsce (w ciele) przepóknie się* 
Zb. V, 280. ^Zeby sie odbitek 
(miejsce bolące na pięcie) prze- 
puk* Święt. 619. || »Bądź cicho, 
bo ci sie przepuknie (rodzice lub 
starsi grożą dzieciom chłostą* ib. 
670. 

Przepuknięcie = pęknięcie : 
»W następstwie ich (bolączek) 
przepuknięcia* Święt. 610. 

Przepusta = > odstęp, szczerba, 
luka pomiędzy zębami* Ust. z Pło- 
ckiego od St. Mleczki. || »Prze- 
pusła = dopuszczenie Bo>kie, za- 
mieszanie, wielkie nieszczęście np. 
powstała prawdziwka pr/epu.sta* 
Krasn. 307. 

Przepustka: » Śpiewają: jedna prze- 
pustka, groch i kapusta* (w grze 
w anioła i djabła) Wisła V, 662. 

Przepustne: »W grze tak się mówi: 
pierwsze przepustne, drugie ka- 
pustne, trzecie darowane, czwarte 
ukarane* Pr. fil. V, 856. 

Przepuszczać p. Przepuścić. 

Przepuszczenie: »Przepuscenie 
^ dopust Boży* Mil. 

Przepuszczka = » kawałek płótna 
do cedzenia mleka* Pr. fil. V» 
856. 



Przepuścić — Przeniwać sie 



389 



Przepuścić = » przeprowadzić* 
KJosy VIII, 86. || » Przepuścić, 
przepuszczać « = przebaczyć, prze- 
baczać: >Ze i nam pón Bóg prze- 
pusca, i jd mu tez przepusce« 
Cisz. I, 250. » Przepuścić = da- 
rować « Mil. II » Przepuścić = 
zmarnotrawić, przepić majątek* 
Święt. 712. II » Przepuścić sie na 
kogo == uprzedzić się do kogo« 
Mil. 

Przeputać == » fortunę zmarnotra- 
wić* Tyg. ii. r. 1871, str. 166. 

Przepytować = » przepraszać < 
Spr. IV, 348. Toż Sab. 135. >Prze- 
pytujem was bar-z piknie, coby- 
ście sie na nas nie gnićwali* 
Spr. V, 401 p. w. Przepytywać. 
Toż ib. IV, 311. II .Przepytujem* 
= z przeproszeniem: •Uchowa- 
liśmy — przepytujem — piknego 
wieprzka* ib. V, 402. >Kciai świ- 
ni, (przepytujem), dać nadługse 
życie* Wi^a VI, 141. 

Przerabiać = » szuflować (zboże)* 
Pozn. 1, 102. II » Tańcowała, nie 
umiała, ino zadem przerabiała* 
ib. V, 151. 

Przeraduch = » niezgodny* Udz. 

Przaraza = » ziarnko nierozwinięte, 
które zaniknie i kłos będzie pu- 
sty* Z lista S. Udzieli. > Będzie 
przeraża na zboże* Zb. XIV, 133. 
• Przeraża na zimniaki = zaraza, 
kiedy liście czernieją i schną* 
Udz. 

Przerazić = » porazić, uszkodzić, 
poniszczyć, chybić np. latoś psze- 
nica była przerażona* Krak. IV, 
319. II » Przerazić kogo lub się 
= przestraszyć kogo lub się* 
Osip. 

Przerażeń ie = > przelęknienie * 
Osip. 

Przerobić: » Przerobie = przerą- 
bać* Ram. 167. || »Przerabic sa 
= przerąbać się, rąbaniem utoro- 
wać sobie drogę* ib. 



Przerabia p. Przerębel. 

Przerabować: » Przerabówac = 
przerębywać* Ram. 167. || » Prze- 
rabówac sa = przerębywać się, 
rąbaniem torować sobie drogę* ib. 

Przerąbka = »przerębla« O. 

Przerebek »(zam. przerębek) = 
wyszycie na rękawach koszuli ko- 
biecej przy ramionach* Pr. fil. V, 
975. Por. Przeremki. 

Przeredzić = »zdradzić* Kolb. 
Słown. »Do innej sie kcnendujes 
a mnie przeredzis* Maz. III, 241. 
»Bo cie ten hultaj przeredzi (zdra- 
dzi)* ib. I, 232. »Dzisiaj... mnie 
przeredził (zdradził)* Kolb. 11. 

• Przeredziłbym cie Anuś, ale mi 
cię zal. Inne se przeredzaj, a mnie 
pokój daj* Rad. II, 111. 

Przeremki: » Składa się ona (ko- 
szula kobieca) z następujących 
części: stan, rękawy, przeremki, 
ćwikle, kołnirz osewki« Was. 52. 
Por. Przerebek, Przyramki. 

Przerębel: » Jezioro, w^ którem... 
wyrąbano przerębel* Choć. 107. 

♦ Przerębla*: » W przeręblę* Pozn. 
VI, 120. .Przerabia* Ram. 167. 
» Scerębel = przerębel * Mil. »Przy- 
ręmbel* Rozpr. XII, 9: ib. IX, 
141. >Przyrębla* Rozpr. VIII, 193; 
ib. IX, 161. Święt. 713. 

Przeręczyć: » Przeręcyć = wyrę- 
czyć np. przeręc ze mnie, bok 
sie cysto umordował* Spr. V, 402. 

Przeroczać = zapraszać: » Do je- 
dzenia przerocz^li (= zapraszali)* 
Hilf. 136. 

Przerok = urok: »Lipę... prze- 
ciwko czarom i przerokom uży- 
wają* Pozn. III, 44. 

Przeruszka: »Przeruska = prze- 
rwa* Rozpr. XVII, 56. 

Przeruszyć = przerwać: » Jeżeli 
się kto ważyć będzie przeruszyć 
nasz sen* Hue 462. 

Przeruwać sie= » przerywać się 



390 



Przerw 



Przeseblec 



np. wiwaty sie nie przeruwały* 
Pr. fil. IV, 287. 

Przerw: » Do przerwi = do przerwa- 
nia sic», do oberwania się, do wy- 
czerpania .sił. np. do przerwi byni 
robiła, żobv mieć na w.szyćko* 
Pr. fil. V, 85f>. 

Przerwa = rodzaj rośliny: »Ly8i- 
machia Nnmmularia u ludu ru- 
skiego wołoknvk a. porerwa t. j. 
przerwa* Zb. 'VI, 272. 

Przerwać = rozerwać : » Ch u ste- 
czkę... na poły przerwała* Rog. 
n° 30. » Przerwać* = rozerwać, 
w grze w rzepę lub buraczek 
Wisła III, 60. II » Przerwać się, 
przewzijiść się = zmordować się, 
dźwigając ciężary i z tego powodu 
chorować* Święt. 712. »Przerwdł 
się, jak dym na górę wynosiuł* 
ib. 08. »neldonck... sam dźwigał 
dalej, o mało sie z lego nie prze- 
rwał w soi)ie« Beld 107. 

Przerwibok = » przełącznik, ro- 
ślina (na Szlązku)« O. 

Przerw aniec= > pr/etacznik zwy- 
czajny, Yeronica, roślina* Lub. II. 
1Ó5. ' 

Przerwiec: » Czerwiec = prze- 
rwiec* Zb. VI, 171. 

Przerwij-żelazo: » Drugi (piesek) 
• miał imię Przerwij-żelazo* Pozn. 
VI, HO. 

Przerw isk o = » rozpogodzenie się 
po długich deszczach , np. hnet 
sie zrobi przerwisko* Spr. V, 402. 

Przerywany k r ó I = > nazwa gry « 
(opis) Zb. X, 79. 

P r z e r z e c = rzec, powiedzieć: » Nie- 
który przerzek* Kam. 17. »Czy 
ja też aby słowo przerzek do je- 
gomości** ib. 74. »Ciężko mu 
było przerzec słowa* ib. 122. 
• Baba żalem przerzece* ib. 129. 
»Ni słowem nie przerzekła* ib. 
130. »Ni mu słowem dało prze- 
rzec* (= nie mógł ani słowa wy- 
njówić) ib. 146. >Nie przerzek: 



'niech będzie pochwalony* ib. 
163. >Ani słowem mu nie prze- 
rzekła* ib. 164. » Język ledwo 
przer/ecze* Pozn. I, 270. »Ni 
słówka z kim przerzec* Kieł. 11^ 
117. »Jesce słowa nie przerzek* 
Rad II, 91. TożŁęcz. 170. •Prze- 
rzec- ze aby jedno słowo* Kai. I, 
129. II > Przerzec się* = wymó- 
wić coś nieopatiznie. »Pi-zerze- 
kłam się tatusiu jakoś i tak mię 
Pan Bóg nawidził* Krak. IV, 162. 

Przerzeczka == » przemówienie* 
Spr. IV. 338. 

Przerzeszać: » Przerzeszac = prze- 
wiązywać* Ram. 168. 

P r z e r z e s z y ć : » Przerze.szf c = prze- 
wiązać* Ram. 168. 

Przerzetnica p. Przerzytnica. 

Przerziadko p. Prz ej rzadko. 

Przerziadło p. Przejrzadło. 

Przerzić p. Przejrzeć. 

Przerzucić się = » przeistoczyć 
się, przedzierzgnąć się, np. djabeł 
w psa, czumak w gęś się prze- 
rzucił* Roczn. 229. » Przerzucić 
się czym = przemienić się w co* 
Pr. fil. IV, 238. » Przerzucę ja się 
zł()łvm pierścieńcem* ib. Toż Wójc. 
I, 243. 

P r z e r z y p i ć = przeka>zlać : Su- 
chotnik cała noc przerzfpił* Pobł. 
83 p. w. Rzepie. 

Przerzytnica: » Przerzetnica (prze- 
rzulnica) = pierzyna wierzchnia* 
Pobł. 74. 

Przes.idno = zanadto: > 'Nie drogo 
płacicie'. . 'A już to Bogiem nie 
przesadno* Kam. 15. 

Przesady = » zmowy, zasadzki * 
Kopem. »Nie wiedział, jakie prze- 
sady rui niego som* Zb. XV, 43. 

Przesadzić przez kij = zbić: 
» Przesadzę ja cię bez kij = zbiję 
ja ci skórę* Kuj. I, 52. 

Przeseblec == >przewdziać np. 
kószdlS przeseblec, bo je decht 
mókni* Ram. 166. 



Przeseliny — Przespać 



391 



Przeseliny p. Przesyliny. 

Przesforniać = przewałęsać : 
»Pizcsforniać sie, zesfomiae. sfor- 
niać sie np. całyś dzień tak ino 
przesforniai; ze^forniałek calućki 
dzień koło chałupy i nicek nika 
nie zrobił; nie sforniaj sie koło 
mnie, idź ka fces* Spr. V, 402. 

Przesiadować = przesiadywać: 
»Przesiadował« Kam. 87. Toż 
Święt. 338. 

Przesiedzieć = przesiadywać: 
> Wałek ino u niego przesiedzi* 
Kaspr. 10. 

Przesieweczki: ^Będziesz moją, 
jeno mi się przesieweczki w polu 
dosloją« Pozn. V, 27. 

Przesilać się = > ważyć się (o nie- 
pewnej pogodzie) np jakoś dzi- 
siaj od samego rana lak się prze- 
sila* Ist. z Nałęczowa. 

Przesilenie = nadmierny wysi- 
łek: »Z przesilenia i clioroby... 
umarli* Pozn. VI, 212. 

Przesilić = » zwyciężyć* Ust. z Ja- 
worza. II » Przesilić się* = wy- 
silić się: » Palce lej ręki zdają się 
jakby przesilone, skościało po ja- 
kimeś czynie gwałtownym* Siem. 
59. 

P r z e s i p i a n i e p. Przesypianie. 

P rzesiii r czeć: »Jak kto spomniał 
iio nim, to az krew przesiurcała 
po jej Iwarzycce* Zb. VII, 49. 

Przeskarżać : »Przeskarzać = 
oskarżać* Pleszcz. 41. 

Przeskoczka = matka niezamę- 
żna* Kam. 146. Toż Krak. IV, 
319; ib. II, 117. Pozn. II, 151. 
Święt. 712. Hempel. Kud. 37. 
Wisła VIII, 493. Spr. V, 402. 
Piatk. rdz. II .Przeskoczka = 
przepiórka* Lub. II, 142. Por. 
P r z e s k o c z n a. 

Przeskoczna: > Przeskocna a. prze- 
zimka = kobieta, która miaJa nie- 
ślubne dziecko* Spr. IV, 381. Por. 
P r z o s k o c z k a. 



Przeskoknąć = przeskoczyć : 
.Przeskokła* Chełch. IL 21. ' 

Przeskokować = przeskakiwać: 
»Przeskokowali* Cisz. I, 181. 

Przeskrobać = » zawinić, zbroić, 
zrobić coś złego* Święt. 712. Toż 
Krak. IV, 319. » Przeskrobać = 
zawiele sobie pozwolić* Ust. z Li- 
twy. II > Przeskrobać = obić* 
Rozpr. X, 297. 

Przeskubać >a. przeskrobać == 
zawinić* Krak. IV, 319 p. w. 
Przeskrobać. 

Przesłyszeć się = »źle, niedo- 
kładnie usłyszeć np. on się prze- 
słyszał* Kopern. 

Przesmradzać = .grymasić w je- 
dzeniu, w ubraniu* Panz. Toż 
Pr. fil. V, 856. || .Przesmradzać 
się = często z domu wychodzić 
niepotrzebnie* Pr. fil. IV, 278. 

Przesmutny: >Ach biada mnie 
przesmutnemu* Rog. n® 199. 
»A mnie przesmutnemu ciężko 
listu przecYtać* Rad. II, 68. Toż 
Kozł. 130.' 

Przesmycze (?) = przesmyk (?): 
»1 wysed myśliwy na przesmyce 
stroną* Maz. 111,293. Por. Prźe- 
smyczy. 

P r z e s m y c z y : » Rzuci się myśliwy 
na przesmyczą stronę* Oles. 63. 
Toż Krak. II. 211. Por. Prze- 
smycze, Przemyślny. 

Przesmyk = »którędy zwierzyna 
zwykle przechodzi. Na takich prze- 
smykach zastawiano niegdyś sieci 
łoWieckie* Pr. fil. IV, 865. 

Przesmykacz = >1. włóczęga 2, 
zwierz przechodni* Wrześ. 18. 

P r z e s n y p. P r a s n y. 

Przespać = » za płód nić dziewczy- 
nę np. wóna bfła wnet przespa- 
na* Ram. 168. »Dzewczą hfio.., 
przespane* Hilf. 123. Toż Pobł. 
74. II » Przespać się = mieć dzie- 
cko nieślubne np. przespała sie 
Kaśka od Kuby* Spr. V, 402. 



392 



Przespanie — Przestrono 



>Przei$pać się r= dziewczyna wol- 
nego stanu zapada w ciążę. Ta 
zwroty: 'Kto ją przespał?' — 'od 
kogo się przespała?'* ib. IV, 348. 

Przespanie = sen: »Idź do izby 
i prześpij się; ostatnie to i prze- 
spanie, dusa z ciałem się rozsta- 
nie. Maz. V. 291. 

Przes panica > a. p rzęs panka, prze- 
skocka = matka nieślabnego dzie- 
cka* Spr.V, 402. Toż ib. IV, 311, 
348. »Przespanica = cudzołożni- 
ca* Wrześ. 18. Toż Rozpr. X, 
298. 

Przespanka: > Nieślubny ino od 
przespjinki* Spr. V, 342 p. Prze- 
spani c a. 

Przospe racja p. Desperacja. 

P rzęs p rada p. Frzestrada. 

Przestać: Formy: » Przestaj* = 
przesłań Sand. 66. Toż Kieł. I, 
101. Nieosobowo: »0d tego casu 
przestało stękać* Wisła VII, 107. 

Przostany = przejrzały: >Poziem- 
ki przestane* = przejrzałe Ust. 
z Nałęczowa. 

Przesta ńsko = nazwa miejsco- 
wości (podanie o powstaniu tej 
nazwy) Wisła V, 648. 

Przestawić: »Matka go przesta- 
wieła do wojska, do polskiego, 
za Poldków i oddała* Cisz. I, 
130. 

Przestawka = » sieć różnej dłu- 
gości, obsadzona na kijach, uży- 
wana podczas połowu ryb na spu- 
stach « Prac. 

Przestąpić = zastąpić drogę : 
• llgnijżc się ))anieneczko do pasa, 
przestapisz-ci pawiowi od lasa> 
Kuj. I. 270. 

Przesta pion i o: »Cy mie Bug ska- 
rńł za przeslompićnie słowa matki, 
ry co!* Cisz. I, 130. 

Przest erczyć = wytknąć: »Prze- 
sUTczyć głowę* Hue 51 1. 

P r z e s I o r k o w a ć --= w y tykać : » Prze- 
slerkuje głowę* Hue. 710. 



Przestęp = > nazwa rośliny, zwa- 
nej inaczej ośpiwrzodem lob śpi- 
wrzodem* Pr. fil. IV, 865. .Prae- 
stęp = Brvonia alba* Wisła I, 
102. Toż Zb. VI. 235. .Jeden 
przestęp jest 'c(ł)owiecy, świato- 
wy', a drugi jes 'krowi' « Mat. śp. 
II, 4. 

Przes tępnik = >bezbożnik* Parcz. 
II >Przestępnik = ziele, które się 
na płotach obwija* Giuz. 514. 

Przestępować = zastępować dro- 
gę : » Jasio jedzie... prze>tępuje 
w drodze Ka-ince* Maz. V, 299. 
• Jasio (Kasi)... przestopuje drogi* 
Wójc. I, 62. 

Przestojały = » przestały, zadoj- 
rzały* Was. 245. 

Przestój eć się: »Przestojec sS = 
stać zadługo, przestać siec Ram. 
169. 

Przestrach = > roślina lecznicza 
od przestrachu dzieci* Pr. fil. V, 
856. Toż Wisła VIII, 353. » Prze- 
strach = skrzyp, przęsłka {Hip- 
puris, Tannenwedel)* Lub. II, 160. 

Przestrada »a. przesprada = prze- 
stroga* Pozn. IV, 27 i. »Jara nie 
.słuchał ojca, ni przoslrady bra- 
ta* ib. 

Przestraszliwy = »łatwo się 
przestraszający* Pr. fil. V, 856. 

Przestrasznie ^ bardzo wiele: 
»Miśł król córkę. Przeslraśnie sie 
uo nie królów ubiegało « Zb. V, 
251. 

Przestraszny = okropny: » Prze- 
straszna... nowina* Zb. X, 177. 
II » Przestraszny = ogromny* Mil. 
>Nie bądź kobito, tyło stuń sie 
przestraśno śkapo* Chełch. I, 34. 

Przestrono: » Przestrono = prze- 
strono, przestronnie* Pr. fil. IV, 
238. >Ma przestrono w gębie = 
wszystko mu jedno, czy powie 
prawdę, czy fałsz* Cinc. 23. •Po- 
tem tiiricą dzie przestrono, dzie 
ci;isno to nie* Mat. 9. »Prze- 



Przestrony — Przeszkadzać 



393 



stworno = przestrono* Kuj. II, 
275. Por. Przeslrzeniej. 

Przestrony = obszerny: •Ręka- 
wiczka i trzewiczek, kiedy są prze- 
strone« Oies. 151. 

Przestrzał = »bywalec« Rozpr. 
III, 375. 

Przestrzegać się = dybać, czy- 
hać, zasadzić się: >Liptowianie 
sie przćstrzćgali na niego* Zb. 
XV, 5. 

Przestrzeni ej ^ bardziej prze- 
slrono: » Będzie mi przeslrzenij« 
Zb. XII, 143. .Wydżze sobie do 
sieni, będzie ci tam przestrzeni* 
ib. 199. >Bedzies mia{ tam prze- 
strzeni* ii). XIV, 93. » Będzie mu 
przestrzeni* ib. 99. 

Przestrzeli r. m.: »Chcę panom 
pokazać, jak na małym przestrze- 
niu sprytnie urządzić się można« 
Zb. I, 22 

Przestworno p. Przestrono. 

Przesuch >a. przesusza = 
przeschnięcie dróg na wiosnę* Ust. 
z Litwy. 

Przesukiwać »a. su kac = za po- 
mocą kołowroika przenosić nici 
wątku z przed zioń, umieszczonych 
na wijakach, na cewki* List. By- 
stronia. Por. S u k a ć. 

Przesusza p. Przesuch. 

Przesuwać = » przebiegać (o dzi- 
ku, o jeleniu) myśl.* Pr. fil. V, 
866. 

Pr z es warzyć = przekrzyczeć : 
»Nikt nie móg (baby) przegadać 
ani przeswarzyć... Pan... dawał... 
kobity do nij swarzyć się, zęby 
ją przekrzycały * Krak. IV, 229. 

P r z e s y 1 i n y = »zasiągnięcie wia- 
domości przez kobietę przed sko- 
jarzeniem się małżeństwa* Święt. 
712. Toż Rozpr. XVII, 92. .Prze- 
seliny*: >Wiecie? u Galicliy mu- 
zyka, przeseliny Grzesia z Maryną* 
Sewer. 

Przesypać = posypać : » Leżą... 



z twarzami mąką przesypanemi* 
Bar. 2Ł || » Przesypać = dre- 
wniany budynek przebudować ze 
starego drzewa na nowo. Win- 
centy Pol pisze: Mlekroć tylko 
młyn był przesypany'. Przesypać 
statek = przerobić na nowo na- 
czynie z klepek* Pr. fil. IV, 866. 

Przesypianie = sen , spanie : 
»Prześpijze sie. — Trudne moje 
przesypianie* Wisła II, 139. Toż 
ib. III. 585. »Przesipianie*: > Wie- 
czne przesipianie* Kuj. II, 49. 

Przeszadzać = wymawiać ż, cz, 
sz zamiast z, c. s: > Organista... 
nadętym językiem porządnie ła- 
ciną upstrzonym przeszadza w mo- 
wie czyli oracvi powitalnej* Krak. 
I, 255'. 

Przeszary: »Co ładne to ładne my 
tu rzeczy nadybali, ale... my tylko 
stare i przeszare nabywać umie- 
my* Lub. I, 180. 

Przeszatrować = » przetrzeć « 
Petr. 

Przeszc/.erzać: > Przescyrzać a. wy- 
scyrzać sie = wykpiwać* Mil. 

Przeszczyknąć: »Przescyknąć = 
przerwać paznogciami* Święt. 712. 

Przeszeptać = zapewne przega- 
dać: » Świekry -matuli nigdy nie 
przesepce... świekry -matuli nigdy 
nie przesceka* Rad. II, 54. 

Przeszkadzać = straszyć: »Nocą, 
powiadają, że tutaj przeszkadza* 
Tyg. ii. 1, X, 456. » Teraz nie- 
czysta siła nie przeszkadzała wi- 
domie* Zmor. 158. > Dzwoniące- 
mu tamże pochowani przedniejsi 
wodzowie Krzyżaków jękiem, a na- 
wet otwieraniem się mogił prze- 
szkadzali* Kuj. I, 32. 'Tam bar- 
dzo kusi i przeszkadza* ib. 116. 
Toż ib. 117. > Przez poświęcenie 
domu , w którym to licho prze- 
szkadza, można się pozbyć prze- 
szkody* Gluz. 608. » W. .starym 
zamku... przeszkadzało* Bal. 85. 



394 



Przeszkoda — Prześlqgły 



> Przeszkadza = domowy duch, 
zwany szpukiem, straszy t. j. ha- 
łasuje na poddaszu domu mie- 
szkalnego nocą« Osip. »W tym 
kościele przeszkadza* Kozł. 850. 
»Po śmirci chodzić i przeszka- 
dzać* Ib. 359. »Złe przeszkadza* 
Was. 92. »Nic nie prześkadzało* 
(== nie straszyło) Chełch. I, 21. 

• Prześkadzało* ib. II, 36. >Prze- 
śkadzać* ib. 78. 

Przeszkoda = strachy : » Przez 
poświęcenie donm... można się 
pozbyć przeszkody* Gluz. 508. 
»Prześkoda =^ nad przyrodzone stra- 
szydło* Mil. »Przeszkoda* w temże 
znaczeniu: Was. 85. Lub. II, 197. 
WisłH VIII, 272. II >Tu ma pan 
jakaś przeskode w ogrodzie, ze 
jabjtonka zjote jabka rodzieja i u- 
schja* Cisz. I, 148. || »Za prze- 
skodom być = nie podobać się* 
Rozpr. Xl', 187. 

Przeszkód nica: * Złośliwa czarno- 
księżnica przebiła mnie... i dopo- 
kądem się nie wydobył na wierzch 
z uwzialku przeszkodnicy, nie nio- 
gł(*m świecić* Krak. III, 29. 

Przeszkodnik: >Przeskodnik = 
szkodnik, przeciwnik* Krak. IV, 
319. 

Przeszkodzić = przeszkadzać : > Już 
ci tu nie będę malnlu moja... wię- 
eyj przeszkodzić* Rad. II, 54. || 

• Przeszkodzić* = szkodzić: »Bi- 
jom z łiarmńt, coby sie to (syre- 
na) kryło, bo to jest przeskodza- 
ce* Zb. XI, 4. 

Przeszpieg: » Prześpiog = wszyst- 
kowiedz, ciekawiec. W^ysłać na 
przośpiegi = na zwiady, dla za- 
sięgnięcia języka* IV. fil. IV, 865. 

• Prześpiegi = podpatrywania, 
schadzki i zmowy* Krak. IV, 319. 
>Ktoby... był tam na prześpie- 
gach* (= podpatrywał) Krak. III, 
95. »Clicąc się wywiedzieć o uspo- 
sobieniu 'ojców' dziewczyny, wy- 



syłają 'na prześpiegi' swachę* Fed. 
33. II »Prześpiegiem = fortelem* 
Lub. II, 154. >Prześ()iegi = po- 
mysły* Mil. 

Przeszturnąć =: przebić: »A ciej 
bocie pekanowi przeszlurnęne skó- 
rę* (= a gdy haki węgorzowi 
przebiły skórę) Derd. 106. 

Przeszybnąć = » przebić , prze- 
kłóć np. ostry, zimny wiatr na 
wskroś przeszybnie* Czark. 

Przeszykować: »Luśnie (co się 
drabiny przesykuje)* u wozu na 
luśniach wspierają się drabin v 
Maz. III, 52. ' 

Prześcielić = podesłać : > Wyjon 
smatke z kiesonki, przcścielił pa- 
nu, a len suchom nogom przęseł* 
Zb. V, 190. 

Prześcień p. Pierścień. 

Prześcieradko: » Prześciradko ■=. 
prześcieradło* Zb. I, 22. 

Prześcieradło: » Pieściradło = 
prześcieradło* Mil. 

Prześcigły = » przejrzały* Krak. 
IV, 314 p. w. Naścigły. Por. Na- 
ścigły. 

Prześci[)ny= » dowcipny* Parcz. 
Toż Mil. 

Prześkadzać, Prześkoda p. 
Przeszkadzać, Przeszkoda. 

Prześl ad o w^ ać »a. naśladować = 
1, napierać, njicierać, deplać po 
piętach 2, naslawać na kogo, na- 
pastować, tępić* Krak. IV, 313 
p. w. Naśladować. 

Prześladownictwo: »Przeslado- 
wnictwó = prześladowstwo, prze- 
śladowanie* Ram. 168 

Prześlady = » dolegliwości : dzię- 
kować Irza Bogu za Jego prze- 
ślady t. j. za dolegli^o.^^ci zesła- 
ne* Zb. II, 236. 

P r z e ś I ą gł y = 1 , przemokły 2, roz- 
lazły, nieporadny* Święł. 712. 
Toż Rozpr. XVII, 92. »Prześlagły 
= o szyi przylękowatej* ib. 68 
p. w. IJśląknać. »Prześlagły = 



Przeslepić — Przelasiek 



395 



niedołężny, powolny, zmęczony* 
Spr.V, 402. 

Przeslepić = »omylić się« Udz. 

Prześlica p. Przęślica. 

Przesłużony = >o robocie nie- 
równo zrobionej np. przędza prze- 
służona t. j. nierówna* Spr. V, 
402. 

Prześmianki = > niedorzeczności « 
Pr. fil. IV, 238. 

Prześmiargnąć = prześmierdnąć: 
>Nie chcę siewski córki, bo prze- 
śmiargła smołą* Kozł. 111. 

Prześmiewny = » lubiący szydzić, 
żartować* Parcz. 

Prześniak >a. przaśniak = rodzaj 
sucharków, przaśny placek* Petr. 

Prześnica p. Przecznica. 

Prześpekulować = zauważyć, 
podpatrzyć: >Wzion prepinator 
kluce i posed zamknąć swoją 
krowę na noc. Tak osust prze- 
śpekulowaj .. wstaj w nocy... i wy- 
wiód krowę* Cisz. I, 239. 

Prześpieczeńslwo p. Przez- 
pieczeńslwo. 

Prześpiecznie p. Przezpie- 
czn ie. 

Prześpieczny p. Przezpieczny. 

Prześpieczyćsię: » Prześpiecyć 
sie = ubezpieczyć się, spuścić 
si(^ na kogo* Zb. I, 35. 

Prześpieg a. Przeszpieg. 

Prześpiewać: » Choćby ten słowi- 
cek prześpiwał gaicek, juz sie nie 
powróci pirsy zaiotnicek* Wisła 
VII, 147. II » Prześpiewać* = 
spędzić na śpiewaniu: »Moja ka- 
żda godzinecka prześpiewana; śpie- 
wam godzinkę* Pleszcz. 218. 

Przeświadować p. Perswado- 
w a ć. 

Przeświarcać = » sprzeczać się * 
Pr. fil. V, 856. 

Prześwidreyć sie=» przekonać 
się* Pr. fil. IV, 238. Toż Rozpr. 
XVII, 83 

Przeświecić: » Małe dziecko, jak 



się w nocy odkryje i padnie na 
nie promień miesięczny, zostaje 
przeświecone, t. j. nagle dosl.ije 
gwałtownej choroby, która najczę- 
ściej śmiercią, często kalectwem 
się kończy* Tyg. ii. 1, XII, 51. 

P r z e ś w i t o w a ć : » Gdy się niobo 
z chmur przeciera, n)ówią, że: 
prześwituje* Krak. IV, 319. 

Przetacek p. Przetak. 

Przelać u ś p. Przetak. 

Przetacza r z: >Budzowianie (mają 
przezwisko) przelacarze, bo robią 
przetaki* WidsL IX, 80. 

Przetaczysko: »Capcysko niby 
stare przetacysko* Sand. 68. 

P r z e t a i ć : » Żebyś kaszy (gotując) 
nie prze taił!* Beld. 43. Por. Do- 
taić 

Przetak = »silo z dużemi otwo- 
rami* Rozpr. XI, 187. Zdr. 'Prze- 
tacek* Rad. I, 219. Toż Spr. IV, 
381. »Przetacuś* Zb XV, 88. || 
» Wziąć kogo na przetak = obma- 
wiać kogo* Cinc. 40. 

Pr zet a lać się = » przewracać się * 
Zb. X, 251. 

Przetalina = * przerąb, dukt. w le- 
sie, rozkryte miejsce, łysina wśród 
śniegu etc. przerwa a. szpara na 
ziemi, łące, lodzie* Ust. od Lidy. 

Przetapianie = » środek przeciw 
przelęknieniu* (topienie wosku, 
opis) Święt. 622. 

Przetarć = > przetrzeć* Petr. 

Przetargować = » targować się, 
lecz nie sprzedawać mleka* śro- 
dek na odczynienie *przyroku\ za- 
danego nabiałowi Pozn. VII, 113. 

Przetargowa nie = » pozorne 
sprzedawanie nowo kupionej świni, 
gdy la u nowonabywcy jeść nie 
chce* Chełm. II, lVl. 

Przetasiek: »Za przetaśkiom (== 
płot, gdzie ułatwione jest przej* 
ście zabitym kołkiem lub de>ką 
w płocie) zmawiała się Baśka 
z Śląskiem* Wójc. II, 196. (Za- 



396 



Przetłoka — Przetyrmanić 



pewne omyłka druku, zam. za 
przełaśkiem K.). 

PrzelJoka= » przedeptanie śniegu 
dla umożliwienia komunikacyic 
Spr. V, 402. 

PrzetJuc: » Wielu ginęło przetlu- 
czonych przez padające dęby, baki, 
modrzewie « Lud. I, 205. 

Przetłu czenie: >Baba w łyb tłu- 
kła, a znaku jescy nie buło do 
przelłucenia* (baba, tłukąc kijan- 
ką płótno na głowie męża, chciała 
je przedziurawić) Zb. VIII, 301. 

Przetłumaczyć = wytłumaczyć: 
»To mu przetłumacy, ze nic nie 
zrobiła. Wisła IX, 105. 

Przetmienić = > przemienić* Kuj. 
II, 285. Toż Pr. fil.V, 856. Parcz. 

Przetnica = > przecznica , brózda 
poprzeczna przez zagony, którą 
ścieka woda z pól* Święt. 712. 
Toż ib. 2. Rozpr. XVII, 92. 

Przetok p. Przejma. 

Przetonckać = zmarnować: »Ca- 
lućki dzień przetonckał i nie zro- 
bił nic* Spr. V, 402. 

Przetornić = » przetrząść, o dre- 
szczach np. tak mnie przetorniło* 
Pr. fil. V, 856. 

Przetracić = stracić: » Pieniędzy, 
które... przetracił* Bar. 26. 

Przetranowić: » Prze tran owić = 
przemarnować, przemarnotrawić* 
Ram. 169. Toż Pobł. 74. 

Przetrącenie = przekąska: »Na 
pierwsze przetrącenie mają być 
trzy dania* Tyg. ii. 1, XIV, 172. 

Przetrącić = przełamać: » W krzy- 
żu niby przetrącony* Kam. 170. 

• Jedna sośnia to sie na dwoje 
przetrąciła* Chełch. I, 144. || 
>Przelracić = zjeść co, przegryźć 
co* Zb.' I, 49. 

P r z e t r y ź n i ć = » zmarnować * Pawł. 
Przetrzusnąć= » utrząsnąć, ober- 
wać się, przełamać* Pr. fil. V, 856. 

• Zbójca z przetrząśniętym języ- 
kiem* = z językiem skaleczonym 



Kuj. I, 159. Por. jednak: »Dźwi... 
jednemu nogę przytrzasły* ib. 160. 

Przetrzeć się: >Niech gospodarz 
wyprzęze kunie i puści za cha- 
łupę, niech sie przetro* Chełch. 
II, 107. 

Przetrzeźwić się = > polepszyć 
się np. przetrzeźwiło mi się w cho- 
robie* Zb. II, 251. 

Przetrzwać = » przetrwać, prze- 
cierpieć* Pr. fil. V, 856. 

Przetrzymać: » Niektóre zimna (fe- 
bry) można przetrzymać, gdy *na- 
wiecy sie w tem zimnie chodzi'* 
Święt. 632. » Wszystkie trzy córki 
już nie żyły, bo przetrzymały 
swoja godzinę* (trzy 'mory') Pozn. 
VII, 41. 

Przetu rman ić = »przehulać« Pr. 
fil.V, 856. Toż Święt. 712. Por. 
Przetyrmanić. 

Przetwierać się = » otwierać 
i zamykać co chwilę drzwi, wy- 
chodząc z izby i zaraz wracając* 
Święt. 712. > Drzwiami od chlewa 
ktosik sie przetwierń* ib. 419. 

Przetwierdzać się >w czem = 
grymasić, przebierać np. ludzie 
mieli dużo chleba i przetwierdzali 
sie w niem* Spr. IV, 328. Toż 
Wisła VII, 110. 

Przetyczek: » Nad przetyekiem 
tycki, na polu krzemvcki« Krak. 
II, 110. 

Przetyczka: »Przetycka = drut, 
służący do przetykania fajki* Udz. 
>U pasa na smyczku wisi kozik 
i przetyczka* Dygas. 

Przetynąć = zam. przepłynąć ? : 
'Szeroki jareczek nie można prze- 
tynąć... szeroki jareczek a bystry* 
Zejsz. 75. 

Przetyrmanić = » zniszczyć ma- 
jątek, stracić pieniądze np. to tyr* 
mdk, przetyrmanił całom ojcyzne* 
Spr. V, 402. » Przetyrmanić = 
zniszczyć* Rozpr. X, 298. Toż 



Przeukśzka — Przewieść 



397 



Wrześ. 18. For. Przeturma- 
nić. 

Prze II kazka = » czasem znaczy 
przepowiednia* Spr. V, 403. 

Przeukazowad = » przepowia- 
dać* Spr. V, 403 p. w. Przeu- 
kazka. 

Przeumarcie = » letarg* Spr. V, 
403. 

Przeumarty > człowiek = człowiek 
w ielargu* Spr. V, 403 p. w. 
Przeumarcie. Toż ib. IV, 311. 

Przeunacyć p. Przeonaczyd. 

Przewaby = > uczta u młodych 
małżonków, która kończy cały 
obrzęd weselny* Pleszcz. 77. Por. 
Przebaba. 

Przewalać = » grzebać, przewra- 
cać w czem np. nie przewalaj 
w jadle* Spr. V, 119. »Ten głupi 
przewala w piniędzach* Chełch. 
I, 91. 

Przewalić = » przewrócić < Pr. fil. 
III, 307. II >Przewalić kogo = 
uderzyć kijem * Święt. 712. »Prze- 
walić logą = uderzyć laską* Pr. 
fil. III, 307. II »Przewalić ^ię = 
przejść* Święt. 712. »Jak to sie 
przewali, wtenczas zlezę* Beld. 
30. » Jak sie ta robota trochę prze- 
wali, to przydemv do ciebie* Pr. 
fil. III, 285. 

Przewalisty = >dużo jedzacv< 
Spr. IV, 367. 

Przewałkownić = » przebiedo- 
wać np. przewałkowniłam całą 
zimę z tym gułajem (niezdarą)* 
Zb. II, 251. 

Przewarzyć= » przegotować * Mil. 
> Wdowa mliko przewarzyła im, 
jako podróżnym ludziom* Kuj. I, 
155. 

Przeważać: »W połowie wielkiego 
postu przeważają post w ten spo- 
sób, że w gałązkach drzew przy- 
wiązują... fiaszeczki z olejem* Mat. 
Zap. 15. 

P r z e w a ż a n k a : » Bo te krakowian- 



ki wielkie przeważanki, nie chcą 
chleba, sera, jeno obwarzanki* 
Pozn. IV, 43. 

Przewdziad się p. Przewlec 
się. 

Przewdzianie = » bielizna * Święt. 
712. 

Przewdzidty = » przeodziany, 
ubrany na nowo* Pr. fń. V, 856. 

Przewernąć = > przewrócić* Pr. 
fil. IV, 238. Por. Prze wer tnąc 
się. 

Przewertnąć się= » przewrócić 
się np. z jednego boku na drugi* 
Parcz. Por. Przewernąć, Prze- 
wyrtnąć. 

Przewiadować się p. Przewie- 
dzieć. 

Przewiąsło p. Powrósło. 

Przewidzieć p. Przewiedzieć. 

Przewiedzenie: »Zeby uchronić 
oborę od przewiedzenia, t. j. przej- 
ścia tego, co jest dobre, gdziein- 
dziej* Pleszcz. 100. Por. Prze- 
wieść się. 

Przewiedzieć = poznać, zwie- 
dzić: >Do ciebie... dróżeńkę (nogi) 
przewiedziały* Zb. II, 49. »An- 
toś... chciał przewiedzieć świata* 
Lip. 174. Toż Lub. II, 6. •Prze- 
widzieć*: >Ja niewiele przewi 
dział świata* Sień. 254. || » Prze- 
wiedzieć się, przewiadt)wać się- 
= wypytywać* Pr. fil. IV, 865. 
II » Przewiedzieć się = dowie- 
dzieć się* Spr. V, 119. » Jakby 
to można... na prawdę sie o tern 
przewiedzieć* Chełch. 1, 56. » Prze- 
wiemy sie o wszystkiem* ib. 

Przewielce: »Toć tam były wi- 
delce, toć to wsystko przewielce 
(długie). Maz. III, 148. 

Przewieldzyć = »zrobić zawiele 
(iron.)* Święt. 712. 

Przewiesizna= > wystająca część 
budowli, niem Ueberhang* Mrong. 
780. 

Przewieść = przesunąć: »Wzie- 



39H 



Praewieźć się — Przewodny 



na... trawkę, przewiedla popod nos 
pienkowic Zb. XV, 17. || »Prze- 
wie.ść< = oszukać: »Toś ty mnie 
lak i»rze wiodła* Tyg. ii. 1, XII, 
18. II » Przewieść* = spsocić: 
>CoHi [irzewiódł = coś przeskro- 
l)ał« Cinc. 9. || » Przewieść się* 
= wynieść się, zniknąć, zmar- 
nieć: > Żadnego nasienia... na siew 
nie odstępować, bo się przewie- 
dzie* Wisła VII, 733. »Aby się 
gospodarstwo nie przewiedło t. j. 
nie poszło za nieboszczykien)* Zb. 
XIV, 122. II .Przewieś se = 
znaleźć fiunkt oparcia, wybrnąć 
z trudności, poradzić sobie* Święt. 
712. 

Przewiozę się = przejechać się: 
» Tatuś nie jeździł za życia na 
koniu, to nioch się przewiezie* 
(po śmierci) Zb. X, 186. 

Przewięzisty = * szczupły w pa- 
sie np. przewięzisty jak osa* Osip. 

Przewieź = » wazki pas ziemi po 
obu stronach wodą oblany; jeogra- 
llczny przesmyk, czyli międzymo- 
rze* Osip. 

Przewijać: » Przepił sam pieniążki, 
żonka moja nie wie, przewijaj, 
wywijaj, jak się ona dowie* Zejsz. 
106. 

Przewinąć s i ę = przejść: » Widz... 
[)rzewinon sie po izbie* Zb. XL 
122. II >Przewinąć się czym = 
przemienić się w co np. przewinę 
jA się... tą siwa gaseoką* Pr. fil. 

IV, 238. 

Prxe wiosło p. Powrósło. 
Prze witać = » przywitać * Pr. fil. 

V, 85tt. 

Prze witanie = » przywitanie* 
Oles. 405, 

Przewlec się » a. przewdziać się 
= zmienić brudną bieliznę na 
czystą* Święt. 712. »Przewlec 
sic« = przebrać się: > Przewłok 
sio w czyste pradło* Krak. IV, 
318 p. w. Pradło. »Nie mając 



w co się przewlec* Pozn. II, 66. 
>Sum (sam) przewłok sie* Chełch. 

II, 94. 
Przewleczenie=> ubranie, w któ- 
re się kto ubiera lub przebiera* 
Doraan. »Przewlecenie = bielizna* 
Spr. V, 402. 

Przewlekać się = > przebierać 

się* Kud. 
Przewlekły = ciągnący się długo: 

> Przewlekłe wycie* (wilka) Gliii. 

III, 173. 

Przewłiicka = » mitręga spowo- 
dowana przechodzeniem z miejsca 
na miejsce np. przy gazdowaniu 
na kilku dzierżawak < (dzierża- 
wach) Spr. V, 402. 

Przewładać = poradzić sobie 
z czym: ^ Roboty w chałupie bćło 
dużo, ale my jom przewładali* 
Spr. V, 403. 

Przewłoczka: ^Powłocka a. prze- 
włocka = włóczęga, przeprowa- 
dzanie się* Sand. 264. >Powłó- 
czki a. przewłóczki = włóczęgo- 
stwa* Lub. II, 212. 

Przewłoczny rok = >rok ani 
suchy ani mokry* Pr. fil. IV, 308. 
• Przewocny rok = rok mierny, 
ani za mokry ani zbvt suchv* 
Udz. 

Przewłoka = > chodząca powoli* 
Pr. fil. IV, 238. .Przewłoka = 
włóczący się* ib. V, 857. || .Prze- 
włoka = 1 , przenoszenie się z miej- 
sca na miejsce 2, zmiana bielizny 
3, bielizna* Święt. 712. 

Przewłóczki p. Przewłoczka. 

Przewłóczyć się: » Przewłócye 
sie = 1, przenosić się 2, prze- 
wdziewać się* Święt. 712 

Przewocny p. Przewłoczny. 

Prze wodnica = .niedziela prze- 
wodnia* Pozn. I, 137. II » Prze- 
wodu ica a. szczernica, sternica* = 
przodownica Lub. I, 128. 

Przewodny = > przedsiębiorczy, 
rzutny* Swięl. 712. || »Przewa- 



Przewody — Przewyrtnać 



399 



dna niedziela = przewodnia nie- 
dziela* Usl. z Lilw^'. 

Przewody = » przewodnia niedzie- 
la* Kiirjer Warsz. 1875, n® 69, 
sir. 2. » Przez cały tydzień świą- 
teczny i po przewodach* Wisła 
V, 752. » Przewody* = obyczaj 
obdarzania się w dwa tygodnie 
po wielkanocnym śmijrusie* Lub. 
I, 117. 

Przewodzić = dowodzić, kiero- 
wać, rządzić: > Przewodzi (kie- 
ruje, ciska) piorunem* Zb. X, 93. 

• Przewodzić = 1, wynosić się 
nnd innych 2, robić wymówki* 
Rozpr. XI, 187. > Przewodzić nad 
kim = dokuczać komu* Mil. 

• Przewodzić = wyrzucać komu, 
że źle zrobiJ* Kozpr. IX, 213. 

• Przewodzić nad kimś = zawiele 
dowodzić, rozkazywać* Pr. fil. III, 
497. II » Przewodzić *= donosić, 
oskarżać: » Zaczął przewodzić na 
mnie przed pana, że ja owce po- 
kryjonui doję* Krak. IV, 110. || 

• Przewodzić*: » Dawno było i po 
wodę chodzić, nie z krawczykiem 
w pokoju przewodzić* Kolb. 95 
(por. »Pani... po krawczyka słała, 
żeby przyszed nocować* ib. 93). 

P r z e w o d z i e ń » a. spernal = gwóźdź 
gruby. [)rze bijający z boku dyszel 
i śnice u wozu* J. Łoś. 

P r z e w o d z i n y : » Po południu są 
przewodziny, 1. j. pan młody za- 
biera swoja żonę do domu* Rud. 
74. 

Prze woje = » obrączka żelazna 
w jarzmie, która za pomocą kołka 
zacze[>ia się na grządziel pługa* 
J. Łoś. »Przewoje w jarzmie .są 
żelazne, albo z witki się kręcą* 
Zb. VIII, 261. 

Prze wojować =r^ zwyciężyć: »Jak 
zacon wojować, przewojował tygo 
drugigo* Chełch. II, 136. 

Przewoźne = opłata za przewóz: 



• Kto nie miał przewoźnego, precz 
go odpędzali* Glin. IV, 29. 

Przewoźnik: » Psewoźnik = czło- 
wiek, przewożący ludzi na drugi 
brzeg* Rozpr. XX, 433. •Pse- 
woźnik* Zb. XIV, 150. •Prze- 
wieźże mnie, przewieź, oj prze- 
woźniczku młody, zapłacę ja tobie 
z tej tu strony wodv* Pozn. V, 
147. Toż Kętrz. 55.' 

Przewoźny = dający się przewo- 
zić* Petr. 

Przewód = •rodzaj sieci* Kuj. II, 
275. 

Przewójca = • przewódzca, prze- 
wodnik* Święt. 712. 

Przewór p. Przeor. 

Przewracać p. Przewracany. 

Przewracany= » taniec: po kdka- 
kroŁnem przetańczeniu par w koło 
izby w jednym kierunku, odmie- 
niają kierunek. Do tego śpiewają: 

• Albo mi szóstaka wracaj, albo 
się ze mną przewracaj; lepiej mu 
szóstaka wrócić, niżeli się z nim 
przewrócić* Lub. I, 153. 

Przewredzać p. Przebredzać. 

Przewrotna • kawa = mająca wię- 
cej mleka niż kawy (niem. ver- 
kehrl)* Ust. z Zakopanego. 

Prze w rolnica = » wódka w ję- 
zyku flisów : flisy mówiom na 
wódkę: chodźmvna przewrotnice* 
Pr. fil. V, 857.^ 

Przewrotnik = • fartuch « Pr. fil. 
IV, 238. 

Przewrócić: » To sie wsystko prze- 
wróciło* (las został ścięty) Chełch. 
I, 143. II » Przewrócić* = zmie- 
nić, sfałszować: •Ten list został 
przewrócony* Pozn. VI, 71. 

Prze wszystek: > Dopiero wiedział 
co gadzina wszyćkś, przewszyćka 
gada* Wisła II, 475. 

Pr2ewyrtnąć= » przewrócić* Sab. 
135. Toż Spr. V, 403. Wrześ. 18. 
Rozpr. X, 298. Kopem. »Prze- 
wyrlnon* Rozpr. X, 238. || »Prze- 



400 



Przewzimka — Przezal^cać 



wyrtnąć się = upaść wskutek 
pośliźnięcia* Spr. IV, 348. »Prze- 
wyrlnąć się = przewrócić się* 
Wrześ. T. 45. »Leci zając i cuo 
jaki kopecek... lo sie przewyrlnie« 
Zb. VII, 20. ^Przewyrtnon sie do 
górygarłem* Wisła VI, 143. »Una 
sie przewyrUa* Zb. V, 229. »Tak 
sie pies przewyrtnąn* ib. 246. 
»Jak strzeli, tak sie przewyrlło« 
ib. 256. II ^P^zewyrtnąć się = 
zachorować* Rozpr. X, 298. Por. 
Przewertnąć się. 

Przewzimka = » dziewczyna nie- 
pokalana* Rozpr. III, 375. 

Przewziąć — przemóc: >Przewe- 
źniem = przemożemy* Fed. 406. 
> Myśleliście kmiecie, że mnie prze- 
woźnie, ie, ja konisia przedam, 
wam sie, kmiecie, nie dśm« Zb. 
XV, 59. »Mróz cię w boru na 
nic przeweźmie* Konopnicka, Na 
drodze. || »Przewziąś się = zmor- 
dować .się dźwiganiem i z tego 
powodu chorować, przerwać się« 
Święl. 712. »Przewziąś sie = za- 
chorować wskutek ciężkiej [)racy 
fizycznej* Spr. IV, 29. 

Przez: Formy: »Psiez« Spr. IV, 
359. .Psez. Rozpr. XX, 433. 
Toż Kieł. 1, 69. Znaczenia: » Przez* 
z 4 pp. :^ przez: » Przez tyle 
casy* (= tak długo) Wisła VII, 
733. ^ Przewiązać przez wpół* 
Chełch. I, 67. »Janicek... przez 
połv cieniućki* (w pasie) Wisła 
Viii, 216. II .Przez, z 4 pp. = 
w z 4 pp. » Przez plecy uderzyć 
= w plecy* Mil. || » Przez* z 4 
pp. = po z 7 pp. » Przez te (= 
po tych) śternaście lat* Pozn. VI, 
220. II » Przez* z 4 pp. = z po- 
wodu, z przyczyny: »Przezco = 
dlaczego* Mil. Toż Zb. IV, 212. 
• Przez to = dlatego* Mil. Spr. 
V, 119. »Wypytować ich, przez 
co uni lak płaco* Chełch. I, 175. 
» Przez co ja gruzek ni mum* ib. 



II, 18. > Przez to ni móg trzy- 
mać... bo sie bojeli* ib. 36. » Przez 
cóz* (dlaczego) ib. I, 115. » Pi- 
sarzy ki sprawiają przez nas bu- 
ksiki* Kęłrz. 88. »Wzion ciężkie 
wieży na siebie przez te kobićte* 
Rozpr. VIII, 94. >Jd cie oddśm 
do wojska przez twoje zuchwa- 
łość* Cisz. I, 130. »Óni sie prze- 
zemnie powiesieli* ib. 187. »Bo 
jo przez kochanie trzy dni sie- 
dział w kozie* Kozł. 288. »Nie 
przyjdzie, mój Boże, przez ludzi 
nie może* Kieł. II, 33. »Juz te- 
raz nie będę (kochać) przez ludz- 
kie gadanie* ib. »Zeby nie przez 
ludzi, nie przez matkę swoje, po- 
słabym za niego* Kozł. 123. >Że- 
by nie przez ludzi, poszłabym za 
niego* Oles. 139. || » Przez* z 4 
pp. = bez: »Psez cię nie będzie 
żadne wesiele* (o chmielu) Klei. 
I, 69. Toż Wójc. II, 8. II .Przez* 
z 2 pp. = bez: » Przez i bez 
używają się każde w obu znacze- 
niach* Rozpr. IX, 147. »Psez = 
bez* Rozpr. XX, 433. » Przez* 
= bez: Rozpr. III, 375. Toż Mil. 
Czark. Chełch. I, 138: ib. 278. 
Kieł. II, 144. Lub. I, 267: ib. 
281. Łęcz. 208. Krak. U, 26: ib. 

III, 38; ib. IV, 36. Maz. 111,345. 
Pozn. I, 231: ib. II, 219; ib. VI, 
118. Kuj. 1, 254; ib. II, 67. Sand. 
131; ib. 141. Wisła VIII, 505. 
Zb. VII, 37; ib. 102: ib. VIII, 
293; ib. IX, 20; ib. X, 183; ib. 
XI, 96: ib. XII, 176. Kozł. 45; 
ib. 83. Oles. 135: ib. 139. Kolb. 
259; ib. 266. » Przez uroku a. 
[)sie ocyska (na Mazowszu: na psa 
urok) powiada człowiek dla od- 
pędzenia uroku, wchodząc do cu- 
dzej obory dla obejrzenia koni 
lub bydła* Spr. V, 403. 

Przezalecać = » stracić coś, za- 
lecając się do dziewczyny* Spr. 

IV, 29. » Przepił, przezalicał* 



Przezbyć — Przeżuwane buty 



401 



Kon. 25. Toż Zb. IV, 146. Krak. 
U, 450. 

Przezbyć = > przekonać* Spr. IV, 
29. 

Przezbywać się = » sprzeczać 
się, dowodząc rzeczy przeciwnie* 
Święt. 712. 

Przezdenność = »bezdenność« 
Pr. fil. V, 857. >Posed na przez- 
denność na potępienie* Che^ch. 
I, 28. 

Przezdno = ^nazwa pewnego dohi 
w Pielgrzymowicach « Cisz. I, 22. 

Przezdrowieć == » przyjść nieco 
do zdrowia* Pr. fil. V, 857. 

Przezdrowiewać = > przycho- 
dzić nieco do zdrowia, np. dzieci 
pop rzezd rowie wały* Pr. fil. V, 857. 

Przezdrzec p. Przejrzeć. 

Przezdzieku: »Bo mi się już 
w tym to wianku chodzić nie chce 
i przezdzieku* Sand. 256 (z pie- 
śni r. 1640; por. Linde I, 600: 
bez dzięki, przez dzięki = chcąc 
nie chcąc, koniecznie, niewstrzy- 
manie). 

Przeziadło p. Przejrzadło. 

Przezierać się = przyglądać się: 
Kresnią... nd mią so przeziralo* 
Hilf. 136. » Przeżerając sę... na 
nien* (= przypatrując mu się) 
Hilf. 138. 

Przezićradko = » zwierciadło * 
Zb. II, 252. 

Przezieradło = »zwierciadło« Pr. 
fil. V, 857. » P rzezi ćradło = zwier- 
ciadło* Rozpr. X, 298. Toż Wrześ. 
18. Spr. IV, 348; ib. V, 403. 
»Przeziradło* Krak.IV,77. »Prze- 
zieradjto* Rozpr. XXVI, 390. Por. 
Przejrzadło. 

Przeziernik = » sztyfcik na wierz- 
chu lufy przez który się celuje* 
Ust. z Litwy. 

Prze ziębły = » czuły na zimno* 
ŚwioL 712. 

P r z e z i ę b n ą ć : » Prz»zćbnąc = prze- 
ziębnąć* Ram. 170. 

Słownik T. IV. 



Przezimka = >kobieta, która 
miała nieślubne dziecko* Spr. IV, 
381. >Brzezimka* toż znaczenie 
ib. 375. P. Przeskoczna. 

Przeziora = »taki cłek niezręcny, 
co sie od niego i statek popśni, 
kie zaźre do sopy, a i urok sie 
łapi od przeziory* Spr. V, 403. 

Przezmąt = »bezmian* Pr. fil. V, 
857. 

Przezmian >a. bezmian = rodzaj 
wagi* Pr. fil. IV, 799. •Przez- 
mian (powsz.) = zwykła waga 
do mięsa* Krak. IV, 31 9. Toż 
Wrześ. 18. 

Przeznaczyć: > Żebyś mi do zd- 
dnego nijak nie gadał inacy, ino 
tak, jak ja ci przezndce* Zb. XV, 
24. >Jo mom przeznaczone po 
świecie chodzić* Kuj. I, 118. 

Przeznobić: » Przeznobic = prze- 
ziębić. Przeznobic sa = przezię- 
bić się* Ram. 170. Toż Pobł. 74. 

Przezpieczeństwo = >bezpie- 
czeń>two* Pozn. VI, 174. >Prześ- 
pieceństwo* Pr. fil. IV, 865. 

Przezpiecznie = »bezpiecznie« 
Krak. III, 37. »Prześpiecnie* Pr. 
fil. IV, 865. Toż ib. 238. 

Przezpieczny = > bezpieczny « Mil. 
Toż Parcz. Czark. Osip. >Prześ- 
pieczny* Matusiak Kw. 21. Zb. I, 
22. >Prześpiecny* Pr. fil. V, 865. 
»Psiespiecnv« Spr. IV, 359. Rozpr. 
VIII, 163. 

Przezpomóc się =- > zdobyć się 
na co* (?) Święt. 712. »Chcieli... 
zęby za takiego potworaka nie sła, 
ale óna nie dała sie przezpomódz* 
(= nie dała się przekonać] Święt. 
350. Por. Prze pomóc się. 

Przez u Stanku = > ciągle, usta- 
wicznie* Czark. 

Przeżuwane buty »a. buty na 
przezuwkę = z których każdy 
da się nosić na obydwó- h nogach. 
Nosić buty 'na jedną nogę' należy 



402 



Przezwa — Przędzienko 



do elegancyi lub zbytku* Zb. I, 
49. Toż Udz. 

Przezwa = » przezwisko « Spr. IV, 
29. Toż ib. 381. 

Przezwisko = » nazwisko rodo- 
we* Osip. » Przezwisko = nazwi- 
sko* Parcz. Lis. » Przezwisko a. 
przydomek = nazwisko rodowe* 
Pr. fil. IV, 865. »Jest zwyczaj, że 
prawie każdemu nadają jakieś 
przezwisko np. ktoś się nazywa 
Karwowski, lecz to tylko urzędowy 
^przydomek', we wsi nazywają go 
np. Chytrym* Pleszcz. 94. »Imię 
i przezwisko w sercu mojem kry- 
ję* Oles. 158. 

Przezwodzie: » Płynąłbym za nią 
w przezwodzie przez (bez) wiosła* 
Kuj. II, 26. 

Przezwyciężyć = » wytrzymać 
np. juz ni mogę ty boleści prze- 
zwyciężyć* Mil. 

Przezywka = » przezwisko* Hue 
200^ 

Przezywanie = nazwisko: » Wo- 
łał go po jego przezywaniu* Kam. 
167. 

Przezżak = »niedouczek, ein hal- 
ber Gelehrter* Mrong. 369. 

Przeźdrzadko p. Przejrzadko. 

Przeździeć p. Przejrzeć. 

Przeźradełko p. Przejrzadło. 

Przeźradko p. Przejrzadko. 

Przeźradło p. Przejrzadło. 

Przeźryć p. Przejrzeć. 

Pr ze żal = wielki żal: »A żal-cić 
mi przeżal pawigo pióreczka* Zb. 
IX, 180. 

Przeżałośnie = bardzo żałośnie: 
>Przeżałośnie zapłakała* Zb. IX, 
264. 

Przeżasnąć się: »Przerzasnąc sę 
= przelęknąć się* Pobł. 73. Toż 
Ram. 168. (Obaj piszą: przerza- 
snąc). 

Przeżąć = zżąć: »Ja staje prze- 
żena* Was. 160. 



Przeżecholić: »PrzeżecholIc = 
przekrajtić* Ram. 170. 

Przeżegnać: » Psiezegnać = prze- 
żegnać* Spr. IV, 359. » Przeże- 
gnać = błogosławić* Zb. I, 74. 
» Najświętsza Barbaro, przeżegnaj 
mię sama* Zb. X, 334. »Jidze 
ksodz s nim w cerki, as jewo 
przeżegno* Hilf. 90. || ^ Przeże- 
gnać po krzyżu = uderzyć szkapę 
po krzyżu* Sand. 264. » Przeże- 
gnać kogo = uderzyć* Święt. 
712. 

Przeżerać: » Przeżerać kogo = do- 
kuczać komu słowami, docinać, 
odpowiadać zuchwale* Święt. 712. 

Przeżreć = przegryźć, przekąsić: 
>Bede orał, kunie juz galancie 
przezerły* Chełch. II, 105. 

Przezwać: » Przezwać = przeżuć* 
Ram. 170. 

Przeżycie »a. komorne przy dzie- 
cku, siedzenie przy dziecku, utrzy- 
manie a. trzymanie do śmierci = 
dożywocie* Wisła III, 372. 

Przęcka= »sprzążka* Święt. 711. 
II »Przęcka = łodyga płonna 
skrzypu polnego (eąuisetum arv.)* 
Pawł. »Przęcka = skrzyp: kaj 
rośnie przęcka to abo węgiel, abo 
kamień jaki* Pr. fil. V, 156. Por. 
P r z ę s t k a. 

Przędąc: »To będę brząkała, ką- 
dziołkę przędała* Pozn. IV, 133. 
» Kobietka... na wrzecionie przę- 
dała* Prz. ludu 1891, 101. 

Przędcę p. Przecie. 

Przędza: » Socha... składa się z ce- 
pigi i grądzieli. Grądziel jest dre- 
wniana, podyma — żelazna a. 
drewniana, przędza jest żelazna 
a. z postronka* Zb. VIII, 260. 

Przędzenie = » kwitnienie kuku- 
rydzy* Pr. fil. V, 857. 

Przędzienko = ^talka czyli mo- 
tek nici, składający się z 20 pa- 
sem lub więcej* Kuj. 1,87. >Przę- 



Przędziona — Przęter 



4oa 



dzieńkoc = toż ib. II, 275. Por. 
Przędzionko. 

Przędziona = przędza: »Nieko- 
smykowałbyś tyikobyś mi przę- 
dzione uprał« Rad. II, 190. 

Przędzionko »a. łokieć =18 pasm 
przędzy na raotowidle* Święl. 18. 
» Popraw mi kądziele, za tydzień 
wrzecionko, za miesiąc przędzion- 
ko* Zb. XII, 152. ^ Uderza pa- 
sterz lub pasterka krowę przę- 
dzionkiem nici« Święt. 67. » Pod- 
kłada pod krzyże przędzionko* 
ib. 601. »Powiddz mi, ile nici 
w przedzionku? - A tyło jedna* 
ib. 663. »Kśzała jij tyla i tyla 
uprząść... idzie tam po swoje 
przandzionko* Zb. VIII, 306. Por. 
Przędzienko, Przędziono. 

Przędziono = > nici snute na kro- 
sna, półłokciówka, złożona z pe- 
wnej liczby pasem* Pr. fil. IV, 
865. » Przędziono = kilkanaście 
motków razem* Aten. 1879, I, 
507. »Przędziono« Was. 94. »Zo- 
na przepiła mi przędziona* Kieł. 
II, 21. »Pię($ przędzion* Krak. II, 
4'98. »Dwa przędziona* Zb. IV, 
147. » Motają tu przędziona na 
t. zw. półłokciówki * Maz. V, 59. 
.Przandziono* Zb. VIII, 276. 
»Przędziuno* Chełch. II, 41. 
»Przedzono = przędziono* Ram. 
1 64. Por. Przędziona, Przę- 
dzionko. 

Przędziwo = >len, konopie: po 
Bożem Ciele siej przędziwo śmiele* 
Zb. III, 32. »Psendziwo = len* 
Rozpr. XX, 433. 

Przędzy p. Prędko. 

Przęsło =:q »hika czyli przestrzeń 
w ścianie między jedną a drugą 
reglówką i słupami, strychulcem 
albo gliną wypełniona* Pozn. I, 
89. II » Przęsło* = w płocie: 
• Pomiędzy prostopadłymi słupka- 
mi w pewnych odległościach sta- 
nowiących przęsła, przesunięte są 



trzy lub czlery poziome żerdzie, 
poza które pionowo przeplatają 
cienkie gałęzie spśniny lub jedli- 
ny* Krak. I, 89. 

Przęstka »a. przestrach = skrzyp « 
Lub. II, 160. »Przęstka== niem. 
Schalchtelhalm* Mrong. 636. Por. 
P r z ę c k a. 

Przęślica = »kij u kądzieli, na 
klóry zakłada się krężołek z owi- 
niętym lnem do przędzenia* J.Łoś. 
Toż Krak. I, 183. > Jeden jedzie 
na krężel u, drugi {zalotnik) jedzie 
na przęślicy. Zb. XII, 169. »Przi|- 
ślica* w temże znacz. Zb. VIII, 
261. » Przęślica = część składo- 
wa kądzieli; czasem osadzony na 
niej bywa krężel, a częściej wprost 
na przęślicy przytwierdzają kądziel 
(t. j. len) do przędzenia* Spr. V, 
402. II » Przęślica « słupek u wózka 
do przędzenia dla podtrzymywa- 
nia kądzieli* Święt. 712. » Przę- 
ślica == część kołowrotka, do 
której przytwierdza się kądziel do 
przędzenia* Osip. »Pzęślica = 
deska osadzona pionowo w stołku 
kołowrotka, do przywiązania ką- 
dzieli służąca. Gdy nie znano je- 
szcze kołowrotków, to do przę- 
dzenia służyła tylko przęślica 
i wrzeciono* Pr. fil. IV, 865. 
• Przęślica = część kołowrotka* 
Kuj. I, 87. II ^Przęślica == de- 
szczka bukowa (w kądzieli)... na 
której się robotnica przysiaduje* 
Lub. I, 86. II »Przęśnie'a* Wisła 
V, 486. II »Zdr. »Przęślicka* ib. 
IV, 8 1 0. » Prześlicka = w kądzieli 
część, którą prządka przysiadać 
Was. 56. »Prząśniczka* Zb. XI, 
254. 

Przęśliczka p. Przęślica. 

Przęśnica p. Przęślica. 

P r z ę t e k : » Wziął za pępek, wrzucił 
za prze tek (zagadka: pokrywa od 
garnka)* Zb. VII, 139. 

Przęter »a. przetrze = pięlro, góra, 

26* 



404 



Przętr — Przodek 



strych nad oborą lub podszopiemc 
Pr. fil. IV, 238. Toż Rozpr. XVIL 
83. ^P^zęt^z = strych nad bu- 
dynkiem; przęter, przęlrze, prze- 
trę, przętr, przanler, przantrzc 
Pr. fil. V, 857. Por. Piętro. 

Przętr, Przętro p. Piętro. 

Przętrz, Przetrze p. Przęter. 

Przód... p. Przód... 

Przodek = »przód« Spr. V, 119. 
Toż Wrześ. 18. » Przodek =. prze- 
dnia część « Rozpr. XI, 187. || 

• Przodek = przednia część wo- 
zu* Pr. fil. V. 857. Toż Rozpr. 
XXVI, 390. Rud. 18. » Przodek 
= pólwozie przednie « Zb. IV, 189. 
II ^ Przodek a. od przodka* = 
Inniec Pozn. V, VI (opis). ^ Przo- 
dek a. na k'sób« = taniec ib. I, 
196. II »Przodek = konie przo- 
dowe w czwórce* Spr. V, 119. 
II » Przodek = czoto roboty w cho- 
dniku kopalnianym* Pr. fil. III. 
497. » Przodek = przód chodni- 
ka* (w kopalni) Zb. X , 334. 

• Przodek = przód roboty* (w ko- 
palni) Zb. XI, 24. » Przodek w ko- 
palni = to. co niem. Ort* Pr. 
fil.V, 857. II .PrzodekrTr u żni- 
wa ten, kto pierw^szy żnie* Rozpr. 
Xl, 187. » Przodek = przodujący 
Inb przodująca u żniwa* Zaw. 
Kin. 8. • Przodek = dziewczyna, 
klóra przy żniwie przodowała* ib. 
12. II » Przodki = płachciki wia- 
traczne małe* Spr. IV, 368. || 

• Przodka* = wprzód, przedtem: 

• Zakryj panie ciało moje, gdyż 
ja niegodna przodka (wprzód) na 
twe ciało patrzeć* Łęcz. 179. 

• Przód, przodki, przodka = przo- 
dom, naprzód* Hilf. 178. II •Przod- 
kiem*: »Przodcię = z przodu* 
Bisk. 5k II »Przodek trzymać = 
prowadzić robotę, sam na prze- 
dzie pracując* Świol. 712. •Trzy- 
ma przodek* ^ żnie na przedzie 
ib. 119. » Przodek trzyma = prze- 



wodniczy* (w tańcu) Fed. 104. 
II •Mieć przodek* zap. mieć prze- 
wagę, znaczenie: » Mądrzy Indzie 
przodek mają* Cinc. 23. || >Do 
przodku* a. »do przodka* w tań- 
cu : » Dziewczyny wybrane do 
przodku czyli w pierwszą parę 
tańca* Pozn. 1, 123. > Do przodka* 
w temże znacz. ib. 241. »Odtań- 
cować do przodku* ib. II, 61. 

• Wyskakuje do przodku przed 
muzyką* ib. 103. »Idzie... do 
przodka* (w tańcu) ib. III, 156. 

• Każe do przodka sobie zagrać* 
ib. 178. II »Do przodku, szybki* 
(taniec) ib. II, 231. » Taniec po- 
wolny i krótki zowie się do przo- 
dka a. przodek* ib. III, 175. •Ta- 
niec z kobietami zowie się do 
przodka* ib. III, 195. •Taniec do 
przodku* ib. U, 249. •Taniec do 
przodka* Zb. 1,35. || »0d przo- 
dka* : •Płaci pieniążek od przodka 
w tańcu* Pozn. II, 228. || .Od 
przodka* a. » Przodek *= nazwa 
tańca ib. V, VI. .Tańczą powol- 
nego (od przodka)* ib. I, 196. || 

• Na przodek* = na przód: »Po- 
sed z kacmarką na przodek* 
(w tańcu) Zb. VII, 45. .Wyleciał 
na przodek* = naprzód Zaw. 58. 

• Przelecoł mu na przodek pies* 
= na spotkanie Derd. 131. •Dru- 
dzi, co na przodek wf^szed, beł 
ło mały Janek* ib. || .Na przo- 
dku* = na przedzie Zb. XV, 18. 

• Sod na przodku, a kozy... za 
nim* Zb Vn, 28. •Na przodku* 
= najpierwej Hilf. 131. .Zamijis 
mocniejsego na przodku, to uóni 
go puścili piersego* Zb. VII, 54. 
II .W przo<iku = na przedzie* 
Pozn. III, 174. Toż Kuj. I, 88. 

• W przodku .. przetańczą* Święt. 
1 46 » W przodku tańców ała « Maz. 
II, 228. »Kto w przodku tańcu- 
je?* Zb. IV, 248. II .Z przodku* 
= z przodu, na przedzie: » Jeden 



Przodka — Przody 



405 



v\ go z przodku wita, a drugi go 
z tyłu chwyta* Kolb. 244. •Je- 
den stoi, z przodku wita, drugi 
z lyJu szablą wita« Łys. 38. •Py- 
szno z przudku, Ićpji slude = źle 
z przodku t. j. na przedzie, lepiej 
śladem t. j. z tylu Hilf. 139. »Ko- 
cis z przodku, dwók hajuków na 
zadku « (= na przedniem siedze- 
niu powozu, na tyl nem siedzeniu) 
Wisła VI, 143. 

Przodka p. Przodek, Przód. 

Przodnica = * sznur, którym przy- 
mocowywa się powęz do przodu 
wozu« Osip. II > Przodnica = 
dziewka, przodkująca przy żni- 
wach* Kieł. I, 56. Por. Przo- 
downica. 

Przodować = » wyprzedzać w ro- 
bocie, np. w żniwie* Osip. 

Przodownica = » dziewczyna* 
która żnie pierwsza i na głowie 
niesie wianek dożynkowy* Kłosy 
VII, 106. »Prowadziemy przodo- 
wnice, całe żniwa ()rzodowały, 
wszystkich ludzi pociągały* Kuj. 
I, 233. » Przodownice czyli ster- 
nice* S:ind. 163. » Przodownica* 
w t(mże znaczeniu Kozł. 202 
i 204. Pozn. II. 70: ib. 111,149. 
Maz. I, 206: ib. III, 87 i 90. 
Rad. I, 129. Łęcz. 36. Was. 108. 
Kai. I, 109. Wisła VII. 594. 
Pleszcz. 193. Zdr. •Przodowni- 
czka*: »Całujta nas... przodowni- 
cki* Wisła V, 749. Por. Przo- 
dnica. 

Przodownik = » naczelnik, na 
przedzie pracujący* Swięt. 712. 
» Przodownik* w tańcu Krak. I, 
269. » Przodownik = zawodzący 
taniec* Pozn. I, 251. •Przodo- 
wnik = ten co siekł zboże na 
przodzie* Pozn. I, 160. •Przodo- 
wnik* w temże znaczeniu ib. II, 
209; ib. III, 154. Kai. I, 109. 
Maz. III, 87. Wisła VIII, 270. 



• Przodownik a. przednik* w temże 
znacz. Pozn. II, 70. 

Przodziu p. Przódzi. 

Przosonki: •Przósonki = niem. 
Keilbeere* Hilf. 178. 

Przód •a. przodek = przednie pół- 
wozie* Ust. z Litwy. » Przód ^ 
przednie koła z osią, dyszlem 
i śnicami* Pr. fil. IV, 865. jj 

• Przód* = wprzód, pierwej: •Ja 
się przód ożenię* Kuj. I, 137. 

• Przodem chodziła we złocie, a te- 
raz bede w żałobie* Wisła VI, 
859. •Przód* w temże znaczeniu: 
Rog. no 343. Kuj. I 137. Zb. IV, 
176. Ci.sz. I, 70; ib. 317. •Prz-ód 
= wprzód, pierwej* Rozpr. VIII, 
168. II •Przód* = przed: .Spoj- 
rzeli przód siebie* Bar. 144. •Prze- 
leciała... dzika świnia przód nij* 
(siostry) = prz«*d nią Pozn. VI, 
186. •Przód= przodem, naprzód* 
Hilf. 178. II •Przodem*: •Przodę 
= przodem, na przedzie, z przo- 
du np. chłop szed przodę, bjałka 
slj^de = żona z tyłu* Ram. 177. 

• Slode... przede* = śladem (z ty- 
łu)... przodem Nadm. 88. 

Przodki: • Przodki a. przodka, przód 
= przodem, naprzód* Hilf. 178. 
»Pizódci = 1, i^rzysł. z przodu, 
na przedzie np. ja pud3 przódci 
2, przyim. z przodu, na przedzie 
np. przódci wóza* Ram. 177. 

Przód ya. przody = wpierw, jiier- 
wej: » Przody = wprzód* Zb. I, 
49. Toż Udz. » Którą nogę przody 
stawiać* Rog. n® 408. •Kio przo- 
dy na górę wyleci* Zb. XV, 22. 

• Przódf = wpierw, dawniej* 
Ram. 177. •Przody = pierwej, 
naprzód* Opól. 16. »Przody« 
Rozpr. XII, 22. •Byteś bogatym 
przody* Cisz. I, 37. > Musisz dać 
ładnie gęby przody* Rog. n^81. 

• Musisz dać buziuleńki przody* 
Lip. 67. •Któż nas-ci tam obu- 
dzi?... Jaskólinka ranny ptak, ona 



406 



Przódzi — Przybieżed 



przody, jeźli tko« Zb. IV, 209. 
II » Przody = prędzej: przody 
byk tobie daj, jak "onyinu« Spr. 
IV, 29. II » Przody « z 3 pp. = 
pierwej niż: ^ Przyjmuj .. Pana Je- 
zusa przody mnie, polem Jasieńka 
koło mnie« Skrz. 36. || ^ Przody « 
a. » Przody* = na przedzie: »Kto 
tańcuje przody* Oles. 132. »Kto 
tańcuje przody* Zb. IV, 234. || 
» Przody* = naprzód (w znacze- 
niu miejsc): »A juz ta przedtym, 
niźli ón wyjechał, bracia starsi 
wybrali sie konno przody* Sand. 

^ 275. »Jd przody du.. nie<;hodzę* 
Cinc. 16. Por. Przódzi. 

Pr z ó d z i a. przódzi: » Przódzi = 
wprzód* Zb I, 49. W temże zna- 
czeniu: Zb. XV, 164. Rad. II, 201. 

• Przódzi, naprzódzi = naprzód, 
pierwej* Pr. fil. IV, 238. » Przó- 
dzi = przedtym* Pr. fil. V, 857. 
»Boś ty przódzi rano wstała* Zb. 
XIV, 119. »Kciał przódzi do ro- 
dziców zaźryć* Zb. VII, 11. •Przó- 
dzi = wprzód* Zb. I, 49. »Nie 
wiedział, które złoto brać przó- 
dzi* Cisz. I, 106. II »Przódziej 
= pierwej* Ogon. 7. » Kogutek 
przód ziej był u niego... niz ten 
pan zajechał* Krak. IV, 74. >Przo- 
dziej = pierwej, najprzód* Rozpr. 
III, 375. >0 umrzyj ty przodzidj, 
umrę ja za tuba* Rog. n^' 229. 
II »Przodziu« = pierwej, wpierw: 

• Przodziu dzictiatko... niźli suknia* 
Rad. I, 148. Por. Przody. 

Przódziej p. Przódzi. 

Przy: »Przf = nieni. bei* Hilf. 95. 
»Przy a. psy* Rozpr. X, 206. 
> Służyć a. być przy wojsku, przy 
ułanach, przy piechocie* list. z Ga- 
licji. »Przv wojsku* Rozpr. X, 
206 Toż Zb. VII, 10. Zb. XIV, 
65. Zb. XV, 139 Krak. III, 29. 
Święt. 232. Pozn. VI, 171. •Słu- 
żyć przy gimajnie* ib. 170. »Słu- 
żył przy wojnie* Rozpr. X, 255. 



>Przy świętej niedzieli* = w nie- 
dzielę Kam. 128. »Wiela... weł- 
nianki na białej owieczce, tyla 
uczciwości przy każdy dziewe- 
czce* Rog. n® 463. »Kat śción 
mu głowę przy króleskich oczach « 
Pozn. VI, 61. II »Przy* z 3 pp.: 

• Posiedźze na kwilę przy Wojtko- 
wi* Spr. V, 403. 

Przybaczać: » Przebaczać = przy- 
pominać* Ram. 170. •Przeba- 
czała = przypominała* Derd. 46. 

Przy baczyć: » Przlbaczfc = przy- 
pomnieć* Ram. 170. »Przybacyć 
= przypomnieć* Spr. V, 119. 
Toż Fed. 406. Mil. Wtemże zna- 
czeniu: Kam. 119; ib. 144. »Przy- 
bacuł sobie* Chełch. II, 131. 
»0 Dorocie przybacył* Łęcz. 171. 
»Jak mi się przybacy = gdy prz^'- 
pomnę sobie* Doman. »Przyba- 
czyć * : » Przybacyć se = przy- 
pomnieć sobie * Rozpr. XXVI, 
390. »Przybdcyć* Swięt. 712. 
W temże znacz. Zb. VII, 73. Spr. 
V, 403. »Przybacuł* Święt. 331. 

• Prz^bdczfła sobie* Derd. 37. 
»Mąż so żonę przebaczy* ib. 46. 
»Mu sie przybacyło* Zb. XI, 61. 

• Przybaczyć sobie = przypo- 
mnieć* Mil. 

Przy bało w ać = » przydźwigać, 
z trudem przynieść, przywlec. Ta- 
kie ciężkie, ledwiem przybałował'* 
Czark. 

Przybicie r= »uderzenie dłoni 
w dłoń, kończące akt kupna* 
Pleszcz. 96. 

Przybierać=: brać, zbierać: » Przy- 
bierajum różnygo ziółecka we swoje 
gniazdecka* Wi.sła VIII, 486. || 

• Przybierać* = wzrastać: >Na 
noc tędzi mroź prz^bjerał* Derd. 
97. 

P rzy bieżeć = przybiec: » Ja wnet 
za wami przybieżę* Krak. I, 212. 
»Na Św. Kazimierza czajka przy- 
bieża* Star. przysł. 40. »Do dworu 



Przybijacz — Przychęlny 



407 



pr2ybiezył« Wisła II, 151. »Przy- 
bieżałac Kieł. I, 197. »Przybie- 
zała< Rad. II, 1. » Aniołowie... 
przybieżeli« Wójc. I, 195. »Przy- 
bieżeiic Zb. II, 40; ib. IX, 6. 
»Przybiezeli« Rad. II. 62. 

Przybijacz: » Przybijać = rodzaj 
kowalskiego młolka* Święt. 712. 

Przybij a czka »a. płocha, przez 
której szczebelki przechodzą nici 
osnowy* (w warsztacie tkackim) 
Wisła 'V, 918. 

Przybiór »a. przyoblecze = ubiór: 
żadnego przybioru, przyoblecza* 
Ust. z Jaworza. » Przybiór = przy- 
bieranie np. włosów: rozczesała, 
rozpuściła, jako bór i prosiła ma- 
tuleńki o przybiór* Pr. fil. IV, 
238. 

Przybłanykać się = > przywlec 
się Bóg wie zkąd, przyplątać się, 
przybłąkać się* Kolb. rękop. 

Przybłęda »a. znajda = dziecko 
przybłąkane niewiadomych rodzi- 
ców* Osip. 

Przyboczyć p. Przybaczyć. 

Przvborgować = »dad na kre- 
dyt* Pr. fil. IV, 278. 

Przyboś = > obuty boz pończoch « 
Mil. » Przyboś* = boso Kam. 20. 

• Przyboś = na gołą nogę* (kła- 
dzenie obuwia) Wisła II, 129. 
» Przyboś = bez pończoch, a w trze- 
wikach* Spr. V, 141. W temże 
znaczeniu » Przyboś* Zmor. 173. 

• Przybuś a. w przybuś* Maz. V, 
38. » Przybuś* Czark. »Ona i w zi- 
mie przybuś chodzi* ib. 

Przybór = » miejsce, gdzie pod- 
czas połowu sieć wyciąga się z ry- 
bami* Prac. 

Przybrać »do głowy = zabić so- 
bie klina w głowę (o turbacyi) 
np. cosik se przybrdł do głowy* 
Spr. V, 403. II » Przybrać się. = 
przyplątać się, przyłączyć się: 
> Zabiera mordacza z wielką gębą. 



następnie przybrał się długoręk^^ 
Bar. 94. 

Przybraknąć= zabraknąć: » Wię- 
cy dawajcie (gorzałki), bo ndm 
już przy brakło* Pozn. VI, 75. »Jak 
im przybrachło (zabrakło wiktu)* 
ib. 77. » Nigdy już nie przybra- 
kło* ib. 226. >Bo mu już przy- 
brakło* ib. 344. 

Przybranek = >zagon mniejszy 
z boku, niby przybrany* Rozpr. 
XXVL 390. 

Przybrózdek= > zagon mniejszv« 
Pr. fil. V, 156. 

Przybuś p. Przyboś. 

Przybylec: > Przf b^lc = przybysz « 
Ram. 171. 

Przybytnik: * Ziół suszonych : przy- 
bvlnik, mokrzycę, miętę* Wisła 
V, 482. 

Przycak p. Przeczą k. 

Przycapić = » nakryć czapką szu- 
kany przedmiot (autor wpada w sło- 
woród ludowy! K.), przychwycić 
kogo na gorącym uczynku* Święt. 
712. 

Przycdtek p. Przyczatek. 

Przycechtać = > słowo złożone 
z 'cechb.ć', co znaczy: deptać, 
drobne i gęste zostawiając ślady 
(o zającach)* Spr. IV, 320 p. w. 
Cechtać. 

Przy chadzać: >Przf chadzać = 
przychodzić często* Ram. 172. 

Przychał = przyjechał: > Jedzie 
zapust na wozie, Ciągnie mięso 
na powrozie, I przychał k nam, 
k nam* (pomyłka? K.) Wójc. I, 
262 (u Kurpiów). 

Przychętne = przynęta: > Jak ta 
kto przydzie... pocęsluj kieliskiem 
wódki, dej, peda, takie przychę- 
tne, zęby, peda, mieli ludzie do 
ciebie ściąg* Cisz. 276. Por. 
Przychętny. 

Przy chętny = » skłonny, potul- 
ny* Święt. 712. Por. Przy- 
chętne. 



408 



Przychlebiać się — Przyciepło 



Przychlebiać się = >zaszmaj- 
chlować z niem. schineicheln« 
Rozpr. XVII, 72 p. w. Zaszraaj- 
chlować. » Przy chlebie się «: »Chces 
mi sie przychi^bić, zebyra ci dii 
jałmużnę* Święt. 359. 

Przychlebić się p. Przychle- 
biać się. 

Przychlebsiwo: ^Mimop^2ychleb- 
stwa... dziewczyna zaczynała tę- 
sknić za domem* Sewer. 

Przychluścić » dach = ułożyć na 
stropie dachu gałęzie powiązane 
zamiast koźlin. Gałąź zowie się 
chlusta, zwykle brzozowa* Pr. fil. 
IV, 866. 

Przychłaszczać: » Przf eh łaszcząc 
= przywabiać* Ram. 172. ^Przf- 
chłoscfc = przywabić* ib. 

Przychłościć p. Przychła- 
szczać. 

Przychodne » miejsce a. przystup 
dobry cy ku kolibie, cy ku hału- 
pie* = przystęp, dostęp Spr. V, 
403. 

Przychodzić = przypadać, nale- 
żeć: »Na te dzićwke przychodziół 
grunt* Zb. V, 256. »Lepiej niech 
Kiryło nie wtrąca się, co do niego 
nie przychodzi* (Wołyń) K. Gliń- 
ski. || »Przychodzić = być wzglę- 
dem kogo w stosunkach pokre- 
wieństwa: on mi przychodzi stryk 
= on jest moim stryjem* Wrześ. 
18. Toż Wisła II. 468; ib. VI, 
588. Spr. V, 403. || » Przychodzi 
się* = trafia się, zdarza się: 
• Skoro potem przychodzi sie, że 
nie meszYJaszY, jćno córka* Cisz. 
275. 

Przychopać się »do dzieła = 
pilnie wziąć się do dzieła* Wisła 
III, 89. 

Przychować = urodzone na swo- 
jem gospodarstwie zwierzę wy- 
chować Święt. 712. 

Przychówek = przybytek w ży- 



wym inwentarzu przez hodowlę 
Święt. 712. 

Przychód = wschód: »0d przy- 
chodu i zachodu słońca* Lub. I, 
54. 

Przychwacić: » Prz}^chwac|c = 
przychwycić , przycapić « Ram. 
172. Por. Przychwycić. 

Przychwalać: »Przykwalać a. do- 
tuzać = dodać ochoty, podjudzić, 
przytakiwać* Spr. V, 351. 

Przychwycić = schwytać: •Zło- 
dzieja przychwycą* Zb V, 136. 
II » Przychwycić się = do jadła 
łakomie a. do roboty brać się go- 
rąco* Roczn. 229. Por. Przy- 
chwacić. 

Przychylny = ^ czuły, kochający, 
nadskakujący: zięć dosić przy- 
chylny* Mil. 

Przyciapnąć = » przykucnąć* 
Fed. 406. 

Przyciarek p. Przyciorek. 

Przyciąć: »Prz^cyc := przyciąć: 
jemu trzeba przfcyc rogów* Ram. 
171. II » Przyciąć = dokuczyć* 
Zb. II, 240. II » Przyciąć* = za- 
ciąć, uderzyć batem: » Przytniesz 
konie* Kętrz. 25. 

Przyciągnąć: »Przfcygnąc= przy- 
ciągnąć np. wóz* Ram. 171. || 
> Przyciągnąć = przybyć* Święt. 
712.' 

Przyciekać = » przychodzić ; przy- 
cieknąć = przyjść, przydybać* 
Udz. 

Przycieknąć p. Przyciekać. 

Przyciemno: » PrzJ^cemno = za 
ciemno, nieco za ciemno* Ram. 
171. 

Przyciemny: »Prz}^cemny = przy- 
ciemniony, zacieniony* Ram. 171. 

Przycień(?): »Pogródka t. j. zie- 
mia, usypana wyżej naokoło przy- 
cień domu* Rozpr. VIII, 231 (za- 
pewne pomyłka zam. przyciesi Ł.). 

Przy ciepło: » PrzJ^cepło = za cie- 
pło, dobrze ciepło* Ram. 171. 



Przyciepły — Przycwałowad 



409 



Przyciepły: » PrzJ^cepły = dobrze 
ciepty, cieplejszy, zanadto ciepły < 
Ram. 171. 

Przyci^rać = »intócić snopki zbo- 
ża, nie rozwiązując* Święt. 712. 
Toż Rozpr. XXVI, 390. >Przyci- 
rać = młócić* Spr. IV, 29. 

Przycieś »a. przyciesie a. cwela = 
podwalina, jaka się daje pod za- 
budowanie* Kuj. I, 78. Toż ib. II, 
275. »Przycieś = najniższa belka 
domu, spoczywająca na peckach* 
Rozpr. VIII, 232. Toż ib. IX, 213; 
ib. XI, 187. Hoff 70. » Przycieś 
= najniższa belka zrębu* Rozpr. 
XXVI, 390. Toż J. Łoś. » Przy- 
ciesie chałupy lub stodoły = belki 
spodnie, oparte na podkładnych 
kamieniach ... przy narożnikach, 
lub na podmurowaniu* Krak. I, 
150. »Pod przycieś = pod fun- 
dament* ib. III, 134. » Funda- 
ment czyli podwaliny (chaty) sta- 
nowią cztery kłody, zwane przy- 
ciesiami* Wisła VI, 426. •Kapu- 
sia = dębowd pi-zycieś* Cinc. 19 
(t. j. kapusta jest lem w poży- 
wieniu człowieka, czem przycieś 
w domu. List Cinciały). W temże 
znaczeniu: »Przycieś* Zb. 111,24; 
ib.V, 140; ib. IX, 41; ib. X, 86; 
ib. XV, 120. Wisła VI, 308; ib. 
VII, 279. Pozn. 1,87; ib.VI,259. 
Kieł. II, 244. Cisz. 297. > Przy- 
ciesie* 1. mn. Zb. X, 200; ib. 
XIV, 8; ib. 9. Święt. 34; ib. 39 
etc. Lub. I, 54. >Przycie.>i* 1. mn. 
Zb. VII, 101. .Psycieś* Rozpr. 
XX, 433. II » Przycieś = belka, 
wiążąca jarzmo mostu od dołu* 
Cer. > Przycieś, 1. mn. przyciesi 
= belek czworograniasty do bu- 
dowli i na poręcze do mostu* 
Rozpr. III, 375. 

Przyciężki : »Prz}^cażci = za- 
nadto ciężki, nieco za ciężki* 
. Ram. 171. 



Przyciężko: »Prztcażk6 = za 
ciężko* Ram. 171. 

Przyciołek p. Przyczółek. 

Przyciorbać się = » przywlec się 
powoli* Pr. fil. IV, 238. 

Przyciorek = » beczułka na wino* 
Rozpr. III, 375. > Aleś (dziewczę) 
hruba, jak przyciorek* Zb. XII, 
140. »Przycirek = beczułka do 
parzenia sieczki krowom* Zb. X, 
201. »Takaś gruba, jak przyci- 
rek* Kieł. II, 55. Toż Zb. XV, 
70. » Przycirek = cebratka, w któ- 
rej dają jeść świniom* Doman. 
• Przyciarek = naczynie podobne 
do szaflika, z góry szersze* Hoff 
41. 

Przycirać p. Przycierać. 

Przycirek p. Przyciorek. 

Przycisk: »Z przyciska grać = 
grać silniej* Pr. fil. IV, 238. 

Przycisnąć: »Przycisła* = przy- 
cisnęła Krak. IV, 172. 

Przyciuknąć = »dokuczyć* Zb. 
II, 240. » Przyciuknąć = dociąć 
komu w mowie słowem* ib. 251. 

Przycłapić p. Przyczłapić. 

Przycobić = >przydusić kogo* 
Udz. 

Przycupać = » przypaść do ziemi 
a. w krzakach (o zającu)* Prz. 
ludu VI, 111. 

Przycupkać p. Gupnąć. 

Przycupkować = » uderzać no- 
gami o ziemię, tupać* Spr. IV, 
381. 

Przycupnąć = >usiąść nizko, 
schylić się* Parcz. » Przycupnąć 
= usiąść sobie, pochyliwszy się; 
zdrzymnąć się, siedząc* Święt. 
712. »Przycupną'^ć = przypaść 
do ziemi* Rozpr. XI, 187. »Ten... 
odejdzie... do stodoły, tam przy- 
cupnie i tam .się wyśpi* Pozn. I, 
193. 

Przycwałować ^ szybko przy- 
. jechać: » Starosta koni nie żało- 



410 



Przycyknąó ^ Przyczynek 



wal... w czwał przycwałowaN 
Pauli 101. 

Przycyknąć = »przylać np. tro- 
chę mleka* Spr. IV, 29. 

Przy czak p. Przeczą k. 

Przyezasie = » zawczasu « Graj- 
nert, Z domu i ze szkoły str. 193, 
194. 

Przyczalek: ^ Przycalek = komora 
celna przy drodze a. przy roga- 
tkach miejskich* Spr. V, 403. 

Przyczekać = zaczekać: »Przy- 
czekał chwilę za parobkiem « Zmor. 
150. 

Przyczepa = »przyczepka« Pr. 
fil. IV, 238. 

Przyczepić: »Przycypię się« = 
przyczepię się Wisła VII, 686. 

Przyczłapić = przycisnąć: »Tra- 
wa pokosy z wowsem przycłapi 
do ziemi, niby wiciami* Kam. 66. 

• Przycłapił djabła pod dzwon- 
kiem* Kuj. I, 189. » Przyczłapić 
= przykrywkę włożyć na coś* 
Wisła III 89. 

Przyczółek: »Przycółek = ubra- 
nie głowy weselne* Wisła I, 154. 
II » Przyczółek = część przednia 
drzewa u czółna* Prac. || >Przy- 
ciołek* : »Przy niej (szafie) są 
dwa dłubane przyciołki , w nich 
3 p(')łki krótsze, a czwarta, gór- 
nia, dłuższa* Lub. I, 61. || »Przy- 
cołek = przegroda w stodole* 
Święl. 712. > Składają koniczynę 
do przycołków* ib. 3. » Stodoła... 
ma dwa przycołki i jedno boisko* 
ib. 39. II » Przyczółek = bok cha- 
łupy* Chełm. I, 71. 

Przyczubaty; »Kokoskę... troseckę 
przycubalą* Maz. V, 259. Toż 
Rad. I, 151. Oles. 204. 

Przyczyna = powód: »Nie będę 
ja wycinał (lipy na kolebkę), bo 
nie moja przyczyna* Wójc. I, 98. 

• Aniżeli (jeżeli) chłopiec, będę ja 
mu ociec... aniźli dziewcyna, nie 



moja przycyna, każę ja jej bydło 
gnać* Sand. 132. »Chtóz ci przy- 
cynum był, eh to cię na wojnę 
doł?* Kozł. 129. Toż Was. 211. 

• Któzci był przycyna?* Kozł. 167. 

• Powiadają, żem herna (zarozu- 
miała); nie jest przyczyna żadna. 
Z każdym tańcuje rada... Powia- 
dają, żem ładna, nie jest przy- 
czyna żadna, bo się codzieó na 
na wschodzie nnyję rosą w ogro- 
dzie* Zb. X, 271. »Cózci to za 
niewola? Nie niewola, nie przy- 
cyna, bo mnie mama dziś wybi- 
ła* Was. 154. »Coz za przycyna, 
dyć ja nie sarna, jeno dziewcy- 
na .. Powiem każdemu, ześ ty był 
przycyna wieńcowi memu* Kieł. 
II, 158. »Nie róbta przycyny, nie 
róbta pośniiechów* Lub. II, 66. 
II » Przyczyna* = czary (?): »0- 
świadczyła (lekarka), że .. w cha- 
cie jest przyczyna. Przyjechała 
więc i... odczyniała zadaną* Lud. 
1,198. » Przyczyna «^ = przygoda: 

• Ażeby się przy tym twardym 
gryzeniu komu nie dostała jaka 
przyczyna* Wisła VII, 94. »Agdy 
się komu dostanie jaka przyczy- 
na* ib. 91. »Może tam będzie 
i ta przyczyna, że tam będzie nie 
jedna butelka wina* (objaśniono 
tu, że -przyczyna' = przyczynek) 
ib. » Stała sie przycyna jedny 
dziewcynie* Święt. 212. »Jesce- 
byś ognia przycynił w kulawą 
noj^^ę. Nie bójze się, moja Kasiu, 
zadny przycyny* ł^ęcz. 90. » Przy- 
czyna = klęska* Ust. z Lidy. || 
^ Przyczyna * : > Kocioł, nadsztuko- 
wany u góry drewnianą 'przycy- 
na*, niby kadzią bez dna, aby się 
więcej śliwek zmieściło* Zb. XIV, 
28. 

Przyczynek = przyczynienie się, 
pomoc: » Cierpienia ustąpią same 
t. j. bez przyczynku lekarza c 
Krak. III, 84. || »Na przyczynek* 



Przyczynić — Przydanek 



411 



= na dodatek Domnik, Wigilja 
Św. Andrzeja 7. 

Przyczyniać p. Przyczynić. 

Przyczynić = uczynić, sprawić: 
• Chtóz ci to przycyniuł, ze cie 
na wojnę wydo^?* Kozł. 131. || 
•Przyczynić się< = poraasrać: 
'Jasieńka, zetnij lipkę dla dzie- 
cięcia na kolibkę. Ja tam mn się 
nie przycyniał, przycyniali się tam 
drudzy « Kuj. II, 37. || • Przyczy- 
niać* = przygotowywać, » Przy- 
czynić* = przygotować: »Swasz- 
cusia sie przycyniuła na ca^y ty- 
dzień* Zb. XIV, 98. >Psycyniają 
na weszeie troiste pieczywo* ib. 
172. »Niech w zimie przyczyni 
gwoździe* Kam. 71. W temże zna- 
czeniu ib. 81 i 173. »Psycynić 
sie = napiec, nagotować* (wła- 
ściwie = przygotować się) Rozpr. 
XX, 433. II » Przyczynić = do- 
dać* Wrześ. 18. »Przycyniać = 
dodawać* Pr. fil. III, 497. >Jesce 
mu dwadzieścia dukatów przycy- 
nię* Krak. IV, 174. »Gotują 
(barszcz) przyczyniając do tego 
olrąb* Zb. YUl 263. || »Przy- 
czyniać = ugniatać ciasto* Spr. 
IV, 368. »Przycynić = chleb po 
wyrośnięciu przerobić* Mil. » Za- 
brał sie przycyniać do unego chle- 
ba* Chełch. II, 57. »Przycynić 
a. doprzycynić = wyrobić (o chle- 
bie i o cieście)* ib. 150. jj » Przy- 
czynić się* = przytulić się: •Sty- 
czeń, do pieca się przyczyń* Star. 
przysł. 33. 

Przyczynowaty: »Myśleli, że to 
jaki przyczynowaty. jaki warjat* 
Padalica: Opowiadania i kraj- 
obrazy I, 29. 

Przyczyńca: »Przyryńca = który 
się do czego przyczynia, daje po- 
wód* Sand. 264. »Nie wiem, kto 
mnie tę niedolę psyniós. Ale ja 
wiem — powie pisarz — bo ja by- 
łem tego przycyńcą* Rad. II, 181. 



Przyćpić: »Bobycisię ogień rzu- 
cił (a. przyćpił) w kulawą nogę* 
Pozn. IV, 25. Por. Przyćpo- 
wać. 

Przyćpować = » przyrzucać: to 
gani towar, to przyćpuje (przy- 
rzuca) po groszu* Pozn. I, 236. 
Por. Przyćpić. 

Przydać się = >zdarzyć się np. 
nieszczęście mi się przydało* Pr. 
fil. V, 857. W temże znaczeniu: 
Aten. 1877, I, 643. Kieł. I, 155. 
• Serce mi się kraje, płacz mi się 
przydaje po tym moim dziewcę- 
ciu* Łęcz. 107. || » Przydać się 
= czepić się (o urokach)* Pr. 
fil. V, 857. »Boby ci się ogień 
przydał w kulawą nogę* Zb. II, 
44. » Barwy (czerwonej) panna 
młoda nie ma, aby jej się gorą- 
czka nie przydała* Pozn. II, 272. 
II » Przydać się na co a. na kogo 
= mieć podobieństwo do czego 
lub kogo np. syn przydał się na 
ojca t. j. podobnym jest do ojca* 
Roczn. 229. || » Przydać się na 
co = zdać się na co* Mil. Por. 
Przydany. 

Przydaj ny = » przydatny* Krak. 
IV, 319. >To mu to zielazo przy- 
dajne badzie* Zb. VIII, 314. 

Przydan = » drużba* Udz. •Pa- 
nów przydanów i panny przy- 
danki* Sień. 255. »Przydanom 
i przydankom* ib. »Przydanowie 
i przydanecki* ib. 262. » Przy- 
dany* a. » Przydanek* = młod- 
szy drużba: » Starszy drużba z to- 
warzyszem przydanym czyli przy- 
dankiem* Kuj. I, 280. •Przyda- 
nek = młodszy drużba* Zb. I, 
91. » Przydani = weselny orszak, 
który jedzie z panną młodą do 
domu jej męża, wioząc wiano 
i sprzęty dane w posagu* O. 

Przydaneczka p. Przydan, 
Przydanka. 

Przydanek p. Przydan. 



412 



Przydanie — Przydział 



Przydanie: »Ej przyjechali swatko- 
wie nasi z przydania, spodziwali 
się u pana drużebki śniadania* 
(z pieśni weselnej) Lub. I, 187. 

Przydanie c: > Przydańcy = rodzi- 
na panny młodej i blizcy przyja- 
ciele* Przem. 77. »Prddaiici< ib. 
75. 

Przydanka = » młodsza druchna* 
Zb. I, 91. W lemże znaczeniu: 
Sień. 252; ib. 255; ib. 262. 
^P^z}^dJinka = drużka ślubna, to- 
warzyszka panny młodej* Ram. 
171. Toż Pobł.73; ib. 123. »Przt- 
dąncie* 1. mn. Derd. 81. •Przy- 
danka = starościna* (weselna) 
Chełm. I, 325. Zdr. »Przydane- 
czka* Sień. 262. 

Przydany = ten, który się przy- 
czynił: »Klóz ci do tego był przy- 
dany ? Był ci mi przydany da ten 
Klonoski pAn. Kazał ci mieokuć* 
Kieł II, 159. Por. Przydać się. 
II »Przydany« p. Przydan. 

Przydański » taniec tańczą swacia 
i starościny, gdy muzyka grać za- 
przestanie. Tańcząc biją w komin* 
Chełm. I, 325. 

Przydatek = » dodatek: dał mu 
esce trochę piniędzy w przydatku* 
Chełch. I, 58. Toż Mil. 

Przydawać sobie = » być nie- 
naturalnym: óna sobie tylko przy- 
daje* Mil. 

Przydeklarować = obiecać : » Un 
jej przydeklarował zatrzymać sie 
te trzy dni* (na jej prośbę) Chełch. 
I, 36. 

Przyderzać = przybijać: »Przy- 
derzają tą ladą do lej przędzy, 
z czego robi się płótno* Pozn. I, 
109. 

Przydki p. Przytki. 

Przydłubać: »Nasz lokaj... keń sie 
obróci, to przydłubie* (= zliże, 
urwie K.) Kuj. I, 234. 

Przydłużyć = przedłużyć: » U ta- 



kiej żony wiek mam przydłużonyc 
Sand. 141. 

Przy dole: »Tam na Podolu, tam 
na przydolu, tam dziewczyna sła- 
wna* Pr. fil. V, 857. 

Przydomek = » nazwisko rodowe, 
przechodzące z ojca na syna* Pr. 
fil. IV, 866. » Przydomek = prze- 
zwisko, charakteryzujące kogo lub 
ośmieszające, nadawane żartem 
lub ze złości* Osip. P. Prze- 
zwisko. 

Przydreptywać = »przysląpić 
na co* (? K.) Cer. 

Przydroże = » miejsce wolne od 
jazdy kołowej po obu stronach 
drogi* Osip. Por. Przydroże k. 

Przydrożek = » miejsce wązkie 
między drogą a rolą, trawą po- 
rosłe* Spr. IV, 367. »Przydróz- 
kiem* 6 pp. 1. p. Kozł. 158. Por. 
Przydroże. 

Przydróżnić= » siedzieć i żebrać 
przy drodze: wypadnie na starość 
przydróżnić* Pr. fil. V, 857. 

Przydu = * przydatek darmo do 
ilości czegoś, za pieniądze naby- 
tej* Osip. 

Przydu eh a = » zepsute powiel rze 
pod lodem, kiedy się ryby duszą* 
Prac. 

P r z y d u s i ć : » Przf dilśf^c = przy- 
dusić: wóna gó przfdóSJ^ła pje- 
rzf^ną* Ram. 171. || »Przydusić« 
= ugotować pod pokrywą: »Ku- 
musia kumusi w rynecce przy- 
dusi; zjedzą i wypiją* Maz. III, 
288. 

Przy dybać = > schwycić na go- 
rącym uczynku* Święt. 712. Toż 
Mil. 

Przy dymać = » miechem robić « 
Swięt.712. II »Przydymać = przy- 
biec szybko* Ust. z Królestwa. 

Przydyrdać= » przybiegnąć, szcze- 
gólnie o dzieciach, drobno stąpa- 
jących* Pr. fil. V, 857. 

Przydział p. Przedział. 



Przydzierżeć — Przygłapi 



413 



Przydzierżeć = » przytrzymać* 
Listy filologicke a paedagogickć 
XII, 470. 

Przy fasować = »przyrobić, na- 
gromadzić, napełnić faskę; prze- 
nośnie = bić« Sand. 261 p. w. 
Fasować. 

Przygadać: »Jaz sie p-^i^iadał iio 
zeniacce« (= aż się dogadał do... 
K.) Zb. VII, 66. 

Przygadka: »Pan daje mydła po- 
moru sanym dziewkom z przygad- 
ka: weźże se... i umvj się« Kam. 
58. 

Przygadować = » przytakiwać, 
schwalać. Przygadować za kim = 
popierać kogo« Święt. 712. 

Przyganobić >a. naganobić, gano- 
bić = starać się nsilnie, zbierać, 
skrzętnie chodzić koło czego* Spr. 
V, 356 p. w. Ganobić. 

Przygars teczka, Przygarste- 
czek p. Przy garstek. 

Przy gar stek = >to, co można 
ująć w garść « Ust. z Litwy. Zdr. 
»Przygarsteczek a. przygarsteczka* 
Ust. z Litwy. 

Przygarstnia = » garstka, garść, 
tyle ile można wziąć w dwie gar- 
ści* Pr. fil. V, 857. »Przygasznia 
= garść (zboża) na polu* Rozpr. 
XXVI, 390. »Przygarśnie blp = 
ujęcie oburącz jakiego przedmiotu, 
to co się mieści w obu stulonych 
razem dłoniach* Osip. >Przyga- 
sznie* Pr. fil. V, 857. »Przy- 
garznie := garść* Święt. 712. Toż 
Sab. 135. >Przygarznie = obie 
ręce złożone w garści* Kow. Toż 
Mii. Zdr. >Przygasteczka = garść* 
Pr. fil. V, 857. 

Przygarśnie p. Przygarstnia. 

Przygarznie p. Przygarstnia. 

Przygasteczka p. Przygar- 
stnia. 

Przygasznia p. Przygarstnia. 

Przygatawiać = przygotowywać: 



• Zaczynają przygatawiać jej (świe- 
krze) kąpiel* Zb. II, 207. 

Przygężały: »Ja stary, przygężały, 
nie mogę się zgiąć* Pozn. V, 108. 
Por. O gę ziały. 

Przygiąć: »Prz|dzic = przygiąć* 
Ram. 171. 

Przygibać: »Prz|dzibac = przy- 
ginać* Ram. 171. || »Przygibać*: 
> Koguty... wołają: Tijak idzie'. 
Inne odpowiadają: Trzvgibaj go** 
Kieł. II, 204. 

Przyglądować = przyglądać się: 
> Jasio stoi w okienecku przyglą- 
dujący* Kieł. II, 72. 

Przyglądziwać się = przyglą- 
dać się: > Żydzi przyglądziwali się 
na tę jego kobyłę* Kuj. I, 190. 

Przygładnąć: »Przfgładnąc := 
przycichnąć, uspokoić się: morze 
przfgładło* Ram. 172 (właściwie 
= >tać się gładkim, wygładzić 
się Ł.). 

Przygłaskować = gładzić, gła- 
skać: >Zacon na nicm przygła- 
skować* (ornat przymierzany) Cisz. 
237. 

Przygłownik = wezgłowie: •Sie- 
dzi (wrona) na przvglowniku (łóż- 
ka)* Wi-ła VIII, 104. >Zaczena 
(leżąca na łóżku) bić w przygło- 
wnik* ib. II » Przygłownik := za- 
gon poprzeczny na począlku i końcu 
staja* Święt. 712. 

Przygłówek= > część prawa twa- 
rzy człowieka; strzelać z przy- 
główka t. j. przyłożyć przykład 
strzelby do twarzy* Pr. fil. V, 
858. 

Przy głupek = >człowiek głupko- 
waty* Pr. fil. V, 858. Toż ib. IV, 
813 p. w. Dun»k. >Przygłupek = 
1, idjota 2, głupi* Mil. 

Przygłupi = ułnpi: » Jeden z nich 
(z synów) był przygłupi... Un głu- 
pi* Gliełch. I, 76. »Przfgłupy = 
głupkowaty* Ram. 172. 



414 



Przyglupie — Przyjaciel 



Przygiupie: »Przfgtópje= nieco 
głupio, ghipkowato« Ram. 172. 

Przygłupy p. Przygłupi. 

Przygnać = » przypędzić « Spr. IV, 
348. » Przygnać do kapsy (= za- 
robić)* Cinc. 33. »\Vas wnet dćs 
(deszcz) przyzenie« (= przypędzi) 
Święl. 513.' 

Przygnębić: » Gwiazdę przygnębię 
do ziemi « Maz. UL 247. 

Przygodny = » przypadkowy, za- 
stosowany do potrzeby* Krak. IV, 
319. 

Przy goić się = przyrosnąć : » Zęby 
buł ten listek przyrós, zęby sie 
buł przygoił. przyrós, toby sie 
dziwce nic nie stało* Mat. śp. 
II. 5. 

Przy górek: » Psygorek = komórka 
na poddaszu przy jednej stronie 
dachu czyli przy górze* Pr. fil. 
IV, 867. 

Priy gospodarować sobie = 
zyskać: »Co oji*zym przygospo- 
daraje sobie na sierocem gospo- 
darstw^ie, staje sie jego własno- 
ścią* Zb. XIV. 166. 

Przy goto wiec się = przygotować 
się: » Niech się dobrodziej prxy- 
gotowie jechać* Zb. II. 236. 

Priy graj dać się = przyleżć, 
przywlec się: » Ledwie sie przy- 
grujdał* Rozpr. XX\1, 376 p. w. 
Grujdać sie. 

Przy grozić: »Zeby tyz pan wzion 
gałtiske i tego pieska wycion. abo 
mu choć przy groził, by mie nie 
ukąsił* Zb- XV. 15. 

Przygruby = za smiby: Jest tam 
i drujn troohe Drzvsmiba« Maz. 
IL 4/ 

Pr^ygryzka »a. przysrywka = 
przymówka. dv.łOinek* Czark. 

Pr2>£r2ać się: » Zmitręźenie się 
na^rrodz:. jak >ię ch?k przygrzeje 
■=:. po:>D:es2v W robocie* Kam. 
?5 

Pr£y grzebać = Łikopać: » Wra- 



zili go nazad dó grobu i przy- 
grzebali* Rozpr. IX, 200. 

Przygrzmić = przyjechać (z ha- 
łasem) : > Rodzinecka z podoła przy- 
grzmiła* Rad. II, 58. 

Przyhadać sobie = »przypo- 
mnieć sobie* Zb. I, 74. 

Przy hła wek: > We młynie wodnym 
dwa są przyhławki t. j. dwa ka- 
wały czworograniastej belki, na 
których obracają się koła* Spr. 
V, 403. 

Przyhołomszyć= » przydusić tak, 
że coś np. zwierzę straci na chwilę 
przytomność* Maz. I, 68 p. w. 
Hołomszyć. Por. Z a h o ł o m s z y ć. 

Przy hołubić = > przyciągnąć do 
siebie, przytulić* Pr. fih Iv/238 
> Przyhołubić = przynęcić* Roczn 
200 p. w. Hołubić. 

Przyiłek = >zimna, tępa ziemia, 
trzeba marglu na nią* Lst. od 
Olkusza. 

Przyj achać: »Przfjachac. przfja- 
da = przyjechać* Ram. 172. 
»Przyjadzie* Chełch. IL 35. Toż 
Wisła VL 145. »Przyjachał« Kętrz. 
41. Toż ib. 92. Pozn. IL 246 
i 278. Lip. 56 i 142. »EVzyja- 
chali* Kętrz. 84. II » Przyjechać « : 

• Przyjeohaliśta* Chełch. I. 20. 
» Przyj ech ałsy iJoanuś' do damo* 
pan go się wypytuje* ib. 40. || 

• Przyjęć*: >Przfjeli = przyje- 
chali* Hili. 101.* 

Przyjaciel = przyjaciółka: » Mó- 
wią, że ja jestem płocha^, jajoa 
przyjaciel Stasia mego* Rofr. n* 
364. » Przyjaciel = krewny* Piątk. 
Toż Cer. Aten 1S77. IL 614. 
Rozpr. XIL 52. Sand. 2M. Pozn. 
IL 76. Wisła L iź^. Zb. XIV, 70: 
ib 170. Świet. 712. Spr. IV, S28c 
Rozpr XX. 433: ib. XXVL 3W. 
Pr. tiL V. S5o: ib. S58; PobŁ 73. 
II »Przvjaoiei = mai* Pr. fiL V. 
858. Pobł. i:39. Wisła IL 152. 
Dcruan. »t^yjaciei = mąi» ioflui« 



Przyjacieliczek — Przyjaciółka 



415 



Pleszcz. 4fl. II > Formy: »Przyjd- 
cieU WisJa II, 152. Spr. IV, 328. 
Rozpr.YIII, 131; ib. XXVI, 390. 

• Psyjaciel* Zb. XIV, 170. Rozpr. 
XX, 433. »PrztJacćU Pobł. 73. 

• PrzacieU Aten. 1877, U, 114. 
Cinc. 32. Rozpr. Xn, 52. Pr. fil. 
V, 853. »Prza'ciel« Hozpr. IX, 
333. Opól. 30. » Przacieie o mnie 
nie dbają « Rog. n® 478. || De- 
klinacja: 1 pp. 1. mn. »Przńciele« 
Rozpr. XII, 52. 2 pp. 1. mn. »Prza- 
cieli« ib. >Przyjacieli« ib. VIII, 
131. »Przyjacielów« Maz. III, 279. 
3 pp. 1. m. > Przyjacielem* Rozpr. 
VIII, 131. >Przacielomc ib. XII, 
52. »Przd'cielą« ib. IX, 133. 6 pp. 
1. m. >Przyjtóeiamy« ib. VIII, 
131. »Psyjścielami« Źb.XlV, 170. 
>Prza°ciotoi. Aten. 1877, II, 642. 
7 pp. 1. m. >Przvjacielach< Rozpr. 
VIII, 131. >Psyjdcielach. Zb. XIV, 
171. II Zdr. > Przyjacieliczek « Rog. 
no 367. 

Przyjacieliczek p Przyjaciel. 

Przyj acielstwo = » pokrewień- 
stwo. Spr. V, 403. Toż Krak. IV, 
319. »Przyjacielstwo = dalekie 
pokrewieństwo* Rozpr. XXVI, 390. 
»Blizkie przyjacielstwo... ma z nami 
już Bóstwo* Rog. n^ 424. 

Przyjaciółka = » krewna* Parcz. 
Toż Sand. 264. || » Przyjaciółka 
małżonka* Pobł. 139. || •Przy- 
jaciółka = rodzaj sukmany z gra- 
natowego sukna* Wisła III, 240. 

• Przyjaciółka = długi za kolana 
tołubek sukienny do stanu, gładki 
z przodu, fałdowany z tyłu, ubiór 
niewieści, dawniej zwykle grana- 
towy* Pr. fil. IV, 866. •Przyja- 
ciółka = suknia sukienna zielona 
aż po kostki, podbita u góry fu- 
trem, z boku także futerko przy 
kieszeniach* Maz. I, 50. » Przy- 
jaciółka z sukna granatowego zi- 
mą z kołnierzem długim z jagniąt 
i z takiemiż wyłogami (klapami)* 



ib. III, 33. > Niewiasty noszą gra- 
natowe sukienne kaftany czyli 
przyjaciółki długie do kolan, nie- 
kiedy na metalowe guziki zapi- 
nane* ib. V, 37. Toż Łęcz. 15. 

• Zamożniejsze kobiety noszą ro- 
dzaj długiego marszczonego z tyłu 
surduta z mnóstwem żółtych gu- 
zików; ubiór ten, gdzieindziej na- 
zywany przyjaciółką a tutaj su- 
kienką, bywa czasem zielonego 
koloru, obszyty szerokiemi jedwab- 
nemi taśmami, z kołnierzem, wy- 
łogami, mankietami i podbiciem 
z białych baranków* Rad. I, 54. 

• Przyjaciółka = duży szlafrok 
kobiecy* Kuj. II, 275. •Przyja- 
ciółka = snkmanka barankiem 
podbita (ubiór kobiet)* Krak. I, 
103. Toż ib. IV, 319. •Bogatsze 
gospodynie używają t. zw. przy- 
jaciółek sukiennych , jasno-zielo- 
nych i takąż taśmą bramowanych, 
z mosiężnymi guzikami, podbitych 
barankiem, z klapami i kołnie- 
rzem lisowym* Kozł. 373. •Ko- 
biety poubierane w zielone przy- 
jaciółki* Gazeta Polska 1877, n^ 
14. •Z wierzchu (kobiety) przy- 
wdziewają przyjaciółkę, t. j. su- 
kmankę z samodziału siwego, na 
kształt kozak iny fałdowaną i za- 
opatrzoną w troczek czyli pasek 
z tegoż sukna, czarną tasiemką 
oblamowany, którym się spinają 
dla nadania sobie wdzięczniejszej 
talji* Połuj. 205. Toż Wisła II, 
57. » Kobiety... noszą sukienne 
granatowe t. zw. przyjaciółki t. j. 
do stanu przy krój one, z tyłu mo- 
cno fałdowane, na haftki zapinane 
kapotki* Pleszcz. 17. •Przyja- 
ciółka = dostatni i ciepły kaftan 
kobiecy* Osip. » Przyjaciółka = 
kurtka* Wisła I, 319. •Przyja- 
ciółka = kaftan zimowy z fał- 
dami dla kobiet* Zb. VIII, 253. 
•Przyjaciółka = kaftan z sukna 



416 



PrzTJizDość — pRijneć są 



enaaioweęo z bldaiiii z tyhu d^ 
viii€j Dosz^jOT praez kobietr* Zb. 
Vni. 262. II >PizT|aeiółb = 
vódka« Zb. L 74. 

PrzTJazność = miktść. przyjaźń: 
»Zakoehał aę Jasio i mosi się 
rtnstae. a byloe to ni^y przyja- 
zDości nie znać* Pozn. IV. 140. 
•Sywka.- jest teraz z Xavtką 
w {KzyjazDOtści* Kam. 175. 

Przyjaźnie sie »z kim = być 
z kim w pokrewieństwie* Sand. 
264. 

Przyjaźń: >Potścieize ma pani ma- 
dto_ pi^ podnsek. dwoje pierxy- 
nie: dzięknje ei pani matko za 
te przyjaźni « Kon. 107. 

Przyjąć: »Przfj;c= przyjąć* Ram. 
1*72! Toi H:Lf- 141. »Ja przyj- 
mie* Pozn. V. 204. »Przyjmyjcie« 
Wisia VH. 96- || •Preyjąć >ię«: 
»Mowił«ii ja ti>bie, dajmy pokój 
K>bie« a ty uhk ino. jaz ci >ię 
przyjeno* Kie.. IL 50. »Trrebno 
mema konikowi siemienia, żeby 
mi się ta dziewola przyjęna« 
P««n. nL 145. >Tam -ie przyjon 
za menia« Zb. XL 100. > Przyjął 
się. jak tyd d^j tań*?a« Zb II, 177. 

Przyjeebać p Przyj achać. 

Przyjęć p. Przyjachać. 

Przyjednaez: •Przyje-inae = na- 
jętT ehlocy do D^o^ia* Sor IV. 311. 
foi ID- 348: Vd. V. 403. 

Przyjemnieszki: »Oczka nwje 
czamiatki*— as^a moje przyje- 
mn:eszkie« Roc. n'* 128. 

Przyj eni no: »To mi jest przyjemno 
I do "?erca tak wdz:*^-iio* Ketrx 
64 

Przyjemność: » Wziąść p rz-rjc- 
sir.o-^i :•:» k«?«r':ś = rri^łi do ko- 
2ro4 -TTr::i-yę: 'Zaraz taki c.o- 
"•zf-rr.! ' "^ "•^!T.r.*y^: do nznie*. 
'iŁin: io : -z T-zyj^rnrośłi'* Mi.. 

Przv-r=rr.v: >T:T:^-ni.-v = pr^- 
jrnir.T* Zb. I. 1'.' II >P'-Z7-C2:ay« 
*eG. iocia je^: przyjer/::!:** K. : 



»Cemn łaba we wodzie jes pfXf- 
jęfnna?« Wisła VIL 108. Tał Mit 
śp. IL 14. II »Przyjeinny = do- 
stępny. popaiamy« Osip. 

PrzTJeść się: »Prxyjeś sie = 
uprzykrzyć sie« Święt 712. >Jak 
ci sie co przyje. to zaraz cie mier- 
zi* ib 444.' 

Przyjezdny = przybywający: 
> Przyjezdne goście zatrzrmoją śe« 
Wisła VII. 727. 

Przvjetdtać: »PrzTizdia« 3 os. 
L p. Chełcb. I. 40. 

Przyjmą = kawałek drzewa, po- 
przecznie liczącej włóki, który 
w środka na sworzed do tyłne^ 
nasada gnatek przymocowany tą- 
czv gnatki z włókami* a wosii» 
Spr. nr. 311. Tot ib V. 403. 

PrzTJmać = »przyjm>wać« Zb. 
VIIL 253. Toi Pr. fii. V. 858. 
• Wszak ty so^-i masz. a caem 
ty wesołych kozaczków przyj- 
maszr« Wójo- L 27. »Cy ty mnie, 
Kasia, do sie psyjmas^ i cy mi 
zaraz swa riekę dasr« ib. IL 370. 
»Pan ojciec to* wianecka nie 
r»rrvji>a« = nie przyjmuje' ib. 
n. 33 Toż MaŁ I. 230: ib. IIL 
99: ib. 126: ib. 134. > Mej kom 
tak: bidny. a zawdy rre przyjmą: 
trzeba i nam ęo k:e*iy przyjąć « 
C.^rełoh I. 269. »Tyś przyjmala 
inri-rfu* Zb. II. 6S. 

Przyj mak ^ 1. zb:e^ 2. lięć xa- 
m:€<zkały n teścia* O. 

Przyjrzeć się: »Przfzdrzec si« 
Ram. 177. Toi Bisk 36. Pobt 
115. »Przyzdrzy; s:ę« Ro«- n* 27. 
» Przyj drżał sie« Op»3-. 37. »PrzT- 
żry; >ie« Zb. XL 27. »Przyżry cie 
Sie* Zo. X. 23S To* ib. 336. 
> Przyj żrn \e s:e « Fed. 1 1 4. » Przy- 
rz-'i« -An.h. V. 6 43. > P t i*ni j sie« 
W:</a VI. 19S »PrcyTzy s:e« 
Koił 2>o » Gazda kce sre przy- 
rzvć na k-owy« Zb. VII. 42. 
»Przyjrzvs s:e ninii«*ńca moj«co« 



Przyjście — Przyjść 



41 : 



Zb. IV, 260. »Przyźryć sie w co 
= spojrzeć na co« Spr. IV, 29. 

Przyjście = przybycie : » Przyjście 
Jadwigi* Szajnocha. || » Przyjście 
= przykład; na to przyjście = 
na len przykład* Pleszcz. 41. 

Przyjść: Formy: »Przyjdię, przyj- 
diesz, przyjdzią* Zb. I, 13. || 
»Przyjńdzie« Pozn. 11,57. »Przyjń- 
da* ib. I, 106. II »Przyńść* Zb. 
I, 6. »Przyii(^ = przyjść* Bisk. 
56. »Przindz* Hilf.178. »Przinjc* 
ib. 130. »Przync« Ram. 177. 
»Przyńdę« Nadm. 103. »Przyń- 
de* Chełch. I, 16. Kuj. I, 164. 
»Przyrida* Bisk. 56. »Przynda« 
Ram. 177. »Przyńdzesz* Derd. 
51. Nadm. 101. »Przyńdzie* Pozn. 
VI, 76. Sand. 268. Kuj. I, 154; 
ib. 252; ib. II, 68. »Prziridze* 
Hilf. 112. »Przyndzie* Zb. 1, 35. 
>Przindze* Hilf. 131. »Przyndze* 
Kam. 177. »Przyódą* Kuj. I, 161. 
Kozł. 112. .Przyńdź* Kuj. 1,285; 
ib. II, 284. Kozł. 355. »Przyńdz< 
Derd. 9. »Przvńdzij* Chełch. I, 
63. Toż. ib. 72 i 192; ib. II, 
20. »Przyńdżta* Nadm. 103. || 
»Przv.ść« Zb. I 6. Opól. 38. Cisz. 
255.' Rozpr. Vin, 115. »Psyść* 
Rozpr. X, 220. »Prześć« ib. 
»Przef = przyjść^ Hilf. 90. »Przy- 
dę* Rozpr. VIII, 199. »Przyde* 
ib. IX, 168. .Przyda* Opól.' 31. 
»Przida* Hilf. 91. >Przydziesz, 
nie przydzie.sz = hokanie na zwie- 
rzęta domowe* Wisła IV, 690. 
.Przvdzio* Rozpr. VIII, 199. Kozł. 
lU9.'Kam. 62. Sand. 29; ib. 276. 
Rozpr. XII, 28. >P.sydziemy* ib. 
X, 220. .Przydemy* Cisz. 283. 
»Przydziewa* Sand. 48. »Przy- 
dziela* Kam. 28. > Przyda* Rozpr. 
VIII, 199. >Przydź* Kuj^ 11,284. 
>Przydzo = przyjdźże* Zb. II, 
241. II »0n przi zain. przydze, 
[f przisz zani. przidzesz. ma przi- 
ma zam. przidzema* Hilf. 89. 

fłfownik T IV. 



»Przi = przyszedł* ib. 90. || 

• Psisedłem* Spr. IV, 359. ^Prz^- 
szed* Ram. 177. »Przysed* Zb. 
XV, 66. >Przyszeł* Zb. IX, 175. 
Parcz. Kam. 80. »Przvseł* Rozpr. 
X, 200. Wi.sła II, 310. ^Przy- 
szał* Rog. n^ 146. »Przyszał< 
Zb. V, 154. >Przyjszoł* Opól. 37. 
»Przyjszła* Zb. V, 177. || Zna- 
czenia: »Przyjść* = przybyć: 

• Prędko goście przyjść miały* 
Bar. 232. || • Przyjść* = nastać: 

• Nastać mają kraśne ludki. ..wprzód 
jeszcze mają przyjść karły* Choć. 
6. II » Przyjść* = kosztować, wy- 
paść: »Po cemu każda koza przy- 
sła?« (ile kosztowała) Zb. VI, 12. 
II » Wyrażenia osobowe: »Przysed 
jakby nigdy nic = przyszedł, 
jakby nic nie zaszło* Mil. »Do 
luftu przyjdzie = przyleci powie- 
trzem* (Ist. z Jaworza. »Przyseł 
na nią mroź (bieda)* Wisła II, 
310. » Przyszła do niemocy* = 
zachorowała Kog. n^ 196. >Szkap- 
sko przfszło mu do .szkoda* (= 
zginęło) Derd. J. 34. » Miała przyjść 
w połóg* Pozn. VI, 70. » Przyjść 
na zabicie* (= bvć przeznaczo- 
nym...) Wisła VIII, 65. ^Na bidę 
przysed* (zbiedniał) Zb. XV, 66. 
»Gdze ja przidą do legninia* = 
gdzie mi się przyjdzie położyć 
Hilf. 91. »Przyńdzesz w zemię = 
umrzesz* Nadm. 101. »Tak mar- 
nie przyńdzesz do smniercf* Derd. 
51. > Gdyby przyszedł do wody* 
(:= gdyby dotkn;ił się wody) Kieł. 
II, 138. »Na ciióś teraz przysed* 
= do czego (jak nizko) doszedłeś 
Zb. VII, 19. II » Wyrażenia nie- 
osobowe: »Przy.<ło co do cego, 
to mi go nie stało* (= jak przy- 
.szło do rzeczy) Łęoz. 99. > Przy- 
szło ji na sen* (= śniło jej się) 
Pozn. VI, 83. > Ciężko mu się 
przydzie zbroić = trudno mu bę- 
dzie się wymówić* Zb. II, 238. 

27 



418 



Przykandybać — PrzyWadad 



• PrzysJo piió niego, zęby sed do 
wojny* (= wezwano go...) Zb. VII, 
8. » Pościnaj nam głowy, bo na 
to inakc^j nam jaż nie przyjdzie « 
Pozn. VI, 93. » Przyjdzie na lo« 
(= dojdzie do tego) Krak. I, 322. 

• Obacys ty żydzie, na co tobie 
przydzie* Kozł. 86. »Możeó wam 
też na to przyjdzie, co mnie« Kuj. 
11,36. » I wam samym na to przyj- 
dzie < ib. 61. »Na co wronie przy- 
dzie, jak ji 7 Idt minie? (To jej 
przyjdzie na ósmy)« Zb. X, 153. 
»Na co sroce przyszło, kiej jej 
7 lat wyszło? Na ósmy (rok) jej 
się obróciło « Krak. IV, 246. •Mia- 
łach ja miłego 4 lata, jak przy- 
szło na piąty, to mię niechał* 
Rog. nO 382. >Jak przyszło na 
prędce« = prędko się stało, że... 
Rog. n^ 10. >Gdy przyjdzie na 
sąd Pański* Rog. n® 154. >Jak 
mi przyjdzie na sąd Pański* ib. 
n® 155. »Nie przyńdzie ci wiele 
z niego* (= nie zyskasz wiele) 
Kuj I, 154. »Jak psisło, to sie 
zawse rano i wiecór modlił* (= 
jak był czas po temu) Zb. VII, 65. 

• Przyszło o północy* (= nadeszła 
północ) Rog. n^ 458. > Aż tu przy- 
szło w pół nocy, wóz sie... tocy* 
Oies. 454. » Przyszło w niedzielę* 
(= nadeszła niedziela) Pozn. VI, 
332. Toż Rozpr, IX, 195. •Przyj- 
dzie ku wieczoru* (= nastanie 
wiorzór) Rog. 455. 

Przykandybać = » przyjść ku- 
lejąc* Petr. 

Przykaręcić = » strofować, uka- 
rać: jak wy ją riiz, druj^i przy- 
karęcicie to sie poprawi* Pr. fil. 
V, 858. 

P r z y k a r o w a ć p. Karowa ć. 

Przykazać = > surowo zalecić* 
Mil. »Xa cinętarzu siedzieć ma 
śmierć podobno przykazane od 
Hojra* Wisła Vni, 112. 

P r z y k i d a ć = pogrzebać, pocho- 



wać: »Kopidół (grabarz) Torgolika 
(imię własne) przykidał* Aten. 
1877, II, 663. 

Przykidka = >dosypka przy mie- 
rzenia zboża* Rozpr. XII, 100. 

Przykietować = > przyciągnąć c 
Ghełch. I, 58. 

Przyklapa = » szopa* Pr. fil. V, 
156. Por. Przykłapa. 

Przyklęknąć: » Przyklęknęła do 
ón tarza* Krak. II, 124. 

Przykliniać = > nakłaniać, upo- 
minać* Pleszcz. 41. »Przyklinić 
= zapowiedzieć, przykazać* Czark. 

Przyklinić p. Przykliniać. 

Przykludzić = > przy prowadzić* 
Wędr. XXVI, 123. Toż Ust. z Ja- 
worza. > Go go tu tak daleko przy- 
kludziło* Rozpr. XII, 77. > Przyklu- 
dzić się = przywędrować, przyjść* 
Pr. fil. m, 497. 

Przyklupić = > przygnieść coś. 
mokrego, wilgotnego, np. deszcz 
przyklupił zboże do zagona* Zb. 

I, 49. Toż Udz. 
Przykład: >Na ten przykład* (= 

naprzykład) Sand. 271 . Toż Ghełch. 

II, 50. »(!zy sa w mieście skle- 
py? Ano jest na ten przykład 
jeden katolicki* Lis. >Na jaki 
jest ono przykład* (= na co słu- 
ży) Kai. I, 120. II » Przykład letni 
t. j. długi, przykład zimowy t. j. 
krótki albowiem szeroka odzież. 
i gruba na ramieniu takiego wy- 
maga, myśl.* (tutaj przykład = 
kolba fuzji) Pr. fil. V, 858. || 

• Przykłady = przykazania: umie 
cały pacierz i przykłady* (właści- 
wie = dodatki) ib. jj >Przykła- 
dek*: » Tutaj majom ten przykła- 
dek, ze mówiom: chodźma, tamek^ 
sawek* Wi>ła II, 173. 

Przykładać*: > Przekładać = 1 » 
przykładać 2, przystawiać (bat do 
brzegu), przybijać* Ram. 172. || 

• Przykładać = porównywać: ca 
ty mnie do świni przykładasz 



Przykładek — Przykopa 



419 



Krak. IV, 319. Toż Rozpr. XI, 
187. »PrzyWadać ku cemu = 
przyrównywać z czem« Spr. V, 
404. »Nie przykładając* = nie 
przymierzając Junosza, Wybór VI, 
193. II » Przykładać kogo do kogo 
= posądzać o stosunek niepra- 
wy c Pr! fil. V, 858. Toż Pleszcz. 
41 . > Mój mnie przykłada do kuma 
= mąż mnie posądza o stosunki 
z kumem* ib. 48. >Mąż bije 
i gada i do kuma przykłada (= 
prześladuje kumem) « Maz.V, 284. 

Przykładek p. Przykład. 

Przykładka » do kogo = przykład, 
wzór* Sand. 264. 

Przykładność = przykład: » Po- 
wagą pańską, słowem... przykła- 
dnością swoją « Kam. 23. 

Przykłady p. Przykład. 

Przykładzina: >Nizkie nadgro- 
bowe domki i przykładziny* H. 
Skirmuntowa: Z życia litwinki 17. 

Przykłapa == » przystawka przy 
chałupie na przechowanie paszy* 
Krak. I, 157. Toż ib. IV, 182 
i 319. Por. Przyklupa. 

Przykłupać się = > przybudować 
sobie szopę, przykłape* Krak. IV, 
319. 

Przvkłapcić = >zesłabnąć« Spr. 
V, 403. 

Przykłotek= » wiązka słomy okło- 
towanej (1. j. omłóconej cepami, 
prostej, niezmierzwionej) mniejsza 
od okłota, służąca do pokrywania 
dachów; zowie się także snop- 
kiem* Roczn. 229. 

Przykolankowae = »przycisnąć 
kolanami do ziemi* Rozpr. X, 
298. Toż Zb. VII, 72. Wrześ. 18. 
Spr. V, 403. 

Przy kołkować = przytwierdzić 
kołkiem: »U cieriicy przykołko- 
waiiy miecz* Lub. I, 86. 

Przy kom orek = w kącie stodoły 
rodzaj małego spichrza z pułapem. 



do którego drzwi prowadzą z kle- 
piska* Wisła I, 110. 

Przykońce: »Grube końce dolne 
(gaJązek iwy i tataraku) ucinają 
i rzucają na górę (strych) ponad 
sień, które to miejsce przykoń- 
cami zowią* Zb. VI, 288. 

Przykopa = » rów krótki* Święt. 
712. > Przykopa = rów* Pr. HI. 

V, 858. Toż Parcz. W temże zna- 
czeniu: Krak. I, 230; ib. IV, 134. 
Wisła VII, 121. Cisz. 302. Rud. 
209. Zb. IV, 157; ib. 236. Zb. 

VI, 8. Zb. VIIL 302. Fed. 215. 
Zdr. » Przykopka«= dołek : »Uma-. 
cdł sie w przykopce* Zb.VII, 20. 
> Biegnie ona do przykopki... przy- 
niosła tej wody* Krak. IV, 48. || 
• Przykopa = sztuczne koryto, 
którem wodę z potoka skierowują 
do młyna albo tartaku* Spr. V, 
403. > Czasem przykopę nazywają 
młynarką* ib. 378. || •Przyko- 
pa* = wąwóz: » Tarnowa przy- 
kopa* = nazwa wąwozu Wisła 
VIII, 591 . II » Przykopa = wał zie- 
mny na lądzie, kierujący wodę 
z górnej części potoku lub rzeki 
do młyna lub tartaku, niżej poło- 
żonego* Wrześ. 18. » Przykopa = 
ziemia wybrana nad rowem, szkar- 
pa nad rowem* Krak. IV, 319. 
>Na wzniesionej przykopie* Krak. 
I, 139. » Siedział z żoną na przy- 
kopie* ib. IV, 93. » Patrzą sie 
dwóch braci bez przykopę, a zo- 
bdcyć sie nie mogą. Oczy i nos* 
Cisz. 342. >Dwa dziadki sięgają 
się bez przykopkę, a dosięgnąć 
się nie mogą. Oczy* Rud. 255. 
II Inne formy: »Psykopa* Zb. 
XIV, 149. »Krzykopa* Zb. 1, 44. 
Zb. XV, 82; ib. 171. Spr. IV, 
378. Rozpr. IX, 310; ib. XII, 41. 
IJdz. Pr. fil. III, 306. Rozpr. XXVr, 
380. >Krzykopa a. przykopa* List 
od Bystronia. >Krzypopa« Wisła 
I, 188. Toż Pr. fil. V, 774. »Krzy- 

27* 



420 



Przy kopek — Przylepić się 



pop* Opól. :J9. Pr. fil. V, 774. 
>Krzypak = rów« Zb. I, 30. 

Przy kopek: > Bez prz ykopek to 
tam ciecze woda; nad przykop- 
kiem lozmaryjan kwitnie « Rog. 
no 332. Por. Przykopa. 

Przykopitnik p. Przy kop ytnik. 

Przy kopka p. Przykopa. 

P r z y k o p y t n i k = > roślina leczni- 
cza, którą okadzają bydło* Pr. fil. 
V, 858. > Przykopitnik = Tussi- 
lago farfara* Wisła III, 91. 

Przykosa = > ławica piasku na 
rzece, mielizna* Pr. fil. V, 858. 

Przykra: >Coś im robił na przy- 
kre .. tak im różnie na złość ro- 
bił* Krak. IV, 195. 

Przykradać się »a. przystrzygać 
się = przybliżać się ukradkiem* 
Wrześ. 18. 

Prz vk rącka = > drewniana śruba* 
Święt. 712. >Przykrącka« u wózka 
do przędzenia ib. 18. »Przykrą- 
cki* u prasy do robienia serów 
ib. 43. 

Przykręcać: »Nie przykręca = 
nie oszukuje* Wisła YIll, 230. 

Przykrócić > kogo = skarcić, uka- 
rać, po[)rawić* Święt. 712. 

Przy krótki: »Prz^krótci = nieco 
za król ki* Ram. 172. 

Przy krótko: »Przfkrólk6 = za 
krótko* Ram. 173. 

Przykryć: » Przekroł = przykrył* 
Bisk. 27. » Przekryłeś* = [)rzy- 
kryłeś Wisła VII, V03. || •Przy- 
kryć = uderzyć; mówią: jak go 
przykruł, to się zaraz przewró- 
ciuł* [idz. 

Przykrywa = > deska, na której 
spoczywają drabinki wozu* Spr. 
IV. 333. 

P r z y k r z o p ł o > a. [)rzyskrzępło = 
mówi się o przymrozku po od- 
wilży np. dziś na polu przykrzę- 
pło. sanica będzio dobni* Spr. V, 
404. 



Przykrzno = » przykro* Pleszez. 
41. 

Przykucnąć = » przysiąść na no- 
gach* Spr. IV, 368. » Przykucnąć 
= przysiąść* Święt. 712. •Przy- 
kucnąć = usiąść nizko, schylić 
się* Parcz. 

Przykuć: > Jezus d"o krzyża "okru- 
tnie przykuwian* Rozpr. IX, 191. 

Przykulnąć = » przytoczyć coś 
okrągłego* Pr. fil. V, 858. 

Przykupiać: > Przf kupjac == przy- 
kupywać* Ram. 173. 

Przy lasek: >W sołtysim przylaska 
kąpała sie kacka* Zb. XII, 205. 
W sołtysim przylasku narobiła 
wrzasku* ib. 221. 

Przylaszczka: » Przylascka = 
pierwiosnek* Pr. fil! IV, 866. 
> Twoje modre ocki jak przylascki 
grajo* Kęlrz. 75. »Przyłaszczki = 
anemone łiepatica* Wisła III, 91. 
>Proliszczk = fijołek* Pobł. 72. 

Przy latać: »Przyiata« = przyla- 
tuje Zb. VIII, 249. 

Przylatować p. Przylatywać. 

Przylatywać: » Słowik przylały wa * 
Kętrz. 42. >Nazad przylatowajy* 
Cisz. 184. 

Przyleć = położyć się : > Komu 
łóżko ścielos? Tobie Jasiu, tobie, 
podźze ku mnie przylęz* Zb. XII, 
138. Por. Przylężony. 

Przylecieć: >Ony przyletą* = 
przylecą Kuj. I, 180. 

Przylegać = » kłaść się na ziemi, 
o psie zmordowanym po polowa- 
niu, myśl.* Pr. fil. V, 858. . Pła- 
kała Jantosia do stoła przylegała* 
Wisła Vn, 699. Por. Przyleć. 

P r z y 1 e g n ą ć = położyć się na : 
»Ny njoo przf legnie* (= na nim 
się położy) Hilf. 117. 

P r z y I e n i \v y = nieco leniwy: > Uro- 
dliwa, ino do roboty trochę przy- 
leli iwa* Maz. II, 4. 

Przyh^pić się: » Przylepiło mu się 
= ukradł* Idz. 



Przylepka — Przylaz 



421 



Przylepka »a. piętka = pierwsza 
nacięta z bochenka chleba kromka 
czyli krajanka ze skórką* Krak. 
IV, 31 B. »PrzyMpka« w lemże 
znacz. Zb. XIV, 92. »Przylipka« 
Rad. II, 166. II . Przylepka = das 
Unterste von eincm Brodę « Top. 
103. II .Przylipka == wydęte 
miejsce na chlebie « Roczn. 229. 
II »Przylipka = kobieta, Inb dzie- 
cię mile. lgnące do ludzi, które 
wszyscy lubią i chwalą* ib. •Przy- 
lepka « w temże znacz. lisi. z Litwy. 
Por Piętka. 

Przylesie = miejscowość pod la- 
.sem: »W przylesiu, gdzie mają 
liczne barcie po lasach, nawarzą 
mu (gościowi) kru[)niku« Maz. V, 
362. » Szkapy na przylc>iu, cho- 
dząc po ścięgnach , cl rupotaU' 
trawę* Fed. 317. 

Przylewać: > Ona posła do komory 
pi zylewać serwatki* Maz. III, 270. 

Przylewka = » dodatek: przynie- 
sła na gospodę mlika z przylewka 
= z dodatkiem* Zb. I, 32 p. w. 
Tkliwy. 

Przy leźć: »Ón tylko przylaz, bo 
mu wilcy konia zjedli* Cisz. 193. 

Przy leży t ość = » sposobność, oko- 
liczność* Pr. 01. V, 858. Toż ib. 
I, 726: ib. IV, 286. Aten. 1877, 
I, 374. >RobiJ wielko przyleży- 
tość< Rozpr. IX, 312. >Ospowie- 
dziaj przylezytość swoja* ib. 319. 

Przylękowaty: » Prześlągły = 
o szyi przylękowałej* Rozpr. XVII, 
68 [). w. Uśląknąć. 

Przylężony: > Śpiąc, nie należy 
leżeć na lewym boku, bo wtedy 
człowiek ma serce przvleżone« 
Zb. Xni, 71. 

Przylgnąć = » być przywiązanym 
do czego: óna je do gór przy- 
Igniona* Spr. V. 373 p. w. Lgnąć. 
»Przylnać*: »Nie przylnie kocha- 
nie do serca twojego* Wisła III, 
577. » Poniechał mnie miły, przy- 



lgnął cały świat* Zejsz. 73. Por. 
Przyligać, Przylinać. 

Przy li ca = »dowód< Pozn. IV, 
331. 

Przyligać: » Marysieńka płakała, do 
stołu przyligała* Lub. I, 221. 

P r z y 1 i n a: » Si wa kobylina na pray- 
linę (?) wysja, daja z d... "ognia, 
zajęna sie Wisfci* Zb. XIV, 48. 

Przylinać = » przylegać* Mrong. 
p. w. Ballen. Por. Przylinać. 

Przy linanie = » przyleganie* Mrong. 
442. 

Przylinać = » przylgnąć « Mrong. 
442. Por. Przylgnąć. 

Przy lisic się = » przyłasić się* 
Wisła III, 89. »Jak się ktoś po- 
wróci do dawnych stosunków, to 
się mówi: *snowa sie przylisył'* 
Spr. V, 385 p. w. Odlisyć sie. 

Przyliszyć się p. Przy lisic 
się. 

Przylizować = »przygładzać « 
Lub. II, 212. »Mać dalejże przy- 
lizować córkę na głowie (= przy- 
cze^ywać)* Kam. 132. 

P r z V 1 i ź n i k = * pochlebca * Spr. 
IV, 29. 

Przylnąć p. Przylgnąć. 

P r z y I u 1) i ć: » Coś nie widać Moska 
mego: cy go woda przymuliła, cy 
go jaka przylubiła* Zb. XII, 180. 

Przy ładować = przygotować : > Ja 
ci przyładuję dobre jedzenie* Rad. 
II, 195. »Przyładować wieczerzę* 
Tyg. ii. 1, IX, 210. »(irób już 
przyładowany* Kozł. 55. 

Przy łagodzić: » Przyłagodź wszy- 
stko i czekaj na nmie* (w znacz, 
przyładź, przygotuj) Bar. 1 99. 

Przyłap = »okap (chaty) wysu- 
nięty naprzód wsparty na słupie* 
Kuj.' L 78. 

Przyłaz: »Przyłaz = ostatni u góry 
okrąglak w ścianie boiska, po któ- 
rym przechodzi się na poddasze* 
Spr. V, 404. Toż ib. IV, 311. 
» Jusz był przyłas rozgi-odzieł y woły 



422 



Przy^oga — Przymieszywad 



wygnać chciaN Zb. III, 41 (z roku 
1706). 

Przyłoga p. Przyłóg. 

Przyłon: »W pole pasterze zaszli, 
lam gdzie owieczki paśli... a na 
przytonie paśli i konie« Kozł. 180. 

Przyłonid: » PrzyJoń wodą = przy- 
płyń « Zejsz. 70. » PrzyJonić « 
Wrześ. 3. 

Przyłop: >Budynek pod przykop, 
slawiać pod przyłop, wszelka przy- 
budówka* Spr. V, 404. 

Przylożok p. Przyłóg. 

PrzyJożyd się »do czego = przy- 
zwyczaić się« Doman. Toż Ust. 
z Litwy. 

Przyłóg = » ugór, niwa podorana* 
Pr. fil. III, 497. Toż HofT41. List 
Bystronia. Zb. II, 252; ib. XI, 7. 
> Dożęliśmy zylka na przyłogu* 
Maz. I, 207. 'Zasiała ja grochu 
na przyłogu* Łęcz. 69. > Straci- 
łam go (wianek) na przyłogo* ib. 
134. > Wygnała je (wołki) na 
przyłóg* ib. 160. »Mieliśmy na 
polu przyłogi« Lub. I, 128 >Zie- 
lona byliczka na przyłogu* Kai. 
I, 111. »Jest pseniczka na przy- 
łogu« ib 114. II » Przyłóg = pole 
skoszarowane przez owce, zdatne 
do ztłsiewu* (górals.) Enc. R. II, 
827. II > Przyłóg = pastwisko, 
przypierające do łąki* Fed. 407. 
• Pasając owce naprzyłogu* Krak. 
IV, 61. II »Mikołąjcowe przyłogi 
= nazwa części lasu« Zb. X, 199. 
II »Przyłoga«: »Przy zielonej 
przyłod^e* Rad. I, 215. || Zdr. 
»Przył<)żek*: > Zasialiśmy grosku 
przy przyłozku* Kai. I, 169. 

Przyłudzać p. Przełudzać. 

P r z y m a ]: a ć = > pomagać « Wisła 
III, 8ił 

Przymanać =^ zd<jłać co uizynić: 
»Zeby jon przymanał, loby lylo 
leżał i nic nie robiuł = żeby on 
zdołał i t. d. Zęby on przymanał. 



toby nieba człekoju przychyluł« 
Osip. 

Przymarznąć: * Przf^mjaf nąc = 
przymarznąć* Ram. 173. 

Przymaszerować: » Przymasiro- 
wali« Święt. 398. 

Przymawiać: » Przyma wiać za kim 
= wstawiać się za kim . prosić 
za kogo; przymawiać komu = do- 
kuczać .słowami* Święt, 712. •Pię- 
knie mu przymawia i doda ocho- 
ty* Rog. n» 390. 

Przymiarek = > to co przenosi 
miarę, dodatek do miary < Spr. V, 
404. P. Nad miarek. 

Przymiarek = » przymierzenie np. 
ubrania* Pr. fil. IV, 238. 

Przymiarki bip. = » kawałki pola « 
Pr. fil. IV, 238. > Przymiarki = 
kawałki pola. stanowiące dodatki 
do pola głównego* Pr. fil. V, 858. 

• Przymiarki = nazwa ról, 'bo 
były późnioj przymierzone chło- 
pom do gruntów'* Lud I, 180. 

Przymierać: > Psymierać = obu- 
mierać* Rozpr. XX, 433. || •Przy- 
mierać głodu* (= ci(Tpieć głód) 
Pozn. IV, 305. Maz. III, 284. 

• Idzie żołnierz borem lasem, przy- 
mierając głodu czasem* Sand. 256. 
Toż Oles. 72. Kozł. 132. Pozn. 
IV, 255. Zb. VI, 134. Podobnie 
Zb. IV, 86. Por. Przy mrzeć. 

Przymierzać: • Przym ierzał pię- 
ścią* (= groził) Kieł. II, 221. 

• Przymierzać się*: »Na św. Ka- 
zimierza dzień się z nocą przy- 
mierza* Zb. VI, 166. 

Przy m ierzch nąć się: »Na wie- 
cór, jak sie przymidrzcbjo* Cisz. 
278. Por. P r z y m n i r z k a ć się. 

Przymierze: » Piorun nie będzie 
miał przymierza do tego domu* 
(= nie uderzy weń) Zb. X, 89. 

P r z y m i e s z y w a ć : » Przymieszują 
(sól) do kawałka sera- Zb. VI, 
306. 



Przymiot — Przynależyty 



423 



Przymiot -- » krosty wszelkiego 
rodzaju* Pr. fil. V, 858. » Przy- 
miot = wrzód* Krak. IV, 319. 

Przymiotnik = » bolączka, wrzo- 
dzianka* Krak. IV, 319. 

P r z y m k n ą ć = przytulić się: >Kiejś 
sie ty lulaj do mnie przymykała, 
przymknij i tam ku mnie« Kuj. 
FI, 29. II » Przymknąć się = przy- 
łożyć się: » Przymknie się (starszy 
drużba) do flaszy* Kuj. I, 284. 

Przvmłózck= > przvpłodek « Święt. 
712. 

Przymnirzkać się= zmierzchać 
się: »Przymnirzka sie* Ghełeh. I, 
1 90. Por. P r z y m i e r z c h n ą ć 
się. 

Przymodłować p. Modła. 

P r z y m o k rni ć = » gdy czegoś przy- 
będzie, np. mówią: dużo ci ta po- 
datku przymokło? (przybyło)* Udz. 

P r z y m o r d a ć (s i ę) =^ • zmordować 
(się): Konie sie przvmordałv« Pr. 
fil. V, 975. 

Przymorek = śmiertelność: »Bę- 
dzie przymorek na dzieci* Zb VI, 
162. » Będzie przvmorek« Zb. X, 
106 

Przymost = » przed n ia część mo- 
stu* Pr. fil. V, 858. 

P r z y m o w a = » przy.słowie* Spr. 
V, 404. (Tamże podano 100 ta- 
kich przymów). 

Przymowisko = »przymówka* 
Sand. 264. Toż IJsI. z Litwy. || 
»Przvmówisko=mniemanie, prze- 
sąd*' Pr. fil. V, 858. 

Przy móc = » zdołać* Ust. z Litwy. 
»Przymóc = zdołać, toż co *|)rzy- 
manać'* Osip. 

P r z y m ó w i ć = zrobić przy mówkę, 
docinek: »0j głupiam ja wpierwej 
była, com ci w razie przymówiła* 
Kolb. 12. II >Przymówić* = po- 
twierdzić : »PrzymówieIi = po- 
twierdzili* Ci.sz. 225. 

Przymowisko p Przymowisko. 

P r z y m ó w k a = » przysłowie* Wisła 



I, 148. >Przymówka = 1, przy- 
słowie 2, docinek* Święt. 712. 

Przy mrok: »Z wiecora na przymro- 
ku* Rad. II, 67. 

Przy mrzeć: » Prz^mrzec = zni- 
szczeć pod względem fizycznym, 
podupaść na zdrowiu i siłach, 
głównie skutkiem głodu* Ram. 
173. »Przymrzeć głodu*: >A jak 
czasem głodu przymrze, żarnowy 
chleb dobry będzie* Pozn. V, 50. 
• Trzeba przymrzeć głodu* Pauli 
157 Por. Przymierać. 

Przy mulić: »Co nie widać Moska 
mego!... cy go wódka przymuliła?« 
Wisła II, 115. »Cy go woda przy- 
muliła? Zb. XII, 180. Toż Fed. 
121. »Wije wianki (Kasia)... by- 
stra woda ji (jej) przymula* Święt. 
189. 

Przymuszczki = » kosmyki wło- 
sów, obcięte przy uchu: czesać 
się z przymuszczkami* Pr. fil. V, 
858. 

Przymykać = » przysuwać* Fed. 
407. II >Przymykać się* = zbli- 
żać się: >Będe sie przymykał* 
Sand. 220. »Do Torunia się pray- 
mykał* Rad. II, 26. >Do mnie 
się przymyka* ib. 76. »Dobocku 
sie przymykaj* Łęcz. 101. >Kiejś 
sie ty do mnie lulaj przymykała, 
przymknij i tam ku mnie* Kuj. 

II, 29. » Chłopcy się przymykają* 
Krak. II, 505. »Pod jabłoneczkę 
się przymykaj* Zb. X, 282. »Jak 
ja będę śpiewać, to ty będziesz 
krzykać, będzie nam się będzie 
wieczorek przymykać* ib. 308. 

Przy n aj m p. Przy najmij. 

Przy na jm i j = »przynajmniej* Pozn. 
VI, 186. W lemże znaczeniu: 
>Przynajm« ib. 225. »Przfnami€ 
Ram. 174. »Przfnamj* Cen. 78. 

Przynależyty: > Przynależyty = 
należący się komuś, przypadający 
mu* Krak. IV, 313 p. w. Nale- 
żyty. 



424 



Przynaiożyć się — Przyoblec 



Przynałożyć się = przyzwyczaić 
się: » Jak się przynałoży, to i w pie- 
kle niezgorzej* Zb II, 175. 

Przynamdwiać = » namawiać* 
Pr. fil. V, 858. 

Przynami p. Przynajmij. 

Przy nam się = » przynajmniej* O. 

Przynaodziać = uderzyć kogo : 
>Przynaodział złodzieja kłonicą 
pi zez plecy* Spr. V, 119. 

Przyna[)ijać się = upijać się: 
• Bartek je dobry chłop, iiio sie 
rad przynapija* Spr. V, 406 p. w. 
Przynapić. 

P r z y n a s z a ć : > Przf naszac = przy- 
nosić często* Ram. 173. »Przy- 
naszać* w temże znacz. Zb. VIII, 
275. Toż Ust. z Litwy. 

Przy na wrócić się = wrócić: » Że 
sie on zaś przvnawróci« Rozpr. 
XII, 63. 

P r z y n ę k a ć (? K. ) = przybliżać się: 
» Wftna... przf^nąkola = oni (dwaj) 
się zbliżają* Hilf. 96. »Panprzf- 
naka = zbliża się* ib. 105. 

Przynęta = > zachęta* Święt. 713. 
» Przynęta = wabik na ryby: przy- 
nęta denna == na dnie wody da- 
wana: przynęta węd k owa = do 
wędek* Prac. 

Przynicić się = » przyrumienić 
się, o chlebie* Pr. fil. V, 859. 

Przynieść: »Trzynieść« Zb. 1,10. 
Toż Pozn. VI, 28 i 94. >Dam ja 
lobie z Wiednia przynieść bie- 
lony czepeczek* (= każę przy- 
wieźć) Rog. n^ 64. » Przynieść 
z 2 pp. często np. * Przynieś nmie 
byle szmatki* Kolb. 244. 

Przy nie wołać = znuiszać: »Nie 
zenie sie z toborn , nie moja to 
wola, choć mie tak matusia do 
cie przyniewola* Wisła IX, 348. 

Przy n i e wo 1 i ć = »zmusić* Święt. 
713. Toż Jastrz. >Któż mię na to 
przyniewoli V* Zb. IV, 147. Toż 
Wisła IX, 348. »Kló7. jro przy- 
niewoli ?« Krak. 11, 002. Mnie 



ty nie przyniewolis* Zb. XII, 170. 
»Któz mi ją przyniewoli* Kieł. II, 
79. »Chlóż mie przyniewoli* Zb. 
XV, 98. II »Przyniewolić« = zwy- 
ciężyć, podbić: > Basista... siepiąc... 
na masynie niebo sobie przynie- 
woli (albo: wyrzępoli)* Kuj. 11^ 
203. »Kot kotkę przyniewolił* 
Krak. II, 495. 

Przyniewolis ko == ■> przymus* 
Święt. 713. »Szła za maż z przy- 
niewoliska* Krak. IV, 159. 

Przyniżać = nachylać: >Nte sa- 
ma... kalinę łomała: chłopcy mi 
łomali, ja im przynizała* Rad. II, 
113. > Przyniżać .się = zniżać 
się: góra, przyniżaj sie< Pr. fil. V, 
859. 

Przyniżyć = > nachylić ^ Jastrz. 
> Wysokie, zielone, na dół przy- 
nizone a łyse. Orzecłu Zb. VI, 16. 

Przy noga ^a. psinoga = przy 
pługu rękojeść prawa* Pozn. I,. 
110. 

PrzYnos = > przyniesienie* Pr. fil. 
V, 859. 

Przy noś n y: >Najprzynośniejszy = 
najdochodniejszy: A kiedy Bóg 
dobry da dziadu kalectwo, te naj- 
przynośniejsze dziadowskie dzie- 
dzictwo* Pozn. I, 275. 

P r z y n n k a = » przymuszanie kogo 
łagodnymi sposobami, znaglanie 
gości do jedzenia i picia (z r. pry- 
nuka)^ Roczn. 229. 

P r z y n u k a ć == » gwałtów nie zapra- 
.szać* Spr. V, 406. jj Przfnókac 
przypędzić, przywlec* Derd. 137. 
»Przfnókac= przygnać, przypę- 
dzić* Ram. 173. || »lVzfniikac 
sjt = przybiec, przyj.ść, [»owró- 
cić* ib. »Do dóm sę pizfniikał* 
l)erd. 4. 

P r z y o b i e <• y w a ć : » Przyobiecuje 
sobie iść* (= zamierza) Pozn. VI, 
89. >Przfwóbjecowac= przyobie- 
cywać* Ram. 176. 

Przyoblec = wdziać, włożyć : » I le- 



Przyoblecz^ — Przypasować się 



425 



lena przyoblekła jo« (suknię na 
siebie) Ghełch. I, 212. ^Przfwó- 
blec = przyoblec* Ram. 176. 

Przyoblecze >2 pp. przyoblecza 
a. przybiór = ubranie, odzież* 
Ust. z Jaworza. 

Przyoblekać: >Przfwftblekac = 
przyoblekać* Ram. 176. 

Przyocbrunić = » zaoszczędzić 
np. pieniądze, ubranie* Mil. 

Przyodwieczerz = > czas przed 
wieczorem* Pr. fil. IV, 239. 

Przyodziać: > Przyodziać kijem 
kogo* = uderzyć: >By cię jeszcze 
kijem nie przyodział* Wisła III, 
30. » Kijem dziewkę przyodziać* 
Mat. W. 5. >Tego kijem przy- 
odzieje* Rud. 120. 

Przyodziew: » Przy"odziew = 
odzież* Rozpr. XXVI, 390. »Jaz 
ji sie przyodzićw zdarła* Krak. 
IV, 18. » Przyodziew* Cisz. 97. 
Toż ib. 259. 

Przy odziewa = »odzież* Krak. 
IV, 319. Toż Koporn. rękop. 
W (emże znacz. Krak. III, 96 
i 101. >W ty safie mas przyodzie- 
we* Zb. XV, 24. >Przyodziewa* 
Cisz. 36. »Przyodziwa* Pr. fil. V, 
156. >Przy''odziewa* Rozpr. IX, 
213. >Psyodziewa* Del. 41. 

Przyodziewek = »garderoba, 
ubiór* Fed. 407. Toż Pr. fil. IV, 
866. Sand. 263. Pleszcz. 42. 
W temże znacz. Wisła II, 824. 
Spr. V, 1 1 9. » Przyodziewek * Cisz. 
70; ib. 248. Zb. I, 22. Ust z Ja- 
worzn. »Przyodziwek* Chołch. I, 
97. Mil. Pozn.Vl, 174. >Przywo- 
dziwek* Kam.64. > Przf wodze wk * 
Ram. 176. »Prztodzewk* Bisk. 
41. .Prziodzewk* Hilf. 178. 

Przyodziewie = odzież: > W ja- 
kiem przyodziewie poscd, odzieży, 
w takidm przysed* Wi.sła VI, 589. 

P r z y o d z i e w k a = >odzioż* Swięt. 
713. »Uźrał na płocie dużo przy- 
odziewki* ib. 325. W temże znacz. 



»Przyodziewka* Zb. XIV, 81. 
»Przyodziwka* Zb. XV, 151. 

Przyodziewko: »Mam... koziczek 
wyostrzony, przy nim fajka i krze- 
siwko, na to dobre przyodziewko* 
Wójc. II, 202. 

Przyolować = > prz vdźwi<rnąć * 
Pr. fil. IV, 239. 

Przyozdobić: »PrzJwozdobiło« = 
Hilf. 142. 

Przypadać » przypaść = przytu- 
lać (-ić) się do ziemi, o zającu, 
gdy jest bardzo od psów gończych 
sforsowany: kot gdzieś przypadła 
kot przypadły, mvśl.* Pr. fil V^ 
859. 

Przypadek = » niemiła przygoda* 
Osip. » Złapał go przypadek* = 
konwulsje Rad. 11, 16S. 

Przypalanka= » wódka gotowana 
z miodem i tłuszczem, krupnik* 
Pr. fil. IV, 239. 

Przvpamiętać = > przypomnieć* 
Pr. fil. IV, 239. Toż Żb. II, 236. 

Przypamiętować » sobie = przy- 
pominać sobie* Rozpr. IX, 213. 

Przypaniaty=» pankowaty, chłop 
nieco z pańska ubrany* Wrześ. 
17 p. w. Popaniaty. 

Przy parek: »Przyparek = upał* 
Rozpr. XXVI, 390. .Po deszczu 
albo na przyparek* Tyg. ib. 1^ 
XIV, 137. > Zaraz po południu 
był przyparek* Beld. 24. 

Przy parka > a. pry parka, przy wory 
= tytoń z dna fajki, sokiem prze- 
siąkły, przysmak Słowaków * Wrześ. 
18. 

Przy pas = »1, kłody suche z po- 
wału i leżaków, dające się bez- 
płatnie kupcowi do przewożenia 
wodą beczek smoły 2, maszt i ster 
na statkach wodnych* O. 

Przy pasek = » chłopiec lub dzie- 
wczyna do pomocy pasterzowi* 
Zb. II, 24. 

Przypasować się = zaopatrzyć 



426 



Przypaść — Przypieczonki 



się: »Tak sie dziady przypasowały 
w te świadectwa « Cisz. 37. 

Przypaść p. Przypadać. 

Przypaśniczek: >W świętego Jó- 
zefa przypaśniczek, w to powijała 
Pana Jezusa panna Maryja* Lub. 
I, 108. 

Przypatoczyć się p. Napato- 
czyć się. 

Przypatrować się = przypatry- 
wać się: » Przy patro wał się « Kam. 
139. Toż Wisfa VI, 198. >Przy- 
palrował sie« Cisz. 192. Toż Zb. 
XV, 122. » Przypalrówśł sie < Cisz. 
233. »Przypalrował sie« Święt. 
392. »Będę się przvpatrował« 
Pleszcz 61. Toż Wójć. II, 372. 
>Będą się przypatrować* Kam. 
68. »Miał... przypatrować sie« 
Święl. i41. »Przypatrywajcie się« 
Chełch. I, 135. » Przypatrzować 
się«: »Wię(; przypatrzuje sie do 
tej jaskinie- i uwidział... djeblika« 
Zb. V, 189. 

Przypatrunek = przypatrywanie 
się: »Iś (iść) na przypatrunek « 
Cisz. 181. » Farbowane gęby (por- 
trety) po ścianach dla przypatrun- 
ku* Kam. 192. 

Przypatry = >przypalryvvanie się: 
chodzić na przvpalrv« Pr. fil. V, 
859. 

Przypatrzeć się p. Przypa- 
trzyć. 

Przypatrzonek = •przypatrywa- 
nie się: iść na przypatrzonek « 
Rozpr. XXV[, 390. 

P r z y p a t r z o w a ć s i ę p. P r z y p a- 
t r o w a ć się. 

Przypatrzowiny »a. dowiady = 
pierwsze odwiedziny, mające na 
eeUi ożenek « Spr. V. 351 p. w. 
Dowiady. 

Przypatrzyć = zobaczyć : > Przy- 
patrzcie wszystkie panny, jako go 
(Jasia Mnrysia^i lubiła* Hi>«r. n® 
230. II »Przypalr/yć się* : >Przy- 
patrziSł >ie na to źd ziębło* Zb. 



VII, 23. »Carownica brzydko sie 
na nik psipatrzała* ib. 55. >Psi- 
parcie sie* = przypatrzcie się 
ib. 65. »A matka, przypatrz yłsy 
sie... pisę do syna* Ghełch. I, 
275. II > Przypatrzyć się* = przej- 
rzeć: »Chlusła mu na uocy i za- 
raz sie przypatrzół* Zb. V, 242. 

Przypawęzić = »przycisnąć pa- 
węzem naładowaną furę* Pr. fil. 
V, 859. Toż Krak. IV, 316. Sand. 
264. W temże znacz. >Przypd- 
węzić* Spr. V, 141. 

Przypewnić = przytwierdzić: » Ra- 
kiety całymi snopkami były przy- 
pewnione do bambu.sowych żer- 
dzi* Hue. 698. 

Przypiasek = »grunt, w którym 
z gliną zmieszany pia.sek* Krak. 
IV, 319. > Przypiasek = piasek 
z glinkom* Ust. od Olkusza. •Zie- 
mia zinma... składa się z przy- 
piasku nawpół z gliną zmiesza- 
nego* Fed. 2. 

Przvpiaszczvsty= » sapowaty « 
Krak. IV, 319. 

Przypiąć: > Wiersza, zastawiana na 
raki i ryby, 'przypina się' do dna 
w wodzie kijami* Pr. fil. IV, 866. 
> Przypiął konia do bramy* Bar. 
106. » Dzwonki przypięli do okien 
i drzwi « Zb. VI, 265. » Przyleciał 
sokół... pad , pad w ogródecku, 
przypiąn na ziółecku* Rad. 1, 118. 
(Zapewne pomyłka zam. przypadł 
lub przysiadł K.). 

P r z y p i ć = przepić (do kogo): » Przy- 
pił do niego* Sand. 166. 

Przypiecek = » szeroki cokół do 
siedzenia i grzania się przy piecu 
w rodzaju prz\^by* Pr. fil. IV, 
866. » Przypiecek = ławka przy 
piecu, murek przy piecu do za- 
siadania, jak na ław^ie* Osip. 
• Przypiecek = ławki koło pieca< 
rdz. ' 

Przypieczonki = >ziemniaki do- 
brze przysmażone* Udz. 



Przypiek — Przypo^udniak 



427 



Przypiek = » nadwaga ciasta po- 
nad wagę użytej do tegoż ciasta 
mąki« Ust. z Litwy. Por. Na- 
pie k. 

Przypierać = dopiekać: >SJońce 
silnie przypićra« Święt. 579. 

Przypiewae = przyśpiewywać: 
»Kur... przypiewaJ* = kogut piał 
Krak. I, 246. 

Przypiewki = » niemiłe dodatki* 
Ust. z Lidy. 

Przypijać: » Ojciec przyszłego pana 
młodego przypija pierwszy do przy- 
byłego gospodarza* Lub. I, 182. 
Por. Przy pić. 

Przy pijanie r— przepij anie wza- 
jenme do siebie: >Przy zwykłem 
w takich razach (przy zaręczy- 
nach) przypijaniu* Zb. VI, 98. 

Przypii:ić » czego = przypilnować « 
Wisła IIL 89. II .Przypilać* = 
polecać: >Pan przypila furmanoju, 
zęby go wywióz* Chełch. I, 284. 
• Ociec przypila mu, zęby na trze- 
cio noc przysed len średni* ib. 
II, 133. Por. Przypilić. 

Przy pilić = » pilnie coś nakazać* 
Chełch. II, 150. Toż Mil. »Przy- 
piluł mu, zęby pilnował* Chełch. 
I, 30 »Zydówcunce przypil, zęby 
sie... nie patrzyła* ib. 73. »Ale 
jy przypiliła, zęby sie... nic oglą- 
dała* ib. Podobnie ib. 11,47. Por. 
Przy pi lać. 

Przypirło: » Śniegiem przypirło = 
śniegiem przyprószyło (przypierzy- 
ło)* Spr. V,^406. 

Przypir-zek = >nowy niewielki 
śnieg: wiesnom na przypir-zkach 
zwiezienie reśte gnoja na pole* 
Spr. V, 406. > Przypyr-zek * w tem- 
że znacz. Rozpr. XVII, 54 p. w. 
Popićrszek. 

Przypis = » summa, albo zapis żo- 
nie od męża uczyniony, przy wia- 
nek* O. 

Przypisać = > napisać: » Przypis 



do mnie listek, aby dwa słowe- 
cka* Kętrz. 55. 

Przypiski = niesłusznie przypi- 
sane należy tości: »0j karcmarze... 
Pan Bóg was pokarze za ludzkie 
przypiski* Maz. II, 185. 

Przypisować = notować kredką 
więcej niż należy: » Kazałeś mi 
przypisować* Pozn. VI, 271. >Po- 
wiedział... że ona ^szynkarka) przy- 
pisuje (więcej jak należYlość jest)* 
ib. 

Przyplasnąć: >Na lewej cię dłoni 
posadzę, prawą przyplasnę, a nikt 
nawet kości twoich nie znajdzie* 
Gl. III, 55. 

Przypleźć się = przypełznąć: >Na 
czworakach ledwie się przvplusł* 
Zb. VII, 107. 

Przy płaci na = » wszelka łata, 
którą cieśla przy budowie domu 
'nadstawia' (sztukuje) czy to płazę 
w ścianie izby, czy deskę w po- 
wale* Spr. V, 406. 

Przypodchlebić się = przypo- 
dobać się: > Wojtaszek lubi się 
przypodchlebić za kieliszek wódki 
i może zdradzić* Kaspr. 94. 

Przypole = > fartuch * Maz. V, 318. 

Przypoł...: >Sam (rak) z sieci do 
rybaka idzie, wpełzł do przypoła 
i rybak z nim do domu poszedł* 
Gl. II, 77. 

Przypołnie ^= >pora obiadowa* 
Łęcz. 16. Toż Mil. »Przypołnie = 
czas od 12 do 2 godz. w dzień* 
Spr. V, 119. »Na przypołnie = 
na przypołudnie* Kuj. II, 275 
p. w. Południca. Por. Przypo- 
łudnie. 

Przypołudniak — 1, człowiek 
urodzony iub spłodzony w połu- 
dnie 2, człowiek z białymi wło- 
sami 3. *na przypołudniaka robić 
w polu' = robić szkodę w cu- 
dzym gruncie w porze obiadowej* 
Święt. 713. » Przypołudniak = 
bardzo jasny blondyn; jest mnie- 



428 



PrzypoJudnica — Przypowieść 



manie, że jeśli ma taką barwę 
włosów, musiał się urodzić w po- 
łudnie* Mil. 

Przy południc u = » postać mito- 
logiczna, zjawiająca się w południe 
(opis). Krak. III, 41. Toż Wisła 
VII, 105. Toż (opis) Święt. 472. 
Jaslrz. 

Przy południe = > czas południo- 
wy, od godz. 12 do 1« Święt. 
713. »Przypołudnie = południe « 
Parcz. > Przypołudnie = czas od- 
poczynku południowego; bez przy- 
południe = przez czas popołu- 
dniowy < Pr. fil. V, 859. •Odpo- 
czywając na przypołudnie* Krak. 
III, 34. » Przypołudnie = przed 
południom « Piątk. Por. Przy- 
[)ołn i e. 

Przypołudnik = istota mitologi- 
czna: » Przy południk = strzyga* 
Beld. 23. 

Przypominek = » ogłoszenie z am- 
bony na czyjąś prośbę np. o przed- 
miocie zgubionym; 'dać na przy- 
pominek' = dać kilka groszy 
dziadowi, aby coś ogłosił ludowi 
przed kościołem* Pr. fil. IV, 866. 
• Przypominek = zapowiedź; na 
przypominek dać = dać na za- 
powiedzi* Lub. II, 212. W temże 
znacz. Kam. 136. >Przypominki< 
= wypominki, pacierze za dusze 
zmarłych, ogłaszanych z ambony: 
» Dawać za zmarłych krewnych 
na przYpominki, czvli zdrowaśki* 
Kozł. 374. 

Przy pom n ąć = przypomnieć: » Mu- 
szę mu przy pom nać, by słowa do- 
trzymał* Sand. 136. Toż Oles. 
288. 

P r z y p o m nieć = przypomnieć so- 
bie: » Wówczas tfikże przy[)omnia- 
łem, że... wspominałeś* Bib. Warsz. 
1873. U, 359 (Horain). || •Przy- 
pomnieć sic*: »Przypomnią się 
mi* Arch. VIII, 472.^ 



Przypora = kawałek sukna przy 
spodniach przy zapięciu* Cer. 

Przyporuczyć = polecić kogo, 
oddać pod opiekę: » Siostrze, którą 
mnie umierające rodzice przypo- 
ruczyli, zmarnować się nie dam* 
Orzeszkowa, Bene nati 38. 

Przypory = »dwa otwory na przo- 
dzie w spodniach góralskich* Spr. 
IV, 311. Toż ib. V, 406. »Zały- 
kace a. przypory w spodniach gó- 
ralskich zasłonięte są od spodu 
dwiema wszytemi zakładkami z su- 
kna, które u góry zaokrąglone 
wystają z pod sprzączki [laska po- 
zapięciu spodni* ib. IV. 316. Por. 
Przypora. 

Przyporządek = » przybór, na- 
rzędzie jakieś specjalne np. przy- 
porządki do robienia sieci* Pr. 
fil. IV, 866. 

Przyporzysko »a. przyporysko = 
dobra przystań do czegoś, przy- 
tułek, schronisko; port dogodny, 
przyjazne miejsce; pochodzi od 
słowa: przyprzeć, przypierjić* Pr. 
fil. IV. 866. 

Przypowiadka = » f )rzysłowie « 
Parcz. » Przypowiadka = przy- 
powieść* Pr fil. IV, 239. » Usły- 
szeć też można od chłopa histo- 
ryczne 'przypowiadki'* Wisła VII, 
118. 

Przypowiastka p. Przypo- 
wieść. 

Przypowiedzieć się = zapytać: 
»Rozwaligóra przypowiedział sie 
jy: 'Chto? co za jeden V'« Chełch. 
I, 223. 

Przy powiedź = > zapowiedź* Zb. 
VIII. 253. Toż Pr. fil. V, 859. 
W temże znacz, zapowiedzi we- 
selnej: Pleszcz. 51 i 206: •Ka- 
waler ze swalem jadą do panny 
i wiozą na przv powiedzie* Wisła 
VII, 725. 

Przypowieść » a. przypowiastka 
= przysłowie* Pleszcz. 157. II 



Przypowinąć — Przyrębek 



429 



• Przypowieść =' zapowiedź* Pr. 
fil. V; 859. 

■Przypowinąć = »powinać« (dzie- 
cko) Pr. fiL IV, 239. 

Przyprawa = > przykrycie « Wisła 
I, 154. 

Przyprowadzić: » Wszystkich lu- 
dzi przyprowadziła do życia* (= 
wskrzesiła) Kuj. I, 133. 

Przyprzążka: » Drugiego (konia) 
obok hołobli na przyprzążkę bie- 
rze* Chełm. I, 102. »Przyściążka« 
w teniże znacz. Ust. z Litwy. 

Przypsnać = przylgnąć: » Aże ci 
kosiula przypsnie* Kam. 27. » Po- 
kosy z wowsem przypsną do złe- 
mi« ib. 66. »Skorznie przfpsłf^ 
dtcht do stołu* Derd. 108. 

Przypulać = » przynieść coś cięż- 
kiego* Czark. 

Przypiistek: »Na przypustku = 
pod płotem* Wisła VIII, 147. 

Przypuszczać: »Krowa więcej 
mleka przypuszcza* Was. 50. >0j 
Kaśka i Maryna da skopiec mlika 
dały, a ja ich jesce trącam, da 
zęby przypuscały* Sand. 231. 

Przypuścić = dodać: > Zęby jem 
jesce choć trzy dni przypuścieł 
niezapuslu* Mat. Zap. 9. •Przy- 
puścić = o krowie jeżeli daje 
mleko* Spr. V, 119. || •Przypu- 
ścić* = przypędzić: » Przypuścieł 
(owce) pod te górę* Cisz. 40. || 

• Przypuścić się = rozpędzić się, 
rzucić się w bieg* Swięt. 713. 

Pzypuśnica = » gruby drąg, który 
przybija się do krokwy. Na pot- 
wach budynku stawia się krokwy 
tak, że od ostatnich krokiew do 
końca potwy są pewne odstępy; 
wtedy łączy się końce potew 
z krokwą w ten sposób, że na 
końcu potwy przybija się gruby 
drąg jednym końcom, a drugim 
do drąga krokwy w tern miejscu, 
gdzie łączy się bunt z drągiem 
irokwy. Do krokwy przybija się 



dwie przypuśnice, przez co dach 
z tej strony robi się ukośnym* 
Pr. fil. IV, 308. •Przypuśnica = 
słupy dla podtrzymania strzechy 
na czołach domu* Święt. 713. 

• Przypuśnice pod kątem ostrym 
do ostatnich krokwi u wierzchoł- 
ków przymocowane* ib. 35. •Aże- 
by okap był odsądzony od domu, 
daje się druga płatew 'leksza' do- 
koła budynku, a od każdej krokwi 
przeprowadza się przepuśnicę, czyli 
krótszą krokiew okapową do płatwi 
lekszej* Krak. I, 151. 

Przypyrkasy = •przyprawy* (do 
potraw) Lub. I, 45. 

Przypyr-zek p. Przypir-zek. 

Przypytać się = > wtrącić się do 
rozniowy* Krak. IV, 319. Toż 
Święt. 713. 

Przy raczyć: » Przf raczf c = za- 
prosić do czego* Ram. 174. »Przf^- 
roczf^ła (rybą) Czorlińściego* Derd. 
69. 

Przyramiąska = •haft na ręka- 
wach koszuli kobiecej czerwony, 
niebieski lub czarny* Aten. 1877, 
II, 110. . 

.P r z y r a m i e n n i c a p. P r z y r e m- 
n ica. 

Przyramki = • haft na rękawach 
koszuli kobiecej* Ust. z Litwy. 
Por. Przeremki. 

Przyrąbki == »część koszuli mę- 
zkiej (na ramionach)* Rud. 22. 

• Przyrębek = część koszuli na 
ramieniu* Święt. 713. •Przyrąb- 
ka* w temże znacz. Pr. fil. V, 
156. 

Przyremnica: •Przf remnica = 
Hstewka u koszuli, kaftanika i t. d.* 
Ram. 174. •Przfremnica (przyra- 
miennica) = przyramek u ko- 
szuli* Pobł. 73. (Raczej to jest 
'przyrębnica' = obrąbek Ł.). Por. 
Przy rąbek. 

Przyrębek p. Przyrąbki. 



430 



Przyrębel — Przysądzić 



Przyrębel, Przyrębla p. Prze- 
rębel. 

Przyrębisko: »Nie śmie złapać 
w lesie ptaka... Z przyrębiska leż 
im piać, a tam nie masz raz co 
nabrać. Z przyrębiska jest poży- 
tek, do dziechetki zbiere wszytek* 
Zb. IX, 279. 

Przyrędzinek = »gatunek gruntu 
słabszy od rędziny* Spr. IV, 368. 

Przyrobiska = >grunta dorobione 
z lasów i karczowisk* Enc. R. 
II, 823. 

Przyroczny » człowiek* = który 
rzuca przyrok Pozn. VII, 265. P. 
Przy rok. 

Przyroczyć = zaczarować : > (Kro- 
wę) przyroczyła ciota* Pozn. VII, 
113. »Przyroczył = urzekł* ib. 
125. 

Przyroczyty: > Dziecko przyroczy te 
= zczarowane, mające przyrok* 
Pozn. II, 76. 

Przyrodny = przyrodni: »Sioslra 
przyn)dna* Kozł. 304. 

Przyrodzenie »a. krok = części 
płciowe u ludzi* Osip. (Topielec) 
» chwyta (człowieka) za przyrodze- 
nie i topi* Święt. 465. 

Przyrok = >urok* Kuj. I, 247. 
Toż Zb. I, 22. » Czary zadać... 
wzrokiem, co lud nazywa rzuce- 
niem przyroku* Pozn. Vn, 98. 
W temże znacz. ib. 113. •Dzie- 
wucha przyroku dostała... Jakiego 
przyroku, czy z wiatru, czy też 
od przvrocznego człowieka?* ib. 
265 

Przyrosnąć: » Nie płacz go dzie- 
wczyno, nie płacz żałośnie, bo ci 
twego Stacha na wojnie przy ro- 
śnie* Wisła HI, 527. » Dziecię 
leży pod ławą przyrośnięte mura- 
wą* Kuj. II, 52. II ^Przyrosnąć 
się« : » Jjik prędko ji te rękę ucieni, 
tak josce prędzv nazad sie przy- 
ro>ła* Zb. XV,' 17. 



Przyród = » usposobienie wrodzo- 
ne* Spr. V, 406. 

Przyrucićsię p. Przyrzucić 
się. 

Przyrychtować = » przygotować « 
Pr. fil. IV, 497. »Prz'yryktować 
= przysposobić* Spr. IV, 348. 
Toż Święt. 713. » Ławek dużo psi- 
ryktowanyk* Zb.Vn, 64. » Niechże 
się jegomość przyryktuje* Krak. 
III, 97. ■> Wszyćko przyrychtował* 
Zb. XI, 90. > Przyrychtowała so- 
bie ta córka kłąb nici* Cisz. 57. 
W temże znacz. Święt. 366 i 380. 

Przyrygować = przybyć: >Przy- 
rygował (= przybył)... Francuz do- 
Gdańsku* Kętrz. 86. 

Przyrypać = » ostro przybiedz, po- 
wrócić* Krak. IV, 320 p. w. Ry- 
pać. 

Przyrywać = » nagle pociągać* 
Krak. I, 185. 

Przyrząd = narzędzie. Pow.szech- 
ne, u Lindego i O: nie zanoto- 
wane. 

Przyrzekną ć = przyrzec: » Mu- 
siała przyrzeknąć* Zaw. 55. 

Przyrzeszać: > Przf rzeszac = przy- 
wiązywać* Ram. 175. 

Przyrzeszyć: » Przf^rzeszf c = 
przywiązać* Ram. 175. 

Przyrzić się p. Przyjrzeć się. 

Przyrżnąć = » uderzyć* Spr. IV, 
29. 

Przyrzucić: » Przyrzucić rękawy 
= przyszyć* Zb. XI, 61. || •Przy- 
rzucić się = przyczepić się, mówi 
się o chorobie, zwłaszcza skór- 
nej* Roczn. 229. » Przy rucić się* 
w temże znacz. Spr. V, 406. |[ 
• Przyrzuciła się rana = rozją- 
trzyła się* Osip. 

Przysada= >rozsada* Aten. 1877^ 
li, 119. II »Przysada p. Odwód. 

Przysądzać p. Przysądzić. 

Przysądzić = przystawić, podać 
do piersi: » Matka przysądziła psa 
i kola do piersi synowy* Koj. I, 



Przysądzony — Przysiężna 



431 



125. > Do Anusi przysądziła psa« 
Kozł. 320. II » Przysądzić « a. 

• Przysądzać = nie sprzedać cy- 
ckowego cielęcia, lecz zostawić je 
do chowu* Święt. 713. » Cielę 
ssie krowę do 4 tygodni, jeżeli 
'ma sie go przysądzić'* ib. 635. 
» Przysadzićmy sobie ciele* Cisz. 
221. [| » Przysądzić* = przyło- 
żyć: >Królewnii... złote piecęć na 
głowie (królewicza) przysądziła* 
Ćhcłch. II, 136 II » Przysądzić* 
= przyprawie: »Lecy jako gapa. 
mając skrzydła przesadzone* Derd. 
37. II » Przysądził się za krza- 
kiem* = przysiadł Krak. IV, 36. 

• Przysądź sie do mnie* = przy- 
bliż się, usiądź przy mnie ib. 315 
p. w. Odsądzić się. >"Ona jak sie 
przysadzićł:i, lak przeciena go na 
dwoje* Wisła II, 28. 

Przysądzony = narzeczony: »Na 
środku pozostają oboje przysądze- 
ni* (wołyńs.) Snieżko-Zapolska. 

Przysechły: > Język w ustach ko- 
łem stanął, przysechły do podnie- 
bienia* Zmor. 10. 

Przysełać się p. Posćłać się. 

Przysiadać: » Innej za morzem 
przysiada mój Jasiek* Łys. 12. 
> Przysiady wać * : »Jasinek innej 
przysiad uje* ib. 11. 

Przysiadka = » w kądzieli prosta 
laska, osadzona pod kątem pro- 
stym w cienkiej deszczułce. Tę 
deszczułkę przysiada się, a na la- 
skę zakłada się krężel* Udz. 
W iemże znacz. > Przysiadka a. 
siadka* Spr. V, 364 p. w. Ką- 
dziel. » Przysiadka* Zb. I, 49. 

Przy siad nąć: » Przfsadnąc = przy- 
siąść; w6n so szalka przf.sad = 
przysiadł sobie połę od surduta* 
Ram. 175. 

P r z y s i a d y w a ć p. Przysiadać. 

Przysiąc: Formy: Bezoko!.: »Prze- 
sydz* Ram. 175. »Przćsyc* Cen. 
75. » Przysięgnąć* Zb. VII, 29. 



* Przysiengnonć* Wisła 1,308. Czas 
przeszły: » Przysiengnon * Zb. XI, 
92. »Przysiąg* Święt. 368. »Przy- 
siągnuł« ib. »A przysięgsy Bogu, 
cóz ja teraz będę robiuł?* Rad. 
II, 196. II » Przysiąc się*: »Móg- 
bym sie przysiądz* Zb. X, 146. 

Przysiągać = » przysięgać * Święt. 
368. II » Przysięgać się* = przy- 
sięgać: » Przysięga się* Łęcz. 105. 

Przysiąść: > Trzeba pi zysiądz fałdy 
i zagiąć rękawy* Witw. 124. 
» Przysiedli go* (Janosika) = sie- 
dli na nim. Zb XV, 5. >Pani młoda 
musi stać na wozie... to na to nie 
siada, boby wszytkie dziewki przy- 
siadła i zadnń by sie nie wydała* 
Wisła IX, 240. || » Przysiąść* = 
przytrzymać: > Pan jak gdzie chłopa 
przysiadzie, to go gadką op rzę- 
dzie* Kam. 186. 

Przysiek = »duże dłuto z obu- 
chem* Pozn. I, 111. 

Przysielak: » Przełożony gminy 
oznacza, ile kto powinien ludzi 
dostarczyć do miejscowej służby 
(pobaby). Jeden przysielak powi- 
nien dostarczyć 3, 4 a nawet 10* 
Hue 342. 

Przy siew: > Doży wotnik ma kilka 
oddzielnych cząstek (gruntu) na 
t. zw. przysiew* (przy każdym 
dziadku spadkobierców) Wisła III, 
372. »Przysiewek«: »Obiecał mi 
mój gospodarz przysiewek* Pozn. 
IV, 276. »Ino mi się te przy- 
siewki da na twem polu dostoją* 
Kieł. II, 78. W tejże piosnce: 
»Przysiewecki* Maz. II, 212. 

• Przysiwecki* Kozł. 287. »Przy- 
sieweczki* Kuj. II, 20. »Przysie- 
wacki* Wójc. I, 279. Por. Do- 
si e wek. 

Przysiewaczki, Przysiewecz- 
ki, Przysiewek p. Przysiew. 

Przysięgać się p. Przysiągać. 

Przysiężna: »Przysiezna = żona 
zaprzysiężonego urzędnika wiej- 



432 



Przysiężniak — Przysłngować się 



skiego« Rozpr. VIII, 87. »Przy- 
siezno* ib. 104. »Przysięzna« ib. 
IX, 161. 

Przysiężniak: » Przysiężniak = 
przezwisko cb^opa, ponieważ jego 
ojciec był przysiężnyin, t. j. po- 
mocnikiem wójta« Rozpr. IX, 218. 

Przysiężnik: » Wiedli Pana (Je- 
zusa) do starych bozników, sro- 
gich śmierci jego przysięznikówc 
Pieszcz. 179. 

Przysiężny = » pomocnik wójta* 
Rozpr. VIII, 218. » Przysiężny = 
przysięgły* Zb. I, 74. » Przysiężny 
= dzierży nadzór policyjny we 
wsi« Święl. 125. » Przysiężny == 
urzędnik gminny, ławnik* Nadm. 
28 »Przysięznv« Rozpr. X, 256. 
W temże znacz.' Zb. XII, 124; ib. 
209. Święt. 179. || »Przysiężni 
= zapisani do bractwa wstrze- 
mięźliwości* Krak. I, 136. Toż 
Pozn. I, 81. 

Przysilać = » przysyłać: pocóześ 
tv do mnie s^na przysilała* Wisła 
VII, 139. 

Przysiółek = > drobna wioska, 
folwark do gminy należący* Wrześ. 
18. »Mam... żyta i grochu pełne 
dwa przysiółki* Glos. 54. 

Przysiud = taniec : » Ukraińcowi, 
który przysiudem ubawiwszy wi- 
dzów...* Krak. I, 197. >Przy8iudy 
= taniec przysiadany, rodzaj ko- 
zaka, przez dwu chłopców tań- 
czony* Pr. fil. IV, 866. » Przy- 
siud V, prvsiudv= taniec* Roczn. 
229.' 

P rżysk I ebiać = pochlebiać: >Przy- 
sklebiej a. schlebiaj* Opól. 2. Por. 
Prz y szkł ebiać się. 

Przysklepek=> przedsionek w pi- 
wnicy, poddasze nad piwnica* Pr. 
fil. IV, 866. 

Przy skoczek = > chwilowy, przy- 
padkowy kawaler, bałamut* Rozpr. 
in, 375. »Ja jest kawalir, nie ża- 
den przyskocek* Zb. XII, 198. 



Przyskorupieć = > stać się sko- 
rupą, zaschnąć* Prac. 

Przyskrzępło p. Przykrzępło. 

Przyskrzynek = > szufladka u sto- 
łu* O. 

Przyskrzynąć = » przywrzeć, 
uchwycić przedmiot między drzwi 
na zwarciu* Święt. 713. 

Przyskrzynić = > przywrzeć (pa- 
lec drzwiami)* Gaz. Olsztyńska 
1886, no 12. .Nie kładź palca 
między drzwi, by ci się nie przy- 
skrzynił* Star. przysł. 6. » Karany 
siedział przy tej kłodzie... miał 
pomiędzy owymi dwoma klockami 
przy skrzy nione ręce* Pozn. VII, 
87. Por. Przyskrzynąć. 

Przyskwierać = > przygrzewać, 
dopiekać* Święt. 713. 

Przyskwićrzyć się = »przy- 
schnąć* Święt. 713. 

Przysłać się = » przyjść, przy- 
być: przysłał się jeden kawaler* 
Pr. fil. V, 859. 

Przysłać się: » Gdy dziewczynie 
lub wdowie śni się, że łóżko ściele, 
to się jej maż przyściele* Chełm. 
II, 201. 

Przysłowie == >zwyczaj: mam 
takie przysłowie mówić Anioł Pań- 
ski* Zb. II, 239. » Przysłowie mam 
kląć* ib. 236. »Mam takie przy- 
słowie (zdanie), to go wyplunę* 
(=r wypowiem) ib. 238. 

Przysłuchać się: > Przesłuchać 
sa: przf^słńchaj sS dobrze temu 
kazaniu* Ram. 175. >Szeper sa 
neprzf slócha < = pasterz źle us^- 
szał, nie przysłuchał się Hilf. 96. 

Przysł u chnąć: » Przysjiichnena « 
przysłuchnęła Rozpr. IX, 283. 

Przysłu chować się: > Prz^słA- 
chówac sa = przysłuchiwać się c 
Riun. 175. »Przvstuch°ował sie« 
Rozpr. IX, 154.' 

P r z y s ł u g o w a ć się: > Przf słfigó- 
wac sit = przysługiwać się* Kam. 
175. 



Przysłużnośd — Przyslawca 



433 



PrzysJożność: > Przf słóźnosc = 
usłużność* Ram. 175. 

Przysłużny: »Przf słfiżny = usłu- 
żny* Ram. 175. 

Przysłużyć się = »zrobić komu 
co złego* Udz. 

Przysłysza się p. Podpadać. 

Przysmakować: > A trzynasta (żo- 
na) jeść gotuje, a ćlernasta przy- 
smakuje* Rad. II, 137. 

Przysmargnąć: >Przfsmargnąe = 
przysmażyć (nie przywrzeć, przy- 
dymieć)* Pobł. 74. 

Przysmażenie: > Sztukę mięsa 
z wołu, z gęsi przysmarzenie* Rog. 
no 443. 

Przysmektać: »Nózkamy przyde- 
pee, ogunkiem przvsmekce i zjem < 
Chełch. I, 173. 

Przysmędzić = >okopcić, uwę- 
dzić« Święl. 713. >To mu ino 
brwie przysmędziło i pod nosem 
okopciło* ib. 507. || » Przysmę- 
dzić się = najść dymem* ib. 713. 

Przysmyczyć = > przyciągnąć* 
Pr. fil. V, 859. 

Przysobić » sobie a. sobić se, swoić 
se = przy właszczvć « Spr. V, 406. 
Toż ib. IV, 311." 

Przy soszek = »u pługa rękojeść 
prawa, boczna* Kuj. I, 87. || 
»Przysoszek a. radło = narzędzie 
o jednym tvlko narogu* Maz. III, 
50. 

P r z y s p o 1 n V = » pokrewny, blizki « 
Pr. fil. V,' 85 9. 

Przysporek: znaczenie niewiadome 
Kłosy VII, 188. 

P r z y s r y w k a p. P r z y g r y z k a. 

Przy stać z: » Przystać = obywatel 
żywiecki, zasiedziały wprawdzie, 
ale w Żywcu ani urodzony, ani 
wychowany* Spr. IV, 359. 
Przystać »do kogo = 1. zgodzić 
się na >łnżbę np. przystać na 
(chłopca 2, przyczepić się np. pies 
nie wiem czyj przystał do mnie* 
Ust. z Litwy. »Ogói wąsy, ogól 

Słownik T. IV. 



brodę, to ku tobie przystać mogę; 
jak ty wąsów nie ogolis, to mie 
ty nie przyniewolis* Zb. XII, 170. 
>A coże wam moje ludzie do te- 
go, kiedy przystało serdeńko do 
jego* Lub 1,235. »Przystaj, przy- 
staj po farfury, bedzies jodoł ko- 
cki, kury* Rud. 177. » Przystać 
do kogo = zamieszkać razem 
z kim: przystała do niego = 
o związku nieślubnym* Pr. fil. V, 
859. II > Przystać komu = dobrze 
leżeć (o ubraniu) być do twarzy: 
ten serdak wam przystaje* Wrześ. 
18. II > Przystać* = zgodzić się: 
»Co brat powie, to przystanę* 
Kuj. I, 125. II »Na inną wiarę, 
pogańską, przystał* Choć. 75. 

Przystając p. Przystawać. 

Przystanie > młodych = zamie- 
szkanie nowożeńców u rodziców 
pana młodego lub pannv młodej* 
Pr. fil. IV, 239. 

Przystarać się = >postarać się, 
przysposobić* Lub. II, 212. 

Przystaw = » dozorujący ludzi na 
polu przy robocie* Zb. II, 10. 
Por. P r z y s I a w a. 

P r z y s t a w a : » Prz Jstawa = eko- 
nom, dozorca robotników* Ram. 
175. II >Ju sie rozerwała na przy- 
stawię grobla* Wisła IX, 245. 

Przystawać: » Przystając = przy- 
stawać* Ust. z Jaworza. || > Przy- 
stawać = przyczepiać się, leźć 
w oczy: czego do mnie przysta- 
jesz?* Ust. z Litwy. II » Przysta- 
wać = zamieszkać u kogo: > Je- 
żeli parobek przystaje po weselu 
do dziewki* Chełm. I, 286. Toż 
Krak. II, 67. || >Jemu do rąk przy- 
staje = on kradnie* Pleszcz. 48. 
II » Przystaje* = trzeba, należy: 
>Nie robią, jak przystaje* Kam. 
47. 

Przystawca = » dworski sługa, 
urzędnik, oficjalista* Swięt. 713. 
>Przystawcy pańscy nie pożałują 

28 



134 



Przystaweńko — Przystrzegać się 



mu batów* ib. 318. »Przyslawca, 
zdr. przystaweńko = pilnujący, 
dozorujący ludzi przy robocie* 
Pr. fil. IV, 239. »Przyslawca« 
W temże znacz. Hempel. Przem. 
45. Sand. 163. Pieszcz. 193. Mil. 

Przystaweńko p. Przy sta we a. 

Przystawić się== przyczaić się?: 
>Wlazta do chlebowego pieca, 
przystawićja sie, siedzi « Cisz. 295. 

Przystawka: >W razie przepełnie- 
nia barci lub ula plastrami miodu, 
wyjmują z otworu t. z w. wzdłuż 
i przymocowują skrzynkę, która 
zowie się przystawką; zalepiają 
szpary po bokach, aby pszczoły 
prowadziły dalszą robotę plastrów 
w tej przystawce* Pr. fil. IV, 866. 
II »Dać na przystawkę*: >Wie- 
rzono, że bywa skutecznem 'dać 
na przystawkę' t. j. postawić na 
ołtarzu świecę... a złodziej skoń- 
czy życie wraz z dogorywającą 
świecąc Rad. II, 168. 

Przystąpić: »Nicht do psa ani 
przystąp* (bo się wściekł) Kam. 
148. >PrzystómpnijciedoKasiuni* 
Zb. IV, 254. II » Przystąpić co* 
= nastąpić na co: »Głowiczkę 
przystąpił, karkiem jej zakręcił* 
Rog. n® 117. II » Przystąpić do 
żony, pójść w przystępy, czyli na 
jej gospodarkę* Zb. I, 91. || 
> Przystąpiło jemu cości do głowy 
= dostał chwilowego obłąkania* 
Osip. > Przystąpiło = nagabnęło 
Inb opanowało licho kogo, n|). czy 
przystiipiło do ciebie?* Roczn. 
229. 

Przystąpnięcie=: > przystęp : ży- 
dzi do panów największe [)rzy- 
sląpnięcie maja^* Pr. fil. IV, 239. 

Przy stor bać się = > przywlec 
.się* Spr. IV, 388. 

Przystęp = » wstęp, wstę[)na prze- 
mowa* Aton. 1877, II, (542. || 
» Przystępy* p. Przystąpić. 

P r z y s t ę p i e ń = » mężczyzna, który 



się przyżenił do domu lub ma- 
jątku żony* Święt. 713. 

Przystępnie = dogodnie: •Mie- 
szkali daleko... nie było im przy- 
stępnie iść do kościoła* Krak. IV, 
129. 

Przystępny = > popularny w obej- 
ściu z ludźmi, nie dumny: Nas 
książek to barzo przystępny* Mil. 

Przystojno = przystojnie, ładnie : 
>Bo ci tak przystojno w tym wia- 
necku chodzić* Rad. I, 193. jj 
• Przystojno* = przyzwoicie, za- 
sobnie: » Przystojno do ludzi ta- 
tulo mię wyrządzi* Wisła VII, 701. 

Przystojny = » porządny, schlu- 
dnie ubrany* Sand. 265. || »Dejże 
Boże żonki... aby była... do wszyst- 
kiego przystojna* Kuj. II, 29. 
>Mam Jasia ładnego, do się przy- 
stojnego* Kieł. I, 113. 

Przystrajać się »na kogo* = 
robić zasadzkę: » Rozganiali nS- 
mocniejsyk chjopów... i przystra- 
jali sie na niego* Zb. XV, 5. Por. 
Przystroić. 

Przystroić: > Kiej je pięknie przy- 
strojemy* Rog. n^ 493. •Przy- 
stroić = ubrać, przybrać, przy- 
rządzić, dopasować np. u maszyny 
śrubkę przystroił* Krak. IV, 319. 
» Przystrojić = przygotować * 
Rozpr. XXVI, 390. •Ciio ustrzelę 
i przyśle, zęby mi tuo było przy- 
strojone* (= przygotowane do 
jedzenia) Zb. VII, 17. »Kazśł przy- 
stroić (= przygotować) ogromny 
obijid* Cisz. 63. || »Przystroić się 
na kogo = zaczaić się* Wrześ. 
18. Toż Wrze.ś. T. 49. 

Przystronka == » ilość jęczmienia 
lub innego zboża, za raz jeden 
otłuczonego w stępie* O. 

Przy strzec się = zaczaić się : 
»Ten sie przystrzeg (= zaczaił) 
pod slodojtom* Cisz. 312. Por. 
Przystrzegać się. 

Przystrzegać się: » Przystrzegać 



Przystrzygać się — Przyszykować 



435 



się = zasadzać się na kogo< 
Święt. 713. » Przystrzygać się = 
przybliżać się ukradkiem* Rozpr. 
X, 298. Toż Wrześ. 18. •Przy- 
strzygać się = zaczajać się, robić 
zasadzkę* Rozpr. XXVI, 390. »0n 
w nocv po«ed sie przystrzygać* 
Wisła VII, 103. 

Przystrzygać się p. Przystrze- 
g ać się. 

Przystrzygnąć: »Przyslrzygnąłmu 
na gaiaty ('inc. 33, to znaczy: 
» wybił go* List Cinciały. 

Przystupać = przystępować, prze- 
bywać: »By Francuz przystupał 
żywo* Kętrz. 85. 

Przysturzyć= » przyprzeć, przy- 
cisnąć* Kopern. rękop. »Wół go 
przYstnrzył kii sJ[upowi* Zb. XV, 
41.' 

Przysucha = » cienkie warstewki 
mięsa w połciu słoniny. Takie 
przysuchy usmażone stanowią duży 
przysnmk* Spr. V, J41. » Przy- 
suchy = skwarki ze słoniny, klóre 
się przy wędzeniu ususzą* Zb. VIII, 
253. >Beżs (= będziesz) miał 
przysuchę w barszczu* Lub. II, 
217. 

P r z y s u ć = przysypać, dodać : » Nie 
dość, jeszcze trzeba przysuć* (pie- 
niędzy) Rog. no 111. Toż Sand. 
70. Kuj. II, 13 Pozn. HI, 181; 
ib. IV, 153. Maz. II, 15. Łęcz. 63 
i 100. Kai. I, 166. || >Przysuć* 
= przysypać, przykryć: »Połozyt 
na miedzy i przysuj zićniią* Cisz. 
212. 

Przysuszać: > Krowy przysuszają 
= dają mniej mleka* Zb. V, 119. 
» Krowa przysuszy = dojić będzie 
mało* Krak. III, 110. »Krowa 
psisusyła* w łomże znacz. Zb. 
VII, 41. 

P r z y s u s z k a = » krowa nie dająca 
mleka* Krak. IV, 319. 

Przy suwnica == » podparcie kro- 
kwy (część dachu)* IJdz. 



Przys wędzić == przydymić: » Ugo- 
tuj, a nie przyswędź* Łęcz. 159. 

Przysypiać = przysypywać: * Je- 
go panienecke ziemią przysypiają* 
Żb. XV, 132. 

Przysypować: > Przf sf pówac = 
przysypywać* Ran). 175. 

Przyszalić: »PrzfszalIc = przy- 
wabić* Ram. 176. Toż Pobł. 74. 

Przyszczemić = ścisnąć: »Ze- 
mknęła się kłoda, marucha... z przy- 
szczeniioną łapa stanął* Glin. II, 
199. 

Przyszczuwać = szczuć : » Szcze- 
kał na mnie pies kulawy, panna 
wsiała, w oknie stała, jeszcze 
barzy przyszczuwała* Pozn. IV, 
241. 

Przy szczypka: »Przyscypka a. 
zascypka = łatka na boku buta 
lub trzewika* Mil. || »Przyszczy- 
pki = docinki* Pr. łil. IV, 239. 

Przyszewki: » Koszulka... z przy- 
szewkami* Oies. 108. 

Przyszklćbiaćsię=» schlebiać * 
lisi. od Bystronia. 

P r z y s z 1 i c : » Przf szllc = przyrząd 
z dziurką, w którą się krężel 
wtyka, pizęślica* Pobł. 124. 

Przyszło się = przyszło, trzeba 
było Tyszkiewicz, Wilja i jej 
brzegi 32. 

Przyszpilić == » przypiąć szpilką* 
Osip. » Dziewucha... przyszpili go 
(rozmaryn) do gorsa* Pozn. II, 
290. Por. Przyśpilić. 

P r z y s z p u n t o w a ć = przycisnąć?: 
• Każdy listek (kapusty) zwinąć' 
osobno, założyć do garczka ciasno .. 
przyśpuntować z wierzchu paty- 
czkami, żeby się listki nie rozdy- 
mały* Zb. VIII, 263. 

Przyszwędać się = » przywlec 
się, przyleźć, przytryndać się* Pr. 
fil. V, 859. 

Przyszykować = przygotować : 
Przyszykowała sobie pod płaszczem 
sztylet* Kuj. I, 135. » Ksiądz 

28* 



436 



PrzYML-ianek — f^ytcWość 



wszystko przyszykowałc ib. 173. 
>Masi.sz byd przv.szvkowanv jatro« 
ib. 149. 

Przyścianek: »Na boiska przy 
.4cianie ma^a zamykana przegroda 
na sieczkę i ziarno* Spr. V, 406. 
Toż ib IV, 311. »Przyścianek = 
jata« ib. 349. || > Przyścianek p. 
Pierścionek. 

Przy.ściążka p. Przyprzążka. 

Przyścibiać p. Przyścibić. 

P r z y ś c i b i ć = dodać : » Przyścibił 
pocesor w gadce z chłopem: ja 
i ly... f= dodał w rozmowie, w po- 
gawędce)* Kam. 105. »Jeno se 
pomaluśkii miarkoj, nie pełno na 
lo, 00 tam w nadrukowanem stoi, 
ale przyścibiaj dobrze do tego, co 
się i w życiu ludzkiem prakty- 
kuje* ib 19. 

Przyściegnad = przyszyć, przy- 
piąć: >Przyściegła igłą na koszu- 
linie* Konopnicka, Na drodze. 

Przyściepny p. Przyścipny. 

Przyścignąć = dopędzić: >Przy- 
ścigli pannę Maryjannę w poł- 
boru* Maz. III, 115. 

Przyścipny = » umiejący sie po- 
chlebiać, nadskakiwać* Krasn. 
307. » Urodziwy jak lalka, prosty 
jak świca, a przyścipny, a weso- 
lutki* Sewer. » Przyściepny = 
|)rzychy]ny, i)rzymiljijacy się, miły, 
posłuszny* Święt. 713. 

P r z y ś c i u I) i ć = niedbale przyszyć 
a. przypiąć* (krakows.) Bib. Warsz. 
LXXX, 629. 

Przyślubić = obiecać : > Przy ślu- 
bie* Hoz[)r. IX, 297. »My sobie 
przyślubili* Koib. 255. >Co mi 
lióg przyśiubił, to mie to nie mi- 
nio* Zb' IX, 175. II .Przyślubić 
się*: »Przyślul)iuł sie = zobo- 
wiązał się« Lisly lilologicke a pae- 
d<i<^'ojr. Xli, 170. 

P r z y ś n i c Ji p. 1^ r z o c z k a. 

P r z y ś p i a ć = » dojrzewać (o zbożu); 



przyśpiało mi = pilno, trzeba spie- 
szyć* O. 

Przyśpiewać = >dojrzewać (o zbo- 
ża)* O. 

Przyśpieszyć = »dokaczyć ko- 
mu: a to mi przyśpieszył!* Udz. 

Przyśpiewka = >melodja< Zb. 
II, 10. » Starodawnych śpiewek 
i przyśpiewek* Wisła IV, 837. 

Przyśpilić = dokuczyć?: »Choe 
Kaśka nie jest furjatka, ale mo- 
głaby mu dobrze przyśpilić. a on 
tego wcale nie pragnie* Śnieżko- 
Zapolska. Por. Pr z y szpil i ć. 

Przyświadczać = » potakiwać, 
pochlebiać* Krak. IV, 319. Wtem- 
że znacz. »Przvświacać* Rozpr. 
IX, 206. Toż Święt. 713: ib. 197 
i 351. »Przyświadcać* Zb. V, 
246. »Przyświadcuł* Chełch. I, 
294. >Przvświ^cza« Pozn. VI, 
345. 

Przyświęgły= > przy wrzały « Zb. 
I, 50. Por. Przy ś więgnł|ć. 

Przyświęgnąć = »przywrzeć, np. 
koszula przyświęgła do rany* Zb. 
1, 50. Toż lidz. 

Przyświtować = >przyświecać, 
gdv mowa wyłącznie o ciałach 
niebieskich* Pr. Vii. IV, 866. 

P r z y t a ?: » Te krosniąta (krośnięta)... 
przeszłe do przf te, co mf mogle 
jich decht widzec* Hilf. 149. 

Przytacić się: »Przftacfc sS. = 
przyczaić się: właz za cierz y sU 
prz^tacf^ł = wlazł za krzak i przy- 
czaił się* Ram. 176. 

Przytaknąć = przyświadczyć : 
»Prepinalor przytaknie* Kam. 189. 

Przylarasić = » przystąpić, przy- 
gnieść* Rozpr. X, 298. Toż Wrześ. 
18. 

P r z V I a t o ż V ć = » przybrać się * 

Przy t c h I i u a = »tę:lilizna, gnili- 

zna* Pelr. 

P r z y t c h ł o ś ć = * lęchłość , gnili- 

zua* Petr. 



PrzytcWy — Przytulić 



437 



Przylchły = > lęchły, zgniły « Petr. 

Przytelepać się = przywlec się: 
• Przytelepał się nareszcie do do- 
mu* Krak. IV, 323 p. w. Tele- 
pać się. 

Przytęcłinąć = » przygasnąć : 
ogień już przytęchł* Zb. I, 50. 
Toż IJdz. Święt. 713. 

Przylepo: » Przftapó = trochę 
tępo, słabo < Rani. 176. 

Przy tępy: » Przjtapy = nieco lepy, 
osłabiony « Ram. 176. 

Przy tęp ywać = » przytupywać 
w tańcu « Zb. I, 24 p. w. Tępać. 
Toż Pozn. IV, 115; ib 116. .Przy- 
tępuje = tupie* ib. VI, 364. Por. 
Przy tupo wać. 

Przytęsić = » przygasić, stłumić 
ogień, zalać ogień wodą* Swięl. 
713. 

Przytkać: »Przflkac = zatkać* 
Ram. 176. 

Przytki = > stromy, spadzisty* 
Pobł. 74. W temże znacz. »Przi- 
dki* Hilf. 178. »Przttci* Ram. 
176. 

Przytknąć: » Przytykać = dobiec 
do pola, o zwierzu gonionym: ro- 
gacz przytknął o pole, mvśl.« Pr. 
fil. V, 859. 

Przylko = » spadzisto* Pobł. 74. 
»Vrzflk6* Ram. 176. 

Przytkość: >Przytkosc = >padzi- 
stość* Pobł. 74. 

Przytłonisko = » przytułek, cha- 
łupa, posiedzenie* Lub. II, 212. 

Przvtnica = » poprzeczny kawał 
pola* Pr. fil. V, 156. 

Przytomny = pomocn y : » Bylica 
jest przytomna (pomocna) na bóle* 
Krak. III, 128. 

Przytorować: > Przy torowali go 
(psa) na płonę pole* Zb. XI, 73. 

Prz y t raf unek =przypadek: »Gzy 
jaki przytrafunek kobita miała* 
Kam. 101. »Wopatrzność przy- 
trafunkiem oddała lud pod wopiekę 
panów* ib. 124. »Nie było nija- 



kiego przytrafunku « ib. 158. 
• Przy tref unek* Lub. II, 97. Krak. 
IV, 319. .Przylrefunki* Pozn. VI, 
229. »Psvlrafunek = przygoda* 
Rozpr. XX, 433. 

Przylragać = »przvnieść« Pr. fil. 
IV. 239. 

Przyl rago wać = > przynieść* Pr. 
fil. V, 859. 

Przytrefić = » przytrafić się * Krak. 
IV. 319. »Trzewicek na zadno 
(dziewczynę) sie nie przytrefiuj* 
(= nie przypadł do miary) Rozpr. 
IX, 196. 

Przy trefny = » przypadkowy* 
Krak. IV,' 319. 

Przytrefunek p. Przytrafu- 
nek. 

Przy trudno = > ciężko, trudno 
(na Mazowszu)* Kuj. II, 279 p. w. 
Z polrudna. 

Przytryndać się = > przyleźć, 
przywlec się* Pr. fil. IV, 239. 

P r z y t r y n i ć = » przynieść, przy- 
ciągnąć: przyirynić się = przy- 
wlec się. przyleźć* Pr. fil. V. 859. 

Przy trzask = potrzask : » Ptactwo 
chwytają na sidła łub też na przy- 
Irzaski* Wisła III, 508. 

Przytrzasnąć = mocno zamknąć: 
>Przylrzasła wieko (skrzyni)* Kuj. 
1, 326. » Przytrzasnąć* = przy- 
cisnąć: » Drzwi spadły, jednemu 
(zbójcy) nogę przytrzasły* ib. 160. 

Przy trzaska: » Pierścionek a wstą- 
żka to jedna przy trzaska* Fed. 
350. 

P r z y t r z ę p o w a ć: »()j depce. dcpce, 
przytrzępujo* Wisła III, 571. 

P r z y t r z y m a w a ć = przytrzymy- 
wać: > Chciała mu naniz uciec, 
ón jóm przyti-zymdwiił* Rozpr. 
XII, 76. 

P r z y t r z y rn o w a ć : » PrzJ^trzf mówac 
=: przytrzymywać* Ram. 176. 

Przytulić: » Przytuliła szklankę do 
ust* Bar. 112. »Kukułka... główkę 
w listek przytuliła* Wójc. II, 350. 



438 



Przylolnica — Przywąkroid 



Przytulić kogo = dać komu przy- 
tułek u siebie* Osip. 

Przy tu lnica: > Oprócz parobków 
i ralai istnieją t. zw. komornicy, 
dwudniacy. przytulnice i kopia- 
rze« Zb. VI, 95. Por. Przy- 
tulić. 

Przytulnie = >miJo i wygodnie* 
Maz. V, 34. 

Przytulny = > łagodny, uprzej- 
my* Osip. » Przytulny = zaci- 
szny* Mil. 

Przylupować = przytupywać: 
Jęli wywijać i przytupować* Kam. 
139. IV. Przytępywać. 

Przytuszać: » Przylusać = do- 
dawać odwagi, zachęcać, podbu- 
rzać* Święt. 713. Toż Rozpr. 
XVII, 92. 

P rzy t w i (' ra n ie = > zamykanie* 
Pr. ni. IV, 867 [). w. Przylwo- 
rek. 

Przytworek = > wewnątrz skrzyni 
przy boku schowanie z wieczkiem 
do zamykania czyli 'przytwiera- 
nia', zwyklu w połowie wysokości 
boku« Pr. fil. IV, 867. » Przytwo- 
rek = szufladka, prze^^ródka w ku- 
ferku, półskrzvnck* ib. V, 859. 
Toż Mil. Wisła III. 726; ib 89. 
Pobł. 139. »Lci)ioj z worka, niż 
z przytworka* Wi.^ła 111, 726. 
II » Przytworek = izdebka w głębi 
.^ieni* Pleszcz. 20. || •Przytwo- 
rek = zasuwka* Mron^r. 671. 

P r z y I w o rzyć = przymknąć: >Przy- 
twarlo okno* Sienkiewicz, Krzy- 
ż:icy 

Przy łyczek = przytyk: »Do nas 
nie robić żadnvch przNtyoków* 
San<i. 271. 

Przy t y k : » Przytyki dawać = wy- 
tykać komu wady jego i ułomno- 
ści nioralfie i fizyczne, natrząsać 
się z koiio złośliwie* Osi[). 

Przytyka = » kobieta , przybyła 
z mężen) z innej okolicy* Pr. fil. 
IV, 239. 



Przytykać = » porównywać: coz 
ty mie mas przytykać do kogo< 
Rozpr. XXVI, 391. || »Przyty- 
kać*: »0 drózke sie nie pytaj, do 
Torunia przytykaj* Kon. 104. || 
>Przytykać« p. Przytknąć. 

Przy tyłek: » Ucioł Waligórze ka- 
wałek przytyłka* Lub. II, 183. 
• Kawałek przytyłka wyleciał pta- 
kowi z gardła, a on go sobie znów 
do tyłka przyczepił, jak dawniej, 
i był zdrów* ib. 185. 

Przy wadzić = » zawadzić o co* 
Święt. 713. 

Przywalać = przyciskać, przyło- 
żyć: »Łońskie żyto lalosiem przy- 
walał* Was. 177. 

Przywalić się = » przyjść powoli, 
zawitać w gościnę niepożądany* 
Święt. 713. 

Przy w^ ara = » zagotowane piwo 
z dodatkiem cukru i żółtka* Pobł. 
74. Toż Ram. 176. || »Przywara: 
w brudnym, oddawna nie mytym 
garnku przywrze do ścian we- 
wnętrznych brud i niedojedzona 
strawna, ztąd po garnku przywary* 
Spr. V, 407. » Przywary = resztki 
pozostało w garnkach* Wisła VIII, 
499. > Przywary = części jadła 
przypalone* lldz. » Dziewczyna 
skrobie garnki z przy warów* Zb. 
X, 86 >Kto jada przywary (go- 
rąco) — to lubi swary* Krak. IV, 
257. Zdr. >Przywarki«: » Wyskro- 
bywać garnki i zjadać przywarki* 
Zb. XIV, 193. II >Przywar^^ = 
przy park a t. j. tytoń z dna fajki, 
sokiem przesiąkły* Wrześ. 18. 

P r z y w a ż a ć = » przy wwozić * Ust. 
z Litwy. 

Przy w a k r o i ć = przynęcić, przy- 
swoić zwłaszcza zwier-zę dzikie, 
aby przychodziło do ręki* Pr. fil. 
IV, 867. > Przy wak roić sobie coś 
= 1. zabrać, przywłaszczyć sobie 
2, zmyślić* ib. V,' 860. || >Przy- 
wa kroić się = 1, przyczepić się. 



Przywąkrolić — Przywilej 



439 



przystać: choroba przywu"kroiła 
sie 2, nawinąć się, podpaść pod 
oczy 3, przyWąkać się, przyswoić 
się< ib. »Przywękroić się a. przy- 
wąkroić się = przyczepić się« 
ib. IV, 239. Toż Mrońg. 248. Toż 
list. z Siedleckiego, pow. Radzyń- 
ski. »Przywąkroić się = przyjść 
nie będąc oczekiwanym* Spr. 'V, 
119. »Przywokrolić się = przy- 
Wąkać się* Wisła VI, 869. »Przy- 
wącłiroiić się* w Kronice Biel- 
skiego r. 1597, sir. 609. »Przy- 
wąkronić się« ib. » Przy won kroić 
sie = przyWąkać się* Mil. 

Przywąkrolić, Przywąkronić 
p. Przywąkroić. 

Przy wczas == > dość czasu, wcze- 
sny czas: czy będzie jeszcze cie- 
pło? Będzie, bo to jeszcze przy- 
wczas* Pr. fil. V, 860. 

Przywdziać się = » włożyć je- 
szcze wierzchnią suknię na sie- 
bie* Krak. IV, 325 p. w. Wdziać. 
>Przywd:'.iauy = odziany jak na- 
leży* ib. 319. 

Przywdziewać= nakładać: » Roz- 
kazał... chodzić p"o domach i przy- 
wdziewać trzewicek* Rozpr. IX, 
196. II > Przywdziewać wieniec = 
otrzymać rogi, o jeleniu: rogacz 
przywdziewa wieniec = jeleniowi 
rogi wvn«staja, mvśl.« Pr. fil. V, 
859. 

Przywdziewy wać = przywdzie- 
wać: >Marysia.. nadobną kosulkę 
pr/ywdziewuje* Swięt. 84. 

Przywędrowały = przyniesiony, 
zapożyczony: >Tańf*e... z Polski 
od lakichże panów- braci przywę- 
drowa^e* Juc. 197. 

P r z y w ę d z o n a dusza -= » prze- 
zwisko żartobliwe* Pr. fil. V, 860. 

P r z y w ę k r o i ć p. P r z y w ą k r o i ć. 

Przywiać = przysypać : > Te matkę 
śnieg przywiał i tak samo u mar- 
zła* Pozn. VI, 166. 

Przvwiarek = » zabobon* O. 



Przy wiązałość = •przywiąza- 
nie* Zb. VIII, 253. Toż Kuj.' II, 
275. > Dwanaście lat gdy człek 
ze zwierzęciem przeżyje, to przy- 
wiązałości do niego nabierze* Szy- 
mański. »Zadny przywiązałości do 
ni ni mniał* Chełch. II, 76. 

Przywiązały = > przywiązany* 
Zb. VIII, 253. »Pies przywiązały 
= wierny* Ust. z Nałęczowa 
»Lud... do swego chlebodawcy 
przywiazał\'« Pozn. I, 48. 

Przy wiązka: »Mam... buciki wy- 
wracane, podkoweczki nitowane... 
z uszeczkami, z przy wiązkami* 
Woje. II, 203. 

Przywieść = przyprowadzić : » Przy- 
wiedź krowę do chałupy* Kam. 
102. »Przywiedą* Rog. n® 51. 
»Przywiedę* ib n^ 237. || •Przy- 
wieść* = urodzić: •Kulaszcycha 
juże czwartą dziewkę przywiodła 
(= urodziła)* Kam. 143. || •Przy- 
wieść o co* = pozbawić czego: 

• Miałać-ech ja zielony wianeczek, 
a tyś mnie przywiód oii. A jś 
ciebie oń nie przywiód, przywio- 
dłaś sio ty sama* Zb. IX. 204. 

Przywieźć: •Pannę przywiózem* 
(= przywiozłem) Chełch. I, 137. 

Przywilej »a. przywilejka == uspo- 
sobienie, przyzwyczajenie: wada* 
Swięt. 713. » Przywileje = nałogi, 
narowy, wady* Sand. 264. •Do- 
bro wase bydle, ale może ma ja- 
kie przywileje?* ib. 43. •Przy- 
wilej* = przyzwyczajenie, właści- 
wość: » Tutaj majom ten przykłd- 
dek, ze mówiom: chodźma, tamek, 
sawek ale innych przywilejów ni 
majom* Wisła II, 173. »Przywi- 
leja = nawyknienie, zajęcie, wła- 
ściwo.ść* Rozpr. XXVI, 391. •Przy- 
wilija*: •O Boże mój Boże, co 
za przywilija, kogo rada widzę, 
to mie ten omija* Zb. XII, 186. 

• Miała matka stery córki, wszyć- 



440 



Przywileja — Przyzierać 



kie miah' przywilejki* (= wady) 
Święl. 243. 

Przywileja, Przywilejka p. 
Przywilej. 

Przywiśnie = » paraliż* Zb. II, 
252. 

Przywitaczka: » Przywitacka = 
przywitanie* Pr. fil. III, 497. 

Przywlakać: »Przfwlakae, przf- 
wlakaja= przyn«rlekać« Ram. 177. 

Przy właszczyć = przywabić: »Ja 
ciebie przywłascę do siebie swoim 
wiankiem rucianym* Kozł. 86. 
»Ja ciebie przywłascę do siebie 
swojeni lickiem rumianem* ib. 

PrzywJoka = >nie tutejszy, z ob- 
cej okolicy przybyły* Swięt. Toż 
Udz. » Urzędnicy, nauczyciele... są 
u mieszczanina 'przywJoki', nic 
nie warte wobec niego* Zb. XIV, 
17. II »PrzywJoka = sieć. 30— 
40 sążni długa, ma skrzydła* 
Pozn. III, 136. 

P r z y w o d n y : » Wojna swobodna, 
Hej dziewczę I przy wodna* Zb. IX, 
199. 

Przywodzić na co = doprowa- 
dzać do czego: »Ta miłość na 
żałość mię przywodzi* Rog. n® 
222. 

Przy wory p. Przy park a. 

Przywóz: » Na święty Mikołaj (6 gru- 
dnia) przywozu nie wołaj* Zb. 
XIV, 195. 

Przywro ł, »przywrolek, przywro- 
tnik = alchemilla yulgaris, ro- 
ślina* Zb. VI, 218. >Wianki (na 
Boże Ciało) wiją z dzwonków... 
przywrotku...* Zb. VI, 203. 

P r z y w r o t e k , P r z y w r o t n i k p. 
Przy w ro 1. 

Przywrotny »a. odwrotny korzeń 
= Radix Bistortae* Wisła II, 90. 

Przywrzeć: > Przy w rzyć = za- 
mknąć* Rozpr. XI, 187. >Przy- 
wrzejciez sień* Krak. IV, 326 
p. w. Wrzeć. » Przywar ocy* Zb. 
IV, 201. >Wszyćką zwićrzyne 



przywarli aze siedem dźwiami* 
Cisz. 89. » Drzwi przywarła* Święt 
482. >Ocy cbłopa tak same ze 
siebie sie przywarły* ib. 507. 

Przywrzeć: »Przywrzyć = przy- 
lepić się* Rozpr. XI, 187. »To 
mu przywrzśł (= przylepił się) 
palec, chycićjo mu palec* Cisz. 
84. > Chart wylizował śmietanę, 
przywartą pod szyja we zbanku* 
Kam. 149. 

Przywtarzać = opowiadać: »Tak 
mu przywtarza, Ićmu panu, wsze- 
sko co było* Pozn. VII, 106. 

Przywtórzać: >Gdy anioł święty 
mówi: oto jest moja para, ja im 
przyświecę, czart przeklęty przy- 
wtórza mu: to jest moja para* 
Kuj. I, 286. 

P r z y w y c z k a : » Przy wycka = 
przyzwyczajenie* Pr. fil. V, 860. 

Przywyknąć: » Przywyknął* = 
przywykł Bal. 143. »0d malćjka 
przywyknietyś do pracy* Rozpr. 
VIII, 119. 

Przyzamknąć = zamknąć na 
chwilę: >Gdy zajadą do panny 
młodej, trochę im przyzamkną 
sień i zara nie puską* Pleszcz. 
56. 

Przyzapuście: »Na przyzapuściu 
. = w karnawał* Maz. III, 106. 

Przyzba = »ława usypana z ziemi 
zewnątrz domu pod ścianą z dwóch 
lub trzech stron* Maz. V, 48. Toż 
Czark. Roczn. 229. >Obok drzwi 
jest przyzba t. j. ławka przypró- 
żna* Kuj. II, 78. >Pod ścianą, 
najczęściej szczytową i od ulicy, 
urządzają przyzbę, t. j. ławkę 
z ziemi, pokrytą deskami* Was. 
33. 

Przyzdorędzić= » przysposobić, 
przygotować* Święt. 713. 

Przy z drzeć się p. Przyjrzeć 
się. 

Przyziemie = » parter* Hue. 483. 

Przyzierać = doglądać: »Zeby.., 



Przyznać — Psi 



441 



dziedzicowi przyzierał grantu < 
Zaw. 67. 
Przyznać = potwierdzić: »Zbój- 
nica przyznaje, że ła jest niewia- 
sta* Kuj. I, 124. »Ja se paro- 
becek, przyznacie mi tego« Zb. 
XV, 60. >Krakowiocek ci jo, przy- 
znojciez mi łego« Kozi. 290. || 

• Przyznać się do kogo = poznać 
kogo* Wrześ. 18. »Idź se prec 
odemnie, nie przyznaj sie do mnie, 
ześ córka moja« Lub. I, 279. 
'Czarnoksiężnik wmawia w nią, 
że jest jego siostrą; óna sama nie 
wiedziała dobrze, ale wreszcie się 
przyznała* Kuj. I, 133. 

Przyznając się = > przyznawać 
się* Spr. V, 407. Toż Pr. fil. IV, 
239. » U zioń sie hnet przyzna- 
jąc, ze to on zjad* Wisła VI, 142. 

• Długo sie do tego źrebięcia przy- 
znajali, ale sie ni mogli zgodzić* 
Święt. 408. 

Przyznawać się do siebie = » po- 
znawać się* Pr. fil. IV, 239. 

Przy żucie: »Falgi do kołów przy- 
zucia = dzwona do kół* Nadm. 
71. 

Przyzuć » koła = przypasować do 
wozu* Kuj. I, 84. 

Przyzwoitka = > towarzyszka (mło- 
dej panienki)* Ust. z Warszawy. 

Przyzwoito: > Gospodyni... cype- 
cek na główce se stroi... bo ji 
przyzwoito* Maz. 111, 81. Toż 
Wisła V, 758. » Stroi, bo ji przy- 
zwoita* Kozł. 195. 

Przyzwoity p. Przyzwoito. 

Przyzwyczaj = obyczaj: > Poje- 
dziemy w cudze kraje, tam są 
ładne przyzwyczaję* Zb. X, 71. 

Przyz wyczka = > zwyczaj* Pr. 
fil. IV, 239. 

Przyździorbić = > uciułać, chci- 
wie zbierać* Spr. V, 407. 

Przyźreć się p. P rzyj rżeć się. 

Przyżenę p. Przygnać. 

Przyżeniać się = osiąść w ma- 



jątku żony: »Pan młody... się 
przyżenia do rodziny pannv mło- 
dej* Zb. XII, 233. 

Przyżenić się = osiąść w ma- 
jątku żony: Zb. I, 50. Krak. II, 
26. Wrześ. 19. Rud. 74. Spr. IV, 
328; ib. V, 407. »Przyzynić sie* 
Rozpr X, 298. > Przyżenić się do 
gruntu* Zb. I, 50. Toż Udz. •Przy- 
żenić się ku dziewczynie a. ku 
gruntu* List Bystronia. >Przyże- 
niuł sie do gruntu* Zb. XIV, 34. 
»Do majątku się przyżenić* ib. 
81. »Kto przyżenił się do kogo«v 
Krak. III, 136. 

Przyżółknąć: > Słonina juz przy- 
zołkniata* Zb. VIII, 302. 

Ps = » wołanie na zwierzęta* Wisła 
VI, 227. 

Psa, psa = » wołanie, gdy się 
szczuje psa* Wisła VII, 386. 

Pscyc się p. Pszczyć się. 

Psi... p. Przy... 

Psi, psi = wołanie na psa: Zb. V, 
.237. Wisła III, 219; ib. 664. Spr. 

IV, 372; ib. 29. »Na psi, psil* 
Kuj. I, 161. Toż ib. 163. ^Nątu, 
na, psi psi psi!* Wisła IV, 690. 

Psi = podobny do czegoś psiego 
lub jakoby z psa wzięty: » Zawią- 
zać węzeł na psie ucho = coby 
oba końce sły do pośrodka* Spr. 

V, 407. »Psie języczki a. babka 
= roślina Planlago* Kk. 13. >Psi 
kołtun = rośl. widłak, Lycopo- 
dium* Pr. fil. V, 860. » Psi sma- 
lec = rodzaj leku* ib. »Psie sa- 
dło* w temże znacz. ib. IV, 239. 
Rozpr. XXVI, 391. Parcz. || »Psi* 
= godny psa: >Psia kudła = 
sierść gruba i długa na koniu* 
Spr. V, 407. >Psa uzda (psia 
uzda) = roślina lejcowata, żół- 
tawa, między wrzosem rosnąca* 
Pobł. 123. > Psie koło* = jakaś 
roślina Fed. 274. »Psi czosnek 
= mieczyk. Gladiolus imbricatus* 
Tyg. ii. i, XII, 18. »Psie mleko 



442 



Psiaczek 



Psianka 



a. psi mlścz = ostromlecz* Zb. 
VI, 251. >Psia ruta = piołun* 
PobJ. 74. »Psidni = kanikuła* O. 

• Psidni = czas między żniwem 
a kopaniem kartofli* Aten. 1877, 
II, 117. »Psim swędem = zrę- 
cznie* Ust. z Warszawy. || >Psia 
baba = młoda mężatka od ocze- 
pin do następnej niedzieli. Psie 
baby = poprawiny* Zb. VIII, 280. 
Por. Przebaba. || >Psi = wy- 
raz w rozlicznych połączeniach 
służy za przekleństwo, i tak: psia 
krew, psia dusza, psia wiara, psie 
miso, psie ścierwo, psia jucha, 
psia noga, psia myrcha, psia kula, 
psi pysk* Udz. »Psi - w prze- 
kleństwach lub żartobliwych prze- 
zwiskach: psia krew, psia dusa, 
psia mać, psia noga, psia myrcha, 
|isia para, psia wiara, psie nyry, 
psi pysk i t. d.* Spr. IV, 328. 

• Psionkrew, psi naród, psia nyga 
— przekleństwa* Parc-z. » Klątwy: 
psia berdyjo, psia bestyjo, psia 
duso, psia jucho, psia krew, psia 
kryminał, psia kryśna, psiakrz^ś, 
psia kula, psia mać, psia nima- 
twarz, psia para, psie ścierwo, 
[)si«'i sierć, psia wiara* Święt. 713. 
>Psia wiara, psia jucha, psia mar- . 
cha, psia dusza, psie miso, psia 
krew, psia posoka* Pr. hi. III, 
312. >Psiakrow, psiajucha, psia- 
dusa. psianoga, [)slawiara, psia para, 
psia^^kóra, psiawołna, |)sie>ciorwo« 
ih. IV, 867. »Psia treść, psiii Irew, 
psialre zam. psia krew* Jastrz. 

• Psia wełna, p<ia sicrć, psi na- 
ród* Pr. fil. IV, 239. »Psiakość 
zatracona, psio ucho, psia kudła* 
Spr. V, 407 »Psi naród* Kai. I, 
25(). »Psi dr(»k, psia mać. psia 
cię mać, psie mięso, [)sic ścktwo, 
ścierwo psio, psia treść, [)sia tre, 
psia try, psia ko.ść. p-^ia morda, 
psia para* Pr. fil. V. 860. »Psia 
krew, psia beslwa, psia kręć, psia 



kręmci, psia para, psid jucha, 
psid berdyjd, psia mad, psia nimd- 
twarz, psie ścierwo, psie mięso, 
psie sadło* Rozpr. XXVI, 391. 
»Psi narodzie, śleporodzie mazo- 
wiecki* Pozn. IV, 129. >Psie 
krwie* (1. mn.): »P.siekrwie pol- 
skie ptaki* Zb. XI, 41. »Psia hy- 
clu* Was. 246. »A psie jucho I « 
Lub. II, 29. »Psi narodzie* Łęcz. 
115. > Psianoga a. psianyga = 
nicpoń, wisielec* Pobł. >Psie py- 
ski (czarownice)* Wisła III, 285. 
»Psid bestyja* Zb. II, 257. »Psia 
para* Zb. IV, 192. »Psid jucha* 
ib. 216. >A psie nogi Siewie- 
rzanki, co mnie nie chciały* Kieł. 
II, 121. » Psia cie mad* Dyg. "Bę- 
dziemy mied muzykę, nazywa się 
psia mad, ma nam dobrze grad* 
Pozn. I, 206. » Kokot psia dusza 
w las mi uciekł* Beld. 31. »Psia 
moc, psia jucha, psia para, psia 
krew i t. d.* Zb. XIV, 34. >Bo 
sie psia wełnie robić nie chciało* 
Pr. fil. IV, 239. » Zleciały sie psio- 
wiary* Wisła VII, 524. » Już psia- 
krew ma .sucho w garle* Kuj. I, 
100. » Widłami go. tego psiakrew* 
ib. 195. »Z tiima psiekrwiema* 
Piozpr. VIII, j 34. >Tej psiakrewi, 
z tą psiakrewią* Ust. z Litwy. || 
>We psią* = na stracenie, na 
zgubę: » Cudzego nie pragnij, swe- 
go we psią nie d&j* Kaspr. 21. 

Psiaczek = pio.sek: » Dała mi psia- 
czka* Knj. I, 162. 

P s i a c z y ć : » Psiacyć = ujadad na 
kogo* Rozpr., XXVI, 391. "Psio- 
czyć (właśc. psiaczyć) = przekli- 
nać, besztać od psa up. psia krew, 
psia jucha* Udz. || >Psiocyd = 
przeszkadzać* Sand. 264. 

P s i a g a = suka: »Psiaga tylko ocza- 
mi łypnęła* Śnieżko-Zapolska. 

Psijik = » piesek* Święt. 713. 

Psianka = ?owoc śliwki zwyro- 
dniały lub zawcześnie opadły* Pr. 



Psiarczyk — Psinka 



443 



fil. IV, 867, Toż ib. 239. .Psan- 
ka< w temże znacz. Ram. 177. 
II »Psianka a. kanikuła = gwia- 
zda: Sirius a. Canicula a. Pro- 
cyon « Mierzyński, Źródła do 
milologji litewskiej 146. Por. 
Psi arka. 

Psiarczyk = > chłopiec przy psiarni 
dla pomocy łowcy i dojeżdżaczo- 
wi« Prz. ludu VIII, 207. jj .Psiar- 
cyk = oprawca* Spr. V, 407. 

P s i a r e k : » Król zawołał na psiar- 
ka... kazał w>zestkie psy wypa- 
ście* Pozn.VI, 306. Por. Psi ar- 
c z y k. 

Psiarka = > licha nizka trawa* 
Spr. V, 407. Toż Rozpr. X, 220. 
Toż Cer. W temże znacz.: > Psiar- 
ka a. psia trawka* Wrześ. 19. jj 
• Psiarka = owoc suchy, spadła- 
z drzewa* Pr. fil. IV, 239. Toż 
Rozpr. X, 298. >Psiarki = rodzaj 
jrruszek* Zb XIV, 28 >Psiarki 
= rodzaj śliwek* ib. >Psiarki = 
liibaszki, rodzaj śliwek* Hempel. 
II »Psidka = pizezwisko* Rozpr. 
X, 29S. Toż Spr. V. 407. •Dzi- 
wne ceniła la psiarka postępy: 
zawse był piersęm* Zb. VII, 53 
(o chłopca). » Żebyś ty psiarko za 
tego złodzieja sła* ib. 62. || 
>Psiarki = czerwone krostki, na 
któro dzieci chorują < Pr. fil. V, 
860. 

P.siarstwo = >1, młode pie.ski 2, 
(rub.) dzieci* Święt. 713. 

Psibiskunt = » nieprzyjemność, 
• np. psibiskunt zrobiłem przyjacie- 
lowi* Zb. II, 252. 

Psie... p. Prze... 

Psieki: »Hoj psieki. lioj = wołanie 
przy wypędzaniu owiec z oborv< 
Wisła III. 665. 

Psiee = » podczas pracy być wy- 
stawionym na znoszenie niewygód 
np. .słoty (Galicja)* Bib. Warsz. 
LXXX, '630. 

P s i e n i ę = .szczenię : * Macocha... 



każe jeść... mnie, sieroleńce, le- 
dwo z psieniętami* Pleszcz. 196. 
Psie = szczenię: > Zabił to psie* 
Wisła VIII, 247. .Dwa psięta« 
Zb.VII, 16. .Psiętascekaja* Kieł. 

I 74. 

Psiętrz = > poddasze, piętro* Pr. 
fil. IV, 239. 

Psik = » piesek* Wrześ. 19. Spr. 
IV, 311. Pjr. Pies. || .Psik* 
= wyraz tkacki. Ust. ze Szlązka 
austr. II »Psik, a psik* = odpę- 
dzanie kota Święt. 22. Ust. z Li- 
twy. Wisła III, 220: ib. 664; ib. 
741; ib. IV, 690; ib. VII, 749. 
Spr. IV, 372. W temże znacz. 
>Psik, a. psikot* Pobł. 155 p. w. 
Mycek. .PSikac* Cen. 77. || .Wy- 
rażenia: a psik! używają w ję- 
zyka dzieci, gdy kto kichnie* 
Pobł. 155. 

Psi kura = psikiis (? K.): .Pan im 
Za psikurę kazał obić skórę* Zb. 
IV, 102. 

Psikus = »1, djabcł 2, djabelski 
figiel, djabelska sprawa* Święt. 
713. 

Psikusować = psocić: »Zły duch 
zaczął psikusować* Zb. VII, 110. 

Psina = .febra* Pr. fil. IV, 291. 

II . Psina = Nardusstricta* Rozpr. 
XII, 108. 

Psinek = nazwa roślinv Pozn. 
VII, 201. 

Psi.niec = psie łajno (por. Krowi- 
nioc K.): »Kto ma Biniec, ma psi- 
niec* Zb. IV, 192. .Na Św. Wa- 
wrzyniec żnarka za psi nieć = 
żniwo za nic* Star. przysł. 79. 
.Psiniec = nic, w zwrocie: jest 
tam psiniec = niema tam nic* 
Spr. IV, 29. .Psińco* w temże 
znacz. Ust. ze Szlązka. 

Psinka = . 1 , niedojrzały owoc 2, 
wilcza jagoda* Święt. 713. Toż 
Parcz. .Psinki = roślina trująca* 
Wisła VIII, 142. .Psinki = 'tru- 
jące grzyby* Lud. I, 177. 



4.44 



Psinoga — Pstro 



Psinoga p. Przy noga. 

Psrńco p. Psiniec. 

Psiocha »a. psioszka = vulva« 

Pr. fil. V, 860. Toż Zb. II, 10. 

> Psiocha = 1, vulva 2, kobiela, 

dziewucha « Ust. z Podola. 
Psio czka: >Psiocka = 1, valva 

2, galareta* Pr. fil, V, 156. 
Psioczyć p. Psiaczyć. 
Psiokulacka = przekleństwo: 

»Tak sie psiokulacka opierała* 

Wisła VIII, 248. 
Psioszka p. Psiocha. 
P s i u b a (psia huba K.) = psi grzyb: 

• Psiuby = psie grzybki* Zb. X, 
106. Toż Udz. >Psiuby= grzyby 
niejadalne* Rozpr XX, 433. »Psa- 
by* = toż ib. YIII, 232. 

Psnąe się p. Psuć. 

Psocić: > Psocąc = dokazywać « 
Hilf. 178. » Wracają się psocąc 
i krzycząc* Pozn. II, 178. || •Pso- 
cić* = psuć? >Nic im się nie 
rodziło ani wiodło, a wiele owszem 
psociło* Pozn. II, 19. || » Psocić 
= padać (o drobnym deszczu)* 
Rozpr. IX, 213. || » Psocić się = 
s[)rzeciwiać się* Kuj. II, 276. 

• Bracia ij sie psocą przed sienią* 
ib. I, 123. » Ciągle psocił się oj- 
cu* Zb. II, 166. » Psocąc się i bi- 
jąc, usiłują ogień rozrzucić* Rad. 
1,111. 

Psoć i sk o p. Psota. 

Psota = » szkoda* Rozpr. XXVI, 
391. »Żeby krowie mleko odebrać, 
na psotę, kobiety dają krowie 
kamforę* Kuj. I, 99. || >Psota = 
desz(?z drobny przez dłuż-zy czas 
padający* Rozpr. IX, 213. »P.sota 
= (leszcz ze śniegiem i mgła* 
ib. X. 220. Toż Stęcz. Tatry 82. 
Zb. IV, 192. Zejsz. 13. Rozpr. 

III, 375. Wrześ. 19. Święt. 713. 
Pr. fil. IV, 239. Spr. V, 407; ib. 

IV, 349. Rozpr. XXVI, :;91. Fed. 
407. Tyg. ii. 1, XII, 70. > Psota 
a. p.'=iO(?isko = ."^ota, deszcz z wia- 



trem* Krak. IV, 319. » Otwórz mi 
dziewcyno, bo mie zbiła psota « 
ib. II, 62. >Bo mnie bije psota* 
Zejsz. 111. Toż Rozpr. X, 263. 
Zb. XII, 138. Wisła VII, 302. 
• Taka byja psota, desc* Cisz. 310. 
II > Psota = u pławy kobiece* 
Rozpr. III, 375. 

P s o 1 1 i w i e : » Psotllwje = dokuczli- 
wie* Ram. 177. 

Psotliwość: »Psotl!wosc = do- 
kuczliwość* Ram. 177. 

Psotliwy: »Psotl!wy = dokuczli- 
wy* Ram. 177. 

Psotnik » a, strala, srała = djabeł, 
w postaci niziutkiego człowieka 
w czerwonym fraku* Krak. III, 41. 

P s o t n o = słotno, niepogodnie: >Gdy 
chwila (== pogoda) pićkna, to jom 
(brodę) se ujek rozpuści, gdy pso- 
tno, poskładana* Cisz. 118. 

Psotny: » Psotne dnie = słotne* 
Krak. III, 137. 

Psować: »Psowac, psejS. pseł = 
psuć* Ram. 177. »Zebyś Uliwnej 
góry nie psowała* Zb. III, 53, 
» Psować a. psuć głowę = męczyć 
kogo o co, naprzykrzać się* Sand. 
264. Por. Psuć. 

PsowatY = » nieposłuszny* Spr.Y, 
407. ' 

P s o w y = psi: » Do psowego jddła* 
Święl. 346. »Za głosę psowę* 
Rozpr. IX, 302. 

Psów = »psi* Rozpr. IX, 178. 

Psi! = » wołanie przy odpędzania 
kotów* Nadm. 148. 

Psternadel » (zam. sternadel) == 
trzn:idel* Pr. fil. V, 860. »Pster- 
nal* w temżo znacz. ib. 

Psternal p. Psternadel. 

Pstrąg »a. pstrążek = salmo fario, 
ryba z łososiowatych* Prac. 

Pslra.żek p. Pstrąg. 

Pstro: »Postro = pstro, srokato* 
Ram. 133. || » Pstro = mniej 
więcej: do Pragi będzie ze sto 
mil, pstro rachować* Rozpr. XVII, 



Pstroch — Psy 



445 



56. > Pstro rachować = lekko li- 
cząc. Jakże ci la wysło, Wojtek? 
JescG ta fała Bogu wysła nn pstra 
sroka = skończyto się na nie- 
wielkiej biedzie « Spr. V, 407. 

Pstroch = » wół pstrej maści « Hilf. 
178. »Pestroeh« = toż Ram. 133. 

Pstroch a: » Pestrocha = krowa sro- 
kata< Ram. 133. »Bystrocha = 
nazwa krowy o czerwonawej sier- 
ści z głową białą* Spr. IV, 20. 
•Bystrocha = krowa z rozłoży- 
stymi rogami i wysoka* Rozpr. 
X, 266. .Bystrochac ib. XII, 76. 

Pslrocina »a. zepstrzyło sie, ze- 
pstrzyły sie góry = śnieg miej- 
scami przeginał* Spr. V, 407. 

Pstrohula = » nazwa krowy « Wi- 
sła V, 923. 

Pstrost = » ostropest plamisty, ro- 
ślina* O. p. w. Ostropest. Toż 
Wisła II, 7. 

Pstrucha = vpstra suknia* Ust. 
z Litwy. » Pstrucha = materjał 
wełniany domowego wyrobu, ro- 
dzaj prześcieradła, używanego przez 
kobiety wiejskie zamiast chustek* 
Pr. fil. IV, 239. » Pstrucha = 
płachta* Pozn. II, 194. >Miała na 
sobie nowiu sieiiką pslruchę* Kuj. 
I, 70. » Obszerno okrycia, pstru- 
chy, barwy amarantowej w nie- 
bieskie i białe pasy* Pozn. III, 
24. » Pstrucha = okrycie na łóż- 
ko* ib. 31. 'Tkaniny... na [)stru- 
chy* ib. 122. >Parę |)stróch (!) 
= poszewki pstre* Maz. III, 148. 

• Pstrucha = spódnica* ib. 224. 

• Wełnianą pstrucho (do odziewa- 
nia się)* Rad. I, 57. »Pslruc*hy 
= dywaniki-c Wiła VII, 80. Toż 
Was. 52. » Pstrucha = fartuch 
wielki wełniany* Pozn. I, 67. 
» Wełniana pstrucha = rodzaj 
prześcieradła do odziewania się* 
ib. 75. » Psi rucha = wełniana 
płachta w kratki czerwone, nie- 
bieskie i 1. p.* Zb. I, 31. »Z weł- 



ny tką... pstruchy* Zb. VIII, 261. 
• Pstruszka*: » Spódnica kamloto- 
wa... albo pstruszka jaka* Kuj. I, 
69. II » Pstrucha* = nazwa krowy 
Wisła IV, 691. Por. Pstroch a. 

Pstrum: >Per dominum pstrum = 
pospiesznie, niedbale* Ust. z War- 
szawy. 

Pstruszka p. Pstrucha. 

Pstruszyna: »Jego brat (odziewał 
się) pstruszyna (pstrucha = spó- 
dnica)* Maz. III, 224. 

Pstry: »Pestri* Ram. 133. >Bestry« 
Mil. >Bvstra -= pstra* Wisła V, 
923. 

P s t r y c z e k =5 » szczutek, byk * Osi p. 

Pstrzyć: »Pastrzyd = pstrzyć* O. 
Por. Pszczyć. 

Pstrzyk »a. pstyk = uderzenie 
palcem w nos* Petr. 

Pstrzy kać »a. pslykać = uderzać 
palcem w nos* Petr. 

P stuła = » stuła* Pr. fil. V, 860. 

P s u b y p. P s i u b a. 

Psuć = » urzekać, czarować* Rozpr. 
III, 375. »Nieboszcyk... psuje, bo 
ze złym trzyma* Wisła Vin, 148. 
II »Psuć się = womitować* Zb. 
II, 240. Toż ib. 252. || .Psnąć 
się*: »Zyto psnęło się = nie 
udało się-c Hempel. Por. Pso- 
w a ć. 

Psuj =: » psotnik* Święt. 713. Toż 
Beld. 63. 

Psuja = » człowiek, co wszystko 
psuje* Pr. fil. V, 286. 

Psujko = » psotnik* Bib. Warsz. 
1875, II, 453. 

Psunjatry: »Psumatry bratajo sie 
w Grembowie z byle kim* Rozpr. 
XX, 433. 

Psy... p. Przy... 

Psy = » listwy na ramionach u ko- 
szul szyte< Zb. II, 252. || .Psy 
= w grze w marchew* (opis) 
Rud, 123. II »Psy paść = i)ro- 
wadzić życie rozpustne, rozwią- 
złe* Spr. V, 407. »Psf pa.sc: pasą 



446 



Psycak — Ptak 



z sobą psf = cudzołożą « Pobł. 
74. Por. Psyga. 
Psycak = » zagon poprzeczny* 
Rozpr. XX, 433. Por. Przeczą k. 

Psyga: >Psyk, psyga .:= woJanie 
przy odpędzaniu kotów. Psy-go = 
wołanie przy szczuciu zwierząt* 
Wisła VI, 907. 

Psy-go p. Psyga. 

Psyk p. Psyga. 

Pszać p. Przać. 

Pszczelarz = > pasiecznik* Zb. 

II, 22. 

Pszczoła: >Pczoła« Zb. I, 73. »Pco- 
łac Święt. 709. *Pcowa« Spr. IV, 
380. Toż Rozpr. YIH, 202. »Pcoy 
a. pco\jy« 1 pp. 1. mn. Zb.VII, 8. 
Zdr. »Pcółka« ib. 

Pszczonóg »a. pconóg = chwast, 
zwany ognisko*; Rud. 16. ^Pco- 
nóg = pszczonóg* Spr. IV, 380. 
» Pconóg = dziki rzepak, pszo- 
nak* Święt. 709. 

Pszczólny: »Maśd pscuina* Wisła 

III, 354. 

P s z e z y ć : » Pscyć a. pszczyć się = 
świecić maleiikiem światełkiem np. 
robaczek świętojański 'pscy sie 
wiecorową porą w murawie'* Pr. 
fil. IV, 867. >Psceć (bł.sceć) = 
bły>zczed: pscy mu sie w ślipiach. 
jak koloju '. Spr. V, 119. »A to 
sio lak pscyło* Wisła III, 578. 
Por. Pstrzyć. 

P s z e m i o n c z y s k o [>. P s z o n i- 
c z y s k o. 

Psz(Mi iącz vs k o p. Pszeniczy- 
s k o. 

Pszenica: Form v : > Przenica - Pozn. 
VI, 339. Pszenca^ Hani. 178. 
Hilf. 178. II >Psz(Miice a. pieczarki 
= rodzaj grzybów Zb. X, 197. 
II Pszenicę dubrze sprzedać: mó- 
wią o kłjbiocio napitej, klórej się 
chuslka na jrłowic skręciła, że 
dobrze pszenicę sprzedała* lldz. 

P s z e n i c z a n k a = > słoma pszenna 



po wymłóceniu ziarna* Spr. IV, 
368. 

Pszeniczany p. Pszeniczny. 

Pszeniczeńka = » pszeniczka* 
Kozł. 289. Wisła VII, 700. 

Pszenicznisko p. Pszeniczy- 
sko. 

Pszeniczny = z pszenicy: Ram. 
178. »Pszenicnv a. pszenicany* 
Zb. XIV, 76. »Psenicny* Lub, I, 
129. 

Pszeniczysko = pole po psze- 
nicy: > Groch w... pszeniczyskach 
naraz zoranych* Lub. I, 79. »Psze- 
nicnisko* = toż Święt. 1. >Pse- 
nią"cysko* = toż Rozpr. XI, 188. 
»Psemioncysko = ściernisko po 
pszenicy* Mil. »Pszonisko< = lot 
Ust. z Litwy. 

Pszenisk-o p. Pszeniczysko. 

Pszenka= > pszenica « Wi.<^a IV, 
773. 

Pszennak p. Pszenniak. 

Pszeiiniak: » Psenniak, szenniak == 
pszonak, dziki rzepak* Pr. Cl. V, 
860. » Pszennak* = pewna ro- 
ślina Wisła VII, 77. 

Pszenny ^ a. pszeniczny = z psze- 
nicy^ Ram. 178. 

P ś k a ć = ^ wybuchać śmiechem « 
Spr. V, 407. ^Pśkać= śmiać się 
bardzo < Wrześ. 19. Toż Rozpr. 
X, 298. II >Pśkać = kichać* 
Święt. 713. ^Pśka się = kicha 
się* Rozpr. XXVI, 391. 

P ś t y k a ć = * trącać, dawać szczuł ki 
w nosv Pr. ni. III, 497. 

Ptach p. Ptak. 

P ta czy = pta.si : » Wesele place* 
Rozpr. IX, 192. 

Ptaczysko p. Ptak. 

Ptak: Formy: 8 pp. 1. p. »Ptakoju€ 
Chełch. I, 209. » Ptaku* Wisła 
VIII, 793. 1 pp. 1. mn. »Pljicy« 
Wisła VIII, 6 i. Rozpr. VIII, 131. 
ib. XII, 52 > Piach* Petr. Ram. 
178. Zb. II 10. Przem. 215. Bisk. 
48. 1 pp. I. mn. >Plśchi* Cen. 



Pla-pta — Publika 



4.4.7 



79. 2 pp. 1. mn. >Pt4chów« Bisk. 
49. >Ftach, ftochc Hilf. 164. 1 pp. 

I. mii. .Ftachic ib. 112. II ^Pta- 
szekc: »Ptaskoju« 3 pp. 1. p. 
Che^ch. I, 33. 1 pp. 1. mn. •Pta- 
szkowie* Rog. n® 154 etc. »Pta- 
skowie* Was. 208. »Ptaszcy« 
Rozpr. XII, 52. »Flaszk« Hilf. 
164. »Plaszek = wróbcU Wisła 
Y, 648. > Ptaszka* r. ż. Zb. XI, 
278. Toż Ust. z Lilwv. »Piaska« 
Pr. fil. IV, 867. .Ptasecka. Maz. 
111,255. »Ptaszyna«: » Mówił pta- 
szyna* Łys. 12. »To bystre pta- 
syna latiiło« Maz. I, 276. >Pta- 
sina latała* Kuj. I, 252. »Ftaszy- 
zna* Hilf. 164. >Ptasicek« Fed. 
119. »Ptdsicy = ptaki* Rozpr. 
XX, 433. »Plasiuki = ptaki* 
Wis^aYII, 750. ^Ptaszeńka* Rad. 

II, 68. .Pląsie* Zaw. 89. >Pta- 
siątko* Zb. IV, 103. »Ptasięcina* 
Lub. I, 192. »Plaszyszeze« Ram. 
178. >Ptaczvsko* Kuj. I, 327. 
Kozł. 315. Krak. IV, 30. >Ptacy- 
sko* Rozpr. Vin, 165. Arch. V, 
641. .Ptasisko< Zb.Vin, 305. || 
>Ptak a. ptach = gatunek orła* 
Ust. z Litwy. II >Ptak chrztu = 
latawiec, mitol.* Zb. V, 159. || 
» Ptaki* = gra (opis) Krak. I, 
323. Toż Zb. X, 252. .Gra w pta- 
szka* (opis) Wisła VIII, 713. .Pta- 
szek* = gra Zb. II, 31; ib. VIII, 
101; ib. X, 248; ib. XIV, 136 
i 218. Wisła III, 64; ib. IV, 840; 
ib. V, 22: ib. 558. Pozn. II, 326. 
II .Ptak = penis* Chełch. II, 
150. .Uwiązała go za ptaka* ib. 
142. II .Ptasek* = gatunek gro- 
chu Zb. XIV, 26. Por. Boże 
ptaki. 

P t a - p t a .a. pta-ptuś = ptak, w ję- 
zyku dzieci* Pr. fil. V, 860. 

Pta-ptuś p. P ta-p ta. 

Ptasi w różnych połączeniach : .Ptasi 
król a. mysi król = Troglodytes 
parvulus, gatunek ptaka* Zb. XI, 



44. » Ptasia wyka = nazwa ro- 
śliny* Wi.sła VIII, 142. .Ptasie 
gniazdo = dziki pasternak, rośl.« 
ib. .Ptasie mleko = mleko ma- 
kowe* Wisła III, 724. Zaw. Etn. 
5. .Ptasie oczko ^ Myrsyłis,rośI.« 
Wisła V, 638. .Ptasie wino = 
nazwa rośliny* Pr. fil. V, 861. 

Ptasiątko, Ptasiczek, Ptasie, 
Plasięcina, P ta sina, Pta- 
sisko, Ptasiuk p. Ptak. 

Ptaszeczka, Ptaszek, Ptaszka 
p. Ptak. 

Ptaszkarnia= . ptaszyniec « Petr. 

Ptaszkowad = .chwytać ptaki* 
Ust. ze Żmudzi. 

Ptaszniczka = . strzelba na pta- 
ki* Prz. ludu VI, 126. 

Ptasznik = . nazwa gry (opis) « Zb. 
X, 79. Toż ib. XIIK 82. 

Ptaszyna p. Ptak. 

Ptaszynka = .strzelba na ptaki* 
Ust. z Litwy, 

Ptaszyszcze p. Ptak. 

Ptru = .koń w języku dzieci* 
Wisła VII, 748. .Ptru-u-u* p. 
Prr. 

Pu = .ku* Mil Pr. lii. V, 861. Spr. 
V, 141. Rozpr. XI, 179; ib. XXVI, 
391. »Pó miastu* Parcz. .Poszła... 
pu ogrody.^^zkowi* Kuj. I, 259. 
Toż ib. 275; ib. 302. .Pu ogród- 
kowi* ib. II, 14. .Pu ogrodowi* 
Krak. II, 113. .Byście pu nam 
przyśli* Wisła II, 104. .Zacon 
iś pu wsi* Cisz. 172. .Wycho- 
dzić pu drodze* ib. 43. .Posta- 
wili pu kościele* Wisła III, 251. 

Publiczyć: .Publicyć = jawnie 
wobec pospólstwa łajać, kląć, wy- 
zywać* Rozpr. XX, 433. 

Publik = .pubHcznie np. leżał 
publik dukat (na drodze)* Zb. I, 
22. 

Publika = . zgor.^^zenie publiczno, 
skandal, wstvd np. publikę i hańbę 
robi* Pr. fil.'V, 861. .Publika = 
1, skandal, hańba, wstvd 2, wsze- 



448 



Publikować — Puchówka 



tecznica« Roczn. 229, » Publika 
= hańba, hańbienie, łajanie, szpe- 
tne przezwisk dawanie* Kolb. 
rękop. 
Publikować = » znieważać publi- 
cznie słowem* Pr. fil. V, 861. 
Toż Kolb. rękop. » Publikować = 
wywoływać z ambony w celu zgro- 
mienia* Rozpr. XXVI, 391. Toż 
Mil. »Kublikować* w lemże znacz. 
Święt. 701. » Publikować się* = 
pokazywać się publicznie: >Może 
on wcale nie zechce publikować 
się z nią na ulicy* Śnieżko- Za- 
polska. 
ę. Puc = >imię boginki* Krak. 111,45. 
II »Puc, puc go! = szczucie psa* 
Kolb. rękop. >Puc« = bęc I: »Ta 
bierze (sygnet) i puc go na zie- 
mie* Zb.' XI, 109. Por. Puk. 
Pu ca = V twarz tłustego dziecka* 
Pr. fil. V, 867. *Puca = twarz 
pucułowata, nabrzmiała* Święt. 
713. II »Puca a. pucka = dzie- 
cko pucułowate* Pr. fil. V, 861. 

> Siedzi sowa... odęła się jak pu- 
ca< Pleszcz. 73. 

Pucać »a. pucyć sie = nadymać 
się* Święt. 713. Por. P uczyć. 

Pucan, Pucanka p. Pucczan, 
Pucczanka. 

P II c a t y = » mający nabrzmiałe po- 
liczki* Rozpr. X, 298. Toż Wrześ. 
19. 

Pucczan »a. Pucan = Pucczanin, 
mieszkaniec Pucka* Ram. 178. 

Pucczanka >a. Pucśnka = Puc- 
czanka, mieszkanka Pucka* Ram. 
178. 

Puch >a. puk = stęchlizna, smród* 
Rozpr. XVn. 57. . Puk (puch) = 
stęchlizna* Spr. IV, 311. »Puch 
= zaducli* Wrzt*ś. 19. || »Puch, 
puclil 1= odgłos uderzania sie- 
kiery o drzewo* Wisła VIII, 237. 

> Wraził palec w brzueh, to po- 
wiedziało: puclil Kłódka na sypani 
(sąsieku)* Zb. Vn, 98. 



Pucha = > policzek, twarz* Pr. fil. 
IV, 240. > Pilcha = policzek tłu- 
sty* ib. V, 861. > Pucha = twarz 
człowieka tłustego* Spr. IV, 29. 
» Pucha a. puszka = twarz* Ust. 
z Chmielnika pod Bełżycami. || 
> Pucha = otwór w drabinach 
kopnych (w wielkich drabiniastych 
wozach, w których niema szczebli, 
a miejsce ich zastępują powrozy)* 
Pr. fil. IV, 240. 

Pochaczewski: » Wśród pola pu- 
chaczewskiego (od Puchaczowa, 
miasteczka)* Wisła VII, 698. 

Puchaczów: > W Puchaczowie ślub 
bierze* Wisła VII, 698. 

Pnchać »a. popuchać = wąchać, 
powąchać coś pachnącego* Osip. 
Toz Ust. od Augustowa. || »Pu- 
chać* = dmuchać: » Wołek pu- 
cha* Zb. IX, 10. II »Puchać* = 
wiać: > Najmniejszy wietrzyk nie 
puchał* Zb. II, 242. >Puchnąć*: 
»Co wiaterek puchnie, to jabłu- 
sko buchnie* Zb. II, 252. Toż 
Zb. IV, 105. Por. Pach a ć. 

Puchanie = wianie: >Lada wie- 
trzyka puchanie* Zb. VII, 117. 

P u c h a t y p. Pyzaty. 

Pucherak >a. puchernik = chło- 
pak, sadzami uczerniony, odgry- 
wający 'puchery' (opis)* Krak. I, 
277! 

Puchernik p. Pucherak. 

Puchery= » obrzęd, którego na- 
zwa (z pueri) pokazuje, że zapo- 
życzony zojj^tał od żaków szkol- 
nych* Krak. I, 274. Toż z opi- 
sem Kon. 71. 

Puc blizna = opuchnięcie: »Nie 
bójze sie moja panno, ognia z pu- 
chlizny* Zb. IV, 243. 

Puchnąć = »>pać w jęz. dzieci: 
puehnaj = śpij, zap. powstało ze 
'śpiuehnać'* Pr. lil.V, 861. 

Puchnąć p. P u c h a ć. 

Puchówka = > lekka pierzynka 



Pucia — Puczka 



449 



z pachu do okrywania się w łóżku 
zamiast kołdry* Osip. 

Pucia = » dziecię a. dziewczak pu- 
cołowaty < Osip. II » Pucia, ka- 
szubs. pujki = roślina Typha* 
Kk. 14. 

Puciepki = »gatunek dzikich śli- 
wek. Pr. fil. IV, 240. 

Pucier p. Puciera. 

P u c i e r a » a. pucierz = naczynie 
(cebrzyk) z nogami, w którem się 
mleko klaga na ser, i żętycę prze- 
chowuje* Rozpr. X, 298. Toż 
Wrześ. 19. Spr. V, 407. .Puoidr, 
a. puciora, puciera, putyra* 
w temże znacz. Hozpr. XVII, 12. 
» Pucierz* Enc. R. II, 820. » Pu- 
cier* Ust. z Zakopanego. » Pu- 
ciera* Rozpr. X, 220. Zejsz. 135; 
ib. 137. .Puciora* Spr. IV, 309 
p. w. Piesek. Toż ib. 315 p. w. 
Udój. Por. Bucior. 

Pucierz p. Puciera. 

Puciora p. Puciera. 

P u c k a = » drewniany tłuczek z twar- 
dego drzewa w kształcie dużego 
młota* Spr. V, 407. >Pucka = 
młotek kamieniarski* Pr. fil. V, 
156. > Pucka = pałka, tłuczek* 
Wrześ. 19. Rozpr. X, 298. || 
>Pucka= policzek* Kud. || .Pu- 
cka* p. Pu ca. Por. Puczka. 

Puckać »a. pę"ckad = uderzad, 
bić* Rozpr. XXVI, 391. .Coś 
w lesie... pucka: puch, puch, jak 
gdyby kło drzewo rąbał* Wisła 
Vlil,'237. .Puckać = miażdżyć 
np. jabłka* Cer. 

Pucki .-ów = pączki (na drze- 
wach)* Czark. || >Z pucków czyli 
drobków wieprzowych* Pozn. II, 
231. 

P u cl e k . (Putzptleg) = .sługa oficer- 
ski, czvszczącv ubranie* Święt. 
713. 

Pucnąć >w rękę = pocałować* 
Pr. fil. V, 861. II .Pucnąć* = 

błownik T IV. 



uderzyć: .Baran go pucnon, po- 

bód* Zb. XV, 42. 
Pucołowaty: .Pacałowaty* Zb. I, 

73. .Pucułowaty* Ust. z Litwy. 
Pucować = .czyścić* Święt. 713. 

Toż Kolb. Spr. iv, 29; ib.V, 319. 

Tvg. ii. 2, XIV, 185. Rog. n^ 6. Zb. 

1, 74. Rozpr. XXVI, 391. .Gwer 
pucować* Rog. n" 8. .Karabin 
pucować* Zb. IV, 239. .Pucuju... 
konie* Hilf. 121. .Buciki pucuj- 
cie* Pozn. II, 298. .Sablim nie 
pucował* W^isłaVIII, 220. || .Pu- 
cować = stroić, od niem. putzen* 
ib. Vn, 90. .Pucuj swoje włoski* 
ib. II .Pucować = tynkować* 
Ust. z Jaworza. || .Pucować = 
obsługiwać np. on pucuje kapi- 
tana* Rozpr. XXVI, 391. II .Pu- 
cować = jeść dużo a prędko* 
Spr. IV, 29. .Dopadł psa, co mu 
(majstrowi) klajster pucował* Zb. 
VII, 32. 

Pucowanie = czyszczeiiie, dopro- 
wadzanie do porządku Derd. 29. 

Pucówka = » złajanie, zbesztanie, 
strofowanie: dać komu pucówkę, 
dostać pucówkę * Kolb. rękop. 
.Dać komu pucówkę = w^^ybić 
kogo* Rozpr. IX, 164. 

Pucu: .Pucu, pucu po nalepie, hyc 
pod piec. Pomietło* Cisz. 347. 

Puculec = . deska do czyszczenia 
noży, z niem. Putzholz* Pr. fil. V, 
86 L 

Pucułowaty p. t^ucołowaty. 

Pucybut = .1, czyszczący buty, 
fagas 2, brudas* Pr. fil. V, 861. 

P uczenie = .1, rozdęcie brzucha 

2, gniecenie, zgniatanie: puczenie 
sera = zgniatanie twarogu w je- 
dną bryłę* Wrześ. 19. 

Puczerv »z niem. = szczypce < 
Tyg. ii. 2, V, 70. 

Puczka .a. pucka = brzuszek pal- 
ca* Pr. fil. IV, 240. > Puczka = 
1, dłoń, garść 2, tyle ile się 
w garści zmieści np. puczka mąki. 

29 



450 



Paczyć — Puk 



Wziąć w puczkę* Kolb. rękop. 
Por. Pucka. 

Puczyć: »Pucyć = męczyć, gnieść* 
Spr. IV, 29. Toż ib. V, 407. Rozpr. 
X, 298. Wiześ. 19. » Obręcz dupę 
puczy* Zb. IX, 230. »Buczyć 
(czy puczyć?) = ? 'Kołton we- 
wnątrz buczy' « Rozpr. III, 268. 
II > Puczyć = wydawać gJos, o pu- 
szczyku i sowie* Pr. fil. V, 861. 
II »Puczyć się* p. Pucać. 

Puczwartek p. Półćwiartek. 

Puć, puć! = »głos sowy pucki* 
Gluz. 516. >Sowa... krzyczy... 
pójdź, pójdź* Zb. IL 132. 

Puć, puję p. Płóć. 

Pucka = >sowa płomienista, strix 
flamea* Gluz. 516. >Pućka = 
puszczyk* Mil. Osip. Tvg. ii. 1, 
X, 283. Pozn. I, 169. Zb. VIII, 
253. Fed. 369. Pr. fil. IV, 240. 
Rozpr. XVII. 83. Wisła VII, 175. 
Pódźka* Spr. V, 119. .Pujdźka* 
Osip. »Pójdźka* Zb. I, 104. Zb. 
V, 165. Spr. V, 140. .Późdźka* 
Zb. II, 132. II > Pucka = kwiat, 
mlecza* Pobł. 156. 

Pućkać = » wydawać głos, wołać: 
o sowie zwanej pucka: pucki za- 
czynają pućkać* Kow. (z pod 
Łodzi). 

Pućwiartek p. Półćwiartek. 

Pudełeczko, Pudełko p. Pudło. 

Pudla = >skrzynia we młynie* 
Rozpr. XVII, 57. »Nie stawiej 
mie na pudli* (w młynie)* Zb. IX, 
188. 

Pudlarz = » myśliwy nie celnie 
strzelający* Ust. z Warszawy. 

Pudlasty=: » krzewiasty, rozgałę- 
ziający się* Pr. fil. IV,' 240. 

P u d ł a w a: » Pudława się dowiedziała 
= pies zaszczekał* (w zagadce) 
Zb. II, 182. 

Pudło: » Chłopiec spał na gałęzi 
drzewa, jak mysz na pudle* Beld. 
29. » Pudło = skrzynia podługo- 
wata do wiktuałów « Zb. I, 22. 



• Beczka lub spiżarka, inaczej pu- 
dło = rodzaj podługowatej skrzy- 
ni* Pozn. I, 97. Zdr. >Pudołko* 
Święt. 205. Rozpr. IX, 112. »Pu- 
dojtko* Opól. 4. »Pudołeczko* Lip. 
60. Pozn. IV, 154. jj . Pudełko 
= łono* Rozpr. VIII, 94. 

Pudłować = * nietrafnie strzelać, 
chybiać* Roczn. 229. 

Pufiasty: »Z rękawami niezgrab- 
nymi i pufiastymi* Łęcz. 13. 

Puga = » owca chuda* Nadm. 148. 
»Iks puga a. iks pugu = odpę- 
dzanie owiec* ib. 

Pugilares: »Pularys* Zb. VII, 46. 
Za w, 69. >Pularus* Parcz. »Fu- 
larys* Udz. Święt. 491. »Pule- 
rans. Wisła I, 154. Pr. fil. IV, 
240. .Puleraus* Spr. V, 119. Pr. 
fil. V, 975. 

Pugroszek p. Półgrosz. 

Puhać = »głos puhacza* Prz. ludu 
VI, 126. »Sowy... zaczęły puhać 
żałośnie* Glin. I, 212. 

Puharek = » szklanka* Spr. V, 
407. Toż Wrześ. 19. .Poharek 
= kieliszek* Rozpr. XVII, 12. 

Puhu: »Puhacz mówi: puhu! Ach 
mój miły druhu* Wójc. II, 274. 

Puhutkało = »sowa pójdźka* Zb. 
V, 165. 

Puj, puj = » przywoływanie kota* 
Ram. 178. 

Pu ja »zdr. pujka = 1, kotka, ko- 
łeczka; woła się na kota: pujka, 
puj, puj ! 2, kotka, baska u brzo- 
zy, wierzby i t. p.« Pobł. 74. Toż 
Ram. 178. > Pujka = u dzieci 
kot; pujka, py, py = nawoływa- 
nie kota* Wisła III, 741. 

Pujdźka p. Pucka. 

Pujek: »Pujk = w języku dzieci 
kot* Nadm. 149. 

Pujka p. Puj a. 

P u j k i » podobno także: mojkiet u Ka- 
szubów = wełnianka, Eriopho- 
rum, rośl.* Kk. 13. Por. Pucia. 

Puk p. Puch. 



Puk 



Pulerans 



451 



Puk = bęc I: »Tak sie zrobił sygne- 
tem i puk na ziymie« Zb. XI, 
109. Por. Puc. II »Puk = da- 
wna ludowa gra w karty, przy 
której w fazach oznaczonych pu- 
kano palcami o st()ł« Osip. »Lud 
zna grę (w karty)... w labeta, zwa- 
nego gdzieindziej pukiem, tutaj 
także szewską grą* Krak. I, 330. 
II » Pukiem*: » Zając za nim stu- 
kiem, pukiem w surowym pogo- 
niu« Wójc. II, 274. 

P u k a c z = > wyrobnik chodzący wio- 
sną po wsiach z rodzajem arfy, 
na której czyści siemię lniane do 
siewu; przyczem, że wypukują 
młoteczki, do składu tej arfy na- 
leżące, przeto pukaczem go na- 
zwano* Kuj. II, 87. 

Pukać: » Kukułecka kuka, serce we 
mnie puko« Rud. 209. »Pukać« = 
przy paleniu fajki wargami odgłos 
wydawać: >Zapaiuł se fajkę... 
i puka* Święt. 449. » Pukać = 
strzelać* ib. 713. || >Pakać = 
rozpuszczać paczki (o drzewach)* 
Spr. V, 141. toż Wisła V, 754. 
II » Pukać* = pękać: » Skóry na 
nich pukały* (od bicia) Wi.słaVI, 
144. »Pukła = pękła* Cer. || 
• Pukać się* = pękać: » Wten- 
czas się będzie moje serce pu- 
kać* Rog. n^ 250. » Serce mi .sie 
kraje, serce mi sie puka* Zb. VI, 
119. »Aż jej się ledwie nie puka 
serce* Wójc. II, 164. || >Pukać 
się* = pukać: >Zased do bramy 
piekielny, puka sie, zęby mu 
otwarli* Cisz. 25. 

Pukany = > rodzaj gry* (opis) Zb. 
XIII,' 82. 

P u k a w k a = > t rzaskawka bicza * 
Pr. ni. IV, 240. .Pukawka = 
cewka bzowa do strzelania głą- 
biem kapuścianym lub zienmia- 
czanym* Święt 713. » Pukawka 
= strzelba* Hiif. 178. 

Pukiel: »Puciel = garb* Ram. 178. 



.Pukel = garb* Ililf. 108. »5000 
garbatych byli, ci tornistry na pu- 
klach nosili* Wisła VI, 265. 

P u k i e t p. Bukiet. 

Poklaski (1. mn.) = » gal unek ja- 
błek* Rud. 28. 

P u k 1 o w a t o = » garbato* Ram. 1 78. 

Puklowatosc = >garbatość* Ram. 
178. 

Pu kio waty— >garbaty* Ram.178. 

Puknąć = » pęknąć* Rozpr. X, 
298. Toż ib. XII, 26. Spr. V, 
407. Wrześ. 19. > Serce pukło = 
pękło* Rozpr. IX, 265. > Puknie 
skórka na ziemniaku* Ust. z Ja- 
worza. II » Puknąć się* = ude- 
rzyć .się: >Puknył sie gową o łóż- 
ko* Pozn. VI, 335. 

Puko p. Póko. 

Pukopek p. Półkopek. 

Pukować = » jęczmień obijać ce- 
pami z wąsów, bukować, pojsać* 
Pobł. 74.* 

Pul, pul = » nawoływanie indy- 
ków* WMsła III, 664. .Piil, pul* 
= toż ib. »A pul, a pul = od- 
pędzanie indyków* ib. >A pula, 
ha!* = toż ib. »Pul = głos, któ- 
rym sie zwołuje indyki w Kra- 
kow.s.**Bib. Warsz. LXXX, 630. 
Toż Lub. I, 82. II >Pul, pul, pul 
= głos, jaki ma wydawać śmierć, 
gdy kosą ścina człowieka* Święt. 
713. 

Pu 1 ać »a, przypulać = robić z tru- 
dem, nieść, przynieść coś cięż- 
kiego : ledwiem pulał', 'sochę, 
kosę pulać', 'wypulał trzy zagony', 
'ledwiem dopulał do południa, do 
granicy', 'żyto takie nawalne (buj- 
ne, gęste), a tu pulaj cały dzień* 
Czark. 

P u 1 a r u s, P u I a r y s p. Pugilares. 

Pulas = >indyk* Spr. V, 407. 

Pul da = » nazwa kury* Rozpr. X, 
267. 

Pulerans. P u 1 c r a u s , p. P u g i- 
1 a r e s. 

29* 



452 



Pulica — Pur 



Pulica; »Pulicam« 4r pp. 1. p. zna- 
czenie nie podane Rozpr. IX, 304. 

Puliki = » policzki « Parcz. 

Pulka = »indyczka« Spr. V, 407. 

Pulso = > skronie* Rad. II, 180. 

P u 1 1 y n e k == » podiiszoczka do szpi- 
lek, igie^ i robót kobiecych. Żeby 
by^a ciężką i służyła do przypię- 
cia roboty, wkładano w środek 
pultynka cegłę. Pal tynkiem zwano 
i skrzyneczkę z poduszeczką na 
wieku. Pasek przywiózł z Danji 
dla jednej panny 'pultynek na li- 
powe trzewiki'* Pr. fil. IV, 867. 

• Pultynek = przyt worek w skrzy- 
ni* Pobł. 156. 

P u 1 w e r = » spalona na węgiel szma- 
tka, używana niegdyś zamiast 
hubki do krzesania ognia i do za- 
tamowania krwi* (3sip. Toż O. 
» Zakładają ranę pulwerem, t. j. 
popiołem zo spalonej szmaty* Wi- 
sła VI, 915. 

Pul wy = »łaki wilgotne* Pr. fil. 
IV, 240. 

Puł- p. Pół-. 

Pułap = » ściel z desek na bel- 
kach izby* Osip. » Pułap = sufit* 
Rozpr. XI, 188. W temże znacz.: 

• Połap a. pułap* Pr. fil. IV, 867. 
> Połap* Mil. 

Pułki p. Półcy. 
Pułowka p. Połówka. 
Pułżonka = » kochanka, niem. 

Maitrosse* Mrong. óOl. 
Pumojsk p. l^omejsk. 
P u m i a n a = » coś niesłyclianego, 

niebywałego* Spr. IV. 141. Por. 

P o m i a n a. 
Pumiń = »[)łomieii< Zb. I, 28. 
P u m o r o n c o w y = pomarańczowy: 

> Krople [)umoroncowe* Wisła VIII, 

3ó5, 
P u m r z e ć p. P o m r z i? ć. 
Punia »a. odryna = szopa, stodoła 

na siano* P(»tr. 
Pu n k o w i o = > pąkowie, pąk i drzew* 

Mii. 



Punkt: .Pakt* Was. 121. >Pącht* 
Cisz. 189. II »Punkt* = zadanie: 
».Mas mi jesce jeden punkt zro- 
bić* Zb. XI, 10. »Takie pąchla 
miaja zadane* Cisz. 189. || 
»Punkt* = rozkaz: >Na mój 
punkt i na moje zawołanie niech 
tu furmarszałek stanie* Zb. X, 
217. Toż Zb. XI, 81. 

Punkteczek: » Pełnił służbę do 
punkteczku jednego* Zb. VII, 48. 

P u n k t o w n i e = >akuratnie* Krak. 
III, ;i6. 

Puno p. Pono. 

Pu nocek p. Północ ek. 

Pu nok p. Pono. 

Pun t p. Funt. 

Pu n y p. Pono. 

Pun za = >ryl)a z wielką głową* 
Ust. z Wilna. 

Pupa = > lalka* Pr. Iii. VI, 240. 
»W czasie żniwa... robią lalkę 
czyli puppę męzką, zwaną starym* 
Pozn. III, 152. II >Pupa, pupcia 
= anus w jęz. dzieci* Pr. fil. V, 
861. II »Sęk, pęk, pcoła, pupa...* 
w mętowaniu Zb II, 34. || .Pu- 
pa* = kupa: »Pupy = kupy 
zboża, mędle w Wielkopolsce* O. 

Pupcia p. Pupa. 

Pupek = .pępek* O. 

P u p k a = .lalka* Kam. 178. W tem- 
że znacz. Pozn. I, 124; ib. VI, 93. 
II .Pupka = poczwarka* Mil. || 
» Pupki = pączki kwiatowe na 
drzewach owocowych* Pr. fil. IV, 
867. II .Pijpka = brodawka cycki 
kobiecej, ssawka* Osip. 

P u p u s z k a : > Na czterech rogac^h 
korony sterczą pupuszki (pół-pu- 
szki) z papieru czerwonego, zie- 
lonego i t. d. a w każdej pupu- 
szce umieszczone jest jabłuszko* 
Pozn. III, JóO. 



Pur 



[>[>• 



p. pura (czcs. pura) 
= laczki* Rozpr. X, 298. Toż 
W^ześ. 19. Spr. V, 408. .Pór = 
laczki* Rozpr. XVII, 55. || .Pur 



Purak — Puskad 



453 



= miara zawierająca 24 garnce* 
Petr. 

Purak = »mamiciel, zwodziciel* 
Pobł. 74. Toż ib. 156. 

Purchada p. Purchawka. 

Purchatka p. Purchawka. 

Purchawa p. Purchawka. 

Purchawka »a. purchatka, a. 
bzdziuch = bedłka kulista z py- 
Jem nasiennym wewnątrz* (Lyco- 
perdon) Pr. 'fil. IV, 867. >Pur- 
chawka, pruchawka, purchatka, 
bzducha, kurawka* = toż Lub. II, 
160. W temże znacz.: » Purcha- 
wa* Spr. V, 141. »Pnrchada« 
Kuj. II, 276. II .Ćtery rogi, zd- 
dny nogi, we środku jest purcha- 
wa. Poduszka* (lisz. 347. » Pur- 
chatka = poduszka w gwarze zło- 
dziejskiej* Ust. z Warszawy. |j 
*Purchowka = przezwisko dzie- 
wczyny nizkiej. a ubierającej się 
szeroko ^ł IJdz. || » Purchawka = 
(przen. porówn.) mały, słaby* 
Święt. 713. 

Purchel = » bąbel na skórze po 
wezykatorji* Ust. z Warszawy. || 
>Purchel, ])urchelek = jaje nie- 
dostatecznie sformowane, bez sko- 
rupy, samo żółtko w błonce* Pr. 
fil. iv, 240. Por. Bur eh la. 

Purchelek p. Purchel. 

Purchla = >mysz« w zagadce Cisz- 
357. II » Purchla* p. Burchla. 

Pu rch wa p. Pejka. 

Purcidwka = » turkawka* Pr. fil. 
V, 156. 

Purcle = »gatunek jabłek* Spr. 
XIV, 28. 

P u r c z a ć : > Poszed ksiąd za zając(e), 
pojął sucke w łycko (łyko), la- 
taj że, purcajże moje ogarzycko* 
Pozn. V, 101. 

Purda = > nieporządna , niedbała 
dziewczyna* Rozpr. X, 298. Toż 
ib. xvii, 24. Wrześ. 19. ^ Purda 
a. ciura: wymyślając np. e, purda. 



kaześ tak długo siedział?* Spr. 
V, 408. 

Purdad = >duhać: purdać do wa- 
try, ozpurdaj watrę* Spr.V, 408. 

Pure p. Pu rek. 

Pu rek = » zupełnie* Mil. »Pure« 
w temże znacz. (Nie podano zkąd 
wzięte Ł.), 

Purgać się: > Purgac sę = ślizgać 
się na lodzie* Pobł. 74. 

Purgawka = » ślizgawka* Pobł. 
74. 

Purlaczek = » pieszczotliwe prze- 
zwi.sko dziecka* Cer. 

Pursz = » dzieciak, bęben, niem. 
Bursch* Pobł. 75. 

Purt = » rozwolnienie, wypróżnie- 
nie* Ram. 178. »Purt = pier- 
del, piard, saskie furt* Pobł. 75. 

Pu r lad: »Purtac = mieć rozwol- 
nienie, wypróżniać się* Ram. 178. 
>Purtac = pierdzied w jęz. dzieci* 
Pobł. 75. 

Pu r tak = » dziecko, które purla* 
Pobł. 75. »Purtak = sracz, za- 
sraniec* Ram. 178. || »Purtdk = 
duch nieczvstv, djabeł* ib. Toż 
Nadm. 120.' 

Purtudło = » niezdara* Mil. Toż 
Spr. V, 119. 

Pu rum: »Pan Wojciech już purum 
= już sobie podchmielił* Roczn. 
230. 

Purvta= » dziewczyna- powsinoga * 
Pobł. 156. 

Purzyce, Purzyta p. Półrzyt. 

Pu setek p. Półsetek. 

Pusiążek p. Półsiążek. 

Pu skąd = >puszczad* Lub. II, 212. 
>Puskad = puszczać: puskad 
krew ; puskać żywinę (bydło) 
w pole* Osip. »Kiejś mię do 
karcmy puskała* Pauli 78. iBędą 
puskać komedyje = przedstawiać* 
Zb. I, 70 p. w. Komedyja. »Gdy 
zajadą do panny młodej, trochę 
im przyzamkną sień i zara nie 
pu.ską* Pleszcz. 56. 



454 



Puskrzyneczek — Pusy 



Pnskrzyneczek p. Pó^ skrzy- 
nek. 

Pusna = » pustka, chała na pustko- 
wiu c Pr. fil. V, 861. 

Pu sny = » pusty. Pr. fil. V, 861. 

Past = post: >Zesed sie pust z mię- 
sopustem* Rud. 173. Por. Post. 

Pusta = warla: »Żałfnirze na pu- 
ście czyli na wasze* Pozn.VI, 92, 
>Stojał na puście (= na warcie)* 
ib. 173. >KoIe tej samej pusty, 
gdzie żołmierz stał< Zb. IV, 199. 
Por. Post. 

Pustacied = >psuć .^^ię* (o grun- 
cie) Enc. R. II. 813. " 

Pustacina = » pustkowie* Rozpr- 
IX. 213. Toż ib. VIII, 176. .W tych 
górach, lasach, manowcach, doli- 
nach, betlojemsldch pustacinach* 
Zb. X, 180. 

Pustać r=i » torfowisko* Spr. IV, 
348. Toż Kłosy VIII, 22. Enc. R. 
II, 813. »Pustacie = pustki, nie- 
użytki* ib V, 408. Toż Tyg. ii. 
1.'XII, 25 i 27. Wrześ. 19. .Są 
[)0 górach pustacie i h'sQ góry* 
Wi<ła VII, 102. 

P u-s taj a p. Pół staj a. 

Pustelnik = » nazwa grv * Wisła 
IV, 850. 

Pust(M- = >pokrycie głowy kobiet 
w (iłowczycach* Hilf. 51. »Pu- 
ster = czarny ubiór głowy dzie- 
wczęcej* ib. 178. 

Pustkowie = > toż co w Prusach 
zaclłodnich wybudowanie t. j. dom 
z budynkami na działku zdała od 
wsi* Z listu Łęgowskiego. Por. 
Wybudowani e. 

Pusto: »Pnslo ma w głowie == jest 
lekkomyślny* Mil. 

P u s t o c h a = dziewiczy wieczór, 
żegnanie panny młodej przez to- 
war-zy.szki* Fed. 40. Toż Wi.sła 
VII, 736. .Puslocha = zabawa 
taneczna mlodzieżv w przeddzień 
wesela* Pr. fil. V', 861. || ^Pu- 



stosz = Anemone ranunculoides, 
rośl.* Zb. III, 98. 

Pustodomnik = »bezładnik« Ust. 
z Litwy. 

Pustosz = » miejsce niezajęte pod 
uprawę* Pelr. » Pustosz = do- 
mostwo niezamieszkane i gospo- 
darka of)uszczona, będąca w spo- 
rze* Csip. II > Pustosz = pustak: 
tjiki pustosz z niej, że zara za- 
pomni* Pr. fil. V, 861. 

Pustoszy na = pustka: »Na pu- 
stoszvnie siał* Prz. ludu r. 1891, 
102.' 

Pustota = >swawola« Roczn. 230. 
II » Pustota* = dziatwa: »Jak 
wróci ta pustota do chałupy* 
Kam. 10. 

P u s t o t U a >a. zapusty weselne = 
zabawa przed weselna* Kai. I, 128. 

Pusty = »opusto.szały« Mil. »Pu- 
sty = próżny: staw pusty (osu- 
szony)* Krak. IV, 319. > Puste 
miejsce = pustka* Mil. > Pusta 
droga = oslatni zagon przy żni- 
wie próżny, t. j. nie przykryty 
garściami zboża* Krak. II, 92. || 
» Puste dusze = dusze zmarłych 
zapomniane, opuszczone* Pozn. 
III, 45. II »Pusta noc = noc, 
podczas której ludzie nie śpią np. 
gdy kto umrze, [)odczas wesela 
i t. p.* Pr. fil. IV, 240. .Pusta 
noc = spędzana przv umarłym* 
Pr. fil.V, 861. Toż Pozn. III, 52, 
163. 165: ib. IV, 312; ib. VI, 
181; ib. VII, 149. Kuj. II, 276. 
Derd. 83 i List Derdowskiego. 
List Chełchowskiego (o skrajnych 
powiatach gub. Płockiej i o ziemi 
Dobrzyńskiej). Nadm. r29. Wisła 
III, 732 i 746. || »Pusle dni = 
dni po [)ełni* Ust. z Lidy. || .Pu- 
ste nacynie (w gusłach) = trup 
żydowski* Fed. 407. Toż ib. 240. 

Pu s tyrał p. Pastorał. 

Pusy: »I)ej mi pusów (= buzi)* 
Rozpr. XII, 108. 



Pasza — Puściiiski 



455 



Puszą = >włos przy samem ciele 
zwierząt drapieżnych , znacznie 
krótszy i delikatniejszy niż pod- 
sad, myśl.* Pr. fil. 'v, 861. 

Puszczaczka: »Puscacka = śli- 
zgawka* Rozpr. XXVI, 391. 

Puszczać: »Puscać: w górach, 
o miejscacłi , przez klóre niema 
przejściach , górale mówią : nie 
pusca* Spr. V, 408. » Puszcza = 
można przejść (po niebezpiecznem 
przejściu np. w górach)* Aten. 
r. 1877, IV, 505. || ^ Puszczać* 
= wydzierżawiać, wynajmować: 
»Kto w jednym domu z żydem 
siedzi lub dom mu swój 'pusca' « 
Pleszcz. 98. II > Puszczać znamię* 
= zwoływać gromadę przez wici 
(opis) Wisła V, 426. || » Puszczać 
na glans = powtarzać dobrze 
wyuczoną lekcję, szk.* Pr. fil. V, 
861. 

Puszczak: » Kurpie nazywają się 
*puscanami' a. 'puscakami' z 'pu- 
scy^ Wisła VII, 378. > Puszczak 
a. puszczyk* = nazwa Kurpiów 
Bib. Warsz. V, 1892, III, 539. 

Puszczanin p. Puszczak. 

Puszczanka p. Rahulka. 

P u s z c z a w k a = » kij rozszczepiony 
na końcu, służący do wyrzucania 
kamieni w dal* Ram. 178. Toż 
Pobł. 75. 

Puszczony = obszerny, nie wcięty 
w pasie: > Kabat puszczony* Pozn. 
I, 67. 

Puszczować = puszczać: »Pa- 
szczowała* Wędr. XXVI. 159. 

Puszczyk p. Puszczak. 

Puszek = puch: »Da spodobały mi 
się da u dziewczyny pużki (pu- 
chy)* Kolb. 379. 

Puszka »a. pucha = twarz* Ust. 
z Cłimielnika pod Bełżycami. j| 
» Puszki = końce dłoniowe pal- 
ców* Zb. I, 74. II »Puszka = 
łono* Rozpr. XVII, 57. || .Pu- 
szka = fuzja* Hilf. 178. 



Puszorek p. Półszorek. 

P u s z w a p. Poszwa. 

Puszyć = .pachnąć* Was. 246. 
Toż Pr. fil. IV, 240. Pleszcz. 42. 
Kud. > Głowa puszy* Gaz. Polska 
r. 1877, n^ 6. >Zapusały mu pie- 
cone dzi5cioły... Okropnie mi pusą 
te dzięcioły* 'Zb.VIII, 299. .Chleb 
pusy* ib. 320. .Koniusy bardzo 
pu^y* Kon. 29. Toż Krak. II, 496. 
.Niech cie nie pusy mój wianek 
ruciany* Maz. III, 159. » Niech 
cie nie pu.są moje podusecki* ib. 
II .Pusyć = 1, rozdymać 2, tań- 
czyć zapamiętale* Święt. 713. 

Puści a n p. Pościan. 

Puścić: . Puś mie* = puść mię 
(Usz. 192. *Puśmy* = puśćmy 
ib. 203. .Pujze* =puśćże Rozpr. 
IX, 199. Toż Święt. 265. .Puź- 
ze* = puśćże Wisła VII, 302 
i 303. .Mój wianku... jak sie mo- 
jej głowy puścisz, po ziemi sie 
walać musisz* Nadm. 105. .By- 
dło nie puści sierci t. j. nie le- 
nieje* Wisła VIII, 811. .Puścić 
krew komu =: skaleczyć kogo* 
Pr. fil. V, 861. .Puść to na stronę 
= zaniechaj tego* Zb. II, 236. 
.Puść chuslecke* = upuść Zb. 
III, 21. .Puscę w lekce* = nie 
będę dbał Zb. IV, 213. .Z Dy- 
dakiem się żeniła a tamtego pu- 
ściła* = opuściła Pozn. VI, 99. 
.Puścił ci pieskom te skórecke 
chleba* = rzucił Łęcz. 167. .Pu- 
ścić kulę* = posłać kulę dla 
zwołania gromady wiejskiej Wisła 
VI, 917. .PuścióJ córce trzy morgi 
gron tu = oddał, zapisał* Rozpr. 
XXVI, 391. II .Puścić się*: .Pu- 
ścił sie ś nim do gadki* = wdał 
się w rozmowę Zb. VII, 45. .Pu- 
scele sę* = rozstali się Derd. 98. 
.Jak się gorzał isko po świecie 
puściło* = rozpowszechniło Kieł. 
II, 168. 

Puściński = puszczański, pocho- 



456 



Puścizna — Pychota 



dzący z puszczy: > Miałbyś sukma- 
nek z sukna puścińskiego* Ko- 
lęda kurpiowska; Pol, Póin.-wsch. 
Eur. III, 439. 

Puścizna = »kępa drzew w upra- 
wnem polu< Spr. IV, 381. •Pu- 
ścizna = lorf, torfowisko* ib.V, 
408. Toż ib. IV, 349. 

Pu skin = » człowiek, mający twarz 
pełną, okrągła, tłusta* Pr. fii. V, 
861. 

Puślednik p. Półślednik. 

Puślisko >w 1. mn. puśliska = 
paski rzemienne, na których wi- 
szą strzemiona u siodła* Pr. fil. 

IV, 867. 

Pu t, p u t = > wabienie prosiąt* Pobł. 
156. 

Pu ta = 1, kawał kory wielkości 
ręki, przymocowany u sieci zw. 
klepą, aby się unosiła na wodzie 
2, partes tegendae mulieris* Pobł. 
75. Toż (w 2 znaczeniu) Hilf. 178. 
»Puta = członek, Glied* Mrong. 
352. Zdr. ^Pulka* : >MaIutki, 
okrąglutki, ni ma d.... ani putki, 
każdy rok to ma młodziutki. 
Groch* Rozpr. XII, 84. 

Pntek »a. putka = prosię* Pobł. 
156. > Putka = świnia, zwłaszcza 
w języku dzieci* Wisła III, 740. 

P u t e r a = » skopek na mleko* Rozpr. 
III, 375. 

Pu ter ja =r » powierzchowność nę- 
cąca, świeżość* Roczn. 230. 

Putka p. Patka, Pąć, Puta, 
P u I e k. 

Putnią = » naczynie, szaflik z je- 
dnem uchem do wody* (rysunek) 
Krak. I, 165. Toż ib. 156; ib. IV, 
319. Aten. 1877, II, 116. Zb. I, 
75. Zb. V, 125. Rozpr. IX, 205 
p. w. Dęga; ib. XVII, 12: ib. XXVI, 
391. Wrześ. 19. Spr. IV, 29; ib. 

V, 408. Święt. 713. 
Pu torą p. Półtora. 

Putra = » zgotowana żytnia lub 



jęczmienna mąka na sposób ka- 
szy* Ust ze Żmudzi. 

Putrzecia p. Półtrzecia. 

Putyna = » osoba tłusta, gruba* 
Pr. fil. V, 861. 

Putynasty p. Poty. 

Putyra p. Puciera, Bucior. 

Puwać p. Pływać. 

Puwirtelewy = półwiertelowy: 
» W puwirtelewy koszyczek z prę- 
cia* Pozn. I, 82. 

Puwozie p. Półwozie. 

Puzap. Peza. 

Pu za ty = »brzuchaty* Roczn. 230. 

Puzdrak = » wyżłobienie w dyszlu 
tylnego półwozia* Rozpr. X, 298. 

Pu zdr o = » jadra u konia* Spr. V, 
408. 

Puzdrówka = »kij wydrążony, 
używany przei chłopców zamiast 
dmuchawki* Pobł. 75. 

Puziaty= » zanadto tłusty na twa- 
rzy i zarosły* Rozpr. VIII, 126. 

Puziczka = »świętojanka (jago- 
da)* Pobł. 156. 

Puzo = » brzuch* Roczn. 230. 

Pużycia = » pożywienie ? 'mucha 
płace cozcici, komar ni ma puzyci« 
Pr. fil. V, 156. (Może: pół rzyci 
por. Półrzyt Ł.). 

Puźdźka p. Pucka. 

Pwać = »ufać: 'może to ci ludzie, 
co to pismu pwali'; śpiewający 
wymawiał: 'chwali'* Pr. fil. V, 
862. 

Pwóz = >płóz (u pługa)* Spr. IV, 
334. 

Pwug = »pług* Spr. IV, 334. 

P y c e k »a. pyculek = kawałeczek * 
Krasn. 307. »Pycek = kawałek* 
Pobł. 156. 

Pych = *pyJ* Pobł. 75. >Pych = 
proch, pył* Ram. 178. 

Pych = »pchnał: on go pych ze 
schodów* Pr. 'fil. V, 862. 

P y c h o t a = . pycha * Pr. fil. V, 862. 
Toż Rozpr. III, 375. W łemże 
znacz. Zb. XII, 152; ib. 170. 



Pycie — Pyplać 



46 7 



Pycie, Pyciurka p. Pecie. 

Pyculek p. Pycek. 

Pyćkać p. Peckać. 

Pyda = »bicz, batog* Krasn. 307. 
» Kręci z chustki pydę* Zb. II, 
31. Por. Pyta. 

Pydy p. Pędy. 

Pyjacek = garnek: »Wziąn... py- 
jacek, w którąm by^a kiełbasa. 
Zjad kiełbasą, a do garcka włożył 
zamias kiełbasy kawałek siercia- 
ka« Zb. V, 2Ó3. 

Pvk = odgłos przy paleniu fajki: 
.Pyk, pyk« Krak. IV, 319. .Pyk 
= kłęb dymu z fajki* Sand. 264. 
» Życie lada pyk zakończę* ■=: 
lada chwila Kam. 45. 

Pyka = »zięba* Hoff 41. || >Pyka 
= twarz* Ust. z Ukrainy. 

Pykać = wydawać głos: > Mleko 
i śmietanka... przystawione do 
ognia pykają* Chełm. I, 66. » Py- 
kać = pociągać dym krótkimi 
kłębami z fajki* Krak. IV, 319. 
• Pykać = palić fajkę, puszczać 
dymy* Spr. IV, 29. 

P y k o n = » węgorz mały * Pobł. 75. 
»P|kon = węgorz* Ram. 133. 
.Ptkąn* Derd. 137. »Pikon« Hilf. 
175. >PJkonk = mały węgorz* 
Ram. 133. .Pykąnk* Derd. 106. 

Pykonek p. Pykon. 

Pyl, pyl, py-li-li = ^zwoływanie 
gęsi* Ram. 178. »PyluIu* = toż 
ib. Por. Pele, Pile. 

Pylą = »gęś* Ram. 178. Zdr. •Pył- 
ka* ib. 

Pylać = »iść prędko, drobno* Udz. 

Pyląteczko, Py latko p. Pylę. 

P y 1 e n i ec = > gatunek rośliny* Wisła 
V, 423. 

Pylę = >gąsię* Ram. 178. Zdr. 
»Pylątko, pyląteczko* ib. »Pylę 
= gąsię* Pr. 'fil. V, 862. 

Pylić = » przynaglać* Pleszcz. 42. 

Pylić = > kurzyć się, pokrywać się 
kurzem* Pelr. 

Pyłka p. Pylą. 



Pylnąć = » palnąć np. w mordę; 
czasem: pojechać w drogę* Ust. 
z Litwy. 

Pylulu p. Pyl. 

Pylusia = »1, gęś młoda 2, czło- 
wiek szczebiolliwy* Udz. »Pylusie 
= wołanie na gąsięta* Zb. VIII, 
256, por. Pyl, Pylą. 

Pyłgać = » buchać, o ogniu* Pr. 
" fil. IV, 240. II »Pyłgać = suwać 
się po powierzchni, np. pług pył- 
ga, t. j. nie wchodzi głęboko w zie- 
mię* Pr. fil. V, 862. Por. Peł- 
gać. 

Pyłgnąć p. Pełgnąć. 

Pyłgotki = » dreszcze połączone 
z gorączką, w chorobie lub stra- 
chu* Mil. » Pyłgotki = iskry, pło- 
myki; (mnie) pyłgotki przechodzą 
= dreszcze przejmują* Chełch. 
I, 225. 

Pyna = »guzik blaszany z dziur- 
kami, używany do spodni* Mil. 
Toż Spr. V, 120. 

Pynt = »funt* Ram. 178. 

Pyntowy = » funtowy* Ram. 178. 

P y ń d e 1 = węzełek, pakunek, niem. 
Bundel: >Żfdf powsddał| z pyń- 
dlami* Derd. 13. »Ukrści żfdąm 
pyńdle* ib. 30. 

Pypa p. Pepa. 

Pypeć = » choroba języka u pta- 
ków drapieżnych, używanych do 
łowów, myśl.* Pr. fil. V, 862. 
• Pypeć = choroba kur* Dyg. 
Toż Święt. 713. .Pypeć = narośl 
kur na języku* List Cinciały. 
» Trzeba mu dać, boby dostał py- 
peć* Cinc. 37. 

Pypka = »żartobl. fajeczka* Krasn. 
307. Toż O. 

Pyplać »a. tytlać = ruszać coś 
nieczystemi rękami, miąć* Zb. I, 
50. »Pypłać a. tytłać = walać 
się czemś, robić coś niedbale* od 
Bystronia. »Pypłać = gwazdać, 
babrać* Spr. V, 408. »Pypłać = 
robić coś nieporządnie, niedbale 



458 



Pypłaczka — Pys 



i powoli* Pr. fil. IV, 281. >Py- 
płać = poruszać coś tłustego; 
pypłać się = z czemś tłustem 
robić* Święt. 713. 

Pypłaczka p. Pypłanina. 

Pypłać p. Pyplać. 

Pypłanina »a. pypłaczka = ro- 
bota żmudna, nieprzyjemna* Pr. 
fil. IV, 281. Por. Pypnanina. 

Pypnanina = » czynność marudna, 
zawiła, mitrężna* Roczn. 280. Por. 
Pypłanina. 

Pyra = » zadek, tyłek* Zb. II, 10. 
Por. Per a. 

Pyr a ki p. Pyrzaki. 

Pyrchać = » podlatywać w górę 
za zbliżeniem się myśliwego, myśl.* 
Pr. fil. V, 862.^ 

P y r c i a = » wołanie na konie gdy 
' się gżą* Pr. fil. V, 156. || »Pyr- 
cia = ten co drobno chodzi* 
Spr. IV, 328. 

Pvrciać = » biegać drobniutko* 
' Zb. I, 50. Toż Spr. IV, 328. »Pyr- 
cieć = ślad zostawiać, pracować 
pilnie* ib. 349. >Pyrcić = robić 
pćrć, chodząc przez pola po tra- 
wie lub śniegu* ib. V, 408. 

Pyrcić, Pyrcieć p. Pyrciać. 

Pyrczeć: »Pyrceć = pryskać* 
Wrześ. 19. Por. Perczeć. 

Pyrczyska p. Perka. 

P y r ć p. Perć. 

Pyrda p. Perda. 

P y r d e 1 = » anus, podex « Rozpr. XII, 
36. 

Pyrdka: » Kupiła sobie (baba) pro- 
siaka a jemu na imię było pyrd- 
ka* Zb. II, 124. Por. Perda. 

Pyrgać = » skakać* Pr. fil.V, 862. 
>Pyrgać = biec* Zb. II, 10. 
>Ona pyrga nogą = kopie* Zb. 
VIII, 268. »Pyrgnąć= popchnąć* 
ib. 253. » Pyrgać, pyrgnąć = rzu- 
cać, rzucić: pyrgnęła mi tak, jak 
psu* Pr. fil. lV, 240. 

Pyrgnąć p. Pyrgać. 

Pyrk p. Perk. 



Pyrka = » kozica skalna, która 
w tym roku nie miała jagnięcia* 
(Górale tatrzańscy) Łowiec r. 1889, 
str. 105. II » Pyrka = zeschłe 
krowie łajno* Spr. V, 141. || 
• Pyrka* p. Perka. 

Pyrkać się = »coire, o owcach* 
Pr. fil. V, 862. 

Pyrlik p. Perlik. 

Pyrnąć = » pierdnąć* Zb. II, 10. 

Pyrnica p. Pernica. 

Pyrniczek p. Pyrnik. 

Pyrnik = »perz* Ust. z Litwy. 
» Pyrnik a. pyrniczek = perz* 
Petr. 

Pyroki p. Perzaki. 

Pyrskać = > pryskać * Rozpr. XII, 
44. Toż Ust. z Litwy. » Maślanka 
zgębypyrska* Zb. IX, 240. »Pyrz- 
' kać = pryskać* Rozpr. XXVI, 
391. II »Pyrskać* = skakać: 
»Kot... wzian pyrskać po ty izbie 
cyli skakać* Zb. XV, 35. 

Pyrsy = » czoło zająca: zając sie- 
dzi pyrsami obrócony przeciw 
wiatrowi, ray.41.* Pr. fil. V, 862. 

Pyrszczeć: » Pyrsceć = pryskać : 
>voda pyrscy* Rozpr. X, 298. 
>Lód pyrscał = pryskał* Zb. XI, 
34. Por. Pyrskać. 

Pyrteczka p. Perć. 

Pyrtnąć p. Pertnnć. 

Pyrzaki »a. pyraki = resztki spa- 
lonej słomy, gdy się piec chle- 
bowy ogrzewa* Dyg. II » Pyrzaki* 
p. Perzaki. 

P y r z k a ć p. Pyrskać. 

Pyrzna p. Perzyna. 

Pyrzoki p. Perzaki. 

Pyrzówka p. Perzówka. 

Pyrzyc li = » prędki, żywy, nie- 
uważny* Spr. V, 120. 

Pyrzylinka, Pyrzyna, Pyrzy- 
neczkę, Pyrzynk, Pyrzyn- 
ka p. Perzyna. 

Pyrzvnv = » popiół z wetuli* Spr. 
IV.' 338. 

Pys, Pysek, Pysio p. Pysk. 



Pysk — Pysznić 



459 



Pysk = 1, usta 2, twarz< Mil. > Jak- 
bym go w pysk liznuł* = ude- 
rzył Wisła VII, 122. >Tak ciemno, 
że w pysk daj = zupełnie cie- 
mno* Kuj. II, 281. >Daj mi py- 
ska* rr-. pocałunek Kolb. 413. 
>Za pysk (i. j. za gadanie) biją 
w pysk« Zb. II, 25. »Pyskie (tj. 
gadaniem) me nie zratujes* Wisła 
VI, 145. >Ty8k niewymieciony' 
mówią o prosiakach używających 
w mowie szpetnych i cynicznych 
wyrażeń, np. ta ma pysk niewy- 
mieciony* Spr. V, 408. >Pys«: 
>Ozpuścił pys, jak bat. Ozwar ten 
pys na ćtery łokcie < Święt. 679. 
>Pysek«: >A tyś pana Kaniow- 
skiego... w pysek uderzyła < Wójc. 
I, 30 por. ukraińs.: »hop wpysok< 
Oles. 429. Zdr. *Pysio*: »Pysio 
rozkoszne* Oles. 152. > Kochał- 
bym cię lepiej, żebyś pysia dała< 
ib. > Pysio jak pampuch* ib. 304. 
Zgr. »Pyszczysko* Pr. fil. V, 862. 
»Pyscysko* Maz. II, 132. Por. 
Pyszczak. 

P y s k a c z: » Pyskdc = człowiek kłó- 
tliwy* Spr.' IV, 29. 

Pyskać = »ryć* Kuj. II, 276 p. w. 
Ryć. »Pfskac, ja pyszczą = ryd* 
Hilf. 175. Toż Ram. 133. »Kierda 
pyszcze* Kuj. I, 234. » Świnia 
pyszcze* Kai. I, 112. Toż Łęcz. 
38. » Świnie pyszczą* Nadm. 93. 
> Niech cie wróble pyszczą* (=: 
dziobią) Nadm. 141. || >Pyskad 
= wvbredzać w jedzeniu* Pleszcz. 
42. 

Pyskatość: » Pfskatosc = zuchwa- 
łość, kłótliwość* Ram. 133. 

Pyskaty = »gadatliwy« Spr. V, 
12 0. » Pf skaty = zuchwały, krzy- 
ki wy, kłótliwy* Ram. 133. •Py- 
skaty = 1, otyły na twarzy 2, 
kłótliwy* Spr. IV, 348. >Bogata- 
pyskata i do tego pysna« Was. 
174. 

Pyskota: » Ażeby to było komu. 



nie zalby to sercu memu; alem 
dała tej pyskocie, co se bujoł 
w moi cnocie* Zb. IV, 148. 

Pyskować z: > Pyskować = okówka 
na pysk bydlęcia, upleciona z ko- 
rzeni* Spr. V, 408. II »Pysko- 
wacz = człowiek hardy, kłótnik* 
Mil. 

Pyskować = »gadać dużo i hardo* 
Pr. fil. IV, 240. Toż ib. 867; ib. 

III, 497. Pleszcz. 42. Mil. > Py- 
skować = 1, gadać dużo 2, ob- 
mawiać 3. kłócić się* ib. V, 862. 
» Pyskować = wykrzykiwać, wrze- 
szczeć* Krasn. 307. » Pyskować 
=: wygadować* Udz. » Pyskować 
= wymyślać* Spr. IV, 368. 

Pyskowanie = »gardłowanie« (tj. 

gadanie) Krak. IV, 318 p. w. Prze- 

liwacz. 
Pyskowaty = » pyskaty, kłótliwy, 

hardy* Pr. fil. V, 862! Toż Mil. 
Pyszałeczka: >Pysny Jasio, py- 

sny, kieby pysałecka, a cóz go spy- 

sniło? selma gorzałecka* Pleszcz. 

215. 
Pyszały p. Pełnomocny. 
Pyszczak = pysk: > Kreci pysca- 

kiem, jak świnia ryjakiem* Święt. 

6 7 6 . Zdr. » Py szczaszek * : » Pysca- 

sek* Zb. VI, 11. >Pyscasku* 5 

pp. 1. p. Cisz. 309. >Pyscosek« 

Fed. 374. Por. Pysk. 
Pyszczaszek p. Pyszczak. 
Pyszczysko p. Pysk. 
Pyszka = » ziarna pszenicy lub 

jęczmienia, otłuczone z łupinek 

w stępie* Wisła III, 747 p. w. 

Stępa. II »Pyszki = roślina Co- 

ronilla* Kk. 13. 
Pyszniasto = > pysznie* Pr. fil. 

IV, 240. 

Pysznica = » kobieta dumna* Pr. 
fil. IV, 240. 

Pysznic ki: » Koch ń^am jednego dur- 
nia pysnickiego* (= mieszkają- 
cego w Pysznicy) Zb. XIV, 229. 

Pysznić = pysznić się : » Darmo 



460 



Pysznieńki — Pytać 



Jasiu pyśnis« Zb. X, 125. Toż 
ib. XIV, 227. » Chociaż wasan py- 
śnis« Rad. I, 182. 

Pysznieńki p. Pyszny. 

Pyszno: » Pf szno = pięknie « Ram. 
133. Toż Cen. 70. »Z pyszna « : 
> Wyszła, stąpając z pyszna, oczka 
zapłakała* (panna młoda) Kieł. I, 
106. 

Pyszny: »Pysny« Rozpr. XXVI, 391. 
»Pyśny = dumny* Spr. V, 120. 

• Spyszny = pyszny* Maz. II, 37. 

• Spyszna = harda* Rad. II, 190. 
>P^szny = piękny, dobry * Pobł. 
64. > Pyszny = pięknej budowy, 
śliczny* Witw. 92. » Pyszna ku- 
ropatwa* = tłusta Prz. ludu VI, 
111. Zdr. > Pysznieńki* : »Py- 
sznieńkie wesele* Lub. I, 155. 
II »Pysny = wybredny w jedze- 
niu* Pr. fil. V, 862. Toż Rozpr. 
XXVI, 391. II » Pyszny Andrzej 
= gatunek łubinu, hodowany po 
ogródkach wiejskich dla kwiecia* 
Osip. 

Pyszy »a. pyszyńcy = pięknie* 
(w języku dzieci) Nadm. 149. 

Pyszyńcy p. Pyszy. 

P y ś 1 i ć = > zamawiać « (w czarach) 
Pr. fil. IV, 240. Toż Rozpr. XVII, 
83. 

Pyt, pyt, pyt = » wołanie kur* 
Wisła III, 378. 

Pyta = »bicz na król kim batogu* 
Spr. V, 120. »Pyla = chustka 
skręcona nakształt batożka* Wisła 
III, 606. Toż ib. V, 561. Kuj. I, 
220. Rad. I, 93. Zdr. »Pytka* 
w temże znacz. Wisła III, 606. || 
»Pyta = penis* Spr. V, 311; ib. 
408. Pr. fil. V, 862. Zdr. .Pytka* 
w temże znacz. Swięt. 713. Spr. 
V, 311; ib. 408. || .Pyta = ro- 
dzaj dziesięciny dawanej organi- 
ście* Pr. fil. V, 156. 

Pytacz: » Pytać = drużba* Wrześ. 
19. Toż Rozpr. X, 298. Spr. V, 
408. » Pytać = jeden z dwu druż- 



bów zapraszających na wesele* 
Sab. 135. » Pytać = zaprasza- 
jący na wesele* Cer. 

Pytaczka = żebranina: »Po py- 
tacce chodzić = po żebraninie* 
Rozpr. X, 298 p. w. Pytać. 

Pytać = > prosić* Rozpr. X, 298. 
Toż Pr. fil. IV, 286. Sab. 135. 
Spr. IV. 311: ib. 349: ib. 358 
i 381; ib. V, 408. Wrześ. 19. Zaw. 
60. Cer. > Pytać a. pętać* Rozpr. 
X, 220. W temże znacz.: ib. 263. 
Zb. I 126; ib.V, 189: ib. 203; 
ib. VII, 5, 25, 27, 44: ib. IX, 
180. Zejsz. 60. Wisła II, 17: ib. 
VIII, 214. Wrześ. T 28. .Pytśł 
ja cie tu? = czym cię tu prosił?* 
Zb. V, 244. » Pytać o co* = pro- 
sić o co: Zb. V, 190: ib. 197; 
ib. 234; ib. XV, 37. . Py lać cze- 
go* = prosić o co Pr. fil. V, 862. 
II »Pylać = prosić na wesele* 
Spr. IV, 29. II >Pytać = żebrać* 
ib. II » Pytać* = żądać: »Kiela 
będzie pytał za krowine* = ile 
będzie żądał Zb. VII, 56. || >Nie 
pytać = nie dbać, nie zważać* 
Święt. 713. »Nic nie pytajcie* 
Rozpr. X, 53. »Nie pytaj la na to* 
ib. VIII, 142. » Drumla na to nie 
pytała* Wisła VI, 234. »Na to 
nie pytśj* Cisz. 66. »Na biedę 
nie pyta* Mat. Zap. 6. »Na to 
nic nie pytała* Święt. 349. »Nie 
pytał nic na swoich bracid* ib. 
366. II »Pytać się* == pytać: 
>0 dratewki się pytaje* Pauli 
157. »Pyla sie... po swoim ko- 
chanku* Reg. n® 302. > Pytać się 
u kogo -- pytać kogo* Ust. z Li- 
twy. » Pytał sie za drogą* Derd. 
J. 10. »Nie pytaj sie.. bym pie- 
niądze miała* Zb. IV, 181. »Za 
. drużbą się nie pytajcie* Pozn. III, 
176. » Pytam ci się?* Was. 191. 
»Czy ja ci się pytam?* Zb. XI, 
14. »Kto mu sie pytał* Cisz. 208. 
II » Pytać się* = wpraszać się: 



Pytanie — Pyż 



461 



»0j pytajcież sie do komory, jest 
lam cepcyk rąbkowy* Sand. 96. 
II » Pytać się* r=: prosić: » Pytał 
sie no nocnik t = prosił o nocleg 
Zb.YlI. 23. 

Pytanie = żebranina: »Po pytaniu 
chodzić = po żebraninie* Rozpr. 
X, 298. Toż Wrześ. 19. Spr. IV, 
23; ib. V, 408. Wisła YI, 141. 
Cer. 

Pytań ki ^a. względziny« = pierw- 
sze odwiedziny młodego i drużby 
w domu panny młodej (opis) Pozn. 
I, 203. > Pvtanki * w temże znacz. 
ib. 225; ib. II, 250; ib 254. 
*Pytanki = zaręczyny* ib.V, 324. 
>Pvtanki = oświadczyny* ib. III, 
95; ib. 187: ib. 191; ib.V, 184. 
Pr. fil. V, 862. ^Pytanki a. zmo- 
wy- w temże znacz. Wisła VIII, 
279. 

Pytka p. Pyta. 

P V t k o w a n i e = » bicie pytka < Wisła 
' III, 63. 

P y 1 1 i c z e k = woreczek : » W py- 
tliczku piniądze* Zb. IX, 259. 

P y 1 1 i k o w a ć > a. t^Tlikać = biec 
drobnym krokiem « Spr. W 408. 

Pytlować = > trząść, o febrze: tak 
go pytluje* Pr. fil. V. 862. >Py- 
tlować językiem = gadać dużo 
i prędko «^ Ust. z Warszawy. 

Pytlówka = » napiwek, dawany 
chłopcu od korca spytlowanej mą- 
ki < Spr. IV, 367. 

Pytusie, tju, tju, tju = > przy- 
woływanie kur* Wisła III, 219. 



Pytwać = > rznąć, krajać niezgra- 
bnie, robić coś marudnie, dłubać* 
Pr. fil. V, 863. 

Pyty, pyty = » nawoływanie kur* 
Spr. Iv/29. 

P V t y n 1 li = > nazwa krowy « Zb. 
■ XIV, 27. 

Pyza p. Peza. 

Pyzać = >ryć, jeść od niechcenia* 
Święt. 713. > Pyzać = grzebać 
na misce za lepszem* Udz. Por. 
Pezać. 

Pyzaty » a. puchaty = pełny, tłusty 
na twarzy* Pleszcz. 41. >Pyziaty 
a. pyziasty* w temże znacz. Spr. 
V, 120. Por. Póziaty. 

Pyzda = > hycel* Spr. IV, 29. »Py- 
zda = ten, który padliny ze skóry 
ociąga* O. 

Pyzer »2 pp. pyzra = biedak, mi- 
zerak* Pobł. 76. 

Pyzglacz = » chłopiec brudny, nie- 
myty, nieczesany* Śpr. IV, 29. 

Pyzglać się = > robić z czemś 
brzydkiem (np. z węglami) i po- 
walać się* Spr. IV, 29. 

Pyzglaki bip. = » chłopcy niepo- 
rzadni, niemyci, nieczesani* Spr. 
IV,* 29. 

P y z g 1 i ć : > Pf zgllc = gmerać, zaj- 
mować się czem mozolnie* Ram. 
134. Toż Pobł. 64. 

Pyzia p. Peza. 

P y z i a s t y, P y z i a t y p. Pyzaty. 

Pyzy p. Peza. 

Pyż = »drewniana zatyczka, przy- 
bitka* Petr. 



Wykaz skróceń. 



a. = albo. 

A d a 1 b. = S. Adal berga Księga 
przysłów. 

A r c h i V = Archiv fiir slavische Phi- 
lologie Jagicza. 

Aten. = Ateneum (warszawskie). 

Bal. = K. Balińskiego Powieści ludu. 

Bar. = S. Barącza Bnjki, fraszki, 
podania, przysłowia i pieśni na 
Rusi. 

Beld. = Beldonek p. A. Dygasiń- 
skiego. 

Bib. W ars z. = Bibljoteka War- 
szawska. 

Bisk. = L. Biskupski Beitrage zur 
slavischen Dialektologie. I. Die 
Spraohe der Brodnitzor Kaschu- 
ben 1. Heft. Ab. A. 

blm. = bez liczby mnogiej. 

blp. = bez liczby pojedynczej. 

Cen. = F. Cenowa Zarf^s do grama- 
tyki Kaszńbsko-słowinskie mow^. 

Cer. = S. Cerchy Słowniczek gwary 
od Łopuszn y (rękopis). 

Chąd. = J. Chądzyńskiego History- 
czno - statystyczne opisy miast... 
w ziemi Sandomierskiej. 

Chełch. = S. Chełchowskiego Po- 
wieści i opowiadania ludowe z oko- 
lic Przasnysza. 

Chełm. = O. Kolberga (Ihełmskie. 



Choć. = J. Chociszewskiego Powie- 
ści i podania ludowe. 

Ciesz. = T. Cieszyński Der polni- 
sche Apotheker. 

Cinc. = A. Cinciały Przysłowia... 
ludu polskiego na Śląsku. 

Cisz. = S. Ciszewskiego Krako- 
wiacy. Tom I. 

Czark. = L. Czarkowskiego Słow- 
niczek gwary od Drohiczyna (rę- 
kopis). 

Del. = L. Delavaux Górale Beski- 
dowi zachodniego pasma Karpat. 

Derd. = J. Derdowskiego O panu 
Czarlińskim, co do Pucka po sece 
j achał. 

Derd. J. = Tegoż Jasiek z kniei. 

Doman. = Słowniczek gwary od 
Domaniewic, w Łowickim (rę- 
kopis). 

Do wg. = T. Dowgirda nazwy wąt- 
ków na pisankach (rękopis). 

Dyg. = A. Dygasińskiego Słowni- 
czek gwary od Szkalmierza (rę- 
kopis). 

Enc. R. = Encyklopedya Rolnicza. 

Enc. W. = Encyklopedja wielka Or- 
gelbranda. 

Estr. = K. Estreichera Gwara zło- 
czyńców. 



464 



Fed. = M. Federowskiego Lud oko- 
lic Żarek, Siewierza i Pilicy. 

F r i s c h b. = Frischbier Preussisches 
Worterbucii. 

Glin. = A. J. Glińskiego Bajarz pol- 
ski 1862. 

G 1 u z. = J. Gluziiiskiego Włościanie 
polscy (od Zamościa i Hrubie- 
szowa) w K. W. Wójcickiego 
Archiwum domowe. 

Gołęb. = Ł. Gołębiowskiego Lud 
polski, jego zwyczaje, zabobony. 

Goszcz. = S. Goszczyńskiego 
Dziennik podróży do Tatro w\ 

Hemp. = L. Hempla Słowniczek 
gwary od Janowa Lubels. (rękopis). 

Hilf. = A. Hilferdinga Ostatki Sla- 
vjani> na jużnomTb beregu Baltij- 
skago morja. 

Hoff = B. Hoffa Lud Cieszyński. 

Hue =nuc i Gobet Podróże... w Mon- 
golji i Chinach. Cieszyn 1898. 

ind. = i gdzieindziej, passim. 

Janota = Janoty artykuł w Przy- 
rodniku lwowskim. 

Jastrz. = S. Jastrzębowskiego Słow- 
niczek gwary z Radomskiego (rę- 
kopis). 

Ju c. = (Jucewicza) Litwa pod wzglę- 
dem starożytnych zabytków, oby- 
czajów i zwyczajów p. Ludwika 
z Pokiewia. 

Kai. = O. Kolberga Kaliskie. Cz. L 

Kam. = S. Kamińskiego Chłop pol- 
ski i jego gawędy. 

Kaspr. = J. Kasprowicza Świat 
się kończy, dramat 1891. 

Kętrz. = W. Kętrzyńskiego O iMa- 
zurach. 

Kie i. = O. Kolberga Kieleckie. 

Kk == Kozłowskiego Ludowe nazwy 
niektórych roślin z Prus Królew- 
skich (w Pamiętniku fizyjogralicz- 
nym t. V), 

Klecz. = J. Kleczyńskiego Melodje 
Zakopańskie i Podhalskie. 

Kł = Kłosy (czasopismo). 



Kolb. = O. Kolberga Pieśni ludu 
polskiego. 

Kolb. r ę k o p. = O. Kolberga Słow- 
niczek gwary krakowskiej (rę- 
kopis). 

Kon. = J. Konopki Pieśni ludu kra- 
kowskiego. 

Kopern. = J. Kopernickiego Słow- 
niczek gwary góralskiej (rękopis). 

Ko w. = Z. A. Kowerskiej Słowni- 
czek gwary lubelskiej (rękopis). 

Ko zł. = K. Kozłowskiego Lud. Pie- 
śni, i)odania... ludu z Mazowsza 
Czerskiego. 

Ko zł. Sł. = W. Kozłowskiego Słow- 
nik leśny, bartny, bursztyniarski 
i orylski. 

Krak. :=: O. Kolberga Krakowskie. 

Kra sn. = A. Krasnowolskiego Ję- 
zyk... ziemi Chełmińskiej, w Al- 
bumie młodzieży dla Kraszew- 
skiego. 

K u d. = W. Kudelskiego Słowniczek 
gwary powiatu Lubelskiego (rękop.) 

Kuj. = O. Kolberga Kujawy. 

L. = Lindego Słownik języka pol- 
skiego. 

id. = liczba podwójna. 

Lip. = J. J. Li{)ińskiego Piosnki 
ludu wielkopolskiego. 

Lis. = Leona Lissowskiego Słowni- 
czek gwary od Krośniewic i z Ra- 
domskiego (rękopis). 

List. = wiadomość listowna. 

Im. = liczba mnoga. 

Ip. = liczba pojedyncza. 

L u b. = O. Kolberga Lubelskie. 

Lud = Lud, organ Tow-arzystwa lu- 
doznawczego we Lwowie. 

Ł a b. = H. Łabęckiego SłowMiik gór- 
niczy. 

Lecz. = (). Kolberga Łęczyckie. 

Łomż. = Abecadło wy spis w^y ra- 
zów języka ludowego w Kuja- 
- wach i Galicji Zachodniej, w Bi- 
bljolece Warszawskiej 1800, to- 
mach II i IV. 

J. Łoś = Słowniczek gw^ary Opa- 



465 



towskiej (rękopis), zebrany przez 
p. Jana Łosia w r. 1885. 

h ys. = J. Łyskowskiego Pieśni gmin- 
ne i przysłowia ludu polskiego 
w Prusach zachodnich. 

Maj. =: E. Majewskiego Słownik na- 
zwisk zoologicznych i botanicz- 
nych polskich. 

M a j k. = A. Majkowskiego Jak w Kos- 
c^rznie kosceln^go obr&lf. 

Masz. == P. Maszyńskiego Słowni- 
czek gwary od Tłuszcza (rękopis). 

Mat. = Mdtyasa Z ust ludu. 

Mdt. Odb. = K. Matyiisa Kamienie, 
Przestęp i t. d. (odbitka). 

M d t. P. = K. Matyasa Podania i ba- 
śnie krakowskie. 

Mdt. Szczep. = K. Mdtyńsa Po- 
dania z Szczepanowa. 

Mdt. śp. = Matyasa Świat i przy- 
roda. 

Mdt. Zap. = Mdtyasa Zapust. 

Matusia k Kw. = S. Matusiaka 
Nasze kwiaty polne. 

Ma z. = O. Kolberga Mazowsze. 

Mil. = A. Milewskiej Słowniczek 
gwary wielkopolskiej (rękopis). 

Mrong. = G. Mrongoviusa Słowniki 
niemiecko-polski i polsko -nie- 
miecki. 

M a t. = Słowniczek gwary od Msty- 
czowa, dar ks. Siarkowskiego (rę- 
kopis). 

Much. = A. Muchlińskiego Źródło- 
słownik wyrazów. . . z języków 
wschodnich. 

Myszk. = Myszkowski O strachach. 

Nadm. = Dra Nadmorskiego Ka- 
szuby i Kociewie. 

O. = Słownik języka polskiego M. 
Orgelbranda. 

Ogończ. = Ogończyk W Kolibie 
r. 1899. 

01 es. = Wacława z Oleska Pieśnf 
polskie i ruskie ludu galicyjskiego. 

Opól. = L. Malinowski Beitrage 
zur slavischen Dialectologie. I. 

Słownik T. IV. 



(Jeber die Oppelnsche Mundart 
m Oberschlesien. I. Hefl. 

os. = osoba. 

O s i p. == A. Osipowicza Słowniczek 
gwary Augustowskiej (rękopis). 

p. = patrz. 

Parcz. = M. Parczewskiej Słowni- 
czek gwary Kaliskiej (rękopis). 

Pauli = Ż. Panlego Pieśni ludu 
polskiego w Galicji. 

P a w ł. = B. Pawłowicza Słowniczek 
gwary od Tarnowa (rękopis). 

Petr. = A. Petrowa Słowniczek 
gwary Polaków litewskich (rę- 
kopis). 

Piątk. =1. Piątkowskiej-Kuczbor- 
skiej Słowniczek gwary Sieradz- 
kiej (rękopis). 

P 1 e s z c z. = A. Ple.szczyńskiego Bo- 
jarzy Międzyrzeccy. 

Pobł. = G. Pobłockiego Słownik 
kaszubski. 

W. Pol = W. Pola Pieśń o ziemi 
naszej. 

Połuj. = A. Połujańskiego Wę- 
drówki po gubornji Augustowskiej. 

por. = porównaj. 

pp. = przypadek. 

Pozn. = O. Kolberga Poznańskie. 

Pr. fil. = Prace filologiczne. 

Prac. = Prackiego Słowniczek gwa- 
ry rybackiej z różnych okolic (rę- 
kopis). 

P r z. ludu = Przyjaciel ludu (Lesz- 
no). 

Przem. = O. Kolberga Przemyskie. 

przym. = przymiotnik. 

przys. = przysłówek. 

Rad. = O. Kolberga Radomskie. 

Ram. == S. Ramułta Słownik języ- 
ka pomorskiego. 

R o c z n. = Rocznik Towarzystwa nau- 
kowego krakowskiego, tom XLI. 

Rog. = J. Rogera pieśni ludu pol- 
skiego w Górnym Szląsku. 

Rozpr. = Rozprawy i sprawozda- 
nia z posiedzeń wydziału filolo- 
gicznego Akademji Umiejętności. 

80 



466 



Rud. = S. Polaczka Wieś Rudawa. 

Rzecz. = L. Rzeczniowskiego Ury- 
wek z podróży do Talr i Pienin, 
w Kłosy i Kwiat V 1869. 

Sab. = A. Stopki Sabała. . 

Sand. = O. Kolberga Sandomierskie. 

Si ark. = W. Siarkowskiego Słow- 
niczek gwary Kieleckiej (rękopis). 

Siern. = L. Siemieńskiego Podania 
i legendy. 

Sień. = Dra Sieniawskiego Biskup- 
stwo Warmińskie. 

Skrz. = K. Skrzyńskiej Kobieta 
w j)iośni ludowej. 

Słownik Warsz. a. Wielki = 
Słownik jeżyka polskiego J. Kar- 
łowicza, A. A. Kryńskiego i W. 
Niedźwiedzkiego. 

S p r. = Sprawozdania Komisji ję- 
zykowej Akademji Umiejętności. 

Star. przysł. = Starodawne przy- 
słowia dla ochronek. 

S t ę c z. = M. B. Stęczyńskiego Ta- 
try w 24 obrazacii. 

Świd. = Świderski Wieś Wisła. 

Swięl. =r. J. Swiętka Lud Nadrab- 
ski. Gdzie nie wskazano strony, 
tam patrzeć w dodanym do dzieła 
od str. 687 Słowniku. 

Top. = Toppon Aberglauben aus Ma- 
suren 1867 (toż tłumaczone w » Wi- 
śle* t. YI i VII i w odbitce). 

T y g. ii. = Tygodnik ilustrowany. 



U d z. = S. Udzieli Słowniczek gwary 
od Ropczyc (rękopis). 

Ud z. P. = Udziela Piski. Tarnów 
1888. 

Wal. = A. Walickiego Błędy nasze 
w mowie i piśmie. 

Was. = Z. Wasilewskiego Jagodne. 

Wisła = Wisła, miesięcznik gieo- 
graficzno-etnograficzny. 

W i t w. = S. Witwickiego O Hucułach. 

Wójc. = K. W. Wójcickiego Pie- 
śni ludu Białochrobatów, Mazurów 
i Rusi. 

Wójc. KI. = K. W. Wójcickiego 
Klechdy 1851—1852. 

Wrześ. = A. Wrześniowskiego Spis 
wyrazów Podhalskich (odbitka 
z Pamiętnika Towarzystwa Ta- 
trzańskiego). 

Wrześ. d o d. = A. Wrześniowskie- 
go Słowniczek góralski (rękopis). 

Wrześ. T. = A. Wrześniowskiego 
Tatry i Podhalanie (odbitka z Pa- 
miętnika Tatrzańskiego). 

Z a w. = R. Zawilińskiego Z powie- 
ści i pieśni Górali Beskidowych. 

Z a w. Etn. = Zawiliński Z etnografji 
krajowej. 

Z b. = Zbiór wiadomości do anlro- 
pologji krajowej 

Zejsz. = L. Zejsznera Pieśni ludu 
Podhalan. 

Zmor. = R. Zamarski Podania i ba- 
śni ludu w Mazowszu. 



■,«aiHi 



y 



PGG7 
V.4 



9 



STANFORD UNIYERSITY LIBRARIES 

CECIL H. GREEN LIBRARY 

STANFORD, CALIFORNIA 94305-6004 

(415) 723-1493 

Ali books may be recalled after 7 days 

;N?ATE DUE 



#